ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS QUOVADIS €003×b˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot v2.0 -> v2.0ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕPxc€ČĹc„c,ËcÜ: " QUO VADIS " HENRYK SIENKIEWICZ Rozdział I Petroniusz obudził się zaledwie koło południa i jak zwykle, zmęczony bardzo. Poprzedniego dnia był na uczcie u Nerona, która przecišgnęła się do póŸna w noc. Od pewnego czasu zdrowie jego zaczęło się psuć. Sam mówił, że rankami budzi się jakby zdrętwiały i bez możnoœci zebrania myœli. Ale poranna kšpiel i staranne wygniatanie ciała przez wprawionych do tego niewolników przyœpieszało stopniowo obieg jego leniwej krwi, rozbudzało go, cuciło, wracało mu siły, tak że z elaeothesium, to jest z ostatniego kšpielowego przedziału, wychodził jeszcze jakby wskrzeszony, z oczyma błyszczšcymidowcipem i wesołoœciš, odmłodzon, pełen życia, wykwintny, tak niedoœcigniony, że sam Otho nie mógł się z nim porównać, i prawdziwy, jak go nazywano: arbiter elegantiarum. W łaŸniach publicznych bywał rzadko: chyba że zdarzył się jakiœ budzšcy podziw retor, o którym mówiono w mieœcie, lub gdy w efebiach odbywały się wyjštkowo zajmujšce zapasy. Zresztš miał w swej insuli własne kšpiele, które słynny wspólnik Sewerusa, Celer, rozszerzył mu, przebudował i urzšdził z tak nadzwyczajnym smakiem, iż sam Nero przyznawał im wyższoœć nad cezariańskimi, chociaż cezariańskie były obszerniejsze i urzšdzone z nierównie większym przepychem. Po owej więc uczcie, na której znudziwszy się błaznowaniem Watyniusza brał wraz z Neronem, Lukanem i Senecjonem udział w diatrybie: czy kobieta ma duszę - wstawszypóŸno, zażywał, jak zwykle, kšpieli. Dwaj ogromni balneatorzy złożyli go właœnie na cyprysowej mensie, pokrytej œnieżnym egipskim byssem - i dłońmi, maczanymi w wonnej oliwie, poczęli nacierać jego kształtne ciało on zaœ z zamkniętymi oczyma czekał, aż ciepło laconicum i ciepło ich ršk przejdzie w niego i usunie zeń znużenie. Lecz po pewnym czasie przemówił - i otworzywszy oczy jšł rozpytywać o pogodę, a następnie o gemmy, które jubiler Idomen obiecał mu przysłać na dzień dzisiejszy do obejrzenia... Pokazało się, że pogoda jest piękna, połšczona z lekkim powiewem od Gór Albańskich, i że gemmy nie przyszły. Petroniusz znów przymknšł oczy, i wydał rozkaz, by przeniesiono go do tepidarium, gdy wtem spoza kotary wychylił się nomenclator oznajmiajšc, że młody Markus Winicjusz, przybyły œwieżo z Azji Mniejszej, przyszedł go odwiedzić. Petroniusz kazał wpuœcić goœcia do tepidarium, dokšd i sam się przeniósł. Winicjusz był synem jego starszej siostry, która przed laty wyszła za Marka Winicjusza, męża konsularnego z czasów Tyberiuszowych. Młody służył obecnie pod Korbulonem przeciw Partom i po ukończonejwojnie wracał do miasta. Petroniusz miał dla niego pewnš słaboœć graniczšcš z przywišzaniem, albowiem Markus był pięknym i atletycznym młodzieńcem, a zarazem umiał zachowywać pewnš estetycznš miarę w zepsuciu, co Petroniuszcenił nad wszystko. - Pozdrowienie Petroniuszowi! - rzekł młody człowiek wchodzšc sprężystym krokiem do tepidarium - niech wszyscy bogowie darzš cię pomyœlnoœciš, a zwłaszcza Asklepios i Kipryda, albowiem pod ich podwójnš opiekš nic złego spotkać cię nie może. - Witaj w Rzymie i niech ci odpoczynek będzie słodki po wojnie - odrzekł Petroniusz wycišgajšc rękę spomiędzy fałdmiękkiej karbasowej tkaniny, w którš był obwinięty. - Co słychać w Armenii i czy bawišc w Azji nie zawadziłeœ o Bitynię? Petroniusz był niegdyœ rzšdcš Bitynii i co większa, rzšdził niš sprężyœcie i sprawiedliwie. Stanowiło to dziwnš sprzecznoœć z charakterem człowieka słynnego ze swej zniewieœciałoœci i zamiłowania do rozkoszy - dlatego lubił wspominać te czasy, albowiem stanowiły one dowód, czym by być mógł i umiał, gdyby mu się podobało. - Zdarzyło mi się być w Heraklei - odrzekł Winicjusz. - Wysłał mnie tam Korbulo z rozkazem œcišgnięcia posiłków. - Ach, Heraklea! Znałem tam jednš dziewczynę z Kolchidy, za którš oddałbym wszystkie tutejsze rozwódki, nie wyłšczajšc Poppei. Ale to dawne dzieje. Mów raczej, co słychać od œciany partyjskiej. Nudzš mnie wprawdzie te wszystkie Wologezy, Tyrydaty Tygranesy i cała ta barbaria, która, jak twierdzi młodyArulanus, chodzi u siebie w domu jeszcze na czworakach, a tylko wobec nas udaje ludzi. Ale teraz dużo się o nich mówi w Rzymie, choćby dlatego, że niebezpiecznie mówić o czym innym. - Ta wojna Ÿle idzie i gdyby nie Korbulo, mogłaby się zmieni w klęskę. - Korbulo! Na Bakcha! Prawdziwy to bożek wojny, istny Mars: wielki wódz, a zarazem zapalczywy, prawy i głupi. Lubię go, choćbydlatego, że Nero go się boi. - Korbulo nie jest człowiekiem głupim. - Może masz słusznoœć, a zresztš wszystko to jedno. Głupota, jak powiada Pyrron, w niczym nie jest gorsza od mšdroœci i w niczym się od niej nie różni. Winicjusz poczšł opowiadać o wojnie, lecz gdy Petroniusz przymknšł powieki, młody człowiek, widzšc jego znużonš i nieco wychudłš twarz, zmienił przedmiot rozmowy i jšł wypytywać go z pewnš troskliwoœciš o zdrowie. Petroniusz otworzył znów oczy. Zdrowie!... Nie. On nie czuł się zdrów. Nie doszedł jeszcze wprawdzie do tego, do czego doszedł młody Sisenna, który straciłdo tego stopnia czucie, że gdy go przynoszono rano do łaŸni, pytał: "Czy ja siedzę?" Ale nie był zdrów. Winicjusz oddałgo oto pod opiekę Asklepiosa i Kiprydy. Ale on, Petroniusz, nie wierzy w Asklepiosa. Nie wiadomo nawet, czyim był synem ten Asklepios, czy Arsinoe, czy Koronidy, a gdy matka niepewna, cóż dopiero mówić o ojcu. Kto teraz może ręczyć nawet za swego własnego ojca! Tu Petroniusz poczšł się œmiać, po czym mówił dalej: - Posłałem wprawdzie dwa lata temu do Epidauru trzy tuziny żywych paszkotów i kubek złota, ale wiesz dlaczego? Oto powiedziałem sobie: pomoże - nie pomoże, ale nie zaszkodzi. Jeœli ludzie składajš jeszcze na œwiecie ofiary bogom, to jednakmyœlę, że wszyscy rozumujš tak jak ja. Wszyscy! Z wyjštkiem może mulników, którzy najmujš się podróżnym przy Porta Capena. Prócz Asklepiosa miałem także do czynienia i z asklepiadami, gdym zeszłego roku chorował trochę na pęcherz. Odprawiali za mnie inkubację. Wiedziałem, że to oszuœci, ale również mówiłem sobie: co mi to szkodzi! Œwiat stoi na oszustwie, ażycie jest złudzeniem. Dusza jest także złudzeniem. Trzeba mieć jednak tyle rozumu, by umieć rozróżnić złudzenia rozkoszne od przykrych. W moim hypocaustum każę palić cedrowym drzewemposypywanym ambrš, bo wolę w życiu zapachy od zaduchów: Co do Kiprydy, którejmnie także poleciłeœ, doznałem jej opieki otyle, że mam strzykanie w prawej nodze. Ale zresztš to dobra bogini! Przypuszczam, że i ty także poniesiesz teraz prędzej czy póŸniej białe gołębie na jej ołtarz. - Tak jest - rzekł Winicjusz. - Nie dosięgnęły mnie strzały Partów, ale trafił mnie grot Amora... najniespodzianiej, o kilkastadiów od bramy miasta. - Na białe kolana Charytek! Opowiesz mi to wolnym czasem - rzekł Petroniusz. - Właœnie przyszedłem zasięgnšć twej rady- odpowiedział Markus. Lecz w tej chwili weszli epilatorowie, którzy zajęli się Petroniuszem, Markus zaœ zrzuciwszy tunikę wstšpił do wanny z letniš wodš, albowiem Petroniusz zaprosił go do kšpieli. - Ach, nie pytam nawet, czy masz wzajemnoœć - odrzekł Petroniusz spoglšdajšc na młode, jakby wykute z marmuru ciało Winicjusza. - Gdyby Lizyp był cię widział, zdobiłbyœ teraz bramę wiodšcš do Palatynu jako posšg Herkulesa wmłodzieńczym wieku. Młody człowiek uœmiechnšł się z zadowoleniem i poczšł zanurzać się w wannie, wychlustywajšc przy tym obficie ciepłš wodę na mozaikę przedstawiajšcš Herę w chwili, gdy prosi Sen o uœpienie Zeusa. Petroniusz patrzył na niego zadowolonym okiem artysty. Lecz gdy skończył i oddał się z kolei epilatorom, wszedł lector z puszkš bršzowš na brzuchu i zwojami papieru w puszce. - Czy chcesz posłuchać? - spytał Petroniusz. - Jeœli to twój utwór, chętnie! - odpowiedział Winicjusz - ale jeœli nie, wolę rozmawiać. Poeci łapiš dziœ ludzi na wszystkich rogach ulic. - A jakże. Nie przejdziesz koło żadnej bazyliki, koło termów, koło biblioteki lub księgarni, żebyœ nie ujrzał poety gestykulujšcego jak małpa. Agryppa gdy tu przyjechał ze Wschodu, wzišł ich za opętanych. Ale to teraz takie czasy. Cezar pisuje wiersze, więc wszyscy idš w jego œlady. Nie wolno tylko pisywać wierszy lepszych od cezara i z tego powodu boję siętrochę o Lukana... Ale ja pisuję prozš, któršjednak nie częstuję ani samego siebie, ani innych. To, co lector miał czytać, to sš Codicilli tego biednego Fabrycjusza Wejenta.- Dlaczego "biednego"? - Bo mu powiedziano, żeby zabawił się w Odysa i nie wracał do domowych pieleszy aż do nowego rozporzšdzenia. Ta odyseja o tyle mu będzie lżejsza niż Odyseuszowi, że żona jego nie jest Penelopš. Nie potrzebuję ci zresztš mówić, że postšpiono głupio. Ale tu nikt inaczej rzeczy nie bierze, jak po wierzchu. To doœć licha i nudna ksišżka, którš zaczęto namiętnie czytać dopiero wówczas, gdy autor został wygnany. Terazsłychać na wszystkie strony: "Scandala! Scandala!", i być może, że niektóre rzeczy Wejento wymyœlał, ale ja, który znam miasto, znam naszych patres i nasze kobiety, upewniam cię, iż to wszystko bledsze niż rzeczywistoœć. Swojš drogš, każdy szuka tam obecnie - siebie z obawš, a znajomych z przyjemnoœciš. W księgarni Awirunusa stu skrybów przepisuje ksišżkę za dyktandem - i powodzenie jej zapewnione. - Twoich sprawek tam nie ma? - Sš, ale autor chybił, albowiem jestem zarazem i gorszy, i mniej płaski, niż mnie przedstawił. Widzisz, my tu dawno zatraciliœmy poczucie tego, co jest godziwelub niegodziwe, i mnie samemu wydaje się, że tak naprawdę to tej różnicy nie ma, chociaż Seneka, Muzoniusz i Trazea udajš, że jš widzš. Mnie to wszystko jedno! Na Herkulesa, mówię, jak myœlę! Ale zachowałem tę wyższoœć, że wiem, co jestszpetne, a co piękne, a tego na przykład nasz Miedzianobrody poeta, furman, œpiewak, tancerz i histrio - nie rozumie. - Żal mi jednak Fabrycjusza! To dobry towarzysz. - Zgubiła go miłoœć własna. Każdy go podejrzewał, nikt dobrze nie wiedział, ale on sam nie mógł wytrzymać i na wszystkie strony rozgadywał pod sekretem. Czy ty słyszałeœ historię Rufinusa? - Nie. - To przejdŸmy do frigidarium, gdzie wychłodniemy i gdzie ci jš opowiem. Przeszli do frigidarium, na œrodku którego biła fontanna zabarwiona na kolor jasnoróżowy i roznoszšca woń fiołków. Tam siadłszy w niszach wysłanych jedwabiem, poczęli się ochładzać. Przez chwilę panowała milczenie. Winicjusz patrzył czas jakiœ w zamyœleniu na bršzowego fauna, który przegišwszy sobie przez ramię nimfę szukał chciwie ustami jej ust, po czym rzekł: - Ten ma słusznoœć. Oto, co jest w życiu najlepsze. - Mniej więcej! Ale ty prócz tego kochasz wojnę, której ja nie lubię, albowiem pod namiotami paznokcie pękajš i przestajš być różowe. Zresztš każdy ma swoje zamiłowania. Miedzianobrody lubi œpiew, zwłaszcza swój własny, a stary Scaurus swojš, wazę korynckš, która w nocy stoi przy jego łożu i którš całuje, jeœli nie może spać. Wycałował już jej brzegi. Powiedz mi, czy ty nie pisujesz wierszy? - Nie. Nie złożyłem nigdy całego heksametru. - A nie grywasz na lutni i nie œpiewasz? - Nie. - A nie powozisz? - Œcigałem się swego czasu w Antiochii, alebez powodzenia. - Tedy jestem o ciebie spokojny. A do jakiego stronnictwa należysz w hipodromie?- Do Zielonych. - Tedy jestem zupełnie spokojny, zwłaszcza że posiadasz wprawdzie duży majštek, ale nie jesteœ tak bogaty jak Pallas albo Seneka. Bo widzisz, u nas teraz dobrze jest pisać wiersze, œpiewać przy lutni, deklamować i œcigać się w cyrku, ale jeszcze lepiej, a zwłaszcza bezpieczniej, jest nie pisywać wierszy, nie grać, nie œpiewać i nie œcigać się w cyrku. Najlepiej zaœ jest umieć podziwiać, gdy to czyni Miedzianobrody. Jesteœ pięknym chłopcem, więc ci to chyba może grozić, że Poppea zakocha się w tobie. Ale ona zbyt na to doœwiadczona. Miłoœci zażyła doœć przy dwóch pierwszych mężach, a przy trzecim chodzi jej o co innego. Czy wiesz, że ten głupi Otho kocha jš dotšd do szaleństwa... Chodzi tam po skałach Hiszpanii i wzdycha, tak zaœ stracił dawne przyzwyczajenia i tak przestał dbać o siebie, że na układaniefryzury wystarczy mu teraz trzy godziny dziennie. Kto by się tego spodziewał, zwłaszcza po Othonie. - Ja go rozumiem - odrzekł Winicjusz. - Alena jego miejscu robiłbym co innego. - Co mianowicie? - Tworzyłbym wierne sobie legie z tamtejszych górali. To tędzy żołnierze ci Iberowie. - Winicjuszu! Winicjuszu! Chce mi się prawiepowiedzieć, że nie byłbyœ do tego zdolny. A wiesz dlaczego? Oto takie rzeczy się robi, ale się o nich nie mówi nawet warunkowo, Co do mnie, œmiałbym się na jego miejscu zPoppei, œmiałbym się z Miedzianobrodego i formowałbym sobie legie, ale nie z Iberów,tylko z Iberek. Co najwyżej, pisałbym epigramata, których bym zresztš nie odczytywał nikomu, jak ten biedny Rufinus. - Miałeœ mi opowiedzieć jego historię. - Opowiem ci jš w unctorium. Ale w unctorium uwaga Winicjusza zwróciłasię na co innego, mianowicie na cudne niewolnice, które czekały tam na kšpišcychsię. Dwie z nich, Murzynki podobne do wspaniałych posšgów z hebanu, poczęły maœcić ich ciała delikatnymi woniami Arabii,inne, biegłe w czesaniu Frygijki, trzymały w rękach miękkich i giętkich jak węże, polerowane stalowe zwierciadła i grzebienie, dwie zaœ, wprost do bóstw podobne greckie dziewczyny z Kos, czekałyjako vestiplicae, aż przyjdzie chwila posšgowego układania fałd na togach panów. - Na Zeusa Chmurozbiórcę! - rzekł Markus Winicjusz - jaki ty masz u siebie wybór! - Wolę wybór niż liczbę - odpowiedział Petroniusz. - Cała moja familiaM1 w Rzymienie przenosi czterystu głów i sšdzę, że do osobistej posługi chyba dorobkiewicze potrzebujš większej iloœci ludzi. - Piękniejszych ciał nawet i Miedzianobrodynie posiada - mówił rozdymajšc nozdrza Winicjusz. Na to Petroniusz odrzekł z pewnš przyjaznš niedbałoœciš: - Jesteœ moim krewnym, a ja nie jestem anitak nieużyty jak Bassus, ani taki pedant jakAulus Plaucjusz. Lecz Winicjusz usłyszawszy to ostatnie imię zapomniał na chwilę o dziewczynach z Kos i podniósłszy żywo głowę spytał: - Skšd ci przyszedł na myœl Aulus Plaucjusz? Czy wiesz, że ja, wybiwszy rękępod miastem, spędziłem kilkanaœcie dni w ich domu. Zdarzyło się, że Plaucjusz nadjechał w chwili wypadku i widzšc, że cierpię bardzo, zabrał mnie do siebie, tam zaœ niewolnik jego, lekarz Merion, przyprowadził mnie do zdrowia. O tym właœnie chciałem z tobš mówić. - Dlaczego? Czy nie zakochałeœ się wypadkiem w Pomponii? W takim razie żal mi cię: niemłoda i cnotliwa! Nie umiem sobiewyobrazić gorszego nad to połšczenia. Brr!- Nie w Pomponii - eheu! - rzekł Winicjusz. - Zatem w kim? - Gdybym ja sam wiedział w kim? Ale ja niewiem nawet dobrze, jak jej imię: Ligia czy Kallina? Nazywajš jš w domu Ligiš, gdyż pochodzi z narodu Ligów, a ma swoje barbarzyńskie imię: Kallina. Dziwny to dom tych Plaucjuszów. Rojno w nim, a cicho jak w gajach w Subiacum. Przez kilkanaœcie dni nie wiedziałem, że mieszka w nim bóstwo. Aż raz o œwicie zobaczyłem jš myjšcš się w ogrodowej fontannie. I przysięgam ci na tę pianę, z której powstała Afrodyta, że promienie zorzy przechodziły na wylot przez jej ciało. Myœlałem, że gdy słońce zejdzie, ona rozpłynie mi się w œwietle, jakrozpływa się jutrzenka. Od tej pory widziałem jš dwukrotnie i od tej pory również nie wiem, co spokój, nie wiem, co inne pragnienia, nie chcę wiedzieć, co możemi dać miasto, nie chcę kobiet, nie chcę złota, nie chcę korynckiej miedzi ani bursztynu, ani perłowca, ani wina, ani uczt, tylko chcę Ligii. Mówię ci szczerze, Petroniuszu, że tęsknię za niš, jak tęsknił ten Sen, wyobrażony na mozaice w twoim tepidarium, za Pasytejš, tęsknię po całych dniach i nocach. - Jeœli to niewolnica, to jš odkup. - Ona nie jest niewolnicš. - Czymże jest? Wyzwolenicš Plaucjusza? - Nie będšc nigdy niewolnicš, nie mogła byćwyzwolona. - Więc? - Nie wiem: córkš królewskš czy czymœ podobnym. - Zaciekawiasz mnie, Winicjuszu. - Lecz jeœli zechcesz mnie posłuchać, book\gbbožĆˆŠj ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆˆiC ř }x}`X¸ŠjPęc:tcŽ| *!ĺc€ 0Žc ˝>˘zaraz zaspokoję twojš ciekawoœć. Historia nie jest zbyt długa. Ty może osobiœcie znałeœ Wanniusza, króla Swebów, który, wypędzony z kraju, długi czas przesiadywał tu w Rzymie, a nawet wsławił się szczęœliwš grš w koœci i dobrym powożeniem. Cezar Druzus wprowadził go znów na tron. Wanniusz, który był w istocie rzeczy tęgim człowiekiem, rzšdził z poczštku dobrze i prowadził szczęœliwe wojny, póŸniej jednakpoczšł nadto łupić ze skóry nie tylko sšsiadów, ale i własnych Swebów. WówczasWangio i Sido, dwaj jego siostrzeńcy, a synowie Wibiliusza, króla Hermandurów, postanowili zmusić go, by znów pojechał doRzymu... próbować szczęœcia w koœci. - Pamiętam, to Klaudiuszowe, niedawne czasy. - Tak. Wybuchła wojna. Wanniusz wezwał na pomoc Jazygów, jego zaœ mili siostrzeńcy Ligów, którzy, zasłyszawszy obogactwach Wanniusza i zwabieni nadziejš łupów, przybyli w takiej liczbie, iż sam cezar Klaudiusz poczšł obawiać się o spokój granicy. Klaudiusz nie chciał mieszaćsię w wojny barbarzyńców, napisał jednak do Ateliusza Histera, który dowodził legiš naddunajskš, by zwracał pilne oko na przebieg wojny i nie pozwolił zamšcić naszego pokoju. Hister zażšdał wówczas odLigów, by przyrzekli, iż nie przekroczš granicy, na co nie tylko zgodzili się, ale dalizakładników, między którymi znajdowała się żona i córka ich wodza... Wiadomo ci, żebarbarzyńcy wycišgajš na wojny z żonami idziećmi... Otóż moja Ligia jest córkš owego wodza. - Skšd to wszystko wiesz? - Mówił mi to sam Aulus Plaucjusz. Ligowie nie przekroczyli istotnie wówczas granicy, ale barbarzyńcy przychodzš jak burza i uciekajš jak burza. Tak znikli i Ligowie, razem ze swymi turzymi rogami na głowach. Zbili Wanniuszowych Swebów i Jazygów, ale król ich poległ, za czym odeszli z łupami, a zakładniczki zostały w ręku Histera. Matka wkrótce umarła, dziecko zaœ Hister, nie wiedzšc, co z nim robić, odesłał do rzšdcy całej Germanii, Pomponiusza. Ów po ukończeniu wojny z Kattami wrócił do Rzymu, gdzie Klaudiusz, jak wiesz, pozwolił mu odprawić tryumf. Dziewczyna szła wówczas za wozem zwycięzcy, ale po skończonej uroczystoœci,ponieważ zakładniczki nie można było uważać za brankę, z kolei i Pomponiusz nie wiedział co z niš zrobić, a wreszcie oddał jš swej siostrze, Pomponii Grecynie, żonie Plaucjusza. W tym domu, gdzie wszystko, poczšwszy od panów, a skończywszy na drobiu w kurniku, jest cnotliwe, wyrosła na dziewicę, niestety, tak cnotliwš jak sama Grecyna, a tak pięknš, że nawet samaPoppea wyglšdałaby przy niej jak jesienna figa przy jabłku hesperyjskim. - I co? - I powtarzam ci, że od chwili gdy widziałem, jak promienie przechodziły przyfontannie na wskroœ przez jej ciało, zakochałem się bez pamięci. - Jest więc tak przezroczysta jak lampryska albo jak młoda sardynka? - Nie żartuj, Petroniuszu, a jeœli cię łudzi swoboda, z jakš ja sam o mojej żšdzy mówię, wiedz o tym, że jaskrawa suknia częstokroć głębokie rany pokrywa. Muszę ci też powiedzieć, że wracajšc z Azji przespałem jednš noc w œwištyni Mopsusa,aby mieć sen wróżebny. Otóż we œnie pojawił mi się sam Mopsus i zapowiedział, że w życiu moim nastšpi wielka przemiana przez miłoœć. - Słyszałem, jak Pliniusz mówił, że nie wierzy w bogów, ale uwierzy w sny, i być może, że ma słusznoœć. Moje żarty nie przeszkadzajš mi też myœleć czasem, że naprawdę jest tylko jedno bóstwo, odwieczne, wszechwładne, twórcze - VenusGenitrix. Ona skupia dusze, skupia ciała i rzeczy. Eros wywołał œwiat z chaosu. Czy dobrze uczynił, to inna rzecz, ale gdy tak jest, musimy uznać jego potęgę, choć wolnojej nie błogosławić... - Ach, Petroniuszu! Łatwiej na œwiecie o filozofię niż o dobrš radę. - Powiedz mi, czego ty właœciwie chcesz? - Chcę mieć Ligię. Chcę, by te moje ramiona, które obejmujš teraz tylko powietrze; mogły objšć jš i przycisnšć do piersi. Chcę oddychać jej tchnieniem. Gdyby była niewolnicš, dałbym za niš Aulusowi stodziewczšt z nogami pobielonymi wapnem na znak, że je pierwszy raz wstawiono na sprzedaż. Chcę jš mieć w domu moim dopóty, dopóki głowa moja nie będzie tak biała, jak szczyt Soracte w zimie. - Ona nie jest niewolnicš, ale ostatecznie należy do familii Plaucjusza, a ponieważ jest dzieckiem opuszczonym, może być uważana jako alumna. Plaucjusz mógłby ci jš odstšpić, gdyby chciał. - To chyba nie znasz Pomponii Grecyny. Zresztš oboje przywišzali się do niej jak dowłasnego dziecka. - Pomponię znam. Istny cyprys. Gdyby nie była żonš Aulusa, można by jš wynajmowaćjako płaczkę. Od œmierci Julii nie zrzuciła ciemnej stoli i w ogóle wyglšda, jak by za życia jeszcze chodziła po łšce porosłej asfodelami. Jest przy tym univira, a więc między naszymi cztero- i pięciokrotnymi rozwódkami jest zarazem Feniksem... Ale... czy słyszałeœ, że Feniks jakoby naprawdę wylšgł się teraz w Górnym Egipcie, co mu się zdarza nie częœciej jak raz na pięćset lat? - Petroniuszu! Petroniuszu! O Feniksie pogadamy kiedy indziej. - Cóż ja ci powiem, mój Marku. Znam Aula Plaucjusza, który lubo nagania mój sposób życia, ma do mnie pewnš słaboœć, a może nawet szanuje mnie więcej od innych, wie bowiem, że nie byłem nigdy donosicielem, jak na przykład Domicjusz Afer, Tygellinus cała zgraja przyjaciół Ahenobarba. Nie udajšc przy tym stoika krzywiłem się jednak nieraz na takie postępki Nerona, na które Seneka i Burrus patrzyli przez szpary. Jeœli sšdzisz, że mogę coœ dla ciebie u Aulusa wyjednać - jestem na twoje usługi. - Sšdzę, że możesz. Ty masz na niego wpływ, a przy tym umysł twój posiada niewyczerpane sposoby. Gdybyœ się rozejrzał w położeniu i pomówił z Plaucjuszem... - Zbytnie masz pojęcie o moim wpływie i o dowcipie, ale jeœli tylko o to chodzi, pomówię z Plaucjuszem, jak tylko przeniosšsię do miasta. - Oni wrócili dwa dni temu. - W takim razie pójdŸmy do triclinium, gdzieczeka na nas œniadanie, a następnie, nabrawszy sił, każemy się zanieœć do Plaucjusza. - Zawszeœ mi był miły - odrzekł na to z żywoœciš Winicjusz - ale teraz każę chyba ustawić wœród moich larów twój posšg - ot, taki piękny jak ten - i będę mu składał ofiary. To rzekłszy zwrócił się w stronę posšgów,które zdobiły całš jednš œcianę wonnej œwietlicy, i wskazał rękš na posšg Petroniusza, przedstawiajšcy go jako Hermesa z posochem w dłoni. Po czym dodał: - Na œwiatło Heliosa! Jeœli "boski" Aleksander był do ciebie podobny - nie dziwić się Helenie. I w okrzyku tym było tyleż szczeroœci, ile pochlebstwa, Petroniusz bowiem, lubo starszy i mniej atletyczny, piękniejszy był nawet od Winicjusza. Kobiety w Rzymie podziwiały nie tylko jego giętki umysł i smak, który mu zjednał nazwę arbitra elegancji, ale i ciało. Podziw ów znać było nawet na twarzach owych dziewczšt z Kos,które układały teraz fałdy jego togi, a z których jedna, imieniem Eunice, skrycie go kochajšca, patrzyła mu w oczy z pokorš i zachwytem. Lecz on nie zwrócił nawet na to uwagi, jeno uœmiechnšwszy się do Winicjusza poczšł cytować mu w odpowiedzi wyrażenieSeneki o kobietach: - Animal impudens... etc... A następnie otoczywszy rękš jego ramiona wyprowadził go do triclinium. W unctorium dwie greckie dziewczyny, Frygijki, i dwie Murzynki poczęły uprzštać epilichnia z woniami. Lecz w tejże chwili spoza uchylonej kotary od frigidarium ukazały się głowy balneatorów i rozległa się ciche: "psst" - a na to wezwanie jedna z Greczynek, Frygijki i dwie Etiopki, poskoczywszy żywo, znikły w mgnieniu okaza kotarš. W termach rozpoczynała się chwila swawoli i rozpusty, której inspektornie przeszkadzał, albowiem sam częstokroćbrał w podobnych hulankach udział. Domyœlał się ich zresztš i Petroniusz, ale jako człowiek wyrozumiały i nie lubišcy karać, patrzył na nie przez szpary. W unctorium pozostała tylko Eunice. Czas jakiœ nasłuchiwała oddalajšcych się w kierunku laconicum głosów i œmiechów, wreszcie uniósłszy wykładany bursztynem i koœciš słoniowš stołek, na którym przed chwilš siedział Petroniusz, przysunęła go ostrożnie do jego posšgu. Unctorium pełne było słonecznego œwiatła i kolorów bijšcych od tęczowych marmurów, którymi wyłożone były œciany. Eunice wstšpiła na stołek - i znalazłszy sięna wysokoœci posšgu, nagle zarzuciła mu na szyję ramiona, po czym odrzuciwszy w tył swe złote włosy i tulšc różowe ciało do białego marmuru, poczęła przyciskać wuniesieniu usta do zimnych warg Petroniusza. Rozdział II Po posiłku, który zwał się œniadaniem, a doktórego dwaj towarzysze zasiedli wówczas,gdy zwykli œmiertelni byli już dawno po południowym prandium, Petroniusz zaproponował lekkš drzemkę. Według niegopora była jeszcze za wczesna na odwiedziny. Sš wprawdzie ludzie, którzy poczynajš odwiedzać znajomych o wschodzie słońca, uważajšc w dodatku zwyczaj ten za stary, rzymski. Ale on, Petroniusz, uważa go za barbarzyński. Godziny popołudniowe sš najwłaœciwsze, nie wczeœniej jednak, zanim słońce nie przejdzie w stronę œwištyni Jowisza Kapitolińskiego i nie pocznie patrzeć z ukosa na Forum. Jesieniš bywa jeszcze goršco i ludzie radzi œpiš po jedzeniu. Tymczasem miło jest posłuchać szumu fontanny w atrium i po obowišzkowym tysišcu kroków zdrzemnšć się w czerwonym œwietle, przecedzonym przez purpurowe, na wpół zacišgnięte velarium. Winicjusz uznał słusznoœć jego słów i poczęli się przechadzać rozmawiajšc w sposób niedbały o tym, co słychać na Palatynie i w mieœcie, a po trochu filozofujšc nad życiem. Po czym Petroniusz udał się do cubiculum, lecz nie spał długo. Po upływie pół godziny wyszedł i kazawszysobie przynieœć werweny poczšł jš wšchaćinacierać sobie niš ręce i skronie. - Nie uwierzysz - rzekł - jak to ożywia i orzeŸwia. Teraz jestem gotów. Lektyka czekała już od dawna, więc wsiedlii kazali się ponieœć na Vicus Patricius, do domu Aulusa. Insula Petroniusza leżała na południowym stoku Palatynu około tak zwanych Carinae, najkrótsza więc droga wypadała im poniżej Forum, lecz ponieważ Petroniusz chciał zarazem wstšpić do złotnika Idomena, wydał przeto polecenie, by niesiono ich przez Vicus Apollinis i Forumw stronę Vicus Sceleratus, na rogu któregopełno było wszelkiego rodzaju tabern. Olbrzymi Murzyni podnieœli lektykę i ruszyli,poprzedzani przez niewolników zwanych pedisequi. Petroniusz przez czas jakiœ podnosił w milczeniu swe dłonie, pachnšce werwenš, ku nozdrzom i zdawał się nad czymœ namyœlać, po chwili zaœ rzekł: - Przychodzi mi do głowy, że jeœli twoja leœna boginka nie jest niewolnicš, tedy mogłaby porzucić dom Plaucjuszów, a przenieœć się do twego. Otoczyłbyœ jš miłoœciš i obsypał bogactwy, tak jak ja mojš ubóstwionš Chryzotemis, której, mówišc między nami, mam przynajmniej o tyle dosyć, o ile ona mnie. Markus potrzšsnšł głowš. - Nie? - pytał Petroniusz. - W najgorszym razie sprawa oparłaby się o cezara, a możesz być pewny, że choćby dzięki moim wpływom nasz Miedzianobrody byłby po twojej stronie. - Nie znasz Ligii! - odparł Winicjusz. - To pozwólże się zapytać, czy ty jš znasz - inaczej jak z widzenia? Mówiłżeœ z niš? Wyznałżeœ jej swš miłoœć? - Widziałem jš naprzód przy fontannie, a potem spotkałem jš dwukrotnie. Pamiętaj, że podczas pobytu w domu Aulusów mieszkałem w bocznej willi, przeznaczonej dla goœci, i majšc wybitš rękę nie mogłem zasiadać do wspólnego stołu. Dopiero w wigilię dnia, na który zapowiedziałem swój odjazd, spotkałem Ligię, przy wieczerzy - inie mogłem słowa do niej przemówić. Musiałem słuchać Aulusa i jego opowiadań o zwycięstwach, jakie odniósł w Brytanii, anastępnie o upadku małych gospodarstw w Italii, któremu jeszcze Licyniusz Stolo starał się zapobiec. W ogóle nie wiem, czy Aulus potrafi mówić o czym innym, i nie mniemaj, że zdołamy się od tego wykręcić,chyba że zechcesz słuchać o zniewieœciałoœci czasów dzisiejszych. Oni tam majš bażanty w kurnikach, ale ich nie jedzš wychodzšc z zasady, że każdy zjedzony bażant przybliża koniec potęgi rzymskiej. Drugi raz spotkałem jš koło ogrodowej cysterny ze œwieżo wyrwanš trzcinš w ręku, którš zanurzała kiœciš w wodzie i skrapiała rosnšce wokoło irysy. Spójrz na moje kolana. Na tarczę Herakla, mówię ci, że nie drżały, gdy na nasze maniple szły z wyciem chmury Partów, ale drżały przy owej cysternie. I zmieszany jak pacholę, które nosi jeszcze bullę na szyi, oczyma tylko żebrałem litoœci, długo nie mogšc słowa przemówić. Petroniusz spojrzał na niego jakby z pewnšzazdroœciš. - Szczęœliwy! - rzekł. - Choćby œwiat i życiebyły jak najgorsze, jedno w nich zostanie wieczne dobro - młodoœć! Po chwili zaœ spytał: - I nie przemówiłeœ do niej? - Owszem. Oprzytomniawszy nieco, rzekłem, że wracam z Azji, żem wybił rękę pod miastem i cierpiałem srodze, ale w chwili gdy mi przychodzi porzucić ten dom goœcinny, widzę, że cierpienie w nim więcej jest warte niż gdzie indziej rozkosz - choroba więcej niż gdzie indziej zdrowie. Ona słuchała słów moich także zmieszana ize schylonš głowš, kreœlšc coœ trzcinš na szafrannym piasku. Po czym podniosła oczy, raz jeszcze spojrzała na owe skreœlone znaki, raz jeszcze na mnie, jak by chcšc o coœ spytać - i nagle uciekła jak hamadriada przed głupowatym faunem. - Musi mieć piękne oczy. - Jak morze - i utonšłem w nich też jak w morzu. Wierz mi, że Archipelag mniej jest błękitny. Po chwili przybiegł mały Plaucjusz i poczšł o coœ pytać. Ale ja nie rozumiałem, o co mu chodzi. - O, Atene! - zawołał Petroniusz - zdejm temu chłopcu opaskę z oczu, którš zawišzał Eros, bo inaczej rozbije sobie głowę o kolumnę œwištyni Wenus. Po czym zwrócił się do Winicjusza: - O, ty wiosenny pšczku na drzewie życia, ty pierwsza zielona gałšzko winogradu! Powinien bym, zamiast do Plaucjuszów, kazać cię zanieœć do domu Gelocjusza, gdziejest szkoła dla nieœwiadomych życia chłopców. - Czego ty właœciwie chcesz? - A co skreœliła na piasku? Czy nie imię Amora, czy nie serce przeszyte jego grotem lub nie coœ takiego, z czego mógłbyœ poznać, że satyry szeptały już tejnimfie do ucha różnie tajemnice życia? Jak można było nie spojrzeć na te znaki! - Dawniej wdziałem togę, niż myœlisz - rzekł Winicjusz - i zanim nadbiegł mały Aulus, patrzyłem pilnie na te znaki. Wszakże wiem, że i w Grecji, i w Rzymie nieraz dziewczęta kreœlš na piasku wyznania, których nie chcš wymówić ich usta... Ale zgadnij, co nakreœliła? - Jeœli co innego, niż przypuszczałem, to nie zgadnę. - Rybę. - Jak powiadasz? - Powiadam: rybę. Czy miało to znaczyć, żew żyłach jej zimna dotšd krew płynie - niewiem! Ale ty, któryœ mnie nazwał wiosennym pškowiem na drzewie życia - zapewne potrafisz lepiej ten znak zrozumieć? - Carissime! o takš rzecz spytaj Pliniusza. On się zna na rybach. Gdyby stary Apicjusz żył jeszcze, może by ci także umiał coœ o tym powiedzieć, albowiem zjadł w cišgu życia więcej ryb, niż może ich od razu pomieœcić Zatoka Neapolitańska. Lecz dalsza rozmowa urwała się, wniesionoich bowiem na rojne ulice, na których przeszkadzał jej gwar ludzki. Przez Vicus Apollinis skręcili na Forum Romanum, gdzie w dnie pogodne, przed zachodem słońca, gromadziły się tłumy próżniaczej ludnoœci, by przechadzać się wœród kolumn, opowiadać nowiny i słuchać ich, widzieć przenoszone lektyki ze znakomitymi ludŸmi, a wreszcie zaglšdać do sklepów złotniczych, do księgarni, do sklepów, w których zmieniano monetę, do bławatnych, bršzowniczych i wszelkich innych, których pełno było w domach obejmujšcych częœć Rynku położonš naprzeciw Kapitolu. Połowa Forum, leżšca tuż pod wiszarami zamku, pogršżona była już w cieniu, natomiast kolumny położonych wyżej œwištyń złociły się w blasku i na błękicie. Leżšce niżej rzucały wydłużone cienie na marmurowe płyty, wszędzie zaœ było ich tak pełno, że oczy gubiły się wœród nich jak w lesie. Zdawało się, że tym budowlom i kolumnom aż ciasno koło siebie. Piętrzyły się jedne nad drugimi, biegły w prawo i w lewo, wdzierały się na wzgórza, tuliły się do zamkowego muru lub jedne do drugich, na podobieństwo większych i mniejszych, grubszych i cieńszych, złotawych i białychpni, to rozkwitłych pod architrawami kwiatami akantu, to pozawijanych w jońskie\gbbožĆˆŠj ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż Pac ąčc™Ăc\-­c O Plaucjusz dodał swoim œwiszczšcym głosem: - I coraz nam bardziej obco między ludŸmi,którzy nawet naszych bogów rzymskich greckimi nazywajš imionami. - Bogowie stali się od pewnego czasu tylko retorycznymi figurami - odrzekł niedbale Petroniusz - że zaœ retoryki uczyli nas Grecy, przeto mnie samemu łatwiej na przykład powiedzieć: Hera niż Juno. To rzekłszy zwrócił oczy na Pomponię, jakby na znak, że wobec niej żadne inne bóstwo nie mogło mu przyjœć na myœl, a następnie jšł przeczyć temu, co mówiła o staroœci: "Ludzie starzejš się wprawdzie prędko, ale tacy, którzy żyjš zgoła innym życiem, a prócz tego sš twarze, o których Saturn zdaje się zapominać." - Petroniusz mówił to z pewnš nawet szczeroœciš, albowiem Pomponia Grecyna, jakkolwiek schodziła z południa życia, zachowała niezwykłš œwieżoœć cery, a że głowę miała małš i twarz drobnš, chwilami więc, mimo swej ciemnej sukni, mimo powagi i smutku, czyniła wrażenie kobiety zupełnie młodej. Tymczasem mały Aulus, który podczas pobytu Winicjusza w domu zaprzyjaŸnił się był z nim nadzwyczajnie, zbliżywszy się poczšł go zapraszać do gry w piłkę. Za chłopcem weszła do triclinium i Ligia. Pod firankš bluszczów, ze œwiatełkami drgajšcymi na twarzy, wydała się teraz Petroniuszowi ładniejszš niż na pierwszy rzut oka i istotnie podobnš do jakiejœ nimfy.Że zaœ nie przemówił do niej dotšd, więc podniósł się, pochylił przed niš głowę i zamiast zwykłych wyrazów powitania poczšł cytować słowa, którymi Odys powitał Nauzykaę: Nie wiem, czyliœ jest bóstwem, czy pannš œmiertelnš, Lecz jeœliœ jest mieszkankš ziemskiego padołu, Błogosławiony ojciec z matkš twš pospołu,Błogosławieni bracia . . . . . . . . . . . . Nawet Pomponii podobała się wykwintna grzecznoœć tego œwiatowca. Co do Ligii, słuchała zmieszana i zapłoniona, nie œmišcoczu podnieœć. Lecz stopniowo w kštach jejust poczšł drgać swawolny uœmiech, na twarzy znać było walkę między dziewczęcym zawstydzeniem a chęciš odpowiedzi - i widocznie chęć ta przemogła, spojrzawszy bowiem nagle na Petroniusza, odpowiedziała mu słowami tejże Nauzykai, cytujšc je jednych tchem i trochę jak wydawanš lekcję: Nie byle kto ty jesteœ - i nie byle głowa! Po czym zawróciwszy w miejscu, uciekła, jak ucieka spłoszony ptak. Teraz na Petroniusza przyszła kolej zdziwienia - nie spodziewał się bowiem usłyszeć Homerowego wiersza w ustach dziewczyny, o której barbarzyńskim pochodzeniu był przez Winicjusza uprzedzony. Spojrzał też pytajšcym wzrokiem na Pomponię, lecz ta nie mogła mu dać odpowiedzi, patrzyła bowiem w tej chwili, uœmiechajšc się, na dumę, jaka odbiła się w obliczu starego Aulusa. On zaœ nie umiał tej dumy ukryć. Naprzód, przywišzał się był do Ligii jak do własnegodziecka, a po wtóre, mimo swych starorzymskich uprzedzeń, które kazały mu przeciw greczyŸnie i jej rozpowszechnieniu piorunować, uważał jš za szczyt towarzyskiej ogłady. Sam nie mógł się jej nigdy dobrze nauczyć, nad czym skrycie bolał, rad był więc teraz, żetemu wytwornemu panu, a zarazem i literatowi, który gotów był uważać dom jego za barbarzyński, odpowiedziano w nimjęzykiem i wierszem Homera. - Jest w domu pedagogus Grek - rzekł zwracajšc się do Petroniusza - który uczy naszego chłopaka, a dziewczyna przysłuchuje się lekcjom. Pliszka to jeszcze, ale miła pliszka, do której nawykliœmy oboje. Petroniusz patrzył teraz poprzez skręty bluszczów i kapryfolium na ogród i na bawišcš się trójkę. Winicjusz zrzucił togę iw tunice tylko podbijał w górę piłkę, któršstojšca naprzeciw z wzniesionymi ramionami Ligia usiłowała schwytać. Dziewczyna na pierwszy rzut oka nie uczyniła wielkiego na Petroniuszu wrażenia.Wydała mu się zbyt szczupła. Lecz od chwili gdy w triclinium spojrzał na niš bliżej, pomyœlał sobie, że tak jednak mogłaby wyglšdać jutrzenka - i jako znawca zrozumiał, że jest w niej coœ niezwykłego. Wszystko zauważył i wszystko ocenił: więc i twarz różowš i przeŸroczš, i œwieże usta, jak by do pocałunku złożone, i niebieskie jak lazur mórz oczy, i alabastrowš białoœć czoła, i bujnoœć ciemnych włosów przeœwiecajšcych na skrętach odblaskiem bursztynu albo korynckiej miedzi, i lekkš szyję, i "boskš" spadzistoœć ramion, i całšpostać giętkš, smukłš, młodš młodoœciš maju i œwieżo rozkwitłych kwiatów. Zbudziłsię w nim artysta i czciciel pięknoœci, któryodczuł, że pod posšgiem tej dziewczyny można by podpisać: "Wiosna". - Nagle przypomniał sobie Chryzotemis i wzišł go pusty œmiech. Wydała mu się razem ze swoim złotym pudrem na włosach i uczernionymi brwiami bajecznie zwiędłš, czymœ w rodzaju pożółkłej i ronišcej płatki róży. A jednak tej Chryzotemis zazdroœcił mu cały Rzym. Następnie przypomniał sobie Poppeę i - owa przesławna Poppea również wydała mu się bezdusznš woskowš maskš. W tej dziewczynie o tanagryjskich kształtach była nie tylko wiosna - była i promienista "Psyche", która przeœwiecała przez jej różane ciało, jak promyk przeœwieca przezlampę. "Winicjusz ma słusznoœć - pomyœlał - a moja Chryzotemis jest stara, stara... jak Troja!" Po czym zwrócił się do Pomponii Grecyny - i wskazawszy na ogród, rzekł: - Rozumiem teraz, domina, że wobec takich dwojga wolicie dom od uczt na Palatynie i cyrku. - Tak - odpowiedziała zwracajšc oczy w stronę małego Aulusa i Ligii. A stary wódz poczšł opowiadać historię dziewczyny i to, co słyszał przed laty od Ateliusza Histera o siedzšcym w mrokach północy narodzie Ligów. Tamci zaœ skończyli grać w piłkę i przez czas jakiœ chodzili po piasku ogrodowym, odbijajšc na czarnym tlę mirtów i cyprysówjak trzy białe posšgi. Ligia trzymała małego Aulusa za rękę. Pochodziwszy nieco,siedli na ławce przy piscinie zajmujšcej œrodek ogrodu. Lecz po chwili Aulus zerwałsię, by płoszyć ryby w przeŸroczej wodzie.Winicjusz zaœ prowadził dalej rozmowę zaczętš w czasie przechadzki. - Tak jest - mówił niskim, drgajšcym głosem. - Zaledwiem zrzucił pretekstę, wysłano mnie do azjatyckich legii. Miastam nie zaznał - ani życia, ani miłoœci. Umiem na pamięć trochę Anakreonta i Horacjusza, ale nie potrafiłbym tak jak Petroniusz mówić wierszy wówczas, gdy rozum niemieje z podziwu i własnych słów znaleŸć nie może. Chłopcem będšc chodziłem do szkoły Muzoniusza, który mawiał nam, że szczęœcie polega na tym, by chcieć tego, czego chcš bogi - a zatem od naszej woli zależy. Ja jednak myœlę, że jest inne, większe i droższe, które od woli nie zależy, bo je tylko miłoœć dać może. Szukajš tego szczęœcia sami bogowie, więc i ja, o Ligio, którym nie zaznał dotšd miłoœci, idšc w ich œlady szukam także tej,która by mi szczęœcie dać chciała... Umilkł i przez czas jakiœ słychać było tylko lekki plusk wody, w którš mały Aulus ciskał kamyki płoszšc nimi ryby. Po chwili jednak Winicjusz znów mówić poczšł głosem jeszcze miększym i cichszym: - Wszak znasz Wespazjanowego syna, Tytusa? Mówiš, że zaledwie z chłopięcego wieku wyszedłszy pokochał tak Berenikę, iż omal tęsknota nie wyssała mu życia... Tak i ja bym umiał pokochać, o Ligio!... Bogactwo, sława, władza - czczy dym! marnoœć! Bogaty znajdzie bogatszego od siebie, sławnego zaćmi cudza większa sława, potężnego potężniejszy pokona... Lecz zali sam cezar, zali który bóg nawet może doznawać większej rozkoszy lub być szczęœliwszym niż prosty œmiertelnik w chwili, gdy mu przy piersi dyszy pierœ droga lub gdy całuje usta kochane... Więc miłoœć z bogami nas równa - o Ligio!... A ona słuchała w niepokoju, w zdziwieniu i zarazem tak, jak by słuchała głosu greckiej fletni lub cytry. Zdawało się jej chwilami, że Winicjusz œpiewa jakšœ pieœń dziwnš, która sšczy się w jej uszy, porusza w niej krew, a zarazem przejmujeserce omdleniem, strachem i jakšœ niepojętš radoœciš... Zdawało jej się też, żeon mówi coœ takiego, co w niej już było poprzednio, ale z czego nie umiała sobie zdać sprawy. Czuła, że on w niej coœ budzi, co drzemało dotšd, i że w tej chwili zamglony sen zmienia się w kształt coraz wyraŸniejszy, bardziej upodobany i œliczny. Tymczasem słońce przetoczyło się dawno za Tyber i stanęło nisko nad Janikulskim Wzgórzem. Na nieruchome cyprysy padało czerwone œwiatło - i całe powietrze było nim przesycone. Ligia podniosła swoje błękitne, jakby rozbudzone ze snu oczy na Winicjusza i nagle w wieczornych odblaskach, pochylony nad niš, z proœbš drgajšcš w oczach, wydał się jej piękniejszy od wszystkich ludzi i od wszystkich greckich i rzymskich bogów, których posšgi widywała na frontonach œwištyń. On zaœ objšł z lekka palcami jej rękę powyżej kostki i pytał: - Zali ty nie odgadujesz, Ligio, czemu ja mówię to tobie?... - Nie! - odszeptała tak cicho, że Winicjusz zaledwie dosłyszał. Lecz nie uwierzył jej i przycišgajšc coraz silniej jej rękę, byłby jš przycišgnšł do serca, bijšcego jak młotem pod wpływem żšdzy rozbudzonej przez cudnš dziewczynę - i byłby wprost do niej zwrócił palšce słowa, gdyby nie to, że na œcieżce, ujętej w ramy mirtów, ukazał się stary Aulus, który zbliżywszy się rzekł: - Słońce zachodzi, więc strzeżcie się wieczornego chłodu i nie żartujcie z Libitynš... - Nie - odrzekł Winicjusz - nie wdziałem dotšd togi i nie poczułem chłodu. - A oto już ledwie pół tarczy zza wzgórz wyglšda - odpowiedział stary wojownik. - Bogdaj to słodki klimat Sycylii, gdzie wieczorami lud zbiera się na rynkach, aby chóralnym œpiewem żegnać zachodzšcego Feba. I zapomniawszy, że przed chwilš sam ostrzegał przed Libitynš, poczšł opowiadaćo Sycylii, gdzie miał swe posiadłoœci i dużegospodarstwo rolne, w którym się kochał. Wspomniał też, że nieraz przychodziło mu na myœl przenieœć się do Sycylii i tam dokonać spokojnie życia. Doœć ma zimowychszronów ten, komu zimy ubieliły już głowę.Jeszcze liœć nie opada z drzew i nad miastem œmieje się niebo łaskawie, ale gdy winograd pożółknie, gdy œnieg spadnie w Górach Albańskich, a bogowie nawiedzš przejmujšcym wichrem Kampanię, wówczaskto wie, czy z całym domem nie przeniesie się do swojej zacisznej wiejskiej sadyby. - Miałżebyœ chęć opuœcić Rzym, Plaucjuszu?- spytał z nagłym niepokojem Winicjusz. - Chęć tę mam dawno - odpowiedział Aulus -bo tam spokojniej i bezpieczniej. I jšł znowu wychwalać swoje sady, stada, dom ukryty w zieleni i wzgórza porosłe tymem i czšbrami, wœród których brzęczš roje pszczół. Lecz Winicjusz nie zważał natę bukolicznš nutę i myœlšc tylko o tym, że może utracić Ligię, spoglšdał w stronę Petroniusza, jak by od niego jedynie wyglšdał ratunku. Tymczasem Petroniusz siedzšc przy Pomponii lubował się widokiem zachodzšcego słońca, ogrodu i stojšcych przy sadzawce ludzi. Białe ich ubrania na ciemnym tle mirtów œwieciły złotem od wieczornych blasków. Na niebie zorza poczęła zabarwiać się purpurš, fioletem i mienić się na kształt opalu. Strop nieba stał się liliowy. Czarne sylwetki cyprysów uczyniły się jeszcze wyrazistsze niż w dzień biały, zaœ w ludziach, w drzewach i w całym ogrodzie zapanował spokój wieczorny. Petroniusza uderzył ten spokój i uderzył go zwłaszcza w ludziach. W twarzy Pomponii, starego Aulusa, ich chłopca i Ligii- było coœ, czego nie widywał w tych twarzach, które go co dzień, a raczej co noc otaczały: było jakieœ œwiatło, jakieœ ukojenie i jakaœ pogoda płynšca wprost z takiego życia, jakim tu wszyscy żyli. I z pewnym zdziwieniem pomyœlał, że jednak mogła istnieć pięknoœć i słodycz, których on, wiecznie gonišcy za pięknoœciš i słodyczš, nie zaznał. Myœli tej nie umiał ukryć w sobie i zwróciwszy się do Pomponiirzekł: - Rozważam w duszy, jak odmienny jest wasz œwiat od tego œwiata, w którym włada nasz Nero. Ona zaœ podniosła swojš drobnš twarz ku zorzy wieczornej i odrzekła z prostotš: - Nad œwiatem włada nie Nero - ale Bóg. Nastała chwila milczenia. W pobliżu triclinium dały się słyszeć w alei kroki starego wodza, Winicjusza, Ligii i małego Aula - lecz nim nadeszli, Petroniusz spytał jeszcze: - A więc ty wierzysz w bogi Pomponio? - Wierzę w Boga, który jest jeden, sprawiedliwy i wszechmocny odpowiedziała żona Aula Plaucjusza. Rozdział III Wierzy w Boga, który jest jeden, wszechmocny i sprawiedliwy - powtórzył Petroniusz w chwili, gdy znów znalazł się w lektyce sam na sam z Winicjuszem. - Jeœli jej Bóg jest wszechmocny, tedy rzšdziżyciem i œmierciš; a jeœli jest sprawiedliwy, tedy słusznie zsyła œmierć. Czemu więc Pomponia nosi żałobę po Julii? Żałujšc Julii przygania swemu Bogu. Muszę to rozumowanie powtórzyć naszej miedzianobrodej małpie, uważam bowiem, że w dialektyce dorównywam Sokratesowi. Co do kobiet, zgadzam się, że każda posiadatrzy lub cztery dusze, ale żadna nie ma duszy rozumnej. Niechby Pomponia rozmyœlała sobie z Senekš lub z Kornutusem nad tym, czym jest ich wielki Logos... Niechby razem wywoływali cienie Ksenofanesa, Parmenida, Zenona i Platona, które nudzš się. tam w kimeryjskich krainach, jak czyże w klatce. Ja chciałem mówić z niš i z Plaucjuszem o czym innym. Na œwięty brzuch egipskiej Izys! Gdybym imtak, po prostu powiedział, po coœmy przyszli, przypuszczam, że cnota ich zadŸwięczałaby jak miedziana tarcza, w którš ktoœ pałkš uderzy. I nie œmiałem! Dasz wiarę, Winicjuszu, żem nie œmiał! Pawie sš piękne ptaki, ale krzyczš zbyt przeraŸliwie. Zlškłem się krzyku. Muszę jednak pochwalić twój wybór. Istna "różanopalca Jutrzenka"... I wiesz, co mi także przypomniała? - Wiosnę! - i to nie naszš w Italii, gdzie ledwie tu i owdzie jabłoń pokryje się kwiatem, a oliwniki szarzejš, jak szarzały, ale tę wiosnę, którš niegdyœ widziałem w Helwecji, młodš, œwieżš, jasnozielonš... Na tę bladš Selenę - nie dziwię ci się, Marku - wiedz jednak, że Dianę miłujesz i że Aulus i Pomponia gotowi cię rozszarpać, jak niegdyœ psy rozszarpały Akteona. Winicjusz, nie podnoszšc głowy, przez chwilę milczał, po czym jšł mówić przerywanym przez żšdzę głosem: - Pragnšłem jej poprzednio, a teraz pragnęjeszcze więcej. Gdym objšł jej rękę, owionšł mnie ogień... Muszę jš mieć. Gdybym był Zeusem, otoczyłbym jš chmurš, jak on otoczył Io, lub spadłbym na niš dżdżem, jak on spadł na Danae. Chciałbym całować jej usta aż do bólu! Chciałbym słyszeć jej krzyk w moich ramionach. Chciałbym zabić Aula i Pomponię,a jš porwać i zanieœć na ręku do mego domu. Nie będę dziœ spał. Rozkażę ćwiczyć którego z niewolników i będę słuchał jego jęków... - Uspokój się - rzekł Petroniusz. - Masz zachcianki cieœli z Subury. - Wszystko mi jedno. Muszę jš mieć. Udałem się do ciebie po radę, lecz jeœli ty jej nie znajdziesz, znajdę jš sam... Aulus uważa Ligię, za córkę, czemużbym ja miał patrzeć na niš jak na niewolnicę? Więc skoro nie ma innej drogi, niechże oprzędziedrzwi mego domu, niech je namaœci wilczymtłuszczem i niechaj siędzie jako żona przy moim ognisku. - Uspokój się, szalony potomku konsulów. Nie po to sprowadzamy barbarzyńców na sznurach za naszymi wozami, byœmy mieli zaœlubiać ich córki. Strzeż się ostatecznoœci. Wyczerpnij proste, uczciwe sposoby i zostaw sobie i mnie czas do namysłu. Mnie także Chryzotemis wydawałasię córkš Jowisza, a jednak nie zaœlubiłem jej tak jak i Nero nie zaœlubił Akte, choć jšczyniono córkš króla Attala... Uspokój się... Pomyœl, że jeœli ona zechce opuœcić Aulusówdla ciebie, oni nie majš prawa jej wstrzymać, wiedz zaœ o tym, że nie tylko sam gorejesz, bo i w niej Eros rozniecił płomień... Jam to widział, a mnie należy wierzyć... Miej cierpliwoœć. Na wszystko jest sposób, ale dziœ i tak już za dużo myœlałem, a to mnie nuży. Natomiast przyrzekam ci, że jutro pomyœlę jeszcze o twojej miłoœci i chyba Petroniusz nie byłbyPetroniuszem, gdyby jakiegoœ œrodka nie znalazł. Umilkli znów obaj - wreszcie po niejakim czasie Winicjusz rzekł już spokojniej: - Dziękuję ci i niech Fortuna szczodrš ci będzie. - BšdŸ cierpliwy. - Dokšd się nieœć kazałeœ? - Do Chryzotemis... - Szczęœliwyœ, że posiadasz tę, którš kochasz. - Ja? Wiesz, co mnie jeszcze bawi w Chryzotemis? Oto, że ona mnie zdradza z moim własnym wyzwoleńcem, lutnistš Teoklesem, i myœli, że tego nie widzę. Niegdyœ kochałem jš, a teraz bawiš mnie jej kłamstwa i jej głupota. ChodŸ ze mnš ecz Aulus Šj ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPE•‚c€ÍcäŰcż.%2ä5| A€do niej. Jeœli pocznie cię bałamucić i kreœlićci litery na stole palcem umoczonym w winie, wiedz o tym, że nie jestem zazdrosny. I kazali się ponieœć razem do Chryzotemis. Lecz w przedsionku Petroniusz położył rękę na ramieniu Winicjusza i rzekł: - Czekaj, zdaje mi się, że obmyœliłem sposób. - Niech wszystkie bogi ci nagrodzš... - Tak jest! Sšdzę, że œrodek jest nieomylny.- Wiesz co, Marku? - Słucham cię, moja Atene... - Oto za kilka dni boska Ligia będzie spożywała w twoim domu ziarno Demetry. - Jesteœ większy niż cezar! - zawołał z uniesieniem Winicjusz. Rozdział IV Jakoż Petroniusz dotrzymał obietnicy. Nazajutrz, po odwiedzinach u Chryzotemis, spał wprawdzie cały dzień, ale wieczorem kazał się zanieœć na Palatyn i miał z Neronem poufnš rozmowę, skutkiem którejna trzeci dzień przed domem Plaucjusza pojawił się centurion na czele kilkunastu pretoriańskich żołnierzy. Czasy były niepewne i straszne. Posłańcy tego rodzaju byli zarazem najczęœciej zwiastunami œmierci. Toteż z chwilš, w której centurion uderzył młotkiem we drzwi Aulusa, i gdy nadzorca atrium dał znać, iż w sieni znajdujš się żołnierze, przerażenie zapanowało w całym domu. Rodzina wnet otoczyła starego wodza, nikt bowiem nie wštpił, że niebezpieczeństwo przede wszystkim nad nim zawisło. Pomponia objšwszy ramionami jego szyję przytuliła się do niego ze wszystkich sił, azsiniałe jej usta poruszały się szybko, wymawiajšc jakieœ ciche wyrazy; Ligia, z twarzš bladš jak płótno, całowała jego rękę; mały Aulus czepiał się togi - z korytarzy, z pokoi leżšcych na piętrze i przeznaczonych dla służebnic, z czeladnej, z łaŸni, ze sklepionych dolnych mieszkań, zcałego domu poczęły się wysypywać roje niewolników i niewolnic. Dały się słyszeć okrzyki: "Heu, heu, me miserum!" - kobiety uderzyły w wielki płacz; niektóre poczęły już sobie drapać policzki lub nakrywać głowy chustkami. Sam tylko stary wódz, przywykły od lat całych patrzeć œmierci prosto w oczy, pozostał spokojny i tylko jego krótka orla twarz stała się jakby z kamienia wykutš. Po chwili, uciszywszy wrzaski i rozkazawszy rozejœć się służbie, rzekł: - Puœć mnie, Pomponio. Jeœli mi nadszedł kres, będziemy mieli czas się pożegnać. I usunšł jš z lekka - ona zaœ rzekła: - Bogdajby twój los był zarazem i moim, o Aulu! Po czym, padłszy na kolana, poczęła się modlić z tš siłš, jakš jedynie bojaŸń o drogš istotę dać może. Aulus przeszedł do atrium, gdzie czekał nań centurion. Był to stary Kajusz Hasta, dawny jego podwładny i towarzysz z wojen brytańskich. - Witaj, wodzu - rzekł. - Przynoszę ci rozkaz i pozdrowienie cezara - a oto sš tabliczki i znak, że w jego imieniu przychodzę. - Wdzięcznym jest cezarowi za pozdrowienie, a rozkaz wykonam - odrzekł Aulus. - Witaj, Hasto, i mów, z jakim zleceniem przychodzisz. - Aulu Plaucjuszu - poczšł Hasta - cezar dowiedział się, iż w domu twoim przebywa córka króla Ligów, którš ów król jeszcze za życia boskiego Klaudiusza oddał w ręce Rzymian jako rękojmię, że granice imperiumnigdy nie zostanš przez Ligów naruszone. Boski Nero wdzięczny ci jest, o wodzu, za to, iżeœ jej przez lat tyle dawał goœcinnoœću siebie, lecz nie chcšc dłużej obarczać twego domu, jak również baczšc, iż dziewica, jako zakładniczka, winna zostawać pod opiekš samego cezara i senatu - rozkazuje ci jš wydać w moje ręce. Aulus nadto był żołnierzem i nadto hartownym mężem, by wobec rozkazu pozwolić sobie na żal, na marne słowa lub skargi. Jednakże zmarszczka nagłego gniewu i bólu zjawiła mu się na czole. Przed takim zmarszczeniem brwi drżały niegdyœ legie brytańskie - i nawet w tej chwili jeszcze na twarzy Hasty odbił się przestrach. Lecz obecnie, wobec rozkazu, Aulus Plaucjusz uczuł się bezbronnym. Przez czas jakiœ patrzył na tabliczki, na znak, po czym podniósłszy oczy na staregocenturiona rzekł już spokojnie: - Zaczekaj, Kasto, w atrium, zanim zakładniczka zostanie ci wydana. I po tych słowach przeszedł na drugi koniec domu do sali zwanej oecus, gdzie Pomponia Grecyna, Ligia i mały Aulus czekali nań w niepokoju i trwodze. - Nikomu nie grozi œmierć ani wygnanie na dalekie wyspy - rzekł - a jednak poseł cezara jest zwiastunem nieszczęœcia. O ciebie chodzi, Ligio. - O Ligię? - zawołała ze zdumieniem Pomponia. - Tak jest - odrzekł Aulus. I zwróciwszy się do dziewczyny, poczšł mówić: - Ligio, byłaœ chowanš w naszym domu jak własne nasze dziecko i oboje z Pomponiš miłujemy cię jak córkę. Ale wiesz o tym, żenie jesteœ naszš córkš. Jesteœ zakładniczkšdanš przez twój naród Rzymowi i opieka nad tobš należy do cezara. Otóż cezar zabiera cię z naszego domu. Wódz mówił spokojnie, ale jakimœ dziwnym,niezwykłym głosem. Ligia słuchała słów jego mrugajšc oczyma i jakby nie rozumiejšc, o co chodzi; policzki Pomponii pokryły się bladoœciš; we drzwiach, wiodšcych z korytarza do oecus, poczęły się znów ukazywać przerażone twarze niewolnic. - Wola cezara musi być spełniona - rzekł Aulus. - Aulu! - zawołała Pomponia obejmujšc ramionami dziewczynę, jak by chciała jej bronić - lepiej by dla niej było umrzeć. Ligia zaœ, tulšc się do jej piersi, powtarzała: "Matko! matko!" nie mogšc zdobyć się wœród łkań na inne słowa. Na twarzy Aulusa znów odbił się gniew i ból. - Gdybym był sam na œwiecie - rzekł ponuro - nie oddałbym jej żywej - i krewni moi dziœ jeszcze mogliby złożyć za nas ofiary Iovi Liberatori... Lecz nie mam prawa gubić ciebie i naszego dziecka, któremoże szczęœliwszych dożyć czasów... Udam się dziœ jeszcze do cezara i będę go błagał, by rozkaz odmienił. Czy mnie wysłucha nie wiem. Tymczasem bšdŸ zdrowa, Ligio, i wiedz o tym, że i ja, i Pomponia błogosławiliœmy zawsze dzień, wktórym zasiadłaœ przy naszym ognisku. To rzekłszy położył jej rękę na głowie, ale choć starał się zachować spokój, jednakże w chwili gdy Ligia zwróciła ku niemu oczy zalane łzami, a potem chwyciwszy jego rękę poczęła jš do ust przyciskać, w głosie jego zadrgał żal głęboki, ojcowski. - Żegnaj, radoœci nasza i œwiatło oczu naszych! - rzekł. I prędko wyszedł z powrotem do atrium, by nie pozwolić opanować się niegodnemu Rzymianina i wodza wzruszeniu. TymczasemPomponia zaprowadziwszy Ligię do cubiculum poczęła jš uspokajać, pocieszać,dodawać jej otuchy i mówić słowa - brzmišce dziwnie w tym domu, w którym tuż obok, w przyległej œwietlicy, stało jeszcze lararium i ognisko, na którym AulusPlaucjusz wierny dawnemu obyczajowi, poœwięcał ofiary bogom domowym. Oto czaspróby nadszedł. Niegdyœ, Wirginiusz przebił pierœ własnej córki, by jš wyzwolić z ršk Appiusza; dawniej jeszcze Lukrecja dobrowolnie przypłaciła życiem hańbę. Dom cezara jest jaskiniš hańby, zła, zbrodni.-"Leczy my, Ligio, wiemy, dlaczego nie mamy prawa podnieœć na siebieręki!..." Tak jest! - To prawo, pod którym obie żyjš, jest inne, większe, œwiętsze, pozwala jednak bronić się od zła i hańby, choćby tę obronę życiem i mękš przyszło przypłacić. Kto czysty wychodzi z przybytku zepsucia, tym większa jego zasługa. Ziemia jest takim przybytkiem, alena szczęœcie życie jest jednym mgnieniem oka, a zmartwychwstaje się tylko z grobu, za którym nie władnie już Nero, lecz Miłosierdzie - i zamiast bólu jest radoœć, i zamiast łez - wesele. Po czym, jęła mówić o sobie. Tak! Spokojnajest, ale i w jej piersiach nie brak ran bolesnych. Oto, na oczach jej Aulusa leży jeszcze bielmo, jeszcze nie spłynšł na niego zdrój œwiatła. Nie wolno jej także wychowywać syna w Prawdzie. Więc gdy pomyœli, że tak może być do kresu życia i że nadejœć może chwila rozłšczenia się z nimi, stokroć większego i straszniejszego niż to czasowe, nad którym obie teraz bolejš - nie umie nawet pojšć, jakim sposobem potrafi być bez nich, nawet w niebie, szczęœliwa. I wiele już nocy przepłakała, wiele spędziła na modlitwie, żebrzšc o zmiłowanie i łaskę. Lecz swój ból ofiaruje Bogu - i czeka - i ufa. A gdy teraz nowy spotyka jš cios, gdy rozkaz okrutnika zabiera jej drogš głowę - tę, którš Aulus nazwał œwiatłem oczu, ufa jeszcze, wierzšc, że jest moc nad Neronowš większa - i Miłosierdzie od jego złoœci silniejsze. I przycisnęła jeszcze silniej do piersi główkę dziewczyny, ta zaœ osunęła się po chwili do jej kolan i ukrywszy oczy w fałdach jej peplum, pozostała tak przez długi czas w milczeniu, lecz gdy się wreszcie podniosła, na twarzy jej widać już było nieco spokoju. - Żal mi ciebie, matko, i ojca, i brata, ale wiem, że opór nie przydałby się na nic, a zgubił was wszystkich. Natomiast przyrzekam ci, że słów twoich nie zapomnęnigdy w domu cezara. Raz jeszcze zarzuciła jej ramiona na szyję, a potem, gdy obie wyszły do oecus, poczęła się żegnać z małym Plaucjuszem - ze staruszkiem Grekiem, który był ich nauczycielem, ze swojš szatnš, która niegdyœ niańczyła jš, i ze wszystkimi niewolnikami. Jeden z nich, wysoki i barczysty Ligijczyk, którego w domu zwano Ursus, a który w swoim czasie razem z matkš Ligii i z niš przybył z innš ich służbš do obozu Rzymian, padł teraz do jej nóg, a następniepochylił się do kolan Pomponii, mówišc: - O domina! Pozwólcie mi iœć z mojš paniš, abym jej służył i czuwał nad niš w domu cezara. - Nie naszym, lecz Ligii jesteœ sługš - odrzekła Pomponia Grecyna - lecz zali cię dopuszczš do drzwi cezara? I w jaki sposób potrafisz czuwać nad niš? - Nie wiem, domina, wiem jeno, że żelazo kruszy się w moich rękach jak drzewo... Aulus Plaucjusz, który nadszedł na tę chwilę, dowiedziawszy się, o co chodzi, nie tylko nie sprzeciwił się chęci Ursusa, ale oœwiadczył, że nie majš nawet prawa go zatrzymywać. Odsyłajš Ligię jako zakładniczkę, o którš upomina się cezar - azatem obowišzani sš odesłać jej orszak - który przechodzi wraz z niš pod opiekę cezara. Tu szepnšł Pomponii, że pod pozorem orszaku może jej dodać tyle niewolnic, ile uzna za stosowne - centurion bowiem nie może odmówić ich przyjęcia. Dla Ligii była w tym pewna pociecha, Pomponia zaœ również była rada, że może jš otoczyć służbš swego wyboru. Jakoż prócz Ursusa wyznaczyła jej starš szatnš,dwie Cypryjki biegłe w czesaniu i dwie kšpielowe dziewki germańskie. Wybór jej padł wyłšcznie na wyznawców nowej nauki, gdy zaœ i Ursus wyznawał jš już od lat kilku, Pomponia mogła liczyć na wiernoœć tej służby, a zarazem cieszyć sięmyœlš, że ziarna Prawdy zostanš posiane wdomu cezara. Napisała też kilka słów polecajšc opiekę nad Ligiš wyzwolenicy Neronowej, Akte. Pomponia nie widywała jej wprawdzie na zebraniach wyznawców nowej nauki, słyszała jednak od nich, że Akte nie odmawia im nigdy usług i że czytuje chciwie listy Pawła z Tarsu. Wiadomym jej było zresztš, iż młoda wyzwolenica żyje wcišgłym smutku, że jest istotš odmiennš odwszystkich domowniczek Nerona i że w ogóle jest dobrym duchem pałacu. Hasta podjšł się sam wręczyć list Akte. Uważajšc też za rzecz naturalnš, że córka królewska musi mieć orszak swych sług, nie czynił najmniejszej trudnoœci w zabraniu ich do pałacu, dziwišc się raczej małej ich liczbie. Prosił jednakże o poœpiech, z obawy, by nie być posšdzonym o brak gorliwoœci w spełnianiu rozkazów. Godzina rozstania nadeszła. Oczy Pomponii iLigii znów zapłynęły łzami; Aulus jeszcze raz złożył dłoń na jej głowie i po chwili żołnierze, przeprowadzani krzykiem małego Aulusa, który w obronie siostry wygrażał swymi małymi pięœciami centurionowi - uprowadzili Ligię do domu cezara. Lecz stary wódz kazał gotować dla siebie lektykę, tymczasem zaœ zamknšwszy się z Pomponiš w przyległej do oecus pinakotece,rzekł jej: - Słuchaj mnie, Pomponio. Udaję się do cezara, choć sšdzę, że na próżno, a jakkolwiek słowo Seneki nic już u niego nie znaczy, będę i u Seneki. Dziœ więcej znaczš:Sofroniusz, Tygellinus, Petroniusz lub Watyniusz... Co do cezara, może i nie słyszał on nigdy w życiu o narodzie Ligów ijeœli zażšdał wydania Ligii jako zakładniczki, to dlatego, iż ktoœ go do tego podmówił, łatwo zaœ odgadnšć, kto mógł to uczynić. A ona podniosła na niego nagle oczy. - Petroniusz? - Tak jest. Nastała chwila milczenia, po czym wódz mówił dalej: - Oto, co jest wpuœcić przez próg którego ztych ludzi bez czci i sumienia. Przeklęta niech będzie chwila, w której Winicjusz wszedł w nasz dom! On to sprowadził do nas Petroniusza. Biada Ligii, albowiem nie o zakładniczkę, tylko o nałożnicę im chodzi. I mowa jego z gniewu, z bezsilnej wœciekłoœci i z żalu za przybranym dzieckiem stała się jeszcze bardziej œwiszczšca niż zwykle. Czas jakiœ zmagał się sam ze sobš i tylko zaciœnięte pięœci œwiadczyły, jak ta wewnętrzna walka jest ciężka. - Czciłem dotychczas bogów - rzekł - ale wtej chwili myœlę, że nie masz ich nad œwiatem i że jest tylko jeden, zły, szalony i potworny, któremu imię Nero. - Aulu! - rzekła Pomponia. - Nero jest tylkogarœciš zgniłego prochu wobec Boga. On zaœ poczšł chodzić szerokimi krokami pomozaice pinakoteki. W życiu jego były wielkie czyny, ale nie było wielkich nieszczęœć, więc nie był do nich przyzwyczajony. Stary żołnierz przywišzałsię był do Ligii więcej, niż sam o tym wiedział, i teraz nie umiał się pogodzić z myœlš, iż jš stracił. Prócz tego czuł się upokorzony. Zaciężyła nad nim ręka, którš pogardzał, a jednoczeœnie czuł, że wobec jej siły jego siła jest niczym. Lecz gdy wreszcie potłumił w sobie gniew,który mieszał mu myœli, rzekł: - Sšdzę, że Petroniusz nie odjšł nam jej dlacezara, nie chciałby bowiem narazić się Poppei. Więc albo dla siebie, albo dla Winicjusza... Dziœ jeszcze dowiem się o tym.I po chwili lektyka unosiła go w stronę Palatynu, Pomponia zaœ, zostawszy sama, poszła do małego Aula, który nie ustawał w płaczu za siostrš i w pogróżkach przeciw cezarowi. Rozdział V Aulus słusznie jednak domyœlał się, że nie zostanie dopuszczony przed oblicze Nerona.Odpowiedziano mu, że cezar zajęty jest œpiewem z lutnistš Terpnosem i że w ogóle nie przyjmuje tych, których sam nie wezwał. Innymi słowy, znaczyło to, by Aulus nie próbował i na przyszłoœć widziećsię z nim. Natomiast Seneka, jakkolwiek chory na goršczkę, przyjšł starego wodza ze czciš mu przynależnš, ale gdy wysłuchał, o co mu chodzi, uœmiechnšł sięgorzko i rzekł: - Jednš ci tylko mogę oddać usługę, szlachetny Plaucjuszu, to jest - nie okazać nigdy cezarowi, że serce moje odczuwa twój ból i że chciałbym ci dopomóc; gdyby bowiem cezar powzišł najmniejsze pod tymwzględem podejrzenie, wiedz o tym, że nie oddałby ci Ligii, choćby nie miał do tego żadnych innych powodów, jak tylko, by mi uczynić na złoœć. Nie radził mu również udawać się ni do Tygellina, ni do Watyniusza, ni do Witeliusza.Może pieniędzmi można by z nimi coœ wskórać, może także chcieliby uczynić na złoœć Petroniuszowi, którego wpływ starajš się podkopać, lecz najprawdopodobniej zdradziliby przed cezarem, jak dalece Ligia jest dla Plaucjuszów drogš, a wówczas cezar tym bardziej by jej nie oddał. Tu stary mędrzecpoczšł mówić z gryzšcš ironiš, którš zwracał przeciw sobie samemu: - Milczałeœ, Plaucjuszu, milczałeœ przez lata całe, a cezar nie lubi tych, którzy milczš! Jakże ci było nie unosić się nad jego pięknoœciš, cnotš, œpiewem, nad jego deklamacjš, powożeniem i wierszami. Jakżeci było nie wysławiać œmierci Brytanika, nie powiedzieć mowy pochwalnej na czeœć matkobójcy i nie złożyć życzeń z powodu uduszenia Oktawii. Brak ci przezornoœci, Aulu, którš my, żyjšcy szczęœliwie przy dworze, posiadamy w stopniu odpowiednim. Tak mówišc wzišł kubek, który nosił u pasa, zaczerpnšł wody z fontanny impluvium, odœwieżył spalone usta i mówił dalej: - Ach, Nero ma wdzięczne serce. Kocha ciebie, boœ służył Rzymowi i imię jego rozsławił na krańcach œwiata, i kocha mnie, bom mu był mistrzem w młodoœci. Dlatego, widzisz, wiem, że ta woda nie jestzatruta, i piję jš spokojny. Wino w moim domu byłoby mniej pewne, ale jeœliœ spragniony, to napij się œmiało tej wody. Wodocišgi prowadzš jš aż z Gór Albańskich i chcšc jš zatruć trzeba by zatruć wszystkie fontanny w Rzymie. Jak widzisz, można być jeszcze na tym œwiecie bezpiecznym i mieć spokojnš staroœć. Jestem chory wprawdzie, ale to raczej Ÿ ze mnš ecz Aulus Šj ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPŤcűŠ …\c€ á!(c! 1Ă "Ě2„ S€dusza choruje, nie ciało. Była to prawda. Senece brakło tej siły duszy, jakš posiadałna przykład Kornutus lub Trazeasz, więc życie jego było szeregiem ustępstw czynionych zbrodni. Sam to czuł, sam rozumiał, że wyznawca zasad Zenona z Citium innš powinien był iœć drogš, i cierpiał z tego powodu więcej niż z obawy samej œmierci. Lecz wódz przerwał mu teraz zgryŸliwe rozmyœlania. - Szlachetny Anneuszu - rzekł - wiem, jak cezar wypłacił ci się za opiekę, -którš otoczyłeœ jego młode lata. Lecz sprawcš porwania nam dziecka jest Petroniusz. Wskaż mi na niego sposoby, wskaż wpływy,jakim ulega, i sam wreszcie użyj z nim całej wymowy, jakš cię stara przyjaŸń dlamnie natchnšć zdoła. - Petroniusz i ja - odpowiedział Seneka - jesteœmy ludzie z dwóch przeciwnych obozów. Sposobów na niego nie wiem, wpływom niczyim nie podlega. Być może, żeprzy całym swym zepsuciu więcej on jeszcze wart od tych łotrów, którymi Nerodziœ się otacza. Ale dowodzić mu, że popełnił zły uczynek, jest to tylko czas tracić; Petroniusz dawno zatracił ten zmysł, który złe od dobrego odróżnia. DowiedŸ mu, że jego postępek jest szpetny,wówczas zawstydzi się. Gdy się z nim zobaczę, powiem mu: "Czyn twój jest godnywyzwoleńca." Jeœli to nie pomoże, nic nie pomoże. - Dzięki i za to - odrzekł wódz. Po czym kazał się nieœć do Winicjusza, którego zastał fechtujšcego się z domowym lanistš. Aulusa, na widok młodegoczłowieka oddajšcego się spokojnie ćwiczeniom, w chwili gdy zamach na Ligię został spełniony, porwał straszliwy gniew,który też, zaledwie zasłona opadła za lanistš, wybuchnšł potokiem gorzkich wyrzutów i obelg. Lecz Winicjusz dowiedziawszy się, że Ligia została porwana, pobladł tak straszliwie, iż ani na chwilę nawet Aulus nie mógł go posšdzać o wspólnictwo w zamachu. Czoło młodzieńca pokryło się kroplami potu; krew, która na chwilę uciekła do serca, napłynęła znów goršcš falš do twarzy, oczy poczęły sypaćskrami, usta rzucać bezładne pytania. Zazdroœć i wœciekłoœć miotały nim na przemian jak wicher. Zdawało mu się, że Ligia, raz przestšpiwszy próg domu cezara,jest dla niego stracona na zawsze, gdy zaœ Aulus wymówił imię Petroniusza, podejrzenie, niby błyskawica, przeleciało przez myœl młodego żołnierza, że Petroniusz zadrwił z niego i że albo podarkiem Ligii chciał sobie zjednać nowe łaski cezara, albo jš chciał zatrzymać dla siebie. To, żeby ktoœ ujrzawszy Ligię nie zapragnšł jej zarazem, nie mieœciło mu sięw głowie. Zapamiętałoœć, dziedziczna w jego rodzie, unosiła go teraz jak rozhukany koń i odejmowała mu przytomnoœć. - Wodzu - rzekł przerywanym głosem - wracaj do siebie i czekaj na mnie... Wiedz, że gdyby Petroniusz był ojcem moim, jeszcze bym pomœcił na nim krzywdę Ligii. Wracaj do siebie i czekaj mnie. Ni Petroniusz, ni cezar mieć jej nie będš. Po czym zwrócił zaciœnięte pięœci ku woskowym maskom stojšcym w szafach w atrium i wybuchnšł: - Na te maski œmiertelne! Pierwej zabiję jš i siebie. To rzekłszy zerwał się i rzuciwszy raz jeszcze Aulusowi słowo: "Czekaj mnie", wybiegł jak szalony z atrium i leciał do Petroniusza roztršcajšc po drodze przechodniów. Aulus zaœ wrócił do domu z pewnš otuchš. Sšdził, że jeœli Petroniusz namówił cezara do porwania Ligii dla oddania jej Winicjuszowi, to Winicjusz odprowadzi jš doich domu. Wreszcie niemałš pociechš była mu myœl, że Ligia, jeœli nie zostanie uratowanš, to będzie pomszczonš i zasłoniętš przez œmierć od hańby. Wierzył,że Winicjusz dokona wszystkiego, co przyrzekł. Widział jego wœciekłoœć i znał zapalczywoœć wrodzonš całemu temu rodowi. On sam, choć miłował Ligię, jak rodzony ojciec, wolałby był jš zabić niż oddać cezarowi, i gdyby nie wzglšd na syna, ostatniego potomka rodu, byłby niechybnie to uczynił. Aulus był żołnierzem, o stoikach zaledwie słyszał, ale charakterem nie był od nich daleki, i dojego pojęć, do jego dumy œmierć przypadała łatwiej i lepiej od hańby. Wróciwszy do domu uspokoił Pomponię, przelał w niš swš otuchę i oboje poczęli oczekiwać wieœci od Winicjusza. Chwilami, gdy w atrium odzywały się kroki którego z niewolników, sšdzili, że to może Winicjusz odprowadza im kochane dziecko, i gotowi byli z głębi duszy pobłogosławić obojgu. Ale czas upływał i wieœć żadna nie nadchodziła. Wieczorem dopiero ozwał się młotek przy bramie. Po chwili niewolnik wszedł i oddał Aulusowilist. Stary wódz, jakkolwiek lubił okazywać panowanie nad sobš, wzišł go jednak nieco drżšcš rękš i poczšł czytać tak skwapliwie, jak by chodziło o cały jego dom. Nagle twarz mu zmierzchła, jak gdyby padł na niš cień od przelatujšcej chmury. - Czytaj - rzekł zwróciwszy się do Pomponii. Pomponia wzięła list i czytała, conastępuje: "Markus Winicjusz pozdrowienie Aulowi Plaucjuszowi. Co się stało, stało się z woli cezara, przed którš schylcie głowy, jako schylamy ja i Petroniusz." Po czym nastało długie milczenie. Rozdział VI Petroniusz był w domu. OdŸwierny nie œmiał zatrzymać Winicjusza, który wpadł do atrium jak burza i dowiedziawszy się, żegospodarza należy szukać w bibliotece, tymsamym pędem wpadł do biblioteki i zastawszy Petroniusza piszšcego wyrwał mu trzcinę z ręki, złamał jš, cisnšł na ziemię, następnie wpił palce w jego ramiona i zbliżajšc twarz do jego twarzy, poczšł pytać chrapliwym głosem: - Coœ z niš uczynił? Gdzie ona jest? Lecz nagle stała się rzecz zdumiewajšca. Oto ów wysmukły i zniewieœciały Petroniusz chwycił wpijajšcš mu się w ramię dłoń młodego atlety, za czym chwycił drugš i trzymajšc je obie w swojejjednej z siłš żelaznych kleszczy, rzekł: - Ja tylko z rana jestem niedołęgš, a wieczorem odzyskuję dawnš sprężystoœć. Spróbuj się wyrwać. Gimnastyki musiał cię uczyć tkacz, a obyczajów kowal. Na twarzy jego nie znać było nawet gniewu, tylko w oczach mignšł mu jakiœ płowy odbłysk odwagi i energii. Po chwili puœcił ręce Winicjusza, który stał przed nim upokorzony, zawstydzony i wœciekły. - Stalowš masz rękę - rzekł - ale na wszystkich bogów piekielnych przysięgam ci, że jeœliœ mnie zdradził, wepchnę ci róż w gardło, choćby w pokojach cezara. - Pogadajmy spokojnie - odpowiedział Petroniusz. - Stal mocniejsza jest, jak widzisz, od żelaza, więc choć z twego jednego ramienia można by moich dwa uczynić, nie potrzebuję się ciebie bać. Natomiast boleję nad twym grubiaństwem, a gdyby niewdzięcznoœć ludzka mogła mnie jeszcze dziwić, dziwiłbym się twej niewdzięcznoœci. - Gdzie jest Ligia? - W lupanarze, to jest w domu cezara. - Petroniuszu! - Uspokój się i siadaj. Prosiłem cezara o dwie rzeczy, które mi przyrzekł: naprzód, o wydobycie Ligii z domu Aulusów, a po wtóre, o oddanie jej tobie. Czy nie masz tam gdzie noża w fałdach togi? Może mnie pchniesz? Ale ja ci radzę poczekać parę dni, bo wzięto by cię do więzienia, a tymczasem Ligia nudziłaby się w twym domu. Nastało milczenie. Winicjusz poglšdał czas jakiœ zdumionymi oczyma na Petroniusza, poczym rzekł: - Przebacz mi. Miłuję jš i miłoœć miesza moje zmysły. - Podziwiaj mnie, Marku. Onegdaj rzekłem cezarowi tak: "Mój siostrzeniec Winicjusz pokochał tak pewnš chuderlawš dziewczynę, która hoduje się u Aulusów, żedom jego zmienił się w łaŸnię parowš od westchnień. Ty (powiadam), cezarze, ani ja, którzy wiemy, co jest prawdziwa pięknoœć, nie dalibyœmy za niš tysišca sestercyj, ale to chłopak zawsze był głupijak trójnóg, a teraz zgłupiał do reszty." - Petroniuszu! - Jeœli nie rozumiesz, żem to powiedział chcšc zabezpieczyć Ligię, gotówem uwierzyć, żem powiedział prawdę. Wmówiłem w Miedzianobrodego, że taki esteta jak on nie może uważać takiej dziewczyny za pięknoœć, i Nero, który dotšd nie œmie patrzeć inaczej, jak przez moje oczy, nie znajdzie w niej pięknoœci, a nie znalazłszy, nie będzie jej pożšdał. Trzeba się było przed małpš zabezpieczyć iwzišć jš na sznur. Na Ligii pozna się teraz nie on, ale Poppea, i oczywiœcie postara sięjš jak najprędzej z pałacu wyprawić. Ja zaœ mówiłem dalej z niechcenia Miedzianej Brodzie: "WeŸ Ligię i daj jš Winicjuszowi! Masz prawo to uczynić, bo jest zakładniczkš, a gdy tak postšpisz, wyrzšdzisz krzywdę Aulusowi." I zgodził się. Nie miał najmniejszego powodu nie zgodzić się, tym bardziej że dałem mu sposobnoœć dokuczenia porzšdnym ludziom. Uczyniš cię urzędowym stróżem zakładniczki, oddadzš ci w ręce ów skarb ligijski, ty zaœ, jako sprzymierzeniec walecznych Ligów a zarazem wierny sługa cezara, nie tylko nic ze skarbu nie strwonisz, ale postarasz się o jego pomnożenie. Cezar dla zachowania pozorów zatrzyma jš kilka dni w domu, a potem odeœle do twojej insuli, szczęœliwcze! - Prawdšż to jest? Nicże jej tam nie grozi w domu cezara? - Gdyby tam miała stale zamieszkać, Poppeapogadałaby o niej z Lokustš, ale przez kilkadni nic jej nie grozi. W pałacu cezara jest dziesięć tysięcy ludzi. Być może, że jej Nero wcale nie zobaczy, tym bardziej że wszystko powierzył mi do tego stopnia, iż przed chwilš centurion był u mnie z wiadomoœciš, że odprowadził dziewczynę do pałacu i zdał jš w ręce Akte. To dobra dusza ta Akte, dlatego kazałem jej jš oddać. Pomponia Grecyna jest widocznie również tego zdania, bo do niej napisała. Jutro jest uczta u Nerona. Wymówiłem ci miejsce obok Ligii. - Wybacz mi Kaju, mojš porywczoœć - rzekłWinicjusz. - Sšdziłem, żeœ jš kazał uprowadzić dla siebie lub dla cezara. - Ja mogę ci wybaczyć porywczoœć, ale trudniej mi wybaczyć gminne gesta, rubaszne krzyki i głos przypominajšcy grajšcych w morę. Tego nie lubię, Marku, i tego się strzeż. Wiedz, że stręczycielem cezara jest Tygellinus, i wiedz także, że gdybym dziewczynę chciał wzišć dla siebie,to bym teraz, patrzšc ci prosto w oczy, powiedział, co następuje: "Winicjuszu, odbieram ci Ligię i będę jš trzymał póty, póki mi się nie znudzi." Tak mówišc poczšł patrzeć swymi orzechowymi Ÿrenicami wprost w oczy Winicjusza, z wyrazem chłodnym i zuchwałym, młody człowiek zaœ zmieszał się do reszty. Wina jest moja - rzekł. - Jesteœ dobry, zacny, i dziękuję ci z całej duszy. Pozwól mi tylko zadać ci jeszcze jedno pytanie. Czemu nie kazałeœ odesłać Ligii wprost do mego domu? - Bo cezar chce zachować pozory. Będš o tym ludzie mówili w Rzymie, że zaœ Ligię zabieramy jako zakładniczkę, więc póki będš mówili, póty zostanie w pałacu cezara. Potem odeœlš ci, jš po cichu i będzie koniec. Miedzianobrody jest tchórzliwym psem. Wie, że władza jego jest bez granic, a jednak stara się upozorować każdy postępek. Czy ochłonšłeœ już do tego stopnia, abyœ mógł trochę pofilozofować? Mnie samemu nieraz przychodziło na myœl, dlaczego zbrodnia, choćby była potężna jak cezar i pewna jak on bezkarnoœci, stara się zawsze o pozory prawa, sprawiedliwoœci i cnoty?... Na co jejten trud? Ja uważam, że zamordować brata, matkę i żonę jest rzeczš godnš jakiegoœ azjatyckiego królika, nie rzymskiego cezara; ale gdyby mi się to przytrafiło, nie pisałbym usprawiedliwiajšcych listów do senatu... Nero zaœ pisze - Nero szuka pozorów, bo Nero jest tchórzem. Ale taki Tyberiusz nie był tchórzem, a jednak usprawiedliwiał każdy swój występek. Czemu tak jest? Co to za dziwny, mimowolny hołd, składany przez zło cnocie? I wiesz, co mi się zdaje?Otóż, iż dzieje się tak dlatego, że występekjest szpetny, a cnota piękna. Ergo, prawdziwy esteta, jest tym samym cnotliwym człowiekiem. Ergo, ja jestem cnotliwym człowiekiem. Muszę dziœ wylać nieco wina cieniom Protagora, Prodyka i Gorgiasa. Pokazuje się, że i sofiœci mogš się na coœ przydać. Słuchaj, albowiem mówię dalej. Odjšłem Ligię Aulusom, by jš oddać tobie. Dobrze. Ale Lizypp utworzyłby z was cudowne grupy. Oboje jesteœcie piękni, a więc i mój postępek jest piękny, abędšc pięknym, nie może być złym. Patrz, Marku, oto siedzi przed tobš cnota wcielonaw Petroniusza! Gdyby Arystydes żył, powinien by przyjœć do mnie i ofiarować misto min za krótki wykład o cnocie. Lecz Winicjusz, jako człowiek, którego rzeczywistoœć więcej obchodziła od wykładów o cnocie, rzekł: - Jutro zobaczę Ligię, a potem będę jš miałw domu moim co dzień, cišgle i do œmierci. - Ty będziesz miał Ligię, a ja będę miał na głowie Aulusa. Wezwie na mnie pomsty wszystkich podziemnych bogów. I gdyby przynajmniej bestia wzięła przedtem lekcjęporzšdnej deklamacji... Ale on będzie wymyœlał tak, jak moim klientom wymyœlał dawny mój odŸwierny, którego zresztš wysłałem za to na wieœ do ergastulum. - Aulus był u mnie. Obiecałem mu przesłać wiadomoœć o Ligii. - Napisz mu, że wola "boskiego" cezara jest najwyższym prawem i że pierwszy twój syn będzie miał na imię Aulus. Trzeba,żeby stary miał jakšœ pociechę. Jestem gotów prosić Miedzianobrodego, by go wezwał jutro na ucztę. Niechby cię zobaczył w triclinium obok Ligii. - Nie czyń tego - rzekł Winicjusz. - Mnie ich jednak żal, zwłaszcza Pomponii. I zasiadł, by napisać ów list, który staremu wodzowi odebrał resztę nadziei. Rozdział VII Przed Akte, dawnš kochankš Nerona, schylały się niegdyœ najwyższe głowy w Rzymie. Lecz ona i wówczas nawet nie chciała się mieszać do spraw publicznych i jeœli kiedykolwiek używała swego wpływu na młodego władcę, to chyba dla wyproszenia dla kogoœ litoœci. Cicha i pokorna, zjednała sobie wdzięcznoœć wielu,nikogo zaœ nie uczyniła swym nieprzyjacielem. Nie potrafiła jej znienawidzić nawet Oktawia. Zazdrosnym wydawała się zbyt mało niebezpiecznš. Wiedziano o niej, że kocha zawsze Nerona miłoœciš smutnš i zbolałš, która żyje już nie nadziejš, ale tylko wspomnieniami chwil,w których ów Nero był nie tylko młodszymi kochajšcym, ale lepszym. Wiedziano, że odtych wspomnień nie może oderwać duszy i myœli, ale niczego już nie czeka, że zaœ nie było istotnie obawy, aby cezar do niej wrócił, patrzano na niš jak na istotę zgołabezbronnš i z tego powodu pozostawiano jš w spokoju. Poppea miała jš tylko za cichš sługę, tak dalece nieszkodliwš, że nie domagała się nawet usunięcia jej z pałacu. Ponieważ jednak cezar kochał jš niegdyœ i porzucił bez urazy, w spokojny, a nawet poniekšd przyjazny sposób, zachowano dla niej pewne względy. Nero wyzwoliwszy jš dał jej w pałacu mieszkanie, a w nim osobne cubiculum i garœć ludzi ze służby. A gdy swego czasu Pallas i Narcyz, chociaż Klaudiuszowi wyzwoleńcy, nie tylko zasiadali z Klaudiuszem do uczt, ale jako potężni ministrowie zabierali poczesne miejsca, więc i jš zapraszano czasem do stołu cezara. Czyniono to może dlatego, że jej œliczna postać stanowiła prawdziwš ozdobę uczty. Zresztš cezar w doborze towarzystwa od dawna już przestał się rachować z jakimikolwiek względami. Do stołu jego zasiadała najróżnorodniejsza mieszanina ludzi wszelkich stanów i powołań. Byli między nimi senatorowie, ale przeważnie tacy, którzy godzili się być zarazem błaznami. Byli patrycjusze starzy imłodzi, spragnieni rozkoszy, zbytku i użycia. Bywały kobiety noszšce wielkie imiona, lecz nie wahajšce się wkładać wieczorem płowych peruk i szukać dla rozrywki przygód na ciemnych ulicach. Bywali i wysocy urzędnicy, i kapłani, którzy przy pełnych czarach sami radzi drwili z własnych bogów, obok nich zaœ wszelkiego rodzaju hałastra, złożonš ze œpiewaków, z mimów, muzyków, tancerzy i tancerek, z poetów, którzy deklamujšc wiersze myœleli o sestercjach, jakie im za pochwałę wierszy cezarowych spaœć mogš,z filozofów-głodomorów odprowadzajšcychchciwymi oczyma podawane potrawy, wreszcie ze słynnych woŸniców, sztukmistrzów, cudotwórców, bajarzy, trefnisiów, wreszcie z przeróżnych, pasowanych przez modę lub głupotę na jednodniowe znakomitoœci drapichrustów, między którymi nie brakło i takich, co długimi włosami pokrywali przekłute na znak niewolnictwa uszy. Słynniejsi zasiadali wprost da stołów, mniejsi służyli do rozrywki w czasie jedzenia, czekajšc na chwilę, w której służba pozwoli im rzucić się na resztki potraw i napojów. Goœci tego rodzaju dostarcza Tygellinus, Watyniusz i Witeliusz, goœciom zaœ zmuszeni byli nieraz dostarczać odzieży odpowiedniej do pokojów cezara, który zresztš lubił takie towarzystwo czujšc się w nim najswobodniejszym. Zbytek dworu złocił ale to raczej Ÿ ze mnš ecz Aulus Šj ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż#Pcc$ł7c%ęĽc&,Jc'Ů;’wszystko i wszystko pokrywał blaskiem. Wielcy i mali potomkowie wielkich rodów i hołota z bruku miejskiego, potężni artyœci iliche wyskrobki talentów cisnęli się do pałacu, by nasycić olœnione oczy przepychem, niemal przechodzšcym ludzkie pojęcie, i zbliżyć się do rozdawcy wszelkichłask, bogactw i dobra, którego jedno widzimisię mogło wprawdzie poniżyć, ale mogło i wynieœć bez miary. Dnia tego i Ligia miała wzišć udział w podobnej uczcie. Strach, niepewnoœć i odurzenie, nie dziwne po nagłym przejœciu,walczyła w niej z chęciš oporu. Bała się cezara, bała się ludzi, bała się pałacu którego gwar odejmował jej przytomnoœć, bała się uczt, o których sromocie słyszałaod Aulusa, od Pomponii Grecyny i ich przyjaciół. Będšc młodš dziewczynš nie była jednak nieœwiadomš, albowiem œwiadomoœć złego w owych czasach wczeœnie dochodziła nawet do dziecięcych uszu. Wiedziała więc, że w tym pałacu grozi jej zguba, o której zresztš ostrzegała jš w chwili rozstania i Pomponia. Majšc jednak duszę młodš, nie obytš z zepsuciem i wyznajšc wysokš nauk wszczepionš jej przez przybranš matkę, przyrzekła bronić się od owej zguby: matce, sobie i zarazem temu Boskiemu Nauczycielowi, w którego nie tylko wierzyła, ale którego pokochała swym wpół dziecinnym sercem za słodycz nauki, za gorycz œmierci i za chwałę zmartwychpowstania. Była też pewna, że teraz już ni Aulus, ni Pomponia Grecyna nie będš odpowiadali za jej postępki, zamyœlała więc, czy nie lepiejbędzie stawić opór i nie iœć na ucztę. Z jednej strony strach i niepokój głoœno gadały w jej duszy, z drugiej rodziła się wniej chęć okazania odwagi, wytrwałoœci, narażenia się na mękę i œmierć. Wszakże Boski Nauczyciel tak kazał. Wszakże sam dał przykład. Wszakże Pomponia opowiadała jej, że gorliwsi między wyznawcami pożšdajš całš duszš takiej próby i modlš się o niš. I Ligię, gdy jeszczebyła w domu Aulusów, opanowywała chwilami podobna żšdza. Widziała się męczennicš, z ranami w rękach i stopach, białš jak œniegi, pięknš nadziemskš pięknoœciš, niesionš przez równie białych aniołów w błękit, i podobnymi widzeniami lubowała się jej wyobraŸnia. Było w tym dużo marzeń dziecinnych, ale było i nieco upodobania w samej sobie, które karciła Pomponia. Teraz zaœ, gdy opór woli cezara mógł pocišgnšć za sobš jakšœ okrutnš karęigdy widywane w marzeniach męczarnie mogły się stać rzeczywistoœciš, do pięknych widzeń, do upodobań dołšczyła się jeszcze, pomieszana ze strachem, jakaœciekawoœć, jak też jš skarzš i jaki rodzaj mšk dla niej obmyœlš. I tak wahała się jej wpół jeszcze dziecinna dusza na dwie strony. Lecz Akte dowiedziawszy się o tych wahaniach spojrzała na niš z takim zdumieniem, jak by dziewczyna mówiła w goršczce. Okazać opór woli cezara? Narazić się od pierwszejchwili na jego gniew? Na to trzeba chyba być dzieckiem, które nie wie, co mówi. Z własnych oto słów Ligii pokazuje się, że właœciwie nie jest ona zakładniczkš, ale dziewczynš zapomnianš przez swój naród. Nie broni jej żadne prawo narodów, a gdyby jej nawet broniło, cezar doœć jest potężny, by je w chwili gniewu podeptać. Cezarowi spodobało się jš wzišć i odtšd nišrozporzšdza. Odtšd jest ona na jego woli, nad którš nie masz innej na œwiecie. - Tak jest - mówiła dalej - i ja czytałam listy Pawła z Tarsu, i ja wiem, że nad ziemiš jest Bóg i jest Syn Boży, który zmartwychwstał, ale na ziemi jest tylko cezar. Pamiętaj o tym, Ligio. Wiem także, że twoja nauka nie pozwala ci być tym, czym ja byłam, i że wam, jak i stoikom, o których opowiadał mi Epiktet, gdy przyjdziewybór między sromotš a œmierciš, œmierć tylko wybrać wolno. Ale czy możesz zgadnšć, że cię czeka œmierć, nie sromota?Zali nie słyszałaœ o córce Sejana, która małym była jeszcze dziewczštkiem, a która z Tyberiuszowego rozkazu musiała dla zachowania prawa, które zabrania karać dziewic œmierciš, przejœć przez hańbę przed zgonem? Ligio, Ligio, nie drażnij cezara! Gdy przyjdzie chwila stanowcza, gdy musisz wybierać między hańbš a œmierciš, postšpisz tak, jak ci twoja Prawda wskazuje, ale nie szukaj dobrowolnie zguby i nie drażnij z błahego powodu, ziemskiego, a przy tym okrutnego boga. Akte mówiła z wielkš litoœciš i nawet z uniesieniem, a majšc z natury wzrok nieco krótki, przysunęła blisko swš słodkš twarz do twarzy Ligii, jak by chcšc sprawdzić, jakie jej słowa czyniš wrażenie. Ligia zaœ, zarzuciwszy z ufnoœciš dziecka ręce na jej szyję, rzekła: - Ty dobra jesteœ, Akte. Akte, ujęta pochwałš i ufnoœciš, przycisnęła jš do serca, a następnie uwolniwszy się z ramion dziewczyny odpowiedziała: - Moje szczęœcie minęło i radoœć minęła, ale zła nie jestem. Po czym jęła chodzić szybkimi krokami po izbie i mówić do siebie jakby z rozpaczš: - Nie! I on nie był zły. On sam myœlał wówczas, że jest dobry, i chciał być dobrym. Ja to wiem najlepiej. To wszystko przyszło póŸniej... gdy przestał kochać... To inni uczynili go takim, jak jest - to inni -iPoppea! Tu rzęsy jej pokryły się łzami. Ligia wodziła za niš czas jakiœ swymi błękitnymioczyma, a wreszcie rzekła: - Ty go żałujesz, Akte? - Żałuję! - odpowiedziała głucho Greczynka.I znów poczęła chodzić ze œciœniętymi jakby z bólu rękami i twarzš bezradnš. A Ligia pytała nieœmiało dalej: - Ty go jeszcze kochasz, Akte? - Kocham... Po chwili zaœ dodała: - Jego nikt prócz mnie nie kocha... Nastało milczenie, podczas którego Akte usiłowała odzyskać zmšconš wspomnieniami spokojnoœć i gdy wreszcie twarz jej przybrała znowu zwykły wyraz cichego smutku, rzekła: - Mówmy o tobie, Ligio. Nie myœl nawet o tym, by sprzeciwić się cezarowi. To byłobyszaleństwem. Wreszcie uspokój się. Znam dobrze ten dom i sšdzę, że ze strony cezara nic ci nie grozi. Gdyby Nero kazał cię, porwać dla siebie, nie sprowadzaliby cię na Palatyn. Tu włada Poppea, a Nero, od czasu gdy mu powiła córkę, jest jeszcze bardziej pod jej władzš... Nie. Nero kazał wprawdzie, byœ była na uczcie,ale nie widział cię dotšd, nie zapytał o ciebie, więc mu o ciebie nie chodzi. Może odebrał cię Aulusowi i Pomponii tylko przez złoœć do nich... Do mnie Petroniusz pisał, bym miała nad tobš opiekę, a że pisała, jakwiesz, i Pomponia, więc chyba porozumieli się ze sobš. Może on to uczynił na jej proœbę. Jeœli tak jest, jeœli i on na proœbę Pomponii zaopiekuje się tobš, nic ci nie grozi i kto wie nawet, czy Nero za jego namowš nie odeœle cię do Aulusów. Nie wiem, czy Nero zbyt go kocha, ale wiem żerzadko œmie być przeciwnego z nim zdania. - Ach, Akte! - odpowiedziała Ligia - Petroniusz był u nas przedtem, nim mnie zabrali, i matka moja była przekonana, iż Nero zażšdał wydania mnie z jego namowy.- To byłoby Ÿle - rzekła Akte. Lecz zamyœliwszy się przez chwilę, mówiładalej: - Może jednak Petroniusz wygadał się tylkoprzed Neronem przy jakiej wieczerzy, że widział u Aulusów zakładniczkę Ligów, i Nero, który jest zazdrosny o swojš władzę, zażšdał cię dlatego, że zakładnicynależš do cezara. On zresztš nie lubi AulusaiPomponu... Nie! Nie zdaje mi się, by Petroniusz, gdyby cię chciał odebrać Aulusowi, chwycił się takiego sposobu. Nie wiem, czy Petroniusz jest lepszy od tych, którzy otaczajš cezara, ale jest inny... Może wreszcie prócz niego znajdziesz jeszcze kogo, kto by się chciał wstawić za tobš. Czy u Aulusów nie poznałaœ kogo z bliskich cezara? - Widywałam Wespazjana i Tytusa. - Cezar ich nie lubi. - I Senekę. - Doœć, by Seneka coœ poradził, aby Nero postšpił inaczej. Jasna twarz Ligii poczęła pokrywać się rumieńcem. - I Winicjusza... - Nie znam go. - To krewny Petroniusza, który wrócił niedawno z Armenii. - Czy myœlisz, że Nero rad go widzi? - Winicjusza lubiš wszyscy. - I chciałby się wstawić za tobš? - Tak. Akte uœmiechnęła się tkliwie i rzekła: - To go pewnie na uczcie zobaczysz. Być na niej musisz, naprzód dlatego, że musisz... Tylko takie dziecko jak ty mogło pomyœleć inaczej. Po wtóre, jeœli chcesz wrócić do domu Aulusów, znajdziesz sposobnoœć proszenia Petroniusza i Winicjusza, by swoim wpływem wyjednali dla cię prawo powrotu. Gdyby tu byli, obaj powiedzieliby cito co ja, że szaleństwem i zgubš byłoby próbować oporu. Cezar mógłby wprawdzie nie dostrzec twej nieobecnoœci, lecz gdyby dostrzegł i pomyœlał, że œmiałaœ się sprzeciwić jego woli, nie byłoby już dla ciebie ratunku. ChodŸ, Ligio... Czy słyszysz ten gwar w domu? Słońce się zniża i goœciejuż wkrótce zacznš przybywać. - Masz słusznoœć, Akte - odpowiedziała Ligia - i pójdę za twojš radš. Ile w tym postanowieniu było chęci zobaczenia Winicjusza i Petroniusza, ile kobiecej ciekawoœci, by raz w życiu ujrzeć takš ucztę, a na niej cezara, dwór, słynnš Poppeę i inne pięknoœci, i cały ten niesłychany przepych, o którym cuda opowiadano w Rzymie, sama Ligia nie umiała sobie zapewne zdać sprawy. Lecz Akte swojš drogš miała słusznoœć i dziewczyna czuła to dobrze. Iœć było trzeba, więc gdy koniecznoœć i prosty rozum wsparły ukrytš pokusę, przestała się wahać. Akte zaprowadziła jš wówczas do własnego unctuarium, by jš namaœcić i ubrać, a jakkolwiek w domu cezara nie brakło niewolnic i Akte miała ich sporo dla osobistej usługi, jednak przez współczuciedla dziewczyny, której niewinnoœć i pięknoœć chwyciła jš za serce, sama postanowiła jš ubrać, i zaraz pokazało się,że w młodej Greczynce, mimo jej smutku i mimo wczytywania się w listy Pawła z Tarsu, zostało wiele jeszcze dawnej duszy helleńskiej, do której pięknoœć ciała przemawiała silniej niż wszystko inne na œwiecie. Obnażywszy Ligię, na widok jej kształtów zarazem wiotkich i pełnych, utworzonych jakby z perłowej masy i róży,nie mogła wstrzymać okrzyku podziwienia iodstšpiwszy kilka kroków, patrzyła z zachwytem na tę niezrównanš, wiosennš postać. - Ligio! - zawołała wreszcie - tyœ stokroć piękniejsza od Poppei! Lecz dziewczyna, wychowana w surowym domu Pomponii, gdzie skromnoœci przestrzegano nawet wówczas, gdy kobietybyły same ze sobš, stała - cudna jak cudnysen, harmonijna, jak dzieło Praksytelesa lub jak pieœń, ale zmieszana, różowa od wstydu, ze œciœniętymi kolany, z rękoma napiersi i ze spuszczonymi na oczy rzęsami. Wreszcie, podniósłszy nagłym ruchem ramiona, wyjęła szpilki podtrzymujšce włosy i w jednej chwili, jednym wstrzšœnieniem głowy, okryła się nimi jak płaszczem. Akte zaœ zbliżywszy się i dotykajšc jej ciemnych splotów mówiła: - O, jakie ty masz włosy!... Nie posypię ich złotym pudrem, one same przeœwiecajš gdzieniegdzie złotem na skrętach... Ledwie, że może tu i owdzie dodam złotego połysku, lecz lekko, lekko, jak by rozjaœni je promień... Cudny musi być wasz kraj ligijski, gdzie takie rodzš się dziewczyny. - Ja go nie pamiętam - odrzekła Ligia. - Ursus tylko mi mówił, że u nas lasy, lasy i lasy. - A w lasach kwiaty kwitnš - mówiła Akte maczajšc dłonie w wazie pełnej werweny izwilżajšc niš włosy Ligii. Po ukończeniu zaœ tej roboty poczęła maœcić leciuchno całe jej ciało wonnymi olejkami z Arabii, a następnie przyoblekła je w miękkš złotej barwy tunikę bez rękawów, na którš miało przyjœć œnieżne peplum. Lecz że przedtem trzeba było uczesać włosy, więc tymczasem owinęła jšw rodzaj obszernej szaty, zwanej synthesis, i usadowiwszy na krzeœle, oddała jš na chwilę w ręce niewolnic, by czuwać z daleka nad czesaniem. Dwie niewolnice poczęły nakładać jednoczeœnie na nóżki Ligii białe, haftowane purpurš trzewiki, przypasujšc je na krzyż złotymi taœmami do alabastrowych kostek. Gdy wreszcie czesanie było skończone, ułożonona niej peplum w przeœliczne lekkie fałdy, po czym Akte, zapišwszy jej perły na szyi idotknšwszy włosów na skrętach złocistym pyłem, sama kazała się przybierać, wodzšc przez cały czas zachwyconymi oczyma za Ligiš. Lecz wnet była gotowa, a gdy przed głównš bramš pierwsze dopiero zaczęły się ukazywać lektyki, weszły obie do bocznego kryptoportyku, z którego widać było głównš bramę, wewnętrzne galerie i dziedziniec otoczony kolumnadš z numidyjskiego marmuru. Stopniowo coraz więcej ludzi przechodziło pod wyniosłym łukiem bramy, nad którš wspaniała kwadryga Lizyppa zdawała się unosić w powietrzu Appolina i Dianę. Oczy Ligii uderzył pyszny widok, o którym skromny dom Aulusa nie mógł jej dać najmniejszego pojęcia. Była to chwila zachodu słońca i ostatnie jego promienie padały na żółty numidyjski marmur kolumn,który w tych blaskach œwiecił jak złoto i zarazem mienił się na różowo. Wœród kolumn, obok białych posšgów Danaid i innych, przedstawiajšcych bogów lub bohaterów, przepływały tłumy ludzi, mężczyzn i kobiet, podobnych również do posšgów, bo udrapowanych w togi, peplumyistole spływajšce z wdziękiem ku ziemi miękkimi fałdami, na których dogasały blaski zachodzšcego słońca. Olbrzymi Herkules, z głowš jeszcze w œwietle, od piersi pogršżon już w cieniu rzucanym przez kolumnę, spoglšdał z góry na ów tłum. Akte pokazywała Ligii senatorów w szeroko obramowanych togach, w barwnychtunikach i z półksiężycami na obuwiu, i rycerzy, i słynnych artystów, i rzymskie panie, przybrane w sposób rzymski, to grecki, to w fantastyczne wschodnie stroje, z włosami upiętymi w wieże, w piramidy lub zaczesane na wzór posšgów bogiń nisko przy głowie, a strojne w kwiaty. Wielu mężczyzn i wiele kobiet nazywała Akte po imieniu, dodajšc do imion krótkie i nieraz straszne historie, przejmujšce Ligię strachem, podziwem, zdumieniem. Był to dla niej œwiat dziwny, którego pięknoœciš napawały się jej oczy, ale którego przeciwieństw nie umiał pojšć jej dziewczęcy rozum. W tych zorzach na niebie, w tym szeregach nieruchomych kolumn, ginšcych w głębi, i w tych ludziach, podobnych do posšgów, był jakiœ wielki spokój; zdawało się, że wœród owych prostolinijnych marmurów powinni żyć jacyœ próżni trosk, ukojeni i szczęœliwipółbogowie, tymczasem cichy głos Akte odkrywał raz po raz coraz innš, strasznš tajemnicę i tego pałacu, i tych ludzi. Oto tam z dala widać kryptoportyk, na którego kolumnach i podłodze czerwieniš się jeszcze krwawe plamy krwi, którš obluzgałbiałe marmury Kaligula, gdy padł pod nożem Kasjusza Cherei; tam zamordowano jego żonę, tam dziecko rozbito o kamienie; tam pod tym skrzydłem jest podziemie, w którym gryzł ręce z głodu młodszy Drusus; tam otruto starszego, tam wił się ze strachu Gemellus, tam z konwulsji Klaudiusz, tam Germanik. Wszędy te œciany słyszały jęki i chrapanie konajšcych, a ci ludzie, którzy œpieszš teraz na ucztę w togach, w barwnych tunikach, w kwiatach i klejnotach, to może jutrzejsi skazańcy; może na niejednej twarzy uœmiech pokrywastrach, niepokój, niepewnoœć jutra; może goršczka, chciwoœć, zazdroœć wżerajš się w tej chwili w serca tych na pozór beztroskich, uwieńczonych półbogów. Spłoszone myœli Ligii nie mogły nadšżyć za słowami Akte i gdy ów cudny œwiat przycišgał z coraz większš siłš jej oczy, serce œcisnęło się w niej przestrachem, a w duszy zerwała się nagle niewypowiedziana i niezmierna tęsknota za kochanš Pomponiš Grecynš i za spokojnym domem Aulusów, w którym panowała miłoœć, nie zbrodnia. Tymczasem od Vicus Apollinis napływały coraz nowe fale goœci. Zza bramy dochodziłgwar i okrzyki klientów odprowadzajšcych swych patronów. Dziedziniec i kolumnady zaroiły się od mnóstwa cezarowych niewolników, niewolnic, małych pacholšt i pretoriańskich żołnierzy utrzymujšcych straż w pałacu. Gdzieniegdzie między białymi lub smagłymi twarzami zaczerniałatwarz Numida w pierzastym hełmie i z wielkimi złocistymi kółkami w uszach. Niesiono lutnie, cytry, pęki sztucznie wyhodowanych, mimo póŸnej jesieni, kwiatów, lampy ręczne srebrne, złote i miedziane. Coraz głoœniejszy szmer rozmów mieszał się z pluskiem fontanny, której różowe od wieczornych blasków warkocze, spadajšc z wysoka na marmury rozbijały się na nich jakby z łkaniem. Akte przestała opowiadać, lecz Ligia patrzyła cišgle, jakby wypatrujšc kogoœ w tłumach. I nagle twarz jej pokryła się rumieńcem. Spomiędzy kolumn wysunęli się Winicjusz i Petroniusz i szli ku wielkiemu triclinium, piękni, spokojni, podobni w swoich togach do białych bogów. Ligii, gdy wœród obcych ludzi ujrzała te dwie cz Aulus Šj ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż(P:c)Š‚c* ¨c+´-$c,Ř;•znajome i przyjazne twarze, a zwłaszcza gdy ujrzała Winicjusza, zdawało się, że wielki ciężar spadł z jej serca. Uczuła się mniej samotnš. Ta niezmierna tęsknota za Pomponiš i domem Aulusów, która zerwała się w niej przed chwilš, przestała nagle być dotkliwš. Pokusa widzenia Winicjusza i rozmowy z nim zgłuszyła inne głosy. Próżno przypominała sobie wszystko złe, które słyszała o domu cezara, i słowa Akte, i przestrogi Pomponii. Mimo tych słówi przestróg poczuła nagle, że na tej uczcie nie tylko być musi, ale chce na myœl, że za chwilę usłyszy ten miły i upodobany głos, który jej mówił o miłoœci i o szczęœciu godnym bogów i który brzmiał dotšd w jej uszach jak pieœń, chwyciła jš wprost radoœć. Lecz nagle zlękła się tej radoœci. Wydało jej się, że w tej chwili zdradza i tęczystš naukę, w jakiej jš wychowano, i Pomponię, i siebie samš. Inna rzecz jest iœćpod przymusem, a inna radować się takš koniecznoœciš. Uczuła się winnš, niegodnš i zgubionš. Porwała jš rozpacz i chciało jej się płakać. Gdyby była sama, byłaby klękłai poczęła się bić w piersi, powtarzajšc: moja wina, moja wina! Akte, wzišwszy teraz jej rękę, wiodła jš przez wewnętrzne pokoje do wielkiego triclinium, w którym miała odbywać się uczta, a jej ćmiło się w oczach, szumiało od wewnętrznych wzruszeń w uszach i bicie serca tamowało jej oddech. Jak przez sen ujrzała tysišce lamp migoczšcych i na stołach, i na œcianach, jak przez sen usłyszała okrzyk, którym witano cezara, jak przez mgłę dojrzała jego samego. Okrzyk zgłuszył jš, blask olœnił, odurzyły wonie i straciwszy resztę przytomnoœci, zaledwie mogła rozeznać Akte, która umieœciwszy jš przy stole, sama zajęła miejsce obok. Lecz po chwili niski, znajomy głos ozwał się z drugiej strony: - BšdŸ pozdrowiona, najpiękniejsza z dziewic na ziemi i z gwiazd na niebie! BšdŸ pozdrowiona, boska Kallino! Ligia, oprzytomniawszy nieco, spojrzała: obok niej spoczywał Winicjusz. Był bez togi, albowiem wygoda i zwyczaj nakazywały zrzucać togi do uczty. Ciało okrywała mu tylko szkarłatna tunika bez rękawów, wyszyta w srebrne palmy. Ramiona miał nagie, ozdobione obyczajem wschodnim dwoma szerokimi złotymi naramiennikami upiętymi powyżej łokci, niżej starannie oczyszczone z włosów gładkie, lecz zbyt muskularne, prawdziwe ramiona żołnierza, stworzone do miecza i tarczy. Na głowie nosił wieniec z róż. Ze swymi zroœniętymi nad nosem brwiami, z przepysznymi oczyma i smagłš cerš był jakby uosobieniem młodoœci i siły. Ligii wydał się tak piękny, że jakkolwiek pierwsze jej odurzenie już przeszło, zaledwie zdołała odpowiedzieć: - BšdŸ pozdrowiony, Marku... On zaœ mówił: - Szczęœliwe oczy moje, które cię widzš; szczęœliwe uszy, które słyszały twój głos,milszy mi od głosu fletni i cytr. Gdyby mi kazano wybierać, kto ma spoczywać przy mnie na tej uczcie, czy ty, Ligio czy Wenus,wybrałbym ciebie, o boska! I poczšł patrzeć na niš, jak by chciał nasycić się jej widokiem, i palił jš oczyma. Wzrok jego zeœlizgiwał się z jej twarzy na szyj i obnażone ramiona, pieœcił jej œlicznekształty, lubował się niš, ogarniał jš, pochłaniał, lecz obok żšdzy œwieciło w nimszczęœcie i rozmiłowanie, i zachwyt bez granic. - Wiedziałem, że cię zobaczę w domu cezara - mówił dalej - a jednak gdym cię ujrzał, całš duszš mojš wstrzšsnęła taka radoœć, jak by mnie całkiem niespodziane szczęœcie spotkało. Ligia oprzytomniawszy i czujšc, że w tym tłumie i w tym domu jest on jedynš bliskš jej istotš, poczęła mówić z nim i wypytywać go o wszystko, co było dla niej niezrozumiałym i co przejmowało jš strachem. Skšd wiedział, że jš znajdzie w domu cezara, i dlaczego ona tu jest? Dlaczego cezar odebrał jš Pomponii? Ona się tu boi i chce do niej powrócić. Umarłabyz tęsknoty i niepokoju, gdyby nie nadzieja, że Petroniusz i on wstawiš się za niš do cezara. Winicjusz tłumaczył jej, iż o jej porwaniu dowiedział się od samego Aulusa. Dlaczego ona tu jest, nie wie. Cezar nikomu nie zdaje, sprawy ze swoich rozporzšdzeń i rozkazów. Jednakże niechaj się nie boi. Oto on, Winicjusz jest przy niej i pozostanieprzy niej. Wolałby stracić oczy niż jej nie widzieć, wolałby stracić życie niż jš opuœcić. Ona jest jego duszš, więc będzie jej strzegł jak własnej duszy. Zbuduje jej u siebie w domu ołtarz jak swemu bóstwu, na którym będzie ofiarowywał mirrę i aloes, a wiosnš sasanki i kwiat jabłoni. A skoro się boi domu cezara, więc jej przyrzeka, że w domu tym nie pozostanie. A jakkolwiek mówił wykrętnie i chwilami zmyœlał, w głosie jego czuć było prawdę, ponieważ uczucia jego były prawdziwe. Ogarniała go także szczera litoœć i słowa jej wnikały mu do duszy tak, że gdy zaczęła dziękować i zapewniać go, że Pomponia pokocha go za jego dobroć, a ona sama będzie mu całe życie wdzięczna, nie mógł opanować wzruszenia i zdawało gnu się, że nigdy w życiu nie potrafi się oprzećjej proœbie. Serce poczęło w nim topnieć. Pięknoœć jej upajała jego zmysły i pragnšłjej, lecz zarazem czuł, że jest mu bardzo droga i że naprawdę mógłby jš wielbić jak bóstwo; czuł również niepohamowanš potrzebę mówienia o jej pięknoœci i o swymdla niej uwielbieniu, że zaœ gwar przy uczcie wzmagał się, więc przysunšwszy siębliżej, poczšł jej szeptać wyrazy dobre, słodkie, płynšce z głębi duszy dŸwięczne jak muzyka, a upajajšce jak wino. I upajał jš. Wœród tych obcych, którzy jš otaczali, wydawał jej się coraz bliższym, coraz milszym i zupełnie pewnym, i całš duszš oddanym. Uspokoił jš, obiecał wyrwać z domu cezara, obiecał, że jej nie opuœci i że będzie jej służył. Prócz tego przedtem u Aulusów rozmawiał z niš tylko ogólnie o miłoœci i o szczęœciu, jakie ona dać może, teraz zaœ mówił już wprost, że jš kocha, że mu jest najmilszš i najdroższš. Ligia po raz pierwszy słyszałatakie słowa z męskich ust i w miarę jak słuchała, zdawało się jej, że coœ budzi sięw niej jak ze snu, że ogarnia jš jakieœ szczęœcie, w którym niezmierna radoœć miesza się z niezmiernym niepokojem. Policzki jej poczęły pałać, serce bić, usta rozchyliły się jak by z podziwu. Brał jš strach, że takich rzeczy słucha, a nie chciałaby za nic w œwiecie uronić jednego słowa. Chwilami spuszczała oczy, to znów podnosiła na Winicjusza wzrok œwietlisty, bojaŸliwy i zarazem pytajšcy, jak by pragnęła mu powiedzieć: "Mów dalej!" Gwar, muzyka, woń kwiatów i woń arabskich kadzideł poczęły jš znów odurzać. W Rzymie było zwyczajem spoczywać przy ucztach, lecz w domu Ligiazajmowała miejsce między Pomponiš i małym Aulusem, teraz zaœ spoczywał obok niej Winicjusz, młody, ogromny, rozkochany, pałajšcy, ona zaœ czujšc żar, który od niego bił, doznawała zarazem wstydu i rozkoszy. Ogarniała jš jakaœ słodka niemoc, jakaœ omdlałoœć i zapomnienie, jak by jš morzył sen. Lecz bliskoœć jej poczęła działać i na niego. Twarz mu zbladła. Nozdrza rozdęły mu się jak u wschodniego konia. Widać i jego serce biło pod szkarłatnš tunikš niezwykłym tętnem, bo oddech jego stał się krótki, a wyrazy rwały mu się w ustach. I on po raz pierwszy był tak tuż przy niej. Myœli poczęły mu się mšcić; w żyłach czuł płomień, który próżno chciał ugasić winem. Nie wino jeszcze, ale jej cudna twarz, jej nagie ręce, jej dziewczęca pierœ, falujšca pod złotš tunikši jej postać, ukryta w białych fałdach peplum, upajały go coraz więcej. Wreszcie objšł jej rękę powyżej kostki, jak to raz już uczynił w domu Aulusów, i cišgnšc jš ku sobie, poczšł szeptać drżšcymi wargami: - Ja ciebie kocham, Kallino... boska moja!... - Marku, puœć mnie - rzekła Ligia. On zaœ mówił dalej z oczyma za mgłš: - Boska moja! Kochaj mnie... - Lecz w tej chwili ozwał się głos Akte, która spoczywała z drugiej strony Ligii: - Cezar patrzy na was. Winicjusza porwał nagły gniew i na cezara,i na Akte. Oto słowa jej rozproszyły czar upojenia. Młodemu człowiekowi nawet przyjazny głos wydałby się w takiej chwili natrętnym, sšdził zaœ, że Akte pragnie umyœlnie przeszkodzić jego rozmowie z Ligiš. Więc podniósłszy głowę i spojrzawszy na młodš wyzwolenicę poprzez ramiona Ligii, rzekł ze złoœciš: - Minšł czas, Akte, gdyœ na ucztach spoczywała obok cezara, i mówiš, że ci grozi œlepota, więc jakże możesz go dojrzeć? A ona odpowiedziała jak by ze smutkiem: - Widzę go jednak... On także ma krótki wzrok i patrzy na was przez szmaragd. Wszystko, co czynił Nero, wzbudzało czujnoœć nawet w jego najbliższych, więc Winicjusz zaniepokoił się, ochłonšł - i poczšł spoglšdać nieznacznie w stronę cezara. Ligia, która na poczštku uczty widziała go ze zmieszania jak przez mgłę, a potem, pochłonięta przez obecnoœć i rozmowę Winicjusza, nie patrzyła nań wcale, teraz zwróciła także ku niemu zarazem ciekawe i przestraszone oczy. Akte mówiła prawdę. Cezar, pochylony nad stołem i zmrużywszy jedno oko, a trzymajšc palcami przy drugim okršgły, wypolerowany szmaragd, którym stale się posługiwał, patrzył na nich. Na chwilę wzrok jego spotkał się z oczyma Ligii i serce dziewczyny œcisnęło się przerażeniem. Gdy, dzieckiem jeszcze, bywała w wiejskiej sycylijskiej posiadłoœciAulusów, stara niewolnica egipska opowiadała jej o smokach zamieszkujšcych czeluœcie gór, i otóż teraz wydało jej się, że nagle spojrzało na niš zielonawe oko takiego smoka. Dłoniš chwyciła rękę Winicjusza, jak dziecko, które się boi, a do głowy poczęły jej się cisnšć bezładne i szybkie wrażenia. Więc to był on? Ten straszny i wszechmocny? Nie widziała go dotšd nigdy, a myœlała, że wyglšda inaczej.Wyobrażała sobie jakieœ okropne oblicze zeskamieniałš w rysach złoœciš, tymczasem ujrzała wielkš, osadzonš na grubym karku głowę, strasznš wprawdzie, ale niemal œmiesznš, albowiem podobnš z daleka do głowy dziecka. Tunika ametystowej barwy, zabronionej zwykłym œmiertelnikom, rzucała sinawy odblask na jego szerokš, krótkš twarz. Włosy miał ciemne, utrefione, modš zaprowadzonš przez Othona, w cztery rzędy pukli. Brody nie nosił, gdyż przed niedawnym czasem poœwięcił jš Jowiszowi, za co cały Rzym składał mu dziękczynienie, jakkolwiek po cichu szeptano obie, iż poœwięcił jš dlatego, że jak wszyscy z jego rodziny zarastał na czerwono. W jego silnie występujšcym nad brwiami czole było jednak coœ olimpijskiego. W œcišgniętych brwiach znać było œwiadomoœć wszechmocy; lecz pod tym czołem półboga mieœciła się twarz małpy, pijaka i komedianta, próżna, pełna zmiennych żšdz,zalana mimo młodego wieku tłuszczem, a jednak chorobliwa i plugawa. Ligii wydał sięwrogim, lecz przede wszystkim ohydnym. Po chwili położył szmaragd i przestał patrzeć na niš. Wówczas ujrzała jego wypukłe, niebieskie oczy, mrużšce się pod nadmiarem œwiatła, szkliste, bez myœli, podobne do oczu umarłych. On zaœ zwróciwszy się do Petroniusza rzekł: - Czy to jest owa zakładniczka, w której się kocha Winicjusz? - To ona - odrzekł Petroniusz. - Jak się nazywa jej naród? - Ligowie. - Winicjusz uważa jš za pięknš? - Przybierz w niewieœcie peplum spróchniały pień oliwny, a Winicjusz uzna go za piękny. Ale na twoim obliczu, o znawco niezrównany, czytam już wyrok na niš! Nie potrzebujesz go ogłaszać! Tak jest!Za sucha! Chuderlawa, istna makówka na cienkiej łodydze, a ty, boski esteto, cenisz w kobiecie łodygę, i po trzykroć, po czterykroć masz słusznoœć! Sama twarz nic nie znaczy. Jam dużo skorzystał przy tobie, ale tak pewnego rzutu oka nie mam jeszcze. I gotówem oto się założyć z Tuliuszem Senecjonem o jego kochankę, że jakkolwiek przy uczcie, gdy wszyscy leżš, trudno o całej postaci wyrokować, ty jużeœsobie powiedział: "Za wšska w biodrach." - Za wšska w biodrach - odrzekł przymykajšc oczy Nero. Na ustach Petroniusza pojawił się ledwie dostrzegalny uœmiech, zaœ Tuliusz Senecjo, który był zajęty aż do tej chwili rozmowš z Westynusem, a raczej przedrwiwaniem snów, w które Westynus wierzył, zwrócił się do Petroniusza i chociaż nie miał najmniejszego pojęcia, o co chodzi, rzekł: - Mylisz się! Ja trzymam z cezarem. - Dobrze - odparł Petroniusz. - Dowodziłemwłaœnie, że masz szczyptę rozumu, cezar zaœ twierdzi, iż jesteœ osłem bez domieszki. - Habet! - rzekł Nero œmiejšc się i zwracajšc w dół wielki palec ręki, jak to czyniło się w cyrkach na znak, że gladiatorotrzymał cios i ma być dobity. A Westynus sšdzšc, że mowa cišgle o snach, zawołał: - A ja wierzę w sny i Seneka mówił mi kiedyœ, że wierzy także. - Ostatniej nocy œniło mi się, żem została westalkš - rzekła przechylajšc się przez stół Kalwia Kryspinilla. Na to Nero poczšł bić w dłonie, inni poszliza jego przykładem i przez chwilę naokół rozlegały się oklaski, albowiem Kryspinilla, kilkakrotna rozwódka, znana była ze swej bajecznej rozpusty w całym Rzymie. Lecz ona nie zmieszawszy się bynajmniej rzekła: - I cóż! Wszystkie one stare i brzydkie. Jedna Rubria do ludzi podobna, a tak byłobynas dwie, chociaż i Rubria dostaje latem piegów. - Pozwól jednak, przeczysta Kalwio - rzekł Petroniusz - iż westalkš mogłaœ zostać chyba przez sen. - A gdyby cezar kazał? - Uwierzyłbym, że sprawdzajš się sny nawet najdziwaczniejsze. - Bo się sprawdzajš - rzekł Westynus. - Rozumiem ludzi, którzy nie wierzš w bogów, ale jak można nie wierzyć w sny? - A wróżby? - spytał Nero. - Wróżono mi niegdyœ, że Rzym przestanie istnieć, a ja będę panował nad całym Wschodem. - Wróżby i sny to się ze sobš łšczy - mówił Westynus. - Raz jeden prokonsul, wielki niedowiarek, posłał do œwištyni Mopsusa niewolnika z opieczętowanym listem, którego nie pozwolił otwierać, by sprawdzić, czy bożek potrafi odpowiedzieć na pytanie w liœcie zawarte. Niewolnik przespał noc w œwištyni, by mieć sen wróżebny, po czym wrócił i rzekł tak: "Œnił mi się młodzian, jasny jak słońce który rzekł mi jeden tylko wyraz: "czarnego"." Prokonsul usłyszawszy to zbladł i zwracajšc się do swych goœci, równych mu niedowiarków, powiedział: "Czy wiecie, co było w liœcie?" Tu Westynus przerwał i podniósłszy czaszęz winem poczšł pić. - Co było w liœcie? - spytał Senecjo. - W liœcie było pytanie: "Jakiego byka mam ofiarować: białego czy czarnego?" Lecz zajęcie wzbudzone opowiadaniem przerwał Witeliusz, który, przyszedłszy już podpity na ucztę, wybuchnšł nagle, bez żadnego powodu, bezmyœlnym œmiechem. - Z czego ta beczka łoju œmieje się? - spytał Nero. - Œmiech odróżnia ludzi od zwierzšt - rzekłPetroniusz - a on nie ma innego dowodu, że nie jest wieprzem. Witeliusz zaœ urwał w pół œmiechu, i cmokajšc œwiecšcymi od sosów i tłuszczów wargami, poczšł spoglšdać na obecnych z takim zdumieniem, jak by ich nigdy przedtem nie widział. Następnie podniósł swš podobnš do poduszki dłoń i rzekł ochrypłym głosem: - Spadł mi z palca rycerski pierœcień po ojcu. - Który był szewcem - dodał Nero. Lecz Witeliusz wybuchnšł znowu niespodzianym œmiechem i poczšł szukać pierœcienia w peplum Kalwii Kryspinilli. Na to Watyniusz jšł udawać okrzyki przestraszonej kobiety, Nigidia zaœ, przyjaciółka Kalwii, młoda wdowa z twarzšdziecka, a oczyma nierzšdnicy, rzekła w głos: - Szuka, czego nie zgubił. - I co mu się na nic nie przyda, choćby znalazł - dokończył poeta Lukan. Uczta stawała się weselszš. Tłumy niewolników roznosiły coraz nowe dania; z wielkich waz, napełnionych œniegiem i okręconych bluszczem, wydobywano co chwila mniejsze kratery z licznymi gatunkami win. Wszyscy pili obficie. Z pułapu na stół i na biesiadników spadały raz wraz róże. Petroniusz poczšł jednak prosić Nerona, bynim goœcie się popijš, uszlachetnił ucztę swym œpiewem. Chór głosów poparł jego słowa, ale Nero poczšł się wzbraniać. Nie o samš odwagę chodzi, chociaż brak mu jejzawsze... Bogowie wiedzš, ile go kosztujš wszelkie popisy... Nie uchyla się wprawdzie od nich, boć trzeba coœ uczynić dla sztuki, izresztš, jeœli Apollo obdarzył go pewnym głosem, to darów bożych nie godzi się marnować. Rozumie nawet, że jest to jego obowišzkiem, względem państwa. Ale dziœ jest naprawdę zachrypnięty. W nocy położył sobie ołowiane ciężarki na piersiach, ale i to nie pomogło... Myœli nawet jechać do Ancjum, by odetchnšć morskim powietrzem. Lecz Lukan poczšł gozaklinać w imię sztuki i ludzkoœci. Wszyscy Aulus Šj ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż-Pc._ec/Ä%c0é-Âc1Ť<Íwiedzš, że boski poeta i œpiewak ułożył nowy hymn do Wenus, wobec którego Lukrecjuszowy jest skomleniem rocznego wilczęcia. Niechże ta uczta będzie prawdziwš ucztš. Władca tak dobry nie powinien zadawać takich mšk swym poddanym: "Nie bšdŸ okrutnikiem, cezarze!"- Nie bšdŸ okrutnikiem! - powtórzyli wszyscy siedzšcy bliżej. Nero rozłożył ręce na znak, że musi ustšpić. Wówczas wszystkie twarze ubrały się w wyraz wdzięcznoœci, a wszystkie oczy zwróciły się ku niemu. Lecz on kazał jeszcze przedtem oznajmić Poppei, że będzie œpiewał, obecnym zaœ oœwiadczył, że nie przyszła ona na ucztę, bo nie czuła się zdrowš, ponieważ jednak żadne lekarstwo nie sprawia jej takiej ulgi, jak jego œpiew, przeto żal by mu było pozbawiać jš sposobnoœci. Jakoż Poppea nadeszła niebawem. Władała ona dotšd Neronem jak poddanym, wiedziała jednak, że gdy chodziło o jego miłoœć własnš jako œpiewaka, woŸnicy lub poety, niebezpiecznie byłoby jš zadrażnić. Weszła więc, piękna jak bóstwo, przybranarównie jak Nero w ametystowej barwy szatę i w naszyjnik z olbrzymich pereł, złupiony niegdyœ na Masynissie, złotowłosa, słodka i jakkolwiek po dwóch mężach rozwódka, z twarzš i wejrzeniem dziewicy. Witano jš okrzykami i mianem "boskiej Augusty". Ligia nigdy w życiu nie widziała nic równie pięknego, i oczom własnym nie chciało jej się wierzyć, albowiem wiadomo jej było, że Poppea Sabina jest jednš z najniegodziwszych w œwiecie kobiet. Wiedziała od Pomponii, że ona doprowadziła cezara do zamordowania matki i żony, znała jš z opowieœci Aulusowych goœci i służby; słyszał, że jej to posšgi obalano po nocach w mieœcie; słyszała o napisach, których sprawców skazywano na najcięższe kary, a które jednak zjawiały się każdego rana na murach miasta. Tymczasem teraz na widok tej osławionej Poppei, uważanej przez wyznawców Chrystusa za wcielenie zła i zbrodni, wydało jej się, że tak mogli wyglšdać aniołowie lub jakieœ duchy niebiańskie. Po prostu nie umiała od niej oderwać oczu, a z ust mimo woli wyrwało się jej pytanie: - Ach, Marku, czy to być może?... On zaœ, podniecony winem i jak by zniecierpliwiony, że tyle rzeczy rozpraszało jej uwagę i odrywało jš od niego i jego słów, mówił: - Tak, ona piękna, aleœ ty stokroć piękniejsza. Ty się nie znasz, inaczej zakochałabyœ się w sobie jak Narcyz... Ona się kšpie w mleku oœlic, a ciebie chyba Wenus wykšpała we własnym. Ty się nie znasz, ocelle mi!... Nie patrz na niš. Zwróć oczy ku mnie, ocelle mi! Dotknij ustami tej kruży wina, a potem ja oprę na tym samymmiejscu moje... I przysuwał się coraz bliżej, a ona poczęła się cofać ku Akte. Ale w tej chwili nakazano ciszę, albowiem cezar powstał. Œpiewak Diodom podał mu lutnię z rodzaju zwanych delta, drugi, Terpnos, który miał mu towarzyszyć w graniu, zbliżył się z instrumentem zwanym nablium, Nero zaœ, oparłszy deltę o stół, wzniósł oczy w góręi przez chwilę w triclinium zapanowała cisza, przerywana tylko szmerem, jaki wydawały spadajšce wcišż z pułapu róże. Po czym jšł œpiewać, a raczej mówić œpiewnie i rytmicznie, przy odgłosie dwóch lutni, swój hymn do Wenus. Ani głos, lubo nieco przyćmiony, ani wiersz nie były złe, tak że, biednš Ligię znowu opanowały wyrzuty sumienia, albowiem hymn, jakkolwiek sławišcy nieczystš pogańskš Wenus, wydał się jej aż nadto piękny, a i sam cezar, ze swoim wieńcem laurowym naczole i wzniesionymi oczyma wspanialszym, daleko mniej strasznym i mniej ohydnym niżna poczštku uczty. Lecz biesiadnicy ozwali się grzmotem oklasków. Wołania: "O, głosie niebiański!", rozległy się naokół; niektóre z kobiet podniósłszy dłonie w górę, pozostały tak na znak zachwytu nawet po skończeniu œpiewu, inne obcierały załzawione oczy; w całej sali zawrzało jak w ulu. Poppea, schyliwszy swš złotowłosš główkę, podniosła do ust rękę Nerona i trzymała jšdługo w milczeniu, młody zaœ Pitagoras, Grek przecudnej urody, ten sam, z którym póŸniej na wpół już obłškany Nero kazał sobie dać œlub flaminom z zachowaniem wszelkich obrzędów, uklškł teraz u jego nóg. Lecz Nero patrzył pilnie na Petroniusza, którego pochwały przede wszystkim były mu zawsze pożšdane, ów zaœ rzekł: - Jeœli chodzi o muzykę, Orfeusz musi być w tej chwili tak żółty z zazdroœci, jak tu obecny Lukan, a co do wierszy, żałuję, że nie sš gorsze, bo może bym znalazł wówczas odpowiednie na ich pochwałę słowa. Lecz Lukan nie wzišł mu za złe wzmianki o zazdroœci, owszem, spojrzał naniego z wdzięcznoœciš i udajšc zły humor poczšł mruczeć: - Przeklęte Fatum, które kazało mi żyć współczeœnie z takim poetš. Miałby człek miejsce w pamięci ludzkiej i na Parnasie, a tak zgaœnie, jak kaganek przy słońcu. Petroniusz jednak, który miał pamięć zadziwiajšcš, poczšł powtarzać ustępy z hymnu, cytować pojedyncze wiersze, podnosić i rozbierać piękniejsze wyrażenia. Lukan zapomniawszy niby o zazdroœci wobec uroku poezji, dołšczył do jego słówswoje zachwyty. Na twarzy Nerona odbiła się rozkosz i bezdenna próżnoœć, nie tylko graniczšca z głupotš, lecz zupełnie jej równa. Sam podsuwał im wiersze, które uważał za najpiękniejsze, a wreszcie jšł pocieszać Lukana i mówić mu, by nie tracił odwagi, bo jakkolwiek czym się kto urodzi, tym jest, jednakże czeœć, jakš ludzie oddajš Jowiszowi, nie wyłšcza czci innych bogów. Po czym wstał, by odprowadzić Poppeę, która będšc istotnie niezdrowš pragnęła odejœć. Wszelako biesiadnikom, którzy pozostali, rozkazał zajšć znów miejsca i zapowiedział, że wróci. Jakoż wrócił po chwili, by odurzać się dymem kadzideł i patrzeć na dalsze widowiska, jakie on sam,Petroniusz lub Tygellinus przygotowali na ucztę. Czytano znów wiersze lub słuchano dialogów, w których dziwactwo zastępowało dowcip. Za czym słynny mima,Parys, przedstawiał przygody Iony, córki Inacha. Goœciom, a zwłaszcza Ligii, nie przywykłej do podobnych widowisk, wydałosię, że widzš cuda i czary. Parys ruchami ršk i ciała umiał wyrażać rzeczy na pozór do wyrażenia w tańcu niemożliwe. Dłonie jego zamšciły powietrze, tworzšc chmurę œwietlistš, żywš, pełnš drgań, lubieżnš, otaczajšcš na wpół omdlały dziewiczy kształt, wstrzšsany spazmem rozkoszy. Był to obraz, nie taniec, obraz jasny, odsłaniajšcy tajnie miłoœci, czarowny i bezwstydny, a gdy po jego ukończeniu weszli korybanci i rozpoczęli z syryjskimi dziewczętami, przy odgłosie cytr, fletni, cymbałów i bębenków, taniec bachiczny, pełen dzikich wrzasków i dzikszej jeszcze rozpusty, Ligii wydało się, że spali jš żywyogień, że piorun powinien uderzyć w ten dom lub pułap zapaœć się na głowy biesiadników. Lecz ze złotego niewodu upiętego pod pułapem padały tylko róże, a natomiast na wpół pijany już Winicjusz mówił jej: - Widziałem cię w domu Aulusów przy fontannie i pokochałem cię. Był œwit i myœlałaœ, że nikt nie patrzy, a jam cię widział... I widzę cię takš dotšd, chociaż kryje mi cię to peplum. Zrzuć peplum jak Kryspinilla. Widzisz! Bogowie i ludzie szukajšmiłoœci. Nie ma prócz niej nic w œwiecie! Oprzyj mi głowę na piersiach i zmruż oczy.A jej tętna biły ciężko w skroniach i rękach. Ogarniało jš wrażenie, że leci w jakšœ przepaœć, a ten Winicjusz, który przedtem wydawał jej się tak bliskim i pewnym, zamiast ratować, cišgnie jš do niej. I uczuła do niego żal. Poczęła się znów bać i tej uczty, i jego, i siebie samej.Jakiœ głos, podobny do głosu Pomponii, wołał jeszcze w jej duszy: "Ligio, ratuj się!", ale coœ mówiło jej także, że już za póŸno i że kogo obwiał podobny płomień, kto to wszystko, co działo się na tej uczcie, widział, w kim serce tak biło, jak biło w niej, gdy słuchała słów Winicjusza,ikogo przejmował taki dreszcz, jaki przejmował jš, gdy on przybliżał się do niej, ten jest już zgubiony bez ratunku. Czyniło jej się słabo. Chwilami zdawało jejsię, że zemdleje, a potem stanie się coœ strasznego. Wiedziała, że pod groŸbš gniewu cezara nie wolno nikomu wstać, pókinie wstanie cezar, ale choćby i tak nie było, nie miałaby już na to sił. Tymczasemdo końca uczty było daleko. Niewolnicy przynosili jeszcze nowe dania i ustawicznie napełniali kruże winem, a przed stołem, ustawionym w otwartš z jednej strony klamrę, zjawili się dwaj w atleci, by dać goœciom widok zapasów. I wnet poczęli się zmagać. Potężne, œwiecšce od oliwy ciała utworzyły jednš bryłę, koœci ich chrzęœciały w żelaznych ramionach, z zaciœniętych szczęk wydobywał się zgrzyt złowrogi. Chwilami słychać było szybkie, głuche uderzenia ichstóp o przytrzšœniętš szafranem podłogę, to znów stawali nieruchomie, cichli i widzom wydawało się, że majš przed sobš grupę wykutš z kamienia. Oczy Rzymian z luboœciš œledziły grę straszliwie napiętych grzbietów, łyd i ramion. Lecz walka nie trwała zbyt długo, albowiem Kroto, mistrz i przełożony szkoły gladiatorów, nie próżno uchodził za najsilniejszego w państwie człowieka. Przeciwnik jego poczšł oddychać coraz œpieszniej, potem rzęzić, potem twarz mu posiniała, wreszcie wyrzucił krew ustami i zwisł. Grzmot oklasków powitał koniec walki, zaœ Kroto, oparłszy stopy na plecach przeciwnika, skrzyżował olbrzymie ramionana piersiach i toczył oczyma tryumfatora po sali. Weszli następnie udawacze zwierzšt i ich głosów, kuglarze i błazny, lecz mało na nich patrzono, gdyż wino ćmiło już oczy patrzšcych. Uczta zmieniała się stopniowo w pijackš i rozpustnš orgię. Syryjskie dziewczęta, które poprzednio tańczyły taniec bachiczny, pomieszały się z goœćmi. Muzyka zmieniła się w bezładny i dziki hałas cytr, lutni, cymbałów armeńskich, sistr egipskich, tršb i rogów, gdy zaœ niektórzy z biesiadników pragnęli rozmawiać, poczęto krzyczeć na muzykantów, by poszli precz. Powietrze przesycone zapachem kwiatów, pełne woni olejków, którymi œliczne pacholęta przez czas uczty skrapiały stopy biesiadników, przesycone szafranem i wyziewami ludzkimi, stało się duszne; lampy paliły się mdłym płomieniem, poprzekrzywiały się wieńce na czołach, twarze pobladły i pokryły się kroplami potu. Witeliusz zwalił się pod stół. Nigidia, obnażywszy się do wpół ciała, wsparła swš pijanš dziecinnš głowę na piersi Lukana, a ów, równie pijany, poczšł zdmuchiwać złoty puder z jej włosów, podnoszšc oczy z niezmiernš uciechš ku górze. Westynus z uporem pijaka powtarzałpo raz dziesišty odpowiedŸ Mopsusa na zapieczętowany list prokonsula. Tuliusz zaœ,który drwił z bogów, mówił przerywanym przez czkawkę, rozwlekłym głosem: - Bo jeœli Sferos Ksenofanesa jest okršgły,to uważasz, takiego boga można toczyć nogš przed sobš jak beczkę. Lecz DomicjuszAfer, stary złodziej i donosiciel, oburzył się tš rozmowš i z oburzenia polał sobie falernem całš tunikę. On zawsze wierzył wbogów. Ludzie mówiš, że Rzym zginie, a sš nawet tacy, którzy twierdzš, że już ginie. Ipewno!... Ale jeœli to nastšpi, to dlatego, że młodzież nie ma wiary, a bez wiary nie może być cnoty. Zaniechano także dawnych surowych obyczajów i nikomu nie przychodzi do głowy, że epikurejczycy nie oprš się barbarzyńcom. A to darmo! Co do niego, żałuje, że dożył takich czasów i że w uciechach szukać musi obrony przed zmartwieniami, które inaczej rychło by sobie dały z nim rady. To rzekłszy przygarnšł ku sobie syryjskš tancerkę i bezzębnymi ustami poczšł całować jej kark i plecy, co widzšc konsul Memmiusz Regulus rozœmiał się i podniósłszy swš łysinę przybranš w wiem na bakier, rzekł: - Kto mówi, że Rzym ginie?... Głupstwo!... Ja, konsul, wiem na lepiej... Videant consules!... trzydzieœci legii... strzeże naszej pax romana!... Tu przyłożył pięœci do skroni i poczšł krzyczeć na całš komnatę: - Trzydzieœci legii! - trzydzieœci legii!... - od Brytanii do granic Partów! Lecz nagle zastanowił się i przyłożywszy palec do czoła, rzekł: - A bodaj, że nawet trzydzieœci dwie... I stoczył się pod stół, gdzie po chwili poczšł oddawać języki flamingów, pieczonerydze, mrożone grzyby, szarańcze na miodzie, ryby, mięsiwa i wszystko, co zjadł lub wypił. Domicjusza nie uspokoiła jednak iloœć legii strzegšcych rzymskiego pokoju: Nie, nie! Rzym musi zginšć, bo zginęła wiara w bogów i surowy obyczaj! Rzym musi zginšć,a szkoda, bo życie jednak jest dobre, cezarłaskawy, wino dobre! Ach, co za szkoda! I ukrywszy głowę w łopatki syryjskiej bachantki, rozpłakał się. - Co tam to życie przyszłe!... Achilles miał słusznoœć, że lepiej jest być parobkiem w podsłonecznym œwiecie niż królować w kimeryjskich krainach. A i to pytanie, czy istniejš jacy bogowie, chociaż niewiara gubimłodzież... Lukan tymczasem rozdmuchał wszystek złoty puder z włosów Nigidii, która spiwszy się usnęła. Następnie zdjšł zwoje bluszczów ze stojšcej przed nim wazy i obwinšł w nie œpišcš, a po dokonaniu tego dzieła jšł patrzyć na obecnych wzrokiem rozradowanym i pytajšcym. Po czym ustroił i siebie w bluszcz, powtarzajšc tonem głębokiego przekonania:- Wcale nie jestem człowiekiem, tylko faunem. Petroniusz nie był pijany, ale Nero, który zpoczštku pił ze względu na swój "niebieski"głos mało, pod koniec wychylał czaszę po czaszy i upił się. Chciał nawet œpiewać dalej swe wiersze, tym razem greckie, ale ich zapomniał i przez omyłkę zaœpiewał piosenkę Anakreona. Wtórowali mu do niej Pitagoras, Diodor i Terpnos, ale ponieważ wszystkim nie szło, więc dali spokój. Nero natomiast poczšł się zachwycać, jako znawca i esteta, urodš Pitagorasa i z zachwytu całować go po rękach. Tak piękneręce widział tylko niegdyœ... u kogo? I przyłożywszy dłoń do mokrego czoła poczšł sobie przypominać. Po chwili na twarzy jego odbił się strach: - Aha! U matki! U Agryppiny! I nagle opanowały go posępne widzenia. - Mówiš - rzekł - że ona nocami chodzi przy księżycu po morzu, koło Baiae i Bauli...Nic, tylko chodzi, chodzi, jak by czego szukała. A jak zbliży się do łódki, to popatrzy i odejdzie, ale rybak, na którego spojrzała, umiera. - Niezły temat - rzekł Petroniusz. Westynus zaœ, wycišgnšwszy szyję jak żuraw, szeptał tajemniczo: - Nie wierzę w bogów, ale wierzę w duchy... oj! Lecz Nero nie uważał na ich słowa i mówiłdalej: - Przecie odbyłem lemuralia. Nie chcę jej widzieć! To już pišty rok. Musiałem, musiałem jš skazać, bo nasłała na mnie mordercę, i gdybym jej nie był uprzedził, nie słyszelibyœcie dziœ mego œpiewu. - Dzięki, cezarze, w imieniu miasta i œwiata- zawołał Domicjusz Afer. - Wina! I niech uderzš w tympany. Hałas wszczšł się na nowo. Lukan cały w bluszczach, chcšc go przekrzyczeć wstał i poczšł wołać: - Nie jestem człowiekiem, jeno faunam i mieszkam w lesie. E...cho...oooo! Spił się wreszcie cezar, spili się mężczyŸnii kobiety. Winicjusz nie mniej był pijany od innych, a w dodatku obok żšdzy budziła się w nim chęć do kłótni, co zdarzało mu się zawsze, ilekroć przebrał miarę. Jego czarniawa twarz stała się jeszcze bledszš i język plštał mu się już, gdy mówił głosem podniesionym i rozkazujšcym: - Daj mi usta! Dziœ, jutro, wszystko jedno!...Doœć tego! Cezar wzišł cię od Aulusów, by cię darować mnie, rozumiesz! Jutro o zmroku przyszlę po ciebie, rozumiesz! Cezar mi cię obiecał, nim cię wzišł... Musisz być mojš! Daj mi usta! Nie chcę czekać jutra... daj prędko usta! I objšł jš, ale Akte poczęła jej bronić, a i ona sama broniła się ostatkiem sił, bo czuła, że ginie. Próżno jednak usiłowała obu rękami zdjšć z siebie jego bezwłose ramię; próżno głosem, w którym drgał żal i strach, błagała go, by nie był takim, jak jest, i by miał nad niš litoœć. Przesycony winem oddech oblewał jš coraz bliżej, a twarz jego znalazła się tuż koło jej twarzy. Nie był to już dawny, dobry i niemal drogi duszy Winicjusz, ale pijany, zły satyr, który napełniał jš przerażeniemi wstrętem. Siły jednak opuszczały jš coraz bardziej. Daremnie, przechyliwszy się, odwracała twarz, by uniknšć jego pocałunków. On podniósł się, chwycił jš w oba ramiona i przycišgnšwszy jej głowę ku piersiom, poczšł dyszšc rozgniatać ustami jej zbladłe usta. Lecz w tejże chwili jakaœ straszna siła odwinęła jego ramiona z jej szyi z takš łatwoœciš, jak by to były ramiona dziecka, jego zaœ odsunęła na bok jak suchš gałšzkę lub zwiędły liœć. Co się stało? Winicjusz przetarł zdumione oczy i nagle ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż2Pí$3=€c€4˝ăc5 "–b662Ž7Ä4 G €ujrzał nad sobš olbrzymi postać Liga zwanego Ursusem, którego poznał w domu Aulusów. Lig stał spokojny i tylko patrzył na Winicjusza błękitnymi oczyma tak dziwnie, iż młodemu człowiekowi krew œcięła się wżyłach, po czym wzišł na ręce swš królewnę i krokiem równym, cichym wyszedł z triclinium. Akte w tej chwili wyszła za nim. Winicjusz siedział przez mgnienie oka jak skamieniały, po czym zerwał się i poczšł biec ku wyjœciu. - Ligio! Ligio!... Lecz żšdza, zdumienie, wœciekłoœć i wino podcięły mu nogi. Zatoczył się raz i drugi, po czym chwycił za nagie ramiona jednej z bachantek i poczšł pytać mrugajšc oczyma:- Co się stało? A ona wzišwszy krużę z winem podała mu jš z uœmiechem w zamglonych oczach. - Pij! - rzekła. Winicjusz wypił i zwalił się z nóg. Większa częœć goœci leżała już pod stołem;inni chodzili chwiejnym krokiem po triclinium, inni spali na sofach stołowych, chrapišc lub oddajšc przez sen zbytek wina, a na pijanych konsulów i senatorów na pijanych rycerzy, poetów, filozofów, napijane tancerki i patrycjuszki, na cały ten œwiat, wszechwładny jeszcze, ale już bezduszny, uwieńczony i rozpasany, ale jużgasnšcy, ze złotego niewodu upiętego po pułapem kapały i kapały wcišż róże. Na dworze poczęło œwitać. Rozdział VIII Ursusa nikt nie zatrzymał, nikt nie zapytał nawet, co czyni. Ci z goœci, którzy nie leżelipod stołem, nie pilnowali już swych miejsc,więc służba, widzšc olbrzyma niosšcego naręku biesiadniczkę, sšdziła, że to jakiœ niewolnik wynosi pijanš swojš paniš. Zresztš Akte szła z nimi i obecnoœć jej usuwała wszelkie podejrzenia. W ten sposób wyszli z triclinium do przyległej komnaty, a stamtšd na galerię wiodšcš do mieszkania Akte. Ligię opuœciły siły tak dalece, że ciężyła jak martwa na ramieniu Ursusa. Ale gdy oblało jš chłodne i czyste poranne powietrze, otworzyła oczy. Na œwiecie czyniło się coraz widniej. Po chwili, idšc kolumnadš, skręcili w boczny portyk wychodzšcy nie na dziedziniec, ale na pałacowe ogrody, w których wierzchołki pinij i cyprysów rumieniły się już od zorzy porannej. W tej częœci gmachu było pusto, a odgłosy muzyki i wrzaski biesiadne dochodziły ich coraz niewyraŸniej. Ligii wydało się, że wyrwano jš z piekła i wyniesiono na jasny œwiat boży. Było jednak coœ poza tym ohydnym triclinium. Było niebo, zorze, œwiatło i cisza. Dziewczynę chwycił nagły płacz i tulšc się do ramienia olbrzyma, poczęła powtarzać ze łkaniem: - Do domu, Ursusie, do domu, do Aulusów! - Pójdziemy! - odrzekł Ursus. Tymczasem jednak znaleŸli się w małym atrium przynależnym do mieszkania Akte. Tam Ursus posadził Ligię na marmurowej ławce, opodal fontanny. Akte zaœ poczęła jš uspokajać i zachęcać do spoczynku, upewniajšc, że chwilowo nic jej nie grozi, gdyż pijani biesiadnicy będš po uczcie spali do wieczora. Lecz Ligia przez długi czas nie chciała się uspokoić i przycisnšwszy rękoma skronie powtarzała tylko jak dziecko: - Do domu, do Aulusów!... Ursus był gotów. Przy bramach stojš wprawdzie pretorianie, ale on i tak przejdzie. Żołnierze nie zatrzymujš wychodzšcych. Przed łukiem mrowi się od lektyk. Ludzie pocznš wychodzić całymi kupami. Nikt ich nie zatrzyma. Wyjdš razemz tłumem i pójdš prosto do domu. Zresztš, co mu tam! Jak królewna, każe, tak musi być. Po to on tu jest. A Ligia powtarzała: - Tak, Ursusie, wyjdziemy. Lecz Akte musiała mieć rozum za oboje. Wyjdš! Tak! Nikt ich nie zatrzyma. Ale z domu cezara uciekać nie wolno i kto to czyni, obraża jego majestat. Wyjdš, ale wieczorem centurion na czele żołnierzy przyniesie wyrok œmierci Aulusowi, Pomponii Grecynie, Ligię zaœ zabierze na powrót do pałacu i wówczas już nie będzie dla niej ratunku. Jeœli Aulusowie przyjmij jšpod swój dach, œmierć czeka ich na pewno. Ligii opadły ręce. Nie było rady. Musiała wybierać między zgubš Plaucjuszów a własnš. Idšc na ucztę miała nadzieję, że Winicjusz i Petroniusz wyproszš jš od cezara i oddadzš Pomponii, teraz zaœ wiedziała, że to oni właœnie namówili cezara, by jš odebrał Aulusom. Nie było rady. Cud chyba mógł jš wyrwać z tej przepaœci. Cud i potęga Boża. - Akte - rzekła z rozpaczš - czy słyszałaœ, co mówił Winicjusz, że mu cezar mnie darował i że dziœ wieczór przyœle po mnie niewolników i zabierze mniedo swego domu? - Słyszałam - rzekła Akte. I rozłożywszy ręce umilkła. Rozpacz, z jakš mówiła Ligia, nie znajdowała w niej echa. Ona sama była przecie kochankš Nerona. Serce jej, jakkolwiek dobre, nie umiało doœć odczuć sromoty takiego stosunku. Jako dawna niewolnica, nadto zżyła się z prawem niewoli, a prócz tego kochała dotšd Nerona. Gdyby chciał powrócić do niej wycišgnęłaby do niego ręce jak do szczęœcia. Rozumiejšc teraz jasno, że Ligia albo musi zostać kochankš młodego i pięknego Winicjusza albo narazić siebie i Aulusów na zgubę, nie pojmowała po prostu jak dziewczyna mogła się wahać.- W domu cezara - rzekła po chwili - nie byłoby ci bezpieczniej niż w domu Winicjusza. I nie przyszło jej na myœl, że jakkolwiek mówiła prawdę, słowa jej znaczyły: "ZgódŸ się z losem i zostań nałożnicš Winicjusza." I Ligii, która czuła jeszcze naustach jego pełne zwierzęcej żšdzy i palšce jak węgiel pocałunki, krew napłynęła ze wstydu na same wspomnienie o nich do twarzy. - Nigdy! - zawołała z wybuchem. - Nie zostanę ani tu, ani u Winicjusza, nigdy! Akte zadziwił ów wybuch: - Zali - spytała - Winicjusz jest ci tak nienawistny? Lecz Ligia nie mogła odpowiedzieć, gdyż porwał jš, znów płacz. Akte przygarnęła jš do piersi i poczęła uspokajać. Ursus oddychał ciężko i zaciskał olbrzymie pięœci,albowiem kochajšc z wiernoœciš psa swš królewnę, nie mógł znieœć widoku jej łez. W jego ligijskim, półdzikim sercu rodziła się chęć, by wrócić do sali, zdławić Winicjusza, a w razie potrzeby cezara, bałsię jednak zaofiarować z tym swej pani, nie będšc pewnym, czy taki postępek, któryzrazu wyda mu się nader prostym, byłby odpowiednim dla wyznawcy Ukrzyżowanego Baranka. A Akte utuliwszy Ligię poczęła znów pytać: - Zali on ci tak nienawistny? - Nie - rzekła Ligia - nie wolno mi go nienawidzić, bo jestem chrzeœcijankš. - Wiem, Ligio. Wiem także z listów Pawła z Tarsu, iż wam me wolno ni się pohańbić, ni bać się więcej œmierci niż grzechu, ale powiedz mi, czy twoja nauka pozwala œmierć zadawać? - Nie. - Więc jakże możesz œcišgać pomstę cezarana dom Aulusów? Nastała chwila milczenia. Przepaœć bez dnaotworzyła się przed Ligia na nowo. Zaœ młoda wyzwolenica mówiła dalej: - Pytam, bo mi cię żal i żal dobrej Pomponii,i Aulusa, i ich dziecka. Ja dawno żyję w tymdomu i wiem, czym grozi gniew cezara. Nie!Wy nie możecie stšd uciekać. Jedna ci drogazostaje: błagać Winicjusza, aby cię wrócił Pomponii. Lecz Ligia obsunęła się na kolana,by błagać kogo innego. Ursus uklškł po chwili także i oboje poczęli się modlić w domu cezara przy rannej zorzy. Akte po raz pierwszy widziała takš modlitwę i nie mogła oczu oderwać od Ligii,która zwrócona do niej profilem, ze wzniesionš głowš i rękoma, patrzyła w niebo, jak by czekajšc stamtšd ratunku. Œwit obrzucił œwiatłem jej ciemne włosy i białe peplum, odbił się w Ÿrenicach i cała w blasku, sama wyglšdała jak œwiatło. W jej pobladłej twarzy, w otwartych ustach, we wzniesionych rękach i oczach znać byłojakieœ nadziemskie uniesienie. I Akte zrozumiała teraz, dlaczego Ligia nie może zostać niczyjš nałożnicš. Przed dawnš kochankš Nerona uchylił się jakby róg zasłony kryjšcej œwiat zgoła inny niż ów, do którego przywykła. Zdumiewała jš ta modlitwa w tym domu zbrodni i sromoty. Przed chwilš wydawało się jej, że nie ma dla Ligii ratunku, teraz zaœ poczęła wierzyć, że może stać się coœ nadzwyczajnego, że przyjdzie jakiœ ratunektak potężny, iż i sam cezar oprzeć mu się nie zdoła, że z nieba zejdš jakieœ skrzydlate wojska w pomoc dziewczynie albo że słońce podœciele pod niš promienie ipocišgnie jš ku sobie. Słyszała już o wielu cudach między chrzeœcijanami i myœlała teraz, że widocznie wszystko to prawda, skoro Ligia tak się modli. Ligia zaœ podniosła się wreszcie z twarzš rozjaœnionš nadziejš. Ursus podniósł się także i przykucnšwszy obok ławki, patrzyłw swš paniš czekajšc jej słów. A jej oczy zaszły mgłš i po chwili dwie wielkie łzy poczęły się toczyć z wolna po jej policzkach. - Niech Bóg błogosławi Pomponii i Aulusowi - rzekła. - Nie wolno mi œcišgać zguby na nich, więc nie zobaczę ich nigdy więcej. Po czym zwróciwszy się do Ursusa poczęłamu mówić, iż on jeden zostaje jej teraz na œwiecie, że musi być teraz jej ojcem i opiekunem. Nie mogš szukać schronienia u Aulusów, albowiem œcišgnęliby na nich gniewcezara. Ale ona nie może pozostać także ni w domu cezara, ni Winicjusza. Niechże więcUrsus jš weŸmie, niech wyprowadzi z miasta, niech ukryje gdzieœ, gdzie jej nie znajdzie ni Winicjusz, ni jego słudzy. Ona wszędzie pójdzie za nim, choćby za morza, choćby za góry, do barbarzyńców, gdzie nie słyszano rzymskiego imienia i gdzie władza cezara nie sięga. Niech jš weŸmie iratuje, bo on jej jeden pozostał. Lig był gotów i na znak posłuszeństwa pochyliwszy się objšł jej nogi. Lecz na twarzy Akte, która spodziewała się cudu, odbiło się rozczarowanie. Tyleż tylko sprawiła ta modlitwa? Uciec z domu cezarajest to dopuœcić się zbrodni obrazy majestatu, która musi być pomszczona, i gdyby nawet Ligia zdołała się ukryć, cezarpomœci się na Aulusach. Jeœli chce uciekać, niech ucieka z domu Winicjusza. Wówczas cezar, który nie lubi zajmować się cudzymi sprawami, może nawet nie zechce pomagać Winicjuszowi w poœcigu, a w każdym razie nie będzie zbrodni obrażonego majestatu. Lecz Ligia tak właœnie myœlała. Aulusowie nie będš nawet wiedzieli, gdzie ona jest, nawet Pomponia. Ucieknie jednak nie z dom Winicjusza, tylko z drogi. On oœwiadczył jejpo pijanemu, iż wieczorem przyœle po niš swych niewolników. Mówił pewno prawdę, której nie byłby wyznał, gdyby był trzeŸwym. Widocznie on sam lub może obaj z Petroniuszem widzieli przed ucztš cezara i wymogli na nim obietnicę, że jš nazajutrz wieczorem wyda. A jeœliby dziœ zapomnieli, to przyœlš po niš jutro. Ale Ursus jš uratuje. Przyjdzie, wyniesie jš z lektyki, jak wyniósł z triclinium, i pójdš w œwiat. Ursusowi nie potrafi się oprzeć nikt. Jemu nie oparłby się nawet ów straszny zapaœnik, który wczoraj zmagał się w triclinium. Ale że Winicjusz może przysłać bardzo dużo niewolników, więc Ursus pójdzie zaraz do biskupa Linusa o radę i pomoc. Biskup ulituje się nad niš, nie zostawi jej w rękach Winicjusza i każe chrzeœcijanom iœć z Ursusem na jej ratunek. Odbijš jš i uprowadzš, a potem Ursus potrafi jš wywieœć z miasta i ukryć gdzieœ przed mocš rzymskš. I twarz jej poczęła się powlekać rumieńcem i œmiać. Otucha wstšpiła w niš na nowo, tak jak by nadzieja ratunku zmieniła, się już w rzeczywistoœć. Nagle rzuciła się na szyję Akte i przyłożywszy swe œliczne usta do jej policzka, poczęła szeptać: - Ty nas nie zdradzisz, Akte, nieprawda? - Na cień matki mojej - odpowiedziała wyzwolenica - nie zdradzę was i proszę tylko swego Boga, by Ursus potrafił cię odebrać. Ale niebieskie, dziecinne oczy olbrzyma œwieciły szczęœciem. Oto nie potrafił nic wymyœleć, choć łamał swš biednš głowę, ale takš rzecz to on potrafi. I czy w dzień,czy w nocy, wszystko mu jedno!... Pójdzie do biskupa, bo biskup w niebie czyta co trzeba, a czego nie trzeba. Ale chrzeœcijan to by i tak potrafił zebrać. Małoż to on maznajomych i niewolników, i gladiatorów, i wolnych ludzi, i na Suburze, i za mostami. Zebrałby ich tysišc i dwa. I odbije swojš paniš, a wyprowadzić jš z miasta także potrafi, i pójœć z niš potrafi. Pójdš choćby na koniec œwiata, choćby tam, skšd sš, gdzie i nie słyszał nikt o Rzymie. Tu, poczšł wpatrywać się przed siebie, jakby chciał dojrzeć jakieœ rzeczy przeszłe i niezmiernie odległe, po czym jšł mówić: - Do boru? Hej, jaki bór, jaki bór!... Lecz po chwili otrzšsnšł się z widzeń. Ot, pójdzie zaraz do biskupa, a wieczorem będzie już w jakie sto głów czatował na lektykę. I niechby jš prowadzili nie tylko niewolnicy, ale nawet pretorianie! Już tam lepiej nikomu nie podsuwać się pod jego pięœci, choćby w żelaznej zbroi... Bo czy to żelazo takie mocne! Jak godnie stuknšć w żelazo, to i głowa pod nim nie wytrzyma. Lecz Ligia z wielkš, a zarazem dziecinnš powagš podniosła palec w górę: - Ursusie! "Nie zabijaj!:"- rzekła. Lig założył swš podobnš do maczugi rękę na tył głowy i poczšł mruczšc pocierać kark z wielkim zakłopotaniem. On przecie musi jš odebrać... "swoje œwiatło"... Sama powiedziała, że teraz jego kolej... Będzie się starał, ile będzie mógł. Ale jak by się zdarzyło niechcšcy?... Przecie musi jš odebrać! No, jak by się zdarzyło, to już ontak będzie pokutował, tak Baranka Niewinnego przepraszał, że Baranek Ukrzyżowany zlituje się nad nim biednym... On by przecie Baranka nie chciał obrazić, tylko że ręce ma takie ciężkie... I wielkie rozczulenie odmalowało się na jego twarzy, lecz pragnšc je ukryć pokłonił się i rzekł: - To ja idę do œwiętego biskupa. Akte zaœ objšwszy szyję Ligii poczęła płakać... Raz jeszcze zrozumiała, że jest jakiœ œwiat, w którym nawet w cierpieniu więcej jest szczęœcia niż we wszystkich zbytkach irozkoszach domu cezara; raz jeszcze uchyliły się przed niš jakieœ drzwi na œwiatło, lecz zarazem uczuła, że niegodna jest przejœć przez te drzwi. Rozdział IX Ligii żal było Pomponii Grecyny, którš kochała z całej duszy, i żal całego domu Aulusów, jednakże rozpacz jej minęła. Czuła nawet pewnš słodycz w myœli, że otodla swej Prawdy poœwięca dostatek, wygodę i idzie na życie tułacze i nieznane. Może było w tym trochę i dziecinnej ciekawoœci, jakim będzie to życie gdzieœ w odległych krajach, wœród barbarzyńców i dzikich zwierzšt, było wszelako jeszcze więcej głębokiej i ufnej wiary, że postępujšc w ten sposób, czyni tak, jak nakazał Boski Mistrz, i że odtšd On sam będzie czuwał nad niš jak nad dzieckiem posłusznym i wiernym. A w takim razie cóżzłego mogło jš spotkać? Przyjdš-li jakie cierpienia, to ona je zniesie w Jego imię. Przyjdzie-li œrmierć niespodziana, to On jš zabierze, i kiedyœ, gdy umrze Pomponia, będš razem przez całš wiecznoœć. Nieraz, jeszcze w domu Aulusów, trapiła swš dziecinnš główkę, że ona, chrzeœcijanka, nic nie może uczynić dla tego Ukrzyżowanego, o którym z takim rozczuleniem wspominał Ursus. Lecz teraz chwila nadeszła. Ligia czuła się prawie szczęœliwa i poczęła mówić o swoim szczęœciu Akte, która jednak nie mogła jej zrozumieć. Porzucić wszystko, porzucić dom, dostatki, miasto, ogrody, œwištynie, portyki, wszystko, co jest piękne, porzucićkraj słoneczny i ludzi bliskich, i dlaczego? Dlatego, by skryć się przed miłoœciš młodego i pięknego rycerza?... W głowie Akte nie chciały się te rzeczy pomieœcić. Chwilami odczuwała, że jest w tym słusznoœć, że może być nawet jakieœ ogromne tajemnicze szczęœcie, ale jasno nie umiała zdać sobie z tego sprawy, zwłaszcza że Ligię czekało jeszcze przejœcie, które mogło Ÿle skończyć i w którym mogła stracić wprost życie. Akte była bojaŸliwa z natury i ze strachem myœlała o tym, co ów wieczór może przynieœć. Lecz o obawach swych nie chciała mówić Ligii, że zaœ tymczasem uczynił się dzień jasny i słońce zajrzało do atrium, więc poczęła jš namawiać na spoczynek, potrzebny po bezsennie spędzonej nocy. Ligia nie stawiła oporu i obie weszły do cubiculum, które było obszerne i urzšdzone z przepychem skutkiem dawnych stosunków Akte z cezarem. Tam położyły się jedna obok drugiej, lecz Akte mimo zmęczenia nie mogła zasnšć. Od dawna była smutna i nieszczęœliwa, lecz teraz poczšł jš chwytać jakiœ niepokój, którego nie doznawała nigdy przedtem. Dotychczas życie wydawało się jej tylu ciężkim i pozbawionym jutra, teraz wydało się jej nagle bezecnym. W głowie jej powstawał coraz większy zamęt. Drzwi na œwiatło, poczęły się znów to odchylać, to zamykać. Ale w chwili gdy się otwierały, œwiatło owo olœniewało jš tak, że nie widziała nic wyraŸnie. Raczej odgadywała tylko, że tkwi w tej jasnoœci icjusz przetarł zdumione oczy i nagle ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż8PTc 9¤+c :ĎŽc ;]+B <Ÿ+-c €=Ě9…' jakieœ szczęœcie po prostu bez miary, wobec którego wszelkie inne jest tak daleceniczym, że gdyby na przykład cezar oddaliłPoppeę, a pokochał na nowo jš, Akte, to i to byłoby marnoœciš. Naraz przyszła jej myœl, że ten cezar, którego kochała i którego mimo woli uważała za jakiegoœ półboga, jest czymœ tak lichym jak i każdy niewolnik, a ów pałac z kolumnadami z numidyjskiego marmuru czymœ nie lepszym od kupy kamieni. Lecz w końcu te poczucia,z których nie umiała sobie zdać sprawy, poczęły jš męczyć. Pragnęła zasnšć, lecz nurtowana przez niepokój, nie mogła. Na koniec, sšdzšc, że Ligia, nad którš zawisło tyle gróŸb i niepewnoœci, nie œpi także, zwróciła się ku niej, by rozmawiać o jej wieczornej ucieczce. Lecz Ligia spała spokojnie. Do ciemnego cubiculum przez zasuniętš nie doœć szczelnie zasłonę wpadało kilka jasnych promieni, w których kręcił się pył złoty. Przy ich œwietle Akte spostrzegła jej delikatnš twarz, wspartš na obnażonym ramieniu, zamknięte oczy, i otwarte nieco usta. Oddychała równo, ale tak jak oddychasię we œnie. "Œpi, może spać! - pomyœlała Akte. - To jeszcze dziecko." Wszelako po chwili przyszło jej do głowy, że to dziecko woli jednak uciekać niż zostaćkochankš Winicjusza, woli nędzę niż hańbę, tułactwo niż wspaniały dom koło Karynów,niż stroje, klejnoty, niż uczty, głosy lutni icytr. - Dlaczego? I poczęła patrzeć na Ligię, jak by chcšc znaleŸć odpowiedŸ w jej uœpionej twarzy. Patrzyła na jej przeczyste czoło, na pogodny łuk brwi, na ciemne rzęsy, na rozchylone usta, na poruszanš spokojnym oddechem pierœ dziewczęcš, po czym pomyœlała znów: "Jaka ona inna ode mnie!" I Ligia wydała jej się cudem, jakimœ boskim widzeniem, jakimœ ukochaniem bogów, stokroć piękniejszym od wszystkichkwiatów w ogrodzie cezara i od wszystkichrzeŸb w jego pałacu. Lecz w sercu Greczynki nie było zazdroœci. Owszem, na myœl o niebezpieczeństwach, jakie groziły dziewczynie, chwyciła jš wielka litoœć. Zbudziło się w niej jakieœ uczucie matki; Ligia wydała się jej nie tylko pięknš jak piękny sen, ale zarazem bardzo kochanš, i zbliżywszy usta do jej ciemnych włosów poczęła je całować. A Ligia spała spokojnie jak by w domu, pod opiekš Pomponii Grecyny. I spała doœć długo. Południe przeszło już, gdy otworzyła swe błękitne oczy i poczęła spoglšdać po cubiculum z wielkim zdziwieniem. Widocznie dziwiło jš, że nie jest w domu, u Aulusów. - To ty, Akte? - rzekła wreszcie, dojrzawszy w mroku twarz greczynki. - Ja, Ligio. - Czy to już wieczór? - Nie, dziecko, ale południe już minęło. - A Ursus nie wrócił? - Ursus nie mówił, że wróci, tylko że wieczorem będzie czatował z chrzeœcijanami na lektykę. - Prawda. Po czym opuœciły cubiculum i udały się do łaŸni, gdzie Akte, wykšpawszy Ligię, zaprowadziła jš na œniadanie, a potem do ogrodów pałacowych, w których żadnego niebezpiecznego spotkania nie należało się obawiać, albowiem cezar i jego przedniejsi dworscy spali jeszcze. Ligia po raz pierwszy w życiu widziała te wspaniałe ogrody, pełne cyprysów, pinij, dębów, oliwek i mirtów, wœród których bielił się cały lud posšgów, błyszczały spokojnie zwierciadła sadzawek, kwieciły się całe gaiki róż zraszanych pyłem fontann, gdzie wejœcia do czarownych grot obrastał bluszcz lub winograd, gdzie na wodach pływały srebrne łabędzie, a wœród posšgów i drzew chodziły przyswojone gazele z pustyń Afryki i barwne ptactwo sprowadzane ze wszystkich znanych krain œwiata. Ogrody były puste; tu i owdzie tylko pracowali z łopatami w ręku niewolnicy, œpiewajšc półgłosem pieœni; inni, którym dano chwilę wypoczynku, siedzieli nad sadzawkami lub w cieniu dębów, w drgajšcych œwiatełkach utworzonych od promieni słońca przedzierajšcych się przezliœcie, inni na koniec zraszali róże lub bladolila kwiaty szafranu. Akte z Ligiš chodziły doœć długo, oglšdajšc wszelkie cuda ogrodów i jakkolwiek Ligii brakło swobody myœli, była jednak jeszcze nadto dzieckiem, aby mogła oprzeć się zajęciu, ciekawoœci i podziwowi. Przychodziło jej nawet na myœl, że gdyby cezar był dobry, to w takim pałacu i w takich ogrodach mógłby być bardzo szczęœliwy. Lecz wreszcie, zmęczone nieco, siadły na ławce ukrytej prawie całkiem w gšszczu cyprysów i poczęły rozmawiać o tym, co im najbardziej cišżyło na sercu to jest o wieczornej ucieczce Ligii. Akte była daleko mniej spokojnš od Ligii o powodzenie tej ucieczki. Chwilami wydawało się jej nawet, że to jest zamiar szalony, który nie może się udać. Czuła coraz większš litoœć nad Ligiš. Przychodziło jej też do głowy, że stokroć bezpieczniej byłoby próbować przejednać Winicjusza. Po chwili poczęła jšwypytywać, jak dawno zna Winicjusza i czynie myœli, że dałby się może ubłagać i wrócił jš Pomponii. Lecz Ligia potrzšsnęła smutno swš ciemnš główkš. - Nie. W domu Aulusów Winicjusz był inny, dobry bardzo, ale od wczorajszej uczty boję się go i wolę uciec do Ligów. Akte pytała dalej: - Jednak w domu Aulusów był ci miłym? - Tak - odrzekła Ligia schylajšc głowę. - Ty przecie nie jesteœ niewolnicš, tak jak ja byłam - rzekła po chwili namysłu Akte. -Ciebie Winicjusz mógłby zaœlubić. Jesteœ zakładniczkš i córkš króla Ligów. Aulusowiekochajš cię jak własne dziecko i jestem pewna, że gotowi cię przyjšć za córkę. Winicjusz mógłby cię zaœlubić, Ligio. Lecz ona odpowiedziała cicho i jeszcze smutniej: - Wolę uciec do Ligów. - Ligio, czy chcesz, bym zaraz poszła do Winicjusza, zbudziła go, jeœli œpi, i powiedziała mu to, co tobie mówię w tej chwili? Tak, droga moja, pójdę do niego i powiem mu: "Winicjuszu, to córka królewska i drogie dziecko sławnego Aulusa; jeœli jš kochasz, wróć jš Aulusom, a potem weŸ jš jako żonę z ich domu." A dziewczyna odpowiedziała głosem tak jużcichym, że Akte zaledwie mogła dosłyszeć: - Wolę do Ligów... I dwie łzy zawisły na jej spuszczonych rzęsach. Lecz dalszš rozmowę przerwał szelest zbliżajšcych się kroków i zanim Akte miała czas zobaczyć, kto nadchodzi, przed ławkšukazała się Sabina Poppea z małym orszakiem niewolnic. Dwie z nich trzymały nad jej głowš pęki strusich piór osadzone na złotych prętach, którymi wachlowały jšlekko, a zarazem i zasłaniały przed palšcym jeszcze jesiennym słońcem przed niš zaœ czarna jak heban Etiopka, o wydętych, jakby wezbranych mlekiem piersiach, niosła na ręku dziecko owinięte w purpurę ze złotš frędzlš. Akte i Ligia powstały mniemajšc, że Poppea przejdzie obok ławki nie zwróciwszy na nie uwagi, lecz ona zatrzymała się przed nimi i rzekła: - Akte, dzwonki, któreœ przyszyła na icunculi (lalce), Ÿle były przyszyte; dzieckooderwało jeden i poniosło do ust; szczęœcie, że Lilith zobaczyła doœć wczeœnie. - Wybacz, boska - odpowiedziała Akte krzyżujšc ręce na piersi i pochylajšc głowę. Lecz Poppea poczęła patrzeć na Ligię. - Co to za niewolnica? - spytała po chwili. - To nie jest niewolnica, boska Augusto, ale wychowanka Pomponii Grecyny i córka królaLigów, dana przez tegoż jako zakładniczka Rzymowi. - I przyszła cię odwiedzić? - Nie, Augusto. Od onegdaj mieszka w pałacu. - Była wczoraj na uczcie? , - Była, Augusto. - Z czyjego rozkazu? - Z rozkazu cezara... Poppea poczęła jeszcze uważniej patrzeć na Ligię, która stała przed niš z głowš pochylonš, to wznoszšc z ciekawoœci swe promienne oczy, to nakrywajšc je znów powiekami. Nagle zmarszczka zjawiła się między brwiami Augusty. Zazdrosna o własnš urodę i o władzę, żyła ona w ustawicznej trwodze, by kiedyœ jakaœ szczęœliwa współzawodniczka nie zgubiła jej tak, jak ona sama zgubiła Oktawię. Dlatego każda piękna twarz w pałacu wzbudzała w niej podejrzenie. Okiem znawczyni ogarnęła od razu wszystkie kształty Ligii, oceniła każdy szczegół jej twarzy i zlękła się. "To jest wprost nimfa - rzekła sobie. - Jš urodziła Wenus." I nagle przyszło jej do głowy to, co nie przychodziło jej nigdy dotšd na widok żadnej pięknoœci: że jest znacznie starsza! Zadrgała w niej zraniona miłoœć własna, chwycił jš niepokój i różne obawy poczęły jej przesuwać się szybko przez głowę. "Może jej Nero nie widział albo patrzšc przez szmaragd nie ocenił. Ale co może się zdarzyć, jeœli jš spotka w dzień, przy słońcu, takš cudnš?... W dodatku nie jest niewolnicš! Jest córkš królewskš, z barbarzyńców wprawdzie, ale córkš królewskš!... Bogowie nieœmiertelni! Ona równie piękna jak ja, a młodsza!" I zmarszczka między brwiami stała się jeszcze większš, a oczy jej spod złotych rzęs poczęły œwiecić zimnym blaskiem. Lecz zwróciwszy się do Ligii poczęła pytać z pozornym spokojem: - Mówiłaœ z cezarem? - Nie, Augusto. - Dlaczego wolisz tu być niż u Aulusów? - Ja nie wolę, pani. Petroniusz namówił cezara, by mnie odebrał Pomponii, ale jam tu po niewoli, o pani!... - I chciałabyœ wrócić do Pomponii? Ostatnie pytanie Poppea zadała głosem miększym i łagodniejszym, więc w serce Ligii wstšpiła nagle nadzieja. - Pani! - rzekła wycišgajšc ku niej ręce - cezar obiecał oddać mnie, jak niewolnicę, Winicjuszowi, ale ty się wstaw za mnš i wróć mnie Pomponii. - Więc Petroniusz namówił cezara, by cię zabrał Aulusowi i oddał Winicjuszowi? - Tak pani. Winicjusz ma dziœ jeszcze przysłać po mnie, lecz ty, dobra, ulituj się nade mnš. To rzekłszy schyliła się i chwyciwszy za brzeg sukni Poppei poczęła czekać na jej słowo z bijšcym sercem. Poppea zaœ patrzyła niš przez chwilę z twarzš rozjaœnianš złym uœmiechem, po czym rzekła: - Więc ci obiecuję, że dziœ jeszcze zostaniesz niewolnicš Winicjusza. I odeszła jak widziadło piękne, ale złe. Do uszu Ligii i Akte doszedł tylko krzyk dziecka, które nie wiadomo dlaczego zaczęło płakać. Ligii oczy również wezbrały łzami, lecz po chwili wzięła rękę Akte i rzekła: - Wróćmy. Pomocy stšd tylko czekać należy,skšd przyjœć może. I wróciły do atrium, którego nie opuszczały już do wieczora. Gdy się œciemniło i gdy niewolnicy wnieœli poczwórne kaganki o wielki płomieniach, obie były bardzo blade. Rozmowa ich rwałasię co chwila. Obie nasłuchiwały wcišż, czysię kto nie zbliża. Ligia powtarzała ustawicznie, że jakkolwiek żal jej porzucaćAkte, ale ponieważ Ursus musi tam już czekać w ciemnoœciach, więc wolałaby, żeby wszystko stało się dziœ. Jednakże oddech jej uczynił się ze wzruszenia szybszy i głoœniejszy. Akte goršczkowo zgarniała, jakie mogła klejnoty i wišżšc je w róg peplum zaklinała Ligię, by nie odrzucał tego daru i tego œrodka ucieczki. Chwilami zapadała głucha ciszš pełna złudzeń słuchu. Obydwom zdawało się, że słyszš to jakiœ szept za kotarš, to daleki płacz dziecka, to szczekanie psów. Nagle zasłona od przedsionka poruszyła się bez szelestu i wysoki, czarniawy człowiek z twarzš poznaczonš ospš zjawił się jak duch w atrium. Ligia w jednej chwilipoznała Atacyna, wyzwoleńca Winicjuszowego, który przychodził do domuAulusów. Akte krzyknęła, lecz Atacynus, skłonił się nisko i rzekł: - Pozdrowienie boskiej Ligii od Marka Winicjusza, który czeka jš z ucztš w domu przybranym w zieleń. Usta dziewczyny pobielały zupełnie. - Idę - rzekła. I zarzuciła na pożegnanie ręce na szyję Akte. Rozdział X A dom Winicjusza przybrany był istotnie w zieleń mirtowš i bluszcze, z których poczyniono upięcia na œcianach i nad drzwiami, Kolumny okręcono zwojami winogradu. W atrium, nad którego otworem rozcišgnięto dla ochrony od nocnego chłoduwełnianš purpurowš zasłonę, widno było jak w dzień. Płonęły oœmio- i dwunastopłomienne kaganki, majšce kształtnaczyń, drzew, zwierzšt, ptaków lub posšgów trzymajšcych lampy napełnione wonnš oliwš, wykutych z alabastru, z marmuru, ze złoconej miedzi korynckiej, nie tak cudnych jak ów sławny œwiecznik ze œwištyni Apollina, którym posługiwał sięNero, ale pięknych i przez sławnych mistrzów rzeŸbionych. Niektóre poosłaniane były aleksandryjskim szkłem lub przeŸroczymi tkaninami znad Indu, barwy czerwonej, błękitnej, żółtej, fioletowej, tak że całe atrium pełne było różnokolorowych promieni. Wszędy rozchodziła się woń nardu, do której Winicjusz przywykł i którš polubił na Wschodzie. Głšb domu, w której snuły się żeńskie i męskie postacie niewolników, jaœniała także œwiatłem. W triclinium stół był przygotowany na cztery osoby, do uczty bowiem prócz Winicjusza i Ligii miał zasišœć Petroniusz i Chryzotemis. Winicjusz szedł we wszystkim za słowami Petroniusza, który radził mu nie iœć po Ligię, ale posłać Atacyna z uzyskanym od cezara pozwoleniem, samemu zaœ przyjšć jš w, domu i przyjšć uprzejmie, a nawet z oznakami czci. - Wczoraj byłeœ pijany - mówił mu. - Widziałem cię: postępowałeœ z niš jak kamieniarz z Gór Albańskich. Nie bšdŸ zbyt natarczywy i pamiętaj, że dobre wino należy pić powoli. Wiedz także, że słodko jest pożšdać, lecz jeszcze słodziej być pożšdanym. Chryzotemis miała o tym własne, nieco odmienne zdanie, lecz Petroniusz, nazywajšc jš swojš westalkš i gołšbkš, poczšł jej tłumaczyć różnicę, jaka być musi między wprawnym cyrkowym woŸnicš a pacholęciem, które po raz pierwszy wsiada na kwadrygę. Po czym zwróciwszy się do Winicjusza mówił dalej: - Zyskaj jej ufnoœć, rozwesel jš, bšdŸ z niš wspaniałomyœlny. Nie chciałbym widziećsmutnej uczty. Przysięgnij jej nawet na Hades, że jš wrócisz Pomponii, a już twojš będzie rzeczš, by wlała nazajutrz zostać niż wrócić. Po czym ukazujšc na Chryzotemis dodał: - Ja od pięciu lat co dzień postępuję w ten mniej więcej sposób z tš płochliwš turkawkš i nie mogę się uskarżać na jej srogoœć... Chryzotemis uderzyła go na to wachlarzem z pawich piór i rzekła: - Alboż się nie opierałam, satyrze? - Ze względu na mego poprzednika... - Alboż nie byłeœ u moich nóg? - Żeby na ich palce zakładać pierœcionki. Chryzotemis spojrzała mimo woli na swe stopy, na których palcach połyskiwały istotnie skry klejnotów, i oboje z Petroniuszem poczęli się œmiać. Lecz Winicjusz nie słuchał ich sprzeczki. Serce biło mu niespokojnie pod wzorzystš szatš syryjskiego kapłana, w którš się przybrał na przyjęcie Ligii. - Już powinni byli wyjœć z pałacu - rzekł, jak by mówišc do siebie. - Powinni byli - odpowiedział Petroniusz. - Może ci tymczasem opowiedzieć o wróżbachApoloniusza z Tiany lub owš historię o Rufinie, której, nie pamiętam dlaczego, nie skończyłem. Lecz Winicjusza zarówno mało obchodził Apoloniusz z Tiany, jak i historia Rufina. Myœl jego była przy Ligii i choć czuł, że piękniej było przyjšć jš w domu niż iœć w roli zbira do pałacu, żałował w jednak chwilami, że nie poszedł, tylko dlatego, że mógłby wczeœniej widzieć Ligię i siedzieć koło niej w ciemnoœciach w podwójnej lektyce. Tymczasem niewolnicy wnieœli trójnożne, zdobne głowami tryków bršzowe misy z węglami, na które poczęli sypać małe ŸdŸbła mirry i nardu. - Już skręcajš ku Karynom - rzekł znów Winicjusz. - On nie wytrzyma, wybiegnie naprzeciw i gotów się jeszcze z mi rozminšć! - zawołała Chryzotemis. Winicjusz uœmiechnšł się bezmyœlnie i rzekł: - Owszem, wytrzymam. Lecz poczšł poruszać nozdrzami i sapać, co widzšc Petroniusz wzruszył ramionami. - Nie ma w nim filozofa za jednš sestercję- rzekł - i nigdy nie zrobię z tego syna Marsa człowieka. Winicjusz nawet nie usłyszał. - Sš już na Karynach!... Oni zaœ rzeczywiœcie skręcili ku Karynom. Niewolnicy, zwani lampadarii, szli na przedzie, inni, zwani pedisequi - po obu stronach lektyki, Atacynus zaœ tuż za niš, czuwajšc nad pochodem. Lecz posuwali się z wolna, bo latarnie w mieœcie wcale nie oœwietlonym Ÿle rozjaœniały drogę. Przy tym ulice w pobliżupałacu były puste, zaledwie gdzieniegdzie jakiœ człowiek przesuwał się z latarkš, aledalej niezwykle ożywione. Z każdego prawiezaułku wychodzili ludzie po trzech, po czterech, wszyscy bez pochodni, wszyscy w ciemnych płaszczach. Niektórzy szli razem z pochodem, mieszajšc się z niewolnikami, inni w większych gromadach zachodzili z naprzeciwka. Niektórzy taczali się jak pijani. Chwilami pochód stawał się tak trudny, że lampadarii poczęli wołać: - Miejsce dla szlachetnego trybuna, Marka Winicjusza! Ligia widziała przez rozsunięte firanki te ciemne gromady i poczęła dygotać ze wzruszenia. Porywała jš na przemian to icjusz przetarł zdumione oczy i nagle ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż>PXc ?¨: @âc €AňOc BA/hc CŠ=ż nadzieja, to trwoga: "To on! to Ursus i chrzeœcijanie! To stanie się już zaraz mówiła drżšcymi ustami. - O, Chryste, pomagaj! o, Chryste, ratuj!" Ale i Atacynus, który z poczštku nie zważałna owo niezwykłe ożywienie ulicy, poczšł się wreszcie niepokoić. Było w tym coœ dziwnego. Lampadarii musieli coraz częœciejwołać: "Miejsce dla lektyki szlachetnego trybuna!" Z boków nieznani ludzie naciskali tak lektykę, że Atacynus kazał niewolnikom odganiać ich kijami. Nagle krzyk uczynił się na przodzie pochodu, w jednej chwili pogasły wszystkieœwiatła. Koło lektyki uczynił się tłok, zamieszanie i bitwa. Atacynus zrozumiał: był to wprost napad. I zrozumiawszy struchlał. Wiadomym było wszystkim, że cezar często dla zabawy rozbija w gronie augustianów i na Suburze, i w innych dzielnicach miasta. Wiadomym było, że czasem nawet przynosił z tych nocnych wycieczek guzy i sińce, lecz kto się bronił, szedł na œmierć, choćby był senatorem. Dom wigilów, których obowišzkiem było czuwać nad miastem, nie był zbyt odległy, ale straż udawała w podobnych wypadkach, że była głuchš i œlepš. Tymczasem koło lektyki wrzało; ludzie poczęli się zmagać, bić, obalać i deptać. Atacynusowi błysnęła myœl, że przede wszystkim należy ocalić Ligię i siebie, a resztę zastawić losowi. Jakoż wycišgnšwszy jš z lektyki, porwał na ręce i usiłował się wymknšć w ciemnoœci. Lecz Ligia poczęła wołać: - Ursus! Ursus! Była biało ubrana, więc łatwo było jš dojrzeć. Atacynus poczšł drugš wolnš rękš narzucać na niš gwałtownie własny płaszcz, gdy naraz straszliwe cęgi chwyciły jego kark, a na głowę spadła mu,jak kamień, olbrzymia druzgocšca masa. On zaœ padł w jednej chwili, jak wół uderzony obuchem przed ołtarzem Jowisza.Niewolnicy leżeli po większej częœci na ziemi lub ratowali się, rozbijajšc się wœródgrubych ciemnoœci o załomy murów. Na miejscu pozostała tylko podruzgotana w zamieszaniu lektyka. Ursus unosił Ligię ku Suburze, towarzysze jego dšżyli za nim rozpraszajšc stopniowo po drodze. Lecz niewolnicy poczęli się zbierać przed domem Winicjusza i naradzać. Nie œmieli wejœć. Po krótkiej naradzie wrócili na miejsce spotkania, na którym znaleŸli kilka ciał martwych, a między nimi ciało Atacyna. Ten drgał jeszcze, lecz po chwilowej silniejszej konwulsji wyprężył się i pozostał nieruchomy. Wówczas zabrali go i wróciwszy zatrzymalisię znów przed bramš. Trzeba było jednak oznajmić panu, co się stało. - Gulo niech oznajmi - zaczęło szeptać kilkagłosów. - Krew mu płynie, jak i nam, z twarzy i pan go kocha. Gulowi bezpieczniej od innych. A Germanin Gulo, stary niewolnik, który niegdyœ wyniańczył Winicjusza, a odziedziczony był przez niego po matce, siostrze Petroniusza, rzekł: - Ja oznajmię, ale pójdŸmy wszyscy. Niech na mnie jednego nie spada jego gniew. Winicjusz zaœ poczšł się już niecierpliwić zupełnie. Petroniusz i Chryzotemis wyœmiewali go, lecz on chodził szybkim krokiem po atrium powtarzajšc: - Już powinni być!... Już powinni być! I chciał iœć, a tamci oboje go wstrzymywali. Lecz nagle w przedsionku dały się słyszeć kroki i do atrium wpadli z hurmem niewolnicy, a stanšwszy szybko pod œcianš,podnieœli ręce w górę i poczęli powtarzać jękliwymi głosami: - Aaaa!... aa! Winicjusz skoczył ku nim. - Gdzie Ligia? - zawołał strasznym, zmienionym głosem. - Aaaa!... Wtem Gulo wysunšł się naprzód ze swojš pokrwawionš twardš, wołajšc z poœpiechem i żałoœnie: - Oto krew, panie! Broniliœmy! Oto krew, panie, oto krew!... Lecz nie zdołał dokończyć, gdyż Winicjusz chwycił bršzowy œwiecznik i jednym uderzeniem strzaskał czerep niewolnika, poczym objšwszy się za głowę rękoma, wpił palce we włosy, powtarzajšc chrapliwie: - Me miserum! Me miserum!... Twarz mu posiniała, oczy uciekły pod czoło, piana wystšpiła na usta. - Rózeg! - ryknšł wreszcie nieludzkim głosem. - Panie! Aaaa!... Ulituj się - jęczeli niewolnicy. Lecz Petroniusz podniósł się z wyrazem niesmaku w twarzy. - ChodŸ, Chryzotemis! - rzekł. - Jeœli chcesz patrzeć na mięso, każę odbić sklep rzeŸnika na Karynach. I wyszedł z atrium, w całym zaœ domu, ubranym w zieleń bluszczów i gotowym do uczty, rozległy się po chwili jęki i œwist rózeg, który trwał niemal do rana. Rozdział XI Tej nocy Winicjusz nie kładł się wcale. W czas jakiœ po odejœciu Petroniusza, gdy jękismaganych niewolników nie mogły ukoić ani jego bólu, ani wœciekłoœci, zebrał gromadęinnych sług i na ich czele póŸnš już nocš wypadł na poszukiwanie Ligii. Zwiedził dzielnicę eskwilińskš, potem Suburę, Vicus Sceleratus i wszystkie przyległe zaułki. Po czym obszedłszy Kapitol, przez most Fabrycjusza przedostał się na wyspę, za czym przebiegł częœć miasta zatybrzańskš.Lecz była to gonitwa bez celu, gdyż sam nie miał nadziei odnalezienia Ligii i jeœli jej szukał, to głównie dlatego, by zapełnić czymkolwiek noc strasznš. Jakoż wrócił dodomu dopiero o œwitaniu, gdy już w mieœciepoczęły się zjawiać wozy i muły przekupniów jarzyn i gdy piekarze otwieralijuż sklepy. Wróciwszy kazał uprzštnšć ciało Gula, którego nikt nie œmiał tknšć dotšd, następnie tych niewolników, którym odbito Ligię, kazał wysłać do wiejskich ergastulów, co było karš straszniejszš niemal od œmierci, wreszcie, rzuciwszy się na wysłanš ławę w atrium, poczšł bezładnie rozmyœlać, jakim sposobem odnajdzie i zabierze Ligię. Wyrzec się jej, stracić jš, nie zobaczyć jejwięcej wydawało mu się niepodobieństwem i na samš myœl o tym ogarniał go szał. Samowolna natura młodego żołnierza pierwszy raz w życiu trafiła na opór, na innš niezłomnš wolę, i wprost nie mogła pojšć, jak to być może, ktoœ œmiał stawać w poprzek jego żšdzy. Winicjusz wolałby raczej, żeby œwiat i miasto zapadły w gruzy, niż żeby on nie miał dopišć tego, czego chciał. Odjęto mu czarę rozkoszy niemal sprzed ust, więc wydało mu się, iż spełniło się coœ niesłychanego, wołajšcegoo pomstę do praw boskich i ludzkich. Lecz przede wszystkim nie chciał i nie mógł się pogodzić z losem, albowiem nigdy niczego tak nie pragnšł w życiu jak Ligii. Zdawało mu się, że nie potrafi bez niej istnieć. Nie umiał sobie odpowiedzieć, co zrobiłby bez niej jutro, jakby mógł przeżyć dni następne. Chwilami porywał go na niš gniew bliski obłędu. Chciałby jš miećpo by jš bić, włóczyć za włosy do cubiculów i pastwić się nad niš, to znów porywała go straszna tęsknota za jej głosem, postaciš, oczyma, i czuł, że gotówby był leżeć u jej nóg. Wołał na niš, gryzłpalce obejmował głowę rękoma. Zmuszał się ze wszystkich sił, by myœleć spokojnie o jej odzyskaniu, i nie mógł. Przez głowę przelatywały mu tysišczne œrodki i sposoby, ale jedne od drugich szaleńsze. Wreszcie błysnęła mu myœl, że nikt inny jej nie odbił, tylko Aulus, że w najgorszym razie Aulus musiał wiedzieć, gdzie ona się ukrywa. I zerwał się, by biec do domu Aulusów. Jeœli mu jej, nie oddadzš, jeœli nie ulęknš się gróŸb, pójdzie do cezara, oskarży starego wodza o nieposłuszeństwo i uzyskana niego wyrok œmierci, ale przedtem wydobędzie z nich wyznanie, gdzie jest Ligia. Lecz jeœli jš oddadzš nawet dobrowolnie, i tak się pomœci. Przyjęli go wprawdzie w dom i pielęgnowali, ale to nic. Tš jednš krzywdš uwolnili go od wszelkiej wdzięcznoœci. Tu mœciwa i zawzięta jego dusza poczęła się lubować myœlš o rozpaczy Pomponii Grecyny, gdy staremu Aulusowi centurion przyniesie wyrok œmierci. Był zaœ niemal pewny, że go uzyska. Pomoże mu w tym Petroniusz. Zresztš i sam cezar nie odmawia niczego swym towarzyszom augustianom, chyba że mu nakazuje odmówić osobista niechęć lub żšdza. I nagle serce zamarło w nim niemal pod wpływem strasznego przypuszczenia. A nuż to sam cezar odbił Ligię? Wszyscy wiedzieli, że cezar często szukał w nocnych rozbojach rozrywek wœród nudów. Nawet Petroniusz przyjmował udział w tych zabawach. Głównym ich celem było wprawdzie chwytanie kobiet i podrzucanie ich na płaszczu żołnierskim ażdo omdlenia. Jednakże sami Nero nazywał czasami owe wyprawy "połowem pereł"; zdarzało się bowiem, że w głębi dzielnic zamieszkałych przez rojnš ubogš ludnoœć wyławiano prawdziwš perłę wdzięku i młodoœci. Wówczas sagatio, jak nazywano podrzucanie na żołnierskiej guni, zmieniałosię na prawdziwe porwanie i "perłę" odsyłano albo na Palatyn, albo do którejœ z niezliczonych willi cezara, albo wreszcie Nero odstępował jš któremuœ z towarzyszów. Tak mogło zdarzyć się z Ligiš. Cezar przypatrywał się jej w czasie uczty i Winicjusz ani na chwilę nie wštpił, że musiała mu się wydać najpiękniejszš z kobiet, jakie dotšd widział. Jakżeby mogło być inaczej! Wprawdzie Nero jš miał u siebie na Palatynie i mógł otwarcie zatrzymać, lecz jak słusznie mówił Petroniusz, cezar nie miał odwagi w zbrodniach i mogšc działać otwarcie, wolałzawsze działać tajemnie. Tym razem mogłago do tego skłonić i obawa przed Poppeš. Winicjuszowi przyszło teraz do głowy, że Aulusowie może by nie œmieli porywać przemocš dziewczyny podarowanej mu przez cezara. Kto by zresztš œmiał? Czy może ów olbrzymi Lig z błękitnymi oczyma,który odważył się jednak wejœć do triclinium i wynieœć jš z uczty na ręku? Ale gdzież by się z niš schronił, dokšd by jš mógł zaprowadzić? Nie, niewolnik nie zdobyłby się na to. Zatem nie uczynił tego nikt inny jak cezar. Na tę myœl Winicjuszowi pociemniało w oczach i krople potu pokryły mu czoło. W takim razie Ligia była straconš na zawsze. Można jš było wyrwać z każdych innych ršk, lecz nie z takich. Teraz z większš niż przedtem słusznoœciš mógł powtarzać: Vaemisero mihi! WyobraŸnia przedstawiła mu Ligię w ramionach Nerona i po raz pierwszy w życiu zrozumiał, że sš myœli, których człowiek po prostu znieœć nie może. Dopiero teraz poznał, jak jš pokochał. Jak tonšcemu przesuwa się błyskawicznie przez pamięć całe jego życie, tak jemu poczęła się przesuwać Ligia. Widział jš i słyszał każde jej słowo.Widział jš przy fontannie, widział u Aulusów i na uczcie. Czuł jš znów blisko, czuł zapach jej włosów, ciepło jej ciała, rozkosz pocałunków, którymi na uczcie rozgniatał jej niewinne usta. Wydała mu sięstokroć piękniejszš, pożšdańszš, słodszš, stokroć więcej jedynš, wybranš spoœród wszystkich œmiertelnych i wszystkich bóstw, niż kiedykolwiek. I gdy pomyœlał, żeto wszystko, co tak wszczepiło mu się w serce, co stało się krwiš i życiem, mógł posišœć Nero, chwycił go ból zupełnie fizyczny, tak straszny, że chciało mu się bić głowš o œciany atrium, póki jej nie roztrzaska. Czuł, że może oszaleć i że oszalałby z pewnoœciš, gdyby mu jeszcze nie pozostawała zemsta. Lecz jak poprzednio wydało mu się, że nie będzie mógł żyć, jeœli Ligii nie odzyska, tak obecnie, że nie będzie mógł umrzeć, póki jej nie pomœci. Ta jedna myœl sprawiała muniejakš ulgę. "Będę twoim Kasjuszem Chereš!" - powtarzał sobie, myœlšc o Neronie. Po chwili chwyciwszy w ręce ziemiz waz kwiatowych otaczajšcych impluvium wykonał strasznš przysięgę Erebowi, Hekacie i własnym domowym larom, że zemsty dokona. I doznał istotnie ulgi. Miał przynajmniej dlaczego żyć i czym zapełnić dnie i noce. Po czym zaniechawszy myœli udania się do Aulusów kazał się nieœć na Palatyn. Po drodze myœlał, że jeœli go dopuszczš do cezara lub zechcš sprawdzać, czy nie ma przy sobie broni, to będzie dowód, że Ligię porwał cezar. Broni jednak nie wzišł. Stracił przytomnoœć w ogóle, lecz jak zwykle ludzie pochłonięci jedli myœlš, zachował jš w tym, co się tyczyło zemsty.Nie chciał, by mu spełzła przedwczeœnie. Prócz tego pragnšł przede wszystkim zobaczyć Akte, sšdził bowiem, że od niej może dowiedzieć się prawdy. Chwilami przebłyskiwała mu nadzieja, że może, zobaczy Ligię, i na tę myœl poczynał drżeć. Nuż bowiem cezar porwał jš nie wiedzšc, kogo porywa, i dziœ mu jš wróci? Ale po chwili odrzucił to przypuszczenie. Gdyby chciano mu jš odesłać, odesłano by wczoraj. Akte jedna mogła wszystko wyjaœnić i jš przed innymi należało zobaczyć. Utwierdziwszy się w tym, kazał niewolnikom przyœpieszyć kroku, po drodze zaœ rozmyœlał bezładnie to o Ligii, to o zemœcie. Słyszał, że kapłani egipskiej bogini Pacht umiejš sprowadzać choroby, nakogo zechcš, i postanowił dowiedzieć się odnich o sposobie. Na Wschodzie mówiono mu także, że Żydzi majš jakieœ zaklęcia, za pomocš których pokrywajš wrzodami ciała nieprzyjaciół. Między niewolnikami miał w domu kilkunastu Żydów, obiecał sobie więc,że za powrotem każe ich ćwiczyć, póki mu tej tajemnicy nie wyjawiš. Z największš jednak rozkoszš myœlał o krótkim mieczu rzymskim, który wytacza strumienie krwi, takie właœnie, jakie wytrysły z Kajusa Kaliguli i potworzyły niestarte plamy na kolumnie portyku. Gotów był teraz wymordować cały Rzym, a gdyby jacy mœciwi bogowie obiecali mus że wszyscy ludzie wymrš z wyjštkiem jego i Ligii, byłby się na to zgodził. Przed łukiem zebrał całš przytomnoœć i nawidok straży pretoriańskiej pomyœlał, że jeœli mu będš czynili choćby najmniejsze trudnoœci przy wejœciu, to będzie dowód, że Ligia jest z woli cezara w pałacu. Lecz pryncypilarny centurion uœmiechnšł się do niego przyjaŸnie i postšpiwszy kilka krokówrzekł: - Witaj, szlachetny trybunie. Jeœli pragnieszzłożyć pokłon cezarowi, na złš trafiłeœ chwilę i nie wiem, czy będziesz mógł go zobaczyć. - Co się stało? - spytał Winicjusz. - Boska mała Augusta zachorowała niespodzianie od dnia wczorajszego. Cezar iAugusta Poppea sš przy niej wraz z lekarzami, których z całego miasta wezwano. Był to wypadek ważny. Cezar, gdy mu się urodziła ta córka, szalał po prostu ze szczęœcia i przyjšł jš extra humanum gaudium. Przedtem jeszcze senat polecał najuroczyœciej bogom łono Poppei. Czynionowota i wyprawiano w Ancjum, gdzie nastšpiło rozwišzanie, wspaniałe igrzyska,a oprócz tego wzniesiono œwištynię dwom Fortunom. Nero, który w niczym nie umiał zachować miary, bez miary również kochałto dziecię, Poppei zaœ było ono także drogim, choćby dlatego, że umacniało jej stanowisko i wpływ czyniło nieprzepartym.Od zdrowia i życia małej Augusty mogły zależeć losy całego imperium, lecz Winicjusz tak był zajęty sobš, własnš sprawš i własnš miłoœciš, że nie zwróciwszy prawie uwagi na wiadomoœć centuriona, odrzekł: - Chcę widzieć się tylko z Akte. I przeszedł. Lecz Akte zajęta była także przy dziecku i musiał czekać na niš długo. Nadeszła dopiero koło południa z twarzš zmęczonš i bladš, która na widok Winicjusza pobladła jeszcze bardziej. - Akte - zawołał chwytajšc jej ręce Winicjusz i cišgnšc jš na œrodek atrium - gdzie jest Ligia? - Chciałam się ciebie o to zapytać - odrzekła patrzšc mu z wyrzutem w oczy. A on, jakkolwiek przyrzekał sobie, że wybada jš spokojnie, œcisnšł znów dłońmi głowę i poczšł powtarzać z twarzš œcišgniętš przez ból i gniew: - Nie ma jej. Porwano mi jš w drodze! Po chwili jednak opamiętał się i zbliżywszy swš twarz do twarzy Akte, poczšł mówić przez zaciœnięte zęby: - Akte... Jeœli ci życie miłe, jeœli nie chceszstać się przyczynš nieszczęœć, których nie potrafisz sobie nawet wyobrazić, odpowiedz mi prawdę: czy nie cezar jš odbił? - Cezar nie wychodził wczoraj z pałacu. - Na cień matki twojej; na wszystkich bogów! Czy nie ma jej w pałacu? - Na cień matki mojej, Marku, nie masz jejw pałacu i nie cezar jš odbił. Od wczoraj zachorowała mała Augusta i Nero nie oddala się od jej kołyski. Winicjusz odetchnšł. To, co wydawało mu się najstraszniejszym, przestało mu grozić. - A więc - rzekł siadajšc na ławie i zaciskajšc pięœci - porwali jš Aulusowie i wtakim razie biada im! - Aulus Plaucjusz był tu dziœ rano. Nie mógł się ze mnš widzieć, gdyż byłam zajęta przy dziecku, ale wypytywał o Ligię Epafrodyta i innych ze służby cesarskiej, apotem oœwiadczył im, że przyjdzie jeszcze,aby się widzieć ze mnš. - Chciał odwrócić od siebie podejrzenia. Gdyby nie wiedział, się stało z Ligiš, byłbyprzyszedł szukać jej do mego domu. - Zostawił mi kilka słów na tabliczce, z których zobaczysz, że wiedzšc, iż Ligia została zabrana z jego domu przez cezara na twoje i Petroniusza żšdanie, spodziewał się, iż zostanie tobie odesłana, i dziœ rano był w twoim domu, gdzie mu powiedziano, e oczy i nagle ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żDPLc Eœc F+¸c Gă, Hř-c €Iů;u co się stało. To rzekłszy poszła do cubiculum i po chwiliwróciła z tabliczkš, którš jej zostawił Aulus. Winicjusz przeczytał i zamilkł. Akte zaœ zdawała się czytać myœli w jego posępnej twarzy, gdyż po chwila rzekła: . - Nie, Marku. Stało się to, czego chciała sama Ligia. - Tyœ wiedziała, że ona chce uciec! - wybuchnšł Winicjusz. A ona spojrzała na niego swymi mglistymi oczyma niemal surowo. - Wiedziałam, że nie chce zostać twojš nałożnicš. - A ty czym byłaœ całe życie? - Ja byłam przedtem niewolnicš. Lecz Winicjusz nie przestał się burzyć. Cezar darował mu Ligię, więc on nie potrzebuje pytać, czym była przedtem. Wynajdzie jš choćby pod ziemiš i uczyni z niej wszystko, co mu się podoba. Tak jest! Będzie jego nałożnicš. Każe jš chłostać, ilekroć mu się podoba. Gdy mu się sprzykrzy, odda jš ostatniemu ze swoich niewolników albo każe jej obracać żarna w swoich posiadłoœciach w Afryce. Będzie jej teraz szukał i odnajdzie jš tylko po to, by jš zgnieœć, zdeptać i upokorzyć. I podniecajšc się coraz bardziej, tracił wszelkš miarę do tego, stopnia, że nawet Akte poznała, iż zapowiadał więcej, niż byłby zdolny dotrzymać, i że mówi przez niego gniew i męka. Nad mękš miałaby litoœć, lecz przebrana miara wyczerpała jej cierpliwoœć, tak że wreszcie spytała go, dlaczego do niej przyszedł? Winicjusz nie znalazł na razie odpowiedzi. Przyszedł do niej, bo tak chciał, bo sšdził,że udzieli mu jakich wiadomoœci, ale właœciwie przyszedł tylko do cezara, a niemogšc się z nim zobaczyć wstšpił do niej. Ligia uciekajšc sprzeciwiła się woli cezara,więc on ubłaga go, by nakazał jej szukać w całym mieœcie i państwie, choćby przyszło użyć do tego wszystkich legii, i przetrzšsać kolejno każdy dom w imperium.Petroniusz poprze jego proœbę i poszukiwania rozpocznš się od dziœ dnia. Na to Akte rzekła: - Strzeż się, byœ jej nie stracił na zawsze wówczas dopiero, gdy jš z rozkazu cezara odnajdš. Winicjusz zmarszczył brwi. - Co to znaczy? - Słuchaj mnie, Marku! Wczoraj byłyœmy z Ligiš w tutejszych ogrodach i spotkałyœmy Poppeę, a z niš małš Augustę, którš niosła Murzynka Lilith. Wieczorem dziecko zachorowało, a Lilith twierdzi, że zostało urzeczone i że urzekła je ta cudzoziemka, którš spotkały w ogrodach. Jeœli dziecko wyzdrowieje, zapomnš o tym, lecz w razie przeciwnym pierwsza Poppea oskarży Ligię o czary, a wówczas, gdziekolwiek jš odnajdš, nie będzie dla niej ratunku. Nastała chwila milczenia, po czym Winicjusz ozwał się: - A może jš urzekła? I mnie urzekła. - Lilith powtarza, że dziecko zaraz zapłakało, gdy je przeniosła koło nas. I prawda! Zapłakało. Pewno wyniesiono je doogrodów już chore. Marku, szukaj jej sam,gdzie chcesz, ale póki mała Augusta nie wyzdrowieje, nie mów o niej z cezarem, boœcišgniesz na niš pomstę Poppei. Doœć już jej oczy płakały przez ciebie i niech wszyscy bogowie strzegš teraz jej biednej głowy. - Ty jš kochasz, Akte? - spytał posępnie Winicjusz. A w oczach wyzwolenicy błysnęły łzy. - Tak! Pokochałam jš. - Bo ci nie odpłaciła nienawiœciš jak mnie. Akte popatrzyła na niego przez chwilę, jak by wahajšc się lub jak by pragnšc zbadać, czy mówił szczerze, po czym odrzekła: - Człowieku zapalczywy i œlepy! Ona cię kochała. Winicjusz zerwał się pod wpływem tych słów jak opętany. Nieprawda! Nienawidziłago. Skšd Akte może wiedzieć?!. Czy po jednym dniu znajomoœci Ligia uczyniła jej wyznanie? Co to jest za miłoœć, która woli tułactwo, hańbę ubóstwa, niepewnoœć jutra, a może i nędznš œmierć - od uwieńczonego domu, w którym czeka z ucztš ukochany! Lepiej mu takich rzeczy niesłyszeć, bo gotów oszaleć. Oto nie oddałby tej dziewczyny za wszystkie skarby tego pałacu, a ona uciekła. Co to jest za miłoœć, która boi się rozkoszy, a płodzi boleœć! Kto to pojmie? Kto może zrozumieć?Gdyby nie nadzieja, że jš odnajdzie, to utopiłby w sobie miecz! Miłoœć się oddaje, nie odbiera. Były chwile u Aulusów, że sam wierzył w bliskie szczęœcie, ale teraz wie, że go nienawidziła, nienawidzi i umrze z nienawiœciš w sercu. Lecz Akte, zwykle bojaŸliwa i łagodna, wybuchnęła z kolei oburzeniem. Jakże to onstarał się jš pozyskać? Zamiast pokłonić się o niš Aulusowi i Pomponii, odebrał dziecko podstępem rodzicom. Chciał jš uczynić nie żonš, ale nałożnicš, jš, wychowankę zacnego domu, jš, córkę królewskš. I sprowadził jš do tego domu zbrodni i sromoty, pokalał jej niewinne oczy widokiem bezecnej uczty, postępował z niš jak z nierzšdnicš. Zali zapomniał, czym jest dom Aulusów i kim Pomponia Grecyna, która wychowała Ligię? Zali nie ma doœć rozumu na to, by odgadnšć, że to sš kobiety inne niż Nigidia, niż Kalwia Kryspinilla, niż Poppea i niż te wszystkie, które napotyka w domu cezara? Zali ujrzawszy Ligię nie zrozumiał od razu, że to jest czyste dziewczę, które woli œmierć do hańby? Skšdże wie, jakich ona bogów wyznaje i czy nie czystszych, nie lepszych niż nierzšdna Wenus lub niż Irys, którš czczš rozpustne Rzymianki? Nie! Ligia nie czyniła jej wyznań, ale mówiła jej, że ratunku wyglšda od niego, od Winicjusza; miała nadzieję, że on wyprosi dla niej od cezara powrót do domu i że wróci jš Pomponii. A mówišc o tym płoniła się jak dziewczę, które kocha i ufa. I jej serce biło dla niego, ale on sam przestraszył jš, zraził, oburzył i niechże teraz jej szuka z pomocš żołnierzy cezara, ale niech wie, żejeœli dziecko Poppei umrze, to na niš padniepodejrzenie i zguba jej będzie nieuchronna. Przez gniew i ból Winicjusza poczęło się przeciskać wzruszenie. Wiadomoœć, że Ligiakochała go, wstrzšsnęła do głębi i jego duszš. Przypomniał jš sobie w ogrodzie u Aulusów, gdy słuchała jego słów z rumieńcem na twarzy i z oczyma pełnymi œwiatła. Wydało mu się, że wówczas istotnie poczynała go kochać, i nagle ogarnęło go na tę myœl poczucie jakiegoœ szczęœcia stokroć jeszcze większego niż to, którego pragnšł. Pomyœlał, że istotnie mógł jš mieć powolnš, a w dodatku kochajšcš. Oto byłaby oprzędła drzwi jego i namaœciła je wilczym tłuszczem, a potemzasiadła, jako żona, na owczym runie, u jego ogniska. Oto usłyszałby z jej ust sakramentalne: "Gdzie ty Kajus, tam i ja Kaja", i byłaby na zawsze jego. Czemu on tak nie postšpił? Był przecie gotów. A teraz jej nie ma i może jej nie odnaleŸć, a gdyby odnalazł, może jš zgubić, a gdyby nawet nie zgubił, nie zechcš go już ani Aulusowie, ani ona. Tu gniew poczšł mu znów podnosić włosy na głowie, lecz terazzwrócił się już nie przeciw Aulusom lub Ligii, lecz przeciw Petroniuszowi. On był wszystkiemu winien. Gdyby nie on, Ligia nie potrzebowałaby się tułać, byłaby jego narzeczonš i żadne niebezpieczeństwo nie wisiałoby nad jej drogš głowš. A teraz stało się, i za póŸno naprawiać złe, które się naprawić nie da. - Za póŸno! I zdawało mu się, że otchłań otworzyła się przed jego nogami. Nie wiedział, co przedsięwzišć, jak postšpić, dokšd się udać. Akte powtórzyła, jak echo, słowo "za póŸno", które w cudzych ustach zabrzmiało mu jak wyrok œmierci. Rozumiałtylko jednš rzecz, że trzeba mu znaleŸć Ligię, bo inaczej stanie się z nim coœ złego.I okręciwszy się machinalnie w togę chciał odejœć nie żegnajšc się nawet z Akte, gdy wtem zasłona dzielšca przedsionek od atrium, uchyliła się i nagle ujrzał przed sobš żałobnš postać Pomponii Grecyny. Widocznie i ona, dowiedziała się już o zniknięciu Ligii i sšdzšc, że jej łatwiej będzie niż Aulusowi widzieć się z Akte, przychodziła do niej po wiadomoœci. Lecz spostrzegłszy Winicjusza zwróciła kuniemu swš drobnš, bladš twarz i po chwili rzekła: - Marku, niech Bóg ci przebaczy krzywdę, jakš wyrzšdziłeœ nam i Ligii. A on stał z czołem spuszczonym, z poczuciem nieszczęœcia i winy, nie rozumiejšc, jaki Bóg miał i mógł mu przebaczyć, ni dlaczego Pomponia mówiła oprzebaczeniu, gdy powinna mówić była o zemœcie. I wreszcie wyszedł z głowš bezradnš, pełnš ciężkich myœli, ogromnej troski i zdumienia. Na dziedzińcu i pod galeriš stały niespokojne gromady ludzi. Między pałacowymi niewolnikami widać było rycerzy i senatorów, którzy przybyli dowiedzieć się o zdrowie małej Augusty, a zarazem pokazać się w pałacu i złożyć dowód swej troskliwoœci choćby wobec niewolników cezariańskich. Wieœć o chorobie "bogini" rozeszła się widać szybko, bo w bramie ukazywały się coraz nowe postanie, a przez otwór łuku widać było całe tłumy. Niektórzy z przybywajšcych widzšc, że Winicjusz wychodził z pałacu, zaczepiali go o nowiny,lecz on nie odpowiadajšc na pytania szedł przed siebie, dopóki Petroniusz, który takżeprzybył już po wiadomoœci, nie potršcił go omal piersiš i nie zatrzymał. Winicjusz byłby niechybnie zawrzał na jegowidok i dopuœcił się jakiego bezprawia w pałacu cezara, gdyby nie to, że od Akte wyszedł jak złamany, w takim wyczerpaniui pognębieniu, że chwilowo opuœciła go nawet wrodzona mu zapalczywoœć. Odsunšł jednak Petroniusza i chciał przejœć, lecz ów zatrzymał go prawie przemocš. - Jak się ma boska? - spytał. Ale owa przemoc rozdrażniła znów Winicjusza i wzburzyła go w jednej chwili. - Niech piekło pochłonie jš i cały ten dom! - odpowiedział œciskajšc zęby. - Milcz, nieszczęœliwy! - rzekł Petroniusz i rozejrzawszy się naokół dodał poœpiesznie:- Chcesz wiedzieć coœ o Ligii, to chodŸ ze mnš. Nie! Tu nic nie powiem! ChodŸ ze mnš, powiem ci moje domysły w lektyce. I otoczywszy ramieniem młodego człowieka wyprowadził go co prędzej z pałacu. Lecz o to mu głównie chodziło, gdyż nowin nie miał żadnych. Natomiast będšc człowiekiem zaradnym i majšc mimo wczorajszego oburzenia dużo współczucia dla Winicjusza, a wreszcie poczuwajšc się poniekšd do odpowiedzialnoœci za wszystko,co się stało, już był coœ przedsięwzišł, i gdy wsiedli do lektyki, rzekł: - Przy wszystkich bramach kazałem czuwać moim niewolnikom, dawszy im dokładny opis dziewczyny i tego olbrzyma, który jš u cezara wyniósł z uczty, nie ma bowiem wštpliwoœci, że to on jš odbił. Słuchaj mnie! Być może, że Aulusowie zechcš jš ukryć w której ze swych wiejskich posiadłoœci, a w takim razie będziemy wiedzieli, w którš stronę jš uprowadzš. Jeœli zaœ przy bramach jej nie dostrzegš, to będzie dowód, że została w mieœcie, i dziœ jeszcze w mieœcie rozpoczniemy poszukiwania. - Aulusowie nie wiedzš, gdzie ona jest - odrzekł Winicjusz. - Masz-li pewnoœć, że tak jest? - Widziałem Pomponię. Oni szukajš jej także. - Wczoraj nie mogła z miasta wyjœć, bo nocš bramy zamknięte. Dwóch z moich ludzi kršży koło każdej bramy. Jeden ma iœć w œlad za Ligiš i za olbrzymem, drugi wróci natychmiast, by dać znać. Jeœli jest w mieœcie, znajdziemy jš, bo owego Liga, choćby po wzroœcie i barkach, rozpoznać łatwo. Szczęœliwyœ, że nie porwał jej, cezar, mogę cię zaœ upewnić, że nie, bo na Palatynie nie ma dla mnie tajemnic. Lecz Winicjusz wybuchnšł więcej jeszcze żalem niż gniewem i głosem przerywanym przez wzruszenie poczšł Petroniuszowa opowiadać, co słyszał od Akte i jakie noweniebezpieczeństwa zawisły nad głowš Ligii,tak straszne, że wobec nich, znalazłszy zbiegów, trzeba będzie ukrywać jš jak najstaranniej przed Poppeš. Po czym jšł wyrzuca gorzko Petroniuszowa jego rady. Gdyby nie on, wszystko by poszło: inaczej. Ligia byłaby u Aulusów, a on, Winicjusz, mógłby jš widywać codziennie i byłby szczęœliwszy od cezara. I unoszšc się w miarę opowiadania, poddawał się coraz bardziej wzruszeniu, aż wreszcie łzy żalu iwœciekłoœci poczęły mu kapać z oczu. Petroniusz zaœ, który wprost nie spodziewał się, by młody człowiek mógł kochać i pożšdać do tego stopnia, widzšc tełzy rozpaczy mówił sobie w duchu z pewnym zdziwieniem: - O, potężna pani Cypru! Ty jedna królujesz bogom i ludziom! Rozdział XII Lecz gdy wysiedli przed domem Petroniusza, przełożony nad atrium oœwiadczył im, że żaden z niewolników, wysłanych do bram, jeszcze nie wrócił. Atriensis kazał im ponieœć żywnoœć i nowy rozkaz, by pod groŸbš chłosty dawali pilne baczenie na wszystkich wychodzšcych z miasta. - Widzisz - rzekł Petroniusz - niewštpliwie sš dotšd w mieœcie, a w takim razie znajdziemy ich. Każ jednak i swoim ludziom czuwać przy bramach, tym mianowicie, którzy byli posłani po Ligię, bo ci łatwo jš rozpoznajš. - Kazałem ich zesłać do wiejskich ergastulów - rzekł Winicjusz - ale wnet rozkaz odwołam, niech idš do bram. I skreœliwszy kilka słów na powleczonej woskiem tabliczce oddał jš Petroniuszowi, który polecił odesłać jš natychmiast do domu Winicjusza. Po czym przeszli do wewnętrznego portyku i tam zasiadłszy na marmurowej ławie, poczęli rozmawiać. Złotowłosa Eunice i Iras podsunęły im pod nogi bršzowe stołeczki, a następnie przystawiwszy do ławki stolik poczęły im lać wino do czasz z cudnych wšskoszyjastych dzbanków, które sprowadzono z Volaterrae i Ceryny. - Czy masz między swymi ludŸmi kogo, co by znał tego olbrzymiego Liga? - spytał Petroniusz. - Znał go Atacynus i Gulo. Ale Atacynus legł wczoraj przy lektyce, a Gula zabiłem ja. - Szkoda mi go - rzekł Petroniusz. - On nosił na ręku nie tylko ciebie, ale i mnie. - Chciałem go nawet wyzwolić - odparł Winicjusz - lecz mniejsza z tym. Mówmy o Ligii. Rzym to morze... - Perły poławiajš się właœnie w morzu... Zapewne nie znajdziemy jej dziœ lub jutro, jednakże znajdziemy niechybnie. Ty mnie obecnie obwiniasz, żem ci podał ten œrodek, ale œrodek sam w sobie był dobry, a stał się zły dopiero wówczas, gdy na złesię obrócił. Wszakżeœ słyszał od samego Aulusa, że zamierza z całš rodzinš przenieœć się do Sycylii. W ten sposób dziewczyna byłaby i tak daleko od ciebie. - Byłbym za nimi pojechał - odrzekł Winicjusz - a w każdym razie byłaby bezpieczna, teraz zaœ, jeœli tamto dziecko umrze, Poppea i sama uwierzy, i wmówi w cezara, że to z winy Ligii. - Tak jest. To mnie zaniepokoiło także. Ale ta mała kukła może jeszcze wyzdrowieć. Gdyby zaœ miała umrzeć, znajdziemy i wówczas jakiœ sposób. Tu Petroniusz zamyœlił się na chwilę, po czym rzekł: - Poppea wyznaje jakoby religię Żydów i wierzy w złe duchy. Cezar jest przesšdny...Jeœli rozpuœcimy wieœć, że Ligię porwały złe duchy, wieœć znajdzie wiarę, zwłaszcza że gdy nie odbił jej ani cezar, ani Aulus Plaucjusz, zniknęła w sposób istotnie tajemniczy. Lig sam jeden nie byłbytego dokazał. Musiałby mieć pomoc, a skšdby niewolnik w cišgu jednego dnia mógłzebrać tylu ludzi? - Niewolnicy wspierajš się wzajem w całym Rzymie. - Który krwawo to kiedykolwiek przypłaci. Tak, wspierajš się, ale nie jedni przeciw drugim, a tu wiadomo było, że na twoich spadnie odpowiedzialnoœć i kara. Gdy poddasz swoim myœl o złych duchach, potwierdzš natychmiast, że je na własne oczy wdzieli, bo to ich wobec ciebie od razuuniewinni... Spytaj którego na próbę, czy niewidział, jak unosiły Ligię w powietrzu, a na egidę Zeusa zaprzysięgnie natychmiast, że tak było. Winicjusz, który był także przesšdny, spojrzał na Petroniusza z nagłym, ogromnym niepokojem. - Jeœli Ursus nie mógł mieć ludzi do pomocyi nie mógł sam jeden jej porwać, to kto jš porwał? Lecz Petroniusz poczšł się œmiać. - Widzisz - rzekł - uwierzš, skoro i ty już na wpół wierzysz. Taki jest nasz œwiat, który drwi z bogów. Uwierzš i nie będš jej szukali, a my tymczasem umieœcimy jš gdzieœ daleko od miasta, w jakiejœ mojej lub twojej willi. - Jednakże kto mógł jej pomóc? - Jej współwyznawcy - odpowiedział Petroniusz. - Jacy? Jakież ona czci bóstwo? Powinien bym wiedzieć lepiej od ciebie. - Każda niemal kobieta w Rzymie czci inne. Jest rzeczš niezawodnš, że Pomponia wychowała jš w czci dla tego bóstwa, które sama wyznaje, jakie zaœ wyznaje, niewiem. Jedna jest rzecz pewna, że nikt nie widział jej, by w którejkolwiek z naszych œwištyń ofiarowywała naszym bogom. Oskarżono jš nawet, że jest chrzeœcijankš,ale to rzecz niepodobna. Sšd domowy oczyœcił jš z tego zarzutu. O chrzeœcijanach mówiš, że nie tylko czczš oœlš głowę, ale sš nieprzyjaciółmi rodzaju ludzkiego i dopuszczajš się najbezecniejszych zbrodni. Zatem Pomponia nie może być chrzeœcijankš, gdyż cnota jej jest znanš, a nieprzyjaciółka rodzaju ludzkiego nie obchodziłaby się tak z niewolnikami, jak ona się obchodzi. i nagle ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żJPuc KĹŘc L) I MĆ'° c €Nv5ő D - W żadnym domu nie obchodzš się z nimi tak jak u Aulusów - przerwał Winicjusz. - Więc widzisz. Pomponia wspominała mi o jakimœ bogu, który ma być jeden, wszechmocny i miłosierny. Gdzie pochowaławszystkich innych, to jej rzecz, doœć, że ten jej Logos nie byłby chyba bardzo wszechmocny, a raczej musiałby być marnym bogiem, gdyby miał tylko dwie czcicielki, to jest Pomponię i Ligię, z dodatkiem ich Ursusa. Musi ich być więcej, tych wyznawców, i ci dali pomoc Ligii. - Ta wiara każe przebaczać - rzekł Winicjusz. - Spotkałem u Akte Pomponię, która powiedziała mi: "Niech ci Bóg przebaczy krzywdę, jakš wyrzšdziłeœ Ligii i nam." - Widocznie ich bóg to jakiœ curator bardzo dobrowolny. Ha, niechże ci przebaczy, a na znak przebaczenia niechaj ci wróci dziewczynę. - Ofiarowałbym mu jutro hekatombę. Nie chcę jadła ni kšpieli, ni snu. Wezmę ciemnš lacernę i pójdę włóczyć się po mieœcie. Może jš w przebraniu znajdę. Chory jestem!Petroniusz spojrzał na niego z pewnym politowaniem. Istotnie, oczy Winicjusza podsiniały, Ÿrenice œwieciły goršczkš; nie ogolony rano zarost powlókł ciemnym pasem jego silnie zarysowane szczęki, włosy miał w nieładzie i wyglšdał naprawdę jak chory. Iras i złotowłosa Eunice patrzyły na niego także ze współczuciem, lecz on zdawał się ich nie widzieć i obaj z Petroniuszem tak nic nie zważali na obecnoœć niewolnic, jak by nie zważali na kręcšce się koło nich psy. - Goršczka cię trawi - rzekł Petroniusz. - Tak jest. - Więc posłuchaj mnie... Nie wiem, co by ci zapisał lekarz, ale wiem, jak ja bym postšpił na twoim miejscu. Oto, zanim się tamta odnajdzie, poszukałbym w innej tego,czego mi wraz z tamtš zabrakło. Widziałemw twojej willi ciała wyborne. Nie przecz mi... Wiem, co jest miłoœć, i wiem, że gdy się jednej pożšda, inna jej zastšpić nie może. Ale w pięknej niewolnicy można zawsze znaleŸć chociaż chwilowš rozrywkę... - Nie chcę! - odpowiedział Winicjusz. Lecz Petroniusz, który miał do niego rzeczywistš słaboœć i który pragnšł istotnie złagodzić jego cierpienie, poczšł rozmyœlać, jak by to uczynić. - Może twoje nie majš dla ciebie uroku nowoœci - rzekł po chwili - lecz (i tu jšł patrzyć kolejno na Iras i na Eunice, a wreszcie położył dłoń na biodrze złotowłosej Greczynki) przypatrz się tej Charytce. Kilka dni temu młodszy Fontejus Kapiton dawał mi za niš troje cudnych pacholšt z Klazomene, albowiem piękniejszego ciała chyba i Skopas nie stworzył. Sam nie rozumiem, dlaczego dotšd pozostałem dla niej obojętny, nie wstrzymała mnie przecie myœl o Chryzotemis! Otóż daruję ci jš, weŸ jš sobie! A złotowłosa Eunice usłyszawszy to pobladła w jednej chwili jak płótno i patrzšc przestraszonymi oczyma na Winicjusza, zdawała się bez tchu w piersi czekać na jego odpowiedŸ. Lecz on zerwał się nagle i œcisnšwszy rękoma skronie poczšł mówić prędko jak człowiek, który trawiony chorobš, nie chcesłyszeć o niczym: - Nie!... nie!.. Nic ma po niej! nic mi po innych... Dziękuję ci, ale nie chcę! I idę szukać tamtej po mieœcie. Każ mi dać galijskš lacernę z kapturem. Pójdę za Tyber. Gdybym choć Ursusa mógł zobaczyć!... I wyszedł œpiewnie. Petroniusz zaœ widzšc,że istotnie nie może usiedzieć na miejscu, nie próbował go wstrzymywać. Bioršc jednak odmowę Winicjusza za chwilowš niechęć do każdej kobiety, która nie była Ligiš, i nie chcšc, by wspaniałomyœlnoœć jego poszła na marne, zwróciwszy się do niewolnicy rzekł: - Eunice, wykšpiesz się, namaœcisz i przybierzesz, a potem pójdziesz do domu Winicjusza. Lecz ona padła przed nim na kolana i ze złożonymi rękoma poczęła go błagać, by jej nie oddalał z domu. Ona nie pójdzie do Winicjusza i woli tu nosić drwa do hypocaustum niż tam być pierwszš ze sług!Nie chce! nie może! I błaga go, by zlitowałsię nad niš. Niechaj jš każe chłostać codziennie, byle jej nie wysyłał z domu. I trzęsšc się jak liœć, zarazem z bojaŸni i uniesienia, wycišgała ku niemu ręce, on zaœsłuchał jej ze zdumieniem. Niewolnica, która œmie się wypraszać od spełnienia rozkazu, która mówi: "Nie chcę i nie mogę", była czymœ tak niesłychanym w Rzymie, że Petroniusz na razie nie chciał uszom wierzyć. Wreszcie zmarszczył brwi.Był on zbyt wykwintnym, by być okrutnym. Niewolnikom jego, zwłaszcza w zakresie rozpusty, więcej było wolno niż innym, podwarunkiem, by wzorowo spełniali służbę i wolę pańskš czcili na równi z bożš. W razieuchybienia tym dwom obowišzkom umiał jednak nie żałować kar, jakim wedle ogólnego obyczaju podlegali. A gdy prócz tego nie cierpiał i wszelkich przeciwnoœci, iwszystkiego, co mu mieszało spokój, więc popatrzywszy chwilę na klęczšcš rzekł: - Przywołasz mi Tejrezjasza i powrócisz tuz nim razem. Eunice wstała drżšca, ze łzami w oczach, iodeszła, po chwili zaœ wróciła z przełożonym nad atrium Kreteńczykiem Tejrezjaszem. - WeŸmiesz Eunice - rzekł Petroniusz - i dasz jej dwadzieœcia pięć plag, tak jednak, by nie popsuć skóry. To rzekłszy przeszedł do biblioteki i zasiadłszy przy stole z różowego marmurupoczšł pracować nad swojš Ucztš Trymalchiona. Ale ucieczka Ligii i choroba małej Augusty nadto rozrywały mu myœl, tak że nie mógł długo pracować. Zwłaszcza choroba owa była ważnym wypadkiem. Petroniuszowi przyszło do głowy, że jeœli cezar uwierzy,iż Ligia rzuciła czar na małš Augustę, to odpowiedzialnoœć może spaœć i na niego, albowiem na jego to proœbę sprowadzono dziewczynę do pałacu. Liczył jednak, że zapierwszym widzeniem się z cezarem potrafiw jakikolwiek sposób wytłumaczyć mu całšniedorzecznoœć podobnego przypuszczenia, a po trochu liczył i na pewnš słaboœć, jakšczuła dla niego Poppea, ukrywajšc jš wprawdzie starannie, ale nie tak starannie,by nie miał jej odgadnšć. Po chwili też wzruszył ramionami na swe obawy i postanowił zejœć do triclinium, by się posilić, a następnie kazać się zanieœć jeszcze raz do pałacu, potem na Pole Marsowe, a potem do Chryzotemis. Lecz po drodze do triclinium, przy wejœciu do korytarza przeznaczonego dla służby, dojrzał nagle stojšcš pod œcianš wœród innych niewolników wysmukłš postać Eunicei zapomniawszy, że nie wydał Tejrezjaszowi innego rozkazu, jak aby jš wychłostał, zmarszczył znów brwi i poczšł się za nim oglšdać. Nie dostrzegłszy go jednak między służbš zwrócił się do Eunice: - Czy otrzymałaœ chłostę? A ona po raz drugi rzuciła się do jego nóg, przycisnęła na chwilę do ust brzeg jego togi, po czym odrzekła: - O, tak, panie! Otrzymałam! O, tak, panie!...W głosie jej brzmiała jakby radoœć i wdzięcznoœć. Widocznym było, iż sšdziła, że chłosta miała zastšpić oddanie jej z domu i że teraz może już pozostać. Petroniusza, który to zrozumiał, zadziwił ten namiętny opór niewolnicy, ale nadto byłbiegłym znawcš natury ludzkiej, by nie odgadnšć, że jedna chyba miłoœć mogła byćtakiego oporu powodem. - Masz-li kochanka w tym domu? - spytał. A ona podniosła na niego swoje niebieskie, łzawe oczy i odrzekła tak cicho, że ledwo można jš było usłyszeć: - Tak, panie!... I z tymi oczyma, z odrzuconym w tył złotym włosem, z obawš i nadziejš w twarzy była tak piękna, patrzyła na niego tak błagalnie, że Petroniusz, który, jako filozof, sam głosił potęgę miłoœci, a jako esteta, czcił wszelkš pięknoœć, uczuł dla niej pewien rodzaj politowania. - Który z nich jest twoim kochankiem? - spytał wskazujšc głowš na służbę. Lecz na to nie było odpowiedzi, tylko Euniceschyliła twarz aż do jego stóp i pozostała nieruchoma. Petroniusz spojrzał po niewolnikach, między którymi byli piękni i dorodni młodzieńcy, lecz z żadnego oblicza nie mógł nic wyczytać, a natomiast wszystkie miały jakieœ dziwne uœmiechy, za czym popatrzył chwilę jeszcze na leżšcš u jego nóg Eunice i odszedł w milczeniu do triclinium. Po posiłku kazał się zanieœć do pałacu, a potem do Chryzotemis, u której pozostał dopóŸnej nocy. Lecz wróciwszy rozkazał wezwać do siebie Tejrezjasza. - Czy Eunice dostała chłostę? - spytał go. - Tak, panie. Nie pozwoliłeœ jednak przecinać skóry. - Czym nie wydał co do niej innego rozkazu? - Nie, panie - odpowiedział z niepokojem Atriensis. - To dobrze. Kto z niewolników jest jej kochankiem? - Nikt, panie. - Co o niej wiesz? Tejrezjasz poczšł mówić nieco niepewnym głosem: - Eunice nigdy nie opuszcza nocš cubiculum,w którym sypia ze starš Akryzjonš i Ifidš; nigdy po twej kšpieli, panie, nie zostaje w łaŸni... Inne niewolnice œmiejš się z niej i nazywajš jš Dianš. - Dosyć - rzekł Petroniusz. - Mój krewny, Winicjusz, któremu darowałem dziœ rano Eunice, nie przyjšł jej, więc pozostanie w domu. Możesz odejœć. - Czy wolno mi jeszcze mówić o Eunice, panie? - Kazałem ci mówić wszystko, co wiesz. - Cała familia mówi, panie, o ucieczce dziewicy, która miała zamieszkać w domu szlachetnego Winicjusza. Po twoim odejœciu Eunice przyszła do mnie i powiedziała mi, iż zna człowieka, który potrafi jš odnaleŸć.- A! - rzekł Petroniusz. - Co to za człowiek? - Nie znam go, panie, myœlałem jednak, że powinienem ci to oznajmić. - Dobrze. Niech ten człowiek czeka jutro wmoim domu na przybycie trybuna, którego jutro poprosisz w moim imieniu, by rano mnie odwiedził. Atriensis skłonił się i wyszedł. Petroniusz zaœ poczšł mino woli myœleć o Eunice. Z poczštku zdawało mu się rzeczš jasnš, że młoda niewolnica pragnie, by Winicjusz odzyskał Ligię dlatego tylko, by nie być zmuszonš do zastšpienia jej w jego domu. Lecz następnie przyszło mu do głowy, że ów człowiek, którego Eunice nastręcza, może być jej kochankiem, i ta myœl wydała mu się nagle przykrš. Był wprawdzie prosty sposób dowiedzenia się prawdy, wystarczało bowiem kazać zawołać Eunice, lecz godzina była póŸna, Petroniusz zaœ czuł się strudzony po długich odwiedzinach u Chryzotemis i pilno mu było do snu. Jednakże idšc do cubiculumprzypomniał sobie nie wiadomo dlaczego, żew kštach oczu Chryzotemis dostrzegł dziœ zmarszczki. Pomyœlał też, że jej pięknoœć była bardziej rozgłoœnš w całym Rzymie niż prawdziwš i że Fontejus Kapiton, który mu ofiarował trzy pacholęta z Klazomene za Eunice, chciał jš jednak kupić zbyt tanio.Rozdział XIII Nazajutrz Petroniusz kończył się zaledwie ubierać w unctuarium, gdy nadszedł wezwany przez Tejrezjasza Winicjusz. Wiedział on już, że żadne nowiny od bram nie przyszły, i wiadomoœć ta zamiast go ucieszyć, jako dowód, że Ligia znajduje się w mieœcie, przygnębiła go jeszcze bardziej, albowiem poczšł przypuszczać, że Ursus mógł jš wyprowadzić z miasta natychmiast po porwaniu, a więc przedtem,zanim niewolnicy Petroniusza poczęli przy bramach strażować. Wprawdzie jesieniš, gdy dni stawały się krótsze, zamykano je doœć wczeœnie, ale też i otwierano je dla wyjeżdżajšcych, których liczba bywała znaczna. Za mury można się też było wydostać i innymi sposobami, o których na przykład niewolnicy, którzy chcieli zbiec z miasta, wiedzieli dobrze. Winicjusz wysłał wprawdzie swych ludzi i na wszystkie drogi, wiodšce na prowincję, do wigilów w pomniejszych miastach, z ogłoszeniami o zbiegłej parze niewolników, z dokładnym opisem Ursusa i Ligii i oznajmieniem nagrody za ich schwytanie. Było jednak rzeczš wštpliwš, czy ten poœcig może ich dosięgnšć, a gdyby nawet dosięgnšł, czy władze miejscowe będš się czuły w prawiezatrzymać ich na prywatne żšdanie Winicjusza, nie poœwiadczone przez pretora. Owóż na podobne poœwiadczenie niebyło czasu. Ze swej strony Winicjusz przezcały wczorajszy dzień szukał Ligii w przebraniu niewolnika po wszystkich zaułkach miasta, nie zdołał jednak odnaleŸć najmniejszego œladu ni wskazówki.Widział wprawdzie ludzi Aulusowych, ale ci zdawali się także czegoœ szukać i to utwierdziło go tylko w mniemaniu, że nie Aulusowie jš odbili i że nie wiedzš także, cosię z niš stało. Gdy więc Tejrezjasz oœwiadczył mu, że jest człowiek, który podejmuje się jej odszukać, poœpieszył co tchu do domu Petroniusza i zaledwie się z nim powitawszypoczšł o owego człowieka wypytywać. - Zaraz go zobaczymy - rzekł Petroniusz. - Jest to znajomy Eunice, która w tej chwili nadejdzie ułożyć fałdy mojej togi i która da nam o nim bliższš wiadomoœć. - Ta, którš wczoraj chciałeœ mi darować? - Ta, którš wczoraj odrzuciłeœ, za co ci zresztš jestem wdzięczny, jest to bowiem najlepsza vestiplica w całym mieœcie. Jakoż vestiplica nadeszła, prawie zanim skończył mówić, i wzišwszy togę, złożonš na krzeœle wykładanym koœciš słoniowš, rozwinęła jš, by zarzucić na ramiona Petroniusza. Twarz miała jasnš, cichš, a woczach jej œwieciła radoœć. Petroniusz spojrzał na niš i wydała mu się bardzo piękna. Po chwili, gdy okręciwszy gow togę, poczęła jš układać, schylajšc się chwilami dla wydłużenia fałd, spostrzegł, że jej ramiona majš przecudny kolor bladejróży, a pierœ i barki przeŸrocze odblaski perłowca lub alabastru. - Eunice - rzekł - czy jest ten człowiek, o którym wspomniałaœ wczoraj Tejrezjaszowi? - Jest, panie. - Jak się zowie? - Chilon Chilonides, panie. - Kto on jest? - Lekarz, mędrzec i wróżbita, który umie czytać w losach ludzkich i przepowiadać przyszłoœć. - Czy przepowiedział przyszłoœć i tobie? Eunice oblała się rumieńcem, który zaróżowił nawet jej uszy i szyję. - Tak, panie. - Cóż ci wywróżył? - Że spotka mnie boleœć i szczęœcie. - Boleœć spotkała cię wczoraj z ręki Tejrezjasza, a więc powinno przyjœć i szczęœcie. - Już przyszło, panie. - Jakie? A ona szepnęła cicho: - Zostałam. Petroniusz położył dłoń na jej złotej głowie. - Dobrzeœ ułożyła dziœ fałdy i rad jestem z ciebie, Eunice. Jej zaœ pod tym dotknięciem oczy w jednej chwili zaszły mgłš szczęœcia i pierœ poczęła się szybko poruszać. Lecz Petroniusz z Winicjuszem przeszli do atrium, gdzie czekał na nich Chilon Chilonides, który ujrzawszy ich oddał głęboki pokłon. Petroniuszowi na myœl o przypuszczeniu, które uczynił wczoraj, że może to być kochanek Eunice, uœmiech wybiegł na usta. Człowiek, który stał przed nim, nie mógł być niczyim kochankiem. W tej dziwnej figurze było coœi plugawego, i œmiesznego. Nie był stary: wjego niechlujnej brodzie i kręconej czuprynie ledwie gdzieniegdzie przeœwiecał włos siwy. Brzuch miał zapadły, plecy zgarbione tak, że na pierwszy rzut oka wydawał się być garbatym, nad owym garbem zaœ wznosiła się głowa wielka, o twarzy małpiej i zarazem lisiej, i przenikliwym wejrzeniu. Żółtawa jego cera popstrzona była pryszczami, a pokryty nimicałkowicie nos mógł wskazywać zbytnie zamiłowanie do butelki. Zaniedbany ubiór, składajšcy się z ciemnej tuniki utkanej z koziej wełny i takiegoż dziurawego płaszcza, dowodził prawdziwej lub udanej nędzy. Petroniuszowi na jego widok przyszedł na myœl Homerowy Tersytes, więc też odpowiedziawszy skinieniem ręki na jego ukłon rzekł: - Witaj, boski Tersytesie! Jak się miewajš twoje guzy, których ci nabił pod Trojš Ulisses, i co on sam porabia na Polach Elizejskich? - Szlachetny panie - odpowiedział Chilon Chilonides - najmędrszy z umarłych, Ulisses, zasyła przeze mnie najmędrszemu z żyjšcych, Petroniuszowi, pozdrowienie i proœbę, by okrył nowym płaszczem moje guzy. - Na Hekate Triformis! - zawołał Petroniusz - odpowiedŸ warta płaszcza... Lecz dalszš rozmowę przerwał niecierpliwyWinicjusz, który spytał wręcz: - Czy wiesz dokładnie, czego się podejmujesz? - Gdy dwie familie w dwóch wspaniałych domach nie mówiš o niczym innym, a za nimi powtarza wiadomoœć połowa Rzymu, nietrudno wiedzieć - odparł Chilon. - Wczorajszej nocy odbito dziewicę, wychowanš w domu Aula Plaucjusza, imieniem Ligia albo właœciwie: Kallina, którštwoi niewolnicy, o panie, przeprowadzali z pałacu cezara do twej insuli, ja zaœ podejmuję się odnaleŸć jš w mieœcie lub jeœli, co jest mało prawdopodobnym, opuœciła miasto, wskazać ci, szlachetny trybunie, dokšd uciekła i gdzie się ukryła. - Dobrze! - rzekł Winicjusz, któremu podobała się œcisłoœć odpowiedzi. - Jakie masz do tego œrodki? Chilo uœmiechnšł się chytrze. - Œrodki ty posiadasz, panie, ja mam tylko rozum. Petroniusz uœmiechnšł się także, albowiem był zupełnie zadowolony ze swego goœcia. "Ten człowiek może odnaleŸć dziewczynę" -pomyœlał. Tymczasem Winicjusz zmarszczył. i nagle ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żOPÎ c Pú c QJ^ Rb*ňc€ST9+swe zroœnięte brwi i rzekł: - Nędzarzu, jeœli mnie zwodzisz dla zysku, każę cię zabić pod kijami. - Filozofem jestem, panie, a filozof nie może być chciwym na zysk, zwłaszcza na taki, jaki wspaniałomyœlnie obiecujesz. - Ach, jesteœ filozofem? - spytał Petroniusz. - Eunice mówiła mi, że jesteœ lekarzem i wróżbitš. Skšd znasz Eunice? - Przychodziła do mnie po radę, gdyż sława moja obiła się o jej uszy. - Jakiejże chciała rady? - Na miłoœć, panie. Chciała się wyleczyć z bezwzajemnej miłoœci. - I wyleczyłeœ jš? - Uczyniłem więcej, panie, dałem jej bowiem amulet, który zapewnia wzajemnoœć. W Pafos, na Cyprze, jest œwištynia, o panie, w której chowajš przepaskę Wenery. Dałem jej dwie nitki z tej przepaski, zamknięte w skorupie migdała. - I kazałeœ sobie dobrze zapłacić? - Za wzajemnoœć nigdy nie można doœć zapłacić, ja zaœ nie majšc dwóch palców u prawej ręki, zbieram na niewolnika skrybę,który by spisywał moje myœli i zachował mojš naukę dla œwiata. - Do jakiejże szkoły należysz, boski mędrcze? - Jestem cynikiem, panie, bo mam dziurawypłaszcz; jestem stoikiem, bo biedę znoszę cierpliwie, a jestem perypatetykiem, bo nie posiadajšc lektyki chodzę piechotš od winiarza do winiarza i po drodze nauczam tych, którzy obiecujš za dzban zapłacić. - Przy dzbanku zaœ stajesz się retorem? - Heraklit powiedział: "Wszystko płynie", a czy możesz zaprzeczyć, panie, że wino jestpłynem? - I głosi, że ogień jest bóstwem, bóstwo zaœ to płonie na twym nosie. - A boski Diogenes z Apolonii głosił, że istotš rzeczy jest powietrze, a im powietrze cieplejsze, tym doskonalsze tworzy istoty, a z najcieplejszego tworzš się dusze mędrców. Że zaœ jesieniš przychodzš chłody, ergo prawdziwy mędrzec powinien ogrzewać duszę winem... Bo również nie możesz zaprzeczyć, panie, by dzban, choćby cienkusza spod Kapui lub Telezji, nie roznosił ciepła po wszystkich koœciach znikomego ludzkiego ciała. - Chilonie Chilonidesie, gdzie jest twoja ojczyzna? - Nad Pontem Euxynem. Pochodzę z Mezembrii. - Chilonie, jesteœ wielki! - I zapoznany! - dodał melancholicznie mędrzec. Jednakże Winicjusz zniecierpliwił się znowu. Wobec nadziei, jaka mu zabłysła, chciałby, by Chilo natychmiast wyruszył nawyprawę, i cała rozmowa wydała mu się tylko marnš stratš czasu, o którš zły był na Petroniusza. - Kiedy rozpoczniesz poszukiwania? - rzekł zwracajšc się do Greka. - Już je rozpoczšłem - odpowiedział Chilon.- I gdy tu jestem, gdy odpowiadam na twe uprzejme pytania, szukam także. Miej tylko ufnoœć, cny trybunie, i wiedz, że gdyby ci zginęła zawišzka od obuwia, potrafiłbym odszukać zawišzkę lub tego, który jš na ulicy podjšł. - Czy byłeœ już używany do podobnych posług? - spytał Petroniusz. Grek podniósł w górę oczy. - Zbyt nisko dziœ ceniš cnotę i mšdroœć, by nawet filozof nie był zmuszony szukać innych do życia sposobów. - Jakież sš twoje? - Wiedzieć wszystko i służyć nowinami tym,którzy ich pragnš. - I którzy za nie płacš? - Ach, panie, potrzebuję kupić pisarza. Inaczej moja mšdroœć umrze wraz ze mnš.- Jeœliœ nie zebrał dotšd nawet na cały płaszcz, zasługi twe nie muszš być znakomite. - Skromnoœć przeszkadza mi je wynosić. Lecz pomyœl, panie, że nie ma dziœ takich dobroczyńców, jakich było pełno dawniej i którym obsypać złotem zasługę było tak miło, jak połknšć ostrygę z Puteoli. Nie zasługi moje sš małe, lecz wdzięcznoœć ludzka jest mała. Czasem, gdy ucieknie cenny niewolnik, kto go wynajdzie, jeœli nie jedyny syn mego ojca? Gdy na murach zjawiš się napisy na boskš Poppeę, kto wskaże sprawców? Kto wyszpera u księgarzy wiersz na cezara? Kto doniesie, co mówiš w domach senatorów i rycerzy? Kto nosi listy, których nie chcš powierzyć niewolnikom, kto nasłuchuje nowin przy drzwiach balwierzy, dla kogo nie majš tajemnic winiarze i piekarczycy, komu ufajš niewolnicy, kto umie przejrzeć na wylot każdy donn od atrium do ogrodu? Kto zna wszystkie ulice, zaułki, kryjówki, kto wie, co mówiš w termach, w cyrku, na targach, w szkołach lanistów, w szopach uhandlarzy niewolników i nawet w arenariach?... - Na bogi, dosyć, szlachetny mędrcze! - zawołał Petroniusz - bo utoniemy w twych zasługach, cnocie, mšdroœci i wymowie. Dosyć! Chcieliœmy wiedzieć, kim jesteœ, i wiemy. Lecz Winicjusz rad był, pomyœlał bowiem, że człowiek ten, podobnie jak pies gończy, raz puszczony na trop, nie ustanie, póki nieodnajdzie kryjówki. - Dobrze - rzekł. - Czy potrzebujesz wskazówek? - Potrzebuję broni. - Jakiej? - spytał ze zdziwieniem Winicjusz.Grek nadstawił jednš dłoń, drugš zaœ uczynił gest liczenia pieniędzy. - Takie dziœ czasy, panie - rzekł z westchnieniem. - Będziesz więc osłem - rzekł Petroniusz - który zdobywa fortecę za pomocš worków złota. - Jestem tylko biednym filozofem, panie - odrzekł z pokorš Chilon - złoto macie wy. Winicjusz cisnšł mu kieskę, którš Grek chwycił w powietrzu, jakkolwiek istotnie nie miał dwóch palców u prawej ręki. Po czym podniósł głowę i rzekł: - Panie, wiem już więcej, niż się spodziewasz. Nie przyszedłem tu z próżnymi rękoma. Wiem, że dziewicy nie porwali Aulusowie, gdyż mówiłem już z ich sługami. Wiem, że jej nie ma na Palatynie, gdzie wszyscy zajęta sš chorš małš Augustš, i może nawet domyœlam się, dlaczego wolicie szukać dziewicy z mojš pomocš niż z pomocš wigilów i żołnierzy cezara. Wiem, że ułatwił jej ucieczkę sługa pochodzšcy z tegoż samego co i ona kraju. Nie mógł on znaleŸć pomocy u niewolników, bo niewolnicy, którzy się wszyscy razem trzymajš nie pomogliby mu przeciw twoim. Mogli mu pomóc tylko współwyznawcy... - Słuchaj, Winicjuszu - przerwał Petroniusz - czym ci tego samego słowo w słowo nie mówił? - Honor to dla mnie - rzekł Chilo. - Dziewica, panie - mówił zwracajšc się znów do Winicjusza - niechybnie czci jednakie bóstwo z tš najcnotliwszš z Rzymianek, z tš prawdziwš matronš stolatš, Pomponiš. Słyszałem i to, że Pomponia była sšdzona w domu za wyznawanie jakichœ obcych bóstw, nie mogłem się jednak od jej sług dowiedzieć, jakie jest owo bóstwo i jak się zowiš jego wyznawcy. Gdybym mógł o tym wiedzieć, udałbym się do nich, stałbym się najpobożniejszym między nimi i zyskał ich ufnoœć. Lecz ty, panie, który, jak wiem także, spędziłeœ kilkanaœcie dni w domu szlachetnego Aulusa, czy możesz dać mi jakš o tym wiadomoœć? - Nie mogę - rzekł Winicjusz. - Pytaliœcie mnie długo o różne rzeczy, szlachetni panowie, i ja odpowiadałem na pytania, pozwólcie, bym je teraz zadawał. Czy nie widziałeœ, cny trybunie, żadnych posšżków, żadnych ofiar, żadnych oznak, żadnych amuletów na Pomponii lub na twej boskiej Ligii? Czy nie widziałeœ, aby kreœliły między sobš jakieœ znaki zrozumiałe dla nich tylko? - Znaki?... Czekaj!... Tak! Widziałem, raz, jak Ligia nakreœliła na piasku rybę. - Rybę? Aa! Ooo! Czy uczyniła to raz, czy kilkakrotnie? - Raz jeden. - I jesteœ, panie, pewien, że nakreœliła... rybę? Oo!... - Tak jest! - odrzekł zaciekawiony Winicjusz. - Czy odgadujesz, co to znaczy? - Czy odgaduję? - zawołał Chilon. I skłoniwszy się na znak pożegnania, dodał: - Niechaj Fortuna rozsypie na was porównie wszystkie dary, dostojni panowie.- Każ sobie dać płaszcz! - rzekł mu na drogę Petroniusz. - Ulisses składa ci dzięki za Tersytesa - odpowiedział Grek. I skłoniwszy się powtórnie, wyszedł. - Cóż powiesz o tym szlachetnym mędrcu? -spytał Winicjusza Petroniusz. - Powiem, że on odnajdzie Ligię! - zawołał z radoœciš Winicjusz - ale powiem także, żegdyby istniało państwo łotrów, on mógłby być królem w tym państwie. - Niewštpliwie. Muszę z tym stoikiem zabrać bliższš znajomoœć, ale tymczasem każę wykadzić po nim atrium. A Chilon Chilonides okręciwszy się swym nowym płaszczem, podrzucał na dłoni pod jego fałdami otrzymanš od Winicjusza kieskę i lubował się zarówno jej ciężarem, jak dŸwiękiem. Idšc z wolna i oglšdajšc się,czy z domu Petroniusza za nim nie patrzš, minšł portyk Liwii i doszedłszy do rogu Clivus Virbius skręcił na Suburę. - Trzeba pójœć do Sporusa - mówił sobie - iulać trochę wina Fortunie. Znalazłem wreszcie, czegom od dawna szukał. Młody jest, zapalczywy, hojny jak kopalnie Cypru iza tę ligijskš makolšgwę gotów by oddać pół mienia. Tak, takiego właœnie szukałem od dawna. Trzeba jednak być z nim ostrożnym, bo jego zmarszczenie brwi nie zapowiada nic dobrego. Ach! Szczenięta wilcze panujš dziœ nad œwiatem!... Mniej bym się bał tego Petroniusza. O, bogowie! Przecz stręczycielstwo lepiej dziœ popłaca niż cnota? Ha! Nakreœliła ci rybę na piasku?Jeœli wiem, co to znaczy, niech się udławiękawałkiem koziego sera! Ale będę wiedział! Ponieważ jednak ryby żyjš pod wodš, a poszukiwanie pod wodš trudniejsze jest niż na lšdzie, ergo: zapłaci mi za tę rybę osobno. Jeszcze jedna taka kieska, a mógłbym porzucić dziadowskie biesagi i kupić sobie niewolnika... Lecz co byœ powiedział, Chilonie, gdybym ci doradził kupić nie niewolnika, ale niewolnicę?... Znamcię! Wiem, że się zgodzisz!... Gdyby była piękna, jak na przykład Eunice, sam byœ przy niej odmłodniał, a zarazem miałbyœ zniej uczciwy i pewny dochód. Sprzedałem tej biednej Eunice dwie nitki z mego własnego starego płaszcza. Głupia jest, ale gdyby mi jš Petroniusz darował, to bymjš wzišł... Tak, tak, Chilonie, synu Chilona... Straciłeœ ojca i matkę!... Jesteœ sierotš, więc kup sobie na pociechę choć niewolnicę.Musi ona wprawdzie gdzieœ mieszkać, więc Winicjusz najmie jej mieszkanie, w którym ity się przytulisz; musi się ubrać, więc Winicjusz zapłaci za jej ubiór, i musi jeœć, więc będzie jš żywił. Och, jakie życie ciężkie! Gdzie te czasy, w których za obola można było dostać tyle bobu ze słoninš, ilemożna było w obie dłonie objšć, lub kawał koziej kiszki, nalanej krwiš, tak długi jak ramię dwunastoletniego pacholęcia!... Ale otoi ten złodziej, Sporus! W winiarni najłatwiej czegoœ się dowiedzieć. Tak mówišc wszedł do winiarni i kazał sobie podać dzbaniec "ciemnego", widzšc zaœ nieufne spojrzenie gospodarza wydłubał złoty pienišdz z kieski i położywszy go na stole rzekł: - Sporusie, pracowałem dziœ z Senekš od œwitu do południa i oto, czym mój przyjaciel obdarzył mnie na drogę. Okršgłe oczy Sporusa uczyniły się na ten widok jeszcze okršglejsze i wino wnet znalazło się przed Chilonem, ten zaœ umoczywszy w nim palec nakreœlił rybę na stole i rzekł: - Wiesz, co to znaczy? - Ryba? No, ryba to ryba! - Głupiœ, choć dolewasz tyle wody do wina, że mogłaby się w nim znaleŸć i ryba. To jest symbol, który w języku filozofów znaczy: uœmiech Fortuny. Gdybyœ go był odgadł, byłbyœ i ty może zrobił fortunę. Szanuj filozofię, mówię ci, bo inaczej zmienię winiarnię, do czego mój osobisty przyjaciel, Petroniusz, od dawna mnie namawia. Rozdział XIV Przez kilka dni następnych Chilon nie pokazywał się nigdzie. Winicjusz, który, od czasu jak dowiedział się od Akte, że Ligia go kochała, stokroć jeszcze więcej pragnšł jš odnaleŸć, rozpoczšł poszukiwania na własnš rękę, nie chcšc, a zarazem i nie mogšc udać się o pomoc do cezara, pogršżonego w trwodze z powodu zdrowia małej Augusty. Jakoż nie pomogły ofiary składane w œwištyniach, modły i wota, jak również sztuka lekarska i wszelkie czarodziejskie œrodki, jakich się wostatecznoœci chwytano. Po tygodniu dzieckoumarło. Żałoba padła na dwór i na Rzym. Cezar, który przy urodzeniu dziecka szalał z radoœci, szalał teraz z rozpaczy i zamknšwszy się u siebie, przez dwa dni nieprzyjmował pokarmu, a jakkolwiek pałac roił się tłumami senatorów i augustianów, którzy œpieszyli z oznakami żalu i współczucia, nie chciał nikogo widzieć. Senat zebrał się na nadzwyczajne posiedzenie, na którym zmarłe dziecko ogłoszone zostało boginiš; uchwalono wznieœć jej œwištynię i ustanowić osobnego przy niej kapłana. Składano też w innych nowe na czeœć zmarłej ofiary, odlewano jej posšgi z drogocennych metali, a pogrzebbył jednš niezmiernš uroczystoœciš, na której lud podziwiał niepomiarkowane oznaki żalu, jakie dawał cezar, płakał z nim razem, wycišgał ręce po podarki i nadewszystko bawił się niezwykłym widowiskiem. Petroniusza zaniepokoiła ta œmierć. Wiadomym już było w całym Rzymie, że Poppea przypisuje jš czarom. Powtarzali to za niš i lekarze, którzy w ten sposób mogli usprawiedliwić bezskutecznoœć swych wysiłków, i kapłani, których ofiary okazały się bezsilne, i zamawiacze, którzy drżeli o swoje życie, i lud. Petroniusz rad był teraz, że Ligia uciekła, ponieważ jednak nie życzył Ÿle Aulusom, a życzył dobrze i sobie, i Winicjuszowi, przeto gdy zdjęto cyprys zatknięty na znak żałoby przed Palatynem, udał się na przyjęcie zgotowane dla senatorów i augustianów, by się przekonać, o ile Nero podał ucho wieœcio czarach, i zapobiec następstwom, jakie by mogły z tego wyniknšć. Przypuszczał też, znajšc Nerona, że ten, choćby w czary nie uwierzył, będzie udawał, że wierzy, i dlatego, by oszukać własny ból, i dlatego, by się na kimkolwiek pomœcić i wreszcie, by zapobiec przypuszczeniom, że bogowie poczynajš go karać za zbrodnie. Petroniusz nie sšdził, bycezar mógł nawet własne dziecko kochać prawdziwie i głęboko, jakkolwiek kochał jezapalczywie, był jednak pewien, że będzie przesadzał w boleœci. Jakoż nie omylił się. Nero słuchał pociech senatorów i rycerzy z kamiennš twarzš, z oczyma utkwionymi wjeden punkt, i widać było, że jeœli nawet cierpi istotnie, to zarazem myœli o tym, jakie wrażenie czyni jego ból na obecnych, zarazem pozuje na Niobe i daje przedstawienie rodzicielskiego żalu, tak jakby je dawał komediant na scenie. Nie umiałnawet przy tym wytrwać w milczšcej i nibyskamieniałej boleœci, albowiem chwilami czynił gesty, jak gdyby posypywał głowę prochem ziemi, a chwilami jęczał głucho, ujrzawszy zaœ Petroniusza zerwał się i tragicznym głosem poczšł wołać tak, aby go wszyscy mogli dosłyszeć: - Eheu!... I tyœ winien jej œmierci! Za twojš to radš wszedł w te mury zły duch, który jednym spojrzeniem wyssał życie z jej piersi... Biada mi! I wolej by oczy moje nie patrzyły na œwiatło Heliosa... Biada mi! Eheu! Eheu!... I podnoszšc coraz głos, przeszedł w krzyk rozpaczliwy, lecz Petroniusz w tejże samej chwili postanowił stawić wszystko na jeden rzut koœci, za czym wycišgnšwszyrękę zerwał szybko jedwabnš chustkę, którš Nero zawsze nosił na szyi, i położyłmu jš na ustach. - Panie! - rzekł z powagš. - Spal Rzym i œwiat z boleœci, lecz zachowaj nam swój głos! Zdumieli się obecni, zdumiał się na chwilę sam Nero, jeden tylko Petroniusz pozostał niewzruszony. Wiedział on nadto dobrze, corobi. Pamiętał przecie, że Terpnos i Diodor mieli wprost rozkaz zatykać usta cezarowi,gdyby podnoszšc zbyt głos narażał go na szwank jakikolwiek. - Cezarze - mówił dalej z tš samš powagš ismutkiem - ponieœliœmy stratę niezmiernš, niech nam choć ten skarb pociechy zostanie!Twarz Nerona zadrgała i po chwili z oczu puœciły mu się łzy; nagle wsparł dłonie naramionach Petroniusza i złożywszy głowę na jego piersiach jšł powtarzać wœród łkań: - Tyœ jeden ze wszystkich o tym pomyœlał, ty jeden, Petroniuszu! Ty jeden! Tygellinus pożółkł z zazdroœci. Petroniusz zaœ mówił: - JedŸ do Ancjum! Tam ona przyszła na œwiat, tam spłynęła na cię radoœć, tam spłynie ukojenie. Niech morskie powietrze odœwieży twe boskie gardło; niechaj pierœ twoja odetchnie słonš wilgociš. My, wierni,pójdziemy wszędy za tobš i gdy twój ból będziemy koili przyjaŸniš, ty ukoisz nas pieœniš. - Tak! - odrzekł żałoœnie Nero - napiszę hymn na jej czeœć i ułożę do niego muzykę.- A potem poszukasz ciepłego słońca w Baiae. - A potem zapomnienia w Grecji. - W ojczyŸnie poezji i pieœni! I kamienny, ponury nastrój mijał stopniowo, jak mijajš chmury pokrywajšce słońce, a natomiast poczęła się rozmowa niby pełna jeszcze smutku, lecz pełna i układów na przyszłoœć, tyczšcych podróży, artystycznych wystšpień, a naweti przyjęć, jakich wymagało zapowiedziane przybycie Tyrydata, króla Armenii. Tygellinus próbował wprawdzie jeszcze wspomnieć o czarach, lecz Petroniusz, pewny już wygranej, podjšł wprost wyzwanie. - Tygellinie - rzekł - czy sšdzisz, że czary agle ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żTP(cUxcV{xcWó+&cX; Y&?*€mogš szkodzić bogom? - Sam cezar o nich mówił - odpowiedział dworak. - Boleœć mówiła, nie cezar, lecz ty co o tym mniemasz? - Bogowie sš zbyt potężni, by mogli podlegać urokom. - Miałżebyœ zaœ odmawiać boskoœci cezarowi i jego rodzinie? - Peractum est! - mruknšł stojšcy obok Epriusz Marcellus powtarzajšc okrzyk, jakiwydawał lud, gdy gladiator w arenie ugodzony został od razu tak, że nie potrzebował dobicia. Tygellinus zgryzł w sobie gniew. Między nimi Petroniuszem z dawna istniało współzawodnictwo wobec Nerona i Tygellinus miał tę wyższoœć, że Nero mniejalbo raczej wcale się wobec niego nie krępował, aż dotšd jednak Petroniusz, ilekroć się zetknęli, pokonywał go rozumemi dowcipem. Tak się stało i teraz. Tygellinus umilkł i tylko zapisywał sobie w pamięci tych senatorów i rycerzy, którzy, w chwili gdy Petroniusz cofnšł się w głšb sali, otoczyli go zaraz, mniemajšc, że po tym, co zaszło, on będzie stanowczo pierwszym ulubieńcem cezara. Petroniusz zaœ wyszedłszy z pałacu udał się do Winicjusza i opowiedziawszy mu zajœcie z cezarem i Tygellinem rzekł: - Nie tylko odwróciłem niebezpieczeństwo od Aulusa Plaucjusza i Pomponii, a zarazem od nas obydwóch, ale nawet od Ligii, którejnie będš poszukiwali choćby dlatego, że namówiłem tamtš miedzianobrodš małpę, by pojechała do Ancjum, a stamtšd do Neapolis lub Baiae. I pojedzie, w Rzymie bowiem nie œmiał dotšd wystšpić publicznie w teatrze, wiem zaœ, że od dawna ma zamiar wystšpić w Neapolis. Potem marzy oGrecji, gdzie chce mu się œpiewać we wszystkich znaczniejszych miastach, a potem wraz ze wszystkimi wieńcami, któremu ofiarujš Graeculi, odprawić triumfalny wjazd do Rzymu. Przez ten czas będziemy mogli szukać Ligii swobodnie i ukryć jš bezpiecznie. A cóż? Czy nasz szlachetny filozof nie był dotšd? - Twój szlachetny filozof jest oszust. Nie! Nie był, nie pokazał się i nie pokaże się więcej! - A ja lepsze mam pojęcie, jeœli nie o jego uczciwoœci, to o rozumie. Upuœcił już raz krwi twemu workowi i przyjdzie choćby po to, żeby jej upuœcić po raz drugi. - Niechże się strzeże, bym ja mu krwi nie upuœcił! - Nie czyń tego; miej z nim cierpliwoœć, póki się dowodnie o oszustwie nie przekonasz. Nie dawaj mu więcej pieniędzy,a natomiast obiecuj hojnš nagrodę, jeœli ci przyniesie wiadomoœć pewnš. Czy przedsiębierzesz coœ także na własnš rękę? - Dwaj moi wyzwoleńcy, Nimfidiusz i Demas, szukajš jej na czele szeœćdziesięciuludzi. Ten z niewolników, który jš odnajdzie, ma obiecanš wolnoœć. Wysłałem prócz tego umyœlnych na wszystkie drogi wiodšce z Rzymu, by w gospodach wypytywali o Liga i dziewicę. Sam przebiegam miasto dniem i nocš, liczšc na traf szczęœliwy. - Cokolwiek będziesz wiedział, daj mi znać,bo ja muszę jechać do Ancjum. - Dobrze. - A jeœli któregokolwiek rana obudziwszy się powiesz sobie, że dla jednej dziewczynynie warto się dręczyć i czynić dla niej tylu zabiegów, to przyjeżdżaj do Ancjum. Tam nie zbraknie ni kobiet, ni uciech. Winicjusz poczšł chodzić szybkimi krokami,Petroniusz zaœ spoglšdał czas jakiœ za nim,wreszcie rzekł: - Powiedz mi szczerze - nie jak zapaleniec, który coœ w siebie wmawia i sam się podnieca, ale jak człowiek rozsšdny, który odpowiada przyjacielowi: czy tobie zawsze jednakowo chodzi o tę Ligię? Winicjusz zatrzymał się na chwilę i spojrzał tak na Petroniusza, jak gdyby go przedtem nie widział, po czym znów poczšłchodzić. Widocznym było, że hamuje w sobie wybuch. Wreszcie w oczach, z poczucia własnej bezsilnoœci, z żalu, gniewu i niepokonanej tęsknoty, zebrały musię dwie łzy, które przemówiły silniej do Petroniusza niż najwymowniejsze słowa. Więc zamyœliwszy się przez chwilę rzekł: - Œwiat dŸwiga na barkach nie Atlas, ale kobieta, i czasem igra nim jak piłkš. - Tak! - rzekł Winicjusz. I poczęli się żegnać. Lecz w tej chwili niewolnik dał znać, że Chilon Chilonides czeka w przedsionku i prosi, aby mógł być dopuszczony przed oblicze pana. Winicjusz kazał wpuœcić go natychmiast. Petroniusz zaœ rzekł: - Ha! Nie mówiłem ci! Na Herkulesa! Zachowaj tylko spokój, inaczej, on tobš owładnie, nie ty nim. - Pozdrowienie i czeœć szlachetnemu wojskowemu trybunowi i tobie, panie! - mówił wchodzšc Chilon - Niech szczęœcie wasze równe będzie waszej sławie, a sława niech obiegnie œwiat cały, od słupówHerkulesa aż po granice Arsacydów. - Witaj, prawodawco cnoty i mšdroœci! - odpowiedział Petroniusz. Lecz Winicjusz spytał z udanym spokojem: - Co przynosisz? - Za pierwszym razem przyniosłem ci, panie, nadzieję, obecnie przynoszę pewnoœć, że dziewica zostanie odnaleziona. - To znaczy, żeœ jej nie odnalazł dotšd? - Tak, panie, alem odnalazł, co znaczy znak, który ci uczyniła; wiem, kto sš ludzie, którzy jš odbili, i wiem, między jakiego bóstwa wyznawcami szukać jej należy. Winicjusz chciał się zerwać z krzesła, na którym siedział, lecz Petroniusz położył mu dłoń na ramieniu i zwracajšc się do Chilona rzekł: - Mów dalej! - Czy jesteœ zupełnie pewny, panie, że dziewica nakreœliła ci rybę na piasku? - Tak jest! - wybuchnšł Winicjusz. - A zatem jest chrzeœcijankš i odbili jš chrzeœcijanie. Nastała chwila milczenia. - Słuchaj, Chilonie - rzekł wreszcie Petroniusz. - Krewny mój przeznaczył ci zaodszukanie dziewczyny znacznš iloœć pieniędzy, ale nie mniej znacznš iloœć rózeg, jeœli go zechcesz oszukiwać. W pierwszym razie kupisz nie jednego, ale trzech skrybów, w drugim filozofia wszystkich siedmiu mędrców, z dodatkiem twojej własnej, nie stanie ci za maœć gojšcš. - Dziewica jest chrzeœcijankš, panie! - zawołał Grek. - Zastanów się, Chilonie. Tyœ człek niegłupi!Wiemy, że Junia Sylana wraz z Kalwiš Kryspinillš oskarżyły Pomponię Grecynę o wyznawanie chrzeœcijańskiego zabobonu, ale wiemy także, że sšd domowy uwolnił jšod tego zarzutu. Czyżbyœ ty chciał go terazpodnosić? Czy chciałbyœ w nas wmówić, że Pomponia, a z niš razem i Ligia mogš należeć do nieprzyjaciół rodu ludzkiego, do zatruwaczy fontann i studzien, do czcicieli oœlej głowy, do ludzi, którzy mordujš dzieci i oddajš się najplugawszej rozpuœcie?Pomyœl, Chilonie, czy ta teza, którš nam głosisz, nie odbije się jako antyteza na twoim grzbiecie. Chilon rozłożył ręce na znak, że to nie jego wina, po czym rzekł: - Panie! Wymów po grecku następujšce zdanie: Jezus Chrystus, Boga Syn, Zbawiciel.- Dobrze. Oto mówię!... Cóż z tego? - A teraz weŸ pierwsze litery każdego z tych wyrazów i złóż je tak, aby stworzyłyjeden wyraz. - Ryba! - rzekł ze zdziwieniem Petroniusz. - Oto dlaczego ryba stała się godłem chrzeœcijan - odpowiedział z dumš Chilon. Nastała chwila milczenia. W wywodach Greka było jednak coœ tak uderzajšcego, żeobaj przyjaciele nie mogli się oprzeć zdumieniu. - Winicjuszu - spytał Petroniusz - czy się nie mylisz i czy istotnie Ligia nakreœliła ci rybę? - Na wszystkich bogów podziemnych, możnaoszaleć - zawołał z uniesieniem młody człowiek. - Gdyby mi nakreœliła ptaka, powiedziałbym, że ptaka! - A więc jest chrzeœcijankš - powtórzył Chilon. - To znaczy - rzekł Petroniusz - że Pomponia i Ligia zatruwajš studnie, mordujšschwytane na ulicy dzieci i oddajš się rozpuœcie! Głupstwo! Ty, Winicjuszu, byłeœ dłużej w ich domu, ja byłem krótko, ale znam doœć i Aulusa, i Pomponię, doœć nawetznam Ligię, żeby powiedzieć: potwarz i głupstwo! Jeœli ryba jest godłem chrzeœcijan, czemu istotnie zaprzeczyć trudno, i jeœli one sš chrzeœcijankami, to, na Prozerpinę! widocznie chrzeœcijanie nie sš tym, za co ich mamy. - Mówisz jak Sokrates, panie - odpowiedział Chilon. - Kto kiedy badał chrzeœcijanina? Kto poznał ich naukę? Gdymwędrował przed trzema laty z Neapolis tu,do Rzymu (o, czemuż tam nie zostałem!), przyłšczył się do mnie człowiek, lekarz, imieniem Glaukus, o którym mówiono, że był chrzeœcijaninem, a mimo tego przekonałem się, że był to dobry i cnotliwyczłowiek. - Czy nie od tego cnotliwego człowieka dowiedziałeœ się teraz, co znaczy ryba? - Niestety, panie! Po drodze w jednej gospodzie pchnšł ktoœ poczciwego starca nożem, a żonę i dziecko jego uprowadzili handlarze niewolników, ja zaœ w obronie ichstraciłem te oto dwa palce. Ale że między chrzeœcijanami nie brak, jak mówiš, cudów,więc mam nadzieję, że mi odrosnš. - Jak to? Zali zostałeœ chrzeœcijaninem? - Od wczoraj, panie! Od wczoraj! Uczyniła mnie nim ta ryba. Patrz, jaka jednak w niejsiła! I za kilka dni będę najgorliwszym gorliwych, aby mnie przypuœcili do wszystkich swych tajemnic, a gdy mnie przypuszczš do wszystkich tajemnic, będę wiedział, gdzie się ukrywa dziewica. Wówczas może moje chrzeœcijaństwo lepiejmi się opłaci od mojej filozofii. Uczyniłem też Merkuremu œlub, że jeœli mi pomoże do odszukania dziewicy, ofiaruję mu dwie jałówki jednych lat i jednakiej miary, którym każę pozłocić rogi. - Więc twoje wczorajsze chrzeœcijaństwo itwoja dawniejsza filozofia pozwalajš ci wierzyć w Merkurego? - Wierzę zawsze w to, w co mi wierzyć potrzeba, i to jest moja filozofia, która zwłaszcza Merkuremu powinna przypaœć dosmaku. Na nieszczęœcie, wiecie, dostojni panowie, jaki to jest bóg podejrzliwy. Nie ufa on obietnicom nawet nieskazitelnych filozofów i wolałby może naprzód dostać jałówki, a tymczasem to jest wydatek ogromny. Nie każdy jest Senekš i mnie na to nie stać, gdyby jednak szlachetny Winicjusz chciał na rachunek tej sumy, którš mi obiecał... coœkolwiek... - Ani obola, Chilonie! - rzekł Petroniusz - ani obola! Hojnoœć Winicjusza przewyższy twoje nadzieje, ale dopiero wówczas, gdy Ligia zostanie odnaleziona, to jest, gdy namwskażesz jej kryjówkę. Merkury musi ci zakredytować dwie jałówki, chociaż nie dziwię mu się, że nie ma do tego ochoty, i poznaję w tym jego rozum. - Posłuchajcie mnie, dostojni panowie. Odkrycie, jakie uczyniłem, jest wielkie, albowiem chociaż nie odnalazłem dotšd dziewicy, odnalazłem drogę, na której jej szukać należy. Oto rozesłaliœcie wyzwoleńców i niewolników na całe miasto i prowincję, a czyż który dał wam jakšœ wskazówkę? Nie! Ja jeden dałem. I powiemwam więcej. Między waszymi niewolnikami mogš być chrzeœcijanie, o których nie wiecie, gdyż zabobon ten rozszerzył się już wszędzie, i ci, zamiast pomagać, będš was zdradzali. le nawet jest, że mnie tu widzš, i dlatego ty, szlachetny Petroniuszu,nakaż milczenie Eunice, ty zaœ, równie szlachetny Winicjuszu, rozgłoœ, iż ci sprzedaję maœć, która posmarowanym niš koniom zapewnia zwycięstwo w cyrku... Ja jeden będę szukał i ja jeden zbiegów odnajdę, wy zaœ ufajcie mi i wiedzcie, że cokolwiek bym dostał naprzód, będzie to tylko dla mnie zachętš, gdyż zawsze będę się spodziewał więcej i tym większš miał pewnoœć, że przyobiecania nagroda mnie nieminie. Ach, tak! Jako filozof, pogardzam pieniędzmi, chociaż nie pogardzajš nimi ani Seneka, ani nawet Muzoniusz lub Kornutus, którzy jednak nie stracili palców w niczyjejobronie i którzy sami pisać i imiona swe potomnoœci przekazać mogš. Ale prócz niewolnika, którego kupić zamierzam, i prócz Merkurego, któremu obiecałem jałówkę (a wiecie, jak bydło podrożało), samo poszukiwanie pocišga mnóstwo wydatków. Posłuchajcie tylko cierpliwie. Otood tych kilku dni na nogach poczyniły mi sięrany od cišgłego chodzenia. Zachodziłem dowiniarni, by gadać z ludŸmi, do piekarze rzeŸników, do sprzedajšcych oliwę i do rybaków. Przebiegłem wszystkie ulice i zaułki; byłem w kryjówkach zbiegłych niewolników; przegrałem blisko sto asów wmorę; byłem w pralniach, suszarniach i garkuchniach, widziałem mulników i rzeŸbiarzy; widziałem ludzi, którzy leczš na pęcherz i wyrywajš zęby, gadałem z przekupniami suszonych fig, byłem na cmentarzach, a wiecie po co? Oto, aby kreœlić wszędzie rybę, patrzeć ludziom w oczy i słuchać, co na ów znak powiedzš. Długi czas nie mogłem dostrzec nic, aż razspostrzegłem starego niewolnika przy fontannie, który czerpał wiadrami wodę i płakał. Zbliżywszy się wówczas do niego spytałem o przyczynę łez. Na to, gdyœmy siedli na stopniach fontanny, odrzekł mi, żezbierał całe życie sestercję do sestercji, by wykupić umiłowanego syna, ale pan, jego, niejaki Pansa, gdy zoczył pienišdze, zabrał mu je, syna zaœ zatrzymał nadal w niewoli. "I tak płaczę - mówił stary - bo choć powtarzam: dziej się wola boska, nie mogę, biedny grzesznik, łez powstrzymać."Wówczas, jakby tknięty przeczuciem, umoczywszy palec w wiadrze, nakreœliłem mu rybę, on zaœ odrzekł: "I moja nadzieja w Chrystusie." A jam spytał: "Poznałeœ mnie po znaku?" On rzekł: "Tak jest, i pokój niech będzie z tobš." Wtedy poczšłemgo cišgnšć za język i poczciwina wygadał wszystko. Jego pan, ów Pansa, sam jest wyzwoleńcem wielkiego Pansy i dostawia kamienie Tybrem do Rzymu, które niewolnicy i ludzie najemni wyładowujš z tratew i dŸwigajš do budujšcych się domównocami, by we dnie nie tamować ruchu na ulicach. Pracuje między nimi wielu chrzeœcijan i jego syn, lecz że to robota nad siły, więc dlatego chciał go wykupić. Lecz Pansa wolał zatrzymać i pienišdze, i niewolnika. Tak mówišc, znów poczšł płakać, ja zaœ pomieszałem z jego łzami moje, co mi przyszło łatwo z powodu dobroci serca i strzykania w nogach, którego ze zbytniego chodzenia dostałem. Poczšłem też przy tym narzekać, że przyszedłszy przed kilku dniami z Neapolis,nie znam nikogo z braci, nie wiem, gdzie sięzbierajš, by modlić się razem. On zdziwił się, że mi chrzeœcijanie z Neapolis nie dali listów do rzymskich braci, alem mu powiedział, że mi je ukradziono w drodze. Wówczas rzekł mi, bym przyszedł w nocy nad rzekę, a on mnie z braćmi pozna, ci zaœ doprowadzš mnie do domów modlitwy i do starszych, którzy rzšdzš gminy chrzeœcijańskš. Co usłyszawszy ucieszyłem się tak, iż dałem mu sumę potrzebnš na wykupienie syna, w tej nadziei, że wspaniały Winicjusz w dwójnasób mi jš powróci... - Chilonie - przerwał Petroniusz - w twoim opowiadaniu kłamstwo pływa po powierzchni prawdy jak oliwa po wodzie. Przyniosłeœ wiadomoœci ważne, temu nie przeczę. Twierdzę nawet, że na drodze do odszukania Ligii wielki krok został uczyniony, lecz ty nie omaszczaj kłamstwem swych nowin. Jak się nazywa ów starzec, ad którego dowiedziałeœ się, że chrzeœcijanie poznajš się za pomocš znaku ryby? - Eurycjusz, panie. Biedny, nieszczęœliwy starzec! Przypomniał mi Glauka lekarza, którego broniłem od zbójców, i tym mnie głównie wzruszył. - Wierzę, że go poznałeœ i że potrafisz skorzystać z tej znajomoœci, aleœ mu pieniędzy nie dał. Nie dałeœ mu ani asa, rozumiesz mnie! Nie dałeœ nic! - Alem mu pomógł dŸwigać wiadra i o jego synu mówiłem z największym współczuciem. Tak, panie! Cóż się może ukryć przed przenikliwoœciš Petroniusza? A więc nie dałem mu pieniędzy, a raczej dałem mu je, ale tylko w duszy, w umyœle, co, gdyby był prawdziwym filozofem, powinno mu było wystarczyć... Dałem zaœ dlatego, żem uznał taki postępek za niezbędny i pożyteczny, albowiem pomyœl, panie, jak by on mi zjednał od razu wszystkich chrzeœcijan, jaki do nich przystęp otworzył i jakš wzbudził w nich ufnoœć. - Prawda - rzekł Petroniusz - i powinieneœ to był uczynić. - Właœnie dlatego tu przychodzę, abym mógł to uczynić. Petroniusz zwrócił się do Winicjusza: - Każ mu wyliczyć pięć tysięcy sestercyj, ale w duszy, w umyœle... Lecz Winicjusz rzekł: - Dam ci pachołka, który poniesie sumę potrzebnš, ty zaœ powiesz Eurycjuszowi, żepachołek jest twoim niewolnikiem, i wyliczysz staremu przy nim pienišdze. Ponieważ jednak przyniosłeœ wiadomoœć ważnš, otrzymasz drugie tyle dla siebie. PrzyjdŸ po pachołka i po pienišdze dziœ wieczór. - Oto prawdziwy cezar! - rzekł Chilo. - Pozwolisz panie, że ci zadedykuję moje dzieło, ale pozwolisz także, że dziœ wieczór przyjdę tylko po pienišdze, albowiem Eurycjusz, powiedział mi, że wyładowano już wszystkie tratwy, a nowe przyholujš z Ostii dopiero za dni kilka. Pokójniech będzie z wami! Tak się żegnajš chrzeœcijanie... Kupię sobie niewolnicę, to jest chciałem powiedzieć: niewolnika. Ryby łapiš się na wędkę, a chrzeœcijanie na rybę. Pax vobiscum! Pax!... Pax!... Pax!... Rozdział XV Petroniusz do Winicjusza: - rzekł - czy sšdzisz, że czary agle ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żZPƒb[ÓNc\!}+]ž%6c€^Ô4œ G"Przez zaufanego niewolnika posyłam ci z Ancjum ten list, na który, jakkolwiek ręka twa więcej do miecza i do włóczni niż do pióra przywykła, mniemam, że przez tegożsamego posłańca bez zbytniej zwłoki odpiszesz. Zostawiłem cię na dobrym œladzie i pełnego nadziei tuszę więc, że alboœ już słodkie żšdze w objęciach Ligii ukoił, albo że ukoisz je, zanim prawdziwy zimowy wicher powieje na Kampanię ze szczytów Sorakte. O, mój Winicjuszu! Niechaj ci mistrzyniš będzie złota bogini Cypru, ty zaœ bšdŸ mistrzem tej ligijskiej jutrzenki, która ucieka przed słońcem miłoœci. A pomnij zawsze, że marmur sam w sobie, choćby najdroższy, jest niczym i że prawdziwej wartoœci nabiera wówczas dopiero, gdy go w arcydzieło przemieni ręka rzeŸbiarza. BšdŸ takim rzeŸbiarzem, ty, carissime! Kochać jest nie doœć, trzeba umieć kochać i trzeba umieć nauczyć miłoœci. Wszak rozkosz odczuwa i plebs, i nawet zwierzęta; lecz prawdziwy człowiek tym się właœnie od nich odróżnia, że jš niejako w szlachetnš sztukę zamienia, a lubujšc się niš wie o tym, całš jej boskš wartoœć w myœli uprzytomnia, a przez to nie tylko ciało, ale i duszę nasyca. Nieraz, gdy tu pomyœlę o czczoœci, niepewnoœci i nudzie naszego życia, przychodzi mi do głowy, że ty może i lepiej wybrałeœ i że nie dwór cezara, ale wojna i miłoœć sš dwiema jedynymi rzeczami, dla których się rodzić i żyć warto. W wojnie byłeœ szczęœliwym, bšdŸże nim i w miłoœci, a jeœliœ ciekaw, co się dzieje nadworze cezara, ja ci o tym od czasu do czasu doniosę. Siedzimy tedy w Ancjum i pielęgnujemy nasz niebiański głos, czujemyzawsze jednak nienawiœć do Rzymu, a na zimę zamierzamy się udać do Baiae, aby wystšpić publicznie w Neapolis, którego mieszkańcy, jako Grecy, lepiej potrafiš nasocenić niż wilcze plemię zamieszkujšce pobrzeże Tybru. Zbiegnš się ludzie z Baiae, Pompei, z Puteoli, Cumae, ze Stabiów, oklasków ni wieńców nam nie zbraknie i to będzie zachętš do zamierzonej wyprawy do Achai. A pamięć małej Augusty? Tak! Jeszcze jš opłakujemy. Œpiewamy hymny własnego układu tak cudne, że syreny z zazdroœci pochowały się w najgłębszych jaskiniach Amfitryty. Słuchałyby nas natomiast delfiny, gdyby im nie przeszkadzał szum morza. Boleœć nasza nie uspokoiła się dotšd, pokazujemy więc jš ludziom we wszystkich postaciach, jakich naucza rzeŸba, baczšc przy tym pilnie, czy nam z niš pięknie i czy ludzie umiejš się na tej pięknoœci poznać. Ach, mój drogi! Pomrzemyjako błazny i komedianci. Sš tu wszyscy augustianie i wszystkie augustianki, nie liczšc pięciuset oœlic, w których mleku kšpie się Poppea, i dziesięciutysięcy sług. Czasem też bywa wesoło. Kalwia Kryspinilla starzeje się; mówiš, że uprosiła Poppei, by wolno jej było brać kšpiel zaraz po niej. Nigidii Lukan dał w twarz posšdzajšc jš o zwišzek z gladiatorem. Sporus przegrał żonę w koœci do Senecjona. Torkwatus Sylanus ofiarowałmi za Eunice cztery kasztany, które w tym roku niewštpliwie wyœcig wygrajš. Nie chciałem! A tobie dzięki także, żeœ jej nie przyjšł. Co do Torkwata Sylana, ani domyœla się biedak, że jest już więcej cieniem niż człowiekiem. Œmierć jego jest postanowiona. A czy wiesz jaka jego wina? Oto jest prawnukiem boskiego Augusta. Nie ma dla niego ratunku. Taki jest nasz œwiat! Spodziewaliœmy się tu, jak ci wiadomo, Tyrydata, tymczasem Wologezes napisał listobraŸliwy. Ponieważ podbił Armenię, prosi, żeby mu jš zostawić dla Tyrydata, bo jeœli nie, to i tak jej nie odda. Czyste drwiny! Więc postanowiliœmy wojnę. Korbulon dostanie takš władzę, jakš za czasów wojny z rozbójnikami morskimi miał wielki Pompejusz. Była jednak chwila, że Nero wahał się: boi się widocznie sławy, jakš nawypadek zwycięstw może uzyskać Korbulon.Namyœlano się nawet, czy naczelnego dowództwa nie ofiarować naszemu Aulusowi. Sprzeciwiała się Poppea, której cnota Pomponii jest widocznie solš w oku. Watyniusz zapowiedział nam jakieœ nadzwyczajne walki gladiatorów, które ma wyprawić w Benewencie. Patrz, do czego, wbrew zdaniu: ne sutor supra crepidam, dochodzš szewcy w naszych czasach! Witeliusz - potomek szewca, a Watyniusz - syn rodzony! Może sam jeszcze cišgnšł dratwę! Histrio Aliturus cudnie wczoraj przedstawiał Edypa. Pytałem go też, jako Żyda, czy chrzeœcijanie a Żydzi to jedno? Odpowiedział mi, że Żydzi mieli odwiecznš religię, chrzeœcijanie zaœ sš nowš sektš, która niedawno powstała w Judei. Ukrzyżowano tam za czasów Tyberiusza pewnego człowieka, którego wyznawcy mnożš się z dniem każdym, uważajš go zaœ za boga. Zdaje się, żadnych innych bogów, azwłaszcza naszych, znać nie chcš. Nie rozumiem, co by im to mogło szkodzić. Tygellinus okazuje mi już jawnš nieprzyjaŸń. Dotychczas nie może mi dać rady, ma wszelako nade mnš jednš wyższoœć. Oto bardzie dba o życie i zarazem jest większym ode mnie łotrem, co go zbliżš do Ahenobarba. Ci dwaj porozumiejš się prędzej, póŸniej, a wówczas przyjdzie moja kolej. Kiedy to nastšpi, nie wiem, ale że i tak kiedy musi nastšpić, więc mniejsza o termin. Trzeba się tymczasem bawić. Życie samo w sobie byłoby niezłe, gdyby nie Miedzianobrody. Dzięki jemu człowiek czasem brzydzi się samym sobš. Próżno uważać walkę o jego łaski za jakiœ wyœcig cyrkowy, za jakšœ grę, za jakieœ zapasy, w których zwycięstwo schlebia miłoœci własnej. Ja wprawdzie często sobie tak to tłumaczę, a jednak czasem wydaje mi się, że jestem takim Chilonem i niczym lepszym od niego. Gdy ci przestanie być potrzebny, przyœlij migo. Polubiłem jego budujšcš rozmowę. Pozdrów ode mnie twš boskš chrzeœcijankę,a raczej proœ jej w moim imieniu, by nie była dla ciebie rybš. Donieœ mi o swym zdrowiu, donieœ o miłoœci, umiej kochać, naucz kochać i żegnaj!" M. C. Winicjusz do Petroniusza: "Ligii nie ma dotšd! Gdyby nie nadzieja, że jš wkrótce odnajdę, nie otrzymałbyœ odpowiedzi, bo gdy życie się mierzi, to i pisać się nie chce. Chciałem sprawdzić, czyChilon mnie nie oszukuje, i tej nocy, której przyszedł po pienišdze dla Eurycjusza, okryłem się płaszczem wojskowym i poszedłem niepostrzeżenie za nim i za chłopcem, którego mu dodałem. Gdy przyszli na miejsce, œledziłem ich z daleka,ukryty za słupem portowym, i przekonałemsię, że Eurycjusz nie był zmyœlonš postaciš. W dole, przy rzece, kilkudziesięciuludzi wyładowywało przy pochodniach kamienie z wielkiej komiegi i układało je przy brzegu. Widziałem, jak Chilo zbliżył się ku nim i poczšł rozmawiać z jakimœ starcem, który po chwili upadł mu do nóg. Inni otoczyli ich wkoło, wydajšc okrzyki podziwu. W moich oczach pachołek oddał worek Eurycjuszowi, który chwyciwszy go jšł się modlić ze wzniesionymi w górę rękoma, a przy nim klęknšł ktoœ drugi, widocznie jego syn. Chilon mówił coœ jeszcze, czego nie mogłem dosłyszeć, i błogosławił zarówno tych dwóch klęczšcych, jak i innych, czynišc w powietrzu znaki na kształt krzyża, który oni czczš widocznie, bo wszyscy zginali kolana. Brała mnie ochota zejœć między nichi obiecać trzy takie worki temu, który by mi wydał Ligię, ale bałem się popsuć Chilonowi robotę i po chwili zastanowienia odszedłem. Działo się to w dni przynajmniej dwanaœcie od twego wyjazdu. Od tej pory był u mnie kilkakrotnie. Sam mi powiadał, że nabrał między chrzeœcijanamiwielkiego znaczenia. Mówi, że jeœli Ligii dotšd nie znalazł, to dlatego, że ich jest już nieprzeliczone mnóstwo w samym Rzymie, więc nie wszyscy się znajš i nie wszystko mogš wiedzieć, co się między nimidzieje. Sš też ostrożni i w ogóle małomówni, on jednak zaręcza, że byle dotarł do starszych, których prezbiterami zowiš, potrafi od nich wszystkie tajemnice wydobyć. Kilku już poznał i próbował ich badać, ale ostrożnie, by przez poœpiech nie wzbudzić podejrzeń i nie utrudnić dzieła. I chociaż czekać ciężko, chociaż nie staje cierpliwoœci, czuję, że ma słusznoœć, i czekam. Dowiedział się już także, że na modlitwy majš wspólne miejsca, często za bramami miasta, w pustych domach, a nawet w arenariach. Tamże czczš Chrystusa, œpiewajš i ucztujš. Miejsc takich jest wiele.Chilon przypuszcza, że Ligia chodzi umyœlniedo innych niż Pomponia dlatego, by ta w razie sšdu i badania œmiało mogła zaprzysišc, że o jej schronieniu nie wie. Być może, że prezbiterowie doradzili jej tę ostrożnoœć. Gdy Chilon pozna już te miejsca, będę chodził z nim razem i jeœli bogowie pozwolš mi ujrzeć Ligię, przysięgam ci na Jowisza, że tym razem nie ujdzie z ršk moich. Myœlę cišgle o tych miejscach modlitwy. Chilon nie chce, bym z nim chodził. Boi się, ale ja nie mogę siedzieć w domu. Poznam jšod razu, choćby w przebraniu lub za zasłonš. Oni się zbierajš tam w nocy, ale jajš poznam i w nocy. Poznałbym wszędzie jej głos i ruchy. Sam pójdę w przebraniu i będę uważał na każdego, kto wchodzi i wychodzi. Cišgle o niej myœlę, więc jš poznam. Chilon powinien przyjœć jutro i pójdziemy. Wezmę ze sobš broń. Kilku moichniewolników, wysłanych na prowincję, wróciło z niczym. Ale teraz jestem pewny, że ona tu jest, w mieœcie, może nawet niedaleko. Zwiedziłem i sam dużo domów pod pozorem najmu. U mnie będzie jej stokroć lepiej, bo tam żyje całe mrowie ubóstwa. Ja przecie niczego jej nie pożałuję. Piszesz, żem dobrze wybrał: wybrałem oto troski i zgryzotę. Pójdziemy naprzód do tych domów, które sš w mieœcie, potem za bramy. Nadzieja czegoœ od każdego jutra wyglšda, inaczej nie można by żyć. Ty mówisz, że trzeba umieć kochać, i ja umiałem mówić z Ligiš o miłoœci, ale teraz tylko tęsknię, tylko wyczekuję Chilona i w domu jest mi nieznoœnie. Żegnaj." Rozdział XVI Chilon nie pokazywał się jednak doœć długo,tak że Winicjusz nie wiedział w końcu, co otym sšdzić. Próżno powtarzał sobie, że poszukiwania, jeœli majš doprowadzić do wyników pomyœlnych i pewnych, muszy być powolne. Zarówno jego krew, jak i porywcza natura burzyły się przeciw głosowi rozsšdku. Nie czynić nic, czekać, siedzieć z założonymi rękoma było czymœ tak przeciwnym jego usposobieniu, że w żaden sposób nie umiał się z tym pogodzić. Przebieganie zaułków miasta w ciemnym niewolniczym płaszczu przez to samo, że było daremnym, wydało mu się tylko oszukiwaniem własnej bezczynnoœci i nie mogło go zaspokoić. Wyzwoleńcy jego, ludzie przebiegli, którym kazał czynić poszukiwania na własnš rękę, okazywali sięstokroć mniej zręcznymi od Chilona. Tymczasem obok miłoœci, jakš czuł dla Ligii, rodziła się w nim jeszcze zawziętoœć gracza, który chce wygrać. Winicjusz takimbył zawsze. Od najmłodszych lat przeprowadzał, co chciał, z namiętnoœciš człowieka, który nie rozumie, że może się coœ nie udać i że trzeba się czegoœ wyrzec.Karnoœć wojskowa ujęła wprawdzie na czas w karby jego samowolę, ale wszczepiła weń zarazem przekonanie, że każdy rozkaz, który wydawał niższym od siebie, musi być spełniony, dłuższy zaœ pobyt na Wschodzie, wœród ludzi giętkich i do niewolniczego posłuchu przywykłych, utwierdził go tylko w wierze, że dla jego "chcę" nie ma granic. Obecnie więc krwawiła ciężko i jego miłoœć własna. Było przy tym w tych przeciwnoœciach, w tym oporze i w samej ucieczce Ligii coœ dlaniego niezrozumiałego, jakaœ zagadka, nad której rozwišzaniem męczył œmiertelnie głowę. Czuł, że Akte powiedziała prawdę i że nie był dla Ligii obojętnym. Ale jeœli tak, to dlaczego przełożyła tułactwo i nędzę nad jego miłoœć, nad jego pieszczoty i nad pobyt w jego rozkosznym domu? Na to pytanie nie umiał znaleŸć odpowiedzi, a natomiast dochodził tylko do pewnego niejasnego poczucia, że między nim a Ligiš imiędzy ich pojęciami, i między œwiatem jegoi Petroniusza a œwiatem Ligii i Pomponii Grecyny istnieje jakaœ różnica i jakieœ nieporozumienie głębokie jak przepaœć, której nic nie zdoła zapełnić i wyrównać. Wówczas zdawało mu się, że musi Ligię stracić, i na tę myœl tracił tę resztę równowagi, którš chciał w nim utrzymać Petroniusz. Były chwile, w których sam nie wiedział, czy Ligię kocha, czy jej nienawidzi, rozumiał tylko, że musi jš znaleŸć i że wolałby, żeby go ziemia pochłonęła, niż żeby nie miał jej zobaczyć i posišœć. Mocš wyobraŸni widywał jš czasem tak dokładnie, jak by przed nim stała; przypominał sobie każde słowo, które do niej mówił i które od niej usłyszał. Czuł jš blisko; czuł jš na piersi, w ramionach, i wówczas żšdza obejmowałago jak płomień. Kochał jš i wzywał jej. A gdy pomyœlał, że był przez niš kochany i że mogła dobrowolnie spełnić wszystko, czego od niej żšdał, chwytał go żal ciężki, nieprzebrany i jakaœ wielka tkliwoœć zalewała mu serce na kształt niezmiernej fali. Lecz miewał i chwile, w których bladł z wœciekłoœci i lubował się myœlami o upokorzeniu i mękach, jakie Ligii zada, gdy jš odnajdzie. Chciał jš nie tylko mieć, ale mieć zdeptanš niewolnicš, a jednoczeœnie czuł, że gdyby mu zostawiono wybór: czy być jej niewolnikiem, czy nie widzieć jej więcej w życiu, to wolałby być jej niewolnikiem. Bywały dnie, w których myœlał o znakach, jakie na jej różanym ciele zostawiłby batog, i zarazem chciałby całować te œlady. Przychodziło mu także dogłowy, że byłby szczęœliwy, gdyby jš mógłzabić. W tej rozterce, w zmęczeniu, niepewnoœci izgryzocie tracił zdrowie, a nawet i pięknoœć. Stał się też panem niewyrozumiałym i okrutnym. Niewolnicy, anawet wyzwoleńcy zbliżali się do niego ze drżeniem, a gdy kary spadały na nich bez żadnego powodu, zarówno niemiłosierne, jak niesłuszne, poczęli go skrycie nienawidzieć. On zaœ czujšc to i czujšc swoje osamotnienie, mœcił się na nich tym bardziej. Hamował się teraz z jednym tylkoChilonem z obawy, żeby nie zaprzestał poszukiwań, ów zaœ zmiarkowawszy to poczšł go opanowywać i stawać się coraz bardziej wymagajšcym. Z poczštku za każdšbytnoœciš upewniał Winicjusza, że sprawa pójdzie łatwo i prędko, teraz jšł sam wynajdywać trudnoœci i nie przestajšc wprawdzie zaręczać za niezawodny skutek poszukiwań, nie ukrywał jednak, że muszš one trwać jeszcze długo. Przyszedł wreszcie, po długich dniach oczekiwania, z twarzš tak posępnš, że młody człowiek zbladł na jego widok i skoczywszy ku niemu, zaledwie miał siłę zapytać: - Nie ma jej między chrzeœcijanami? - Owszem, panie - odpowiedział Chilon - ale znalazłem między nimi Glauka lekarza. - O czym mówisz i co to za jeden? - Zapomniałeœ więc, panie, o starcu, z którym wędrowałem z Neapolis do Rzymu i w którego obronie straciłem te oto dwa palce, których strata nie pozwala mi utrzymać pióra w dłoni. Rozbójnicy, którzy porwali jego żonę i dzieci, pchnęli go nożem. Zostawiłem go konajšcego w gospodzie pod Minturnae i opłakiwałem go długo. Niestety! Przekonałem się, że żyje dotšd i należy do gminy chrzeœcijańskiej w Rzymie. Winicjusz, który nie mógł pojšć, o co chodzi, zrozumiał tylko, że ów Glaukus stanowi jakšœ przeszkodę w odnalezieniu Ligii, więc potłumił gniew, który w nim wzbierał, i rzekł: - Jeœliœ go bronił, to powinien być ci wdzięcznym i pomagać. - Ach, dostojny trybunie! Nawet bogowie niezawsze bywajš wdzięczni, a cóż dopiero ludzie. Tak! powinien mi być wdzięczny. Na nieszczęœcie jednak jest to starzec słabegoumysłu, przyćmionego przez wiek i zmartwienia, z którego to powodu nie tylko nie jest mi wdzięczny, ale, jak dowiedziałem się właœnie od jego współwyznawców, oskarża mnie, żem się zmówił z rozbójnikami i że to ja jestem powodem jego nieszczęœć. Oto mi nagroda za dwa palce! - Jestem pewny, łotrze, że tak było, jak on mówi! - rzekł Winicjusz. - Tedy wiesz więcej od niego, panie - odpowiedział z godnoœciš Chilo - on bowiem tylko przypuszcza, że tak było, co jednak nie przeszkadzałoby mu wezwać chrzeœcijan i pomœcić się na mnie okrutnie. Uczyniłby to niechybnie, inni zaœ również niechybnie by mu pomogli. Szczęœciem, nie wie mego imienia, w domu zaœ modlitwy, w którym spotkaliœmy się, nie dostrzegł mnie.Ja jednak poznałem go od razu i w pierwszej chwili chciałem się mu rzucić na szyję. Wstrzymała mnie tylko roztropnoœć izwyczaj zastanawiania się nad każdym krokiem, który zamierzam uczynić. Poczšłem się więc po wyjœciu z domu modlitwy o niego wypytywać i ci, którzy go znajš, powiedzieli mi, iż jest to człowiek, którego zdradził towarzysz podroży z agle ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż_PVc`Ś) HaĎÝc€bŹ(´cc`79Neapolis... Inaczej nie wiedziałbym przecie,że on tak opowiada. - Co mnie to obchodzi! Mów, coœ widział w domu modlitwy. - Ciebie nie obchodzi, panie, ale mnie obchodzi zupełnie tyle, ile własna moja skóra. Ponieważ zaœ chcę, by nauka moja mnie przeżyła, wolę się wyrzec nagrody, jakš mi obiecałeœ, niż narażać życie dla marnej mamony, bez której, jako prawdziwy filozof, żyć i szukać boskiej prawdy potrafię. Lecz Winicjusz zbliżył się ku niemu z twarzš złowrogš i poczšł mówić stłumionym głosem: - A kto ci powiedział, że z ręki Glauka prędzej cię œmierć spotka niż z mojej? Skšd wiesz, psie, czy cię zaraz nie zakopiš w moim ogrodzie? Chilo, który był tchórzem, spojrzał na Winicjusza i w mgnieniu oka zrozumiał, że jeszcze jedno niebaczne słowo, a zginie bez ratunku. - Będę jej szukał, panie, i znajdę jš! - zawołał poœpiesznie. Nastało milczenie, w czasie którego słychać było tylko szybki oddech Winicjusza i odległy œpiew niewolników, którzy pracowali w ogrodzie. Po chwili dopiero Grek, spostrzegłszy, że młody patrycjusz uspokoił się już nieco, poczšł mówić: - Œmierć przeszła koło mnie, ale ja patrzyłem na niš z takim spokojem jak Sokrates. Nie, panie! Nie powiedziałem, że wyrzekam się szukania dziewicy, i chciałemci tylko powiedzieć, że szukanie jej połšczone jest teraz z wielkim dla mnie niebezpieczeństwem. Wštpiłeœ w swoim czasie, czy jest na œwiecie jaki Eurycjusz, a chociaż na własne oczy przekonałeœ się, że syn mojego ojca mówił ci prawdę, posšdzasz teraz, żem ci wymyœlił Glaukusa.Niestety! Gdyby to on był tylko wymysłem, gdybym mógł z zupełnym bezpieczeństwemchodzić między chrzeœcijan, tak jak chodziłem dawniej, odstšpiłbym za to tę biednš, starš niewolnicę, którš kupiłem trzy dni temu, aby miała pieczę nad moim wiekiem i kalectwem. Lecz Glaukus żyje, panie, i gdyby mnie raz ujrzał, ty byœ nie ujrzał mnie więcej, a w takim razie kto by ci odnalazł dziewicę? Tu umilkł znów i poczšł obcierał łzy, po czym mówił dalej: - Lecz póki Glaukus żyje, jakże mi jej szukać, gdy w każdej chwili mogę go napotkać, a gdy go napotkam, zginę i wraz ze mnš przepadnš moje poszukiwania. - Do czego zmierzasz? jaka jest rada? i co chcesz przedsięwzišć? - spytał Winicjusz. - Arystoteles uczy nas, panie, że mniejsze rzeczy trzeba poœwięcać dla większych, a król Priam mawiał często, że staroœć jest ciężkim brzemieniem. Owóż brzemię staroœci i nieszczęœć przygniata Glauka od dawna i tak ciężko, że œmierć byłaby dla niego dobrodziejstwem. Czymże bowiem, wedle Seneki, jest œmierć, jeœli nie wyzwoleniem?... - Błaznuj z Petroniuszem, nie ze mnš, i mów, czego chcesz? - Jeœli cnota jest błazeństwem, niech mi bogowie pozwolš zostać błaznem na zawsze. Chcę, panie, usunšć Glauka, albowiem, póki on żyje, i życie moje, i poszukiwania w cišgłym sš niebezpieczeństwie. - Najmij więc ludzi, którzy go zatłukš kijami, ja ich zapłacę. - Zedrš cię, panie, i będš póŸniej wyzyskiwali tajemnicę. Łotrów w Rzymie tylu jest, ile ziarn piasku w arenie, nie uwierzysz jednak, jak się drożš, gdy uczciwy człowiek potrzebuje wynajšć ich łotrostwo. Nie, dostojny trybunie! A nużby wigilowie schwytali zbójców na zabójstwie?Ci niewštpliwie wyznaliby, kto ich najšł i miałbyœ kłopot. Mnie zaœ nie wskażš, bo imimienia swego nie powiem. le robisz, że minie ufasz, albowiem pomijajšc nawet mojš rzetelnoœć, pomnij, że tu chodzi o dwie innerzeczy: o mojš własnš skórę i o nagrodę, jakš mi przyrzekłeœ. - Ile ci potrzeba? - Potrzeba mi tysišc sestercyj, albowiem zwróć, panie, uwagę, że muszę znaleŸć łotrów uczciwych, takich, którzy by wzišwszy zadatek nie zniknęli z nim razem bez wieœci. Za dobrš robotę dobra zapłata! Przydałoby się też coœ i dla mnie na obtarcie łez, które wyleję z żalu nad Glaukiem. Bogów biorę na œwiadectwo, jakem go kochał. Jeœli dziœ dostanę tysišc sestercyj, za dwa dni dusza jego będzie w Hadesie i tam dopiero, jeœli dusze zachowujš pamięć i dar myœli, pozna, jakemgo kochał. Ludzi znajdę dziœ jeszcze i zapowiem im, że od jutra wieczór za każdydzień życia Glauka stršcam po sto sestercyj. Mam też pewien pomysł, który mi się wydaje niechybnym. Winicjusz raz jeszcze przyobiecał mu żšdanš sumę, lecz zabronił mówić więcej oGlauku, a natomiast zapytał, jakie inne przynosi nowiny, gdzie przez ten czas był, co widział i co odkrył. Lecz Chilo niewiele nowego mógł mu powiedzieć. Był w dwóch jeszcze domach modlitwy i uważał pilnie nawszystkich, a zwłaszcza na kobiety, ale niespostrzegł żadnej, która byłaby podobnš do Ligii. Chrzeœcijanie jednak uważajš go zaswego, a od czasu gdy dał na wykupno syna Eurycjusza, czczš go jako człowieka, który wstępuje w œlady Chrestosa. Dowiedział się też od nich, że jeden wielki prawodawca, niejaki Paweł z Tarsu, znajduje się w Rzymie, uwięziony skutkiem skargi podanej przez Żydów, i postanowił się z nim poznać. Ale najbardziej ucieszyła go inna wiadomoœć, mianowicie, że najwyższy kapłan całej sekty, który był uczniem Chrystusa i któremu tenże powierzył zarzšd chrzeœcijan całego œwiata, ma także lada chwila przyjechać doRzymu. Wszyscy chrzeœcijanie zechcš go oczywiœcie widzieć i słuchać jego nauk. Nastšpiš jakieœ wielkie zebrania, na których i on, Chilo, będzie obecny, a co więcej, ponieważ w tłumie ukryć się łatwo, więc wprowadzi na nie i Winicjusza. Wówczas odnajdš Ligię na pewno. Gdy Glauka raz się usunie, nie będzie to połšczone nawet z wielkim niebezpieczeństwem. Zemœcić, zemœciliby się oczywiœcie i chrzeœcijanie, ale w ogóle sš to ludzie spokojni. Tu Chilon poczšł opowiadać z pewnym zdziwieniem, że nie dostrzegł nigdy, by oddawali się rozpuœcie, zatruwali studnie i fontanny, by byli nieprzyjaciółmi rodzaju ludzkiego, czcili osła lub karmili się mięsemdzieci. Nie! Nie! Tego nie widział. Zapewne, że znajdzie między nimi i takich, którzy za pienišdze sprzštnš Glauka, ale nauka ich, o ile mu wiadomo, do żadnych zbrodni nie zachęca, owszem, każe urazy przebaczać. Winicjusz zaœ przypomniał sobie, co mu u Akte powiedziała Pomponia Grecyna, i w ogóle słów Chilona słuchał z radoœciš. Jakkolwiek uczucie jego dla Ligii przybierało pozory nienawiœci, doznawał ulgi słyszšc, że nauka, którš i ona, i Pomponia wyznawały, nie była ani zbrodniczš, ani plugawš. Powstawało w nimjednak jakieœ niejasne poczucie, że to ona właœnie, że to ta nie znana mu i tajemniczaczeœć dla Chrystusa stworzyła rozdział między nim i Ligiš, więc poczšł zarazem bać się tej nauki i nienawidzieć jej. Rozdział XVII Chilonowi zaœ istotnie chodziło o usunięcie Glauka, który jakkolwiek podeszły w leciech, nie był wcale niedołężnym starcem. W tym, co Chilo opowiadał Winicjuszowi, była znaczna częœć prawdy. Znał on w swoim czasie Glauka, zdradził go, zaprzedał rozbójnikom, pozbawił rodziny, mienia i wydał na mord. Pamięć tych zdarzeń znosił jednak lekko, albowiemporzucił go konajšcego nie w gospodzie, alew polu pod Minturnae, i nie przewidział tej jednej tylko rzeczy, że Glaukus wyleczy sięz ran i przybędzie do Rzymu. Toteż gdy ujrzał go w domu modlitwy, przeraził się rzeczywiœcie i w pierwszej chwili chciał naprawdę zrzec się poszukiwania Ligii. Leczz drugiej strony Winicjusz przeraził go jeszcze więcej. Zrozumiał, że musi wybraćmiędzy obawš Glauka a poœcigiem i zemstš potężnego patrycjusza, któremu niechybnie przyszedłby w pomoc drugi, jeszcze większy, Petroniusz. Wobec tego Chilo przestał się wahać. Pomyœlał, że lepiej jest mieć nieprzyjaciół małych niż wielkich, i jakkolwiek tchórzliwa jego natura wzdragała się nieco przed krwawymi sposobami, uznał jednak za koniecznoœć zamordowanie Glauka za pomocš obcych ršk. Obecnie chodziło mu tylko o wybór ludzi i do nich to właœnie odnosił się jego pomysł,o którym Winicjuszowi wspominał. Spędzajšc najczęœciej noce w winiarniach i nocujšc w nich między ludŸmi bez dachu, bez czci i wiary, łatwo mógł znaleŸć takich, którzy by podjęli się każdej roboty, ale jeszcze łatwiej takich, którzy, zwietrzywszy u niego pienišdze, zaczęliby od niego robotę lub wzišwszy zadatek, wymusili z niego całš sumę postrachem wydania go w ręce wigilów. Zresztš, od pewnego czasu Chilo czuł wstręt do hołoty,do plugawych a zarazem strasznych figur, które gnieŸdziły się w podejrzanych domach na Suburze lub na Zatybrzu. Mierzšc wszystko własnš miarš i nie zgłębiwszy dostatecznie chrzeœcijan ani ichnauki, sšdził, że i między nimi znajdzie powolne narzędzia, że zaœ wydawali mu się rzetelniejsi od innych, do nich postanowił się udać i sprawę przedstawić w ten sposób, aby podjęli się jej nie tylko dla pieniędzy, ale i przez gorliwoœć. W tym celu poszedł wieczorem do Eurycjusza, o którym wiedział, że jest mu oddanym całš duszš i że uczyni wszystko, by mu pomóc. Będšc jednak z natury ostrożnym ani myœlał zwierzyć mu się ze swych prawdziwych zamiarów, które zresztš stałyby w jawnym przeciwieństwiez wiarš starca w jego cnotę i bogobojnoœć. Chciał mieć gotowych na wszystko ludzi i z nimi dopiero ułożyć się o sprawę w ten sposób, by ze względu na samych siebie zachowali jš w wieczystej tajemnicy. Starzec Eurycjusz wykupiwszy syna wynajšł jeden z takich małych kramików, jakie mrowiły się przy Circus Maximus, abysprzedawać w nim oliwki, bób, przaœne ciasto i osłodzonš miodem wodę widzom przybywajšcym na wyœcigi. Chilo zastał go w domu, urzšdzajšcego kramik, i powitawszy w imię Chrystusa, poczšł mówić o sprawie, która go do niego przywiodła. Oto oddawszy im usługę liczył,że mu się wypłacš wdzięcznoœciš. Potrzebamu dwóch lub trzech ludzi silnych i odważnych, dla odwrócenia niebezpieczeństwa grożšcego nie tylko jemu, ale wszystkim chrzeœcijanom. Jest wprawdzie biedny, gdyż niemal wszystko, co miał oddał Eurycjuszowi, jednakże ludziom takim zapłaciłby za ich usługi, podwarunkiem, aby mu ufali i spełnili wiernie, co im spełnić nakaże. Eurycjusz i syn jego, Kwartus, słuchali go,jako swego dobroczyńcy, niemal na kolanach. Obaj oœwiadczyli też, że sami gotowi sš wykonać wszystko, czego od nichzażšda, wierzšc, że mšż tak œwięty nie może żšdać uczynków, które by nie były zgodne z naukš Chrystusa. Chilo zapewnił ich, że tak jest, i podniósłszy oczy w górę, zdawał się modlić, w rzeczywistoœci zaœ namyœlał się,czy nie będzie dobrze przyjšć ich ofiary, która mogłaby zaoszczędzić mu tysišc sestercyj. Lecz po chwili namysłu odrzucił jš. Eurycjusz był starcem, może nie tyle przyciœniętym przez wiek, ile wycieńczonym przez troski i chorobę, Kwartus liczył lat szesnaœcie, Chilonowi zaœtrzeba było ludzi sprawnych, a przede wszystkim silnych. Co do tysišca sestercyj,spodziewał się, że dzięki pomysłowi, na jaki wpadł, potrafi w każdym razie znacznš ich częœć oszczędzić. Oni napierali się czas jakiœ, lecz gdy odmówił stanowczo, ustšpili. Kwartus rzekł wówczas: - Znam piekarza Demasa, panie, u którego przy żarnach pracujš niewolnicy i ludzie najemni. Jeden z tych najemników jest tak silny, że starczyłby nie za dwóch, ale za czterech, sam bowiem widziałem, jak podnosił kamienie, których czterech ludzi ruszyć z miejsca nie mogło. - Jeœli to jest człowiek bogobojny i zdolny poœwięcić się za braci, poznaj mnie z nim - rzekł Chilo. - Jest chrzeœcijaninem, panie - odpowiedział Kwartus - gdyż u Demasa pracujš po większej częœci chrzeœcijanie. Sš tam robotnicy nocni i dzienni, ów zaœ należy do nocnych. Gdybyœmy teraz poszli, trafilibyœmy na ich wieczerzę i mógłbyœ sięz nim swobodnie rozmówić. Demas mieszka koło Emporium. Chilo zgodził się najchętniej. Emporium leżało u stóp Wzgórza Awentyńskiego, zatem niezbyt od Wielkiego Cyrku daleko. Można było nie obchodzšc wzgórz udać się wzdłuż rzeki, przez Porticus Aemilia, co jeszcze znacznie skracało drogę. - Stary jestem - rzekł Chilo, gdy weszli podkolumnadę - i czasem miewam zaćmienia pamięci. Tak! Wszakże nasz Chrystus wydany został przez jednego ze swoich uczniów! Ale imienia zdrajcy nie mogę sobie w tej chwili przypomnieć... - Judasz, panie, który się powiesił - odpowiedział Kwartus dziwišc się nieco w duszy, jak można było tego imienia nie pamiętać. - A tak! Judasz! Dziękuję ci - powiedział Chilo. I czas jakiœ szli w milczeniu. Doszedłszy doEmporium, które było już zamknięte, minęlije i obszedłszy œpichlerze, w których wydawano ludowi zboże, skręcili na lewo, ku domom, które cišgnęły się wzdłuż Via Ostiensis, aż do wzgórka Testacius i Forum Pistorium. Tam zatrzymali się przed drewnianym budynkiem, z którego wnętrza dochodził huk żaren. Kwartus wszedł do œrodka, Chilo zaœ, który nie lubił pokazywać się wielkiej iloœci ludzi i który wcišgłej był obawie, że jakieœ fatum może go zetknšć z Glaukiem lekarzem, pozostał na zewnštrz. - Ciekawym tego Herkulesa, który służy za młynarczyka - mówił sobie spoglšdajšc na jasno œwiecšcy księżyc - jeœli to jest łotr iczłowiek mšdry, będzie mnie trochę kosztował, jeœli zaœ cnotliwy chrzeœcijanin a głupi, zrobi za darmo wszystko, czego odniego zażšdam. Dalsze rozmyœlania przerwał mu powrót Kwartusa, który wyszedł z budynku z drugim człowiekiem, przybranym tylko w tunikę zwanš exomis, skrajanš w ten sposób, że prawe ramię i prawa pierœ pozostawały nagie. Odzieży podobnej, jako pozostawiajšcej zupełnš swobodę ruchów, używali szczególniej robotnicy. Chilo spojrzawszy na przybysza odetchnšł z zadowoleniem, w życiu bowiem nie widział dotšd takiego ramienia i takiej piersi. - Oto jest, panie - rzekł Kwartus - brat, którego chciałeœ widzieć. - Niech pokój Chrystusów będzie z tobš - ozwał się Chilo - ty zaœ, Kwartusie, powiedz temu bratu, czy zasługuję na wiarę i ufnoœć, a potem wracaj w imię Boże, albowiem nie trzeba, abyœ sędziwego ojca zostawiał w samotnoœci. - Jest to œwięty człowiek - rzekł Kwartus - który oddał całe mienie, aby mnie, nie znanego sobie, wykupić z niewoli. Niechaj mu Pan nasz, Zbawiciel, zgotuje za to niebieskš nagrodę. Olbrzymi robotnik usłyszawszy to schylił się i ucałował rękę Chilona. - Jak ci na imię, bracie? - spytał Grek. - Na chrzcie œwiętym dano mi, ojcze, imię Urbana. - Urbanie, bracie mój, masz-li czas, aby pomówić ze mnš swobodnie? - Robota nasza poczyna się o północy, a teraz gotujš nam dopiero wieczerzę. - Czasu jest więc doœć - pójdŸmy nad rzekę, a tam wysłuchasz słów moich. Poszli i siedli na kamiennej brzeŸnicy w ciszy przerywanej tylko przez odległy huk żaren i bełkotanie płynšcej w dole fali. Tam Chilo wpatrzył się w twarz robotnika, która mimo nieco groŸnego i smutnego wyrazu, jaki miewały zazwyczaj twarze barbarzyńców zamieszkałych w Rzymie, wydała mu się jednak dobrotliwš i szczerš."Tak jest! - rzekł sobie w duchu. - To jest człowiek dobry i głupi, który darmo zabije Glauka." Po czym spytał: - Urbanie, miłujesz ty Chrystusa? - Miłuję z duszy, serca - odpowiedział robotnik. - A braci swoich? A siostry, a tych, którzy nauczyli cię prawdy i wiary w Chrystusa? - Miłuję ich także, ojcze. - Tedy niech pokój będzie z tobš. - I z tobš, ojcze. Nastała znów cisza - tylko w oddaleniu huczały żarna, a w dole bełkotała rzeka. Chilo wpatrzył się w jasny blask miesięcznyi wolnym, stłumionym głosem poczšł mówić o œmierci Chrystusa. Mówił jakby niedo Urbana, ale jakby sam dla siebie rozpamiętywał owš œmierć lub jakby jej tajemnicę zwierzał temu uœpionemu miastu.Było w tym coœ wzruszajšcego i zarazem uroczystego. Robotnik płakał, a gdy Chilo poczšł jęczeć i ubolewać nad tym, że w chwili œmierci Zbawiciela nie było nikogo, kto by go bronił, jeœli nie od ukrzyżowania,to przynajmniej od zniewag żołnierzy i Żydów, olbrzymie pięœci barbarzyńcy poczęły zaciskać się z żalu i tłumionej wœciekłoœci. Œmierć wzruszała go tylko, lecz na myœl o tej tłuszczy szydzšcej z przybitego na krzyżu Baranka, burzyła się w nim prostacza dusza, i ogarniała go dzika chęć zemsty. A Chilo spytał nagle: - Urbanie, zali wiesz, kto był Judasz? - Wiem, wiem! Ale on się powiesił! - zawołał robotnik. I w głosie jego był jakby żal, że zdrajca sam już wymierzy sobie karę i że nie może wpaœć w jego ręce. A Chilon mówił dalej: - Gdyby się jednak nie był powiesił i gdyby agle ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żdPceŕ“ Xfs.c€gĄ*ch.:ę i?;€który z chrzeœcijan spotkał go na lšdzie lubna morzu, czyby nie powinien się pomœcić za mękę, krew i œmierć Zbawiciela? - Kto by się nie pomœcił, ojcze! - Pokój z tobš, wierny sługo Baranka. Tak! Wolno swoje krzywdy odpuszczać, któż jednakże ma prawo odpuœcić krzywdę Boga?Ale jako wšż płodzi węża, jako złoœć złoœći jako zdrada zdradę, tak z jadu Judasza zrodził się drugi zdrajca, a jako tamten wydał Żydom i żołnierzom rzymskim Zbawiciela, tak ów, który żyje między nami,chce wydać wilkom owieczki Jego i jeœli nikt nie zapobieży zdradzie, jeœli nikt nie zetrze przed czasem głowy węża, wszystkich nas czeka zguba, a z nami razem zginie i czeœć Baranka. Robotnik patrzył na niego z ogromnym niepokojem, jak by nie zdajšc sobie sprawyz tego, co słyszał, Grek zaœ, okrywszy głowę rogiem płaszcza, poczšł powtarzać głosem jakby spod ziemi wychodzšcym: - Biada wam, słudzy prawdziwego Boga, biada wam, chrzeœcijanie i chrzeœcijanki! I znów nastało milczenie, znów było słychać tylko huk żaren, głuchy œpiew młynarczyków i szum rzeki. - Ojcze - spytał wreszcie robotnik - co to za zdrajca? Chilo opuœcił głowę. Co to za zdrajca? Syn Judasza, syn jego jadu, który udaje chrzeœcijanina i chodzi do domów modlitwy dlatego tylko, by oskarżać braci przed cezarem, że cezara nie chcš uznawać za boga, że zatruwajš fontanny, mordujš dzieci i chcš zniszczyć to miasto tak, żeby kamień na kamieniu nie został. Oto za kilka dni będzie wydany rozkaz pretorianom, by uwięzili starców, niewiasty i dzieci i powiedli ich na stracenie, tak jak posłano na œmierć niewolników Pedaniusza Sekunda. I wszystko to uczynił ów drugi Judasz. Ale jeœli pierwszego nikt nie skarał, jeœli nikt się nad nim nie pomœcił, jeœli nikt nie bronił Chrystusa w godzinę męki, któż zechce tego ukarać, kto zetrze węża, zanim go cezar wysłucha, kto go zgładzi, kto obroni przed zgubš braci i wiarę w Chrystusa? A Urban, który siedział dotšd na kamiennej cembrowinie, powstał nagle i rzekł: - Ja to uczynię, ojcze. Chilon powstał również, przez chwilę patrzył na twarz robotnika, oœwieconš blaskiem księżyca, po czym wycišgnšwszy ramię położył z wolna dłoń na jego głowie. - IdŸ między chrzeœcijan - rzekł uroczyœcie - idŸ do domów modlitwy i pytaj braci o Glauka lekarza, a gdy ci go wskażš,wówczas, w imię Chrystusa, zabij!... - O Glauka?... - powtórzył robotnik, jakby chcšc utwierdzić sobie w pamięci to imię. - Znasz-li go? - Nie, nie znam. Chrzeœcijan jest tysišce w całym Rzymie i nie wszyscy się znajš. Ale jutro w Ostrianum zbiorš się w nocy braciaisiostry, co do jednej duszy, albowiem przybył Wielki Apostoł Chrystusowy, który tam będzie nauczał, i tam bracia wskażš miGlauka. - W Ostrianum? - spytał Chilon. - Wszak to za bramami miasta. Bracia i wszystkie siostry? W nocy? Za bramami, w Ostrianum? - Tak, ojcze. To jest nasz cmentarz, międzyVia Solaria a Nomentana. Zali ci nie wiadomo, że tam będzie nauczał Wielki Apostoł? - Nie byłem dwa dni w domu, przetom nie odebrał jego listu, a nie wiedziałem, gdzie jest Ostrianum, ponieważ niedawno przybyłem tu z Koryntu, gdzie zarzšdzam gminš chrzeœcijańskš... Ale tak jest! I skoro Chrystus tak cię natchnšł, pójdziesz w nocy, mój synu, do Ostrianum, tam wynajdziesz między braćmi Glauka i zabijesz go w drodze powrotnej do miasta, za co będš ci odpuszczone wszystkie grzechy. A teraz pokój niech będzie z tobš...- Ojcze... - Słucham cię, sługo Baranka. Na twarzy robotnika odbiło się zakłopotanie. Oto niedawno zabił człowieka, a może i dwóch, a nauka Chrystusa zabrania zabijać. Nie zabił ich wszelako w swojej obronie, bo i tego nie wolno! Nie zbił, Chryste uchowaj, dla zysku... Biskup sam mu dał braci do pomocy, ale zabijać nie pozwolił, on zaœ niechcšcy zabił, bo Bóg pokarał go siłš zbyt wielkš... I teraz ciężko pokutuje... Inniœpiewajš przy żarnach, a on nieszczęsny myœli o swoim grzechu, o obrazie Baranka...Ile się już namodlił, napłakał! Ile Baranka naprzepraszał! I czuje dotšd, że nie odpokutował dosyć... A teraz znów przyrzekł zabić zdrajcę... I dobrze! Własnetylko krzywdy wolno przebaczać, więc zabije go choćby w oczach wszystkich bracii sióstr, które jutro będš w Ostrianum. Ale niech Glaukus będzie wprzód skazany przez starszych między braciš, przez biskupa albo przez Apostoła. Zabić niewielka rzecz, a zabić zdrajcę to nawet i miło, jak zabić wilka lub niedŸwiedzia, ale nużby Glaukus zginšł niewinnie? Jakże brać na sumienie nowe zabójstwo, nawy grzech i nowš obrazę Baranka? - Na sšd nie ma czasu, mój synu - odrzekł Chilon - albowiem zdrajca prosto z Ostrianum podšży do cezara do Ancjum lub schroni się w domu pewnego patrycjusza, na którego jest usługach, ale oto dam ci znak, który gdy pokażesz po zabiciu Glauka,i biskup, i Wielki Apostoł pobłogosławiš twój uczynek. To rzekłszy wydobył pienišżek, po czym jšł szukać za pasem noża, a znalazłszy go wyskrobał na sestercji ostrzem znak krzyża i podał jš robotnikowi. - Oto wyrok dla Glauka i znak dla ciebie. Gdygo po zgładzeniu Glauka pokażesz biskupowi, odpuœci ci i tamto zabójstwo, któregoœ się niechcšcy dopuœcił. Robotnik wycišgnšł mimo woli rękę po pienišdz, ale majšc właœnie zbyt œwieżo w pamięci pierwsze zabójstwo, doznał jakby uczucia przestrachu. - Ojcze - rzekł prawie błagalnym głosem - zali bierzesz na sumienie ten uczynek i zali sam słyszałeœ Glaukusa zaprzedajšcego braci? Chilo zrozumiał, że trzeba dać jakieœ dowody, wymienić jakieœ nazwiska, albowiem inaczej w serce olbrzyma może się wkraœć wštpliwoœć. I nagle szczęœliwa myœl zaœwitała mu w głowie. - Słuchaj, Urbanie - rzekł - mieszkam w Koryncie, ale pochodzę z Kos i tu, w Rzymie, uczę nauki Chrystusa pewnš służebnš dziewczynę z mojego kraju, której imię jest Eunice. Służy ona jako vestiplica w domu przyjaciela cezara, niejakiego Petroniusza. Otóż w tym domu słyszałem, jak Glaukus podejmował się wydać wszystkich chrzeœcijan, a prócz tego obiecywał innemu zausznikowi cesarskiemu, Winicjuszowi, że odnajdzie mumiędzy chrzeœcijanami dziewicę... Tu przerwał i spojrzał ze zdumieniem na robotnika, którego oczy zaœwieciły nagle jak oczy zwierza, a twarz przybrała wyraz dzikiego gniewu i groŸby. - Co tobie jest? - zapytał prawie z przestrachem. - Nic, ojcze. Zabiję jutro Glauka!... Lecz Grek umilkł, po chwili wzišwszy za ramiona robotnika, zwrócił go tak, aby œwiatło księżyca padało wprost na jego twarz i poczšł mu się przypatrywać uważnie. Widocznym było, że w duszy wahał się, czy go pytać dalej i wydobyć wszystko na jaw, czy też na razie poprzestać na tym, czego się dowiedział lub domyœlił. W końcu jednak wrodzona mu ostrożnoœć przemogła. Odetchnšł głęboko raz i drugi, po czym, położywszy znów dłoń na głowierobotnika, spytał uroczystym, dobitnym głosem: - Wszakże na chrzcie œwiętym dano ci imię Urbana? - Tak jest, ojcze. - A zatem niech pokój będzie z tobš, Urbanie. Rozdział XVIII Petroniusz do Winicjusza: "le z tobš, carissime! Wenus widocznie pomieszała ci zmysły, odjęła rozum, pamięć i dar myœlenia o czymkolwiek innym jak miłoœć. Odczytaj kiedyœ to, coœ mi na mój list odpowiedział, a poznasz, jak twój umysł zobojętniał teraz na wszystko, co nie jest Ligiš, jak niš się tylko zajmuje, do niej ustawicznie wraca i kršży nad niš niby jastrzšb nad upatrzonym łupem. Na Polluksa! ZnajdŸże jš prędzej; inaczej, o ilecię ogień w popiół nie obróci, zmienisz się w egipskiego Sfinksa, który zakochawszy się, jak mówiš, w bladej Izys, stał się na wszystko głuchy, obojętny i czeka tylko nocy, aby mógł wpatrywać się w kochankę kamiennymi oczyma. Przebiegaj sobie wieczorami miasto w przebraniu, uczęszczaj nawet wraz z twoim filozofem do chrzeœcijańskich domów modlitwy. Wszystko, co budzi nadzieję i zabija czas, jest godnym pochwały. Ale dla mojej przyjaŸni uczyń rzecz jednš: oto ów Ursus, niewolnik Ligii, jest podobno człowiekiem siły niezwykłej, najmij więc sobie Krotona i przedsiębierzciewe trzech wyprawy. Tak będzie bezpieczniej i rozumniej. Chrzeœcijanie, skoro do nich należy Pomponia Grecyna i Ligia, nie sš zapewne takimi łotrami, za jakich majš ich powszechnie, dali jednak przy porwaniu Ligii dowód, że gdy chodzi o jakš owieczkę z ich stada, umiejš nie żartować. Gdy ujrzysz Ligię, wiem, że się wstrzymać nie zdołasz i zechcesz jš uprowadzić natychmiast, jakże zaœ tego z samym Chilonidesem dokonasz? A Kroto da sobie rady, choćby jej dziesięciu takich, jaków Ursus, Ligów broniło. Nie daj się wyzyskiwać Chilonowi, lecz na Krotona pieniędzy nie żałuj. Ze wszystkich rad, jakie ci mogę przesłać, ta jest najlepszš. Tu już przestali mówić o małej Auguœcie i otym, że z czarów umarła. Wspomina jeszcze czasem o niej Poppea, ale cezara umysł zaprzštnięty jest czym innym; zresztš, jeœli prawda, że diwa Augusta jestznów w stanie odmiennym, to i w niej pamięć tamtego dziecka rozwieje się bez œladu. Jesteœmy już od dni kilkunastu w Neapolis, a raczej w Baiae. Gdybyœ był zdolny do myœlenia o czymkolwiek, to echa naszego tu pobytu musiałyby się odbić o twe uszy, albowiem cały Rzym nie mówi zapewne o niczym innym. Zajechaliœmy tedy wprost do Baiae, gdzie naprzód opadły nas wspomnienia matki i wyrzuty sumienia. Ale czy wiesz, do czego Ahenobarbus już doszedł? Oto, że nawet zabójstwo matki jest dla niego tylko tematem do wierszy i powodem do odegrywania błazeńsko-tragicznych scen. On czuł dawniej prawdziwe wyrzuty o tyle jedynie, o ile jest tchórzem. Teraz, gdy się przekonał, że œwiat jest, jak był, pod jegostopami, a żaden bóg nie pomœcił się nad nim, udaje je tylko, aby wzruszać ludzi swym losem. Czasem zrywa się po nocach, twierdzšc, że go œcigajš Furie, budzi nas, spoglšda za siebie, przybiera postawę komedianta grajšcego rolę Oresta, i to lichego komedianta, deklamuje greckie wiersze i patrzy, czy go podziwiamy. A my,oczywiœcie, podziwiamy! I zamiast powiedzieć mu: "IdŸ spać, błaŸnie!", nastrajamy się także na ton tragedii i bronimy wielkiego artysty od Furyj. Na Kastora! Musiało cię dojœć przynajmniej to,że wystšpił już publicznie w Neapolis. Spędzono wszystkich greckich drapichrustów z Neapolis i miast okolicznych, którzy napełnili arenę tak nieprzyjemnymi wyziewami czosnku i potu, iż dziękowałem bogom, że zamiast siedzieć w pierwszych rzędach między augustianami,byłem z Ahenobarbem za scenš. I czy dasz wiarę, że się bał? Bał się naprawdę! Brał mojš rękę i przykładał jš sobie do serca, które biło rzeczywiœcie przyœpieszonym tętnem. Oddech miał krótki, a w chwili gdy trzeba było wychodzić, pobladł jak pergamin i czoło pokryło mu się kroplami potu. A przecie wiedział, że po wszystkich rzędach siedzš gotowi pretorianie, zbrojni w kije, którymi w razie potrzeby mieli podniecać zapał. Ale potrzeby nie było. Żadne stado małp z okolic Kartaginy nie potrafi tak wyć, jak wyła owa hołota. Mówię ci, że zapach czosnku dolatywał aż na scenę. Nero zaœ kłaniał się, przyciskał ręce do serca, posyłał od ust pocałunki i płakał. Potem wpadł między nas, którzyœmy czekali za scenš, jak spity, wołajšc: "Czymże sš wszystkie tryumfy wobec tego mego tryumfu?" A tam hołota cišgle jeszcze wyła i klaskała wiedzšc, że wyklaskuje sobie łaskę, dary, biesiadę, bilety loteryjne i nowe widowisko z cezara-błazna. Ja im się nawet nie dziwię, że klaskali, bo tego dotšd nie widziano. On zaœ powtarzał co chwila: "Oto, co sš Grecy!Oto, co sš Grecy!" I zdaje mi się, że od tejchwili jego nienawiœć do Rzymu wzmogła się jeszcze. Swojš drogš, do Rzymu wysłani zostali umyœlni gońce z doniesieniem o tryumfie i spodziewamy się w tych dniach dziękczynień senatu. Zaraz po pierwszym wystšpieniu Nerona zaszedł tu dziwny przypadek. Oto teatr zawalił się nagle, ale wówczas, gdy ludzie już byli wyszli. Byłem na miejscu wypadku i nie widziałem, by wydobyto choć jednego trupaspod gruzów. Wielu, nawet między Grekami,patrzy na to jak na gniew bogów za sponiewieranie cesarskiej władzy, ale on, przeciwnie, twierdzi, iż to jest łaska bogów, którzy majš w widocznej opiece jego œpiew i tych, którzy go słuchajš. Stšd ofiary po wszystkich œwištyniach i wielkie dziękczynienia, dla niego zaœ nowa zachęta do podróży do Achai. Przed kilku dniami mówił mi jednak, że boi się, co na to powielud rzymski i czy się nie wzburzy, tak z miłoœci dla niego, jak z obawy o rozdawnictwo zboża i igrzyska, które by gomogły w razie dłuższej nieobecnoœci cezara ominšć. Jedziemy jednak do Benewentu oglšdać szewckie przepychy, z którymi się popisze Watyniusz, a stamtšd, pod opiekš boskich braci Heleny, do Grecji. Co do mnie, zauważyłem jednš rzecz, że gdy się jest między szalonymi, staje się także szalonym,a co więcej, znajduje się pewien urok w szaleństwach. Grecja i podróż w tysišc cytr, jakiœ tryumfalny pochód Bakcha, wœród uwieńczonych w zieleń mirtowš, w liœcie winogradu i w wiciokrzew nimf i bachantek, wozy zaprzężone w tygrysy, kwiaty, tyrsy, wieńce, okrzyki: evoe!, muzyka, poezja i Hellada klaszczšca, wszystko dobrze, ale my tu żywimy jeszczeœmielsze zamysły. Chce nam się stworzyć jakieœ wschodnie bajeczne imperium, państwo palm, słońca, poezji i zmienionej w sen rzeczywistoœci, i zmienionego w jednš rozkosz życia. Chce nam się zapomnieć o Rzymie, a wagę œwiata umieœcić gdzieœ między Grecjš, Azjš i Egiptem, żyć życiem nie ludzi, ale bogów, nie znać, co to powszednioœć, błškać się wzłotych galerach pod cieniem purpurowych żagli po Archipelagu, być Apollinem, Ozyrysem i Baalem w jednej osobie, różowieć z zorzš, złocić się ze słońcem, srebrzyć z księżycem, władać, œpiewać, œnić... I czy uwierzysz, że ja, który mam jeszcze za sestercję rozsšdku, a za asa sšdu, daję się jednak porywać tym fantazjom, a daję się porywać dlatego, że jeœli sš niemożliwe, to sš przynajmniej wielkie i niezwykłe... Takie imperium bajeczne byłoby jednak czymœ, co kiedyœ, kiedyœ, po długich wiekach, wydałoby się ludziom snem. O ile Wenus nie przybierze nasię postaci takiej Ligii lub chociaż takiej niewolnicy jak Eunice i o ile nie przyozdobi go sztuka, to życie samo jest czcze i częstokroć miewa twarz małpy. Ale Miedzianobrody nie urzeczywistni swych pomysłów choćby dlatego, że w owym bajecznym królestwie poezji i Wschodu nie powinno być miejsca na zdrady, podłoœci i œmierć, a w nim pod pozorami poety siedzi lichy komediant, głupowaty furman i płaskityran. Jakoż tymczasem dusimy ludzi, gdy nam w jakikolwiek sposób zawadzš. Biedny Torkwatus Sylanus jest już cieniem. Otworzył sobie żyły kilka dni temu. Lekaniusz i Licyniusz ze strachem przyjmujš konsulat, stary Trazeasz nie ujdzie œmierci, albowiem œmie być uczciwym. Tygellinus nie może dotšd wyrobić dla mnie rozkazu, bym sobie żyły otworzył. Potrzebny jestem jeszcze nie tylko jako elegantiae arbiter, ale jako człowiek, bez którego rad i smaku wycieczka do Achai mogłaby się nie udać. Nieraz jednak myœlę, że prędzej, póŸniej, musi się na tym skończyć, wiesz-li, o co miwówczas chodzi: o to, aby Miedzianobrody nie dostał tej mojej czary mirreńskiej, którš znasz i podziwiasz. Jeœli w chwili mejœmierci będziesz przy mnie, to ci jš oddam,jeœli będziesz daleko, to jš rozbiję. Ale tymczasem mamy przed sobš jeszcze szewcki Benewent, olimpijskš Grecję i Fatum, które nieznanš i nieprzewidzianš wytyka każdemu drogę. BšdŸ zdrów i najmijKrotona, inaczej, po raz drugi wydrš ci Ligię. Chilonidesa, gdy ci przestanie być potrzebny, przyœlij mi, gdziekolwiek będę. Może uczynię z niego drugiego Watyniusza i może konsularni męże i senatorowie będš jeszcze drżeli przed nim, jak drżš przed tamtym rycerzem Dratewkš. Warto by się doczekać takiego widowiska. Gdy odzyskasz Ligię, daj mi znać, abym ofiarował za was parę łabędzi i parę gołębi w tutejszej okršgłej œwištyńce Wenery. Widziałem kiedyœ we œnie Ligię na twoich kolanach, szukajšcš twych pocałunków. Postaraj się, by to był sen wróżebny. Niech na twym niebie nie będzie chmur, a jeœli będš, to niech majš kolor i zapach róży. BšdŸ zdrówiżegnaj!" Rozdział XIX Zaledwie Winicjusz skończył czytać, gdy dok nie był powiesił i gdyby agle ľAÄ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żjPĄckńclň cm’-”cn&=.oT?)biblioteki wsunšł się cicho nie zapowiedziany przez nikogo Chilon, służba bowiem miała rozkaz puszczać go o każdej godzinie dnia i nocy. - Niech boska matka twego wielkodusznego przodka, Eneasza - rzekł - będzie na cię tak łaskawš, panie, jako na mnie był łaskawym boski syn Mai. - To się znaczy? - spytał Winicjusz zrywajšc się od stołu, przy którym siedział. A Chilon podniósł głowę i rzekł: - Eureka! Młody patrycjusz wzruszył się tak, że przez dłuższy czas nie mógł słowa przemówić. - Widziałeœ jš? - spytał nareszcie. - Widziałem Ursusa, panie, i mówiłem z nim. - I wiesz, gdzie się skryli? - Nie, panie. Inny byłby przez samš miłoœćwłasnš dał poznać Ligowi, że odgadł, kto on jest, inny starałby się wybadać go, gdzie mieszka, i byłby albo otrzymał uderzenie pięœciš, po którym wszystkie ziemskie sprawy stałyby się mu obojętne, albo wzbudziłby nieufnoœć olbrzyma i sprawił to, że dla dziewicy poszukano by może jeszcze tej nocy innej kryjówki. Jam tego nie uczynił, panie. Doœć mi wiedzieć, że Ursus pracuje u młynarza koło Emporium, który zowie się Demas, tak jak twój wyzwoleniec, a doœć mi dlatego, że teraz pierwszy lepszy zaufany twój niewolnik może rano pójœć jego œladem i wyœledzić ich kryjówkę. Ja przynoszę ci tylko pewnoœć, panie, że skoro Ursus się tuznajduje, to i boska Ligia jest w Rzymie, i drugš wiadomoœć, że dzisiejszej nocy będzie niemal na pewno w Ostrianum... - W Ostrianum? Gdzie to jest? - przerwał Winicjusz chcšc widocznie biec zaraz na wskazane miejsce. - Stare hypogeum między Via Salaria a Nomentana. Ów pontifex maximus chrzeœcijan, o którym wspominałem ci, panie, a którego spodziewano się znacznie póŸniej, przyjechał już i dziœ w nocy będzie chrzcił i nauczał na tym cmentarzu.Oni kryjš się ze swojš naukš, bo jakkolwieknie ma dotšd żadnych edyktów, które by jejwzbraniały, ludnoœć ich nienawidzi, więc muszš być ostrożni. Sam Ursus mówił mi, że wszyscy, co do jednej duszy, zgromadzšsię dziœ w Ostrianum, każdy bowiem chce widzieć i słyszeć tego, który był pierwszym uczniem Chrystusa i którego oni zowiš Wysłannikiem. Że zaœ u nich niewiasty na równi z mężami słuchajš nauk, przeto z niewiast nie będzie może jedna Pomponia, ta bowiem nie mogłaby się usprawiedliwić przed Aulusem, czcicielem dawnych bogów, dlaczego nocš opuszcza dom, Ligia jednak, o panie, która zostaje pod opiekš Ursusa i starszych gminy, pójdzie wraz z innymi niewiastami niewštpliwie. Winicjusz, który żył dotšd jakby w goršczce, podtrzymywany jedynie nadziejš,teraz, gdy ta nadzieja zdawała się spełniać, uczuł nagle takie osłabienie, jakie odczuwa człowiek po podróży nad siły, u celu. Chile zauważył to i postanowiłz tego korzystać. - Bramy sš wprawdzie strzeżone przez twoich ludzi, panie, i chrzeœcijanie muszš otym wiedzieć. Ale oni nie potrzebujš bram. Tyber także ich nie potrzebuje, a choć od rzeki do tamtych dróg daleko, warto nadłożyć drogi dla widzenia "Wielkiego Apostoła". Zresztš oni mieć mogš tysišcznesposoby wydostania się za mury i wiem, że je majš. W Ostrianum znajdziesz, panie, Ligię, a gdyby nawet, czego nie przypuszczam, jej nie było, będzie Ursus, albowiem ten przyrzekł mi zamordować Glauka. Sam mi mówił, że będzie i tam go zamorduje, słyszysz, szlachetny trybunie? Otóż albo pójdziesz w œlad za nim i dowieszsię, gdzie Ligia mieszka, albo każesz go schwytać swoim ludziom jako mordercę i majšc go w ręku, wydobędziesz z niego wyznanie, gdzie ukrył Ligię. Ja swoje zrobiłem! Inny, o panie, powiedziałby ci, że wypił z Ursusem dziesięć kantarów najprzedniejszego wina, zanim tajemnicę z niego wydobył; inny powiedziałby ci, że przegrał do niego tysišc sestercyj w scriptae duodecim lub że za dwa tysišce kupił wiadomoœć... Wiem, że wróciłbyœ mi to podwójnie, ale mimo tego raz w życiu... to jest, chciałem powiedzieć: jak zawsze wżyciu, będę uczciwym, tuszę bowiem, że jak mówił wielkoduszny Petroniusz, wszelkie moje wydatki i nadzieje twoja wspaniałomyœlnoœć przewyższy. Lecz Winicjusz, który był żołnierzem i przywykł nie tylko radzić sobie wobec wszelkich zdarzeń, ale i działać, wnet opanował chwilowš słaboœć i rzekł: - Nie zawiedziesz się na mojej wspaniałomyœlnoœci, pierwej jednak: pójdziesz ze mnš do Ostrianum. - Ja do Ostrianum? - pytał Chilo, który nie miał najmniejszej chęci tam iœć. - Ja, szlachetny trybunie, obiecałem ci wskazać Ligię, ale nie przyrzekłem jej porywać... Pomyœl, panie, co by się ze mnš stało, gdyby ten niedŸwiedŸ ligijski rozdarłszy Glauka przekonał się jednoczeœnie, że nie całkiem słusznie go rozdarł? Czy nie poczytałby mnie (zresztš niesłusznie) za sprawcę spełnionego morderstwa? Pamiętaj, panie, że im kto większym jest filozofem, tym mu trudniej odpowiadać na głupie pytania prostaków, cóż bym mu więcodpowiedział, gdyby mnie spytał, dlaczegom oskarżył Glauka lekarza? Jeœli jednak posšdzasz mnie, że cię zwodzę, tedyci powiem, zapłać mi wówczas dopiero, gdyci wskażę dom, w którym mieszka Ligia, dziœ okaż mi zaœ tylko czšstkę twej szczodrobliwoœci, abym gdybyœ i ty, o panie(czego niech wszystkie bogi broniš), miał ulec jakiemu wypadkowi, nie pozostał całkiem bez nagrody. Serce twoje nie zniosłoby tego nigdy. Winicjusz poszedł do skrzyni stojšcej na marmurowym podnożu, zwanej arca, a wydobywszy z niej kieskę cisnšł jš Chilonowi. - To sš scrupula2 - rzekł. - Gdy Ligia będzieu mnie w domu, dostaniesz takš samš, napełnionš aureusami. - Jowiszu! - zawołał Chilon. Lecz Winicjusz zmarszczył brwi. - Tu dostaniesz jeœć, po czym możesz odpoczšć. Do wieczora nie ruszysz się stšd,gdy zaœ noc zapadnie, będziesz mi towarzyszył do Ostrianum. Na twarzy Greka odbiły się przez chwilę strach i wahanie, po czym jednak uspokoił się i rzekł: - Któż ci się oprze, panie! Przyjmij te słowa za dobrš wróżbę, tak jak przyjšł podobne wielki nasz bohater w œwištyni Ammona. Co do mnie, te "skrupuły" (tu potrzšsnšł kieskš) przeważyły moje, nie mówišc już o twym towarzystwie, które dlamnie jest szczęœciem i rozkoszš... Lecz Winicjusz przerwał mu niecierpliwie i poczšł wypytywać o szczegóły rozmowy z Ursusem. Jedna rzecz wykazywała się z nich jasno: to jest, że albo schronienie Ligiizostanie jeszcze tej nocy wykrytym, albo jš samš można będzie porwać w czasie drogi powrotnej z Ostrianum. I na tę myœl Winicjusza porywała szalona radoœć. Teraz,gdy miał niemal pewnoœć, że Ligię odzyska,igniew przeciw niej, i uraza, jakš dla niej żywił, znikły. Za tę właœnie radoœć darowywał jej wszystkie winy. Myœlał tylko o niej jak o drogiej i pożšdanej istociei miał takie wrażenie, jak by po długiej podróży miała wrócić. Brała go ochota zwołać niewolników i kazać im przybrać dom w girlandy. Nie miał w tej chwili żalu nawet do Ursusa. Gotów był wszystko wszystkim przebaczyć. Chilo, do którego dotychczas mimo jego usług czuł pewien wstręt, po raz pierwszy wydał mu się człowiekiem zabawnym i zarazem niepospolitym. Rozjaœnił mu się dom, rozjaœniły się oczy i rozjaœniła twarz. Poczšł na nowo czuć młodoœć i rozkosz życia. Dawniejsze ponure cierpienie nie dałomu jeszcze dostatecznej miary, jak Ligię pokochał. Zrozumiał to dopiero teraz, gdy spodziewał się jš mieć. Pragnienie jej budziło się w nim, jak na wiosnę budzi się ziemia przygrzana słońcem, ale żšdze jegobyły obecnie jakby mniej œlepe i dzikie, a więcej radosne i tkliwe. Czuł też w sobie energię bez granic i był przekonany, że gdytylko zobaczy Ligię własnymi oczyma, wówczas nie odbiorš mu już jej wszyscy chrzeœcijanie całego œwiata ani nawet sam cezar. Chilon jednakże, oœmielony jego radoœciš, zabrał głos i poczšł dawać rady. Według niego, należało sprawy nie uważać jeszcze za wygranš i zachować jak największš ostrożnoœć, bez której całe dzieło może pójœć na nic. Zaklinał też Winicjusza, by nieporywał Ligii z Ostrianum. Powinni tam pójœć w kapturach na głowach, z twarzamiprzysłoniętymi, i poprzestać na przypatrywaniu się z jakiego mrocznego kšta wszystkim obecnym. Dopiero gdy ujrzšLigię, najbezpieczniej będzie pójœć za niš z daleka, obaczyć, do którego domu wchodzi, a nazajutrz o œwicie otoczyć go wielkš siłšniewolników i zabrać jš w biały dzień. Ponieważ jest ona zakładniczkš i należy właœciwie do cezara, zatem można to uczynić bez obawy prawa. W razie gdyby jej nie znaleŸli w Ostrianum, pójdš za Ursusem i skutek będzie ten sam. Na cmentarz z wielkš liczbš ludzi udawać się nie można, łatwo bowiem mogliby zwrócić na siebie uwagę, a wówczas chrzeœcijanie potrzebowaliby tylko pogasić wszystkie œwiatła, tak jak to uczynili przy pierwszymporwaniu, i rozproszyć się lub pochować w ciemnoœciach, w kryjówkach im tylko znanych. Natomiast trzeba się uzbroić, a jeszcze lepiej wzišć ze sobš ze dwóch ludzipewnych i silnych, aby w danym razie mieć w nich obronę. Winicjusz przyznawał mu słusznoœć zupełnš i wspomniawszy zarazem na rady Petroniusza, wydał rozkaz niewolnikom, aby sprowadzili do niego Krotona. Chilo, który wszystkich znał w Rzymie, uspokoił się znacznie, słyszšc nazwisko znanego atlety, którego, nadludzkš siłę podziwiał niejednokrotnie naarenie, i oœwiadczył, że do Ostrianum pójdzie. Kieska, napełniona wielkimi aureusami, wydawała mu się przy pomocy Krotona o wiele łatwiejszš do zdobycia. Zasiadł więc z dobrš myœlš do stołu, do którego wezwał go po niejakim czasie przełożony nad atrium, i w czasie jedzenia opowiadał niewolnikom, jako dostarczył ichpanu cudownej maœci, którš doœć posmarować kopyta najlichszym koniom, aby pozostawiły daleko za sobš wszystkie inne. Nauczył go przyrzšdzać tę maœć pewien chrzeœcijanin, albowiem starsi chrzeœcijańscy daleko lepiej rozumiejš się na czarach i cudach niż nawet Tesalczycy, chociaż Tesalia słynie ze swoich czarownic.Chrzeœcijanie majš do niego ufnoœć ogromnš, dlaczego zaœ majš, domyœli się łatwo każdy, kto wie, co znaczy ryba. Tak rozmawiajšc patrzył pilnie w twarze niewolników, w nadziei, że może odkryje między nimi chrzeœcijanina i doniesie o nim Winicjuszowi. Gdy jednak nadzieja go zawiodła, poczšł jeœć i pić nadzwyczaj obficie, nie szczędzšc pochwał kucharzowi i zapewniajšc, że postara się go od Winicjusza odkupić. Wesołoœć jego mšciła jedynie myœl, że nocš trzeba będzie pójœć do Ostrianum, pocieszał się jednak, że to będzie w przebraniu, po ciemku i w towarzystwie dwóch ludzi, z których jeden jest, jako siłacz, bożyszczem całego Rzymu, drugi patrycjuszem i wysokim urzędnikiem wojskowym. "Choćby Winicjusza i odkryli - mówił sobie - nie oœmielš się podnieœć na niego ręki, co do mnie zaœ, będš mšdrzy, jeœli zobaczš choć koniec mego nosa." Po czym jšł sobie przypominać rozmowę z robotnikiem i rozpamiętywanie to nowš napełniło go otuchš. Nie miał najmniejszej wštpliwoœci, że ów robotnik był Ursusem. Wiedział z opowiadań Winicjusza i tych, którzy przeprowadzali Ligię z pałacu cezara, o niezwykłej sile tego człowieka. Otóż ponieważ u Eurycjusza wypytywał o ludzi wyjštkowo silnych, nie było nic dziwnego, że wskazano mu Ursusa. Potem zmieszanie i wzburzenie robotnika na wzmiankę o Winicjuszu i Ligii nie pozwoliło wštpić, że osoby te szczególniej go obchodzš; robotnik wspominał także o pokucie za zabicie człowieka, Ursus zaœ zabił Atacyna; na koniec rysopis robotnika odpowiadał zupełnie temu, co Winicjusz opowiadał o Ligu. Jedno tylko zmienione imię mogło wzbudzać wštpliwoœć, lecz Chilojuż wiedział, że chrzeœcijanie często przy chrzcie przyjmujš nowe imiona. "Jeœli Ursus zabije Glauka - mówił sobie Chilo - to będzie jeszcze lepiej, jeœli zaœ niezabije, to także będzie dobry znak, pokaże się bowiem, z jakš trudnoœciš przychodzi chrzeœcijanom zabójstwo. Przedstawiłem przecie tego Glauka jako rodzonego syna Judasza i zdrajcę wszystkich chrzeœcijan; byłem tak wymowny, że kamień by się wzruszył i obiecałby spaœć na głowę Glaukowi, a jednak ledwiem nakłonił tego ligijskiego niedŸwiedzia, by mi przyrzekł położyć na nim łapę... Wahał się, nie chciał, opowiadał o swoim żalu i pokucie. Widocznie między nimi to nie uchodzi... Swoje krzywdy trzeba przebaczać, za cudze nie bardzo wolno się mœcić, ergo, zastanów się, Chilonie, cóż ci może grozić? Glaukusowi nie wolno się nad tobš pomœcić...Ursus, jeœli nie zabije Glauka za tak wielkš winę, jak zdrada wszystkich chrzeœcijan, to tym bardziej nie zabije ciebie za tak małš, jak zdrada jednego chrzeœcijanina. Zresztš, gdy raz wskażę temu jurnemu grzywaczowi gniazdo tamtej turkawki, umywam ręce od wszystkiego i przenoszę się na powrót do Neapolis. Chrzeœcijanie mówiš także o jakimœ umywaniu ršk, jest to więc widocznie sposób, w który, jeœli sięma z nimi sprawę, można jš ostatecznie zakończyć. Jacyœ dobrzy ludzie ci chrzeœcijanie, a tak Ÿle o nich mówiš! O, bogowie! Taka to sprawiedliwoœć na œwiecie.Lubię jednak tę naukę za to, że nie pozwalazabijać. Ale jeœli nie pozwala zabijać, to niepozwala zapewne ani kraœć, ani oszukiwać, ani fałszywie œwiadczyć, a zatem nie powiem, żeby była łatwš. Uczy ona widocznie nie tylko uczciwie umierać, jak uczš stoicy, ale i uczciwie żyć. Jeœli kiedy dojdę do majštku i będę miał taki dom jak ten i tylu niewolników, to może zostanę chrzeœcijaninem na tak długo, jak mi to będzie na rękę. Bo bogaty może sobie na wszystko pozwolić, nawet na cnotę... Tak! To jest religia dla bogatych i dlatego nie rozumiem, jakim sposobem jest między nimitylu biednych. Co im z tego przyjdzie i dlaczego pozwalajš cnocie zawišzywać sobie ręce? Muszę się kiedyœ nad tym zastanowić. Tymczasem chwała ci, Hermesie, żeœ mi pomógł odnaleŸć tego borsuka... Ale jeœliœ to uczynił dla dwóch jałówek, białych jednolatek z pozłoconymi rogami, to cię nie poznaję. WstydŸ się, Argobójco! Taki mšdry bóg, żeby też z górynie przewidział, że nic nie dostanie! Ofiaruję ci za to mojš wdzięcznoœć, a jeœli wolisz od mojej wdzięcznoœci dwoje bydlšt,tedy sam jesteœ trzecim i w najlepszym razie powinieneœ być pastuchem, nie bogiem. Strzeż się także, żebym jako filozof nie dowiódł ludziom, że cię nie ma, bo wówczas wszyscy by ci przestali składać ofiary. Z filozofami lepiej być dobrze." Tak rozmawiajšc ze sobš i z Hermesem, wycišgnšł się na ławie, podłożył sobie płaszcz pod głowę i gdy niewolnicy sprzštnęli naczynia, zasnšł. Zbudził się dopiero, a raczej zbudzono go, gdy nadszedł Kroto. Wówczas udał się do atrium i z przyjemnoœciš poczšł przyglšdaćsię potężnej postaci lanisty, eks-gladiatora,która swym ogromem zdawała się wypełniać całe atrium. Kroto już był się ułożył o cenę wyprawy i mówił właœnie Winicjuszowi: - Na Herkulesa! Dobrze, panie, żeœ się dziœ do mnie zgłosił, albowiem jutro udaję się do Benewentu, dokšd wezwał mnie szlachetny Watyniusz, abym się tam wobec cezara próbował z niejakim Syfaksem, najsilniejszym Negrem, jakiego wydała kiedykolwiek Afryka. Czy wyobrażasz sobie,panie, jak jego koœć pacierzowa chrupnie wmoich ramionach, ale prócz tego strzaskammu pięœciš jego czarnš szczękę. - Na Polluksa! - odpowiedział Winicjusz. - Jestem pewien, że tak uczynisz, Krotonie. - I wyœmienicie postšpisz - dodał Chilo. - Tak!... Prócz tego strzaskaj mu szczękę! To dobra myœl i godny ciebie czyn. Gotów jestem założyć się, że mu strzaskasz szczękę. Posmaruj jednak tymczasem członki oliwš, mój Herkulesie, i przepasz się, albowiem wiedz o tym, iż z prawdziwym Kakusem możesz mieć sprawę.Człowiek, co strzeże tej dziewicy, o którš chodzi dostojnemu Winicjuszowi, posiada podobno wyjštkowš siłę. Chilon mówił tak tylko dla podniecenia ambicji Krotona, lecz Winicjusz rzekł: - Tak jest, nie widziałem tego, ale mówionomi o nim, że byka chwyciwszy za rogi, może go zawlec, dokšd chce. - Oj! - zawołał Chilo, który nie wyobrażał sobie, by Ursus był tak silnym. Lecz Kroto uœmiechnšł się pogardliwie. - Podejmuję się, dostojny panie - rzekł - porwać tš oto rękš, kogo mi każesz, a tš drugš obronić się przeciw siedmiu takim Ligom i przynieœć ci dziewicę do domu, choćby wszyscy chrzeœcijanie z Rzymu gonili za mnš jak kalabryjskie wilki. Jeœli tego nie dokażę, pozwolę sobie dać batogi na tym impluvium. - Nie pozwól mu na to, panie! - zawołał 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żpP• Uqĺ _c€rD|csŔ*‚ctB: Chilo. - Pocznš w nas godzić kamieniami, a wówczas, co jego siła pomoże? Czyż nie lepiej zabrać dziewicę z domu i nie narażaćani jej, ani siebie na zgubę? - Tak ma być, Krotonie - rzekł Winicjusz. - Twoje pienišdze, twoja wola! Pamiętaj tylko, panie, że jutro jadę do Benewentu. - Mam pięciuset niewolników w samym mieœcie - odpowiedział Winicjusz. Po czym dał im znak, by odeszli, sam zaœ udał się do biblioteki i siadłszy napisał do Petroniusza następne słowa: "Chilon odnalazł Ligię. Dziœ wieczór udaję się z nim i z Krotonem do Ostrianum i porwę jš zaraz lub jutro z domu. Niech bogowie zlejš na cię wszelkie pomyœlnoœci. BšdŸ zdrów, carissime, gdyż radoœć nie pozwala mi pisać dłużej." I złożywszy trzcinę poczšł przechadzać się szybkim krokiem, albowiem prócz radoœci, która zalewała mu duszę, trawiła go goršczka. Mówił sobie, że nazajutrz Ligia będzie w tym domu. Nie wiedział, jak z niš postšpi, czuł jednak, że jeœli go zechce kochać, to będzie jej sługš. Przypominał sobie upewnienia Akte, że był kochanym, i wzruszał się do głębi. Więc będzie chodziło tylko o przezwyciężenie jakiegoœ dziewiczego wstydu i jakichœ œlubów, które widocznie nauka chrzeœcijańska nakazuje? Ale jeœli tak, to gdy Ligia raz będzie w jego domu i ulegnie namowie lub przemocy, wówczas musi powiedzieć sobie: "Stało się!", i następnie będzie już powolnš i kochajšcš. Lecz wejœcie Chilona przerwało mu bieg tych błogich myœli. - Panie - rzekł Grek - oto co mi jeszcze przyszło do głowy: nuż chrzeœcijanie majš jakoweœ znaki, jakoweœ tessery, bez których nikt nie będzie dopuszczony do Ostrianum? Wiem, że w domach modlitwy tak bywa i że takowš tesserę dostałem od Eurycjusza; pozwól mi więc pójœć do niego,panie, rozpytać dokładnie i zaopatrzyć się w owe znaki, jeœli okażš się konieczne. - Dobrze, szlachetny mędrcze - odpowiedział wesoło Winicjusz. -Mówisz jak człek przezorny i należy ci się za to pochwała. Pójdziesz więc do Eurycjusza lubgdzie ci się podoba, ale dla pewnoœci zostawisz na tym oto stole tę sakiewkę, którš dostałeœ. Chilo, który zawsze niechętnie rozstawał się z pieniędzmi, skrzywił się, jednakże uczynił zadoœć rozkazowi i wyszedł: Z Karyn do Cyrku, przy którym leżał sklepik Eurycjusza, nie było zbyt daleko, dlatego też wrócił znacznie jeszcze przed wieczorem. - Oto sš znaki, panie. Bez nich nie puszczono by nas. Rozpytałem się też dobrze o drogę, a zarazem powiedziałem Eurycjuszowi, że potrzebuję znaków tylko dla moich przyjaciół, sam zaœ nie pójdę, boto dla mnie starego za daleko, i wreszcie, że jutro zobaczę Wielkiego Apostoła, który mi powtórzy najpiękniejsze ustępy ze swego przemówienia. - Jak to: nie będziesz? Musisz iœć! - rzekł Winicjusz. - Wiem, że muszę, ale pójdę dobrze zakapturzony i wam radzę toż samo uczynić, inaczej, możemy spłoszyć ptaki. Jakoż niebawem poczęli się zbierać, albowiem mrok czynił się na œwiecie. Wzięligalijskie płaszcze z kapturami, wzięli latarki; Winicjusz uzbroił nadto siebie i towarzyszów w krótkie zakrzywione noże, Chilon zaœ wdział perukę, w którš się po drodze od Eurycjusza zaopatrzył, i wyszli œpieszšc się, by do odległej bramy Nomentańskiej dojœć przed jej zamknięciem. Rozdział XX Szli przez Vicus Patricius, wzdłuż Wiminalu,do dawnej bramy Wiminalskiej, koło płaszczyzny, na której Dioklecjan wzniósł póŸniej wspaniałe łaŸnie. Minęli resztki muru Serwiusza Tuliusza i przez bardziej już puste miejsca doszli do drogi Nomentańskiej, tam zaœ skręciwszy na lewo, ku Salaria, znaleŸli się wœród wzgórz, pełnych kopalni piasku, a gdzieniegdzie i cmentarzy. Œciemniło się tymczasem już zupełnie, że zaœ księżyc jeszcze nie wszedł, więc drogę doœć trudno przyszłaby im znaleŸć, gdyby nie to,że jak przewidział Chilo, wskazywali jš sami chrzeœcijanie. Jakoż na prawo, na lewo i na przodzie widać było ciemne postaci, zdšżajšce ostrożnie ku piaszczystym wšdołom. Niektórzy z owych ludzi nieœli latarki, okrywajšc je jednak ile możnoœci płaszczami, inni, znajšcy lepiej drogę, szli po ciemku. Wprawne żołnierskie oczy Winicjusza odróżniały po ruchach młodszych mężczyzn od starców wlokšcychsię na kijach i od kobiet poobwijanych starannie w długie stole. Rzadcy przechodnie i wieœniacy, wyjeżdżajšcy z miasta, brali widocznie tych nocnych wędrowców za robotników zdšżajšcych do arenariów lub za bractwa pogrzebowe, których członkowie wyprawiali sobie czasami obrzędowe agapy w nocy. W miarę jednak, jak młody patrycjusz i jego towarzysze posuwali się naprzód, naokół migało coraz więcej latarek i zwiększała się liczba osób. Niektóre z nich œpiewały przyciszonymi głosami pieœni, które Winicjuszowi wydawały się jakby pełne tęsknoty. Chwilami ucho jego chwytało urywane słowa lub zdania pieœni, jak na, przykład: "Wstań, który œpisz" lub "Powstań z martwych", czasem znów imię Chrystusa powtarzało się w ustach mężczyzn i kobiet. Lecz Winicjusz mało zwracał uwagi na słowa, albowiem przez głowę przechodziło mu, że może która z owych ciemnych postaci jest Ligiš. Niektóre, przechodzšc blisko, mówiły: "Pokój z wami" lub "Chwała Chrystusowi", jego zaœ ogarniał niepokój i serce poczynało mu bić żywiej, albo wiem wydawało mu się, że słyszy głos Ligii. Podobne kształty lub podobne ruchy zwodziły go w ciemnoœciach co chwila i dopiero sprawdziwszy kilkakrotnie swš omyłkę poczšł nie ufać oczom. Droga wydała mu się jednak długš. Okolicę znał dobrze, ale po ciemku nie umiał się w niej rozeznać. Co chwila trafiały się to jakieœ wšskie przejœcia, to częœci murów, to jakieœ budynki, których sobie koło miasta nie przypominał. Wreszcie brzeg księżyca ukazał się sponad nagromadzonychchmur i oœwiecił okolicę lepiej od mdłych latarek. Coœ z dala poczęło wreszcie błyszczeć jakby ognisko lub płomień pochodni. Winicjusz pochylił się ku Chilonowii spytał, czy to Ostrianum. Chilo, na którym noc, odległoœć od miasta i te postaci, do widm podobne, czyniły widocznie silne wrażenie, odrzekł nieco niepewnym głosem: - Nie wiem, panie, nie byłem nigdy w Ostrianum. Ale mogliby chwalić Chrystusa gdzieœ bliżej miasta. Po chwili zaœ, czujšc potrzebę rozmowy i pokrzepienia odwagi, dodał: - Schodzš się jak zbójcy, a przecie nie wolno im zabijać, chyba że mnie ów Lig zwiódł niegodnie. Lecz Winicjusza, który myœlał o Ligii, zdziwiła także ta ostrożnoœć i tajemniczoœć, z jakš jej współwyznawcy zbierali się dla słuchania swego najwyższego kapłana, więc rzekł: - Jak wszystkie religie, tak i ta ma między nami swych zwolenników, ale chrzeœcijanie to sekta żydowska. Czemuż zbierajš się tu, gdy na Zatybrzu stojš œwištynie żydowskie,w których w biały dzień Żydzi składajš ofiary? - Nie, panie. Żydzi właœnie sš ich najzaciętszymi nieprzyjaciółmi. Mówiono mi, że już przed dzisiejszym cezarem przyszło niemal do wojny między Żydami a nimi. Cezara Klaudiusza znudziły tak te rozruchy, że wygnał wszystkich Żydów, dziœ jednak edykt ten jest zniesiony. Lecz chrzeœcijanie kryjš się przed Żydami i przed ludnoœciš, która, jak ci wiadomo, posšdza ich o zbrodnie i nienawidzi. Czas jakiœ szli w milczeniu, po czym Chilo, którego strach zwiększał się w miarę odległoœci od bram, rzekł: - Wracajšc od Eurycjusza pożyczyłem od jednego balwierza peruki i w nozdrza wsadziłem sobie dwa ziarnka bobu. Nie powinni mnie poznać. Ale gdyby i poznali, to nie zabijš. To nieŸli ludzie! To nawet bardzo uczciwi ludzie, których kocham i cenię. - Nie ujmuj ich sobie pochwałami przedwczeœnie - odpowiedział Winicjusz. Weszli teraz w wšski wšdół, zamknięty z boku jakby dwoma okopami, nad którymi przerzucał się w jednym miejscu akwedukt.Księżyc tymczasem wychylił się zza chmur i na końcu wšwozu ujrzeli mur, pokryty obficie srebrzšcymi się w œwietle miesięcznym bluszczami. Było to Ostrianum.Winicjuszowi zaczęło bić serce żywiej. Przy bramie dwaj fossorowie odbierali znaki. Po chwili Winicjusz i jego towarzyszeznaleŸli się w miejscu doœć obszernym, zamkniętym ze wszystkich stron murem. Gdzieniegdzie stały tu osobne pomniki, w œrodku zaœ widać było właœciwe hypogeum,czyli kryptę, leżšcš w niższej swej częœci pod powierzchniš gruntu, w której były grobowce; przed wejœciem do krypty szumiała fontanna. Widocznym jednak było,że zbyt wielka liczba osób nie zdołałaby sięw samym hypogeum pomieœcić. Winicjusz więc domyœlił się łatwo, że obrzšdek będzie się odbywał pod gołym niebem na dziedzińcu, na którym wkrótce zgromadził się tłum bardzo liczny. Jak okiem dojrzeć, latarka migotała przy latarce, wielu zaœ z przybyłych nie miało wcale œwiatła. Z wyjštkiem kilku głów, które się odkryły, wszyscy, z obawy zdrajców czy też chłodu, pozostali zakapturzeni, i młody patrycjusz z trwogš pomyœlał, że jeœli tak pozostanš do końca, to w tym tłumie, przymdłym œwietle, niepodobna mu będzie Ligii rozeznać. Lecz nagle przy krypcie zapalono kilka smolnych pochodni, które ułożona w mały stos. Stało się jaœniej. Tłum poczšł po chwili œpiewać, z poczštku cicho, potem coraz głoœniej, jakiœ dziwny hymn. Winicjusz nigdy w życiu nie słyszał podobnej pieœni. Ta sama tęsknota, która już uderzyła go w œpiewach nuconych półgłosem przez pojedynczych ludzi w czasie drogi na cmentarz, odezwała się i teraz w tym hymnie, tylko daleko wyraŸnieji silniej, a w końcu stała się tak przejmujšcš i ogromnš, jak by wraz z ludŸmi poczšł tęsknić cały ten cmentarz, wzgórza, wšdoły i okolica. Zdawać się przytym mogło, iż jest w tym jakieœ wołanie ponocy, jakaœ pokorna proœba o ratunek w zabłškaniu i ciemnoœci. Głowy, podniesione ku górze, zdawały się widzieć kogoœ, hen, wysoko, a ręce wzywać go, by zstšpił. Gdypieœń cichła, następowała jakby chwila oczekiwania, tak przejmujšca, że i Winicjusz, i jego towarzysze mimo woli spoglšdali ku gwiazdom, jak by w obawie, że stanie się coœ niezwykłego i że ktoœ naprawdę zstšpi. Winicjusz w Azji Mniejszej, w Egipcie i w samym Rzymie widział mnóstwo przeróżnych œwištyń, poznał mnóstwo wyznań i słyszał mnóstwopieœni, tu jednak dopiero po raz pierwszy ujrzał ludzi wzywajšcych bóstwo pieœniš nie dlatego, że chcieli wypełnić jakiœ ustalony rytuał, ale spod serca, z takiej prawdziwej za nim tęsknoty, jakš mogš mieć dzieci za ojcem lub matkš. Trzeba było być œlepym, by nie dostrzec, że ci ludzie nie tylko czcili swego boga, ale go z całej duszy kochali, tego zaœ Winicjusz nie widział dotšd w żadnej ziemi, w żadnych obrzędach, w żadnej œwištyni, w Rzymie bowiem i, w Grecji ci, którzy jeszcze oddawali czeœć bogom, czynili to dla zjednania sobie ich pomocy lub z bojaŸni, ale nikomu nie przychodziło nawet do głowy, by ich kochać. Jakkolwiek też miał myœl zajętš Ligiš, a uwagę wypatrywaniem jej wœród tłumów, nie mógł jednak nie widzieć tych rzeczy dziwnych i nadzwyczajnych, które się koło niego działy. Tymczasem dorzucono kilka pochodni na ognisko, które oblało czerwonym œwiatłem cmentarz i przyćmiłoblask latarek, w tej samej zaœ chwili z hypogeum wyszedł starzec przybrany w płaszcz z kapturem, ale z odkrytš głowš, iwstšpił na kamień leżšcy w pobliżu stosu. Tłum zakołysał się na jego widok. Głosy obok Winicjusza poczęły szeptać: "Petrus! Petrus!..." Niektórzy poklękali, inni wycišgali ku niemu ręce. Nastała cisza tak głęboka, że słychać było każdy opadajšcy z pochodni węgielek, oddalony turkot kół naNomentańskiej drodze i szmer wiatru w kilku piniach rosnšcych obok cmentarza. Chilo pochylił się ku Winicjuszowi i szepnšł:- To ten! Pierwszy uczeń Chrestosa, rybak! Starzec zaœ wzniósł do góry dłoń i znakiem krzyża przeżegnał zgromadzonych,którzy tym razem padli na kolana. Towarzysze Winicjusza i on sam, nie chcšc się zdradzić, poszli za przykładem innych. Młody człowiek nie umiał na razie pochwytać swych wrażeń, albowiem wydało mu się, że owa postać, którš przedsobš widział, jest i doœć prostaczš, i nadzwyczajnš, a co więcej, że ta nadzwyczajnoœć wypływa właœnie z tej prostoty. Starzec nie miał ani mitry na głowie, ani dębowego wieńca na skroniach,ani palmy w ręku, ani złotej tablicy na piersiach, ani szat usianych w gwiazdy lub białych, słowem żadnych takich oznak, jakie nosili kapłani wschodni, egipscy, greccy lub flaminowie rzymscy. I znów uderzyła Winicjusza taż sama różnica, którš odczuł słuchajšc pieœni chrzeœcijańskich, albowiem i ten "rybak" wydał mu się nie jakimœ arcykapłanem biegłym w ceremoniach, ale jakby prostym,wiekowym i niezmiernie czcigodnym œwiadkiem, który przychodzi z daleka, by opowiedzieć jakšœ prawdę, którš widział, której dotykał, w którš uwierzył, jak wierzy się w oczywistoœć, i ukochał właœnie dlatego, że uwierzył. Była też w jego twarzy taka siła przekonania, jakš posiada prawda sama. I Winicjusz, który będšc sceptykiem, nie chciał się poddać jego urokowi, poddał się jednakże jakiejœ goršczkowej ciekawoœci, co też wypłynie zust tego towarzysza tajemniczego "Chrestosa" i jaka jest ta nauka, którš wyznajš Ligia i Pomponia Grecyna. Tymczasem Piotr poczšł mówić i mówił z poczštku jak ojciec, który upomina dzieci i uczy je, jak majš żyć. Nakazywał im, by wyrzekli się zbytków i rozkoszy, miłowali zaœ ubóstwo, czystoœć obyczajów, prawdę,by znosili cierpliwie krzywdy i przeœladowania, słuchali przełożonych i władzy, wystrzegali się zdrady, obłudy i obmówiska, a w końcu, żeby dawali przykład i jedni drugim między sobš, i nawet poganom. Winicjusza, dla którego dobrem było to tylko, co mogło mu wrócić Ligię, a złem wszystko, co stawało międzynimi jako przeszkoda, dotknęły i rozgniewały niektóre z tych rad, albowiem wydało mu się, że zalecajšc czystoœć i walkę z żšdzami starzec œmie tym samym nie tylko potępiać jego miłoœć, ale zraża Ligię do niego i utwierdza jš w oporze. Zrozumiał, że jeœli ona jest między zebranymi i słucha tych słów, a bierze je do serca, to w tej chwili musi myœleć o nimjako o wrogu tej nauki i niegodziwcu. Na tęmyœl porwała go złoœć: "Cóżem nowego usłyszał - mówił sobie. - Toż ma być owa nieznana nauka? Każdy to wie, każdy to słyszał. Wszak ubóstwo i ograniczenie potrzeb zalecajš i cynicy, wszak cnotę polecał i Sokrates, jako rzecz starš a dobrš; wszak pierwszy lepszy stoik, nawet taki Seneka, który ma pięćset stołów cytrynowych, sławi umiarkowanie, zaleca prawdę, cierpliwoœć w przeciwnoœciach, stałoœć w nieszczęœciu, i to wszystko jest jakoby zleżałe zboże, które myszy jedzš, ludzie zaœ już jeœć nie chcš, dlatego że ze staroœci zatęchło." I obok gniewu doznał jakby uczucia zawodu, spodziewał się bowiem odkrycia jakichœ nieznanych, czarodziejskich tajemnic, a przynajmniej mniemał, że usłyszy jakiegoœ zadziwiajšcego swš wymowš retora, tymczasem słyszał jeno słowa ogromnie proste, pozbawione wszelkich ozdób. Dziwiła go tylko ta cisza i to skupienie, z jakim tłum słuchał. Lecz starzec mówił dalej do tych zasłuchanych ludzi, że majš być dobrzy, cisi, sprawiedliwi, ubodzy i czyœci nie dlatego, by za życia mieć spokój,ale by po œmierci żyć wiecznie w Chrystusie, w takim weselu, w takiej chwale, rozkwicie i radoœci, jakich nikt na ziemi nigdy nie dostšpił. I tu Winicjusz, jakkolwiek uprzedzony przed chwilš niechętnie, nie mógł nie zauważyć, że jednak jest różnica między naukš starca a tym, co mówili cynicy, stoicy lub inni filozofowie, ci bowiem dobro i cnotę zalecali jako rzecz rozumnš i jedynie w życiu praktycznš, on zaœ obiecywał za niš nieœmiertelnoœć, i to nie jakšœ lichš nieœmiertelnoœć pod ziemiš, w nudzie, czczoœci, pustkowiu, ale wspaniałš, równš niemal bytowi bogów. Mówił przy tym o niejjak o rzeczy zupełnie pewnej, więc wobec takiej wiary cnota nabierała ceny po prostubez granic, a klęski życia stawały się czymœ niesłychanie błahym, albowiem cierpieć chwilowo, dla nieprzebranego szczęœcia, jest rzeczš zupełnie innš niż cierpieć dlatego tylko, że taki jest porzšdeknatury. Lecz starzec mówił dalej, że cnotę i prawdę należy miłować dla nich samych, albowiem najwyższym przedwiecznym dobrem i przedwiecznš cnotš jest Bóg, kto więc je miłuje, ten miłuje Boga i przez to sam staje się jego umiłowanym dzieckiem. Winicjusz nie rozumiał tego dobrze, mu na to, panie! - zawołał 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żuPmcv˝|cw9Ő Ux,ac€yo:é!wiedział jednak już dawniej ze słów, którePomponia Grecyna powiedziała do Petroniusza, że ten Bóg jest wedle mniemania chrzeœcijan jeden i wszechmocny, gdy więc teraz usłyszał jeszcze, że jest on wszechdobrem i wszechprawdš, mimo woli pomyœlał, że wobec takiego Demiurga Jowisz, Saturn, Apollo, Juno, Westa i Wenus wyglšdaliby jakjakaœ marna i hałaœliwa zgraja, w której brojš wszyscy razem i każdy na swojš rękę. Ale największe zdumienie ogarnęło młodego człowieka, gdy starzec poczšł nauczać, że Bóg jest również wszechmiłoœciš, kto więc kocha ludzi, ten spełnia najwyższe jego przykazanie. Lecz nie doœć jest kochać ludzi ze swego narodu,albowiem Bóg-człowiek za wszystkich krewprzelał i między poganami znalazł już takich swoich wybranych, jak Korneliusz centurion, i nie doœć jest kochać tych, którzy nam dobrze czyniš, albowiem Chrystus przebaczył i Żydom, którzy go wydali na œmierć, i żołnierzom rzymskim, którzy go do krzyża przybili, należy więc tym, którzy krzywdy nam czyniš, nie tylko przebaczać, ale kochać ich i płacić im dobrem za złe; i nie doœć kochać dobrych, ale trzeba kochać i złych, gdyż tylko miłoœciš można z nich złoœć wyplenić. Chiloprzy tych słowach pomyœlał sobie, że jego robota poszła na marne i że Ursus nigdy w œwiecie nie odważy się zabić Glauka ani tej nocy, ani żadnej innej. Pocieszył się jednaknatychmiast drugim wnioskiem wyprowadzonym z nauki starca, mianowicie, że i Glaukus nie zabije jego, choćby go odkrył i poznał. Winicjusz nie myœlał już jednak, że w słowach starca nie masz niczego nowego, ale ze zdumieniem zadawał sobie pytanie: co to zaBóg? co to za nauka? i co to za lud? Wszystko, co słyszał, nie mieœciło się wprost w jego głowie. Był to dla niego jakiœ niesłychany nów pojęć. Czuł, że gdyby na przykład chciał pójœć za tš naukš, musiałby złożyć na stos swoje myœlenie, zwyczaje, charakter, całš dotychczasowš naturę i wszystko to spalić na popiół, a wypełnić się jakimœ zgoła innym życiem i całkowicie nowš duszš. Nauka, która mu nakazywała kochać Partów, Syryjczyków, Greków, Egipcjan, Gallów i Brytanów, przebaczać nieprzyjaciołom, płacić im dobrem za złe ikochać ich, wydała mu się szalonš, jednoczeœnie zaœ miał poczucie, że jednak w samym jej szaleństwie jest coœ potężniejszego niż we wszelkich dotychczasowych filozofiach. Mniemał, że zpowodu jej szaleństwa jest niewykonalnš, az powodu niewykonalnoœci boskš. Odrzucał jš w duszy, a czuł, że rozchodzi się od niej, jakby od łški pełnej kwiatów, jakaœ woń upajajšca, którš gdy ktoœ raz odetchnšł, musi, jako w kraju Lotofagów, zapomnieć o wszystkim innym i tylko do niejtęsknić. Zdawało mu się, że nie ma w niej nic rzeczywistego i zarazem, że rzeczywistoœć wobec niej jest czymœ tak lichym, że nie warto zatrzymywać nad niš myœli. Otoczyły go jakieœ przestwory, których się ani domyœlał, jakieœ ogromy, jakieœ chmury. Ów cmentarz poczšł czynić na nim wrażenie zbiorowiska szaleńców, lecz także i miejsca tajemniczego i strasznego, na którym, jakby na jakimœ mistycznym łożu, rodzi się coœ, czego nie było dotšd na œwiecie. Uprzytomniał sobie wszystko, co od pierwszej chwili starzec mówił o życiu, prawdzie, miłoœci, Bogu, i myœli jego olœniewały od blasku, jak olœniewajš oczy od błyskawic nieustannie po sobie następujšcych. Jak zwykle ludzie, którym życie zmieniło się w jednš namiętnoœć, myœlał o tym wszystkim przez swojš miłoœć do Ligii i przy œwietle owych błyskawic ujrzał jasno jednš rzecz: że jeœli Ligia jest na cmentarzu, jeœli wyznaje tę naukę, słucha i czuje, to przenigdy nie zostanie jego kochankš. Po raz też pierwszy od czasu, jak jš u Aulusów poznał, Winicjusz poczuł, że choćby jš teraz odzyskały to i tak jej nie odzyska. Nic podobnego nie przyszło mu dotšd do głowy, a i obecnie nie umiał sobiez tego zdać sprawy, gdyż była to nie tyle wyraŸne zrozumienie, ile raczej mętne poczucie jakowejœ niepowetowanej straty i jakowegoœ nieszczęœcia. Wstał w nim niepokój, który wnet zmienił się w burzę gniewu przeciw chrzeœcijanom w ogóle, a przeciw starcowi w szczególnoœci. Ów rybak, którego na pierwszy rzut oka poczytał za prostaka, przejmował go terazniemal bojaŸniš i zdawał mu się być jakimœ tajemniczym Fatum, rozstrzygajšcym nieubłaganie, a zarazem tragicznie jego losy. Fossor przyłożył znów nieznacznie kilka pochodni na ogień, wiatr przestał szumieć w piniach, płomień wznosił się równo, wysmukłym ostrzem, ku skrzšcym się na wypogodzonym niebie gwiazdom, starzec zaœ wspomniawszy o œmierci Chrystusa poczšł już tylko o Nim mówić. Wszyscy zatrzymali dech w piersiach i cisza zrobiła się jeszcze większa niż poprzednio, taka, że słyszeć można było niemal bicie serc. Ten człowiek widział! I opowiadał jako ten, któremu każda chwila wyryła się tak w pamięci, że gdy przymknie oczy, to jeszcze widzi. Mówił więc, jak wróciwszy od Krzyża, przesiedzieli z Janem dwa dni i dwie noce w wieczerniku, nie œpišc, nie jedzšc, w znękaniu, żalu, trwodze, w zwštpieniu, głowy trzymajšc w rękach i rozmyœlajšc, że On umarł. Oj, ach! Jak było ciężko! jak ciężko! Już wstał dzień trzeci i œwit pobielił mury, a oni obaj z Janem siedzieli tak pod œcianš bez rady i nadziei. Co ich sen zmorzył (bo i noc przed mękš spędzili bezsennie), to budzili się i, poczynali biadać na nowo. Aż ledwo weszło słońce" wpadła Maria z Magdali, bez tchu,z rozwišzanym włosem i z krzykiem: "Wzięli Pana!" Oni zaœ posłyszawszy zerwali się i poczęli biec na miejsce. Lecz Jan, człek młodszy, przybieżał pierwszy, obaczył grób pusty i nie œmiał wejœć. Dopiero gdy było ich troje u wejœcia, on, który im to mówi, wszedł, ujrzał na kamieniu giezło i zawijacze, ale ciała nie znalazł. Więc spadł na nich strach, bo myœleli, że porwali Chrystusa kapłani, i obaj wrócili dodomu w większym jeszcze udręczeniu. Potem nadeszli inni uczniowie i podnosili lament to wszyscy razem, by ich usłyszał łacniej Pan Zastępów, to kolejno. Zamarł wnich duch, bo się spodziewali, że mistrz miał odkupić Izraela, a oto był trzeci dzień, jak umarł, więc nie rozumieli, dlaczego Ojciec opuœcił Syna, i woleliby nie oglšdać dnia i pomrzeć, tak ciężkie było brzemię. Wspomnienie tych strasznych chwil jeszcze teraz wycisnęło dwie łzy z oczu starca, które widać było dobrze przy blasku ognia,œciekajšce po siwej brodzie. Stara, obnażona z włosów głowa poczęła mu się trzšœć i głos zamarł mu w piersi. Winicjusz rzekł w duchu: "Ten człowiek mówi prawdę i płacze nad niš!" - a słuchaczów o prostych sercach żal chwyciłtakże za gardła. Słyszeli już nieraz o męceChrystusa i wiadomo im było, że radoœć nastšpi po smutku, ale że to opowiadał Apostoł, który widział, więc pod wrażeniem załamywali ręce łkajšc lub bili się po piersiach. Lecz z wolna uspokoili się, bo chęć dalszegosłuchania przemogła. Starzec przymknšł oczy, jakby chcšc widzieć lepiej w duszy rzeczy odległe, i mówił dalej: "Gdy tak czynili lament, wpadła znów Mariaz Magdali wołajšc, że widziała Pana. Nie mogšc Go dla wielkiego blasku rozeznać, myœlała, że ogrodnik, ale On rzekł: "Mario!" Wówczas krzyknęła: "Rabboni!", i padła mu do nóg. On zaœ kazał jej iœć do uczniów, a potem znikł. Ale oni, uczniowie, nie wierzyli jej, a gdy płakała od radoœci, jedni przyganiali jej, inni myœleli, że żal pomieszał jej zmysły, bo mówiła także, żew grobie widziała aniołów, oni zasię, przybieżawszy raz wtóry, widzieli grób pusty. Potem wieczorem przyszedł Kleofas,który chodził z innym do Emmaus, i wrócili co żywo, mówišc: "Prawdziwie zmartwychwstał Pan." I poczęli się spieraćprzy drzwiach zamkniętych dla bojaŸni Żydów. Wtem On stanšł między nimi, choć nie skrzypiały drzwi, a gdy struchleli, rzekł im: "Pokój z wami."" ...........................................................................-.-.-.-.......................................... "I widziałem Go, jako widzieli wszyscy, a On był jako œwiatłoœć i jako szczęœliwoœć serc naszych, boœmy uwierzyli, że zmartwychwstał i że morza wyschnš, górysię w proch obrócš, a Jego chwała nie przeminie." ...........................................................................-.-.-.-.......................................... "A po oœmiu dniach Tomasz Dydymus wkładał palce w Jego rany i dotykał boku Jego, a potem padł Mu do nóg i wołał: "Pan mój i Bóg mój!" Któren mu odpowiedział: "Iżeœ mnie ujrzał, uwierzyłeœ. Błogosławieni którzy nie widzieli, a uwierzyli." I te słowa słyszeliœmy, i oczy nasze patrzyły na Niego, albowiem był między nami." Winicjusz słuchał i działo się z nim coœ dziwnego. Zapomniał na chwilę, gdzie jest, poczšł tracić czucie rzeczywistoœci, miarę,sšd. Stał wobec dwóch niepodobieństw. Niemógł uwierzyć w to, co starzec mówił, a czuł, że trzeba by być chyba œlepym i zaprzeć się własnego rozumu, by przypuœcić, że ów człowiek, który mówił: "Widziałem", kłamał. Było coœ w jego wzruszeniu, w jego łzach, w jego całej postaci i w szczegółach zdarzeń, które opowiadał, co czyniło niemożliwym wszelkie posšdzenie. Winicjuszowi wydawało się chwilami, że œni. Lecz naokółwidział uciszony tłum; kopeć latarek dolatywał do jego nozdrzy; opodal płonęły pochodnie, a obok na kamieniu stał człowiek stary, bliski grabu, z drżšcš nieco głowš, który dajšc œwiadectwo, powtarzał: "Widziałem!" I opowiedział im wszystko dalej, aż do Wniebowstšpienia. Chwilami wypoczywał, bomówił bardzo szczegółowo, ale czuć było, że każdy najmniejszy szczegół tak wyrył się w jego pamięci, jak na kamieniu. Tych, którzy go słuchali, ogarnęło upojenie. Pozrzucali z głów kaptury, by słyszeć lepiej i by nie uronić żadnego z tych słów, które były dla nich bez ceny. Zdawało im się, że jakaœ moc nadludzka przenosi ich doGalilei, że chodzš razem z uczniami po tamtejszych gajach i nad wodami, że ten cmentarz zmienia się w Tyberiadzkie Jezioro, a na brzegu, w porannym tumanie,stoi Chrystus, tak jak stał wówczas, gdy Jan, patrzšc z łódki, rzekł: "Pan jest!" - aPiotr rzucił się wpław, by prędzej przypaœć do nóg umiłowanych. W twarzach znać było zachwyt bez granic i zapomnienieżycia, i szczęœcie, i niezmierzonš miłoœć. Widocznym było, że w czasie długiego opowiadania Piotra niektórzy mieli widzenia,gdy zaœ poczšł mówić, jak w chwili Wniebowstšpienia obłoki poczęły zasuwać się pod stopy Zbawiciela i przesłaniać Go, i zakrywać przed oczyma apostołów, wszystkie głowy podniosły się miano woli ku niebu i nastała chwila jakby oczekiwania, jakby owi ludzie mieli nadziejędojrzeć Go jeszcze lub jakby się spodziewali, że zstšpi znów z pól niebieskich, by zobaczyć, jak stary Apostołpasie powierzone mu owce i błogosławić jego i stado. I dla tych ludzi nie było w tej chwili Rzymu, nie było szalonego cezara, nie było œwištyń, bogów, pogan, był tylko Chrystus, który wypełniał ziemię, morze, niebo, œwiat. W odległych domach, porozrzucanych wzdłuż Via Nomentana, koguty poczęły piaćoznajmujšc północ. W tej chwili Chilo pocišgnšł Winicjusza za róg płaszcza i szepnšł: - Panie, tam, niedaleko starca, widzę Urbana, a przy nim jakšœ dziewicę. Winicjusz otrzšsnšł się jak ze snu i zwróciwszy się w kierunku wskazywanym przez Greka, ujrzał Ligię. Rozdział XXI Każda kropla krwi zadrgała w młodym patrycjuszu na jej widok. Zapomniał o tłumach, o starcu, o własnym zdumieniu wobec tych niepojętych rzeczy, jakie słyszał, i widział przed sobš tylko jš jednš. Oto wreszcie po wszystkich wysiłkach, po długich dniach niepokoju, szarpania się, zmartwień odnalazł jš! Po raz pierwszy w życiu doœwiadczył, że radoœć może się rzucić na piersi jak dziki zwierz i przygnieœć je aż do utraty oddechu. On, który dotšd sšdził, że Fortunama niejako obowišzek spełniać wszelkie jego życzenia, teraz zaledwie wierzył własnym oczom i własnemu szczęœciu. Gdyby nie to niedowierzanie, jego zapalczywa natura mogła go była popchnšćdo jakiego nierozważnego kroku, ale chciał się pierwej przekonać, czy to nie dalszy cišg tych cudów, którymi miał przepełnionšgłowę, i czy nie œni. Ale nie było wštpliwoœci: widział Ligię i dzieliła go od niej odległoœć zaledwie kilkunastu kroków. Stała w pełnym œwietle, więc mógł napawać się jej widokiem, ile sam chciał. Kaptur zesunšł się jej z głowy i rozrzucił włosy; usta miała nieco otwarte, oczy wzniesione ku Apostołowi, twarz zasłuchanš i zachwyconš. W płaszczu z ciemnej wełny, ubrana była jak dziewczynaz ludu, Winicjusz jednak nigdy nie widział jej piękniejszš i mimo całego zamętu, jaki w nim powstał, uderzyła go w przeciwstawieniu do tego niewolniczego niemal ubioru szlachetnoœć tej cudnej patrycjuszowskiej głowy. Miłoœć przeleciała po nim jak płomień, ogromna, pomieszana z jakimœ dziwnym uczuciem tęsknoty, uwielbienia, czci i żšdzy. Czuł rozkosz, jakš sprawiał mu sam jej widok, inapawał się niš jakby ożywczš wodš po długim pragnieniu. Stojšc przy olbrzymim Ligu wydawała mu się mniejszš, niż była przedtem, niemal dzieckiem; spostrzegł także, iż wyszczuplała. Płeć jej była prawie przezrocza; czyniła na nim wrażenie kwiatu i duszy. Ale tym bardziej tylko pragnšł posišœć tę istotę, tak odmiennš od kobiet, które widział lub posiadał na Wschodzie i w Rzymie. Czuł, żeoddałby za niš tamte wszystkie, a z nimi Rzym i œwiat w dodatku. Byłby się zapatrzył i zapamiętał zupełnie, gdyby nie Chilo, który cišgnšł, go za róg płaszcza, w strachu, aby nie uczynił czegoœ, co mogło podać ich na niebezpieczeństwo. Chrzeœcijanie tymczasem zaczęli się modlić i œpiewać. Za chwilę zagrzmiało Maranatha a potem Wielki Apostoł poczšł chrzcić wodš, z fontanny tych, których prezbiterowie przedstawiali jako do przyjęcia chrztu przygotowanych. Winicjuszowi zdawało się,że ta noc nigdy się nie skończy. Chciał teraz iœć jak najprędzej za Ligiš i pochwycić jš w drodze lub w jej mieszkaniu. Wreszcie niektórzy poczęli opuszczać cmentarz. Chilo wówczas szepnšł: - WyjdŸmy, panie, przed bramę, albowiem nie zdjęliœmy kapturów i ludzie patrzš na nas. Tak było rzeczywiœcie. Gdy podczas słów Apostoła wszyscy odrzucili kaptury, ażeby lepiej słyszeć, oni nie poszli za ogólnym przykładem. Rada Chilona wydała się też roztropnš. Stojšc przy bramie mogli uważaćna wszystkich wychodzšcych, Ursusa zaœ nietrudno było rozpoznać po wzroœcie i postawie. - Pójdziemy za nimi - rzekł Chilo - zobaczymy, do jakiego domu wchodzš, jutrozaœ, a raczej dziœ jeszcze, otoczysz, panie, wszystkie wejœcia do domu niewolnikami i zabierzesz jš. - Nie! - rzekł Winicjusz. - Co chcesz uczynić panie? - Wejdziemy za niš do domu i porwiemy jš natychmiast: wszak podjšłeœ się tego, Krotonie? - Tak jest - rzekł lanista - i oddaję ci się, panie, jako niewolnik, jeœli nie złamię krzyża temu bawołowi, który jej strzeże. Lecz Chilo poczšł odradzać i zaklinać ich nawszystkich bogów, ażeby tego nie czynili: Przecie Kroto miał być wzięty tylko dla obrony, na wypadek, gdyby ich poznano, niedla porwania dziewicy. Bioršc jš we dwóch tylko, sami narażš się na œmierć i co więcej, mogš jš wypuœcić z ršk, a wówczas ona skryje się w innym miejscu lub opuœci Rzym. I co uczyniš? Dlaczego nie działać na pewno, po co narażać siebie na zgubę i całe przedsięwzięcie na los niepewny? Winicjusz, mimo że z największym wysiłkiem wstrzymywał się, by zaraz na cmentarzu nie pochwycić Ligii w ramiona, czuł jednak, że Grek ma słusznoœć, i byłby może podał ucho jego radom, gdyby nie Kroto, któremu chodziło onagrodę. - Każ, panie, milczeć temu staremu capowi - rzekł - albo pozwól mi spuœcić pięœć na jego głowę. Raz w Buxentum, dokšd mnie naigrzyska sprowadził Lucjusz Saturninus, napadło na mnie w gospodzie siedmiu pijanych gladiatorów i żaden nie wyszedł z całymi żebrami. Nie mówię, żeby dziewicę porywać teraz, spoœród tłumu, bo mogliby nam rzucać pod nogi kamienie, ale gdy raz będzie w domu, porwę ci jš i zaniosę, dokšd chcesz. Winicjusz ucieszył się słuchajšc tych słówiodrzekł: - Tak się stanie, na Herkulesa! Jutro moglibyœmy jej nie znaleŸć wypadkiem w domu, gdybyœmy zaœ rzucili między nich popłoch, uprowadziliby jš niechybnie. - Ten Lig wydaje mi się strasznie silny! - dobrze, mu na to, panie! - zawołał 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żzPc{k˙c|j‡c}ń,~ň,uc€g;jęknšł Chilo. - Nie tobie każš trzymać mu ręce - odpowiedział Kroto. Musieli jednak czekać jeszcze długo i kury poczęły piać na przedœwit, nim ujrzeli wychodzšcego z bramy Ursusa, a z nim Ligię. Towarzyszyło im kilka innych osób. Chilonowi wydało się, że rozpoznaje międzynimi Wielkiego Apostoła, obok niego szedł drugi starzec, znacznie niższy wzrostem, dwie niemłode niewiasty i pacholę, które œwieciło latarniš. Za tš garstkš szedł tłumliczšcy ze dwieœcie osób. Winicjusz, Chilo i Kroto pomieszali się z owym tłumem. - Tak, panie - rzekł Chilo - twoja dziewica znajduje się pod możnš opiekš. To on z niš jest, Wielki Apostoł, bo patrz, jak ludzie klękajš przed nim na przodzie. Ludzie rzeczywiœcie klękali, ale Winicjusz nie patrzył na nich. Nie tracšc ani na chwilę z oczu Ligii myœlał tylko o jej porwaniu i przywykłszy w wojnach do wszelkiego rodzaju podstępów, układał sobie w głowie z żołnierskš œcisłoœciš cały plan porwania. Czuł, że krok, na którysię ważył, był zuchwały, ale wiedział dobrze, że zuchwałe napady zwykle kończšsię powodzeniem. Droga była jednak długa, więc chwilami myœlał także o przepaœciach, jakie wykopała między nim a Ligiš ta dziwna nauka, którš ona wyznawała. Rozumiał teraz wszystko, co się w przeszłoœci stało, i rozumiał, dlaczego się stało. Był na to doœć przenikliwym. Oto on dotšd Ligii nie znał. Widział w niej cudnš nad wszystkie dziewczynę, do której zapaliły się jego zmysły, teraz zaœ poznał, że ta nauka czyniła z niej jakšœ różnš od innych kobiet istotę i że nadzieja, aby jš także pocišgnęły zmysły, żšdza, bogactwo, rozkosz, jest czczym złudzeniem. Pojšł nareszcie to, czego obaj z Petroniuszem nierozumieli, że owa nowa religia wszczepiaław duszę coœ nieznanego temu œwiatu, w którym żył, i że Ligia, gdyby go nawet kochała, nic ze swych chrzeœcijańskich prawd dla niego nie poœwięci; że jeœli istnieje dla niej rozkosz, to całkiem odmienna od tej, za jakš ubiegał się on i Petroniusz, i dwór cezara, i cały Rzym. Każda inna z kobiet, które znał, mogła zostać jego kochankš, ta chrzeœcijanka mogła być tylko ofiarš. I myœlšc o tym doznawał piekšcego bólu i gniewu, czuł zaœ zarazem, że ów gniew jest bezsilnym. Porwać Ligię wydawało mu się rzeczš możliwš i tego był prawie pewien, ale również pewien był, że wobec nauki on sam, jego męstwo, jego potęga sš niczym, i że z niš sobie nie poradzi. Ów rzymski trybun wojskowy, przekonany, że ta siła miecza i pięœci, która zawładnęła œwiatem, zawsze nim władać będzie, po raz pierwszy w życiu ujrzał, że poza niš może być jeszcze coœ innego, więc ze zdumieniem zadawał sobie pytanie: co to jest? I nie umiał sobie jasno odpowiedzieć, przezgłowę przelatywały mu tylko obrazy cmentarza, zebranego tłumu i Ligii, zasłuchanej całš duszš w słowa starca opowiadajšcego o męce, œmierci i zmartwychwstaniu Boga-człowieka, który odkupił œwiat i obiecał mu szczęœcie po drugiej stronie Styksu. Gdy zaœ o tym myœlał, w głowie jego powstawał chaos. Lecz z owego zamętu wyprowadziły go narzekania Chilona, który poczšł biadać na swoje losy: był przecie zgodzony od odszukania Ligii, którš też z niebezpieczeństwem życia odszukał i wskazał jš. Ale czegóż od niego chcš więcej? Czy się podejmował jš porywać, i kto mógł nawet wymagać czegoœ podobnegood kaleki pozbawionego dwóch palców, od człowieka starego, oddanego rozmyœlaniom,nauce i cnocie? Co się stanie, jeœli pan tak dostojny, jak Winicjusz, poniesie jakowy szwank przy porywaniu dziewicy? Zapewne,że bogowie powinni czuwać nad wybranymi,ale czyż nie trafiajš się nieraz takie rzeczy, jak by bogowie grywali w bierki, zamiast patrzeć, co się na œwiecie dzieje? Fortuna, jak wiadomo, ma zawišzane oczy, więc nie widzi nawet we dnie, a cóż dopierow nocy. Niechże się coœ stanie, niechże tenniedŸwiedŸ ligijski rzuci na szlachetnego Winicjusza kamieniem od żaren, beczkš wina albo co gorzej, wody, któż zaręczy, czy na biednego Chilona zamiast nagrody niespadnie odpowiedzialnoœć? On, biedny mędrzec, przywišzał się też do szlachetnego Winicjusza jak Arystoteles do Aleksandra Macedońskiego i gdyby przynajmniej szlachetny Winicjusz oddał mutę kieskę, którš w jego oczach zatknšł za pas, wychodzšc z domu, byłoby za co, w razie nieszczęœcia, wezwać natychmiast pomocy lub przejednać samych chrzeœcijan.O! dlaczego nie chcš słuchać rad starca, które dyktuje roztropnoœć i doœwiadczenie?Winicjusz usłyszawszy to wydobył kieskę zza pasa i rzucił jš między palce Chilonowi.- Masz i milcz. Grek poczuł, że była niezwykle ciężka, i nabrał odwagi. - Cała moja nadzieja w tym - rzekł - że Herkules lub Tezeusz trudniejszych jeszcze dokonywali czynów, czymże zaœ jest mój osobisty, najbliższy przyjaciel, Kroto, jeœli nie Herkulesem? Ciebie zaœ, dostojny panie, nie nazwę półbogiem, albowiem jesteœ całym bogiem, i nadal nie zapomnisz o słudze ubogim a wiernym, którego potrzebytrzeba od czasu do czasu opatrywać, albowiem sam on, gdy raz zagłębi się w księgi, nie dba o nic zupełnie... Jakieœ kilka staj ogrodu i domek, choćby z najmniejszym portykiem dla chłodu w lecie,byłoby czymœ godnym takiego dawcy. Tymczasem będę podziwiał z dala wasze bohaterskie czyny, wzywał Jowisza, aby wam sprzyjał, w razie czego zaœ narobię takiego hałasu, że pół Rzymu rozbudzi się iprzyjdzie wam w pomoc. Co za zła i nierówna droga! Oliwa wypaliła się mi w latarce i gdyby Kroto, który równie jest szlachetny jak silny, chciał mnie wzišć na ręce i donieœć aż do bramy, naprzód poznałby, czy łatwo uniesie dziewicę, po wtóre postšpiłby jak Eneasz, a w końcu zjednałby sobie wszystkich uczciwych bogów w takim stopniu, że o wynik przedsięwzięcia byłbym zupełnie spokojny. - Wolałbym nieœć padlinę owcy zdechłej na krosty przed miesišcem - odparł lanista - ale jeœli oddasz mi tę kiesę, którš ci rzuciłdostojny trybun, to poniosę cię aż do bramy. - Obyœ wybił wielki palec u nogi! - odpowiedział Grek. - Takżeœ to skorzystał z nauk tego czcigodnego starca, który przedstawiał ubóstwo i litoœć jako dwie najprzedniejsze cnoty?... Czyż ci nie nakazał wyraŸnie miłować mnie? Widzę, żenigdy nie zrobię z ciebie nawet lada jakiego chrzeœcijanina i że łatwiej słońcu przeniknšć przez mury mamertyńskiego więzienia niż prawdzie przez twojš czaszkęhipopotama. Kroto zaœ, który posiadał zwierzęcš siłę, ale natomiast nie posiadał żadnych ludzkich uczuć, rzekł: - Nie bój się! Chrzeœcijaninem nie zostanę! Nie chcę tracić kawałka chleba! - Tak, ale gdybyœ miał choć poczštkowe wiadomoœci z filozofii, wiedziałbyœ, że złoto jest marnoœciš! - PójdŸ do mnie z filozofiš, a ja dam ci tylko jedno uderzenie głowš w brzuch i zobaczymy, kto wygra. - To samo mógł powiedzieć wół do Arystotelesa - odparł Chilo. Na œwiecie szarzało. Brzask powłóczył bladš barwš zręby murów. Przydrożne drzewa, budynki i rozrzucone tu i owdzie pomniki grobowe poczęły się wychylać z cienia. Droga nie była już zupełnie pusta. Przekupnie jarzyn zdšżali na otwarcie bram, prowadzšc osły i muły obładowane warzywem; gdzieniegdzie skrzypiały wozy, na których wieziono zwierzynę. Na drodze ipo obu stronach leżała przy samej ziemi lekka mgła, zwiastujšca pogodę. Ludzie, widziani z nieco większej odległoœci, wyglšdali w tej mgle jak duchy. Winicjusz wpatrywał się w wysmukłš postać Ligii, która, w miarę jak brzask się powiększał, czyniła się coraz bardziej srebrzystš. - Panie - rzekł Chilo - ubliżyłbym ci, gdybym przewidywał, że twoja hojnoœć skończy się kiedykolwiek, lecz teraz, gdyœ mi zapłacił, nie możesz mnie posšdzać, abym przemawiał tylko dla mej korzyœci. Otóż radzę ci raz jeszcze, abyœ dowiedziawszy się, w którym domu mieszkaboska Ligia, wrócił do siebie po niewolników i lektykę i nie słuchał tej słoniowej tršby, Krotona, który dlatego tylko podejmuje się sam porwać dziewicę, aby wycisnšć twojš kapsę jak worek twarogu. - Masz u mnie uderzenie pięœciš między łopatki, to znaczy, że zginiesz - ozwał się Kroto. - Masz u mnie diotę kefalońskiego wina, to znaczy, że zdrów będę - odrzekł Grek. Winicjusz nie odpowiedział nic, albowiem zbliżyli się do bramy, przy której dziwny widok uderzył ich oczy. Oto dwóch żołnierzy klękło, gdy przechodził Apostoł, on zaœ trzymał przez chwilę ręce na ich żelaznych szyszakach, a potem uczynił nad nimi znak krzyża. Młodemu patrycjuszowi nigdy nie przyszło dotšd na myœl, że już i między żołnierzami mogš być chrzeœcijanie,i ze zdumieniem pomyœlał, że jak w palšcym się mieœcie pożar ogarnia coraz nowe domy, tak ta nauka z każdym dniem obejmuje widocznie coraz nowe dusze i szerzy się nad wszelkie ludzkie pojęcie. Uderzyło go też to i ze względu na Ligię, przekonał się bowiem, że gdyby była chciała uciec z miasta, znaleŸliby się strażnicy, którzy sami ułatwiliby jej potajemnie wyjœcie. Błogosławił też w tej chwili wszystkim bogom, że się tak nie stało. Przebywszy nie zabudowane miejsca, znajdujšce się za murem, gromadki chrzeœcijan poczęły się rozpraszać. Trzebabyło teraz iœć za Ligiš dalej i ostrożniej, by nie zwrócić na się uwagi. Chilo poczšł też narzekać na rany i strzykanie w nogachi pozostawał coraz bardziej w tyle, czemu Winicjusz nie sprzeciwiał się, sšdzšc, że obecnie tchórzliwy a niedołężny Grek nie będzie mu już potrzebny. Byłby mu nawet pozwolił ruszyć, gdzie by chciał, jednakże zacnego mędrca wstrzymywała przezornoœć, ale parła widocznie ciekawoœć, szedł bowiem cišgle za nimi, a nawet chwilami przybliżał się, powtarzajšcswoje poprzednie rady oraz czynišc przypuszczenia, że starzec towarzyszšcy Apostołowi, gdyby nie wzrost nieco za niski, mógłby być Glaukiem. Szli jednak jeszcze długo, aż na Zatybrze, isłońce było już bliskie wschodu, gdy gromadka, w której była Ligia, rozdzieliła się. Apostoł, stara kobieta i pacholę udali się wzdłuż i w górę rzeki, starzec zaœ niższego wzrostu, Ursus i Ligia wsunęli się w wšski vicus i uszedłszy jeszcze ze sto kroków, weszli do sieni domu, w którym były dwa sklepy: jeden oliwny, drugi ptasznika. Chilon, który szedł o jakieœ pięćdziesišt kroków za Winicjuszem i Krotonem, stanšł zaraz jak wryty i przycisnšwszy się do muru poczšł na nich psykać, aby do niego wrócili. Oni zaœ uczynili to, bo należało się naradzić: - IdŸ - rzekł mu Winicjusz - i obacz, czy ten dom nie wychodzi drugš stronš na innš ulicę. Chilon, mimo iż poprzednio narzekał na rany w nogach, skoczył tak żywo, jak by przy kostkach miał skrzydełka Merkurego,iza chwilę powrócił. - Nie - rzekł - wyjœcie jest jedno. Po czym złożył ręce: - Na Jowisza, Apollina, Westę, Kibelę, Izyœ i Ozyrysa, na Mitrę, Baala i wszystkie bogi ze Wschodu i Zachodu, zaklinam cię, panie, zaniechaj tego zamiaru... Posłuchaj mnie... Lecz nagle urwał, gdyż spostrzegł, że twarz Winicjusza pobladła ze wzruszenia, oczy zaœ jego skrzyły się jak Ÿrenice wilka. Doœć było na niego spojrzeć, by zrozumieć, iż nic w œwiecie nie powstrzymago od przedsięwzięcia. Kroto poczšł nabierać oddechu w swš herkulesowš pierœ i kiwać swš nierozwiniętš czaszkš w obie strony, jak czyniš niedŸwiedzie zamknięte w klatce. Zresztš nie znać było na jego twarzy najmniejszego niepokoju. - Ja wejdę pierwszy! - rzekł. - Pójdziesz za mnš - rzekł rozkazujšcym głosem Winicjusz. I po chwili zniknęli obaj w ciemnej sieni. Chilo skoczył do rogu najbliższej uliczki i jšł wyzierać zza węgła, czekajšc, co się stanie. Rozdział XXII Winicjusz dopiero w sieni zrozumiał całš trudnoœć przedsięwzięcia. Dom był duży, kilkopiętrowy, jeden z takich, jakich tysišcebudowano w Rzymie w widokach zysku z najmu mieszkań, zwykle zaœ budowano tak poœpiesznie i licho, że nie było niemal roku,aby kilka z nich nie zapadło się na głowy mieszkańców. Były to prawdziwe ule, zbyt wysokie i zbyt wšskie, pełne komórek i zakamarków, w których gnieŸdziła się ludnoœć uboga, a zarazem nader liczna. W mieœcie, w którym wiele ulic nie miało nazw, domy owe nie miały numerów; właœciciele powierzali pobór komornego niewolnikom, ci jednak, nie obowišzani przez władzę miejskš do podawania imion mieszkańców, częstokroć nie znali ich sami.Dopytać się o kogoœ w takim domu bywało nieraz niezmiernie trudno, zwłaszcza gdy przy bramie nie było odŸwiernego. Winicjusz z Krotonem przez długš, podobnšdo kurytarza sień dostali się na wšskie, zabudowane z czterech stron podwórko, stanowišce rodzaj wspólnego dla całego domu atrium, z fontannš w œrodku, której strumień spadał w kamiennš misę, wmurowanš w ziemię. Przy wszystkich œcianach biegły w górę zewnętrzne schody,częœciš kamienne, częœciš drewniane, prowadzšce do galeryj, z których wchodziło się do mieszkań. Na dole były również mieszkania, niektóre zaopatrzone w drewniane drzwi, inne oddzielone od podwórza tylko za pomocš wełnianych, po większej częœci wystrzępionych i podartychlub połatanych zasłon. Godzina była wczesna i na podwórku żywej duszy. Widocznie w całym domu spali jeszcze wszyscy, z wyjštkiem tych, którzywrócili z Ostrianum. - Co uczynimy, panie? - spytał Kroton zatrzymujšc się. - Czekajmy tu; może się ktoœ zjawi - odrzekł Winicjusz. - Nie trzeba, by nas widziano na podwórzu. Lecz zarazem myœlał, że rada Chilona była praktycznš. Gdyby się miało kilkudziesięciu niewolników, można by obsadzić bramę, która zdawała się być jedynym wyjœciem, iprzetrzšsnšć wszystkie mieszkania, tak zaœnależało od razu trafić do mieszkania Ligii,inaczej bowiem chrzeœcijanie, których zapewne w tym domu nie brakło, mogli jš ostrzec, że jej szukajš. Z tego względu było niebezpiecznym i rozpytywanie się obcych osób. Winicjusz przez chwilę namyœlał się, czy nie wrócić się po niewolników, gdy wtem spod jednej z zasłon zamykajšcych dalsze mieszkania wyszedł człowiek z sitem w ręku i zbliżył się do fontanny. Młody człowiek na pierwszy rzut oka poznał Ursusa. - To Lig! - szepnšł Winicjusz. - Czy mam zaraz połamać mu koœci? - Czekaj. Ursus nie dostrzegł ich, albowiem stali w mroku sieni, i poczšł spokojnie opłukiwać w wodzie jarzyny napełniajšce sito. Widocznym było, że po całej nocy spędzonej na cmentarzu zamierzał przygotować z nich œniadanie. Po chwili, ukończywszy swš czynnoœć, wzišł mokre sito i zniknšł z nim razem za zasłonš. Kroton i Winicjusz ruszyli za nim, sšdzšc, że wpadnš wprost do mieszkania Ligii. Więc zdziwienie ich było niepomierne, gdy spostrzegli, że zasłona oddzielała od podwórza nie mieszkanie, ale drugi ciemny kurytarz, na końcu którego widać było ogródek, złożony z kilku cyprysów, kilku mirtowych krzaków, i mały domek, przylepiony do œlepej tylnej œciany innej kamienicy. Obaj zrozumieli natychmiast, że jest to dla nich okolicznoœć pomyœlna. Na podwórzu mogło powstać zbiegowisko wszystkich mieszkańców, ustronnoœć zaœ domku ułatwiała przedsięwzięcie. Prędko uwinš się z obrońcami, a raczej z Ursusem, po czym z porwanš Ligiš równie prędko dostanš się na ulicę, a tam już dadzš sobie rady. Prawdopodobnie nikt ich nie zaczepi, gdyby ich zaczepiono, powiedzš, że chodzi ozbiegłš zakładniczkę cezara, w ostatnim zaœ razie Winicjusz da się poznać wigilom i wezwie ich pomocy. Ursus wchodził już prawie do domku, gdy szelest kroków zwrócił jego uwagę, więc przystanšł, a ujrzawszy dwóch ludzi złożył sito na balustradzie i zawrócił ku nim. - A czego tu szukacie? - spytał. - Ciebie! - odparł Winicjusz. Po czym zwróciwszy się do Krotona zawołał prędkim, cichym głosem: - Zabij! Kroto rzucił się jak tygrys i w jednej chwili, zanim Lig zdołał się opamiętać lub rozpoznać nieprzyjaciół, chwycił go w swoje stalowe ramiona. Lecz Winicjusz zbyt był pewien jego nadludzkiej siły, by czekać na koniec walki,więc pominšwszy ich skoczył ku drzwiom domku, pchnšł je i znalazł się w ciemnej nieco izbie, rozœwieconej jednak przez ogień palšcy się na kominie. Blask tego płomienia padał wprost na twarz Ligii. Drugš osobš siedzšcš przy ognisku był ów starzec, który towarzyszył dziewczynie i Ursusowi w drodze z Ostrianum. Winicjusz wpadł tak nagle, że zanim Ligia mogła go rozpoznać, chwycił jš wpół i uniósłszy w górę, rzucił się znów ku drzwiom. Starzec zdołał mu je wprawdzie ołał 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż€Pîc>9c‚wëcƒb-: „œ.(c€…Ä<´zastšpić, lecz on, przycisnšwszy dziewczynę jednym ramieniem do piersi, odtršcił go wolnš rękš. Kaptur spadł mu z głowy i wówczas na widok tej znanej sobie, a straszliwej w tej chwili twarzy, krew œcięła się w Ligii z przerażenia, a głos zamarł jej w gardle. Chciała wołać o pomoc i nie mogła. Również na próżno chciała uchwycić za ramę drzwi, by dać opór. Palce jej zesunęły się po kamieniu i byłaby straciła przytomnoœć, gdyby nie okropny obraz, który uderzył jej oczy, gdyWinicjusz wypadł z niš do ogrodu. Oto Ursus trzymał w ramionach jakiegoœ człowieka, całkiem przegiętego w tył, z przechylonš głowš i z ustami we krwi. Ujrzawszy ich, raz jeszcze uderzył pięœcišw tę głowę i w jednym mgnieniu oka skoczył, jak rozjuszony zwierz, ku Winicjuszowi. "Œmierć!" - pomyœlał młody patrycjusz. A potem usłyszał, jakby przez sen, okrzykLigii: "Nie zabijaj!" - następnie uczuł, że coœ, jakby piorun, rozwišzało jego ręce, którymi jš obejmował, wreszcie ziemia zakręciła się z nim i œwiatło dnia zgasło wjego oczach. ...........................................................................-.-.-.-.......................................... Chilo jednakże, ukryty za węgłem narożnika, czekał, co się stanie, albowiem ciekawoœć walczyła w nim ze strachem. Myœlał również, że jeœli im się uda porwać Ligię, to dobrze będzie być przy Winicjuszu.Urbana nie obawiał się już, był bowiem także pewny, że Kroto go zabije. Natomiastliczył, że w razie gdyby na pustych dotšd ulicach zaczęło się tworzyć zbiegowisko, gdyby chrzeœcijanie lub jacykolwiek ludzie chcieli stawić opór Winicjuszowi, tedy on przemówi do nich jako przedstawiciel władzy, jaka wykonawca woli cezara, a w ostatnim razie wezwie wigilów na pomoc młodemu patrycjuszowi przeciw ulicznej hołocie i tym zaskarbi sobie nowe łaski. W duszy sšdził zawsze, że postępek Winicjusza jest nieroztropny, baczšc jednakna straszliwš siłę Krotona, przypuszczał, że może się udać. "Gdyby było z nimi Ÿle, sam trybun będzie niósł dziewczynę, a Kroto utoruje mu drogę." Czas jednakże dłużył mu się; niepokoiła go cisza sieni, na która z daleka spoglšdał. "Jeœli nie trafiš do jej kryjówki, a naczynišhałasu, to jš spłoszš." I myœl o tym nie była mu zresztš przykrš, rozumiał bo wiem, że w takim razie będzie znów potrzebny Winicjuszowi i znów potrafiz niego wycisnšć pokaŸnš iloœć sestercyj. - Cokolwiek uczyniš - mówił sobie - dla mnie uczyniš, choć żaden się tego nie domyœla... Bogowie, bogowie, pozwólcie mi tylko... I nagle urwał, zdawało mu się bowiem, że coœ wychyliło się z sieni, więc przycisnšwszy się do muru, poczšł patrzećtamujšc dech w piersiach. I nie mylił się, z sieni bowiem wysunęła się do wpół jakaœ głowa i poczęła się rozglšdać dookoła. Po chwili jednak znikła. "To Winicjusz albo Kroto - pomyœlał Chilo - ale jeœli porwali dziewkę, dlaczego ona nie krzyczy i po co wyglšdajš na ulicę? Ludzi i tak muszš napotkać, bo nim dojdš do Karynów, ruch się zrobi na mieœcie. Co to? Na wszystkich bogów nieœmiertelnych!..." I nagle resztki włosów zjeżyły mu się na głowie. We drzwiach pokazał się Ursus z przewieszonym przez ramię ciałem Krotonai rozejrzawszy się raz jeszcze, poczšł z nim biec pustš ulicš ku rzece. Chilo uczynił się przy murze tak płaski jak kawał tynku. "Zginšłem, jeœli mnie dojrzy!" - pomyœlał. Lecz Ursus przebiegł szybko koło narożnika i zniknšł za następnym, domem. Chilo zaœ, nie czekajšc dłużej, poczšł biec w głšb poprzecznej uliczki, dzwonišc zębami z przerażenia i z chyżoœciš, która by nawet w młodzieńcu mogła dziwić. - Jeœli wracajšc dojrzy mnie z daleka, to dogna i zabije - mówił sobie. - Ratuj mnie, Zeusie, ratuj, Apollinie, ratuj, Hermesie, ratuj, Boże chrzeœcijan! Opuszczę Rzym, wrócę do Mezembrii, ale ocalcie mnie z ršktego demona. I ten Lig, który zabił Krotona, wydawał musię w tej chwili rzeczywiœcie jakšœ nadludzkš istotš. Biegnšc myœlał, że to może być jaki bóg, który wzišł na siebie postać barbarzyńcy. W tej chwili wierzył we wszystkich bogów œwiata i we wszystkie mity, z których drwił zwykłego czasu. Przelatywało mu także przez głowę,że Krotona mógł zabić Bóg chrzeœcijan, i włosy zjeżały mu się znów na głowie na myœl, że zadarł z takš potęgš. Dopiero przebiegłszy kilka zaułków i spostrzegłszy jakichœ robotników idšcych zdala naprzeciw, uspokoił się nieco. W piersiach brakło mu już tchu, siadł więcna progu domu i poczšł rogiem płaszcza obcierać pokryte potem czoło. - Stary jestem i potrzebuję spokoju - rzekł. Ludzie, idšcy naprzeciw, skręcili na jakšœ bocznš uliczkę i znów ogarnęła go pustka. Miasto spało jeszcze. Rankami ruch czynił się wczeœniej właœnie w zamożniejszych dzielnicach, gdzie niewolnicy bogatych domów zmuszeni byli wstawać do dnia, w tych zaœ, które zamieszkiwała ludnoœć wolna, żywiona kosztem państwa, zatem próżniacza, budzono się, zwłaszcza w zimie, doœć póŸno. Chilo, przesiedziawszy czas jakiœ na progu, uczuł dojmujšcy chłód, więc powstał i przekonawszy się, że nie zgubił kieski, którš dostał od Winicjusza, wolniejszym już krokiem skierował się ku rzece. - Może obaczę gdzie ciało Krotona - mówił sobie. - Bogowie! Ten Lig, jeœli jest człowiekiem, mógłby w cišgu jednego roku zarobić miliony sestercyj, albowiem jeœli Krotona udusił jak szczenię, to któż mu sięoprze? Za każde wystšpienie na arenie danoby mu złota tyle, ile sam waży. Lepiej on strzeże tej dziewki niż Cerber piekła. Ale niech go też to piekło pochłonie! Nie chcę mieć z nim do czynienia. Zanadto jest koœcisty. Co tu jednak poczšć? Stała się rzecz straszna. Jeœli on takiemu Krotonowi połamał koœci, to pewno i dusza Winicjuszakwili tam nad tym przeklętym domem, czekajšc pogrzebu. Na Kastora! To przecie patrycjusz, przyjaciel cezara, krewny Petroniusza, pan znany w całym Rzymie i trybun wojskowy. Œmierć jego nie ujdzie imna sucho... Gdybym też na przykład udał siędo obozu pretorianów albo do wigilów?... Tu zamilkł i poczšł się namyœlać, lecz po chwili rzekł: - Biada mi! Któż wprowadził go do tego domu, jeœli nie ja?... Jego wyzwoleńcy i niewolnicy wiedzš, żem do niego przychodził, a niektórzy wiedzš, w jakim celu. Co będzie, gdy posšdzš mnie, żem umyœlnie wskazał mu dom, w którym spotkała go œmierć? Choćby pokazało się potem w sšdzie, żem jej nie chciał, i tak powiedzš, żem ja jej przyczynš... A to przecie patrycjusz, więc w żadnym razie nie ujdzie mi to bezkarnie. Ale gdybym milczkiem opuœcił Rzym i przeniósł się gdzieœ daleko, to podałbym się w tym większe podejrzenie. I tak, i tak było Ÿle. Chodziło tylko o to, bywybrać złe mniejsze. Rzym był ogromnym miastem, a jednak Chilon uczuł, że może mu być w nim za ciasno. Bo każdy inny mógłby pójœć wprost do prefekta wigilów, opowiedzieć, co się stało, i choćby padło na niego jakoweœ podejrzenie, czekać spokojnie na œledztwo. Ale cała przeszłoœć Chilona była tego rodzaju, że wszelka bliższa znajomoœć bšdŸ z prefektem miasta, bšdŸ z prefektem wigilów musiałaby nań sprowadzić nader poważne kłopoty, a zarazem uzasadnić wszelkie podejrzenia, jakie by przyjœć mogły do głowy urzędnikom. Z drugiej strony, uciec było to utwierdzić Petroniusza w mniemaniu, że Winicjusz został zdradzony i zamordowany skutkiem zmowy. Owóż Petroniusz był człowiek potężny, który mógł mieć na rozkazy policję w całym państwie i który niechybniepostarałby się odnaleŸć winowajców choćbyna krańcach œwiata. Jednakże Chilonowi przyszło do głowy, czyby nie udać się wprost do niego i nie opowiedzieć mu, co się zdarzyło. Tak! był to najlepszy sposób. Petroniusz był człowiekiem spokojnym i Chilo mógł być pewnym przynajmniej tego, że go wysłucha do końca. Petroniusz, któryznał sprawę od poczštku, łatwiej też uwierzyłby w niewinnoœć Chilona niż prefekci. Żeby jednak udać się do niego, trzeba było wiedzieć na pewno, co stało się z Winicjuszem, Chilo zaœ tego nie wiedział. Widział wprawdzie Liga skradajšcego się dorzeki z ciałem Krotona, ale nic więcej. Winicjusz mógł być zabitym, ale mógł też być rannym lub schwytanym. Teraz dopiero przyszło Chilonowi do głowy, że chrzeœcijanie zapewne nie oœmieliliby się zabić człowieka tak potężnego, augustianinai wysokiego urzędnika wojskowego, albowiem tego rodzaju postępek mógł œcišgnšć na nich ogólne przeœladowanie. Prawdopodobniejszym było, że zatrzymali go przemocš, aby dać czas Ligii do ponownego ukrycia się w innym miejscu. Myœl ta napełniła Chilona otuchš. "Jeœli ten ligijski smok nie rozdarł go w pierwszym zapędzie, tedy jest żywy, a jeœlijest żywy, tedy sam da œwiadectwo, żem go nie zdradził, a wówczas nie tylko nic minie grozi, ale (o, Hermesie, licz znów na dwie jałówki!) otwiera się przede mnš nowe pole... Mogę dać znać jednemu z wyzwoleńców, gdzie ma szukać pana, a czyon uda się do prefekta, czy nie, to jego rzecz, bylebym ja się do niego nie udawał.... Mogę także pójœć do Petroniusza i liczyć na nagrodę... Szukałem Ligii, teraz będę szukał Winicjusza, a potem znów Ligii... Trzeba jednak naprzód wiedzieć, czy żyw, czy zabit." Tu przeszło mu przez głowę, że mógłby nocš udać się do piekarza Demasa i spytał o to Ursusa. Ale myœl tę porzucił natychmiast. Wolał nie mieć nic do czynieniaz Ursusem. Mógł słusznie przypuszczać, żejeœli Ursus nie zabił Glauka, to widocznie został przestrzeżony przez któregoœ ze starszych chrzeœcijańskich, któremu wyznał swój zamiar, że to sprawa nieczysta i że chciał go do niej namówić jakiœ zdrajca. Zresztš, na samo wspomnienie Ursusa Chilona przebiegał dreszcz po całym ciele. Natomiast pomyœlał, że wieczorem wyœle Eurycjusza po wieœci do tego domu, w którym wypadek się zdarzył. Tymczasem potrzebował pożywić się, wykšpać i wypoczšć. Niespana noc, droga do Ostrianum i ucieczka z Zatybrza strudziły go istotnie nad wszelkš miarę. Jedna rzecz pocieszała go stale: oto, że miał przy sobie dwie kieski: tę, którš Winicjusz dał mu w domu, i tę, którš mu rzucił w powrotnej drodze z cmentarza. Zewzględu też na tę szczęœliwš okolicznoœć, jak również ze względu na wszelkie wzruszenia, przez jakie przeszedł, postanowił zjeœć obficiej i napić się lepszego wina niż zwykle. I gdy wreszcie nadeszła godzina otwarcia winiarni, uczynił to w mierze tak znacznej,iż zapomniał o kšpieli. Chciało mu się przede wszystkim spać i sennoœć odjęła musiły do tego stopnia, że wrócił zupełnie chwiejnym krokiem do swego mieszkania naSuburze, gdzie czekała go zakupiona za Winicjuszowe pienišdze niewolnica. Tam, wszedłszy do ciemnego jak lisia jama cubiculum, rzucił się na posłanie i zasnšł w jednej chwili. Zbudził się dopiero wieczorem, a raczej zbudziła go niewolnicawzywajšc go, by wstawał, albowiem ktoœ szuka go i chce się z nim widzieć w pilnej sprawie. Czujny Chilo oprzytomniał w jednej chwili, zarzucił naprędce płaszcz z kapturem i kazawszy się niewolnicy usunšć na bok, wyjrzał naprzód ostrożnie na zewnštrz. I zmartwiał! Albowiem przez drzwi cubiculum ujrzał olbrzymiš postać Ursusa. Na ów widok uczuł, że nogi i głowa jego stajš się zimne jak lód, serce przestaje bićw piersiach, po krzyżu chodzš roje mrówek... Czas jakiœ nie mógł przemówić, następnie jednak, szczękajšc zębami, rzekł, a raczej wyjęczał: - Syro! Nie ma mnie... nie znam... tego... dobrego człowieka... - Powiedziałam mu, że jesteœ i że œpisz, panie - odrzekła dziewczyna - on zaœ żšdał, by cię rozbudzić... - O, bogi!... Każę cię... Lecz Ursus, jak by zniecierpliwiony zwłokš,zbliżył się do drzwi cubiculum i schyliwszy się wsadził do wnętrza głowę. - Chilonie Chilonidesie! - rzekł. - Pax tecum! Pax, pax! - odpowiedział Chilo. - O, najlepszy z chrzeœcijan! Tak! Jestem Chilonem, ale to omyłka... Nie znam cię! - Chilonie Chilonidesie - powtórzył Ursus. - Pan twój, Winicjusz, wzywa cię, abyœ się do niego udał wraz ze mnš. Rozdział XXIII Winicjusza obudził dotkliwy ból. W pierwszej chwili nie mógł zrozumieć, gdzie jest i co się z nim dzieje. W głowie czuł szum i oczy jego były zakryte jakby mgłš. Stopniowo jednak wracała mu przytomnoœć i wreszcie przez owš mgłę dojrzał trzech schylonych nad sobš ludzi. Dwóch rozpoznał: jeden był Ursus, drugi - ten starzec, którego obalił unoszšc Ligię. Trzeci, zupełnie obcy, trzymał jego lewš rękę i dotykajšc jej wzdłuż łokcia aż do ramienia i obojczyka, zadawał mu właœnie ból tak straszny, iż Winicjusz sšdzšc, że tojest jakiœ rodzaj dokonywanej nad nim zemsty, rzekł przez zaciœnięte zęby: - Zabijcie mnie. Lecz oni nie zdawali się uważać na jego słowa, jak by nie słyszeli ich lub jak by je poczytali za zwykły jęk cierpienia. Ursus, ze swojš zatroskanš a zarazem groŸnš twarzš barbarzyńcy, trzymał pęki białych szmat podartych na długie pasy, starzec zaœ mówił do człowieka, który naciskał ramię Winicjusza: - Glauku, jestżeœ pewny, że ta rana w głowie nie jest œmiertelna? - Tak jest, cny Kryspie - odpowiedział Glaukus. - Służšc jako niewolnik na flocie, apotem mieszkajšc w Neapolis, opatrywałemwiele ran, i z zysków, jakie mi przynosiło to zajęcie, wykupiłem wreszcie siebie i swoich... Rana w głowie jest lekka. Gdy ten człowiek (tu wskazał głowš na Ursusa) odebrał młodzieńcowi dziewczynę i pchnšł go na mur, ów widocznie, padajšc, zasłoniłsię rękš, którš wybił i złamał, ale przez to ocalił głowę - i życie. - Niejednego już z braci miałeœ w swej opiece - odpowiedział Kryspus - i słyniesz jako biegły lekarz... Dlatego to posłałem pociebie Ursusa. - Który po drodze wyznał mi, iż jeszcze wczoraj gotów był mnie zabić. - Ale pierwej niż tobie wyznał swój zamiar mnie - ja zaœ, który znam ciebie i twojš miłoœć dla Chrystusa, wytłumaczyłem mu, że nie ty jesteœ zdrajcš, ale ów nieznajomy, który go do zabójstwa chciał namówić. - To był zły duch, ale ja wzišłem go za anioła - odrzekł z westchnieniem Ursus. - Kiedy indziej opowiesz mi to - rzekł Glaukus - ale teraz musimy myœleć o rannym. I to rzekłszy poczšł nastawiać ramię Winicjusza, który, mimo iż Kryspus skrapiał mu twarz wodš, mdlał cišgle z bólu. Była to zresztš szczęœliwa dla niego okolicznoœć, nie czuł bowiem nastawiania nogi ani opasywania złamanego ramienia, które Glaukus ujšł w dwie wklęsłe deseczki, a następnie obwišzał szybko i silnie, aby je unieruchomić. Lecz po dokonanej operacji rozbudził się znowu - i ujrzał nad sobš Ligię. Stała tuż przy jego łóżku, trzymajšc przedsobš miedziane wiaderko z wodš, w której Glaukus zanurzał od czasu do czasu gšbkę izwilżał niš jego głowę. Winicjusz patrzył i oczom nie wierzył. Zdawało mu się, że to sen albo goršczka stawia przed nim drogie widmo - i po długiej dopiero chwili zdołał wyszeptać: - Ligio... Na jego głos wiaderko zadrżało w jej ręku, lecz zwróciła na niego oczy pełne smutku. - Pokój z tobš! -odrzekła z cicha. I stała z wycišgniętymi przed się rękoma, z twarzš pełnš litoœci i żalu. On zaœ patrzył na niš, jak by chcšc napełnić niš Ÿrenice tak, aby po zamknięciupowiek obraz jej został mu pod nimi. Patrzył na jej twarz, bledszš i szczuplejszš niż dawniej, na skręty ciemnych włosów, na ubogi ubiór robotnicy;patrzył tak uporczywie, że aż pod wpływem jego wzroku jej œnieżne czoło poczęło różowieć - i naprzód pomyœlał, że jš kocha zawsze, a po wtóre, że ta jej bladoœć i to jej ubóstwo sš jego dziełem, że on to wypędził jš z domu, gdzie jš kochano i gdzie jš otaczał dostatek i wygody, a wtršcił do tej mizernej izby i odział w ten nędzny płaszcz z ciemnej wełny. Ponieważ zaœ pragnšłby jš odziać w najdroższe złotogłowy i we wszystkie klejnoty œwiata, więc zdjęło go zdumienie, trwoga, litoœć i żal tak wielki, że byłby jej do nóg padł, gdyby mógł się poruszyć. - Ligio - rzekł - nie pozwoliłaœ mnie zabić. A ona odpowiedziała ze słodyczš: - Niech Bóg wróci ci zdrowie. Dla Winicjusza, który miał poczucie i tych krzywd, które jej dawniej wyrzšdził, i tej,którš chciał wyrzšdzić œwieżo, był w słowach Ligii prawdziwy balsam. Zapomniałw tej chwili, że przez jej usta może mówićchrzeœcijańska nauka, a czuł tylko, że mówi umiłowana kobieta i że w odpowiedzi jej jest jakaœ osobista tkliwoœć i wprost nadludzka dobroć, która wstrzšsa nim do łał 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż†Pęc‡:ĺcˆŰ @‰ú'Cc€Š=6! ?głębi duszy. Jak poprzednio z bólu, tak teraz osłabł ze wzruszenia. Ogarnęła go jakaœ niemoc, zarazem ogromna i słodka. Doznał takiego wrażenia, jak by się zapadał gdzieœ w otchłań, ale czuł przy tym, że mu jest dobrze - i że jest szczęœliwy. Myœlał też w tej chwili osłabienia, że stoi nad nim bóstwo. Tymczasem Glaukus skończył obmywać ranę w jego głowie i przyłożył do niej maœć gojšcš. Ursus zabrał miednik z ršk Ligii, ona zaœ wzišwszy przygotowanš na stole czarę z wodš pomieszanš z winem, przyłożyła jš do ust rannego. Winicjusz wypił chciwie, po czym doznał ogromnej ulgi. Po dokonanym opatrunku ból prawie minšł. Rany i stłuczenia poczęły tężeć. Wróciła mu zupełna przytomnoœć. - Daj mi pić jeszcze - rzekł. Ligia odeszła z próżnš czarš do drugiej izby, natomiast Kryspus, po krótkich słowach zamienionych z Glaukiem, zbliżył się do łóżka i rzekł: - Winicjuszu, Bóg nie pozwolił ci popełnić złego uczynku, ale zachował cię przy życiu, byœ opamiętał się w duszy. Ten, wobec którego człowiek jest tylko prochem- podał cię bezbronnego w ręce nasze, leczChrystus, w którego wierzymy, kazał nam miłować nawet nieprzyjaciół. Więc opatrzyliœmy twoje rany i jako rzekła Ligia, będziemy modlić się, aby Bóg wrócił ci zdrowie, ale dłużej nad tobš czuwać nie możemy. Zostań więc w spokoju i pomyœl, czyli godziłoby ci się, przeœladować dłużej Ligię, którš pozbawiłeœ opiekunów, dachu - i nas, którzyœmy ci dobrem za złe wypłacili? - Chcecie mnie opuœcić? - spytał Winicjusz. - Chcemy opuœcić ten dom, w którym może nas dosięgnšć przeœladowanie prefekta miasta. Towarzysz twój został zabity, ty zaœ, który jesteœ możnym między swymi, leżysz ranny. Nie z naszej to winy się stało, ale na nas musiałby spaœć gniew prawa... - Przeœladowania się nie bójcie - rzekł Winicjusz. - Ja was osłonię. Kryspus nie chciał mu odpowiedzieć, że chodzi im nie tylko o prefekta i policję, ale że nie majšc zaufania i do niego także, chcš zabezpieczyć Ligię przed dalszym jegopoœcigiem. - Panie - rzekł - prawa twoja ręka jest zdrowa - więc oto tabliczki i styl: napisz dosług, aby przyszli do ciebie dziœ wieczór z lektykš i odnieœli cię do twego domu, w którym ci będzie wygodniej niż wœród naszego ubóstwa. My tu mieszkamy u biednej wdowy, która wkrótce nadejdzie z synem swoim - i owo pacholę odniesie twój list, my zaœ musimy wszyscy szukać innegoschronienia. Winicjusz pobladł, pojšł bowiem, że chcš go rozłšczyć z Ligiš i że gdy straci jš ponownie, to może nigdy w życiu jej nie ujrzeć... Rozumiał wprawdzie, że zaszły między niš i nim rzeczy wielkie, na mocy których, chcšc jš posišœć, musi szukać jakichœ nowych dróg, o których nie miał jeszcze czasu myœleć. Rozumiał równie, że cokolwiek by powiedział tym ludziom - choćby im zaprzysišgł, że wróci Ligię Pomponii Grecynie, to mu majš prawo nie uwierzyć i nie uwierzš. Przecie mógł to uczynić już dawniej; przecie mógł, zamiast przeœladować Ligię, udać się do Pomponii - i przysišc jej, że siępoœcigu wyrzeka, a w takim razie sama Pomponia byłaby odszukała i zabrała na powrót dziewczynę. - Nie! Czuł, że żadne tego rodzaju przyrzeczenia nie zdołajš ich wstrzymać i żadna uroczysta przysięga nie zostanie przyjęta, tym bardziej że nie będšc chrzeœcijaninem mógłby im chyba przysišc na bogów nieœmiertelnych, w których sam nie bardzo wierzył, a których oni uważali za złe duchy. Pragnšł jednak rozpaczliwie przejednać i Ligię, i tych jej opiekunów - jakimkolwiek sposobem, na to zaœ potrzebował czasu. Chodziło mu także o to, by choć kilka dni patrzeć na niš. Jak tonšcemu każdy odłam deski lub wiosła wydaje się zbawieniem, tak i jemu wydawało się, iż przez te kilka dni zdoła może powiedzieć coœ takiego, co go do niej zbliży, że może coœ obmyœli, że może coœ znajdzie pomyœlnego. Więc zebrawszy myœli rzekł: - Posłuchajcie mnie, chrzeœcijanie. Wczorajbyłem wraz z wami na Ostrianum i słuchałem waszej nauki, ale choćbym jej nie znał, wasze uczynki przekonałyby mnie, iż jesteœcie ludzie uczciwi i dobrzy. Powiedzcie owej wdowie, która zamieszkujeten dom, aby została w nim, wy zostańcie także i mnie pozwólcie zostać. Niech ten człowiek (tu zwrócił wzrok na Glauka), który jest lekarzem lub przynajmniej zna się na opatrywaniu ran, powie, czy można mnie dziœ przenosić. Jestem chory i znam złamane ramię, które musi choć kilka dni zostać nieruchome - i dlatego oœwiadczam wam, iż nie ruszę się stšd, chyba mnie przemocš wyniesiecie. Tu przerwał, bo w rozbitej jego piersi zbrakło oddechu, Kryspus zaœ rzekł: - Nikt, panie, nie użyje przeciw tobie przemocy, my tylko uniesiemy stšd nasze głowy. Na to nieprzywykły do oporu młody człowiek zmarszczył brwi i rzekł: - Pozwól mi odetchnšć. Po chwili zaœ poczšł znów mówić: - O Krotona, którego zdusił Ursus, nikt nie zapyta; miał dziœ jechać do Benewentu, dokšd wezwał go Watyniusz, wszyscy więc będš myœleli, że wyjechał. Gdyœmy weszli zKrotonem do tego domu, nie widział nas nikt prócz jednego Greka, który był z nami w Ostrianum. Powiem wam, gdzie mieszka, sprowadŸcie mi go - ja zaœ nakażę mu milczenie, albowiem jest to człowiek przeze mnie płatny. Do domu mego napiszę list, żem wyjechał także do Benewentu. Gdyby Grek już dał znać prefektowi, oœwiadczę mu, żem Krotona sam zabił i że on to złamał mi rękę. Tak uczynię, na cienie ojca i matki mojej! - a więc mniecie tu pozostać bezpiecznie, gdyż włos nie spadnie z żadnej głowy. SprowadŸcie mi prędko Greka, który zwie się Chilo Chilonides! - Więc Glaukus zostanie przy tobie, panie - rzekł Kryspus i wraz z wdowš będzie miał pieczę nad tobš. Winicjusz zmarszczył brwi jeszcze silniej. - Uważ, stary człowieku, co powiem - rzekł. - Winienem ci wdzięcznoœć i wydajesz się dobrym i uczciwym człowiekiem, ale nie mówisz mi tego, co masz na dnie duszy. Ty się obawiasz, bym nie wezwał moich niewolników i nie kazał im zabrać Ligii. Zali tak nie jest? - Tak jest! - odrzekł z pewnš surowoœciš Kryspus. - Tedy zważ, że z Chilonem będę rozmawiałprzy was i że przy was napiszę list do domu, iżem wyjechał - i że innych posłańców, jak wy, póŸniej nie znajdę... Rozważ to sam i nie drażnij mnie dłużej. Tu wzburzył się i twarz skurczyła mu się z gniewu, po czym jšł mówić w uniesieniu: - Zaliœ ty myœlał, że ja się zaprę, iż chcę pozostać dlatego, by jš widzieć?... Głupi by odgadł, choćbym się zaparł. Ale przemocš nie będę jej więcej brał... Tobie zaœ powiemco innego. Jeœli ona tu nie zostanie, to tš zdrowš rękš pozrywam wišzania z ramienia, nie przyjmę jadła ni napoju - i niech œmierć moja spadnie na ciebie i na twoich braci. Czemuœ mnie opatrywał, czemuœ nie kazał mnie zabić? I pobladł z gniewu i osłabienia. Lecz Ligia, która z drugiej izby słyszała całš rozmowę i która była pewna, iż Winicjusz spełni to, co zapowiada, zlękła się jego słów. Nie chciała za nic jego œmierci. Raniony i bezbronny budził w niej tylko litoœć, nie strach. Od czasu ucieczki żyjšc wœród ludzi pogršżonych w cišgłym upojeniu religijnym, rozmyœlajšcych tylko o ofiarach, poœwięceniach i miłosierdziu bez granic, sama upoiła się tym nowym tchnieniem do tego stopnia, że zastšpiło ono dla niej dom, rodzinę, stracone szczęœcie i zarazem uczyniło z niej jednš ztakich dziewic chrzeœcijanek, które zmieniły póŸniej starš duszę œwiata. Winicjusz zbyt zaważył w jej losach i zbyt się jej narzucił, by mogła o nim zapomnieć.Myœlała o nim po całych dniach i nieraz prosiła Boga o takš chwilę, w której, idšc za tchnieniem nauki, mogłaby mu wypłacić się dobrem za złe, miłosierdziem za przeœladowanie, złamać go, zdobyć dla Chrystusa i zbawić. A teraz zdawało się jejwłaœnie, że taka chwila nadeszła i że modlitwy jej zostały wysłuchane. Zbliżyła się więc do Kryspusa z twarzš jakby natchnionš i poczęła mówić tak, jak by przez niš mówił głos jakiœ inny: - Kryspie, niech on zostanie między nami i my pozostaniemy z nim, dopóki Chrystus go nie uzdrowi. A stary prezbiter, przywykły szukać we wszystkim tchnień Bożych, widzšc jej egzaltację pomyœlał zaraz, że może mówi przez niš moc wyższa i ulškłszy się w sercu, pochylił siwš głowę. - Niech się tak stanie, jak mówisz - rzekł. Na Winicjuszu, który przez cały czas nie spuszczał jej z oczu, to szybkie posłuszeństwo Kryspa uczyniło dziwne i przejmujšce wrażenie. Wydało mu się, że Ligia jest między chrzeœcijanami jakšœ Sybillš czy kapłankš, którš otacza czeœć i posłuch. I mimo woli poddał się także tej czci. Do miłoœci, jakš czuł, przyłšczyła się teraz jakby pewna obawa, wobec którejmiłoœć sama stawała się czymœ niemal zuchwałym. Nie umiał przy tym oswoić się z myœlš, że stosunek ich został zmieniony, że teraz nie ona od jego, ale on zależy od jej woli, że leży oto chory, złamany, że przestał być siłš napastniczš - zdobywczš i że jest jakby bezbronnym dzieckiem na jejopiece. Dla jego natury dumnej i samowolnejstosunek podobny względem każdej innej istoty byłby upokorzeniem - tym razem jednak nie tylko nie odczuł upokorzenia, alebył jej wdzięczny jak swojej pani. Były to poczucia w nim niesłychane, które dniem przedtem nie chciałyby mu się w głowie pomieœcić i które zdumiewałyby go nawet wtej jeszcze chwili, gdyby umiał sobie jasno zdać z nich sprawę. Lecz on nie pytał teraz, dlaczego tak jest, jak by to było rzeczš zupełnie naturalnš, czuł się tylko szczęœliwy, że zostaje. I chciał jej dziękować - z wdzięcznoœciš i jeszcze z jakimœ uczuciem tak dalece mu nie znanym, że go nawet nazwać nie umiał,ponieważ było po prostu pokorš. Lecz poprzednie uniesienie wyczerpało go tak, że nie mógł mówić i dziękował jej tylko oczyma, w których œwieciła radoœć, że zostaje przy niej i że będzie mógł na niš patrzeć jutro, pojutrze, może długo. Radoœć tę mieszała mu tylko obawa, by nie stracić tego, co zyskał, tak wielka, że gdy Ligia podała mu znów po chwili wody i gdy chwyciła go przy tym ochota, by objšć jej dłoń - bał się tego uczynić, bał się - on, ten sam Winicjusz, który na uczcie u cezara całował przemocš jej usta, a po jej ucieczce obiecał sobie, że będzie jš za włosy włóczył po cubiculum lub każe jš smagać. Rozdział XXIV Lecz poczšł się również obawiać, by jakaœ niewczesna pomoc z zewnštrz nie zburzyłamu radoœci. Chilo mógł dać znać o jego zniknięciu prefektowi miasta lub wyzwoleńcom w domu - a w takim razie wtargnięcie wigilów było prawdopodobne. Przez głowę przeleciała mu wprawdzie myœl, że wówczas mógłby kazać pochwycićLigię i zamknšć jš w swoim domu, lecz czuł, że tego uczynić nie powinien - i nie zdoła. Był człowiekiem samowolnym, zuchwałym i doœć zepsutym, a w potrzebie nieubłaganym, nie był jednakże ni Tygellinem, ni Neronem. Życie wojskowe pozostawiło mu pewne poczucie sprawiedliwoœci, wiary i tyle sumienia, iż rozumiał, że taki postępek byłby czymœ potwornie podłym. Byłby może wreszcie zdolny dopuœcić się go w napadzie złoœci i w pełni sił, ale w tej chwili był zarazem rozczulony i chory, więc chodziło mu o to tylko, by nikt nie stanšł między nim a Ligiš.Zauważył zaœ ze zdziwieniem, że od chwili gdy Ligia stanęła po jego stronie, ani ona sama, ani Kryspus nie żšdajš od niego żadnych zapewnień, tak jak gdyby byli pewni, że w razie potrzeby obroni ich jakaœmoc nadprzyrodzona. Winicjusz, w którego głowie - od czasu jak słyszał w Ostrianumnaukę i opowiadanie Apostoła - poczęła się plštać i zacierać różnica między rzeczami możliwymi a niemożliwymi, nie był także zbyt daleki od przypuszczenia, że tak by być mogło. Jednakże bioršc rzeczy trzeŸwiej, sam przypomniał im co mówił o Greku, i znów zażšdał, by sprowadzono muChilona. Kryspus zgodził się na to i postanowiono wysłać Ursusa. Winicjusz, który w ostatnich dniach przed Ostrianum często, lubo bez skutku wysyłał był niewolników swych do Chilona, wskazał Ligowi dokładniejego mieszkanie, po czym skreœliwszy kilka słów na tabliczce rzekł zwróciwszy się do Kryspa: - Daję tabliczkę, gdyż to jest człowiek podejrzliwy i chytry, który często, wzywany przeze mnie, kazał odpowiadać ludziom moim, że nie ma go w domu, czyniłto zaœ zawsze, gdy nie majšc dla mnie dobrych nowin obawiał się mojego gniewu. - Bylem go znalazł, to go przyprowadzę, czy będzie chciał czy nie - odpowiedział Ursus. Po czym wzišwszy płaszcz wyszedł œpiesznie. OdnaleŸć kogoœ w Rzymie nie było łatwo, nawet przy najlepszych wskazówkach, ale Ursusowi pomagał w takich razach instynktczłowieka leœnego a zarazem i wielka znajomoœć miasta, tak że po niejakim czasie znalazł się w mieszkaniu Chilona. Nie poznał go jednak. Poprzednio widział go tylko raz w życiu i do tego w nocy. Wreszcie tamten wyniosły i pewny siebie starzec, który go namawiał do zamordowania Glauka, tak był niepodobny do tego zgiętego we dwoje ze strachu Greka, że nikt nie mógł przypuœcić, iż oba jstanowiš jednš osobę. Chilo też, pomiarkowawszy, że Ursus patrzy na niego jak na człowieka zupełnie obcego, ochłonšł z pierwszego przerażenia. Widok tabliczki z pismem Winicjusza uspokoił go jeszcze bardziej. Nie groziło mu przynajmniej podejrzenie, że wprowadził go umyœlnie w zasadzkę. Pomyœlał przy tym, że chrzeœcijanie nie zabili Winicjusza widocznie dlatego, że nie oœmielili się podnieœć ręki na osobę tak znakomitš. "A zatem Winicjusz osłoni i mnie w potrzebie - rzekł sobie w duchu - albowiemnie wzywa mnie przecie po to, by mnie dać zabić." Nabrawszy więc nieco ducha, spytał: - Dobry człowieku, zali przyjaciel mój, szlachetny Winicjusz, nie przysłał po mnie lektyki? Nogi mam popuchnięte i iœć tak daleko nie mogę. - Nie - odrzekł Ursus - pójdziemy piechotš.- A jeœli odmówię? - Nie czyń tego, gdyż pójœć musisz. - I pójdę, ale z własnej chęci. Inaczej niktby mnie nie zmusił, albowiem jestem człowiekiem wolnym i przyjacielem prefekta miasta. Jako mędrzec, posiadam również sposoby na przemoc - i umiem zamieniać ludzi w drzewa i zwierzęta. Ale pójdę - pójdę! Wdzieję tylko płaszcz jeszcze nieco cieplejszy i kaptur, aby mnie nie poznali niewolnicy tej dzielnicy - inaczejbowiem zatrzymywaliby nas ustawicznie, aby całować moje ręce. To rzekłszy nawdział inny płaszcz, na głowę zaœ spuœcił galicki obszerny kaptur, z obawy, by Ursus nie przypomniał sobie jego rysów, gdy wyjdš na większe œwiatło.- Gdzie mnie prowadzisz? - spytał po drodze Ursusa. - Na Zatybrze. - Niedawno jestem w Rzymie i nigdy tam niebyłem, ale i tam żyjš zapewne ludzie, którzy kochajš cnotę. Ale Ursus, który był człowiekiem naiwnym iktóry słyszał Winicjusza mówišcego, iż Grek był z nim na cmentarzu Ostrianum, a potem widział, gdy wchodzili z Krotonem dodomu, w którym mieszkała Ligia, zatrzymał się na chwilę i rzekł: - Nie kłam, stary człowieku, albowiem dziœbyłeœ z Winicjuszem na Ostrianum i pod naszš bramš. - Ach! - rzekł Chilo - więc to wasz dom stoina Zatybrzu? Od niedawna jestem w Rzymie i nie wiem dobrze, jak się zwš rożne dzielnice. Tak jest, przyjacielu! Byłem pod waszš bramš i zaklinałem pod niš w imię cnoty Winicjusza, by nie wchodził. Byłem i w Ostrianum, a wiesz dlaczego? Oto od pewnego czasu pracuję nad nawróceniem Winicjusza i chciałem, aby posłuchał najstarszego z apostołów. Niech œwiatło przeniknie do jego duszy i do twojej! Wszakże jesteœ chrzeœcijaninem i wszak pragniesz, aby prawda zapanowała nad fałszem? - Tak jest - odrzekł z pokorš Ursus. Chilonowi wróciła zupełnie odwaga. - Winicjusz jest to pan możny - rzekł - i przyjaciel cezara. Często on jeszcze słuchapodszeptów złego ducha, ale gdyby choć włos spadł z jego głowy, cezar pomœciłbysię na wszystkich chrzeœcijanach. - Nas większa moc strzeże. - Słusznie! słusznie! Ale co zamierzacie uczynić z Winicjuszem? - spytał z nowym niepokojem Chilon. - Nie wiem. Chrystus nakazuje miłosierdzie.- Toœ wyœmienicie powiedział. Pamiętaj o tym zawsze, inaczej będziesz się skwarzyłw piekle jak kiszka na patelni. Ursus westchnšł. Chilo zaœ pomyœlał, że z tym straszliwym w chwili pierwszego porywu człowiekiem zrobiłby zawsze, co by chciał. Więc pragnšc wiedzieć, jak rzeczy odbyły się przy porywaniu Ligii, pytał dalej głosem surowego sędziego: ć, która wstrzšsa nim do łał 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż‹PqcŒÁ*cë!cŽ +M Y,Ic€˘;Ç- Jak postšpiliœcie z Krotonem? Mów i nie zmyœlaj. Ursus westchnšł po raz drugi. - Powie ci to Winicjusz. - To się znaczy, że pchnšłeœ go nożem lub zabiłeœ pałkš? - Byłem bezbronny. Grek nie mógł jednak oprzeć się podziwowi nad nadludzkš siłš barbarzyńcy. - Niech cię Pluto!... To jest, chciałem powiedzieć: niech ci Chrystus przebaczy! Czas jakiœ szli w milczeniu, po czym Chilo rzekł: - Nie ja cię zdradzę, ale strzeż się wigilów.- Ja boję się Chrystusa, nie wigilów. - I to słusznie. Nie masz cięższej winy nadzabójstwo. Będę się za ciebie modlił, ale niewiem, czy nawet moja modlitwa co wskóra - chyba że uczynisz œlub, iż nigdy w życiu nikogo nie tkniesz palcem. - Ja i tak nie zabijałem rozmyœlnie - odpowiedział Ursus. Chilo jednak, który pragnšł się na wszelki wypadek zabezpieczyć, nie przestawał obrzydzać w dalszym cišgu zabójstwa Ursusowi i zachęcać go do wykonania œlubu.Wypytywał też i o Winicjusza, lecz Lig odpowiadał na jego pytania niechętnie, powtarzajšc, że z ust samego Winicjusza usłyszy to, co usłyszeć powinien. Rozmawiajšc w ten sposób, przebyli wreszcie dalekš drogę dzielšcš mieszkanie Greka od Zatybrza i znaleŸli się przed domem. Serce Chilona poczęło znów bić niespokojnie. Ze strachu wydało mu się, że Ursus poczyna spoglšdać na niego jakimœ łakomym wzrokiem. "Mała mi pociecha mówił sobie - jeœli mnie zabije niechcšcy, i wolałbym w każdym razie, aby go ruszył paraliż, a razem z nim i wszystkich Ligów, co daj, Zeusie, jeœli potrafisz." Tak rozmyœlajšc zatulał się coraz mocniej w swojš galickš gunię, powtarzajšc, iż boi sięchłodu. Wreszcie, gdy przebywszy sień i pierwsze podwórze znaleŸli się w korytarzuprowadzšcym do ogródka domku, zatrzymałsię nagle i rzekł: - Pozwól mi tchu nabrać, inaczej bowiem nie będę mógł rozmówić się z Winicjuszem iudzielić mu rad zbawiennych. To rzekłszy stanšł - gdyż jakkolwiek powtarzał sobie, że żadne niebezpieczeństwo mu nie grozi, jednakże na myœl, że stanie wœród tych tajemniczychludzi, których widział w Ostrianum, nogi trzęsły się nieco pod nim. Tymczasem z domku poczęły dochodzić uszu jego œpiewy. - Co to jest? - pytał. - Mówisz, żeœ chrzeœcijaninem, a nie wiesz, że między nami jest zwyczaj po każdym posiłku wielbić Zbawiciela naszego œpiewaniem - odpowiedział Ursus. - Miriam z synem musiała już wrócić, a może i Apostoł jest z nimi, codziennie bowiem nawiedza wdowę i Kryspa. - ProwadŸ mnie wprost do Winicjusza. - Winicjusz jest w tej izbie, gdzie i wszyscy, bo ta jedna jest większa, a zresztš same ciemne cubicula, do których tylko spać chodzimy. WejdŸmy już - tam odpoczniesz. I weszli. W izbie było ciemnawo, wieczór był chmurny, zimowy, a płomień kilku kaganków niezupełnie rozpraszał mrok. Winicjusz raczej domyœlił się, niż rozeznałw zakapturzonym człowieku Chilona, ten zaœ ujrzawszy łoże w rogu izby i na nim Winicjusza, ruszył, nie patrzšc na innych, wprost ku niemu - jakby w przekonaniu, że przy nim będzie mu najbezpieczniej. - O panie! czemuœ nie słuchał moich rad! - zawołał składajšc ręce. - Milcz - rzekł Winicjusz - i słuchaj! Tu poczšł patrzeć bystro w oczy Chilona i mówić z wolna a dobitnie, jak by chciał, bykażde jego słowo zrozumiane było, jako rozkaz i zostało raz na zawsze w Chilonowej pamięci: - Kroto rzucił się na mnie, by mnie zamordować i ograbić - rozumiesz! Wówczas zabiłem go, ci zaœ ludzie opatrzylirany, jakie otrzymałem w walce z nim. Chilo od razu zrozumiał, że jeœli Winicjusz tak mówi, to chyba na mocy jakiegoœ układu z chrzeœcijanami, a w takim razie chce, by mu wierzono. Poznał też to z jegotwarzy, więc w jednej chwili, nie okazawszy ni powštpiewania, ni zdziwienia, podniósł oczy w górę i zawołał: - Łotr to był wierutny, panie! Wszakżem cięostrzegał, byœ mu nie ufał. Wszystkie mojenauki obijały się o jego głowę jak groch o œcianę. W całym Hadesie nie ma dla niego mšk dostatecznych. Bo kto nie może być uczciwym człowiekiem, ten poniekšd musi być łotrem; komuż zaœ trudniej zostać uczciwym niż łotrowi? Ale żeby napadać na swego dobroczyńcę i pana tak wspaniałomyœlnego... O, bogowie!... Tu jednak wspomniał, że w czasie drogi przedstawiał się Ursusowi jako chrzeœcijanin - i umilkł. Winicjusz rzekł: - Gdyby nie sica, którš miałem ze sobš, byłby mnie zabił. - Błogosławię tę chwilę, w której doradziłem ci wzišć choć nóż. Lecz Winicjusz zwrócił na Greka badawcze spojrzenie i spytał: - Coœ czynił dziœ? - Jak to? Czym ci, panie, nie powiedział, żem czynił œluby za twoje zdrowie? - I nic więcej? - I wybierałem się właœnie odwiedzić cię, gdy tamten dobry człowiek nadszedł i powiedział mi, że mnie wzywasz. - Oto jest tabliczka. Pójdziesz z niš do megodomu, odnajdziesz mego wyzwoleńca i oddasz mu jš. Napisano jest na niej, żem wyjechał do Benewentu. Powiesz Demasowi od siebie, żem to uczynił dziœ rano, wezwany pilnym listem przez Petroniusza. Tu powtórzył z naciskiem: - Wyjechałem do Benewentu - rozumiesz? - Wyjechałeœ, panie! Rano żegnałem cię przecie przy Porta Capena - i od czasu twego wyjazdu taka ogarnia mnie tęsknota, że jeœli twa wspaniałomyœlnoœć jej nie utuli, zakwilę się na œmierć, jak nieszczęsna żona Zetosa3 z żalu po Itylu. Winicjusz, lubo chory i nawykły do giętkoœci Greka, nie mógł jednak wstrzymać uœmiechu. Rad był przy tym, że Chilo w lot go zrozumiał, więc rzekł: - Zatem dopiszę, by ci łzy obtarto. Daj mi kaganek. Chilo, uspokojony już zupełnie, wstał i uczyniwszy kilka kroków w stronę kominka,zdjšł jeden z palšcych się na murku kaganków. Lecz gdy kaptur zesunšł się przy tej czynnoœci z jego głowy i œwiatło padło wprost na jego twarz, Glaukus zerwał się z ławy i zbliżywszy się szybko, stanšł przed nim. - Nie poznajesz mnie, Cefasie? - spytał. I w głosie jego było coœ tak strasznego, że dreszcz przebiegł wszystkich obecnych. Chilo podniósł kaganek i upuœcił go prawie w tej chwili na ziemię - po czym zgišł się we dwoje i poczšł jęczeć: - Nie jestem... nie jestem!... litoœci! Glaukus zaœ zwrócił się w stronę wieczerzajšcych i rzekł: - Oto jest człowiek, który zaprzedał i zgubił mnie i rodzinę mojš... Historia jego była znanš i wszystkim chrzeœcijanom, i Winicjuszowi, który dlatego tylko nie domyœlił się, kim jest ów Glaukus, że mdlejšc ustawicznie z bólu przyopatrunku, nazwiska jego nie słyszał. Leczdla Ursusa, krótka ta chwila, w połšczeniu ze słowami Glauka, była jakby błyskawicš w ciemnoœci. Rozpoznawszy Chilona, jednymskokiem znalazł się przy nim, chwycił go za ramiona i wygišwszy je w tył, zawołał:- On to namówił mnie, bym zamordował Glauka! - Litoœci! - jęczał Chilo - oddam wam... Panie! - zawołał zwracajšc głowę do Winicjusza - ratuj mnie! Tobiem zaufał, wstaw się za mnš... Twój list... odniosę. Panie! panie!... Lecz Winicjusz, który najobojętniej ze wszystkich patrzył na to, co zaszło, raz dlatego, że wszystkie sprawy Greka były mu znane, a po wtóre, że serce jego nie znało, co to litoœć, rzekł: - Zakopcie go w ogrodzie: list poniesie kto inny. Chilonowi wydało się, że słowa te sš ostatecznym wyrokiem. Koœci jego poczęły trzeszczeć w strasznych rękach Ursusa, oczy zachodziły łzami z bólu. - Na waszego Boga! litoœci - wołał - jestemchrzeœcijaninem!... Pax vobiscum!... jestem chrzeœcijaninem, a jeœli mi nie wierzycie, ochrzcijcie mnie jeszcze raz, jeszcze dwa,jeszcze dziesięć razy! Glauku, to pomyłka! Pozwólcie mi mówić! Uczyńcie mnie niewolnikiem... Nie zabijajcie mnie! Litoœci!...I głos jego, dławiony bólem, słabł coraz bardziej, gdy wtem za stołem podniósł się Apostoł Piotr; przez chwilę chwiał swš białš głowš, zniżajšc jš ku piersiom, i oczy miał zamknięte, ale następnie otworzył je i rzekł wœród ciszy: - A oto powiedział nam Zbawiciel: "Jeœliby twój brat zgrzeszył przeciw tobie, strofujgo; a jeœliby żałował, odpuœć mu. A jeœliby siedmkroć na dzień zgrzeszył przeciw tobie i siedmkroć nawrócił się k'tobie mówišc: - Żal ci mi! - odpuœć mu!" Po czym zapadła cisza jeszcze większa. Glaukus stał długi czas z twarzš nakrytš dłońmi, wreszcie odjšł je i rzekł: - Cefasie, niech ci tak Bóg odpuœci krzywdymoje, jako ja ci je w imię Chrystusa odpuszczam. A Ursus uwolniwszy ramiona Greka dodał zaraz: - Niech mi tak Zbawiciel będzie miłoœciwy, jako i ja ci odpuszczam. Ów upadł na ziemię i wsparty na niej rękoma, kręcił głowš jak zwierz schwytany w sidła, rozglšdajšc się naokół i czekajšc, skšd œmierć przyjdzie. Oczom i uszom jeszcze nie wierzył i nie œmiał spodziewać się przebaczenia. Lecz z wolna wracała mu przytomnoœć, tylko zsiniałe wargi trzęsły mu się jeszczez przerażenia. Tymczasem Apostoł rzekł: - OdejdŸ w spokoju! Chilo powstał, lecz nie mógł jeszcze przemówić. Mimo woli zbliżył się do łoża Winicjusza, jak by jeszcze szukajšc u niegoopieki, albowiem nie miał dotšd czasu pomyœleć, że ów, jakkolwiek korzystał z jego usług i był poniekšd jego wspólnikiem,potępił go, gdy tymczasem ci właœnie, przeciw którym służył, przebaczyli. Myœl ta miała mu przyjœć póŸniej. Obecnie we wzroku jego widać było tylko zdumienie i niedowierzanie. Jakkolwiek zmiarkował już,że mu przebaczono, chciał jednak jak najprędzej wynieœć głowę spoœród tych niepojętych ludzi, których dobroć przerażała go prawie równie, jak przerażałoby okrucieństwo. Zdawało mu się, że gdyby dłużej został, zaszłoby znowu coœ niespodziewanego, więc stanšwszy nad Winicjuszem, poczšł mówić przerywanym głosem: - Daj, panie, list! Daj list! I porwawszy tabliczkę, którš mu podał Winicjusz, wybił jeden pokłon chrzeœcijanom, drugi choremu i chyłkiem, sunšc przy samej œcianie, wypadł za drzwi.W ogródku, gdy ogarnęła go ciemnoœć, strach jeżył mu znów włosy na głowie, był bowiem pewny, że Ursus wypadnie za nim i zabije go wœród nocy. Byłby uciekał ze wszystkich sił, ale nogi mówiły mu posłuszeństwa, po chwili zaœ uczyniły się zupełnie bezwładne, albowiem Ursus istotnie stanšł przy nim. Chilo upadł twarzš na ziemię i poczšł jęczyć. - Urbanie... W imię Chrystusa... Lecz Urban rzekł: - Nie bój się. Apostoł kazał mi wywieœć cięza bramę, abyœ nie zabłšdził w ciemnoœci, a jeœlić sił brak, to odprowadzę cię do domu. Chilo podniósł twarz. - Co mówisz? Co?... Nie zabijesz mnie? - Nie! nie zabiję cię, a jeœlim chwycił cię zbyt silnie i nadwerężył ci koœci, to mi odpuœć. - Pomóż mi wstać - rzekł Grek. - Nie zabijesz mnie? Co? WyprowadŸ mnie na ulicę, dalej sam pójdę. Ursus podniósł go z ziemi jak piórko i postawił na nogach, potem zaœ prowadził przez ciemne przejœcie na drugie podwórze, z którego wychodziło się do sieni i na ulicę. W korytarzu Chilo powtarzał znów w duszy: "Już po mnie!", i dopiero gdy znaleŸli się na ulicy, ochłonšł irzekł: - Dalej sam pójdę. - Pokój niech będzie z tobš! - I z tobš, i z tobš!... Daj mi odetchnšć. I po odejœciu Ursusa odetchnšł całš piersiš. Rękoma macnšł się po pasie i biodrach, jak by chcšc się przekonać, że żyje, i ruszył œpiesznym krokiem przed siebie. Lecz uszedłszy kilkadziesišt kroków stanšłirzekł: - Czemu jednak oni mnie nie zabili? I pomimo iż już z Eurycjuszem rozmawiał o nauce chrzeœcijańskie, pomimo rozmowy nad rzekš z Urbanem i pomimo wszystkiego,co słyszał na Ostrianum, nie umiał znaleŸćna to pytanie odpowiedzi. Rozdział XXV Winicjusz również nie umiał zdać sobie sprawy z tego, co zaszło, i na dnie duszy prawie nie mniej zdumiony był od Chilona. Bo że z nim samym ludzie ci obeszli się tak,jak się obeszli, i zamiast pomœcić się nad nim za napaœć, opatrzyli troskliwie jago rany, przypisywał to w częœci nauce, któršwyznawali, bardziej Ligii, a po trochu i swemu wielkiemu znaczeniu. Ale postšpienie ich z Chilonem przechodziło wprost jego pojęcia o ludzkiej zdolnoœci przebaczania. I jemu mimo woli nasuwało się na myœl pytanie, dlaczego oni nie zabili Greka? Wszakże mogli to uczynić bezkarnie. Ursus byłby go zakopał w ogrodzie lub nocš wyniósł do Tybru, który w owych czasach nocnych rozbojów, dokonywanych przez samego cezara, tak często wyrzucał rankami ciała ludzkie, iż nikt nawet nie dochodził, skšd się brały. Przy tym, wedle Winicjusza, chrzeœcijanie nie tylko mogli, ale powinni byli zabić Chilona. Litoœć nie była wprawdzie całkiem obcš temu œwiatu, do którego należał młody patrycjusz. Ateńczycy wznieœli przecie jej ołtarz i długi czas opierali się wprowadzeniu do Aten walk gladiatorów. Bywało, że i w Rzymie zwyciężeni otrzymywali przebaczenie, jak na przykład Kalikratus, król Brytanów, który wzięty w niewolę za Klaudiusza i opatrzony przez tegoż suto, mieszkał swobodnie w mieœcie. Ale zemsta za krzywdy osobiste wydawała się Winicjuszowi, tak jak i wszystkim, słusznš i usprawiedliwionš. Niechanie jej było zgoła przeciwne jego duszy. Słyszał wprawdzie i on w Ostrianum, że należy miłować nawet nieprzyjaciół, uważał to jednak za jakšœ teorię nie majšcš w życiu znaczenia. I teraz jeszcze przechodziło mu przez głowę, że może nie zabito Chilona dlatego tylko, że była jakaœ pora œwišt lub jakaœ kwadra księżyca, podczas której chrzeœcijanom nie godziło się zabijać. Słyszał, że bywajš takie terminy, w których rożnym narodom nie wolno nawet i wojny poczynać. Lecz dlaczego w takim razie nie oddano Greka w ręce sprawiedliwoœci, dlaczego, Apostoł mówił, że gdyby ktoœ siedemkroć zawinił, to siedemkroć należy mu przebaczyć, i dlaczego Glaukus powiedział Chilonowi: "Niech ci tak Bóg odpuœci, jako ja ci odpuszczam"? A przecie Chilo wyrzšdził munajstraszliwszš krzywdę, jakš człowiek człowiekowi może wyrzšdzić, i w Winicjuszu na samš myœl o tym, jak by postšpił z takim, kto by na przykład zabił Ligię, zawrzało serce jak ukrop: nie byłobytakich mšk, którymi by jej nie pomœcił! A tamten przebaczył! I Ursus przebaczył także, on, który w istocie rzeczy mógł zabić w Rzymie, kogo by chciał, zupełnie bezkarnie, albowiem następnie potrzebowałzabić tylko króla Nemoreńskiego gaju i zajšć jego miejsce... Czyż człowiekowi; któremu nie oparł się Kroto, oparłby się piastujšcy tę godnoœć gladiator, do której dochodziła się tylko przez zabójstwo poprzedniego "króla"? Jedna była tylko na te wszystkie pytania odpowiedŸ. Oto oni nie zabijali przez jakšœ dobroć, tak wielkš, że podobnej nie było dotšd na œwiecie, i przezmiłoœć do ludzi bezgranicznš, która nakazywała zapomina o sobie, o swoich krzywdach, o swoim szczęœciu i swej niedoli - i żyć dla innych. Jakš zapłatę mieliludzi ci za to odebrać, Winicjusz słyszał wOstrianum, lecz nie mieœciło mu się to w głowie. Czuł natomiast, że to życie ziemskie, połšczone z obowišzkiem wyrzekania się wszystkiego, co jest dobrem i rozkoszš, na korzyœć innych, musiałoby być nędzne. Toteż w tym, co o chrzeœcijanach w tej chwili myœlał, obok największego zdumienia była i litoœć, i jakby cień pogardy. Wydało mu się, że to sš owce, które muszš prędzej czy póŸniej być zjedzone przez wilki, jego zaœ rzymskanatura nie była zdolnš zdobyć się na uznanie dla tych, którzy pozwalajš się zjadać. Uderzyła go wszelako jedna rzecz. Oto po wyjœciu Chilona jakaœ głęboka radoœć rozjaœniła wszystkie twarze. Apostoł zbliżył się do Glauka i położywszy dłoń na jego głowie, rzekł: - Chrystus w tobie zwyciężył! Ów zaœ wzniósł oczy ku górze tak ufne i pełne wesela, jak by zlało się na niego jakieœ wielkie, niespodziane szczęœcie. Winicjusz, który byłby zrozumiał tylko radoœć z dokonanej zemsty, patrzył na niego rozszerzonymi przez goršczkę oczyma, trochę tak, jak patrzyłby na obłškanego. Widział jednak i widział nie bez wewnętrznego oburzenia, jak następnieLigia przycisnęła swoje usta królewny do ręki tego człowieka, który z pozoru wyglšdał na niewolnika, i zdawało mu się, że porzšdek tego œwiata odwraca się zupełnie. Potem nadszedł Ursus i jšł opowiadać, jak wyprowadził Chilona na ulicę i jak prosił go o przebaczenie za krzywdę, jakš mógł wyrzšdzić jego koœciom, za co Apostoł pobłogosławił i jego, a Kryspus oœwiadczył, że to jest dzień wielkiego zwycięstwa. Posłyszawszy o tym zwycięstwie Winicjusz stracił całkiem wštek myœli. Lecz gdy Ligia podała mu znów po chwili napój chłodzšcy, zatrzymał na chwilę jej trzšsa nim do łał 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż‘Pŕc’0’c“ÂŻ5”q&ń c€•b4ń H–S?-rękę i spytał: - To i ty mi przebaczyłaœ? - My chrzeœcijanie. Nam nie wolno chować w sercu gniewu. - Ligio - rzekł wówczas - kimkolwiek jest twój Bóg, uczczę go stuwołem dlatego tylko, że jest twoim. Ona zaœ odrzekła: - Uczcisz go w sercu, gdy go pokochasz. - Dlatego tylko, że jest twoim... - powtórzyłsłabszym głosem Winicjusz. I przymknšł powieki, albowiem opanowało go znów osłabienie. Ligia odeszła, ale po chwili wróciła i stanšwszy blisko, pochyliłasię nad nim, by się przekonać, czy œpi. Winicjusz odczuł jej bliskoœć i otworzywszy oczy uœmiechnšł się, ona zaœ położyła mu na nich lekko rękę, jak by chcšc go do snu nakłonić. Wówczas ogarnęła go wielka słodycz, ale zarazem czuł się mocniej chorym. I tak było w istocie. Noc już zrobiła się zupełna, a wraz z niš przyszła i silniejsza goršczka. Ztego powodu nie mógł zasnšć i wodził za Ligiš wzrokiem, gdziekolwiek się ruszyła. Chwilami jednak zapadał w jakiœ półsen, w którym widział i słyszał wszystko, co się naokół niego działo, ale w którym rzeczywistoœć mieszała się z goršczkowymi widzeniami. Zdawało mu się więc, że na jakimœ starym, opuszczonym cmentarzu wznosi się œwištynia w kształciewieży, w której Ligia jest kapłankš. I oto nie spuszczał z niej oczu, ale widział jš naszczycie wieży, z lutniš w ręku, całš w œwietle, podobnš do tych kapłanek, które nocami œpiewały hymny na czeœć księżyca, a które widywał na Wschodzie. On sam wspinał się z wielkim wysileniem po wężowatych schodach, by jš porwać, za nim zaœ pełzł Chilon szczękajšc zębami z przerażenia i powtarzajšc: "Nie czyń tego,panie, bo to kapłanka, za którš On się pomœci..." Winicjusz nie wiedział, kto był ów On, rozumiał jednakże, że idzie spełnić œwiętokradztwo, i czuł także przestrach niezmierny. Ale gdy doszedł do balustrady otaczajšcej szczyt wieży, przy Ligii stanšł nagle Apostoł ze srebrnš brodš i rzekł: "Nie podnoœ na niš ręki, albowiem ona należy do mnie." I rzekłszy to poczšł z nišrazem iœć szlakiem księżycowego œwiatła, jakby drogš ku niebu, on zaœ, Winicjusz, wycišgnšwszy ku nim ręce poczšł ich błagać, by zabrali go ze sobš. Tu rozbudził się, otrzeŸwiał i poczšł patrzeć przed siebie. Ognisko na wysokim trzonie żarzyło się już słabiej, ale rzucałoblask jeszcze doœć żywy, oni zaœ siedzieli wszyscy przed ogniem, grzejšc się, ponieważ noc była chłodna, a izba doœć zimna. Winicjusz widział ich oddechy wychodzšce z ust w kształcie pary. W œrodku siedział Apostoł, u jego kolan na niskim podnóżku Ligia, dalej Glaukus, Kryspus, Miriam, a na krańcach z jednej strony Ursus, z drugiej Nazariusz, syn Miriam, młode pacholę o œlicznej twarzy i długich, czarnych włosach, które spadały mu aż na ramiona. Ligia słuchała z oczyma wzniesionymi ku Apostołowi i wszystkie głowy były zwrócone ku niemu, on zaœ mówił coœ półgłosem. Winicjusz poczšł patrzeć na niego z pewnš zabobonnš bojaŸniš, mało comniejszš od tego strachu, jakiego doznawałw goršczkowym widzeniu. Przeszło mu przez myœl, iż w goršczce czuł prawdę i że ten sędziwy przychodzień z dalekich brzegów rzeczywiœcie zabiera mu Ligię i prowadzi jš gdzieœ w nieznane drogi. Był też pewny, że starzec o nim mówi, a może radzi, jak rozłšczyć go z niš, zdawało się bowiem Winicjuszowi rzeczš niepodobnš, byktoœ mógł mówić o czym innym, więc zebrawszy całš przytomnoœć poczšł nasłuchiwać słów Piotra. Lecz omylił się najzupełniej. Apostoł bowiem mówił znów o Chrystusie. "Oni tym mieniem tylko żyjš!" - pomyœlał Winicjusz. Starzec zaœ opowiadał o pochwyceniu Chrystusa. - Przyszła rota i słudzy kapłańscy, aby Gochwycili. Gdy Zbawiciel spytał ich, kogo szukajš, odpowiedzieli: "Jezusa Nazareńskiego!" Lecz gdy im rzekł: "Jam jest!" - padli na ziemię i nie œmieli na Niegopodnieœć ręki, i aż dopiero po powtórnym pytaniu chwycili Go. Tu Apostoł przerwał i wycišgnšwszy ręce do ognia, rzekł: - Noc była chłodna jak dziœ, ale zawrzało we mnie serce, więc wydobyłem miecz, by Go bronić, i ucišłem ucho sługi arcykapłana. I byłbym Go bronił więcej niżżywota własnego, gdyby mi nie był rzekł: "Włóż twój miecz do pochwy. Zali kielicha, który mi dał Ojciec, pić nie będę?..." Wówczas Go pojmali i zwišzali... To rzekłszy przyłożył dłonie do czoła i umilkł, chcšc przed dalszym opowiadaniem moc wspomnień pokonać. Lecz Ursus, nie mogšc wytrzymać, zerwał się, żeleŸcem poprawił ogień na trzonie, aż iskry sypnęły się złotym deszczem i płomień strzelił żywiej, po czym siadł i zawołał: - A niechby się stało, co chciało - hej!... Lecz urwał nagle, gdyż Ligia położyła palec na ustach. Oddychał tylko rozgłoœnie iznać było, że burzy się w duszy i że choć zawsze gotów całować stopy Apostoła, przecie tego jednego postępku uznać w duszy nie może, bo gdyby tak ot przy nim podniósł kto rękę na Zbawiciela, gdyby on był z nim tej nocy, oj, poleciałyżby wióry iz żołnierzy, i ze sług kapłańskich, i ze służebników... I aż oczy zaszły mu łzami na samš myœl o tym, zarazem z żalu i z dusznej rozterki, bo z jednej strony pomyœlał, że nie tylko sam by Zbawiciela bronił, ale jeszcze skrzyknšłby mu w pomoc Ligów, chłopów na schwał, a z drugiej, że gdyby to uczynił, to okazałby nieposłuszeństwo Zbawicielowi i przeszkodził odkupieniu œwiata. Więc dlatego nie mógł powstrzymać łez. Po chwili Piotr, odjšwszy dłonie z czoła, poczšł opowiadać dalej lecz Winicjusza opanował znów półsen goršczkowy. To, co teraz słyszał, pomieszało mu się z tym, co Apostoł opowiadał poprzedniej nocy w Ostrianum o owym dniu, w którym Chrystusukazał się na brzegu Tyberiadzkiego Morza.Widział więc szeroko rozlanš toń, na niej łódŸ rybaczš, a w łodzi Piotra i Ligię. On sam płynšł ze wszystkich sił za nimi, lecz ból w złamanym ramieniu przeszkadzał mu ich doœcignšć. Burza jęła mu rzucać fale woczy i poczšł tonšć wołajšc błagalnym głosem o ratunek. Wówczas Ligia uklękła przed Apostołem, on zaœ zwrócił łódŸ i wycišgnšł ku niemu wiosła, które on schwyciwszy wydostał się przy ich pomocyna łódŸ i upadł na jej dno. Lecz następnie zdawało mu się, że powstawszy ujrzał mnóstwo ludzi płynšcych za łodziš. Fale nakrywały pianš ich głowy; niektórym widać było już z odmętu tylko ręce, ale Piotr raz po raz ratował tonšcych i zabierał ich do łodzi, która rozszerzała się jakby cudem. Wkrótce wypełniły jš całe tłumy, tak wielkie jak te, które były zebrane w Ostrianum, a potem jeszcze większe. Winicjusz dziwił się, jak się mogły w niej pomieœcić, i wzišł go strach, że pójdš na dno. Lecz Ligia poczęła go uspokajać i pokazywała mu jakieœ œwiatło na dalekim brzegu, do którego płynęli. Tu marzenia Winicjusza pomieszały się znów z tym, co słyszał w Ostrianum z ust Apostoła, jako się Chrystus objawił raz nad jeziorem. Więc teraz widział w owym nadbrzeżnym œwietle jakšœ postać, ku której Piotr sterował. I w miarę jak zbliżali się ku niej,pogoda czyniła się cichsza, toń gładsza, a œwiatłoœć większa. Tłumy poczęły œpiewać hymn słodki, powietrze wypełniło się zapachem nardu; woda grała tęczš, jak by z dna przeglšdały lilie i róże, a wreszcie łódŸ uderzyła łagodnie piersiš o piasek. Wówczas Ligia wzięła go za rękę i rzekła: "PójdŸ, zaprowadzę cię!" I wiodła go w œwiatłoœć. ...........................................................................-.-.-.-.......................................... Winicjusz rozbudził się znowu, lecz marzenia jego rozpraszały się z wolna i nieod razu odzyskał poczucie rzeczywistoœci. Przez czas jakiœ zdawało mu się jeszcze, że jest nad jeziorem i że otaczajš go tłumy, wœród których, sam nie wiedzšc dlaczego, poczšł szukać Petroniusza i zdziwił się, że go nie może odnaleŸć. Żywe œwiatło od komina, przy którym nie było już nikogo, otrzeŸwiło go jednak zupełnie. Pieńki oliwne żarzyły się leniwie nad różowym popiołem, lecz za to szczapy pinii, których widocznie œwieżo dorzucono na zarzewie, strzelały jasnym płomieniem iw blasku tym Winicjusz ujrzał Ligię siedzšcš nie opodal od jego łóżka. Widok jej wzruszył go do głębi duszy. Pamiętał; że zeszłš noc spędziła w Ostrianum, a cały dzień krzštała się przy opatrunku, teraz zaœ, gdy wszyscy udali sięna spoczynek, ona jedna czuwała u jego łoża. Łatwo było zgadnšć, że musi być jednak zmęczona, albowiem siedzšc nieruchomie, oczy miała zamknięte. Winicjusz nie wiedział, czy œpi, czy pogršżona jest w myœlach. Patrzył na jej profil, na spuszczone rzęsy, na ręce złożone na kolanach i w pogańskiej głowie jego poczęło się z trudem wykluwać pojęcie, że obok nagiej pewnej siebie i dumnej ze swych kształtów pięknoœci greckiej i rzymskiej, jest na œwiecie jakaœ inna, nowa, ogromnie czysta, w której tkwidusza. Nie umiał zdobyć się na to, by jš nazwać chrzeœcijańskš, myœlšc jednak o Ligii nie mógł już oddzielić jej od nauki, którš wyznawała. Pojmował nawet, że jeœli wszyscy inni udali się na spoczynek, a Ligiajedna, ona, którš pokrzywdził, czuwała nad nim, to właœnie dlatego, że ta nauka tak nakazuje. Lecz myœl ta, przejmujšca gopodziwem dla nauki, była mu zarazem i przykrš. Wolałby był, by Ligia czyniła tak z miłoœci dla niego, dla jego twarzy, oczu, dla posšgowych kształtów, słowem, dla tych wszystkich powodów, dla których nieraz obwijały się naokół jego szyi œnieżne ramiona greckie i rzymskie. Nagle jednak poczuł, że gdyby ona była taka jak inne kobiety, to by mu już w niej czegoœ niedostawało. Wówczas zdumiał się i sam nie wiedział, co się z nim dzieje, albowiem spostrzegł, że i w nim poczynajš powstawać jakieœ nowe uczucia i nowe upodobania, obce œwiatu, w którym żył dotšd. Tymczasem ona otworzyła oczy i widzšc, że Winicjusz na niš patrzy, zbliżyła się ku niemu i rzekła: - Jestem przy tobie. A on odpowiedział: - Widziałem we œnie twojš duszę. Rozdział XXVI Nazajutrz ocknšł się osłabiony, ale z głowš chłodnš i bez goršczki. Zdawało mu się, iż rozbudził go szept rozmowy, ale gdyotworzył oczy, Ligii nie było przy nim, Ursus tylko, pochylony przed kominem, rozgrzebywał siwy popiół i szukał pad nimżaru, który znalazłszy poczšł rozdmuchiwać węgle tak, jak by czynił to nie ustami, ale miechem kowalskim. Winicjusz przypomniawszy sobie, że człowiek ów zgniótł wczoraj Krotona, przypatrywał się z zajęciem, godnym lubownika areny, jego olbrzymiemu grzbietowi podobnemu do grzbietu cyklopa i potężnym jak kolumny udom. "Dzięki Merkuremu, że mi karku nie skręcił- pomyœlał w duszy. - Na Polluksa! Jeœli inniLigowie do niego podobni, legie danubijskie mogš mieć z nimi kiedy ciężkš robotę!" Głoœno zaœ odezwał się: - Hej, niewolniku! Ursus usunšł głowę z komina i uœmiechnšwszy się niemal przyjaŸnie, rzekł: - Bóg ci daj, panie, dobry dzień i dobre zdrowie, ale ja człek wolny, nie niewolnik. Winicjuszowi, który miał ochotę rozpytać Ursusa o ojczysty kraj, Ligii, słowa te sprawiły pewnš przyjemnoœć, albowiem rozmowa z człowiekiem wolnym, jakkolwiekprostym, mniejszš przynosiła ujmę jego rzymskiej i patrycjuszowskiej godnoœci niż rozmowa z niewolnikiem, w którym ni prawo, ni obyczaj nie uznawały ludzkiej istoty. - Toœ ty nie Aulusów? - spytał. - Nie, panie. Ja służę Kallinie, jako służyłem jej matce, ale po dobrej woli. Tu schował znów głowę w komin, by podmuchać na węgle, na które narzucił poprzednio drew, po czym wyjšł jš i rzekł:- U nas nie ma niewolników. Lecz Winicjusz spytał: - Gdzie jest Ligia? - Dopiero co odeszła, a ja mam uwarzyć œniadanie dla ciebie, panie. Czuwała nad tobš całš noc. - Czemuœ jej nie wyręczył? - Bo tak chciała, a moja rzecz słuchać. Tu oczy zasępiły mu się i po chwili dodał: - Gdybym ja jej nie słuchał, to ty byœ, panie, nie żył. - Zali żałujesz, żeœ mnie nie zabił? - Nie, panie. Chrystus nie kazał zabijać. - A Atacynus? A Kroto? - Nie mogłem inaczej - mruknšł Ursus. I poczšł patrzeć jakby z żalem na swe ręce, które widocznie zostały pogańskie, mimo iż dusza chrzest przyjęła. Następnie postawił garnek na trzonie i kucnšwszy przed kominem, utkwił zamyœlone oczy w płomień. - To twoja wina, panie - rzekł wreszcie. - Po coœ podnosił rękę na niš, na córkę królewskš? W Winicjuszu zawrzała w pierwszej chwili duma, że prostak i barbarzyniec œmie nie tylko przemawiać do niego tak poufale, ale jeszcze przyganiać mu. Do tych nadzwyczajnych i nieprawdopodobnych rzeczy, które spotkały go od onegdajszej nocy, przybyła jeszcze jedna. Lecz będšc słabym i nie majšc pod rękš swych niewolników, pohamował się, zwłaszcza żeichęć dowiedzenia się jakichœ szczegółów z życia Ligii przemogła. Więc uspokoiwszy się poczšł wypytywać o wojnę Ligów przeciw Wanniuszowi i Swebom. Ursus rad opowiadał, lecz nie mógł dodać wiele nowego do tego, co Winicjuszowi opowiadał w swoim czasie Aulus Plaucjusz. Ursus w bitwie nie był, towarzyszył bowiem zakładniczkom do obozu Ateliusza Histera. Wiedział tylko, że Ligowie zbili Swebów i Jazygów, ale wódz ich i król poległ od strzały Jazyga. Zaraz potem odebrali wieœci, że Semnonowie zapalili lady na ich granicach, i wrócili w lot, by pomœcić krzywdę, a zakładniczki zostały u Ateliusza, który z poczštku kazałim oddawać honory królewskie. PóŸniej matka Ligii zmarła. Wódz rzymski nie wiedział, co robić z dzieckiem. Ursus chciał wracać z nim do kraju, ale droga to była niebezpieczna z powodu zwierza i dzikich plemion; gdy więc przyszła wieœć, że jakieœ poselstwo Ligów znajduje się u Pomponiusza, ofiarujšc mu pomoc przeciw Markomanom, Hister odesłał ich do Pomponiusza. Przybywszy do niego dowiedzieli się jednak, że posłów żadnych nie było - i w ten sposób zostali w obozie, skšd Pomponiusz przywiózł ich do Rzymu, apo odbytym tryumfie oddał królewskie dziecko Pomponii Grecynie. Winicjusz, jakkolwiek w tym opowiadaniu drobne tylko szczegóły były mu nie znane, słuchał z przyjemnoœciš, albowiem niezmiernš jego pychę rodowš łechtało mile to, że naoczny œwiadek stwierdzał królewskie pochodzenie Ligii. Jako córka królewska, mogła była ona zajšć na dworze cezara stanowisko równe córkom najpierwszych rodów, tym bardziej że naród, którego władcš był jej ojciec, nigdydotšd nie wojował z Rzymem, a jakkolwiek barbarzyński, mógł się okazać groŸnym, gdyż wedle œwiadectwa samego Ateliusza Histera, posiadał "niezliczonš moc" wojowników. Ursus zresztš potwierdził w zupełnoœci owo œwiadectwo, albowiem na pytanie Winicjusza o Ligów odrzekł: - My siedzim w lasach, ale ziemi u nas tyle,że nikt nie wie, gdzie koniec puszczy, i luduw niej dużo. Sš też w puszczy i grody drewniane, w których dostatek wielki, bo co Semnony, Markowany, Wandale i Kwady złupiš po œwiecie, to my im odbieramy. Oni zaœ nie œmiš do nas iœć, jeno gdy wiatr od nich, to palš nam lasy. I nie boimy się ni ich, ni rzymskiego cezara. - Bogowie dali Rzymianom zwierzchnictwo nad ziemiš - rzekł surowo Winicjusz. - Bogowie to złe duchy - odpowiedział z prostotš Ursus - a gdzie nie ma Rzymian, tam nie ma i zwierzchnictwa. Tu poprawił ogień i mówił jakby do siebie: - Gdy Kallinę wzišł cezar na dwór, a ja myœlałem, że może jš spotkać krzywda, tom chciał iœć aż hen do lasów i sprowadzić Ligów na pomoc królewnie. I Ligowie ruszyliby ku Dunajowi, bo to lud dobry, choć pogański. Ot, zaniósłbym im "dobrš nowinę". Ale ja i tak kiedyœ, jak Kallina wróci do Pomponii, pokłonię się jej, by pozwoliła mi iœć do nich, bo Chrystus narodził się daleko i ani nawet nie słyszeli o Nim... Wiedział on lepiej ode mnie, gdzie Mu się trzeba narodzić, ale gdyby tak u nas, w puszczy, przyszedł na œwiat, pewnie byœmy Go nie umęczyli, ale hodowalibyœmy Dziecištko i dbali, by Mu nigdy nie zbrakło ni zwierzyny, ni grzybów,ni skór bobrowych, ni bursztynu. A co byœmy na Swebach albo Markomanach złupili, to byœmy Mu oddali, by zaœ miało dostatek i wygodę. Tak mówišc przystawił do ognia naczynie z polewkš przeznaczonš dla Winicjusza i umilkł. Myœl jego błšdziła widocznie czas jakiœ po puszczach ligijskich, aż dopiero gdy płyn poczšł syczeć, wylał go w płaskšmisę i ostudziwszy należycie, rzekł: - Glaukus radzi, byœ jak najmniej poruszał,panie, nawet tš rękš, która została zdrowa, więc Kallina rozkazała mi cię karmić. Ligia, rozkazała! Na to nie było odpowiedzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż—PŽc˜ŢÜc™ş‡cšA-W =›˜6ż:€Winicjuszowi nie przyszło nawet na myœl sprzeciwić się jej woli, jak by była córkš cezara lub boginiš, nie odpowiedział przeto ani słowem, Ursus zaœ, siadłszy koło jego łóżka, poczšł czerpać polewkę z misy małym kubkiem i podawać mu jš do ust. Czynił to tak troskliwie i z takim dobrym uœmiechem w swoich błękitnych oczach, iż Winicjusz oczom swoim nie uwierzył, by to mógł być ten sam straszliwy tytan, który w dniu wczorajszym, zgniótłszy Krotona, rzucił się na niego samego jak burza i byłby go rozniósł, gdyby nie litoœć Ligii. Młody patrycjusz po raz pierwszy w życiu poczšł się zastanawiać nad tym, co też może dziać się w piersi prostaka, sługi i barbarzyńcy. Lecz Ursus okazał się niańkš o tyle niezgrabnš, o ile troskliwš. Kubek ginšł całkowicie w jego herkulesowych palcach, tak że nie pozostawało nic miejsca dla ust Winicjusza. Po kilku nieudanych próbach olbrzym zatroskał się wielce i rzekł: - Ej, łatwiej żubra z ostępu wywieœć... Winicjusza zabawiło zakłopotanie Liga, leczniemniej zajęła go jego uwaga. Widywał on w cyrkach straszliwe "ury", sprowadzane z puszcz północnych, na które najdzielniejsi bestiarii polowali z obawš i które jednym tylko słoniom ustępowały w wielkoœci i sile. - Zaliœ próbował brać takie bestie za rogi? - spytał ze zdumieniem. - Póki nie przeszło nade mnš dwadzieœcia zim, tom się bał - odrzekł Ursus - ale potem - bywało. I jšł znów karmić Winicjusza, jeszcze niezgrabniej niż przedtem. - Muszę poprosić Miriam lub Nazariusza - rzekł. Lecz tymczasem blada główka Ligii wychyliła się spoza zasłony. - Zaraz pomogę - rzekła. I wyszła po chwili z cubiculum, w którym gotowała się widocznie do snu, gdyż przybrana byłš tylko w obcisłš tunikę, zwanš u starożytnych capitium, zakrywajšcš szczelnie piersi, i włosy miała rozwišzane. Winicjusz, którego sercezabiło żywiej na jej widok, poczšł jej wymawiać, że dotšd nie pomyœlała o œnie, lecz ona odrzekła wesoło: - Właœnie chciałam to uczynić, ale pierwej zastšpię Ursusa. I wzišwszy kubek siadła na krawędzi łóżkai poczęła karmić Winicjusza, który czuł sięzarazem upokorzony i szczęœliwy. Gdy pochylała się ku niemu, biło na niego ciepłojej ciała i rozwišzane jej włosy spływały mu na piersi, on zaœ bladł z wrażenia, ale w zamęcie i porywie żšdz odczuwał zarazem, że to jest nad wszystko droga i nad wszystko uwielbiona głowa, wobec której œwiat cały jest niczym. Pierwej pożšdał jej, teraz poczynał jš kochać pełnš piersiš. Dawniej, jak w ogóle w życiutak i w uczuciu, był, jak wszyscy ówczeœniludzie, œlepym, bezwzględnym egoistš, któremu chodziło tylko o siebie, obecnie poczęło mu chodzić i o niš. Po chwili też odmówił dalszego posiłku i choć w patrzeniu na niš i w jej obecnoœci znajdował nieprzebranš rozkosz, rzekł: - Dosyć. IdŸ spoczšć, boska moja. - Nie wzywaj mnie tak - odpowiedziała - mnie się tego słuchać nie godzi. Jednakże uœmiechała się do niego, a następnie rzekła mu, że sen jš odbiegł, że trudu nie czuje i że nie uda się na spoczynek, póki nie przyjdzie Glaukus. On słuchał jej słów jak muzyki, a zarazem serce wzbierało mu coraz większym wzruszeniem, coraz większym zachwytem, coraz większš wdzięcznoœciš, a myœl biedziła się, jak by jej tę wdzięcznoœć okazać. - Ligio - rzekł po chwili milczenia - jam cię poprzednio nie znał. Ale teraz wiem, żem chciał dojœć do ciebie błędnš drogš, więc ci powiadam: wróć do Pomponii Grecyny i bšdŸ pewna, że odtšd nikt nie podniesie na ciebie ręki. A jej twarz posmutniała nagle. - Byłabym szczęœliwa - odrzekła - gdybym jš choć z daleka mogła zobaczyć, ale wrócić do niej już nie mogę. - Dlaczego? - zapytał ze zdziwieniem Winicjusz. - My, chrzeœcijanie, wiemy przez Akte, co się na Palatynie dzieje. Zaliœ nie słyszał, żecezar wkrótce po mojej ucieczce, a przed swym wyjazdem do Neapolis, wezwał Aulusa i Pomponię - i mniemajšc, że mi pomogli, groził im swym gniewem. Szczęœciem, Aulus mógł mu odrzec: "Wiesz,panie, że nigdy kłamstwo nie przeszło mi przez usta; otóż przysięgam ci, żeœmy jej nie pomogli do ucieczki i że równie jak ty nie wiemy, co się z niš stało." I cezar uwierzył, a potem zapomniał - ja zaœ z porady starszych nigdy nie pisałam do matki, gdzie jestem, by zawsze œmiało mogła zaprzysišc, że nic o mnie nie wie. Tymoże tego nie pojmiesz, Winicjuszu ale namkłamać nie wolno, nawet gdyby o życie chodziło. Taka jest nasza nauka, do której chcemy stosować serca, więc nie widziałam Pomponii od czasu, gdym opuœciła jej dom, jš zaœ zaledwie od czasu do czasu dolatywały dalekie echa, że żyję iżem bezpieczna. Tu porwała jš tęsknota, bo oczy jej zrosiły się łzami, lecz wkrótce uspokoiła się i rzekła: - Wiem, że i Pomponia tęskni za mnš, my jednak mamy nasze pociechy, których nie majš inni. - Tak - odrzekł Winicjusz - waszš pociechš Chrystus, ale ja tego nie rozumiem. - Patrz na nas: nie ma dla nas rozłšczeń, nie ma boleœci i cierpień, a jeœli przyjdš, tozmieniajš się w radoœć. I œmierć sama, która dla was jest końcem życia, dla nas jest tylko jego poczštkiem i zmianš gorszego szczęœcia na lepsze, mniej spokojnego na spokojniejsze i wieczyste. Zważ, jakš musi być nauka, która nakazuje nam miłosierdzie nawet względem nieprzyjaciół, broni kłamstwa, oczyszcza dusze nasze od złoœci i obiecuje po œmierciszczęœcie nieprzebrane. - Słyszałem to w Ostrianum i widziałem, jak postšpiliœcie ze mnš i z Chilonem, a gdy o tym myœlę, dotychczas zdaje mi się, że tosen i że ni uszom, ni oczom nie powinienem wierzyć. Lecz ty mi odpowiedz na inne pytanie: jestżeœ szczęœliwa? - Tak! - odrzekła Ligia. - Wyznajšc Chrystusa nie mogę być nieszczęœliwš. Winicjusz spojrzał na niš, jak gdyby to, co mówiła, przechodziło całkiem miarę ludzkiego rozumowania. - I nie chciałabyœ wrócić do Pomponii? - Chciałabym z całej duszy i wrócę, jeœli taka będzie wola Boga. - Więc ci mówię: wróć, a ja ci przysięgnę na moje lary, że nie podniosę na ciebie ręki.Ligia zamyœliła się przez chwilę, po czym odrzekła: - Nie. Nie mogę bliskich moich podać na niebezpieczeństwo. Cezar nie kocha rodu Plaucjuszów. Gdybym wróciła - ty wiesz, jak przez niewolników rozchodzi się każda wiadomoœć po Rzymie - więc i mój powrót stałby się rozgłoœny w mieœcie i Nero dowiedziałby się o nim przez swoich niewolników niewštpliwie. Wówczas skarałby Aulusów, a co najmniej odebrałbymnie im znowu. - Tak - rzekł marszczšc brwi Winicjusz - to by być mogło. Uczyniłby to choćby dlatego, by okazać, że woli jego musi się stać zadosyć. Prawda jest, że on tylko zapomniał o tobie lub nie chciał myœleć mniemajšc, że nie jemu, ale mnie stała się ujma. Lecz może... odjšwszy cię Aulusom... oddałby mnie, a ja wróciłbym cię Pomponii.Lecz ona zapytała ze smutkiem: - Winicjuszu, czy chciałbyœ mnie widzieć znów na Palatynie? On zaœ zacisnšł zęby i odrzekł: - Nie. Masz słusznoœć. Mówiłem jak głupiec! Nie! I nagle ujrzał przed sobš jakby przepaœć bez dna. Był patrycjuszem, był trybunem wojskowym, był człowiekiem potężnym, alenad wszystkimi potęgami tego œwiata, do którego należał, stał przecie szaleniec, którego ni woli, ni złoœliwoœci niepodobna było przewidzieć. Nie liczyć się z nim, nie bać się go mogli chyba tacy ludzie jak chrzeœcijanie, dla których cały ten œwiat, jego rozłški, cierpienia i œmierć sama byłaniczym. Wszyscy inni musieli drżeć przed nim. Groza czasów, w których żyli, ukazałasię Winicjuszowi w całej swej potwornej rozcišgliwoœci. Nie mógł oto oddać Ligii Aulusom z obawy, by potwór nie przypomniał sobie jej i nie zwrócił na niš swego gniewu; z tego samego powodu, gdyby jš teraz wzišł za żonę, mógł narazićjš, siebie i Aulusów. Chwila złego humoru wystarczała, by zgubić wszystkich. Winicjusz po raz pierwszy w życia poczuł, że albo œwiat musi się zmienić i przerodzić,albo życie stanie się zgoła niemożliwe. Zrozumiał również to, co przed chwilš jeszcze było dla niego ciemne, że w takich czasach jedni tylko chrzeœcijanie mogli być szczęœliwi. Lecz przede wszystkim chwycił go żal, gdyż zrozumiał i to, że on sam tak poplštałżycie sobie i Ligii, iż z tej plštaniny nie było prawie wyjœcia. I pod wpływem tego żalu poczšł mówić: - Czy ty wiesz, żeœ ty szczęœliwsza ode mnie? Ty w ubóstwie i w tej jednej izbie wœród prostaków miałaœ swojš naukę i swego Chrystusa, ja zaœ mam tylko ciebie i gdy mi cię zbrakło, byłem jak nędzarz, który nie ma ni dachu nad sobš, ni chleba. Tyœ mi droższa niż cały œwiat. Szukałem cię, bom nie mógł żyć bez ciebie. Nie chciałem ni uczt, ni snu. Gdyby nie nadzieja, że cię znajdę, byłbym się rzucił na miecz. Ale boję się œmierci, bo nie mógłbym na ciebie patrzeć. Mówię ci szczerš prawdę, iż nie potrafię bez ciebie żyć i dotšd żyłem tylko nadziejš, że cię znajdę i zobaczę. Czy pamiętasz nasze rozmowy u Aulusów? Raz nakreœliłaœ mi rybę na piasku, a jam nie rozumiał, co to znaczy. Pamiętasz, jak bawiliœmy się w piłkę? Kochałem cię już wówczas nad życie, a i ty już poczęłaœ się domyœlać, że cię kocham... Nadszedł Aulus, straszył nas Libitynš i przerwał nam rozmowę. Pomponiapowiedziała na pożegnanie Petroniuszowi, że Bóg jest jeden, wszechmocny i miłosierny, ale nam ani do głowy nie przyszło, że waszym Bogiem jest Chrystus.Niech mi odda ciebie, a pokocham Go, choć wydaje mi się Bogiem niewolników, cudzoziemców i nędzarzy. Ty siedzisz przy mnie i myœlisz o Nim tylko. Myœl i o mnie, bo inaczej Go znienawidzę. Dla mnie tyœ jedna bóstwem. Błogosławiony ojciec twój imatka, błogosławiona ziemia, która cię wydała. Chciałbym objšć twoje nogi i modlić się do ciebie, tobie składać czeœć, tobie ofiary, tobie pokłony - ty trzykroć boska! Ty nie wiesz, ty nie możesz wiedzieć, jak ja cię kocham... Tak mówišc pocišgnšł rękš po pobladłym czole i przymknšł oczy. Natura jego nie znała nigdy tamy, tak w gniewie, jak i w miłoœci. Mówił z uniesieniem, jak człowiek,który przestawszy nad sobš panować nie chce liczyć się z żadnš miarš ni w słowach, ni w czci. Lecz mówił z głębi duszy i szczerze. Czuć było, że ból, zachwyt, żšdza i uwielbienie, nagromadziwszy się w jego piersi, buchnęły wreszcie niepowstrzymanym potokiem słów. Ligii słowa jego wydały siębluŸniercze, a jednak serce jej poczęło bić, jak by chciało rozerwać krępujšcš piersi tunikę. Nie mogła oprzeć się litoœci nad nim i nad jego mękš. Wzruszyła jš czeœć, z jakš do niej mówił. Czuła się kochanš i ubóstwionš bez granic, czuła, że ten nieugięty i niebezpieczny człowiek należy teraz do niej duszš i ciałem, jak niewolnik, i to poczucie jego pokory, własnej potęgi napełniło jš szczęœciem. Wspomnienia jej ożyły w jednej chwili. Był to dla niej znów ten przepyszny i piękny, jak pogański bóg, Winicjusz, który w domu Aulusów mówił jej o miłoœci i budził jak zesnu jej półdziecinne naówczas serce; ten sam, którego pocałunki czuła jeszcze na ustach i z którego objęć wyrwał jš na Palatynie Ursus, jak by jš wyrwał z płomienia. Tylko obecnie, z zachwytem a zarazem z bólem w swojej orlej twarzy, z pobladłym czołem i błagalnym wyrazem oczu, ranny, złamany miłoœciš, kochajšcy, pełen ubóstwienia i pokory, wydał się jej takim, jakim go chciała mieć wówczas i jakiego byłaby pokochała całš duszš, a więc droższym niż kiedykolwiek. I nagle zrozumiała, że może przyjœć chwila, w której jego miłoœć ogarnie i porwie jš jak wicher, a poczuwszy to doznała takiego samego wrażenia, jakiego przed chwilš doznał on: mianowicie, że stoinad brzegiem przepaœci. Na toż porzuciła dom Aulusów? Na toż ratowała się ucieczkš? Na toż kryła się tyle czasu w nędznych dzielnicach miasta? Kto był ów Winicjusz? Augustianin, żołnierz i dworzanin Nerona! Wszakże brał udział w jego rozpuœcie i szaleństwach, jak œwiadczyła o tym ta uczta, której Ligia nie mogła zapomnieć; wszakże chodził razem zinnymi do œwištyń i składał ofiary bezecnym bogom, w których może i nie wierzył, ale oddawał im jednak czeœć urzędowš. Wszakże jš œcigał po to, by z niej uczynić swojš niewolnicę i kochankę, a zarazem wtršcić jš w ów straszny œwiat zbytku, rozkoszy, zbrodni i bezeceństw, wołajšcych o gniew i pomstę Bożš. Wydawał się wprawdzie zmieniony, ale przecie dopiero co sam jej rzekł, że jeœli będzie więcej myœlała o Chrystusie niż o nim, to gotów Go znienawidzieć. Ligii wydało się, że sama myœl o jakiejkolwiek innej miłoœci, niż miłoœć do Chrystusa, jestjuż grzechem przeciw Niemu i przeciw nauce, gdy więc spostrzegła, że na dnie jejduszy mogš się zbudzić inne uczucia i pragnienia, chwyciła jš trwoga przed własnš przyszłoœciš i własnym sercem. Na tę chwilę wewnętrznej rozterki trafił Glaukus, który przyszedł opatrzyć chorego i zbadać jego zdrowie. Na twarzy Winicjusza w mgnieniu oka odbił się gniew izniecierpliwienie. Zły był, iż mu przerwanorozmowę z Ligiš, i gdy Glaukus poczšł zadawać mu pytania, odpowiadał niemal z pogardš. Wprawdzie pomiarkował się wkrótce, lecz jeœli Ligia miała jakiekolwiek złudzenia, że to, co słyszał na Ostrianum, mogło podziałać na jego nieużytš naturę, to złudzenia owe musiały pierzchnšć. Zmienił się tylko dla niej, lecz poza tym jednym uczuciem pozostało mu w piersi dawne surowe i samolubne, prawdziwie rzymskie i zarazem wilcze serce, niezdolnenie tylko do uczucia słodkiej nauki chrzeœcijańskiej, ale nawet i wdzięcznoœci. Odeszła wreszcie, pełna wewnętrznej troski i niepokoju. Niegdyœ w modlitwie ofiarowała Chrystusowi serce pogodne i istotnie czyste jak łza. Teraz pogoda ta była zmšcona. Do wnętrza kwiatu dostał się jadowity robak i poczšł w nim huczyć. Nawet sen, mimo nieprzespanych dwóch nocy, nie przyniósł jej ukojenia. Œniło jej się, że na Ostrianum Nero na czele orszakuaugustianów, bachantek, korybantów i gladiatorów tratuje uwieńczonym w róże wozem tłumy chrzeœcijan, a Winicjusz chwyta jš w ramiona, wcišga na kwadrygę icisnšc jš do piersi, szepcze: "PójdŸ z nami!" Rozdział XXVII Od tej chwili rzadziej pokazywała się we wspólnej izbie i rzadziej zbliżała się do jego łóżka. Lecz spokój jej nie wracał. Widziała, że Winicjusz wodzi za niš błagalnym wzrokiem, że czeka na każde jejsłowo jak na łaskę, że cierpi i nie œmie sięskarżyć, by jej do siebie nie zrazić, że onajedna jest mu zdrowiem i radoœciš, i wówczas serce wzbierało w niej politowaniem. Wkrótce też spostrzegła, że im bardziej stara się go unikać, tym większy jej go żal, a tym samym tym tkliwsze rodzš się w niej dla niego uczucia. Opuœciła jš spokojnoœć. Czasem mówiła sobie, że właœnie powinna być cišgle przy nim, raz dlatego, że Boska nauka nakazuje dobrem za złe płacić, a po wtóre, że rozmawiajšce z nim mogłaby go do tej nauki pocišgnšć. Lecz zaraz sumienie mówiło jej, że oszukuje sama siebie i że cišgnie jš ku niemu nie co innego, tylko jegomiłoœć i jego urok. W ten sposób żyła w cišgłej rozterce, która powiększała się z dniem każdym. Chwilami wydawało jej się, że jš otacza jakaœ sieć, ona zaœ chcšc jš przebić, wikła się w niej coraz bardziej. Musiała też wyznać przed sobš, że widok jego co dzień staje się jej potrzebniejszym, głos jego milszym i że potrzeba jej całš siłš walczyć z chęciš przesiadywania przy jego łożu. Gdy zbliżałasię do niego, a on rozpromieniał się, radoœć zalewała i jej serce. Pewnego dnia dostrzegła œlady łez na jego rzęsach i po raz pierwszy w życiu przyszła jej myœl, żemogłaby je osuszyć pocałunkami. Przestraszona tš myœlš i pełna pogardy dlasiebie, przepłakała noc następnš. On zaœ był cierpliwy, jak by sobie cierpliwoœć poprzysišgł. Gdy chwilami zaœwieciły mu oczy zniecierpliwieniem, samowolš i gniewem, wnet hamował te błyski, a potem patrzył na niš z niepokojem, jakby chcšc jš przeprosić, jš zaœ ujmowało to jeszcze bardziej. Nigdy nie miała poczucia, że jest tak bardzo kochana, i gdy myœlała o tym, czuła się zarazem winnš i szczęœliwš. Winicjusz też zmieniał się istotnie. W rozmowach jego z Glaukiem mniej było dumy. Często przychodziło mu do głowy, że i ten biedny lekarz niewolnik, i cudzoziemka, stara Miriam, która otaczała go troskliwoœciš, i Kryspus, którego widywał pogršżonego cišgle w modlitwie, to jednak sš ludzie. a, rozkazała! Na to nie było odpowiedzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żœP,c|Žcž cŸ‰.c Ą<Ą°>¨€Dziwił się podobnym myœlom - jednakże je miewał. Ursusa polubił z czasem i rozmawiał z nim teraz całymi dniami, albowiem mógł z nim mówić o Ligii, olbrzymzaœ był niewyczerpany w opowiadaniach i spełniajšc przy chorym najprostsze usługi poczšł mu również okazywać pewien rodzajprzywišzania. Ligia była zawsze dla Winicjusza istotš jakby do innego gatunku należšcš, wyższš stokrotnie od tych, którzy jš otaczali; niemniej jednak poczšł przypatrywać się ludziom prostym i ubogim,czego nie czynił nigdy w życiu, i poczšł odkrywać w nich różne godne uwagi strony,których istnienie nigdy przedtem nie przychodziło mu do głowy. Nazariusza tylko nie mógł œcierpieć, albowiem zdawało mu się, że młody chłopak oœmiela kochać się w Ligii. Długi czas wstrzymywał się wprawdzie z okazywaniem mu niechęci, lecz raz, gdy tenprzyniósł dziewczynie dwie przepiórki, które zakupił na targu za własne zarobionepienišdze, w Winicjuszu odezwał się potomek Kwirytów, dla którego przybłęda zobcego narodu mniej znaczył niż robak najlichszy. Słyszšc podziękowanie Ligii pobladł straszliwie i gdy Nazariusz wyszedł po wodę dla ptaków, rzekł: - Ligio, zali możesz œcierpieć, by składał cidary? Zali nie wiesz, że ludzi jego narodu Grecy psami żydowskimi nazywajš? - Nie wiem, jak ich nazywajš Grecy - odpowiedziała - ale wiem, że Nazariusz jest chrzeœcijaninem i bratem moim. To rzekłszy spojrzała na niego ze zdziwieniem i żalem, bo już jš był odzwyczaił od podobnych wybuchów, on zaœzacisnšł zęby, by jej nie powiedzieć, że takiego jej brata kazałby na œmierć zasmagać batami lub zesłałby go na wieœ, by jako compeditus4 kopał ziemię w jego sycylijskich winnicach... Pohamował się jednak, zdusił w sobie gniew i dopiero po chwili rzekł: - Wybacz mi, Ligio. Tyœ dla mnie córkš królewskš i przybranym dzieckiem Plaucjuszów. I przemógł się do tego stopnia, że gdy Nazariusz pokazał się znów w izbie, obiecał mu, iż po powrocie do swej willi podaruje mu parę pawi lub parę flamingów,których miał pełne ogrody. Ligia rozumiała, ile go muszy kosztować podobne zwycięstwa nad samym sobš. Lecz im częœciej je odnosił, tym bardziej jej serce szło ku niemu. Zasługa jego względem Nazariusza była jednak mniejsza, niż przypuszczała. Winicjusz mógł przez chwilę oburzyć się na niego, alenie mógł być o niego zazdrosnym. Syn Miriam istotnie niewiele więcej znaczył w jego oczach od psa, a prócz tego był jeszcze dzieckiem, które jeœli kochało Ligię, to kochało jš zarazem bezwiednie i służebniczo. Większe walki musiał ze sobš staczać młody trybun, by poddać się, choćby w milczeniu, tej czci, jakš wœród tych ludzi było otoczone imię Chrystusa i Jego nauka. Pod tym względem działy się wWinicjuszu rzeczy dziwne. Była to bšdŸ co bšdŸ nauka, w którš wierzyła Ligia, więc dla tego samego gotów był jš uznać. Następnie, im bardziej przychodził do zdrowia, im lepiej przypominał sobie cały szereg zdarzeń, które zaszły od owej nocyna Ostrianum, i cały szereg pojęć, które napłynęły od tego czasu do jego głowy, tym bardziej zdumiewał się nad nadludzkš siłš tej nauki, która przeradzała tak do gruntu dusze ludzkie. Rozumiał, że jest w niej coœ nadzwyczajnego, coœ, czego nie było dotšd na œwiecie, i czuł, że gdyby onaogarnęła œwiat cały, gdyby wszczepiła weń swojš miłoœć i swoje miłosierdzie, to chyba nastałaby jakaœ epoka przypominajšca owš, w której jeszcze nie Jowisz, ale Saturn rzšdził œwiatem. Nie œmiał też wštpić ani o nadprzyrodzonym pochodzeniu Chrystusa, ani o Jego zmartwychwstaniu, ani o innych cudach. Naoczni œwiadkowie, którzy o tym mówili, zbyt byli wiarogodni i zbyt brzydzili się kłamstwem, by mógł przypuœcić, że opowiadajš rzeczy niebywałe. Wreszcie, sceptycyzm rzymski pozwalał sobie na niewiarę w bogów, ale wierzył w cuda. Winicjusz stał wobec jakiejœ dziwnej zagadki, której nie umiał rozplštać. Z drugiej strony jednak cała ta nauka wydawała mu się tak przeciwnš istniejšcemu porzšdkowi rzeczy, tak niepodobnš do przeprowadzenia w praktyce i tak szalonš, jak żadna inna. Według niego,ludzie i w Rzymie, i na całym œwiecie mogli być Ÿli, ale porzšdek rzeczy był dobry. Gdyby cezar był na przykład uczciwym człowiekiem, gdyby senat składał się nie ze znikczemniałych rozpustników, ale z ludzi takich, jakim był Trazeasz; czegóż bywięcej można sobie życzyć? Wszak pokój rzymski i zwierzchnoœć rzymska były rzeczš dobrš, rozdział między ludŸmi słusznym i sprawiedliwym. A tymczasem ta nauka, wedle rozumienia Winicjusza, musiałaby zburzyć wszelki porzšdek, wszelkš zwierzchnoœć i znieœć wszelkie różnice. I co wówczas stałoby się choćby zwładztwem i państwem rzymskim? Zali Rzymianie mogli przestać panować lub uznaćcałš trzodę podbitych narodów za równš sobie? To już nie mieœciło się w głowie patrycjusza. A przy tym osobiœcie nauka ta była przeciwnš wszelkim jego wyobrażeniom, przyzwyczajeniu, charakterowi i pojęciom o życiu. Nie mógł sobie zgoła wyobrazić, jak by mógł istnieć,gdyby jš na przykład przyjšł. Obawiał się jej i podziwiał jš, ale przed przyjęciem jejwzdrygała się po prostu jego natura. Rozumiał na koniec, że nic innego, tylko onarozdzieliła go z Ligiš, i gdy o tym myœlał, nienawidził jej ze wszystkich sił duszy. Jednakże zdawał sobie już sprawę, że to ona ubrała Ligię w tę jakšœ wyjštkowš, niewysłowionš pięknoœć, która w jego sercu zrodziła prócz miłoœci czeœć, prócz żšdzy uwielbienie, i z samej Ligii uczyniła drogš mu nad wszystko w œwiecie istotę. A wówczas chciało mu się znów kochać Chrystusa, i pojmował jasno, że albo Go musi pokochać, albo znienawidzieć, obojętnym zaœ zostać nie może. Tymczasemparły go jakby dwie przeciwne fale, wahałsię w myœlach, wahał się w uczuciach, nie umiał wybrać, skłaniał jednak głowę i okazywał milczšcš czeœć temu niepojętemu dla siebie Bogu, dlatego tylko, że był to BógLigii. Ligia zaœ widziała, co się w nim działo, jaksię przełamywał, jak natura jego odrzucała tę naukę, i jeœli z jednej strony martwiło jš to œmiertelnie, z drugiej strony żal, litoœć i wdzięcznoœć za owo milczšce poszanowanie, jakie dla Chrystusa okazywał, skłaniały ku niemu z nieprzepartš siłš jej serce. Przypomniała sobie Pomponię Grecynę i Aulusa. Dla Pomponii Ÿródłem nieustannego smutku i nigdy nie osychajšcych łez była myœl, że za grobem nie odnajdzie Aulusa. Ligia poczęła teraz lepiej rozumieć tę gorycz i ten ból. I ona znalazła drogš istotę, z którš groził jej wiekuisty rozdział. Czasemłudziła się wprawdzie, że jego dusza otworzy się jeszcze na Chrystusowe prawdy, ale złudzenia te nie mogły się ostać. Znała i rozumiała go już zbyt dobrze. Winicjusz - chrzeœcijaninem! Te dwapojęcia nawet w jej niedoœwiadczonej głowie nie mogły się obok siebie pomieœcić.Jeœli rozważny i pełen statecznoœci Aulus nie został nim pod wpływem mšdrej i doskonałej Pomponii, jakże mógł nim zostać Winicjusz? Na to nie było odpowiedzi, a raczej istniała tylko jedna: że nie masz dla niego ni nadziei, ni ratunku.Lecz Ligia spostrzegła z przestrachem, że ten wyrok zatraty, który nad nim wisi, zamiast jš zrażać do niego, przez samo politowanie czyni go jej jeszcze droższym. Chwilami brała jš ochota mówić z nim szczerze o jego ciemnej przyszłoœci, lecz gdy raz siadłszy przy nim rzekła mu, że poza naukš chrzeœcijańskš nie ma życia, on, będšc już silniejszym, przypodniósł się na swym zdrowym ramieniu i nagle złożył jej głowę na kolanach, mówišc: "Tyœ jest życie!" A wówczas oddech zamarł jej, w piersi, przytomnoœć opuœciła jš, jakiœ dreszcz rozkoszy przebiegł jš od stóp do głowy. Chwyciwszy dłońmi jego skronie usiłowała go podnieœć, lecz sama pochyliłasię przy tym ku niemu tak, że ustami dotknęła jego włosów, i przez chwilę zmagali się tak w upojeniu ze sobš i z miłoœciš, która pchała jedno ku drugiemu. Ligia podniosła się wreszcie i uciekła czujšc płomień w żyłach i zawrót w głowie. Lecz to była kropla, która przelałaostatecznie pełny już kielich. Winicjusz nie domyœlił się, jak drogo przyjdzie mu opłacić szczęsnš chwilę, lecz Ligia zrozumiała, że teraz ona sama potrzebuje ratunku. Noc po owym wieczorze spędziła bezsennie, we łzach i na modlitwie, z poczuciem, że niegodna jest się modlić i że nie może być wysłuchanš. Nazajutrz wyszła wczeœnie z cubiculum i wywoławszy Kryspa do ogrodowego letnika,pokrytego bluszczem i zwiędłymi powojami,otworzyła mu całš duszę, błagajšc go zarazem, by pozwolił jej porzucić dom Miriam, albowiem nie ufa już sobie i nie może przemóc w sercu litoœci dla Winicjusza. Kryspus, który był człowiekiem starym, surowym i pogršżonym w cišgłym uniesieniu, zgodził się na zamiar opuszczenia domu Miriam, lecz nie znalazł słów przebaczenia dla grzesznej wedle jego pojęć miłoœci. Serce wezbrało mu oburzeniem na samš myœl, że owa Ligia, którš opiekował się od chwili ucieczki, którš pokochał, utwierdził w wierze i na którš patrzył dotychczas jak by na białš liliš wyrosłš na gruncie nauki chrzeœcijańskiej i nieskażonš żadnym tchnieniem ziemskim, mogła znaleŸć w duszy miejsce na innš miłoœć niż niebieskš. Wierzył dotšd, że nigdzie w całym œwiecie nie biło czystsze serce na chwałę Chrystusa. Chciał jš Mu ofiarować jak perłę, jak klejnot i drogie dzieło ršk własnych, więc doznany zawód napełnił goizdumieniem, i goryczš. - IdŸ i błagaj Boga, by ci przebaczył winy - rzekł jej posępnie. - Uciekaj, póki zły duch, który cię oplštał, nie przywiedzie ciędo zupełnego upadku i póki nie zaprzesz sięZbawiciela. Bóg umarł dla cię na krzyżu, bykrwiš własnš odkupić twš duszę, lecz ty wolałaœ umiłować tego, który chciał się uczynić swojš nałożnicš. Bóg cudem ocalił cię z ršk jego, lecz ty otworzyłaœ serce żšdzy nieczystej i pokochałaœ syna ciemnoœci. Któż on jest? - Przyjaciel i sługaAntychrysta, wspólnik rozpusty i zbrodni. Gdzież on cię zawiedzie, jeœli nie do tej otchłani i do tej Sodomy, w której sam żyje, a którš Bóg zniszczy płomieniem swego gniewu? A ja ci mówię: bogdajbyœ była umarła, bogdajby œciany tego domu były zawaliły się na głowę twojš pierwej, niż ów wšż wpełznšł do twojej piersi i poœlinił jš jadem swej nieprawoœci. I unosił się coraz bardziej, albowiem wina Ligii napełniła go nie tylko gniewem, ale obrzydzeniem i pogardš dla natury ludzkiej w ogóle, w szczególnoœci zaœ dla kobiecej, której nawet nauka chrzeœcijańska nie uchroniła od słaboœci Ewy. Niczym dla niego było, że dziewczyna pozostała jeszcze czystš, że chciała uciekać od tej miłoœci i że wyznawała jš z żalem i skruchš. Kryspus chciał jš był zmienić w anioła i wynieœć na wysokoœci, na których istniała tylko miłoœć dla Chrystusa, a ona pokochała oto augustianina! Sama myœl o tym napełniała jego serce zgrozš, spotęgowanš uczuciem rozczarowania i zawodu. Nie! nie mógł jej tego przebaczyć! Słowa zgrozy paliły mu warga na kształt gorejšcych węgli; walczył jeszcze ze sobš,by ich nie wymówić, lecz trzšsł twymi wychudłymi rękoma nad przerażonš dziewczynš. Ligia czuła się winnš, lecz nie do tego stopnia winnš. Sšdziła nawet, że oddalenie się z domu Miriam będzie jej zwycięstwem nad pokusš i złagodzeniem winy. Kryspus starł jš w proch; ukazał jejcałš lichotę i nikczemnoœć jej duszy, o jakšnie podejrzewała się dotšd. Ona sšdziła nawet, że stary prezbiter, który od chwili jej ucieczki z Palatynu był dla niej jakby ojcem, okaże trochę litoœci, że jš pocieszy,doda otuchy, umocni. - Bogu ofiaruję mój zawód i mojš boleœć - mówił - aleœ ty zawiodła i Zbawiciela, boœ zeszła jakoby na bagna, którego wyziewy zatruły ci duszę. Mogłaœ ofiarować jš Chrystusowi jako naczynie kosztowne i rzecMu: "Wypełnij je, Panie, łaskš!", a wolałaœofiarować słudze złego ducha. Niechaj ci Bóg przebaczy i niechaj zmiłuje się nad tobš, gdyż ja, póki nie wyrzucisz węża... ja, który miałem cię za wybranš... I nagle przestał mówić, albowiem spostrzegł, że nie byli sami. Przez zwiędłepowoje i przez bluszcze zielenišce się jednako latem i zimš ujrzał dwóch ludzi, z których jeden był Piotr Apostoł. Drugiego nie mógł zrazu rozpoznać, albowiem płaszcz z grubej włosianej tkaniny, zwanejcilicium, zasłaniał mu częœć twarzy. Kryspowi wydawało się przez chwilę, iż to był Chilon. Oni zaœ usłyszawszy podniesiony głos Kryspa weszli do letnika i siedli na kamiennej ławce. Towarzysz Piotra odsłonił wówczas twarz chudš, z łysiejšcšczaszkš, pokrytš po bokach kędzierzawym włosem, z zaczerwienionymi powiekami i z zakrzywionym nosem - brzydkš i zarazem natchnionš, w której Kryspus rozpoznał rysy Pawła z Tarsu. Lecz Ligia rzuciwszy się na kolana objęła ramionami jakby z rozpaczš nogi Piotra i przytuliwszy swš znękanš główkę do fałd jego płaszcza, pozostała tak w milczeniu. A Piotr rzekł: - Pokój duszom waszym. I widzšc dziecko u swych nóg, zapytał, co się stało. Wówczas Kryspus poczšł opowiadać wszystko, co mu wyznała Ligia, jej grzesznš miłoœć, jej chęć ucieczki z domu Miriam i swój żal, że dusza, którš chciał ofiarować Chrystusowi czystš jak łza, zbrudziła się ziemskim uczuciem dla uczestnika wszystkich zbrodni, w których grzęznšł œwiat pogański i które wołały o pomstę Bożš. Ligia w czasie jego słów obejmowała corazsilniej nogi Apostoła, jak by chcšc przy nimszukać ucieczki i wyżebrać choć trochę litoœci. Apostoł zaœ, wysłuchawszy do końca, pochylił się i położył zgrzybiałš rękę na jej głowie, po czym podniósł oczy na starego kapłana i rzekł: - Kryspie, zaliœ nie słyszał, że Mistrz naszukochany był w Kanie na godach i błogosławił miłoœci między niewiastš i mężem? Kryspowi opadły ręce i spojrzał ze zdumieniem na mówišcego, nie mogšc słowaprzemówić. A ów pomilczawszy chwilę spytał znowu: - Kryspie, zali mniemasz, że Chrystus, który dopuszczał Marii z Magdali leżeć u nóg swoich i który przebaczył jawnogrzesznicy, odwróciłby się od tego dziecka czystego jak lilie polne? Ligia ze łkaniem przytuliła się jeszcze silniej do nóg Piotrowych, zrozumiawszy, że nie próżno szukała przy nich ucieczki. Apostoł, podniósłszy jej łzami zalanš twarz, mówił do niej: - Póki oczy tego, którego miłujesz, nie otworzš się na œwiatło prawdy, póty unikajgo, aby nie przywiódł cię do grzechu, lecz módl się za niego i wiedz, że nie masz winyw miłoœci twojej. A iż chcesz się chronić pokusy, przeto ta zasługa policzona ci będzie. Nie martw się i nie płacz, albowiempowiadam ci, że łaska Zbawiciela nie opuœciła cię i że modlitwy twoje zostanš wysłuchane, po smutkach zaœ pocznš się dni wesela. To rzekłszy położył obie dłonie na jej włosach i wzniósłszy w górę, oczy błogosławił jej. Z twarzy œwieciła mu nadziemska dobroć. Lecz skruszony Kryspus poczšł się z pokorš usprawiedliwiać: - Zgrzeszyłem przeciw miłosierdziu - rzekł - alem mniemał, że dopuszczajšc do serca miłoœć ziemskš zaparła się Chrystusa... Piotr zaœ odpowiedział: - Po trzykroć się Go zaparłem, a jednak przebaczył mi i kazał paœć baranki swoje. - ...i dlatego - kończył Kryspus - że Winicjusz jest augustianinem... - Chrystus kruszył twardsze jeszcze serca- odrzekł Piotr. Na to Paweł z Tarsu, który milczał dotšd, przyłożył palce do swej piersi i wskazujšcna siebie, rzekł: - Jam jest, którym przeœladował i porywałna œmierć sługi Chrystusa. Jam podczas kamienowania Szczepana pilnował szat tych, którzy go kamienowali; jam chciał wyplenić prawdę po wszystkiej ziemi, któršzamieszkujš ludzie, a jednak - mnie to przeznaczył Pan, abym jš po wszystkiej ziemi opowiadał. I opowiadałem jš w Judei,w Grecji, na wyspach i w tym bezbożnym mieœcie, gdym po raz pierwszy, jako więzień, w nim mieszkał. A teraz, gdy mniewezwał Piotr, mój zwierzchnik, wstšpię dodomu tego, aby ugišć tę dumnš głowę do nóg Chrystusowych i rzucić ziarno w tę kamienistš rolę, którš użyŸni Pan, aby wydała plon obfity. I powstał. Kryspowi zaœ ten mały, zgarbiony człowiek wydał się w tej chwili tym, czym był, w istocie, to jest olbrzymem, który wzruszy œwiat z posad i zagarnie ludy i ziemie. Rozdział XXVIII Petroniusz do Winicjusza: "Zmiłuj się, carissime, nie naœladuj w listach swych ani Lacedemończyków, ani Juliusza Cezara. Gdybyœ przynajmniej tak , rozkazała! Na to nie było odpowiedzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż˘PlcŁź”c¤P€bĽĐ.ĄcŚq>üjak on mógł napisać: veni, vidi, vici! - rozumiałbym jeszcze lakonizm. Ale twój listznaczy ostatecznie: veni, vidi, fugi; że zaœ takie zakończenie sprawy jest wprost przeciwne twej naturze, że byłeœ ranny i że na koniec działy się z tobš rzeczy nadzwyczajne, więc list twój potrzebuje objaœnień. Oczom nie wierzyłem, gdym wyczytał, że ów Lig zadusił tak łatwo Krotona, jak pies kaledoński dusi wilka w wšwozach Hibernii. Ten człowiek wart tyle złota, ile sam waży, i od niego tylko zależałoby zostać ulubieńcem cezara. Gdy wrócę do miasta, muszę z nim zabrać bliższš znajomoœć i każę go sobie odlać z bršzu. Miedzianobrody pęknie z ciekawoœci, gdy mu powiem, że to z natury. Prawdziwieatletyczne ciała coraz sš rzadsze i w Italii, i w Grecji; o Wschodzie nie ma co mówić, Germanowie zaœ, jakkolwiek roœli, majš muskuły pokryte tłuszczem i więcej ogromu niż siły. Dowiedz się od Liga, czy stanowi wyjštek, czy też w jego kraju znajduje się więcej ludzi do niego podobnych. Nuż tobie lub mnie wypadnie kiedy z urzędu wyprawiać igrzyska, dobrzeby było wiedzieć, gdzie szukać ciał najlepszych. Ale chwała bogom wschodnim i zachodnim, żeœ wyszedł z duszš z ršk podobnych. Ocalałeœ zapewne dlatego, żeœ patrycjuszem i synem konsularnego męża, ale wszystko, co cię spotkało, zdumiewa mnie w najwyższym stopniu: i ten cmentarz, na którym znalazłeœ się wœród chrzeœcijany i oni sami, i ich postępowanie z tobš, i następnie ucieczka Ligii, i wreszcie ten jakiœ smutek i niepokój, którywieje z twego krótkiego listu. Objaœnij mnie, albowiem wielu rzeczy nie rozumiem, a jeœli chcesz prawdy, powiem otwarcie, żenie rozumiem: ani chrzeœcijan, ani ciebie, ani Ligii. I nie dziw się, że ja, którego pozamojš własnš osobš mało rzeczy obchodzi na œwiecie, dopytuję się p to wszystko tak skwapliwie. Jam przyczynił się do tego wszystkiego, co zaszło, więc jest to poniekšd moja sprawa. Pisz œpiesznie, albowiem nie umiem dokładnie przewidzieć, kiedy się zobaczymy. W głowie Miedzianobrodego zamiary zmieniajš się jakwiatry wiosenne. Obecnie, siedzšc w Benewencie, ma chęć jechać wprost do Grecji i nie wracać do Rzymu. Tygellinus jednak radzi mu, by wrócił choć na czas pewien, albowiem lud, zbyt stęskniony do jego osoby (czytaj: do igrzysk i chleba), może się wzburzyć. Otóż nie wiem, jak będzie. Jeœli Achaja przeważy, to może zechce nam się Egiptu. Nalegałbym najmocniej, byœ tu przyjechał, gdyż uważam, że w tym stanie duszy podróż i nasze rozrywki byłyby lekarstwem, ale mógłbyœ nas nie zastać. Pomyœl jednak, czyw takim razie nie wolałbyœ wypoczšć w twoich ziemiach w Sycylii niż siedzieć w Rzymie. Pisz mi obszernie o sobie - i żegnaj.Życzeń żadnych, prócz zdrowia, tym razemnie załšczam, bo, na Polluksa! nie wiem, czego ci życzyć." Winicjusz odebrawszy ów list nie czuł poczštkowo żadnej chęci do odpowiadania. Miał jakieœ poczucie, że odpowiadać nie warto, że to na nic nikomu nie posłuży, nicnie wyjaœni i niczego nie rozwišże. Ogarnęło go zniechęcenie i poczucie marnoœci życia. Zdawało mu się przy tym, że Petroniusz w żadnym razie go nie zrozumie i że zaszło coœ takiego, co ich wzajem od siebie oddaliło. Nie mógł przyjœć do ładu nawet i sam ze sobš. Wróciwszy z Zatybrza do swej rozkosznej insuli na Karynach, był jeszcze osłabiony, wyczerpany i przez pierwsze dni doznawał pewnego zadowolenia z wypoczynku, wygód i dostatku, jaki go otaczał. Lecz zadowolenie to trwało krótko. Wkrótce uczuł, że żyje w próżni, że to wszystko, co stanowiło dla niego dotychczas interes życia, albo zupełnie dla niego nie istnieje, albo zmniejszyło się do zaledwie dostrzegalnych rozmiarów. Miał takie uczucie, jako by podcięto w jego duszy te struny, które dotychczas łšczyły go z życiem, a nie nawišzano żadnych nowych. Na myœl, ze mógłby pojechać do Benewentu, a następnie do Achai, i zanurzyćsię w życiu rozkoszy i szalonych wybryków, doznał uczucia czczoœci. "Po co? Co mi z tego przyjdzie?" Oto były pierwsze pytania, które przesunęły mu się przez głowę. Również po raz pierwszy w życiu pomyœlał, że gdyby pojechał, to rozmowa Petroniusza, jego dowcip, błyskotliwoœć, jego wykwintne okreœlanie myœli i dobieranie trafnych słów dla każdejidei mogłyby go obecnie nużyć. Z drugiej strony jednak poczęła go nużyć także i samotnoœć. Wszyscy jego znajomi bawili z cezarem w Benewencie, musiał więc siedzieć w domu sam, z głowš pełnš myœli i sercem pełnym poczuć, z których nie umiał sobie zdać sprawy. Miewał jednak chwile, w których sšdził, że gdyby mógł z kim porozmawiać o tym wszystkim, co się w nim dzieje, to może sam zdołałby to wszystko jakoœ uchwycić, uporzšdkowaćirozpoznać lepiej. Pod wpływem tej nadziei po kilku dniach wahania postanowił jednak odpowiedzieć Petroniuszowi i lubo nie był pewien, czy mu owš odpowiedŸ wyœle, skreœlił jš jednak w następnych słowach: "Chcesz, bym pisał obszerniej, więc zgoda;czy potrafię jaœniej, nie wiem, albowiem i sam nie umiem wielu węzłów rozwišzać. Doniosłem ci o moim pobycie wœród chrzeœcijan, o ich postępkach z nieprzyjaciółmi, do których mieli prawo liczyć i mnie, i Chilona, i wreszcie o dobroci, z jakš byłem pielęgnowany, i o zniknięciu Ligii. Nie, drogi: nie dlatego mnie oszczędzono, że jestem synem konsularnego męża. Takie względy dla nich nie istniejš, bo przecie przebaczyli i Chilonowi, choć sam zachęcałem ich, by go zakopali w ogrodzie. To sš ludzie, jakich dotšd œwiat nie widział, i nauka, o jakiej dotšd œwiat nie słyszał. Nic ci innego powiedzieć nie mogę i ktokolwiek ich zechcemierzyć naszš miarš - chybi. Powiem ci natomiast, że gdybym leżał ze złamanš rękš we własnym domu i gdyby mnie doglšdali ludzie moi lub nawet moja rodzina,miałbym zapewne większe wygody, ale nie doznałbym ani w połowie takiej troskliwoœci, jakiej doznałem między nimi. Wiedz też o tym, że i Ligia jest takš jak inni. Gdyby była mojš siostry lub mojš małżonkš, nie mogłaby mnie pielęgnować tkliwiej. Nieraz radoœć zalewała mi serce, sšdziłem bowiem, że tylko miłoœć może podobnš tkliwoœciš natchnšć. Nieraz czytałem jš w jej twarzy i spojrzeniu, a wówczas, czy uwierzysz, że wœród tych prostaków, w ubogiej izbie, która zastępowała im zarazem kuchnię i triclinium, czułem się szczęœliwszy niż kiedykolwiek? Nie! nie byłem jej obojętny i dziœ jeszcze wydaje mi się niepodobieństwem myœleć inaczej. A jednak taż sama Ligia opuœciła potajemnie przede mnš mieszkanie Miriam. Przesiaduję teraz oto całymi dniami z głowš opartš na rękach i rozmyœlam, czemu ona to uczyniła? Czym ci pisał, że sam ofiarowałem się jej wrócić jš Aulusom? Wprawdzie odrzekła mi, że to jest już niemożliwe i ze względu na to, że Aulusowiewyjechali do Sycylii, i ze względu na wieœci,jakie przechodzšc przez niewolników z domu do domu, dostajš się na Palatyn. Cezar mógłby jš znów odebrać Aulusom. Prawda! Ona jednak wiedziała, że dłużej już nastawać na niš nie będę, że porzucam drogę przemocy, a nie mogšc ni przestać jej kochać, ni żyć bez niej, wprowadzę jš do domu mego przez uwieńczone drzwi i posadzę na uœwięconej skórze przy ognisku... A jednak uciekła! Dlaczego? Nic jej już nie groziło. Jeœli mnie nie kochała, mogła mnie odrzucić. Na dzień przedtem poznałem dziwnego człowieka, niejakiego Pawła z Tarsu, który rozmawiał ze mnš o Chrystusie i Jego nauce i rozmawiał tak potężnie, że mi się wydało, iż każde jego słowo mimo jego woli obraca w perzynę wszystkie podstawy naszego œwiata. Ten sam człowiek odwiedzał mnie po jej ucieczce i rzekł mi: "Gdy Bóg otworzy oczytwoje na œwiatło i zdejmie z nich bielmo, jak zdjšł z moich, wówczas odczujesz, że postšpiła słusznie, i wówczas może jš odnajdziesz." I oto łamię głowę nad tymi słowy, jak bym je usłyszał z ust Pytii w Delfach. Chwilami zdaje mi się, że już coœ rozumiem. Oni kochajšc ludzi sš nieprzyjaciółmi naszego życia, naszych bogów i naszych zbrodni, więc ona uciekła ode mnie, jako od człowieka, który do tegoœwiata należy i z którym musiałaby podzielić życie uważane przez chrzeœcijan za występne. Powiesz, że skoro mogła mnieodrzucić, więc nie potrzebowała się oddalać. A jeœli ona mnie kocha? W takim razie chciała uciec przed miłoœciš. Na samš myœl o tym chce mi się wysłać niewolników we wszystkie zaułki Rzymu i nakazać im, aby krzyczeli po domach: "Wróć, Ligio!" Ale przestaję rozumieć, dlaczego ona to uczyniła. Ja bym jej przecie nie bronił wierzyć w jej Chrystusa i sarn wzniósłbym mu ołtarz w atrium. Co jeden nowy Bóg więcej mógłby mi szkodzić i dlaczego nie miałbym w Niego uwierzyć, ja, który nie bardzo wierzę w starych? Wiem z wszelkš pewnoœciš, że chrzeœcijanie nigdy nie kłamiš, a mówiš, żezmartwychwstał. Człowiek przecie tego zrobić nie mógł. Ów Paweł z Tarsu, który jest obywatelem rzymskim, ale który, jako Żyd, zna stare księgi hebrajskie, mówił mi,iż przyjœcie Chrystusa było zapowiadane odcałych tysięcy lat przez proroków. Wszystko to sš rzeczy nadzwyczajne, ale czyż nadzwyczajnoœć nie otacza nas ze wszystkich stron? Nie przestano jeszcze przecie mówić i o Apoloniuszu z Tiany. To, co twierdził Paweł, że nie masz całej gromady bogów, ale jest jeden, wydaje mi się rozsšdnym. Podobno i Seneka jest tego zdania, a przed nim było wielu innych. Chrystus był, dał się ukrzyżować dla zbawienia œwiata i zmartwychwstał. Wszystko to jest zupełnie pewne, nie widzęzatem powodu, dlaczego bym miał się upierać w zdaniu przeciwnym lub dlaczego nie miałbym Mu wznieœć ołtarza, skoro gotów byłbym wznieœć go, na przykład, Serapisowi. Nietrudno by mi nawet przyszło wyrzec się innych bogów, bo wszakże żaden rozumniejszy umysł i tak wnich nie wierzy. Ale zdaje się, że to wszystko chrzeœcijanom jeszcze nie wystarcza. Nie doœć uczcić Chrystusa, trzeba jeszcze żyć wedle nauki; i tu dopiero stajesz jakby nad brzegiem morza, które ci każš przebrnšć piechotš. Gdybym to im obiecał, sami czuliby, że to jest pusty dŸwięk słów w moich ustach. Paweł powiedział mi to otwarcie. Ty wiesz, jak kocham Ligię, wiesz, że nie ma nic takiego, czego bym dla niej nie uczynił. Ale nie mógłbym przecie nawet na jej żšdanie podnieœć na ramionach Sorakte lub Wezuwiusza ani pomieœcić w dłoni Trazymeńskiego Jeziora, ani zmienić oczu moich z czarnych na niebieskie, jakie majš Ligowie. Gdyby żšdała, chciałbym, ale to nie leży w mojej mocy. Jam nie filozof, ale też nie jestem i taki głupi, jak ci się może nieraz wydawałem. Otóż powiem ci tak: nie wiem, jak chrzeœcijanie radzš sobie, by żyć, wiem natomiast, że gdzie się zaczyna ich nauka, tam się kończy władztwo rzymskie, kończy się Rzym, kończy się życie, różnica między zwyciężonym i zwycięzcš, możnym i biednym, panem i niewolnikiem, kończy się urzšd, kończy się cezar, prawo, i cały porzšdek œwiata, a zamiast lego wszystkiego przychodzi Chrystus i jakieœ miłosierdzie, którego dotšd nie bywało, i jakaœ dobrotliwoœć, przeciwna ludziom i naszym rzymskim instynktom. Mnie wprawdzie Ligia obchodzi więcej niż cały Rzym i jego panowanie i niechby się lepiej œwiat zapadł, bylem jš mógł mieć w swoim domu. Ale to inna rzecz. Dla nich, dla chrzeœcijan, nie doœć się zgodzić w słowach, trzeba jeszcze czuć, że tak jest dobrze, i nie mieć w duszy niczego innego. A ja, i bogowie mi œwiadkami! - nie mogę. Czy rozumiesz, co toznaczy? Jest coœ w mojej naturze, co się wzdryga na tę naukę, i choćby usta moje jšsławiły, choćbym się do jej przepisów stosował, rozum i dusza mówiłyby mi, że to czynię dla miłoœci, dla Ligii i że gdyby nie ona, to nic w œwiecie nie byłoby dla mnie przeciwniejszego. I rzecz dziwna, że taki Paweł z Tarsu to rozumie i że rozumie, mimo całej swej prostoty i niskiego pochodzenia, ów stary teurgus, największy między nimi, Piotr, który był uczniem Chrystusa. I czy wiesz, co czyniš?Oto modlš się za mnie i proszš dla mnie o coœ, co nazywajš łaskš, a na mnie zstępujetylko niepokój i coraz większa tęsknota za Ligiš. Wszakżem ci pisał, że ona odeszła tajemnie, ale odchodzšc zostawiła mi krzyż, który sama powišzała z gałšzek bukszpanu. Zbudziwszy się, znalazłem go przy łóżku. Mam go teraz w lararium i samnie umiem zdać sobie sprawy, dlaczego zbliżam się jednak do niego tak, jak by w nim było coœ boskiego, to jest ze czciš i obawš. Kocham go, bo jej ręce go wišzały, a nienawidzę, bo on nas dzieli. Czasem mi się zdaje, że sš w tym wszystkim jakieœ czary i że teurgus Piotr, choć się powiada być prostym rybakiem, jest większy i od Apoloniusza, i od wszystkich, jacy przed nim byli, i że on to opętał ich tam wszystkich, Ligię, Pomponię i mnie samego. Ty piszesz, że w liœcie mym poprzednim znać niepokój i smutek. Smutek musi być, bom jš znowu utracił, a niepokój jest dlatego, że coœ się jednak zmieniło we mnie. Szczerze ci mówię, że nic przeciwniejszego mej naturze, jak ta nauka, a jednak od czasu, jakem się z niš zetknšł, nie mogę się poznać. Czary czy miłoœć?... Kirke zmieniała dotknięciem ciałaludzkie, a mnie zmieniono duszę. Chyba Ligiajedna mogła to uczynić, albo raczej Ligia przez tę dziwnš naukę, którš wyznaje. Gdym od nich wrócił do siebie, nikt się mnienie spodziewał. Mniemano, że jestem w Benewencie i że nieprędko wrócę, więc w domu zastałem nieład, pijanych niewolników i ucztę, którš sobie wydawali w moim triclinium. Œmierci raczej spodziewali się niż mnie i mniej by się jej przerazili. Ty wiesz, jak silnš rękš trzymam mój dom, wszystko więc, co żyło,rzuciło się na kolana, a niektórzy poomdlewali ze strachu. A ja, wiesz, jak postšpiłem? Oto w pierwszej chwili chciałem wołać o rózgi i rozpalone żelazo, ale zaraz potem chwycił mnie jakiœ wstyd i- dasz wiarę - jakiœ żal tych nędzników; sš między nimi i starzy niewolnicy, których jeszcze mój dziad M. Winicjusz przywiódł za czasów Augusta znad Renu. Zamknšłem się samotny w bibliotece i tam przyszły mi jeszcze dziwniejsze myœli do głowy, mianowicie, że po tym, co słyszałem i widziałem między chrzeœcijanami, nie godzisię postępować z niewolnikami tak, jak postępowałem dotšd, i że to sš także ludzie. Oni przez kilka dni chodzili w trwodze œmiertelnej, sšdzšc, że zwłóczę dlatego, by tym okrutniejszš karę obmyœlić,a ja nie karałem i nie ukarałem, bo nie mogłem! Zwoławszy ich trzeciego dnia, rzekłem: "Przebaczam wam, wy zaœ pilnš służbš starajcie się winy naprawić!" Na to padli na kolana, zalewajšc się łzami, wycišgajšc z jękiem ręce i zowišc mnie panem i ojcem, ja zaœ - ze wstydem ci to mówię - byłem również wzruszony. Wydałomi się, że w tej chwili widzę słodkš twarz Ligii i jej oczy zalane łzami, dziękujšce mi za ten postępek. I pro pudor! czułem, że i mnie zwilgotniały Ÿrenice... Wiesz, co ci wyznam: oto, że nie mogę sobie dać rady bez niej, że mi Ÿle jest samemu, żem jest po prostu nieszczęœliwy i że mój smutek większy jest niż przypuszczasz... Lecz co do moich niewolników zastanowiła mnie jedna rzecz. Przebaczenie, jakie otrzymali, nie tylko nie rozzuchwaliło ich, nie tylko nie rozluŸniło karnoœci, ale nigdy strach nie pobudzał ich do tak skwapliwej służby, do jakiej pobudziła wdzięcznoœć. Nie tylko służš, alezdajš się na wyœcigi zgadywać moje myœli, ja zaœ wspominam ci o tym dlatego, że gdym na dzień przed opuszczeniem chrzeœcijan powiedział Pawłowi, że œwiat rozleciałby się na skutek jego nauki jak beczka bez obręczy, ów odrzekł mi: "Silniejszš obręczš jest miłoœć niż groza." A teraz widzę, że w pewnych wypadkach zdanie to może być słuszne. Sprawdziłem je również i w stosunku do klientów, którzyzwiedziawszy się o moim powrocie, zbiegli się, by mnie przywitać. Wiesz, że nie byłemnigdy dla nich zbyt skšpy, ale jeszcze ojciec mój postępował z zasady z nimi wynioœle i mnie do podobnego postępowania przyuczył. Otóż teraz, widzšc te wytarte płaszcze i wygłodniałe twarze, znów doznałem jakby uczucia litoœci, Kazałem imdać jeœć, a nadto mówiłem z nimi; nazwałem kilku po imieniu; kilku spytałem oich żony i dzieci, i znów widziałem łzy w oczach, a nadto znów wydało mi się, że Ligia to widzi, że cieszy się i pochwala... Czy mój umysł poczyna się błškać, czy miłoœć miesza mi zmysły, nie wiem, wiem e było odpowiedzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż§P…0¨Ő_c€Š4cŞľ&†cŤ;5' Ejednak, iż mam cišgle uczucie, że ona na mnie z dala patrzy, i boję się uczynić coœ takiego, co by jš mogło zasmucić i obrazić.Tak, Kaju! Zmieniono mi jednak duszę i czasem dobrze mi z tym, czasem znów dręczę się tš myœlš, albowiem obawiam się,że zabrano mi dawne męstwo, dawnš energię i że może niezdatny już jestem nie tylko do rady, sšdu, uczt, ale nawet i do wojny. To sš niechybnie czary! I tak dalece mnie zmieniono, że powiem ci i to, co mi przychodziło do głowy jeszcze wówczas, gdym leżał chory: że gdyby Ligia była podobnš do Nigidii, do Poppei, do Kryspinilli i do innych naszych rozwódek, gdyby była równie plugawš, równie niemiłosiernš i równie łatwš jak one, to bym jej nie kochał tak, jak kocham. Ale gdy kocham jš za to, co nas dzieli, domyœlisz się, jaki chaos rodzi się w mej duszy, w jakich żyjęciemnoœciach, jak nie widzę przed sobš dróg pewnych i jak dalece nie wiem, co mam poczšć. Jeœli bycie może być porównanym do Ÿródła, w moim Ÿródle zamiast wody płynie niepokój. Żyję nadziejš, że jš może ujrzę, i czasem zdaje mi się, że to musi nastšpić... Ale co będzie ze mnš za rok lub dwa, nie wiem i nie mogęodgadnšć. Z Rzymu nie wyjadę. Nie mógłbym znieœć towarzystwa augustianów, a przy tym jedynš ulgš w moim smutku i niepokoju jest, mi myœl, że jestem blisko Ligii, że przez Glauka lekarza, który obiecał mnie odwiedzić, albo przez Pawła zTorsu może się czasem czegoœ o niej dowiem. Nie! nie opuœciłbym Rzymu, choćbyœcie mi ofiarowali zarzšd Egiptu. Wiedz także, że kazałem rzeŸbiarzowi obrobić kamień grobowy dla Gula, którego zabiłem w gniewie. Za póŸno przyszło mi na myœl, że on jednak na ręku mnie nosił i pierwszy uczył, jak strzałę na łuk nakładać. Nie wiem, dlaczego zbudziła się teraz we mnie pamięć o nim, podobna do żalu i do wyrzutu... Jeœli cię dziwi to, co piszę, odpowiem ci, że mnie to niemniej dziwi, ale piszę ci szczerš prawdę. Żegnaj."Rozdział XXIX Na list ten Winicjusz nie miał już odpowiedzi, gdyż Petroniusz nie odpisywał spodziewajšc się widocznie, że cezar lada dzień nakaże powrót do Rzymu. Jakoż, wieœć o tym rozeszła się w znieœcie i wzbudziła radoœć wielkš w sercach tłuszczy, tęsknišcej do igrzysk i rozdawnictwa zboża i oliwy, których wielkiezapasy nagromadzone były w Ostii. Helius, wyzwoleniec Nerona, zapowiedział wreszcie jego powrót w senacie. Lecz Nero, wsiadłszy wraz z dworem na statki u przylšdka Misenum, wracał z wolna, wstępujšc do miast nadbrzeżnych dla wypoczynku lub występów w teatrach. W Minturnae, gdzie znów œpiewał publicznie, zabawił dni kilkanaœcie, a nawet znów się namyœlał, czy nie wrócić do Neapolu i nie czekać tam na nadejœcie wiosny, która zresztš czyniła się wczeœniejsza niż zwykle i ciepła. Przez cały ten czas Winicjusz żył zamknięty w swym domu, z myœlš o Ligii i o tych wszystkich nowych rzeczach, które zajmowały mu duszę i wnosiły do niej obce jej dotšd pojęcia i uczucia. Widywał tylko od czasu do czasu Glauka lekarza, którego każde odwiedziny napełnimy go wewnętrznš radoœciš, albowiem mógł z nim rozmawiać o Ligii. Glaukus nie wiedział wprawdzie, gdzie znalazła schronienie, zapewniał go jednak, że starsi otoczyli jš troskliwš opiekš. Raz też, wzruszony smutkiem Winicjusza, powiedział mu, że Piotr Apostoł zganił Kryspa za to, iż wyrzucał Ligii jej ziemskš miłoœć. Młody patrycjusz usłyszawszy to pobladł ze wzruszenia. I jemu zdawało się niejednokrotnie, że nie jest obojętnym dla Ligii, ale również często wpadał w zwštpienie i niepewnoœć, teraz zaœ po raz pierwszy usłyszał potwierdzenie swoich pragnień i nadziei z ust obcych, a do tego chrzeœcijańskich. W pierwszej chwili wdzięcznoœci chciał biec do Piotra, dowiedziawszy się zaœ, że nie masz go w mieœcie i że naucza w okolicy, zaklinał Glauka, by go do niego przyprowadził, obiecujšc obdarzyć za to hojnie ubogich gminy. Zdawało mu się też, że jeœli Ligia gokocha, to tym samym wszystkie przeszkodysš usunięte, gdyż gotów był w każdej chwili uczcić Chrystusa. Lecz Glaukus, jakkolwiek namawiał go usilnie do przyjęciachrztu, nie œmiał mu ręczyć, czy zyszcze przez to od razu Ligię, i mówił mu, że chrztu należy żšdać dla chrztu samego i dlamiłoœci Chrystusa, nie zaœ dla innych celów."Trzeba mieć i duszę chrzeœcijańskš" - rzekł mu - a Winicjusz, lubo każda przeszkoda wzburzała go, poczynał już rozumieć, że Glaukus, jako chrzeœcijanin, mówi to, co mówić powinien. Sam on nie zdawał sobie dokładnie sprawy, że jednš znajgłębszych zmian w jego naturze stanowiło to, iż dawniej mierzył ludzi i rzeczy tylko przez własny egoizm, obecnie zaœ z walna przyuczał się do myœli, że inneoczy mogš inaczej patrzeć, inne serce inaczej czuć i że słusznoœć nie zawsze toż samo znaczy, co osobista korzyœć. Brała go też często chęć zobaczenia Pawłaz Torsu, którego słowa rozciekawiały go i niepokoiły. Układał sobie w duszy dowody, którymi będzie zwalczał jego naukę, opierał mu się w myœli, chciał go jednakże widzieć i słyszeć. Lecz Paweł wyjechał do Arycji, gdy zaœ i odwiedziny Glauka stawałysię coraz rzadsze, Winicjusza otoczyła zupełna samotnoœć. Wówczas poczšł znów przebiegać zaułki przyległe do Subury i wšskie uliczki Zatybrza, w nadziei, że choć z daleka ujrzy Ligię, lecz gdy i ta nadzieja go zawiodła, w sercu poczęła mu wzbieraćnuda i zniecierpliwienie. Przyszedł na koniec czas, że dawna natura odezwała sięw nim raz jeszcze z takš siłš, z jakš fala w chwili przypływu wraca na brzeg, z którego ustšpiła. Wydało mu się, że był głupcem, że niepotrzebnie zaprzštał sobie głowę rzeczami, które doprowadziły go do smutku, i że powinien brać z życia, co się da. Postanowił zapomnieć o Ligii, a przynajmniej szukać rozkoszy i użycia pozaniš. Czuł jednak, że to jest ostatnia próba, rzucił się więc w wir życia z całš œlepš, właœciwš mu energiš i zapalczywoœciš. Życie zaœ samo zdawało się go do tego zachęcać. Obumarłe i wyludnione przez zimę miasto poczęło się ożywiać nadziejš bliskiego przyjazdu cezara. Gotowano mu uroczyste przyjęcie. Przy tym szła wiosna:œniegi znikły pod tchnieniem afrykańskich wiatrów ze szczytów Gór Albańskich. Trawniki w ogrodach pokryły się fiołkami. Fora i Pole Marsowe zaroiły się ludŸmi, których przygrzewało coraz gorętsze słońce. Na Via Appia, która była zwykłym miejscem zamiejskich przejażdżek, zapanował ruch bogato zdobnych wozów. Czyniono już wycieczki do Gór Albańskich. Młode kobiety, pod pozorem uczczenia Junony w Lanuvium lub Diany w Arycji, wymykały się z domów, aby za miastem szukać wrażeń, towarzystwa, spotkań i rozkoszy. Tu Winicjusz wœród wspaniałych rydwanów spostrzegł pewnego dnia przepysznš, poprzedzanš przez dwa molosy, karrukę Petroniuszowej Chryzotemis, otoczonš przez całe grono młodzieży i starych senatorów, których urzšd zatrzymał w mieœcie. Chryzotemis, powożšc sama czterema korsykańskimi kucami, rozdawała naokół uœmiechy i lekkieuderzenia złotym biczem, lecz spostrzegłszy Winicjusza wstrzymała koniei zabrała go do karruki, a następnie na ucztę do domu, która trwała przez całš noc. Winicjusz spił się tak na owej uczcie, iż nie pamiętał nawet, kiedy odwieziono go do domu, przypomniał sobie jednak, że gdy Chryzotemis spytała go o Ligię, obraził się i będšc już pijanym wylał jej na głowę puchar falernu. Rozmyœlajšc o tym po trzeŸwemu odczuwał jeszcze gniew. Lecz w dzień póŸniej Chryzotemis, zapomniawszywidocznie o obeldze, odwiedziła go w jego domu i zabrała go znów na Drogę Appijskš, po czym była u niego na wieczerzy, na której wyznała, że nie tylko Petroniusz, alei jego lutnista znudził jš już od dawna i że serce jej jest wolne. Przez tydzień ukazywali się razem, lecz stosunek nie obiecywał być trwałym. Jakkolwiek od wypadku z falernem imię Ligii nie było nigdy wspominane, Winicjusz nie mógł się jednak pozbyć myœli o niej. Miał cišgle uczucie, że oczy jej patrzš na niego, i uczucie to przejmowało go jakby obawš. Zżymał się sam na siebie, nie mogšc wszelako pozbyć się ani myœli, że Ligię zasmuca, ani żalu, który się z tej myœli rodził. Po pierwszej scenie zazdroœci, jakšChryzotemis uczyniła mu z powodu dwóch dziewczšt syryjskich, które nabył, przepędził jš w sposób grubiański. Nie przestał wprawdzie od razu nurzać się w rozkoszy i rozpuœcie, owszem, czynił to jakby na złoœć Ligii, ale w końcu spostrzegł, że myœl o niej nie opuszcza go ani na chwilę, że ona wyłšcznie jest powodem jego tak złych jak dobrych czynnoœci i że naprawdę nic go w œwiecie nie obchodzi poza niš. Wówczas opanował go niesmak i zmęczenie. Rozkosz mu zbrzydła i zostawiła tylko wyrzuty. Zdawało mu się, że jest nędznikiem, i to ostatnie uczucie napełniło go niezmiernym zdumieniem, dawniej bowiem uznawał za dobre wszystko, co mu dogadzało. Wreszcie stracił swobodę, pewnoœć siebie iwpadł w zupełne odrętwienie, z którego nie mogła go rozbudzić nawet wieœć o powrocie cezara. Nic go już teraz nie obchodziło i nawet do Petroniusza nie wybrał się dopóty, dopóki ten nie przysłał mu wezwania i swojej własnej lektyki. Ujrzawszy go, lubo powitany radoœnie, odpowiadał na jego pytania niechętnie, lecz wreszcie długo tłumione uczucia i myœli wybuchły i popłynęły mu z ust obfitym potokiem słów. Raz jeszcze opowiedział szczegółowo historię swych poszukiwań zaLigiš i pobytu między chrzeœcijanami, wszystko, co tam widział i słyszał, wszystko, co mu przechodziło przez głowęi serce, i wreszcie poczšł narzekać, że wpadł w chaos, w którym stracił spokojnoœć, dar rozróżniania rzeczy i sšd onich. Nic go oto nie nęci, nic mu nie smakuje, nie wie, czego się trzymać i jak postępować. Gotów jest czcić Chrystusa i przeœladować Go, rozumie wzniosłoœć Jego nauki i zarazem czuje do niej wstręt nieprzezwyciężony. Rozumie, że choćby posiadł Ligię, to jej nie posišdzie zupełnie, bo się musi niš dzielić z Chrystusem. Na koniec, żyje, jak by nie żył: bez nadziei, bez jutra, bez wiary w szczęœcie, a naokółotacza go ciemnoœć, z której szuka po omacku wyjœcia i nie może znaleŸć. Petroniusz patrzył w czasie opowiadania najego zmienionš twarz, na ręce, które mówišc wycišgał w dziwny sposób przed siebie, jak by rzeczywiœcie szukał drogi w ciemnoœci, i rozmyœlał. Nade wstał i zbliżyuszy się do Winicjusza poczšł rozgarniać palcami jego włosy nad uchem. - Czy ty wiesz - spytał - że masz kilka siwych włosów na skroni? - Może być - odpowiedział Winicjusz. - Nie zdziwię się, jeœli wkrótce wszystkie mi zbielejš. Po czym nastšpiło milczenie. Petroniusz byłczłowiekiem rozumnym i nieraz zastanawiał się nad duszš ludzkš i nad życiem. Lecz w ogóle życie to w tym œwiecie, w którym obaj żyli, mogło być zewnętrznie szczęœliwe lub nieszczęœliwe, ale wewnętrznie bywało spokojne. Równie jak piorun lub trzęsienie ziemi mogło obalićœwištynię, tak nieszczęœcie mogło zburzyć życie, samo w sobie jednak składało się ono z prostych i harmonijnych linii, wolnychod wszelkich zawikłań. Tymczasem co innego było w słowach Winicjusza i Petroniusz po raz pierwszy stanšł wobec szeregu duchowych węzłów, których nikt dotšd nie rozplštywał. Był o tyle rozumny, że czuł ich wagę, ale przy całej swej bystroœci nie umiał nic na zadane pytania odpowiedzieć i wreszcie po długiej chwili milczenia rzekł: - To sš chyba czary. - I ja tak sšdziłem - odpowiedział Winicjusz. - Nieraz wydawało mi się, że oczarowano nas oboje. - A gdybyœ - rzekł Petroniusz - udał się na przykład do kapłanów Serapisa. Bez wštpienia jest między nimi, jak w ogóle między kapłanami, wielu oszustów, sš jednak tacy, którzy zgłębili dziwne tajemnice. Lecz mówił to bez wiary i głosem niepewnym, sam bowiem czuł, jak w ustachjego ta rada może wydawać się marnš, a nawet i œmiesznš. Winicjusz zaœ poczšł trzeć czoło - i mówił:- Czary!... Widziałem czarowników, którzy podziemnych, nieznanych sił używali dla zysku, widziałem i takich, którzy używali ich na szkodę swych nieprzyjaciół. Lecz chrzeœcijanie żyjš w ubóstwie, nieprzyjaciołom przebaczajš, głoszš pokorę, cnotę i miłosierdzie, co im tedy może przyjœć z czarów i dlaczego mieliby je rzucać?... Petroniusza poczęło gniewać, iż rozum jegonie może znaleŸć na nic odpowiedzi, nie chcšc się jednak do tego przyznać, odpowiedział, byle dać jakškolwiek odpowiedŸ: - To nowa sekta... Po chwili zaœ rzekł: - Na boskš mieszkankę pafijskich gajów! jak to wszystko psuje życie! Ty podziwiasz dobroć i cnotę tych ludzi, a ja ci powiadam,że sš Ÿli, gdyż sš nieprzyjaciółmi życia, jak choroby i jak œmierć sama. Dosyć ich mamy i tak! nie potrzeba nam jeszcze chrzeœcijan. Policz tylko: choroby, cezar, Tygellinus, wiersze cezara, szewcy, którzyrzšdzš potomkami dawnych Kwirytów, wyzwoleńcy, którzy zasiadajš w senacie. Na Kastora! doœć tego! To jest zgubna i obrzydła sekta! Próbowałżeœ otrzšsnšć sięz tych smutków i użyć trochę życia? - Próbowałem - odpowiedział Winicjusz. A Petroniusz rozœmiał się i rzekł: - Ach, zdrajco! Przez niewolników prędko rozchodzš się wiadomoœci: uwiodłeœ mi Chryzotemis! Winicjusz kiwnšł z niesmakiem rękš. - W każdym razie dziękuję ci - mówił Petroniusz. - Poœlę jej parę trzewików naszywanych perłami; w moim języku miłosnym znaczy to: "OdejdŸ". Winienem ci podwójnš wdzięcznoœć: raz za to, że nie przyjšłeœ Eunice, drugi raz, żeœ mnie uwolnił od Chryzotemis. Posłuchaj mnie: widzisz przed sobš człowieka, który wstawał rano, kšpał się, ucztował, posiadał Chryzotemis, pisywał satyry, a nawet czasem prozę przeplatał wierszami, ale który nudził się jak cezar i często nie umiał opędzić się posępnym myœlom. A czy wiesz, dlaczego tak było? Oto dlatego, żem szukał daleko tego, co było blisko... Kobietapiękna warta jest zawsze tyle złota, ile waży, ale kobieta, która przy tym kocha, nie ma wprost ceny. Tego nie kupisz za wszystkie skarby Werresa. Teraz mówię sobie oto, co następuje: napełniam życie szczęœciem, jak puchar najprzedniejszym winem, jakie wydała ziemia, i piję, póki niezmartwieje mi ręka i nie poblednš usta. Co będzie dalej, nie dbam, i oto jest moja najnowsza filozofia. - Wyznawałeœ jš zawsze. Nic w niej nowego! - Jest w niej treœć, której brakło. To rzekłszy zawołał Eunice, która weszła,ubrana w białš draperię, złotowłosa, już nie dawna niewolnica, ale jakby bogini miłoœci i szczęœcia. On zaœ otworzył jej ramiona i rzekł: - PójdŸ! Na to przybiegła ku niemu i siadłszy na jego kolanach oplotła mu ramionami szyję, głowę zaœ złożyła na jego piersiach. Winicjusz widział, jak z wolna policzki jej poczęły się pokrywać odblaskiem purpury, jak oczy zatapiały się stopniowo we mgle. Razem tworzyli cudnš grupę miłosnš i szczęœliwš. Petroniusz sięgnšł rękš do płaskiej wazy stojšcej obok na stole i wydobywszy z niej pełnš garœć fiołków poczšł obsypywać nimi głowę, piersi i stolęEunice, następnie obsunšł tunikę z jej ramion i rzekł: - Szczęœliwy, kto jak ja znalazł miłoœć w takim zamkniętš kształcie... Czasem wydajemi się, że jesteœmy dwojgiem bogów... Patrz sam: czy Praksyteles, czy Miron, czySkopas lub Lizypp stworzyli kiedy cudniejsze linie? Czy na Paros lub w Pentelikonie istnieje podobny marmur, ciepły, różowy i rozkochany? Sš ludzie, którzy wycałowujš brzegi waz, lecz ja wolę szukać rozkoszy tam, gdzie jš prawdziwie znaleŸć można. To rzekłszy poczšł wodzić ustami po jej ramionach i szyi, jš zaœ przejmowało drganie i oczy jej to zamykały się, to otwierały z wyrazem niewysłowionej rozkoszy. Petroniusz podniósł po chwili swšwykwintnš głowę i zwróciwszy się do Winicjusza rzekł: - A teraz pomyœl, czym sš wobec tego twoi posępni chrzeœcijanie, i jeœli nie zrozumieszróżnicy, to idŸ sobie do nich... Ale ten widok cię uleczy. Winicjusz rozdšł nozdrza, przez które wchodziła woń fiołków, napełniajšca cały pokój, i pobladł, pomyœlał bowiem, że gdyby mógł tak wodzić ustami po ramionachLigii, to byłaby jakaœ œwiętokradzka rozkosz, tak wielka, że potem niechby się zapadł œwiat. Lecz przywykłszy już do prędkiego uœwiadamiania tego, co się w nimdzieje, spostrzegł, że i w tej chwili myœli oLigii, tylko o niej. Petroniusz zaœ rzekł: - Eunice, każ nam, boska, przygotować iem, wiem e było odpowiedzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŹPc­gěaŽS7c€ŻŠ+Ä c°N9(wieńce na głowę i œniadanie. Potem, gdy odeszła, zwrócił się do Winicjusza: - Chciałem jš wyzwolić, ona zaœ, wiesz, comi odpowiedziała: "Wolałabym być twojš niewolnicš niż żonš cezara." I nie chciała się zgodzić. Wówczas wyzwoliłem jš mimo jej wiedzy. Pretor zrobił to dla mnie, że nie wymagał jej obecnoœci. Ale ona nie wie o tym, jak również nie wie, że ten dom i wszystkie moje klejnoty, z wyjštkiem gemm, do niej będš należały na wypadek mojej œmierci. To rzekłszy wstał, przeszedł się po pokoju i rzekł: - Miłoœć zmienia jednych więcej, drugich mniej, ale zmieniła i mnie. Niegdyœ lubiłem zapach werweny, lecz ponieważ Eunice wolifiołki, więc i ja polubiłem je teraz nad wszystko, i od czasu jak wiosna nadeszła, oddychamy tylko fiołkami. Tu zatrzymał się przed Winicjuszem i zapytał: - A ty? zawsze trzymasz się nardu? - Daj mi pokój! - odpowiedział młody człowiek. - Ja chciałem, byœ się przypatrzył Eunice, i mówię ci o niej dlatego, że może i ty szukasz daleko tego, co jest bliskie. Może i dla ciebie bije gdzie w twoich niewolniczychcubiculach serce wierne i proste. Przyłóż taki balsam na twe rany. Mówisz, że Ligia cię kocha? Być może! Ale co to jest za miłoœć, która się wyrzeka? Czy to nie znaczy, że jest coœ od niej silniejszego? Nie, drogi: Ligia to nie Eunice. Na to Winicjusz odrzekł: - Wszystko jest tylko jednym udręczeniem. Widziałem cię całujšcego ramiona Eunice i pomyœlałem wówczas, że gdyby mi tak Ligiaodkryła swoje, to niechby potem ziemia otworzyła się pod nami! Ale na samš myœl otym chwycił mnie jakiœ lęk, jak gdybym porwał się na westalkę lub zamierzał pohańbić bóstwo... Ligia to nie Eunice, tylko że ja inaczej rozumiem tę różnicę niż ty. Tobie miłoœć zmieniła nozdrza, więc woliszfiołki od werweny, a mnie zmieniła duszę, więc mimo mojej nędzy i żšdzy wolę, że Ligia jest takš, jak jest, niż żeby była podobna do innych. Petroniusz wzruszył ramionami. - W takimi razie nie dzieje ci się krzywda. Ale ja tego nie rozumiem. A Winicjusz odpowiedział goršczkowo: - Tak! tak!... My się już nie możemy zrozumieć! Nastała znów chwila milczenia, po czym Petroniusz rzekł: - Niech Hades pochłonie twoich chrzeœcijan!Napełnili cię niepokojem i zniszczyli zmysł życia. Niech ich Hades pochłonie! Mylisz sięmniemajšc, że to jest nauka dobroczynna, bo dobroczynnym jest to, co ludziom daje szczęœcie, to jest pięknoœć, miłoœć i moc, oni zaœ nazywajš to marnoœciš. Mylisz się, że sš sprawiedliwi, bo jeœli za złe będziemy płacili dobrem, to czymże będziemy płacili za dobro? A przy tym, jeœliza to i za to jednaka zapłata, to po cóż ludzie majš być dobrzy? - Nie: zapłata nie jest jednaka, ale się zaczyna, wedle ich nauki, w życiu przyszłym, które nie jest doczesne. - W to się nie wdaję, bo to dopiero zobaczymy, jeœli coœ można zobaczyć... bez oczu. Tymczasem sš to po prostu niedołęgi.Ursus zadusił Krotona, bo ma członki ze spiżu, ale to sš mazgaje, przyszłoœć zaœ nie może do mazgajów należeć. - Życie dla nich zaczyna się wraz ze œmierciš. - To jakby ktoœ powiedział: dzień zaczyna się razem z nocš. Czy ty masz zamiar porwać Ligię? - Nie. Nie mogę jej złem za dobre płacić i przysišgłem, że tego nie uczynię. - Czy masz zamiar przyjšć naukę Chrystusa? - Chcę, ale moja natura jej nie znosi. - A potrafisz zapomnieć o Ligii? - Nie. - To podróżuj. Niewolnicy dali w tej chwili znać, że œniadanie gotowe, lecz Petroniusz, któremu zdawało się, że wpadł na dobrš myœl, mówił dalej w drodze do triclinium: - ZjeŸdziłeœ kawał œwiata, ale tylko jako żołnierz, który œpieszy na miejsce przeznaczenia i nie zatrzymuje się po drodze. Wybierz się z nami do Achai. Cezar nie zarzucił dotšd zamiaru podróży. Będzie się zatrzymywał wszędzie po drodze, œpiewał, zbierał wieńce, łupił œwištynie i wreszcie wróci jako tryumfator do Italii. Będzie to coœ jakby pochód Bachusa i Apollina w jednej osobie. Augustianie, augustianki, tysišce cytr - na Kastora! Warto to widzieć, bo œwiat nie widział dotšd niczego podobnego. Tu położył się na ławce przed stołem, obok Eunice, a gdy niewolnik kładł mu na głowę wieniec z anemonów, mówił dalej: - Coœ ty widział w służbie Korbulona? Nic! Czyœ zwiedzał porzšdnie œwištynie greckie,tak jak ja, który przeszło dwa lata przechodziłem z ršk jednego przewodnika do ršk drugiego? Czyœ był na Rodos oglšdaćmiejsce, gdzie stał kolos? Czyœ widział w Panopie, w Focydzie, glinę, z której Prometeusz lepił ludzi, albo w Sparcie jaje,które zniosła Leda, albo w Atenach sławny pancerz sarmacki, zrobiony z kopyt końskich, albo na Eubei okręt Agamemnona, albo czaszę, dla której za formę służyła lewa pierœ Heleny? Czyœ widział Aleksandrię, Memfis, piramidy, włos Izydy,który sobie wyrwała z żalu za Ozyrysem? Czyœ słyszał jęk Memnona? Œwiat jest szeroki i nie wszystko się kończy na Zatybrzu! Ja będę towarzyszył cezarowi, apotem, gdy będzie wracał, opuszczę go i pojadę na Cypr, bo ta złotowłosa moja boginka życzy sobie, byœmy razem ofiarowali w Pafos Cyprydzie gołębie, a trzeba ci wiedzieć, że czego ona sobie życzy, to się staje. - Niewolnicš twojš jestem - rzekła Eunice. On zaœ wsparł uwieńczonš głowę na jej łonie i rzekł z uœmiechem: - Więc jestem niewolnikiem niewolnicy. Podziwiam cię, boska, od stóp do głów. Po czym do Winicjusza: - JedŸ z nami na Cypr. Przedtem jednak pamiętaj, że musisz widzieć się z cezarem. le, żeœ dotšd u niego nie był; Tygellinus gotów wyzyskać to na twojš niekorzyœć. Nie ma on wprawdzie do ciebie osobistej nienawiœci, jednakże nie może cię kochać choćby dlatego, że jesteœ moim siostrzeńcem... Powiemy, że byłeœ chory. Musimy się namyœleć, co masz mu odpowiedzieć, jeœli spyta cię o Ligię. Najlepiej machnij rękš i powiedz mu, że była, póki ci się nie znudziła. On to zrozumie. Powiedz mu również, że choroba zatrzymała cię w domu, że goršczkę powiększyło zmartwienie, iż nie mogłeœ być w Neapolu i słuchać jego œpiewu, a do zdrowia pomogła ci jedynie nadzieja, że go usłyszysz. Nie lękaj się przesadzić. Tygellinus zapowiada, że wymyœli dla cezaracoœ nie tylko wielkiego, ale i grubego... Bojęsię jednak, by mnie nie podkopał. Boję się także twego usposobienia... - Czy wiesz - rzekł Winicjusz - że sš ludzie, którzy się cezara nie bojš i żyjš takspokojnie, jak by go na œwiecie nie było? - Wiem, kogo wymienisz: chrzeœcijan. - Tak. Oni jedni!... Nasze zaœ życie czymże jest, jeœli nie cišgłym strachem? - Daj mi pokój z twoimi chrzeœcijanami. Niebojš się cezara, bo on może o nich i nie słyszał, a w każdym razie nic o nich nie wie i tyle go oni obchodzš, ile zwiędłe liœcie. A ja ci powiadam, że to sš niedołęgi,że sam to czujesz i że jeœli twoja natura otrzšsa się na ich naukę, to właœnie dlatego, że czujesz ich niedołęstwo. Tyœ człowiek z innej gliny i dlatego daj sobie i mnie z nimi spokój. Potrafimy żyć i umrzeć,a co oni potrafiš, to nie wiadomo. Winicjusza uderzyły te słowa i wróciwszy do siebie poczšł rozmyœlać, że może w istocie owa dobrotliwoœć i miłosierdzie chrzeœcijan dowodzi niedołęstwa ich dusz. Zdawało mu się, że ludzie majšcy tęgoœć i hart nie umieliby tak przebaczać. Przyszło mu do głowy, że istotnie to może być powodem wstrętu, jaki jego rzymska duszaodczuwa do tej nauki. "Potrafimy żyć i umrzeć!" - mówił Petroniusz. A oni umiejš tylko przebaczać, ale nie rozumiejš ni prawdziwej miłoœci, ni prawdziwej nienawiœci. Rozdział XXX Cezar wróciwszy do Rzymu zły był, że wrócił, i po kilku dniach już zapłonšł na nowo chęciš wyjazdu do Achai. Wydał nawetedykt, w którym oœwiadczał, że nieobecnoœć jego nie potrwa długo i że rzeczy publiczne na żadnš szkodę z tego powodu nie będš narażone. Za czym w towarzystwie augustianów, między którymi znajdował się i Winicjusz, udał się na Kapitol, by złożyć bogom ofiary za pomyœlnš podróż. Lecz na drugi dzień, gdy z kolei odwiedził przybytek Westy, zaszedłwypadek, który wpłynšł na zmianę wszystkich zamiarów. Nero nie wierzył w bogów, ale bał się ich, zwłaszcza zaœ tajemnicza Westa takš przejmowała go obawš, że na widok bóstwa i œwiętego ogniawłosy podniosły mu się nagle z przerażenia, zwarły się zęby, drżenie przebiegło po wszystkich członkach i osunšł się na ręce Winicjusza, który wypadkiem znajdował się tuż za nim. Wyniesiono go natychmiast ze œwištyni i przeprowadzono na Palatyn, gdzie, lubo niebawem przyszedł zupełnie do siebie, nieopuszczał jednak łoża przez cały dzień. Oœwiadczył też, ku wielkiemu zdziwieniu obecnych, że zamiar wyjazdu odkłada stanowczo do czasów póŸniejszych, gdyż bóstwo ostrzegło go tajemnie przed poœpiechem. W godzinę póŸniej głoszono jużpublicznie ludowi po całym Rzymie, że cezar widzšc zasmucone twarze obywateli, powodowany miłoœciš ku nim, jako ojciec ku dzieciom, zostaje z nimi, by dzielić ich uciechy i dolę. Lud, uradowany z postanowienia, a zarazem pewien, że nie chybiš igrzyska i rozdawnictwo zboża, zebrał się tłumnie przed bramš Palatyńskš, wydajšc okrzyki na czeœć boskiego cezara, ów zaœ przerwał grę w koœci, w którš się zabawiał z augustianami,i rzekł: - Tak, trzeba było odłożyć; Egipt i władztwo nad Wschodem wedle przepowiedni nie może mnie minšć, więc i Achaja mi nie przepadnie. Każę przekopać istm koryncki, a w Egipcie wzniesiem takie pomniki, przy których piramidy wydadzš sięigraszkš dziecinnš. Każę zbudować Sfinksa większego siedem razy od tego, który koło Memfis patrzy w pustynię, ale każę mu daćtwarz mojš. Wieki potomne będš mówiły tylko o tym pomniku i o mnie. - Zbudowałeœ osobie już pomnik swymi wierszami, większy nie siedem, ale trzy razy po siedem od piramidy Cheopsa - rzekłPetroniusz. - A œpiewem? - spytał Nero. - Niestety! Gdyby to umiano zbudować ci taki posšg jak posšg Memnona, który by odzywał się twoim głosem o wschodzie słońca! Morza przyległe Egiptowi roiłyby się po wiek wieków od okrętów, na którychtłumy z trzech częœci œwiata wsłuchiwałyby się w pieœń twojš. - Niestety, któż to potrafi? - rzekł Nero. - Ale możesz kazać wycišć z bazaltu siebie powożšcego kwadrygš. - Prawda! Uczynię to! - Uczynisz podarek ludzkoœci. - W Egipcie zaœlubię też Lunę, która jest wdowš, i będę naprawdę bogiem. - A nam dasz na żony gwiazdy, my zaœ utworzymy nowš konstelację, która będzie się zwała konstelacjš Nerona. Witeliusza jednak ożeń z Nilem, aby płodził hipopotamy. Tygellinowi podaruj pustynię, będzie wówczas królem szakalów... - A mnie co przeznaczasz? - spytał Watyniusz. - Niech cię Apis błogosławi! Wyprawiłeœ nam tak wspaniałe igrzyska w Benewencie, że nie mogę ci Ÿle życzyć: zrób parę butów Sfinksowi, któremu łapy drętwiejš w czasie ros nocnych, a potem będziesz robiłobuwie dla kolosów tworzšcych aleje przed œwištyniami. Każdy tam znajdzie odpowiednie zajęcie. Domicjusz Afer na przykład zostanie skarbnikiem, jako znany z uczciwoœci. Lubię, cezarze, gdy marzysz o Egipcie, i smuci mnie to, żeœ odłożył zamiar wyjazdu. Nero zaœ odrzekł: - Wasze œmiertelne oczy nic nie widziały, bo bóstwo czyni się niewidzialnym, dla kogozechce. Wiedzcie, że gdym był w œwištyni Westy, ona sama stanęła koło mnie i rzekła mi w ucho: "Odłóż wyjazd." Stało się to tak niespodzianie, żem się przeraził,choć za takš widocznš opiekę bogów nade mnš powinien bym im być wdzięczny. - Wszyscyœmy się przerazili - rzekł Tygellinus - a westalka Rubria zemdlała. - Rubria! - rzekł Nero. -Jakš ona ma œnieżnš szyję. - Lecz się rumieni na twój widok, boski cezarze... - Tak! Zauważyłem to i ja. To dziwne! Westalka! Jest coœ boskiego w każdej westalce, a Rubria jest bardzo piękna. Tu zamyœlił się przez chwilę, po czym zapytał: - Powiedzcie mi, dlaczego Westy ludzie się więcej bojš niż innych bogów? Co w tym jest? Ot, mnie samego lęk ogarnšł, chociaż jestem najwyższym kapłanem. Pamiętam tylko, że padłem na wznak i byłbym runšł na ziemię, gdyby mnie ktoœ nie podtrzymał. Kto mnie podtrzymał? - Ja - odrzekł Winicjusz. - Ach, ty "srogi Aresie"? Czemu nie byłeœ w Benewencie? Mówiono mi, żeœ chory, i istotnie twarz masz zmienionš. Ale! słyszałem, że Kroto chciał cię zamordować? Czy to prawda? - Tak jest - i złamał mi ramię, ale się obroniłem. - Złamanym ramieniem? - Pomógł mi pewien barbarzyńca, który byłod Krotona silniejszy. Nero spojrzał na niego ze zdziwieniem. - Silniejszy od Krotona? Chyba żartujesz? Kroto był najsilniejszy z ludzi, a teraz jestSyfaks z Etiopii. - Mówię ci, cezarze, com widział na własne oczy. - Gdzież jest ta perła? Czy nie został królem Nemoreńskim? - Nie wiem, cezarze.Straciłem go z oczu. - Nie wiesz nawet z jakiego narodu? - Miałem złamanš rękę, więc nie mogłem się o nic go wypytać. - Poszukaj mi go i znaleŸ. Na to Tygellinus rzekł: - Ja się tym zajmę. Lecz Nero mówił dalej do Winicjusza: - Dziękuję ci, żeœ mnie podtrzymał. Mogłem, padłszy, rozbić głowę. Niegdyœ dobry był z ciebie towarzysz, ale od czasu wojny i służby pod Korbulonem zdziczałeœ jakoœ i rzadko cię widuję. Po czym pomilczawszy chwilę rzekł: - Jak się ma owa dziewczyna... za wšska w biodrach... w której się kochałeœ i którš odebrałem Aulusom dla ciebie?... Winicjusz zmieszał się, lecz Petroniusz w tej chwili przyszedł mu z pomocš: - Założę się, panie - rzekł - że zapomniał. Czy widzisz jego zmieszanie? Pytaj go o to,ile ich było od tego czasu, a nie ręczę, czyina to potrafi odpowiedzieć. Z Winicjuszów dobrzy żołnierze, ale lepsze jeszcze koguty. Trzeba im stada. Ukarz go za to panie, i nie zaproœ go na ucztę, jakš nam Tygellinus obiecuje wyprawić na twojš czeœć na stawie Agryppy. - Nie, nie uczynię tego. Ufam Tygellinowi, że tam właœnie stada nie zabraknie. - Miałożby braknšć Charytek tam, gdzie będzie Amor? - odpowiedział Tygellin. Lecz Nero rzekł: - Nuda mnie dręczy! Zostałem z woli bogini w Rzymie, ale go nie mogę znosić. Wyjadę do Ancjum. Duszę się w tych ciasnych ulicach, wœród tych walšcych się domów, wœród tych plugawych zaułków. Smrodliwe powietrze zalatuje aż tu, do mego domu i do moich ogrodów. Ach, gdyby trzęsienie ziemi zniszczyło Rzym, gdyby jaki rozgniewany bóg zrównał go z ziemiš, dopiero pokazałbym wam, jak powinno się budować miasto, które jest głowš œwiata i mojš stolicš. - Cezarze - odpowiedział Tygellinus - mówisz: "Gdyby jaki rozgniewany bóg zniszczył miasto" - czy tak? - Tak! więc cóż? - Alboż nie jesteœ bogiem? Nero machnšł rękš z wyrazem znużenia, po czym rzekł: - Zobaczymy, co nam urzšdzisz na stawach Agryppy. Potem wyjadę do Ancjum. Wy wszyscy jesteœcie mali, więc nie rozumiecie, że mi potrzeba rzeczy wielkich.To powiedziawszy przymknšł oczy dajšc w ten sposób znać, że potrzebuje spoczynku. Jakoż augustianie poczęli się rozchodzić. Petroniusz wyszedł z Winicjuszem i rzekł mu: - Jesteœ więc wezwany do udziału w zabawie. Miedzianobrody wyrzekł się podróży, ale natomiast będzie szalał więcejniż kiedykolwiek i rozpoœcierał się w mieœcie jak we własnym domu. Staraj się i ty znaleŸć w szaleństwach rozrywkę i zapomnienie. U licha! Podbiliœmy przecie œwiat i mamy prawo się bawić. Ty, Marku, jesteœ bardzo pięknym chłopcem i temu w częœci przypisuję słaboœć, jakš mam do ciebie. Na Dianę efeskš! Gdybyœ ty mógł widzieć swoje zroœnięte brwi i swojš twarz, w której znać starš krew Kwirytów!Tamci wyglšdajš przy tobie jak wyzwoleńcy. Tak jest! Gdyby nie ta dzika nauka, Ligia byłaby dziœ w domu twoim. Próbujże mi jeszcze dowodzić, że to nie sš nieprzyjaciele życia i ludzi... Obeszli się z tobš bobrze, więc możesz być im wdzięczny, ale na twoim miejscu znienawidziłbym tę naukę, a szukał rozkoszy tam, gdzie jš znaleŸć można. Jesteœ pięknym chłopcem, powtarzam ci, a Rzym roi się od rozwódek. - Dziwię się tylko, że cię to wszystko jeszcze nie męczy - odpowiedział Winicjusz.- Kto ci to powiedział? Mnie męczy to od dawna, ale ja nie mam twoich lat. Ja zresztš mam inne zamiłowania, których tobie brak. Lubię ksišżki, których ty nie lubisz, lubię poezję, która cię nudzi, lubię naczynia, gemmy i mnóstwo rzeczy, na które ty nie patrzysz, mam bóle w krzyżu, których ty nie miewasz, i wreszcie znalazłem Eunice, ty zaœ nic podobnego nie e było odpowiedzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żąP‚ ?˛Ň c€łńmc´^(cľë6  ś÷:z €znalazłeœ... Mnie dobrze w domu, wœród arcydzieł, z ciebie zaœ nigdy nie zrobię estety. Ja wiem, że w życiu nic już więcej nie znajdę nad to, com znalazł, ty sam nie wiesz, że cišgle jeszcze spodziewasz się i szukasz. Gdyby na ciebie œmierć przyszła, przy całej twej odwadze i wszystkich smutkach umarłbyœ ze zdziwieniem, że już trzeba œwiat opuœcić, ja zaœ przyjšłbym jšjako koniecznoœć z tym przeœwiadczeniem, że nie ma na całym œwiecie takich jagód, których bym nie spróbował. Nie œpieszę się, ale też nie będę się ocišgał, postaram się tylko, by mi było do ostatka wesoło. Sšna œwiecie weseli sceptycy. Stoicy sš dla mnie głupcami, ale stoicyzm przynajmniej hartuje, twoi zaœ chrzeœcijanie wprowadzajš na œwiat smutek, który jest tym w życiu, czym deszcz w naturze. Czy wiesz, czegom się dowiedział? - Oto że w czasie uroczystoœci, które wyprawi Tygellin, na brzegach stawu Agryppy stanš lupanaria, a w nich zebrane będš kobiety z najpierwszych domów w Rzymie. Czyż nie znajdzie się choć jedna doœć piękna, by mogła cię pocieszyć? Będš i dziewice, którepo raz pierwszy na œwiat wystšpiš... jako nimfy. Takie nasze cesarstwo rzymskie... Ciepło już! Południowy wiatr ogrzeje wody,i nie spryszczy nagich ciał. A ty, Narcyzie,wiedz o tym, że nie znajdzie się ani jedna, która by ci się oparła. Ani jedna choćby była westalkš. Winicjusz poczšł się uderzać w głowę dłoniš jak człowiek zajęty wiecznie jednš myœlš. - Trzebaż szczęœcia, żebym na takš jedynš trafił... - A któż to sprawił, jeœli nie chrzeœcijanie!... Ale ludzie, których godłem jest krzyż, nie mogš być inni. Słuchaj mnie:Grecja była piękna i stworzyła mšdroœć œwiata, my stworzyliœmy siłę, a co, jak myœlisz, może stworzyć ta nauka? Jeœli wiesz, to objaœnij mnie, bo na Polluksa! nie mogę się domyœleć. Winicjusz wzruszył ramionami. - Zdawałoby się, iż boisz się, abym nie został chrzeœcijaninem. - Boję się, byœ sobie życia nie popsuł. Jeœli nie potrafisz być Grecjš, bšdŸ Rzymem: władaj i używaj! Szaleństwa nasze majš dlatego pewien sens, że w nich tkwi taka właœnie myœl. Miedzianobrodym pogardzam,bo jest błaznem-Grekiem. Gdyby się miał zaRzymianina, przyznałbym mu, że ma słusznoœć pozwalajšc sobie na szaleństwa. Przyrzecz mi, że jeœli teraz wróciwszy do domu zastaniesz jakiego chrzeœcijanina, pokażesz mu język. Jeœli to będzie Glaukus lekarz, to się nawet nie zdziwi. Do widzeniana stawie Agryppy. Rozdział XXXI Pretorianie okršżyli gaje rosnšce po brzegach stawu Agryppy, aby zbyt wielkie tłumy widzów nie przeszkadzały cezarowi ijego goœciom, gdyż i tak mówiono, że co tylko było w Rzymie odznaczajšcego się bogactwem, umysłem lub pięknoœciš, stawiło się na owš ucztę, która nie miała równej sobie w dziejach miasta. Tygellinus chciał wynagrodzić cezarowi odłożonš podróż do Achai, a zarazem przewyższyć wszystkich, którzy kiedykolwiek podejmowali Nerona, i dowieœć mu, że nikt go tak zabawić nie potrafi. W tym celu, jeszcze bawišc przy cezarze w Neapolis, apotem w Benewencie, czynił przygotowania i wysyłał rozkazy, by z najodleglejszych krańców œwiata sprowadzono zwierzęta, ptaki, rzadkie ryby i roœliny, nie pomijajšc naczyń i tkanin, które miały ucztę uœwietnić. Dochody z całych prowincji szły na zaspokojenie szalonych pomysłów, lecz na to potężny faworyt nie potrzebował się oglšdać. Wpływ jego wzrastał z dniem każdym. Tygellinus może nie był jeszcze Neronowi milszy od innych, ale stawał się coraz niezbędniejszym, Petroniusz przewyższał go nieskończenie polorem, umysłem, dowcipem i w rozmowach lepiej umiał bawić cezara, ale na swoje nieszczęœcie przewyższał w tym i cezara, wskutek czego budził jego zazdroœć. Nie umiał też być posłusznym we wszystkim narzędziem i cezar bał się jego zdania, gdychodziło o rzeczy smaku; z Tygellinem zaœ nie czuł się nigdy skrępowanym. Sama nazwa: arbiter elegantiarum, jakš nadawanoPetroniuszowi, drażniła miłoœć własnš Nerona, któż bowiem, jeœli nie on sam, powinien jš nosić? Tygellinus miał jednak tyle rozumu, iż zdawał sobie sprawę ze swych braków, a widzšc, że nie może iœć wzawody ani z Petroniuszem, ani z Lukanem, ani z innymi, których wyróżniało czy to urodzenie, czy talenta, czy nauka - postanowił zgasić ich podatnoœciš swych służb, a przede wszystkim zbytkiem takim,żeby i wyobraŸnia Nerona została nim uderzona. Ucztę więc kazał zastawić na olbrzymiej tratwie zbudowanej z pozłoconych belek. Brzegi jej przybrane były w przepyszne konchy, poławiane w Morzu Czerwonym i wOceanie Indyjskim, grajšce kolorami pereł itęczy. Boki były pokryte kępami palm, gaikami lotosów i róż rozkwitłych, wœród których ukryto fontanny tryskajšce wonnoœciami, posšgi bogów i złote lub srebrne klatki napełnione różnokolorowym ptactwem. W œrodku wznosił się olbrzymi namiot, albo raczej, dla niezasłaniania widoku, tylko wierzch namiotu z syryjskiej purpury, wsparty na srebrnych słupkach, pod nim zaœ błyszczały jak słońca stoły przygotowane dla biesiadników, obcišżone szkłem aleksandryjskim, kryształem i naczyniami wprost bez ceny, złupionymi w Italii, Grecji i Azji Mniejszej. Tratwa, majšca z powodu nagromadzonych na niej roœlin pozór wyspy i ogrodu, połšczona była sznurami ze złota i purpury z łodziami w kształcie ryb, łabędzi, mew, flamingów, w których przy kolorowych wiosłach siedzieli nadzy wioœlarze i wioœlarki, o kształtach i rysach cudnej pięknoœci, z włosami utrefionymi na sposóbwschodni lub ujętymi w złote siatki. Gdy Nero, przybywszy z Poppeš i augustianami,przybił do głównej tratwy i zasiadł pod purpurowym namiotem, łodzie owe poruszyły się, wiosła poczęły uderzać wodę, wyprężyły się złote sznury i tratwawraz z ucztš i goœćmi poczęła się poruszaći opisywać kręgi po stawie. Otoczyły jš też inne łodzie i inne mniejsze tratwy, pełne cytrzystek i harfiarek, których różowe ciała, na tle błękitu nieba i wody i w odblaskach od złotych instrumentów, zdawały się wsiškać w siebie owe błękity iodblaski, mienić się i kwitnšć jak kwiaty. Z gajów pobrzeżnych, z dziwacznych budynków, powznoszonych umyœlnie i poukrywanych wœród gęstwy, ozwały się także odgłosy muzyki i œpiewu. Zabrzmiała okolica, zabrzmiały gaje, echa rozniosły dŸwięk rogów i tršb. Sam cezar, majšc po jednej stronie Poppeę, po drugiej Pitagorasa, podziwiał i zwłaszcza gdy między łodziami pojawiły się młode niewolnicze dziewczęta poprzebierane za syreny, pokryte zielonš siatkš naœladujšcš łuskę, nie szczędził pochwał Tygellinowi. Zprzyzwyczajenia spoglšdał jednak na Petroniusza, chcšc poznać zdanie "arbitra",lecz ów zachowywał się przez długi czas obojętnie i dopiero wręcz zapytany odrzekł:- Ja sšdzę, panie, że dziesięć tysięcy obnażonych dziewic czyni mniejsze wrażenie niż jedna. Cezarowi podobała się jednak "pływajšca uczta", albowiem była czymœ nowym. Podawano zresztš, jak zwykle, tak wyszukane potrawy, że i wyobraŸnia Apicjusza omdlałaby na ich widok, i wina w tylu gatunkach, że Othon, który podawał ichosiemdziesišt, skryłby się pod wodę ze wstydu, gdyby mógł widzieć ów przepych. Do stołu prócz kobiet zasiedli sami augustianie, wœród których Winicjusz gasił wszystkich pięknoœciš. Niegdyœ postać i twarz jego zbyt znamionowały żołnierza z zawodu, teraz troski wewnętrzne i ból fizyczny, przez który przeszedł, wyrzeŸbiły tak jego rysy, jak by przeszła po nich delikatna ręka mistrza rzeŸbiarza. Płeć jego straciła dawnš œniadoœć, lecz zostały jej złotawe połyski numidyjskiego marmuru. Oczy stały się większe, smutniejsze. Tylko tors jego zachował dawne potężne formy, jak by stworzone dopancerza, lecz nad tym torsem legionisty widniała głowa greckiego boga albo przynajmniej wyrafinowanego patrycjusza, zarazem subtelna i przepyszna. Petroniusz mówišc mu, że żadna z augustianek i nie potrafi, i nie zechce mu się oprzeć, mówił jak człowiek doœwiadczony. Patrzyły na niego teraz wszystkie, nie wyjmujšc Poppeiani westalki Rubrii, którš cezar życzył sobie mieć na uczcie. Wina, mrożone w œniegach z gór, wkrótce rozgrzały serca i głowy biesiadników. Z gęstwiny pobrzeżnej wysuwały się coraz nowe łódki o kształtach koników polnych i łštek. Błękitna szyba stawu wyglšdała, jakby jš kto przyrzucił płatkami kwiatów lub jak by jš poobsiadały motyle. Nad łodziami unosiły się tu i owdzie poprzywišzywane nasrebrnych i niebieskich niciach lub sznurkach gołębie i inne ptaki z Indyj i Afryki. Słońce przebiegło już większš częœć nieba, ale dzień, lubo uczta odbywałasię w poczštkach maja, był ciepły, a nawetupalny. Staw kołysał się od uderzeń wioseł, które biły toń w takt muzyki, lecz w powietrzu nie było najmniejszego tchnienia wiatru i gaje stały nieruchome, jakby zasłuchane i zapatrzone w to, co działo się na wodzie. Tratwa kršżyła wcišżpo stawie wiozšc coraz bardziej pijanych i wrzaskliwych biesiadników. Jeszcze uczta nie dobiegła do połowy, gdy nie pilnowano już porzšdku, w jakim wszyscy zasiedli przy stole. Sam cezar dał przykład, wstawszy bowiem kazał ustšpić Winicjuszowi, który spoczywał przy Rubrii westalce, i zajšwszy jego triclinium poczšłjej szeptać coœ do ucha. Winicjusz znalazł się przy Poppei, która po chwili wycišgnęładoń ramię proszšc, by zapišł jej rozluŸniony naramiennik, a gdy uczynił to trochę drżšcymi rękoma, rzuciła mu spod swoich długich rzęs spojrzenie jakby zawstydzone i potrzšsnęła swš złotš głowš, niby czemuœ przeczšc. Tymczasem słońce stało się większe, czerwieńsze i z wolna staczało się za szczyty gajów; goœcie byli po większej częœci zupełnie pijani. Tratwa kršżyła teraz blisko brzegów, na których wœród kęp drzew i kwiatów widać było grupy ludzi poprzebieranych za faunów lub za satyrów,grajšcych na fletniach, multankach i bębenkach, oraz grupy dziewczšt przedstawiajšcych nimfy, driady i hamadriady. Mrok zapadł wreszcie wœród pijanych okrzyków na czeœć Luny, dochodzšcych spod namiotu; wówczas gaje zaœwieciły tysišcem lamp. Z lupanariów, stojšcych po brzegach, popłynęły roje œwiatła: na tarasach ukazały się nowe grupy, również obnażone, składajšce się z żon i córek pierwszych domów rzymskich. Te głosem i wyuzdanymi ruchami poczęły przyzywać biesiadników. Tratwa przybiła wreszcie do brzegu, cezar i augustianie wypadli do gajów, rozproszyli się w lupanariach, w namiotach ukrytych wœród gęstwy, w grotach sztucznie urzšdzonych wœród Ÿródeł i fontann. Szał ogarnšł wszystkich; nikt nie wiedział, gdzie podziałsię cezar, kto jest senatorem, kto rycerzem, kto skoczkiem lub muzykiem. Satyry i fauny poczęły gonić z krzykiem zanimfami. Bito tyrsami w lampy, by je pogasić. Niektóre częœci gajów ogarnęła ciemnoœć. Wszędzie jednak słychać było to głoœne krzyki, to œmiechy, to szept, to zdyszany oddech ludzkich piersi. Rzym istotnie nie widział dotšd nic podobnego. Winicjusz nie był pijany jak na owej uczcie w pałacu cezara, na której była Ligia, ale ijego olœnił i upoił widok wszystkiego, co się i działo, a wreszcie ogarnęła go goršczka rozkoszy. Wypadłszy do lasu, biegł razem z innymi, upatrujšc, która z driad wyda mu się najpiękniejszš. Co chwilaprzelatywały koło niego ze œpiewem i okrzykami coraz nowe ich stada, gonione przez faunów, satyrów, senatorów, rycerzy i przez odgłosy muzyki. Ujrzawszynareszcie orszak dziewic prowadzony przezjednš, przybranš za Dianę, skoczył ku niemu chcšc bliżej spojrzeć na boginię i nagle serce zamarło mu w piersiach. Oto zdawało mu się, że w bogini z księżycem na głowie poznaje Ligię. One zaœ otoczyły go szalonym korowodem, a po chwili, chcšc go widocznie skłonić do poœcigu, pierzchły jak stado sarn. Lecz on został na miejscu, z bijšcym sercem, bez oddechu, bo jakkolwiek rozpoznał, że Diananie była Ligiš i z bliska nie była nawet do niej podobna, zbyt silne wrażenie pozbawiłogo sił. Nagle ogarnęła go tęsknota za Ligiš tak niezmierna, jakiej nigdy w życiu nie doœwiadczał, i miłoœć do niej napłynęła munowš ogromnš falš do piersi. Nigdy nie wydała mu się droższš, czystszšibardziej umiłowanš, jak w tym lesie szału i dzikiej rozpusty. Przed chwilš sam chciał pić z tego kielicha i wzišć udział w owym rozpętaniu zmysłów i bezwstydu, teraz przejšł go wstręt i obrzydzenie. Poczuł, żedusi go ohyda, że piersiom jego potrzeba powietrza, a oczom gwiazd nie zaćmionych przez gęstwę tego strasznego gaju i postanowił uciekać. Lecz zaledwie ruszył, stanęła przed nim jakaœ postać z głowš owiniętš w zasłonę i wsparłszy się dłońmina jego ramionach, poczęła szeptać oblewajšc mu goršcym tchnieniem twarz: - Kocham cię!... PójdŸ! Nikt nas nie ujrzy. Œpiesz się! Winicjusz obudził się jakby ze snu. - Ktoœ ty? Lecz ona wsparła się na nim piersiš i poczęła nalegać. - Œpiesz się! Patrz, jak tu pusto, a ja cię kocham! PójdŸ! - Ktoœ ty? - powtórzył Winicjusz. - Zgadnij!... To rzekłszy przycisnęła przez zasłonę usta do jego ust, cišgnšc jednoczeœnie ku sobie jego głowę, aż wreszcie, gdy jej zbrakło oddechu, oderwała od niego twarz.- Na miłoœć!... noc zapamiętania! - mówiła chwytajšc szybko powietrze. - Dziœ wolno... Masz mnie! Lecz Winicjusza sparzył ów pocałunek i napełnił go nowym obrzydzeniem. Dusza i serce jego były gdzie indziej i na całym œwiecie nie istniało dla niego nic prócz Ligii.Więc odsunšwszy rękš zakwefionš postać rzekł: - Ktokolwiek jesteœ, kocham innš i nie chcę cię. A ona zniżyła ku niemu głowę. - Uchyl zasłony! Lecz w tej chwili zaszeleœciły liœcie pobliskich mirtów; postać znikła jak senne widziadło, tylko z daleka rozległ się jej œmiech, jakiœ dziwny i złowrogi. Petroniusz stanšł przed Winicjuszem. - Słyszałem i widziałem - rzekł. Winicjusz zaœ odpowiedział: - PójdŸmy stšd!... I poszli. Minęli gorejšce œwiatłem lupanaria, gaj, łańcuch konnych pretorianów i odnaleŸli lektyki. - Wstšpię do ciebie - rzekł Petroniusz. I wsiedli razem. Lecz przez drogę milczeli obaj. Dopiero gdy znaleŸli się w atrium Winicjuszowego domu, Petroniusz rzekł: - Czy wiesz, kto to był? - Rubria? - spytał Winicjusz wstrzšsnšwszysię na samš myœl, że Rubria była westalkš. - Nie. - Więc kto? Petroniusz zniżył głos: - Ogień Westy został splugawiony, bo Rubria była z cezarem. Z tobš zaœ mówiła...Tu dokończył jeszcze ciszej: - Diva Augusta. Nastała chwila milczenia. - Cezar - rzekł Petroniusz - nie umiał ukryć przy niej swej żšdzy do Rubrii, więc może chciała się zemœcić, a ja przeszkodziłem wam dlatego, że gdybyœ poznawszy Augustę odmówił jej, to byłbyœ zgubiony bez ratunku: ty, Ligia, a może i ja.Lecz Winicjusz wybuchnšł: - Mam dosyć Rzymu, cezara, uczt, Augusty,Tygellina i was wszystkich. Duszę się! Nie mogę tak żyć; nie mogę! Rozumiesz mnie? - Tracisz głowę, sšd, miarę!... Winicjuszu! - Kocham jš jednš w œwiecie! - Więc co? - Więc nie chcę innej miłoœci, nie chcę waszego życia, waszych uczt, waszego bezwstydu i waszych zbrodni! - Co się z tobš dzieje? Czyœ ty chrzeœcijanin? A młody człowiek objšł rękoma głowę i poczšł powtarzać jakby z rozpaczš: - Jeszcze nie! jeszcze nie! Rozdział XXXII Petroniusz odszedł do domu wzruszajšc ramionami i niezadowolony mocno. Spostrzegł teraz i on, że przestali się z Winicjuszem rozumieć i że dusze ich rozbiegły się zupełnie. Niegdyœ Petroniusz miał nad młodym żołnierzem ogromny wpływ. Był mu we wszystkim wzorem i często kilka ironicznych słów z jego stronywystarczało, by Winicjusza od czegoœ powstrzymać lub do czegoœ popchnšć. Obecnie nie zostało z tego nic, tak dalece, że Petroniusz nie próbował nawet i dawnych sposobów, czujšc, że jego dowcip i ironia zeœliznš się bez żadnego skutku po nowych pokładach, jakie na duszę Winicjusza nałożyła miłoœć i zetknięcie się z niepojętym œwiatem chrzeœcijańskim. Doœwiadczony sceptyk rozumiał, że stracił klucz do tej duszy. Przejmowało go też to niezadowoleniem, a nawet i obawš, którš spotęgowały jeszcze wypadki tej nocy. "Jeœli to ze strony Augusty nie przemijajšce zachcenie, lecz trwalsza żšdza - myœlał Petroniusz to będzie jedno zdwojga: albo Winicjusz jej się nie oprze i może być przez lada wypadek zgubiony, albo, co dziœ do niego podobne, oprze się i w takim razie będzie zgubiony na pewno, a ło odpowiedzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żˇPýc ¸M­c šúŁc ş,Łc ť@< źP?* z nim mogę być i ja, choćby dlatego, że jestem jego krewnym i że Augusta, objšwszy niechęciš całš rodzinę, przerzuciwagę swego wpływu na stronę Tygellina..." I tak, i tak było Ÿle. Petroniusz był człowiekiem odważnym i œmierci się nie bał, ale nie spodziewajšc się od niej niczego nie chciał jej wywoływać. Po długim namyœle postanowił wreszcie, że najlepiej i najbezpieczniej będzie wyprawić Winicjusza z Rzymu w podróż. Ach, gdyby mógł dać mu w dodatku na drogę Ligię, byłby to z radoœciš uczynił. Lecz i tak spodziewał się, że nie będzie mu go zbyt trudno namówić. Wówczas rozpuœciłby na Palatynie wieœć o chorobie Winicjusza i odsunšłby niebezpieczeństwo zarówno od niego, jak i od siebie. Augusta ostatecznie nie wiedziała, czy była przez Winicjusza poznana; mogła przypuszczać, że nie, więcjej miłoœć własna dotychczas niezbyt ucierpiała. Inaczej mogło być jednak w przyszłoœci i należało temu zapobiec. Petroniusz chciał przede wszystkim wygraćna czasie, rozumiał bowiem, że skoro raz cezar ruszy do Achai, wówczas Tygellinus, który się na niczym z zakresu sztuki nie rozumiał, zejdzie na drugi plan i straci swój wpływ. W Grecji Petroniusz pewien był zwycięstwa nad wszystkimi współzawodnikami. Tymczasem postanowił czuwać nad Winicjuszem i zachęcać go do podróży. Przez kilkanaœcie dni rozmyœlał nawet nad tym, że gdyby wyrobił u cesarza edykt wypędzajšcy chrzeœcijan z Rzymu, to Ligia opuœciłaby go razem z innymi wyznawcami Chrystusa a za niš i Winicjusz. Wówczas niepotrzeba by go namawiać. Sama zaœ rzecz była możliwa. Wszakże nie tak dawno jeszcze, gdy Żydzi wszczęli rozruchy z nienawiœci do chrzeœcijan, Klaudiusz cezar, nie umiejšc odróżnić jednych od drugich, wypędził Żydów. Czemu by zatem Nero nie miał wypędzić chrzeœcijan? W Rzymie byłoby przestronniej. Petroniusz po owej "pływajšcej uczcie" widywał codziennie Nerona i na Palatynie, i w innych domach. Podsunšć mu podobnš myœl było łatwo, bo cezar nie opierał się nigdy namowom przynoszšcym komuœ zgubę lub szkodę. Po dojrzałym zastanowieniu Petroniusz ułożyłsobie cały plan. Oto wyprawi u siebie ucztę i na niej skłoni cezara do wydania edyktu. Miał nawet niepłonnš nadzieję, że cezar jemu powierzy wykonanie. Wówczas wyprawiłby Ligię, ze wszelkimi należnymi kochance Winicjusza względami, na przykład do Baiae i niechby się tam kochali i bawili w chrzeœcijaństwo, ile by im się podobało. Tymczasem odwiedzał Winicjusza często, raz dlatego, że przy całym swym rzymskimegoizmie nie mógł się pozbyć przywišzania do niego, a po wtóre, by namawiać go do podróży. Winicjusz udawał chorego i nie pokazywał się na Palatynie, gdzie co dzień powstawały inne zamiary. Pewnego dnia wreszcie Petroniusz usłyszał z własnych ust cezara, że wybiera się stanowczo za trzy dni do Ancjum, i zaraz nazajutrz poszedł zawiadomić o tym Winicjusza. Lecz ów pokazał mu listę osób zaproszonych do Ancjum, którš rano przyniósł mu wyzwoleniec cezara. - Jest na niej moje nazwisko - rzekł - jest i twoje. Wróciwszy zastaniesz takš samš u siebie. - Gdyby mnie nie było między zaproszonymi - odpowiedział Petroniusz - to by znaczyło,że trzeba umrzeć, nie spodziewam się zaœ, by to nastšpiło przed podróżš do Achai. Będę tam Neronowi zbyt potrzebny. Po czym przejrzawszy listę rzekł: - Ledwoœmy przybyli do Rzymu, trzeba znów opuœcić dom i wlec się do Ancjum. Ale trzeba! Bo to nie tylko zaproszenie, to zarazem rozkaz. - A gdyby kto nie posłuchał? - Dostałby innego rodzaju wezwanie: by się wybrał w znacznie dłuższš podróż, w takš, z której się nie wraca. Co za szkoda, żeœ nie posłuchał mojej rady i nie wyjechał, póki był czas. Teraz musisz do Ancjum. - Teraz muszę do Ancjum... Patrzże, w jakich my czasach żyjemy i jakimi podłymi jesteœmy niewolnikami. - Czyœ to dziœ dopiero spostrzegł? - Nie. Ale widzisz, tyœ mi dowodził, że nauka chrzeœcijańska jest nieprzyjaciółkš życia, bo nakłada na nie więzy. A czyż mogš być twardsze niż te, które nosimy? Tyœ mówił: "Grecja stworzyła mšdroœć i pięknoœć, a Rzym moc." Gdzież nasza moc? - Zawołaj sobie Chilona. Nie mam dziœ żadnej ochoty do filozofowania. Na Herkulesa! Nie ja stworzyłem te czasy i nieja za nie odpowiadam. Mówmy o Ancjum. Wiedz, że czeka cię tam wielkie niebezpieczeństwo i że lepiej by może było dla ciebie zmierzyć się z tym Ursusem, który zdławił Krotona, niż tam jechać, a jednak nie możesz nie jechać. Winicjusz skinšł niedbale dłoniš i rzekł: - Niebezpieczeństwo! My wszyscy brodzimyw mroku œmierci i co chwila jakaœ głowa zanurza się w ów mrok. - Czy mam ci wyliczyć wszystkich, którzy mieli trochę rozumu i dlatego mimo czasów Tyberiusza, Kaliguli, Klaudiusza i Nerona dożyli osiemdziesięciu lub dziewięćdziesięciulat? Niech ci za przykład posłuży choćby tylko taki Domicjusz Afer. Ten zestarzał sięspokojnie, choć całe życie był złodziejem iłotrem. - Może dlatego! może właœnie dlatego! - odpowiedział Winicjusz. Po czym jšł, przeglšdać listę i rzekł: - Tygellinus, Watyniusz, Sekstus Afrykanus,Akwilinus Regulus, Suiliusz Nerulinus, Epriusz Marcellus, i tak dalej! Co za zbiór hołoty i łotrów!... I powiedzieć, że to rzšdzi œwiatem!... Czy nie lepiej by im przystało obwozić jakieœ egipskie albo asyryjskie bóstwo po miasteczkach, brzškać w sistry i zarabiać na chleb wróżbiarstwem albo skokami?... - Lub pokazywać uczone małpy, rachujšce psy albo osła dmuchajšcego we flet - dodałPetroniusz. - Wszystko to prawda, ale mówmy o czymœ ważniejszym. Zbierz uwagęi słuchaj mnie: opowiadałem na Palatynie, żeœ chory i nie możesz opuszczać domu, tymczasem nazwisko twoje znajduje się jednak na liœcie, co dowodzi, że ktoœ nie uwierzył moim opowiadaniom i postarał sięo to umyœlnie. Neronowi nic na tym nie zależało, albowiem jesteœ dla niego żołnierzem, z którym co najwyżej można gadać o gonitwach w cyrku i który o poezji i muzyce nie ma pojęcia. Otóż o umieszczenie twego nazwiska postarała sięchyba Poppea, a to znaczy, że jej żšdza ku tobie nie była przemijajšcym zachceniem i że pragnie cię zdobyć. - Odważna z niej Augusta! - Odważna zaiste, bo może się zgubić bez ratunku. A niechby Wenus natchnęła jš jak najprędzej innš miłoœciš, ale póki chce jej się ciebie, musisz zachować jak największeostrożnoœci. Miedzianobrodemu ona już poczyna powszednieć, woli już dziœ Rubrię lub Pitagorasa, lecz przez samš miłoœć własnš wywarłby na was najstraszniejszš zemstę. - W gaju nie wiedziałem, że to ona do mnie mówiła, ale przecieżeœ podsłuchiwał i wiesz, co jej odpowiedziałem: że kocham innš i że jej nie chcę. - A ja cię zaklinam na wszystkich bogów podziemnych, nie trać tej resztki rozumu, którš ci jeszcze chrzeœcijanie zostawili. Jak można się wahać majšc wybór między zgubš prawdopodobnš a pewnš? Zali nie mówiłem ci już, że gdybyœ zranił miłoœć własnš Augusty, nie byłoby dla ciebie ratunku? Na Hades! Jeœli ci życie zbrzydło,to lepiej sobie zaraz żyły otwórz lub rzuć się na miecz, bo gdy obrazisz Poppeę, możecię spotkać œmierć mniej lekka. Niegdyœ przyjemniej było z tobš mówić! O co właœciwie ci chodzi? Czy cię ubędzie? Czy ci to przeszkodzi kochać twojš Ligię? Pamiętaj przy tym, że Poppea widziała jš na Palatynie i że nietrudno jej się będzie domyœleć, dla kogo odrzucasz tak wysokie łaski. A wówczas wydobędzie jš choćby spod ziemi. Zgubisz nie tylko siebie, ale i Ligię, rozumiesz? - Winicjusz słuchał, jak by myœlšc o czym innym, i wreszcie rzekł: - Ja muszę jš widzieć. - Kogo? Ligię? - Ligię. - Wiesz, gdzie ona jest? - Nie. - Więc zaczniesz znów szukać jej po starych cmentarzach i na Zatybrzu? - Nie wiem, ale muszę jš widzieć. - Dobrze. Jakkolwiek jest chrzeœcijankš, może się okaże, iż jest rozsšdniejsza od ciebie, a okaże się to z pewnoœciš, jeœli niechce twojej zguby. Winicjusz ruszył ramionami. - Wyratowała mnie z ršk Ursusa. - W takim razie œpiesz się, bo Miedzianobrody nie będzie zwlekał z wyjazdem. Wyroki œmierci może wydawać i z Ancjum. Lecz Winicjusz nie słuchał. Zajmowała go tylko jedna myœl: zobaczenia się z Ligiš, więc poczšł rozmyœlać nad sposobami. Tymczasem zdarzyła się okolicznoœć, któramogła usunšć wszystkie trudnoœci. Oto nazajutrz przyszedł niespodzianie do niego Chilo. Przyszedł nędzny i obdarty, z oznakami głodu w twarzy i w podartym łachmanie, służba jednak, która miała dawniej rozkaz puszczania go o każdej porze dnia i nocy, nieœmiała go wstrzymywać, tak że wszedł prosto do atrium i stanšwszy przed Winicjuszem, rzekł: - Niech ci bogowie dadzš nieœmiertelnoœć i podzielš się z tobš władzš nad œwiatem. Winicjusz w pierwszej chwili miał ochotę kazać wyrzucić go za drzwi. Lecz przyszłamu myœl, że może Grek wie coœ o Ligii, i ciekawoœć przemogła obrzydzenie. - To ty? - spytał. - Co się z, tobš dzieje? - le, synu Jowisza - odpowiedział Chilon. - Prawdziwa cnota to towar, o który nikt dziœ nie zapyta, i prawdziwy mędrzec musi być rad i z tego, jeœli raz na pięć dni ma zaco kupić baraniš głowę u rzeŸnika, którš ogryza na poddaszu, popijajšc łzami. Ach, panie! Wszystko, coœ mi dał, wydałem na księgi u Atraktusa, a potem okradziono mnie, zniszczono; niewolnica, która miała spisywać mojš naukę, uciekła zabrawszy resztę tego, czym twoja wspaniałomyœlnoœć mnie obdarzyła. Nędzarz jestem, alem pomyœlał sobie: do kogóż mam się udać, jeœli nie do ciebie, Serapisie, którego kocham, ubóstwiam i za którego narażałem życie moje! - Po coœ przyszedł i co przynosisz? - Po pomoc, Baalu, a przynoszę ci mojš nędzę, moje łzy, mojš miłoœć i wreszcie wiadomoœci, które przez miłoœć dla ciebie zebrałem. pamiętasz, panie, com ci w swoim czasie mówił, że odstšpiłem niewolnicy boskiego Petroniusza jednš nitkę z przepaski Wenery w Pafos?... Dowiadywałem się teraz, czy jej to pomogło, i ty, synu Słońca, który wiesz, co się w tamtym domu dzieje, wiesz także, czym jest tam Eunice. Mam jeszcze takš jednš nitkę. Zachowałem jš dla ciebie, panie. Tu przerwał spostrzegłszy gniew zbierajšcy się w brwiach Winicjusza i chcšcuprzedzić wybuch rzekł prędko: - Wiem, gdzie mieszka boska Ligia, wskażę ci, panię, dom i zaułek. Winicjusz potłumił wzruszenie, jakim przejęła go ta wiadomoœć, i rzekł: - Gdzie ona jest? - U Linusa, starszego kapłana chrzeœcijan. Ona tam jest wraz z Ursusem, a ten po dawnemu chodzi do młynarza; który zwie się tak jak twój dyspensator, panie, Demas... Tak, Demas!... Ursus pracuje nocami, więc otoczywszy dom w nocy, nie znajdzie się go... Linus jest stary... a w domu prócz niego sš tylko jeszcze starsze dwie niewiasty. - Skšd to wszystko wiesz? - Pamiętasz, panie, że chrzeœcijanie mieli mnie w swym ręku i oszczędzali. Glaukus myli się wprawdzie, mniemajšc, żem ja przyczynš jego nieszczęœć, ale uwierzył w to nieborak i wierzy dotšd, a jednak oszczędzili mnie! Więc nie dziw się, panie, że wdzięcznoœć napełniła mi serce. Jam człowiek z dawnych, lepszych czasów. Zatem myœlałem: mamże zaniechać moich przyjaciół i dobroczyńców? Zali nie byłoby zatwardziałoœciš nie zapytać o nich, nie wywiedzieć się, co się z nimi dzieje, jak imsłuży zdrowie i gdzie mieszkajš. Na pessinunckš Cybelę! nie ja jestem do tego zdolny. Wstrzymywała mnie z poczštku obawa, żeby Ÿle nie zrozumieli mych zamiarów. Ale miłoœć, jakš do nich miałem,okazała się większš od obawy, a zwłaszcza dodała mi otuchy ta łatwoœć, z jakš oni przebaczajš wszelkie krzywdy. Przede wszystkim jednak myœlałem o tobie,panie. Ostatnia nasza wyprawa zakończyła się porażkš, a czyż taki syn Fortuny może pogodzić się z tš myœlš? Więc przygotowałem ci zwycięstwo. Dom stoi osobno. Możesz go kazać otoczyć niewolnikami tak, że i mysz się nie wyœliŸnie. O, panie, panie! od ciebie zależy tylko, by jeszcze dzisiejszej nocy ta wielkoduszna królewna znalazła się w domutwoim. Ale jeœli się to stanie, pomyœl, że przyczynił się do tego bardzo biedny i zgłodniały syn mojego ojca. Winicjuszowi krew napłynęła do głowy. Pokusa raz jeszcze wstrzšsnęła całym jego jestestwem. Tak jest! To był sposób i tym razem sposób pewny. Gdy raz będzie miał Ligię u siebie, któż zdała mu jš odjšć?Gdy raz uczyni Ligię swojš kochankš, cóż jej pozostanie innego, jak zostać niš na zawsze? I niech zginš wszelkie nauki! Co dla niego będš znaczyli wówczas chrzeœcijanie, razem z ich miłosierdziem i posępnš wiarš? Zali nie czas otrzšsnšć się z tego wszystkiego? Zali nie czas rozpoczšćżyć, jak wszyscy żyjš? Co następnie uczyniLigia, jak pogodzi swój los z naukš, którš wyznaje, to również rzecz mniejsza. To sš rzeczy bez wagi! Przede wszystkim będzie jego, i to dziœ jeszcze. A i to pytanie, czy się w jej duszy ostoi owa nauka wobec tegonowego dla niej œwiata, wobec rozkoszy i uniesień, którym musi się poddać? A stać się to może jeszcze dziœ. Doœć zatrzymać Chilona i wydać o zmroku rozkazy. I potem radoœć bez końca! "Czym było moje życie? - myœlał Winicjusz. - Cierpieniem, niezaspokojonš żšdzš i zadawaniem sobie cišgłych pytań bez odpowiedzi." W ten sposób przetnie i skończy się wszystko. Przypomniał sobie wprawdzie, że przyrzekł jej, iż nie wzniesie na niš ręki. Ale na cóż przysięgał? Nie na bogów, bo w nich już nie wierzył, nie na Chrystusa, bo w Niego jeszcze nie wierzył. Zresztš, jeœlisię będzie czuła pokrzywdzona, zaœlubi jš iw ten sposób wynagrodzi jej krzywdę. Tak! do tego czuje się zobowišzanym, bo przecież zawdzięcza je życie. Tu przypomniał mu się ów dzień, w którym wraz z Krotonem wpadł do jej schronienia;przypomniał sobie wzniesionš nad sobš pięœć Ursusa i wszystko, co nastšpiło potem. Ujrzał jš znów schylonš nad jego łożem, przebranš w strój niewolnicy, pięknš jak bóstwo, dobroczynnš i uwielbionš. Oczy jego mimo woli przeniosły się na lararium i na ów krzyżyk, który zostawiła mu odchodzšc. Zali i jej za to wszystko zapłaci nowym zamachem? Zali będzie jš cišgał za włosy do cubiculum, jakniewolnicę? I jakże potrafi to uczynić, skoro nie tylko jej pożšda, ale jš kocha, a kocha za to właœnie, że jest takš, jak jest? I nagle uczuł, że nie doœć mu jš miećw domu, nie doœć chwycić przemocš w ramiona i że jego miłoœć chce już czegoœ więcej, to jest: jej zgody, jej kochania i jejduszy. Błogosławiony ten dach, jeœli ona wejdzie pod niego dobrowolnie, błogosławiona chwila, błogosławiony dzień, błogosławione życie. Wówczas szczęœcie obojga będzie jako morze nieprzebrane i jako słońce. Ale porwać jš przemocš, byłoby to zabić na wieki takie szczęœcie, a zarazem zniszczyć, splugawić i zohydzić to, co jest najdroższe i jedynie ukochane w życiu. Zgroza przejęła go teraz na samš myœl o tym. Spojrzał na Chilona, który, wpatrujšc się w niego, zasunšł rękę pod łachman i drapał się niespokojnie, po czym przejęło go niewypowiedziane obrzydzenie i chęć zdeptania tego dawnego pomocnika tak, jak depce się plugawe robactwo lub jadowitego węża. Po chwili wiedział już, co ma uczynić. Lecz nie znajšc w niczym miary, a idšc za popędem swej srogiej rzymskiej natury, zwrócił się do Chilona i rzekł: - Nie uczynię tego, co mi radzisz, byœ jednak nie odszedł bez nagrody, na jakš zasługujesz, każę ci dać trzysta rózeg w domowym ergastulum. Chilo zbladł. W pięknej twarzy Winicjusza tyle było zimnej zawziętoœci, iż ani chwili nie mógł się łudzić nadziejš, by obiecana zapłata była tylko okrutnym żartem. Więc rzucił się w jednej chwili na kolana i zgišwszy się poczšł jęczyć przerywanym głosem: - Jak to, królu perski? za co?... Piramido łaski! Kolosie miłosierdzia! za co?... Jam stary, głodny, nędzny... Służyłem ci. Tak-że się odwdzięczasz?... - Jak ty chrzeœcijanom - odparł Winicjusz. I zawołał dyspensatora. Lecz Chilo skoczył do jego nóg i objšwszy je konwulsyjnie, wołał jeszcze, z twarzš pokrytš œmiertelnš bladoœciš: - Panie, panie!... Jam stary! Pięćdziesišt, nietrzysta... Pięćdziesišt dosyć!... Sto, nie trzysta!... Litoœci! litoœci! Winicjusz odtršcił go nogš i wydał rozkaz. W mgnieniu oka za dyspensatorem wbiegło dwóch silnych Kwadów, którzy, porwawszy Chilona za resztki włosów, okręcili mu głowę jego własnym łachmanem i powlekli go do ergastulum. - W imię Chrystusa!... - zawołał Grek we edzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż˝P‡c ž× żîČc!€Ŕśc!ÁF,{ D!ÂÁ5™ A"€drzwiach do korytarza. Winicjusz został sam. Wydany rozkaz podniecił go i ożywił. Tymczasem starał się zebrać rozpierzchłe myœli i przyprowadzić je do ładu. Czuł wielkš ulgę,i zwycięstwo, jakie nad sobš odniósł, napełniało go otuchš. Zdawało mu się, że uczynił jakiœ wielki krok ku Ligii i że powinna go spotkać za to jakaœ nagroda. W pierwszej chwili nie przyszło mu nawet na myœl, jak ciężkiej dopuœcił się niesprawiedliwoœci względem Chilona i że kazał go smagać za to samo, za co przedtem nagradzał. Nadto był jeszcze Rzymianinem, by go miał boleć cudzy ból i by miał zaprzštać swš uwagę jednym nędznym Grekiem. Gdyby nawet był pomyœlał o tym, sšdziłby, iż postšpił słusznie, rozkazawszy ukarać nikczemnika.Lecz on myœlał o Ligii i mówił jej: :Nie zapłacę ci złem za dobre, a gdy się kiedyœ dowiesz, jak postšpiłem z tym, który chciał mnie namówić do podniesienia na ciebie ręki, będziesz mi za to wdzięczna." Tu jednak zastanowił się, czy Ligia pochwaliłaby jego postępek z Chilonem? Wszakże nauka, którš ona wyznaje, każe przebaczać; wszak chrzeœcijanie przebaczyli nędznikowi, chociaż większe mieli do zemsty powody. Wówczas dopiero ozwał mu się w duszy krzyk: "W imię Chrystusa!" Przypomniał sobie, że podobnym okrzykiem Chilo wykupił się z rškLiga, i postanowił darować mu resztę kary.W tym celu miał właœnie zawołać dyspensatora, gdy ten sam stanšł przed nim i rzekł: - Panie, ów starzec omdlał, a może i umarł. Czy mam kazać go ćwiczyć dalej? - Ocucić go i stawić przede mnš. Rzšdca atrium znikł za zasłonš, lecz cucenie nie musiało iœć łatwo, albowiem Winicjusz czekał jeszcze czas długi i poczynał się już niecierpliwić, gdy wreszcie niewolnicy wprowadzili Chilona i na znak dany sami cofnęli się natychmiast. Chilo blady był jak płótno i wzdłuż nóg jego spływały na mozaikę atrium nitki krwi. Był jednak przytomny i padłszy na kolana poczšł mówić z wycišgniętymi rękoma: - Dzięki ci, panie! Jesteœ miłosierny i wielki.- Psie - rzekł Winicjusz - wiedz, żem ci przebaczył dla tego Chrystusa, któremu i sam życie zawdzięczam. - Będę służył, panie, Jemu i tobie. - Milcz i słuchaj. Wstań! Pójdziesz ze mnš ipokażesz mi dom, w którym mieszka Ligia. Chilo zerwał się, lecz zaledwie stanšł na nogach, pobladł jeszcze œmiertelniej i rzekł mdlejšcym głosem: - Panie, jam naprawdę głodny... Pójdę, panie, pójdę! lecz nie mam sił... Każ mi dać choć resztki z misy twego psa, a pójdę! Winicjusz kazał mu dać jeœć, sztukę złota ipłaszcz. Lecz Chilo, którego osłabiły razy igłód, nie mógł iœć nawet po posiłku, choć strach podnosił mu włosy na głowie, by Winicjusz nie wzišł jego osłabienia za opórinie kazał go smagać na nowo. - Niech jeno wino mnie rozgrzeje - powtarzał szczękajšc zębami - będę mógł iœć zaraz, choćby do Wielkiej Grecji. Jakoż po pewnym czasie odzyskał trochę sił i wyszli. Droga była długa. Linus bowiem mieszkał, jak większa częœć chrzeœcijan, na Zatybrzu, niedaleka od domu Miriam. Chilo pokazał wreszcie Winicjuszowi osobny mały domek, otoczony murem pokrytym całkiem przez bluszcze, i rzekł: - To tu, panie. - Dobrze - rzekł Winicjusz - idŸ teraz precz, ale pierwej posłuchaj, co ci powiem:zapomnij, żeœ mi służył; zapomnij, gdzie mieszka Miriam, Piotr i Glaukus; zapomnij również o tym domu i o wszystkich chrzeœcijanach. Przyjdziesz każdego miesišca do mego domu, gdzie Demas wyzwoleniec będzie ci wypłacał po dwie sztuki złota. Lecz gdybyœ dalej szpiegował chrzeœcijan, każę cię zaćwiczyć lub oddam w ręce prefekta miasta. Chilo skłonił się i rzekł: - Zapomnę. Lecz gdy Winicjusz znikł na zakręcie uliczki, wycišgnšł za nim ręce i grożšc pięœciami, zawołał: - Na Ate i na Furie! nie zapomnę! Po czym znów osłabł. Rozdział XXXIII Winicjusz udał się wprost do domu, w którym zamieszkiwała Miriam. Przed bramšspotkał Nazariusza, który zmieszał się na jego widok, ale on pozdrowił go uprzejmie ikazał się prowadzić do mieszkania matki. W mieszkaniu prócz Miriam zastał Piotra, Glauka, Kryspa, a nadto i Pawła z Tarsu, który œwieżo był wrócił z Fregellae. Na widok młodego trybuna zdziwienie odbiło się na wszystkich twarzach, on zaœ rzekł: - Pozdrawiam was w imię Chrystusa, którego czcicie. - Niech imię Jego będzie wysławiane na wieki. - Widziałem waszš cnotę i doœwiadczyłem dobroci, więc przychodzę jako przyjaciel. - I pozdrawiamy cię jako przyjaciela - odpowiedział Piotr. - SišdŸ, panie, i podziel z nami posiłek jako goœć nasz. - Sišdę i podzielę z wami posiłek, jeno pierwej wysłuchajcie mnie: ty Piotrze, i ty,Pawle z Tarsu, abyœcie poznali szczeroœć mojš. Wiem, gdzie jest Ligia; wracam sprzed domu Linusa, który leży blisko tego mieszkania. Mam prawo do niej, dane mi przez cezara, mam w mieœcie, w domach moich, blisko pięćset niewolników; mógłbymotoczyć jej schronienie i pochwycić jš, a jednak nie uczyniłem tego i nie uczynię. - Przeto błogosławieństwo Pana będzie nadtobš i będzie oczyszczone serce twoje - rzekł Piotr. - Dziękuję ci, ale posłuchajcie mnie jeszcze: nie uczyniłem tego, choć żyję w męce i tęsknocie. Przedtem, nim byłem z wami, byłbym niechybnie wzišł jš i zatrzymał przemocš, ale wasza cnota i wasza nauka, chociaż jej nie wyznawam, zmieniła coœ i w mojej duszy tak, że nie ważę się już na przemoc. Sam nie wiem, dlaczego się tak stało, ale tak jest! Za czym przychodzę do was, bo wy Ligii zastępujecie ojca i matkę, i mówię wam: dajcie mi jš za żonę, a ja przysięgnę wam, że nie tylko jej nie wzbronię wyznawać Chrystusa, ale i sam pocznę się uczyć Jego nauki. Mówił z podniesionš głowš, głosem stanowczym, ale był jednak wzruszony i nogi drżały mu pod pasiastym płaszczem, gdy zaœ po słowach jego nastało milczenie,poczšł mówić dalej, jak by chcšc uprzedzićniepomyœlnš odpowiedŸ: - Wiem, jakie sš przeszkody, ale miłuję jš jak oczy własne i chociaż nie jestem jeszcze chrzeœcijaninem, nie jestem nieprzyjacielem ni waszym, ni Chrystusa. Chcę przed wami być w prawdzie, abyœcie mogli mi ufać. Idzie w tej chwili o życie moje, a jednak mówię wam prawdę. Inny rzekłby wam może: "Ochrzcijcie mnie!" - jamówię: "Oœwiećcie mnie!" Wierzę, że Chrystus zmartwychwstał, bo to prawiš ludzie prawdš żyjšcy, którzy Go widzieli po œmierci. Wierzę, bom sam widział, że wasza nauka płodzi cnotę, sprawiedliwoœć imiłosierdzie, nie zaœ zbrodnie, o które wasposšdzajš. Niewielem jej dotšd poznał. Tyle, co od was, z waszych uczynków, tyle co od Ligii, tyle co z rozmów z wami. A przecie, powtarzam wam, że i we mnie coœsię już przez niš zmieniło. Trzymałem dawniej żelaznš rękš sługi moje, teraz - nie mogę. Nie znałem litoœci, teraz znam. Kochałem się w rozkoszy, teraz uciekłem ze stawu Agryppy, bo mi tchu od obrzydzenia nie stało. Dawniej wierzyłem w przemoc, dziœ się jej wyrzekłem. Wiedzcie, że sam siebie nie poznaję, ale zbrzydły mi uczty, zbrzydło wino, œpiewanie, cytry i wieńce, zbrzydł mi dwórcezara i nagie ciała, i wszystkie zbrodnie. A gdy myœlę, że Ligia jest jako œnieg w górach, to miłuję jš tym bardziej; a gdy pomyœlę, że jest taka przez waszš naukę, to miłuję i tę naukę i chcę jej! Ale że jej nie rozumiem, że nie wiem, czy w niej żyć potrafię i czy zniesie jš natura moja, przeto żyję w niepewnoœci i męce, jako bym żył w ciemnicy. Tu brwi na czole zbiegły mu się w bolesnš fałdę i rumieniec wystšpił na policzki, po czym znów mówił coraz œpieszniej i z coraz większym wzruszeniem: - Widzicie! Męczę się i z miłoœci, i od mroku. Mówili mi, że w waszej nauce nie ostoi się ni życie, ni radoœć ludzka, ni szczęœcie, ni prawo, ni porzšdek, ni zwierzchnoœć, ni władztwo rzymskie. Zali tak jest? Mówili mi, żeœcie ludzie szaleni; powiedzcie, co przynosicie? Czy grzech miłować? Czy grzech czuć radoœć? Czy grzech chcieć szczęœcia? Czy wyœcie nieprzyjaciółmi życia? Czy trzeba chrzeœcijaninowi być nędzarzem? Czy miałbym się wyrzec Ligii? Jaka jest wasza prawda? Wasze uczynki i wasze słowa sš jako woda przejrzysta, ale jakie dno tej wody? Widzicie, żem szczery. Rozproszcie ciemnoœci! Bo mnie powiedzieli jeszcze i to: "Grecja stworzyła mšdroœć i pięknoœć, Rzym moc, a oni co przynoszš?" Więc powiedzcie, co przynosicie? Jeœli za drzwiami waszymi jest jasnoœć, to mi otwórzcie! - Przynosim miłoœć - rzekł Piotr. A Paweł z Tarsu dodał: - Gdybym mówił językami ludzkimi i anielskimi, a miłoœci bym nie miał, byłbym jako miedŸ brzškajšca... Lecz serce starego Apostoła wzruszyło siętš duszš w męce, która, jak ptak zamkniętyw klatce, rwała się do powietrza i słońca,więc wycišgnšł ku Winicjuszowi ręce i rzekł: - Kto puka, będzie mu otworzono, i łaska Pana jest nad tobš, przeto błogosławię tobie, twojej duszy i twojej miłoœci w imię Zbawiciela œwiata. Winicjusz, który i tak mówił w uniesieniu, usłyszawszy błogosławieństwo skoczył kuPiotrowi i wówczas stała się rzecz nadzwyczajna. Oto ten potomek Kwirytów, który do niedawna nie uznawał w obcym człowieka, chwycił ręce starego Galilejczyka i poczšł je z wdzięcznoœciš do ust przyciskać. A Piotr ucieszył się, albowiem rozumiał, żesiejba znów padła na jednš więcej rolę i żejego sieć rybacza ogarnęła jednš więcej duszę. Obecni zaœ, niemniej ucieszeni tym jawnym znakiem czci dla Bożego Apostoła, zawołali jednym głosem: - Chwała na wysokoœciach Panu! Winicjusz powstał z rozjaœnionš twarzš i poczšł mówić: - Widzę, że szczęœcie może między wami mieszkać, bo czuję się szczęœliwy i mniemam, że tak samo w innych mnie przekonacie rzeczach. Ale to wam jeszcze powiem, że nie stanie się to w Rzymie; cezar jedzie do Ancjum, a ja z nim zruszę, gdyż mam rozkaz. Wiecie, że nie posłuchać - to œmierć. Ale jeœlim znalazł łaskę w waszych oczach, jedŸcie ze mnš, abyœcie mnie nauczali prawdy waszej. Bezpieczniej wam tam będzie niż mnie samemu: w tym wielkim natłoku ludzi będziecie mogli opowiadać waszš prawdę na samym dworzecezara. Mówiš, że Akte jest chrzeœcijankš, a i między pretorianami sš chrzeœcijanie, bom sam widział, jak żołnierze klękali przed tobš, Piotrze, u bramy Nomentańskiej. W Ancjum mam willę, w której zbierać się będziemy, aby pod bokiem Nerona słuchać nauk waszych. Mówił mi Glaukus, że wy dla jednej duszy gotowiœcie na krańce œwiata wędrować, więc uczyńcie to dla mnie, coœcie uczynili dla tych, dla których przyszliœcie tu aż z Judei, uczyńcie i nie opuszczajcie duszy mojej! Oni usłyszawszy to poczęli się naradzać, myœlšc z radoœciš o zwycięstwie swej naukii o znaczeniu, jakie dla pogańskiego œwiata mieć będzie nawrócenie się augustianina i potomka jednego z najstarszych rodów rzymskich. Gotowi byli istotnie wędrować nakrańce œwiata dla jednej duszy ludzkiej i odœmierci Mistrza nic przecie innego nie czynili, więc odpowiedŸ odmowna nie przeszła im nawet przez myœl. Ale Piotr był w tej chwili pasterzem całej rzeszy, więc jechać nie mógł, natomiast Paweł z Tarsu, który niedawno był w Arycji i we Fregellae, a wybierał się znów w długš podróż na Wschód, aby odwiedzić tamtejszekoœcioły i ożywić je nowym duchem gorliwoœci, zgodził się towarzyszyć młodemu trybunowi do Ancjum, łatwo mu bowiem było znaleŸć tam statek idšcy na morza greckie. Winicjusz, jakkolwiek zasmucił się, że Piotr, któremu był tyle obowišzany, nie będzie mu towarzyszył, podziękował jednak z wdzięcznoœciš, a następnie zwrócił się do starego Apostoła z ostatniš proœbš. - Wiedzšc mieszkanie Ligii - rzekł - mógłbym sam pójœć do niej i spytać, jako jest rzecz słuszna, czyli zechce mnie za męża, jeœli dusza moja stanie się chrzeœcijańskš, ale wolę cię prosić, Apostole: pozwól mi jš widzieć albo wprowadŸ mnie sam do niej. Nie wiem, jak długo przyjdzie mi zabawić w Ancjum, i pamiętajcie, że przy cezarze nikt nie jest pewny swego jutra. Już mi mówił i Petroniusz, że nie całkiem mi tam będzie bezpiecznie. Niechże jš ujrzę przedtem, niech nasycę niš oczy i niech jš zapytam, czy mi złe zapomni i czy dobre ze mnš podzieli. A Piotr Apostoł uœmiechnšł się dobrotliwie irzekł: - A któż by ci słusznej radoœci miał odmawiać, synu mój. Winicjusz znów pochylił się do jego ršk, albowiem całkiem już nie mógł wezbranegoserca pohamować. Apostoł zaœ wzišł go za skronie i rzekł: - Ale ty się cezara nie bój, bo to ci powiadam, że włos nie spadnie ci z głowy. Po czym wysłał Miriam po Ligię, przykazujšc, by nie mówiła jej, kogo między nimi znajdzie, by i dziewczynie tym większš sprawić radoœć. Było niedaleko, więc po krótkim czasie zgromadzeni w izbie ujrzeli wœród mirtów ogródka Miriam prowadzšcš za rękę Ligię. Winicjusz chciał biec naprzeciw, lecz na widok tej umiłowanej postaci szczęœcie odjęło mu siły - i stał z bijšcym sercem, bez tchu, zaledwie mogšc się utrzymać na nogach, stokroć więcej wzruszony niż wówczas, kiedy po raz pierwszy w życiu usłyszał strzały Partów warczšce koło swej głowy. Ona wbiegła nie spodziewajšc się niczego i na jego widok stanęła również jak wryta. Twarz jej zaczerwieniła się i wraz pobladła bardzo, po czym jęła spoglšdać zdumionymi, a zarazem przelękłymi oczymana obecnych. Lecz naokół widziała jasne, pełne dobroci spojrzenia, Apostoł zaœ Piotr zbliżył się doniej i rzekł: - Ligio, miłujeszże ty go zawsze? Nastała chwila milczenia. Usta poczęły jej drżeć jak u dziecka, któremu zbiera się na płacz i które czujšc się winnym, widzi jednak, że trzeba przyznać się do winy. - Odpowiedz - rzekł Apostoł. Wówczas z pokorš i lękiem w głosie wyszeptała obsuwajšc się do kolan Piotra: - Tak jest... Lecz Winicjusz w jednej chwili klęknšł przyniej, Piotr zaœ położył ręce na ich głowachi rzekł: - Miłujcie się w Panu i na chwałę Jego, albowiem nie masz grzechu w miłoœci waszej. Rozdział XXXIV Chodzšc po ogródku Winicjusz opowiadał jejw krótkich, wyrwanych z głębi serca słowach, to, co przed chwilš wyznał Apostołom: więc niepokój swej duszy, zmiany, jakie w nim zaszły, i wreszcie tę niezmiernš tęsknotę, która przesłoniła mu życie od czasu, jak opuœcił mieszkanie Miriam. Przyznał się Ligii, że chciał o niej zapomnieć, ale nie mógł. Myœlał o niej po całych dniach i nocach. Przypominał mu jš ów krzyżyk zwišzany z gałšzek bukszpanu,który mu zostawiła, a który umieœcił w lararium i mimo woli czcił jak coœ boskiego.I tęsknił coraz mocniej, bo kochanie było od niego silniejsze i już u Aulusów objęło całkiem jego duszę... Innym przędš nić życia Parki, a jemu przędła jš miłoœć, tęsknota i smutek. Złe były jego postępki, ale płynęły z miłoœci. Kochał jš u Aulusów i na Palatynie, i gdy jš widział na Ostrianumsłuchajšcš słów Piotra, i gdy szedł jš porywać z Krotonem, i gdy czuwała przy jego łożu, i gdy go opuœciła. Przyszedł otoChilo, który odkrył jej mieszkanie i radził jš porwać, ale on wolał ukarać Chilona i pójœć do Apostołów prosić o prawdę i o niš... I niech będzie błogosławiona ta chwila, w której taka myœl przyszła mu do głowy, bo oto jest przy niej, a wszakże już ona nie będzie więcej uciekała przed nim, tak jak ostatnim razem uciekła z mieszkania Miriam? - Ja nie przed tobš uciekłam - rzekła Ligia.- Więc czemuœ to uczyniła? A ona podniosła na niego swe oczy koloru irysów, po czym schyliwszy zawstydzonš głowę odrzekła: - Ty wiesz... Winicjusz umilkł na chwilę z nadmiaru szczęœcia, po czym znów jšł mówić, jak powoli otwierały mu się oczy, że ona jest całkiem różna od Rzymianek i chyba do jednej Pomponii podobna. Nie umiał jej zresztš dobrze wypowiedzieć, albowiem sam nie zdawał sobie sprawy z tego, co czuł, że w niej przychodzi na œwiat jakaœ zupełnie inna pięknoœć, której dotšd na œwiecie nie bywało, a która nie tylko jest posšgiem, ale i duszš. Powiedział jej natomiast to, co napełniło jš radoœciš, że jš pokochał nawet za to, iż uciekała przed nim, i że będzie mu œwiętš przy ognisku. Po czym chwyciwszy jej rękę nie mógł więcej mówić, patrzył tylko na niš z zachwytem, jak na odzyskane szczęœcie życia, i powtarzał jej imię, jak by chcšc się upewnić, że jš odnalazł i że jest przy niej. - O Ligio! O Ligio!... Wreszcie jšł jš rozpytywać, co się działo w jej duszy, a ona przyznała mu się, że gopokochała jeszcze w domu Aulusów, i że hrystusa!... - zawołał Grek we edzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żĂPÓ c"Ä#"Ĺ9c#€ĆX Ů c#Ç1.ű c#Č,ź'Ale on długo zostanie tu w Ancjum, a nim wróci, dawno i niewolnicy przestanš o tym mówić. Linus i Ursus mogš zamieszkać z tobš. Zresztš, żyję nadziejš, że zanim Palatyn ujrzy cezara, ty, moja boska, będziesz już mieszkała we własnym domu na Karynach. Błogosławiony dzień, godzina i chwila, w której przestšpisz mój próg, i jeœli Chrystus, którego uczę się wyznawać,to sprawi, niech będzie błogosławione i Jego imię. Będę Mu służył i oddam za Niegożycie i krew. le mówię: będziemy mu służyli oboje, póki starczy nam przędzy życia. Kocham cię i pozdrawiam duszš całš." Rozdział XXXIX Ursus czerpał wodę w cysternie i cišgnšc sznurem podwójne amfory œpiewał półgłosem dziwnš pieœń ligijskš, a zarazemspoglšdał rozradowanymi oczyma na Ligię i Winicjusza, którzy wœród cyprysów w ogródku Linusa bielili się jak dwa posšgi. Najmniejszy wiatr nie poruszał ich odzieży.Na œwiecie zapadał zmrok złoty i liliowy, oni zaœ wœród spokoju wieczora rozmawialitrzymajšc się za ręce. - Czy nic złego spotkać cię nie może, Marku, za to że opuœciłeœ Ancjum bez wiedzy cezara? - pytała Ligia. - Nie, droga moja - odpowiedział Winicjusz.- Cezar zapowiedział, że zamknie się na dwa dni z Terpnosem i będzie układał nowepieœni. Często on tak czyni i wówczas o niczym innym nie wie i nie pamięta. Zresztš,co mi cezar, gdy jestem przy tobie i patrzęna ciebie. Zbyt już tęskniłem, a w ostatnichnocach opuœcił mnie sen. Nieraz, gdym zdrzemnšł ze znużenia, budziłem się nagle z uczuciem, że nad tobš wisi niebezpieczeństwo; czasem œniłem, że zrabowano mi rozstawne konie, które miałymnie przynieœć z Ancjum do Rzymu i na których przebiegłem tę drogę tak szybko, jak nigdy żaden goniec cesarski. I dłużej już bez ciebie wytrzymać nie mogłem. Zbyt cię kocham, droga, najdroższa moja! - Wiedziałam, że przyjedziesz. Dwa razy Ursus wybiegał na mojš proœbę na Karyny ipytał o ciebie w twoim domu. Linus œmiał się ze mnie i Ursus także. Rzeczywiœcie, znać było, że się go spodziewała, gdyż zamiast zwykłej ciemnejodzieży miała na sobie miękkš białš stolę, z której œlicznych fałd jej ramiona i głowawychlały się jak rozkwitłe pierwiosnki ze œniegu. Kilka różowych anemonów zdobiło jej włosy. Winicjusz przycisnšł usta do jej ręki, poczym siedli na kamiennej ławce wœród dzikiego wina i wsparłszy się o siebie ramionami milczeli poglšdajšc ku zorzom, których ostatnie blaski odbijały się w ich oczach. Urok cichego wieczora opanowywał ich z wolna. - Jak tu cicho i jaki œwiat œliczny - rzekł zniżonym głosem Winicjusz. - Noc idzie ogromnie pogodna. Czuję się tak szczęœliwy,jak nigdy w życiu nie byłem. Powiedz mi, Ligio, co to jest? Jam nigdy nie przypuszczał, żeby mogła być taka miłoœć.Myœlałem, że to jest tylko ogień we krwi i żšdza, a teraz dopiero widzę, że można kochać każdš kroplš krwi i każdym tchnieniem, a zarazem czuć taki spokój słodki i niezmierny, jak by już ukoiły duszęSen i Œmierć. To dla mnie coœ nowego. Patrzę na ten spokój drzew i zdaje mi się, że on jest we mnie. Teraz dopiero rozumiem, że może być szczęœcie, o jakim ludzie dotšd nie wiedzieli. Teraz dopiero rozumiem, dlaczego i ty, i Pomponia Grecyna jesteœcie takie pogodne... Tak!... To daje Chrystus... A ona w tej chwili położyła swš œlicznš twarz na jego ramieniu i rzekła: - Mój Marku drogi... I nie mogła mówić więcej. Radoœć, wdzięcznoœć i poczucie, że teraz dopiero wolno jej kochać, odjęły jej głos, a natomiast napełniły oczy łzami wzruszenia.Winicjusz, objšwszy ramieniem jej drobne ciało, tulił jš przez chwilę do siebie, po czym rzekł: - Ligio! Niech będzie błogosławiona chwila, w której pierwszy raz usłyszałem Jego imię. Ona zaœ odpowiedziała cicho: - Kocham cię, Marku. Po czym umilkli znów oboje, nie mogšc słów dobyć z wezbranych piersi. Na cyprysach zgasły ostatnie liliowe odblaski i ogród poczšł się srebrzyć od księżycowegosierpa. Po chwili Winicjusz poczšł mówić: - Ja wiem... Ledwiem tu wszedł, ledwiem ucałował twoje drogie ręce, wyczytałem w twoich oczach pytanie, czym pojšł tę Boskš naukę, którš ty wyznajesz, i czym został ochrzczony? Nie! Ochrzczony jeszcze nie jestem, ale czy wiesz, kwiecie,dlaczego? Oto Paweł mi rzekł: "Jam cię przekonał, że Bóg przyszedł na œwiat i dałsię ukrzyżować dla zbawienia œwiata, ale niech w zdroju łaski obmyje cię Piotr, który pierwszy wycišgnšł nad tobš ręce i pierwszy cię błogosławił." A i ja także chciałem, byœ ty, najdroższa, patrzyła na mój chrzest i by mi matkš była Pomponia. Więc dlatego nie jestem dotšd ochrzczony, choć wierzę w Zbawiciela i w Jego słodkš naukę. Paweł mnie przekonał, nawrócił i zali mogło być inaczej? Jakże bym mógł nieuwierzyć, że Chrystus przyszedł na œwiat, skoro tak mówi Piotr, który był Jego uczniem, i Paweł, któremu się objawił? Jakże mógłbym nie wierzyć, że był Bogiem,skoro zmartwychwstał? Widzieli Go przecieiw mieœcie, i nad jeziorem, i na górze, i widzieli ludzie, których usta kłamstwa nie zaznały. Jam już w to wierzył od czasu, gdym słyszał Piotra w Ostrianum, bom sobie już wówczas powiedział: na całym œwiecie prędzej by każdy inny człowiek mógł skłamać, niż ten, który powiada: "Widziałem!" Ale nauki waszej się bałem. Zdawało mi się, że ona odbiera mi ciebie. Mniemałem, że nie masz w niej ani mšdroœci, ani pięknoœci, ani szczęœcia. Dziœ jednak, gdym jš poznał, cóż bym był za człowiek, gdybym nie chciał, by na œwieciepanowała prawda, a nie kłamstwo, miłoœć,a nie nienawiœć, dobro, nie zbrodnia, wiernoœć, nie zaœ niewiernoœć, litoœć, nie zemsta? Któż by taki był, który by tego niewolał i nie chciał? A przecie tego uczy wasza nauka. Inne chcš także sprawiedliwoœci, ale ta jedna czyni serce ludzkie sprawiedliwym. I prócz tego czyni je czystym, jak twoje i Pomponii, i czyni jewiernym, jak twoje i Pomponii. Œlepym bym był, gdybym tego nie widział. A jeœli przy tym Chrystus Bóg obiecał życie wieczne i szczęœcie tak nieprzebrane, jakie tylko wszechmoc Boska dać może, to czegóż człowiek może chcieć więcej? Gdybym spytał Seneki, z jakich powodów zaleca cnotę, skoro przewrotnoœć więcej szczęœcia przynosi, nie umiałby mi naprawdę nic rozsšdnego odpowiedzieć. Ale ja wiem teraz, dlaczego mam być cnotliwy. Oto dlatego, że dobro i miłoœć płynie z Chrystusa, i dlatego, aby gdy œmierć mi zamknie oczy, odnaleŸć życie, odnaleŸć szczęœcie, odnaleŸć siebie samego i ciebie, najdroższa moja... Jakże nie pokochać i nie przyjšć nauki, która zarazem mówi prawdęiznosi œmierć? Kto by nie przełożył dobra nad zło? Ja myœlałem, że ta nauka przeciwi się szczęœciu, a tymczasem Pawełprzekonał mnie, że ona nie tylko nic nie odbiera, ale jeszcze dodaje. Wszystko to zaledwie mi się w głowie chce pomieœcić, ale czuję, że tak jest, bom nigdy nie był równie szczęœliwy i nie mogłem być, choćbym cię był zabrał przemocš i miał w domu swoim. Otoœ mi powiedziała przed chwilš: "Kocham cię", a tych wyrazów nie byłbym z ciebie wydobył za całš potęgę Rzymu. O, Ligio! Rozum mówi, że ta nauka jest Boska i najlepsza, serce to czuje, a takim dwom potęgom któż się oprze? Ligia słuchała go utkwiwszy w niego swe niebieskie oczy, podobne przy blasku księżyca do kwiatów mistycznych i równie zroszone jak kwiaty: - Tak, Marku! Prawda! - rzekła przytulajšc silniej głowę do jego ramienia. I w tej chwili czuli się oboje ogromnie szczęœliwi, albowiem rozumieli, że prócz miłoœci łšczy ich jeszcze jakaœ inna siła, zarazem słodka i nieprzeparta, przez któršsama miłoœć staje się czymœ niepożytym, nie podległym zmianom, zawodom, zdradzieinawet œmierci. Serca ich przepełniła zupełna pewnoœć, że cokolwiek by się mogło zdarzyć, oni nie przestanš się kochać i należeć do siebie. I z tego powodu spływał w ich dusze niewypowiedziany spokój. Winicjusz czuł przy tym, że to jestmiłoœć nie tylko czysta i głęboka, ale całkiem nowa, taka, jakiej œwiat dotšd nie znał i dać nie mógł. Składało się na niš w jego sercu wszystko: i Ligia, i nauka Chrystusa, i œwiatło księżyca œpišce cicho na cyprysach, i pogodna noc, tak że cały wszechstwór wydał mu się niš jednš przepełniony. Po chwili znów mówić poczšł głosem przyciszonym i drgajšcym: - Ty będziesz duszš mojej duszy i będziesz mi w œwiecie najdroższš. Razem nam będš biły serca, jedna będzie modlitwa i jedna będzie wdzięcznoœć Chrystusowi. O, moja droga! Żyć razem, czcić razem słodkiego Boga i wiedzieć, że gdy nadejdzie œmierć, oczy nasze otworzš się znów, jak po œnie błogim, na nowe œwiatło, cóż można lepszego pomyœleć! Więc dziwię się tylko, żem tego pierwej nie zrozumiał. I wiesz, co mi się teraz zdaje? Oto, że tej nauce nieoprze się nikt. Za dwieœcie lub trzysta lat przyjmie jš cały œwiat, ludzie zapomnš o Jowiszu i nie będzie innych bogów, tylko Chrystus, i innych œwištyń, jak chrzeœcijańskie. Któż by nie chciał własnego szczęœcia? Ach, słyszałem przecie rozmowę Pawła z Petroniuszem i czy wiesz, co Petroniusz rzekł w końcu? "To nie dla mnie", ale nic więcej odpowiedzieć nie umiał. - Powtórz mi słowa Pawła - rzekła Ligia. - Było to u mnie wieczorem. Petroniusz poczšł lekko mówić i żartować, jak on czyni zwykle, a wówczas Paweł rzekł mu: "Jak możesz, mšdry Petroniuszu, przeczyć,że Chrystus istniał i zmartwychwstał, gdyœnie był wówczas na œwiecie, Piotr zaœ i Janwidzieli Go, i ja widziałem w drodze do Damaszku? Pierwej zatem niech twoja mšdroœć wykaże, że jesteœmy kłamcami, a potem dopiero zaprzeczy naszym œwiadectwom." Lecz Petroniusz odpowiedział, że przeczyć nie myœli, gdyż wie, iż dzieje się wiele rzeczy niepojętych, które jednak wiarogodni ludzie stwierdzajš.Ale mówił, że inszš jest rzeczš odkrycie jakiegoœ nowego cudzoziemskiego boga, a innš przyjęcie jego nauki. "Nie chcę - rzekł- wiedzieć o niczym, co mogłoby mi popsuć życie i zniweczyć jego pięknoœć. Mniejsza, czy nasi bogowie sš prawdziwi, ale sš piękni, jest nam przy nich wesoło i możemyżyć bez troski." Wówczas Paweł tak odpowiedział: "Odrzucasz naukę miłoœci, sprawiedliwoœci i miłosierdzia z obawy przed troskami życia, lecz pomyœl, Petroniuszu, czy życie wasze istotnie jest od trosk wolne? Oto i ty, panie, i nikt spomiędzy najbogatszych i najmożniejszych nie wie, czy zasypiajšc wieczorem, nie zbudzi się z wyrkiem œmierci. Lecz powiedz:gdyby cezar wyznawał tę naukę, która nakazuje miłoœć i sprawiedliwoœć, zali twoje szczęcie nie byłoby pewniejsze? Boisz się o swoje radoœci, lecz czy życie nie byłoby wówczas weselsze? A co do ozdoby życia i pięknoœci, jeœliœcie nabudowali tyle pięknych œwištyń i posšgówna czeœć bóstw złych, mœciwych, cudzołożnych i fałszywych, czegóż byœcie nie dokonali dla czci jedynego Boga miłoœci iprawdy? Chwalisz sobie swój los, gdyż jesteœ możnym i żyjesz w rozkoszy, lecz zarówno mogłeœ być biednym i opuszczonym, chociaż z wielkiego domu pochodzisz, a wówczas lepiej by ci było zaiste na œwiecie, gdyby ludzie Chrystusa wyznawali. W mieœcie waszym możni nawet rodzice, nie chcšc się trudzić wychowaniemdzieci, wyrzucajš je częstokroć z domu, które to dzieci zowiš alumnami. I ty, panie,mogłeœ być takim alumnem. Ale gdyby rodzice twoi żyli wedle nauki naszej, tedy nie mogłoby ci się to przygodzić. Gdybyœ doszedłszy męskich lat zaœlubił umiłowanš niewiastę, wolałbyœ, by ci została wiernš do œmierci. A tymczasem patrz, co się u was dzieje, ile jest sromoty, ile hańby, frymarku wiarš małżeńskš! Wszakże już sami dziwicie się, gdy się zdarzy niewiasta,którš zowiecie univira. Ale ja ci mówię, że te, które Chrystusa w sercu nosić będš, niezłamiš wiary mężom, równie jak i chrzeœcijańscy mężowie dochowajš jej żonom. Ale wyœcie niepewni ni waszych władców, ni waszych ojców, ni żon, ni dzieci, ni sług. Przed wami drży œwiat cały, a wy drżycie przed własnymi niewolnikami, wiecie bowiem, że każdej godziny mogš podnieœć przeciw waszemu ciemięstwu wojnę straszliwš, jakš już nieraz podnosili. Bogatym jesteœ, lecz nie wiesz, czy jutro nie każš ci porzucić bogactw; młodym jesteœ, lecz jutro może ci trzeba będzie umrzeć. Miłujesz, lecz czyha na ciebie zdrada; kochasz się w willach i posšgach, lecz jutro możesz być wypędzon na pustkowia Pandatarii, masz tysišce sług, lecz jutro ci słudzy mogš wytoczyć z ciebie krew. A jeœli tak jest, to jakże możecie być spokojni, szczęœliwi i żyć w radoœci? Lecz oto ja głoszę miłoœć igłoszę naukę, która nakazuje władcom kochać poddanych, panom niewolników, niewolnikom służyć z miłoœci, czynić sprawiedliwoœć i miłosierdzie, a w końcu obiecuje szczęœliwoœć jako morze nieprzebrane, bez końca. Jakże więc, Petroniuszu, mażesz mówić, że ta nauka psuje życie, skoro ona je naprawia i skoro sam byłbyœ stokroć szczęœliwszym i pewniejszym, gdyby ona ogarnęła tak œwiat, jak ogarnęło go wasze władztwo rzymskie." Tak mówił Paweł, o Ligio, a wówczas Petroniusz rzekł: "To nie dla mnie", i udajšc œpišcego wyszedł, a na odchodnym rzekł jeszcze: "Wolę mojš Eunice niż twojšnaukę, Judejczyku, ale nie chciałbym walczyć z tobš z mównicy." Lecz ja słuchałem słów jego całš duszš, a gdy mówił o niewiastach naszych, całym sercem wielbiłem tę naukę, z której wyrosłaœ, jako na wiosnę wyrastajš lilie z bujnej roli. I myœlałem wówczas: oto Poppea porzuciła dwóch mężów dla Nerona;oto Kalwia Kryspinilla, oto Nigidia, oto wszystkie niemal, które znam, prócz jednejPomponii, kupczyły wiarš i przysięgami, i tylko ta jedna, i tylko ta moja nie odstšpi, nie zwiedzie i nie przygasi ogniska, choćby mnie zawiodło i odstšpiło wszystko, w czym położyłem ufnoœć. Więc mówiłem do ciebie w duszy: czymże ci się odwdzięczę, jeœli nie miłoœciš i czciš? Czyœ ty czuła, żem tam w Ancjum przemawiał do ciebie i rozmawiałem cišgle, bez ustanku, jak gdybyœ była przy mnie? Stokroć cię więcej kocham za to, żeœ uciekła przede mnš z domu cezara. Nie chcę go już i ja. Nie chcęjego rozkoszy i muzyki, tyko ciebie jednej. Powiedz słowo, a opuœcimy Rzym, by osišœćgdzieœ daleko. Ona zaœ, nie odrywajšc głowy od jego ramienia, podniosła oczy, jak by w zamyœleniu, na osrebrzone wierzchołki cyprysów i odrzekła: - Dobrze, Marku. Tyœ pisał mi o Sycylii, gdzie i Aulusowie chcš osišœć na stare lata... A Winicjusz przerwał z radoœciš: - Tak, droga moja! Ziemie nasze znajdujš się w pobliżu. Cudny to brzeg, gdzie klimat jeszcze słodszy, a noce jeszcze pogodniejsze od rzymskich, wonne i widne...Tam życie i szczęœcie to prawie jedno i to samo. Po czym zaczšł marzyć o przyszłoœci. - Tam można zapomnieć o troskach. W gajach, wœród oliwników, będziemy chodzili i spoczywali w cieniu. O Ligio! Co za życie kochać się, koić, razem spoglšdać na morze, razem na niebo, razem czcić słodkiego Boga, czynić wokoło dobro i sprawiedliwoœć w spokoju. Umilkli oboje, patrzšc w przyszłoœć; on tylko tulił jš coraz silniej do siebie, przy czym w blaskach księżyca migotał na jego ręku rycerski złoty pierœcień. W dzielnicy, zamieszkałej przez ubogš ludnoœć roboczš,spało już wszystko i żaden szmer nie mšcił ciszy. - Pozwolisz mi widywać Pomponię? - spytała Ligia. - Tak, droga. - Będziemy ich zapraszali w dom nasz lub sami jeŸdzili do nich. Czy chcesz, byœmy zabrali ze sobš Piotra Apostoła? On przyciœnięty wiekiem i pracš. Paweł będzie nas także odwiedzał, nawróciAulusa Plaucjusza, i jako żołnierze zakładajš kolonie w odległych krajach, tak my założymy kolonię chrzeœcijan. Ligia podniosła rękę i wzišwszy dłoń Winicjusza chciała przycisnšć do niej usta, lecz on poczšł mówić szepczšc, jak by się bał spłoszyć szczęœcie: - Nie, Ligio, nie! To ja czczę cię i uwielbiam, daj mi ty ręce. - Kocham cię. Lecz on przycisnšł już usta do jej białych jak jaœmin dłoni i przez chwilę słyszeli tylko bicie własnych serc. W powietrzu nie było najmniejszego powiewu i cyprysy stały tak nieruchome, jak by również zatrzymały dech w piersiach... Nagle ciszę przerwał grzmot niespodziany,głęboki i jakby wychodzšcy spod ziemi. Dreszcz przebiegł przez ciało Ligii, Winicjusz zaœ powstawszy rzekł: - To lwy ryczš w vivariach... I poczęli oboje nasłuchiwać. Tymczasem pierwszemu grzmotowi odpowiedział drugi, trzeci, dziesišty, ze wszystkich stron i rawę do Judei, z dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żÚPü'ŰL¸c(€Ü‹c(ݏ c(ŢŞ/Ć ](ßp=ĺ)€dzielnic. W mieœcie bywało czasem po kilka tysięcy lwów pomieszczonych przy różnych arenach i nieraz nocami, zbliżajšc się do krat i opierajšc o nie olbrzymie głowy, głosiły w ten sposób swš tęsknotę za wolnoœciš i pustyniš. Tak poczęły tęsknić i teraz, i podajšc jeden drugiemu głos w ciszy nocnej, napełniły rykiem całe miasto.Było w tym coœ niewypowiedzianie groŸnegoi posępnego, toteż Ligia, której owe głosy spłoszyły jasne i spokojne widzenia przyszłoœci, słuchała ich z sercem œciœniętym jakšœ dziwnš trwogš i smutkiem.Lecz Winicjusz otoczył jš ramieniem i rzekł: - Nie bój się, droga. Igrzyska blisko, więc wszystkie vivaria przepełnione. Po czym weszli oboje do domku Linusa, przeprowadzani coraz potężniejszym grzmotem lwich głosów. Rozdział XL W Ancjum tymczasem Petroniusz odnosił niemal każdego dnia nowe zwycięstwa nad augustianami współubiegajšcymi się z nim ołaskę cezara. Wpływ Tygellina upadł zupełnie. W Rzymie, gdy trzeba było usuwać ludzi, którzy wydawali się niebezpieczni, łupić ich mienie, załatwiać sprawy polityczne, dawać widowiska, zdumiewajšce przepychem i złym smakiem,a wreszcie zaspakajać potworne zachcenia cezara, Tygellinus, zarówno przebiegły, jakgotów na wszystko, okazywał się niezbędnym. Ale w Ancjum, wœród pałaców przeglšdajšcych się w lazurach morza, cezar żył życiem helleńskim. Od rana do wieczora czytywano wiersze, rozprawiano nad ich budowš i doskonałoœciš, zachwycano się szczęœliwymi zwrotami, zajmowano się muzykš, teatrem, słowem - wyłšcznie tym, co wynalazł i czym przyozdobił życie geniusz grecki. Lecz w takich warunkach, niezrównanie więcej wykształcony od Tygellina i innych augustianów, Petroniusz, dowcipny, wymowny, pełen subtelnych poczuć i smaku, musiał uzyskać przewagę. Cezar szukał jago towarzystwa, zasięgał jego zdania, pytał o radę, gdy sam tworzył, i okazywał przyjaŸń żywszš niż kiedykolwiek. Otaczajšcym wydawała się, że wpływ jego odniósł wreszcie ostatecznezwycięstwo, że przyjaŸń między nim i cezarem weszła już w okres stały i że przetrwa lata. Ci nawet, którzy dawniej okazywali niechęć wykwintnemu epikurejczykowi, poczęli go teraz otaczać i ubiegać się o jego łaski. Niejeden rad był nawet szczerze w duszy, że przewagę uzyskał człowiek, który wiedział wprawdzie, co o kim myœleć, i przyjmował ze sceptycznym uœmiechem pochlebstwa wczorajszych wrogów, lecz czy to przez lenistwo, czy przez wytwornoœć nie był mœciwym i potęgi swej nie używał na cudzšzgubę lub szkodę. Bywały chwile, że mógł zgubić nawet i Tygellina, ale on wolał go wyœmiewać i wyprowadzać na jaw jego brak wykształcenia i pospolitoœć. Senat w Rzymie odetchnšł, gdyż od półtora miesišcażaden wyrok œmierci nie został wydany. I w Ancjum, i w mieœcie opowiadano wprawdzie dziwy o wyrafinowaniu, do jakiego doszła rozpusta cezara i jego faworyta, każdy jednak wolał czuć nad sobš cezara wyrafinowanego niż zezwierzęconego w rękach Tygellina. Sam Tygellinus tracił głowę i wahał się, czy niedać za wygranš, albowiem cezar wielokrotnie odzywał się, że w całym Rzymie i na całym dworze sš tylko dwie dusze zdolne się zrozumieć i dwóch prawdziwych Hellenów: on i Petroniusz. Zdumiewajšca zręcznoœć tego ostatniego utwierdziła ludzi w przekonaniu, iż jego wpływ przetrwa wszystkie inne. Nie zdawano już sobie sprawy, jak by cezar zdołał się bez niego obejœć, z kim by mógłrozmawiać o poezji, muzyce, wyœcigach i wczyje oczy by patrzył chcšc sprawdzić, czy to, co tworzy, jest naprawdę doskonałym. Petroniusz zaœ, ze zwykłš sobie niedbałoœciš, zdawał się nie przywišzywać żadnej wagi do swego stanowiska. Bywał, jak zwykle, opieszały, leniwy, dowcipny i sceptyczny. Częstokroć czynił na ludzi wrażenie człowieka, który drwi z nich, z siebie, z cezara i z całego œwiata. Chwilami oœmielał się przyganiać w oczy cezarowi i gdy sšdzili, iż posuwa się za daleko lub wprost gotuje sobie zgubę, onumiał przyganę przyprawić nagle w taki sposób, że wychodziła na jego korzyœć, w obecnych zaœ budziła podziw i przekonanie,że nie masz położenia, z którego nie wyszedłby z tryumfem. Raz, mniej więcej w tydzień po powrocie Winicjusza z Rzymu,cezar czytał w małym kółku ustęp ze swejTroiki, gdy zaœ skończył i gdy przebrzmiały okrzyki zachwytu, Petroniuszzapytywany wzrokiem przez cezara rzekł: - Niegodziwe wiersze, godne rzucenia w ogień. Obecnym serca przestały bić z przerażenia, Nero bowiem od dziecinnych lat nie usłyszał nigdy z niczyich ust podobnego wyroku; tylko twarz Tygellina zaœwieciła radoœciš. Winicjusz natomiast pobladł, sšdzšc, że Petroniusz, który nie upijał się nigdy, upił się tym razem. A Nero poczšł pytać miodowym głosem, w którym drgała wszelako głęboko zraniona miłoœć własna: - Co znajdujesz w nich niedobrego? Petroniusz zaœ napadł na niego. - Nie wierz im - rzekł wskazujšc rękš na obecnych - oni się na niczym nie znajš. Pytasz, co niedobrego w twych wierszach? Jeœli chcesz prawdy, to ci powiem: dobre sš dla Wergiliusza, dobre dla Owidiusza, dobre nawet dla Homera, ale nie dla ciebie. Tobie nie wolno takich pisać. Ten pożar, który opisujesz, nie doœć płonie, twój ogień nie doœć parzy. Nie słuchaj pochlebstw Lukana. Jemu za takie same wiersze przyznałbym geniusz, ale nie tobie.A wiesz dlaczego? Boœ większy od nich. Komu bogowie dali tyle, co tobie, od tego więcej można wymagać. Ale ty się lenisz. Wolisz sypiać po prandium niż przysiedzieć fałdów. Ty możesz stworzyć dzieło, o jakim œwiat dotšd nie słyszał, i dlatego w oczy ci powiadam: napisz lepsze! I mówił to od niechcenia, jakby drwišc, a zarazem zrzędzšc, lecz oczy cezara zaszłymgłš rozkoszy i rzekł: - Bogowie dali mi trochę talentu, ale dali prócz tego więcej, bo prawdziwego znawcęiprzyjaciela, który jeden umie mówić prawdę w oczy. To rzekłszy wycišgnšł swš tłustš, pokrytšrdzawym włosem rękę do złotego kandelabru, złupionego w Delfach, by spalićwiersze. Lecz Petroniusz odebrał mu je, nim płomień dotknšł papirusu. - Nie, nie! - rzekł - nawet tak niegodziwe należš do ludzkoœci. Zostaw mi je. - Pozwól mi w takim razie odesłać ci je w puszce mego pomysłu - odpowiedział œciskajšc go Nero. I po chwili mówić poczšł: - Tak jest. Masz słusznoœć. Mój pożar Troi nie doœć œwieci, mój ogień nie doœć parzy. Myœlałem jednak, że gdy wyrównam Homerowi, to wystarczy. Pewna nieœmiałoœć i małe rozumienie o sobie przeszkadzały mi zawsze. Tyœ mi otworzyłoczy. Ale czy wiesz, dlaczego jest tak, jak mówisz? Oto gdy rzeŸbiarz chce stworzyć postać boga, szuka robię wzoru, jam zaœ nie miał wzoru. Nie widziałem nigdy płonšcego miasta i dlatego w opisie moim brak prawdy. - Więc ci powiem, że trzeba jednak być wielkim artystš, by to rozumieć. Nero zamyœlił się, po chwili zaœ rzekł: - Odpowiedz mi, Petroniuszu, na jedno pytanie: czy ty żałujesz, że Troja się spaliła? - Czy żałuję?... Na chromego małżonka Wenery, bynajmniej! I powiem ci, dlaczego. Oto Troje nie spaliłaby się, gdyby Prometeusz nie podarował ludziom ognia i gdyby Grecy nie wypowiedzieli Priamowi wojny; gdyby zaœ nie było ognia, Eschilos nie napisałby swego Prometeusza, równie jak bez wojny Homer nie napisałby Iliady, aja wolę, że istnieje Prometeusz i Iliada, niżżeby zachowała się mieœcina, prawdopodobnie licha i brudna, w której by teraz co najmniej siedział jakiœ zakazany prokurator i nudził się zatargami z miejscowym areopagiem. - Oto co się nazywa mówić rozumnie - odpowiedział cezar. - Dla poezji i sztuki wolno i należy wszystko poœwięcić. Szczęœliwi Achaje, którzy dostarczyli Homerowi treœci do Iliady, i szczęœliwy Priam, który oglšdał zgubę ojczyzny. A ja? Ja nie widziałem płonšcego miasta. Nastała chwila milczenia, którš przerwał wreszcie Tygellinus. - Wszakżem ci już mówił, cezarze - rzekł - rozkaż, a spalę Ancjum. Albo wiesz co? Jeœli ci żal tych willi i pałaców, każę spalićokręty w Ostii lub zbuduję ci na podgórzu albańskim drewniane miasto, w które sam rzucisz płomień. Czy chcesz? Lecz Nero rzucił mu spojrzenie pełne pogardy. - Ja mam patrzeć na płonšce drewniane budy? Twój umysł zupełnie wyjałowiał, Tygellinie! I widzę przy tym, że nie bardzo cenisz mój talent i mojš Troikę, skoro sšdzisz, że jakaœ inna ofiara byłaby dla niej za wielka. Tygellinus zmieszał się, Nero zaœ po chwili, jak by chcšc zmienić rozmowę, dodał: - Lato idzie... O, jak ten Rzym musi teraz cuchnšć!... A jednak na letnie igrzyska trzeba tam będzie wrócić. Wtem Tygellinus rzekł: - Gdy odprawisz augustianów, cezarze, pozwól mi na chwilę zostać ze sobš... W godzinę póŸniej Winicjusz, wracajšc z Petroniuszem z cesarskiej willi, mówił: - Miałem przez ciebie chwilę trwogi. Sšdziłem, żeœ się po pijanemu zgubił bez ratunku. Pamiętaj, że igrasz ze œmierciš. - To jest moja arena - odrzekł niedbale Petroniusz - i bawi mnie poczucie, że jestem na niej najlepszym z gladiatorów. Patrzże, jak się skończyło. Wpływ mój urósł jeszcze tego wieczoru. Odeœle mi swoje wiersze w puszce, która (chcesz sięzałożyć?) będzie ogromnie bogata i ogromnie w złym smaku. Każę memu lekarzowi trzymać w niej œrodki czyszczšce. Ja uczyniłem to i dlatego jeszcze, że Tygellinus widzšc, jak takie rzeczy się udajš, zechce mnie niechybnie naœladować, i wyobrażam sobie, co się stanie, skoro ruszy konceptem. To będzie, jak gdyby pirenejski niedŸwiedŸ chciał chodzić po linie. Będę się œmiał jak Demokryt. Gdybym koniecznie chciał, potrafiłbym może zgubić Tygellina i zostać na jego miejscu prefektem pretorianów. Wówczas miałbym w ręku samego Ahenobarba. Ale się lenię... Wolę od biedy takie życie, jakie prowadzę, i nawet wiersze cezara. - Co za zręcznoœć, która nawet z nagany potrafi zrobić pochlebstwo! Ale czy istotnie te wiersze sš tak złe? Ja się na tym nie znam. - Nie sš gorsze od innych. Lukan ma w jednym palcu więcej talentu, ale i w Miedzianobrodym coœ jest. Jest przede wszystkim niezmierne zamiłowanie do poezji i muzyki. Za dwa dni mamy być u niego, by wysłuchać muzyki do hymnu na czeœć Afrodyty, który dziœ lub jutro skończy. Będziemy w małym kółku. Tylko ja, ty, Tuliusz Senecjo i młody Nerwa. A codo wierszy, to, com ci mówił, że używam ich po uczcie, tak jak Witeliusz używa pióraflaminga, to nieprawda!... Bywajš czasem wymowne. Słowa Hekuby sš wzruszajšce... Skarży się ona na męki porodu i Nero umiałznaleŸć szczęœliwe wyrażenia, może dlatego, że sam rodzi w męce każdy wiersz... Czasem mi go żal. Na Polluksa! Co to za dziwna mieszanina! Kaliguli brakło pištej klepki, ale nie był jednak takim dziwotworem. - Kto przewidzi, dokšd może zajœć szaleństwo Ahenobarba? - rzekł Winicjusz. - Nikt zgoła. Mogš się jeszcze zdarzyć rzeczy takie, że ludziom przez wieki całe będš na myœl o nich powstawały włosy na głowie. Ale to właœnie jest ciekawe, jest zajmujšce i chociaż nudzę się nieraz, jak Jowisz Ammoński na pustyni, myœlę, że podinnym cezarem nudziłbym się jeszcze setniej. Twój Judejczyk Paweł jest wymowny, to mu przyznaję, i jeœli podobni ludzie będš opowiadali tę naukę, nasi bogowie muszš się strzec nie żartem, by z czasem nie pójœć na strych. Prawda, że gdyby na przykład cezar był chrzeœcijaninem, wszyscy czulibyœmy się bezpieczniejsi. Ale twój prorok z Tarsu, stosujšc swoje dowody do mnie, nie pomyœlał, widzisz, że dla mnie ta niepewnoœć stanowi ponętę życia. Kto nie gra w koœci, nie przegra mienia, a jednak ludzie w koœci grywajš. Jest w tym jakaœ rozkosz i jakieœ zapomnienie. Znałem synówrycerzy i senatorów, którzy dobrowolnie zostali gladiatorami. Ja, mówisz, igram z życiem, i tak jest, ale czynię to, bo mnie tobawi, zaœ wasze cnoty chrzeœcijańskie znudziłyby mnie, jak rozprawy Seneki, w jeden dzień. Dlatego wymowa Pawła poszłana marne. On powinien rozumieć, że tacy ludzie jak ja nie przyjmš tej nauki nigdy. Tyco innego! Z twoim usposobieniem mogłeœ albo nienawidzieć imienia chrzeœcijanina jakzarazy, albo nim zostać. Ja przyznaję im słusznoœć, ziewajšc. Szalejem, dšżym do przepaœci, coœ nieznanego idzie ku nam z przyszłoœci, coœ się załamuje pod nami, coœ umrze obok nas, zgoda! Ale umrzeć potrafimy, a tymczasem nie chce się nam obarczać życia i służyć œmierci wpierw, nim nas zabierze. Życie istnieje dla siebie samego, nie dla niej. - A mnie ciebie żal, Petroniuszu. - Nie żałuj mnie więcej niż ja sam siebie. Dawniej było ci między nami nieŸle i wojujšc w Armenii tęskniłeœ za Rzymem. - I teraz tęsknię za Rzymem. - Tak! boœ pokochał chrzeœcijańskš westalkę, która siedzi na Zatybrzu. Ani się temu dziwię, ani ci to naganiam. Dziwię się więcej temu, że mimo tej nauki, o której mówisz, iż jest morzem szczęœcia, i mimo tej miłoœci, która ma być wkrótce uwieńczonš, smutek nie schodzi z twojej twarzy. Pomponia Grecyna jest wiecznie smutna, ty od czasu, jak zostałeœ chrzeœcijaninem, przestałeœ się uœmiechać.Nie wmawiajże we mnie, że to jest wesołanauka! Z Rzymu wróciłeœ jeszcze smutniejszy. Jeœli wy się tak po chrzeœcijańsku kochacie, na jasne kędzioryBakcha! nie pójdę waszym œladem. - To jest co innego - odpowiedział Winicjusz. - Ja ci przysięgam nie na kędziory Bakcha, ale na duszę ojca mego, że nigdy za dawnych czasów nie doznałem nawet przedsmaku takiego szczęœcia, jakimoddycham dzisiaj. Ale tęsknię niezmiernie i co dziwniejsza, gdy jestem od Ligii daleko, zdaje mi się, że wisi nad niš jakieœ niebezpieczeństwo. Nie wiem jakie i nie wiem, skšd by przyjœć mogło, ale przeczuwam je tak, jak się przeczuwa burzę. - Za dwa dni podejmuję się wyrobić dla ciebie pozwolenie opuszczenia Ancjum na tak długo, jak zechcesz. Poppea jakaœ spokojniejsza i, o ile wiem, nic od niej nie grozi ni tobie, ni Ligii. - Dziœ jeszcze pytała mnie, com czynił w Rzymie, choć wyjazd mój był tajemnicš. - Być może, że kazała cię szpiegować. Teraz jednak i ona musi się ze mnš liczyć. Winicjusz zatrzymał się i rzekł: - Paweł mówił, że Bóg czasem przestrzega, ale we wróżby wierzyć nie dozwala, więc bronię się przeciw tej wierze i nie mogę się obronić. Powiem ci, co się zdarzyło, by zrzucić ciężar z serca.Siedzieliœmy z Ligiš obok siebie w noc tak pogodnš jak dzisiejsza i układaliœmy sobie przyszłe życie. Nie umiem ci powiedzieć, jak byliœmy szczęœliwi i spokojni. A wtem poczęły ryczeć lwy. Rzecz to w Rzymie zwykła, a jednak od tej chwili nie mam spokoju. Wydaje mi się, że była w tym jak by groŸba, jak by zapowiedŸ nieszczęœcia... Wiesz, że trwoga nie chwyta mnie łatwo, ale wówczas zrobiło się coœ takiego, że trwoga napełniła całš ciemnoœć nocy. Tak to przyszło dziwnie i niespodziewanie, że teraz cišgle mam w uszach te odgłosy i cišgły niepokój w sercu, jak by Ligia potrzebowała mojej obrony od czegoœ strasznego.. choćby od tych samych lwów. Imęczę się. Uzyskajże dla mnie pozwolenie wyjazdu, bo inaczej wyjadę bez pozwolenia.Nie mogę tu siedzieć, powtarzam ci, nie mogę! Petroniusz poczšł się œmiać. - Jeszcze też do tego nie przyszło - rzekł - by synowie mężów konsularnych lub ich żony były oddawane lwom na arenach. Możewas spotkać każda inna œmierć, ale nie taka. Kto wie zresztš, czy to były lwy, bo tury germańskie wcale nie gorzej od nich ryczš. Co do mnie, drwię z wróżb i losów. Wczoraj noc była ciepła i widziałem gwiazdy spadajšce jak deszcz. Niejednemu czyni się niemiło na taki widok, ale ja pomyœlałem sobie: jeœli między nimi jest i moja, to mi przynajmniej towarzystwa nie zbraknie!... Po czym umilkł na chwilę i pomyœlawszy rzekł: - Zresztš, widzisz, jeœli wasz Chrystus zmartwychwstał, to może i was oboje obronić od œmierci. - Może - odpowiedział Winicjusz spoglšdajšc na nabite gwiazdami niebo. Rozdział XLI Nero grał i œpiewał hymn na czeœć "Pani Cypru", do którego sam ułożył wiersze i muzykę. Był tego dnia przy głosie i czuł, że muzyka jego naprawdę porywa obecnych, a poczucie to tyle dodało siły dŸwiękom, które z siebie wydobywał, i tak rozkołysało jego własnš duszę, że wydawał się być natchniony. W końcu pobladł sam ze szczerego wzruszenia. Pierwszy też zapewne raz w życiu nie chciał słuchać pochwał obecnych. Przez chwilę siedział z rękoma wspartymi na wszystkich stron i rawę do Judei, z dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŕPc)áT`c)â´Ł c)ăW,m!)äÄ0Œ_*€ĺP?+*cytrze i z pochylonš głowš, po czym powstał nagle i rzekł: - Zmęczony jestem i potrzeba mi powietrza.Nastrójcie tymczasem cytry. To powiedziawszy obwinšł gardło jedwabnšchustkš. - Wy pójdŸcie ze mnš - rzekł zwracajšc siędo Petroniusza i Winicjusza siedzšcych w kšcie sali. - Ty, Winicjuszu, podaj mi rękę, bo mi sił brak, Petroniusz zaœ będzie mi mówił o muzyce. Po czym wyszli razem na wyłożony alabastrem i posypany szafranem taras pałacowy. - Tu się oddycha swobodniej - rzekł Nero. -Duszę mam wzruszonš i smutnš, choć widzę, że z tym, co wam na próbę zaœpiewałem, mogę wystšpić publicznie i żeto będzie tryumf, jakiego nigdy jeszcze żaden Rzymianin nie odniósł. - Możesz wystšpić tu, w Rzymie i w Achai. Podziwiałem cię całym sercem i umysłem, boski! - odpowiedział Petroniusz. - Wiem. Jesteœ zbyt leniwy, byœ się miał zmuszać do pochwał. I szczery jesteœ jak Tuliusz Senecjo, ale się lepiej znasz od niego. Powiedz mi, co ty sšdzisz o muzyce? - Gdy słucham poezji, gdy patrzę na kwadrygę, którš powozisz w cyrku, na piękny posšg, pięknš œwištynię lub obraz, czuję, że ogarniam to, co widzę, w całoœciiże w moim zachwycie mieœci się wszystko, co te rzeczy dać mogš. Ale gdy słucham muzyki, zwłaszcza twojej, otwierajš się przede mnš coraz nowe pięknoœci i rozkosze. Biegnę za nimi, chwytam je, lecz zanim przyjmę je w siebie, napływajš znównowe i nowe, zupełnie jak fale morskie, które idš z nieskończonoœci. Więc oto powiem ci, że muzyka jest jak morze. Stoimy na jednym brzegu i widziany dal, aledrugiego brzegu dojrzeć niepodobna. - Ach, jakim ty jesteœ głębokim znawcš! - rzekł Nero. I przez chwilę chodzili w milczeniu, tylko szafran szeleœcił cicho pad ich stopami. - Wypowiedziałeœ mojš myœl - rzekł wreszcie Nero - i dlatego powiadam zawsze, że w całym Rzymie ty jeden potrafisz mnie zrozumieć. Tak jest. To samo i ja sšdzę o muzyce. Gdy gram i œpiewam, widzę takie rzeczy, o których niewiedziałem, że istniejš w państwie moim lub na œwiecie. Oto jestem cezarem i œwiat należy do mnie, mogę wszystko. A jednak muzyka odkrywa mi nowe królestwa, nowe góry i morza, i nowe rozkosze, których nieznałem dotšd. Najczęœciej nie umiem ich nazwać ni pojšć umysłem - czuję je tylko. Czuję bogów, widzę Olimp. Jakiœ wiatr zaziemski wieje na mnie; spostrzegam, jak we mgle, jakieœ wielkoœci niezmierzone a spokojne i tak jasne jak wschód słońca... Sferos cały gra wokół mnie i powiem ci... (tu głos Nerona zadrgał rzeczywistym zdziwieniem), że ja, cezar i bóg, czuję się wówczas małym jak proch. Dasz temu wiarę? - Tak. Tylko wielcy artyœci mogš się czuć wobec sztuki małymi... - Dziœ jest noc szczeroœci, więc otwieram przed tobš duszę jak przed przyjacielem i powiem ci więcej... Czy sšdzisz, że jestem œlepy lub pozbawiony rozumu? Czy mylisz, że nie wiem, iż w Rzymie wypisujš na murach obelgi na mnie, że zwš mnie matkobójcš i żonobójcš... że majš mnie za potwora i okrutnika dlatego, że Tygellinus uzyskał ode mnie kilka wyroków œmierci namoich nieprzyjaciół... Tak, drogi, majš mnieza potwora i ja wiem o tym... Wmówili we mnie okrucieństwo do tego stopnia, iż ja sam zadaję sobie czasem pytanie, czy nie jestem okrutnikiem... Ale oni nie rozumiejš tego, że czyny człowieka mogš być czasemokrutne, a człowiek może nie być okrutnikiem. Ach, nikt nie uwierzy, a może ity, mój drogi, nie uwierzysz, że chwilami, gdy muzyka kołysze mojš duszę, ja czuję się tak dobry jak dziecię w kolebce. Przysięgam ci na te gwiazdy, które nad nami œwiecš, że mówię szczerš prawdę: ludzie nie wiedzš, ile dobrego leży w tym sercu, i jakie ja sam spostrzegam w nim skarby, gdy muzyka drzwi do nich otworzy.Petroniusz, który nie miał najmniejszej wštpliwoœci, że Nero mówi w tej chwili szczerze i że muzyka istotnie może wydobywać na jaw różne szlachetniejsze skłonnoœci jego duszy, zawalone górami egoizmu, rozpusty i zbrodni, rzekł: - Ciebie trzeba znać tak blisko jak ja. Rzym nie umiał cię nigdy ocenić. Cezar wsparł się silniej na ranieniu Winicjusza, jak by się ugišł pod brzemieniem niesprawiedliwoœci, i odpowiedział: - Tygellin mówił mi, iż w senacie szepczš sobie do uszu, że Diodor i Terpnos lepiej grajš ode mnie na cytrach. Odmawiajš mi nawet i tego! Ale ty, który mówisz zawsze prawdę, powiedz mi szczerze: czy oni grajšlepiej ode mnie albo równie dobrze jak ja? - Bynajmniej. Ty masz słodsze dotknięcie, azarazem więcej siły. W tobie znać artystę, w nich - biegłych rzemieœlników. Owszem! Słyszšc poprzednio ich muzykę, lepiej się rozumie, czym ty jesteœ. - Jeœli tak, to niech sobie żyjš. Nie domyœlšsię nigdy, jakš im oddałeœ w tej chwili usługę. Zresztš, gdybym ich skazał, musiałbym wzišć na ich miejsce innych. - I ludzie mówiliby w dodatku, że z miłoœci dla muzyki tępisz w państwie muzykę. Nie zabijaj nigdy sztuki dla sztuki, boski. - Jakiœ ty różny od Tygellina - odpowiedziałNero. - Ale, widzisz, ja właœnie jestem we wszystkim artystš i ponieważ muzyka otwiera przede mnš przestwory, których nie domyœlałem się istnienia, krainy, którymi nie władam, rozkosz i szczęœcie, których nie zaznałem, więc ja nie mogę żyćżyciem zwyczajnym. Ona mi mówi, że nadzwyczajnoœć istnieje, przeto jej szukamcałš potęgš władzy, którš bogowie złożyli w moje ręce. Czasem wydaje mi się, że abysię dostać do tych olimpijskich œwiatów, trzeba zrobić coœ takiego, czego żaden człowiek dotšd nigdy nie uczynił, trzeba przewyższyć ludzkie pogłowie w dobrym lub w złym. Wiem także, że ludzie posšdzajš mnie, iż szaleję. Ale ja nie szaleję, tylko szukam! A jeœli szaleję, to z nudy i niecierpliwoœci, że znaleŸć nie mogę. Ja szukam - rozumiesz mnie - i dlatego chcę być większym niż człowiek, bo tylko w ten sposób mogę być największy jako artysta. Tu zniżył głos tak, aby Winicjusz nie mógł go słyszeć, i przyłożywszy usta do ucha Petroniusza, poczšł szeptać: - Czy wiesz, że ja głównie dlatego skazałem na œmierć matkę i żonę? U bram nieznanego œwiata chciałem złożyć największš ofiarę, jakš człowiek mógł złożyć. Mniemałem, że się potem coœ stanie i że jakieœ drzwi się otworzš, za którymi dojrzę coœ nieznanego. Niechby to było cudniejsze lub straszliwsze nad ludzkie pojęcie, byle było niezwyczajne i wielkie... Ale tej ofiary nie było doœć. Dla otwarcia empirejskich drzwi potrzeba widocznie większej - i niech się tak stanie, jak chcš wyroki. - Co zamierzasz uczynić? - Zobaczysz, zobaczysz prędzej, niż myœlisz. Tymczasem wiedz, że jest dwóch Neronów: jeden taki, jakim go ludzie znajš,drugi artysta, którego znasz tylko ty jeden i który, jeœli zabija jak œmierć lub szaleje jak Bachus, to właœnie dlatego, że go dławipłaskoœć i lichota zwykłego życia i chciałby je wyplenić, choćby przyszło użyćognia lub żelaza... O, jaki ten œwiat będzie płaski, gdy mnie nie stanie!... Nikt się jeszcze nie domyœla, nawet ty, drogi, jakimja jestem artystš. Ale właœnie dlatego cierpię i szczerze ci mówię, że dusza bywawe mnie czasami tak smutna jak te cyprysy, które tam czerniš się przed nami. Ciężko człowiekowi dŸwigać naraz brzemię najwyższej władzy i największego talentu...- Współczuję ci, cezarze, z całego serca, a ze mnš ziemia i morze, nie liczšc Winicjusza, który cię w duszy ubóstwia. - Był mi też i on zawsze miłym - rzekł Nero - choć służy Marsowi, nie Muzom. - On przede wszystkim służy Afrodycie - odrzekł Petroniusz. I nagle postanowił za jednym zamachem załatwić sprawę siostrzeńca, a zarazem usunšć wszelkie niebezpieczeństwa, jakie mogły mu grozić. - On jest zakochany jak Troilus w Kresydzie- rzekł. - Pozwól mu, panie, odjechać do Rzymu, bo mi uschnie. Czy wiesz, że owa zakładniczka ligijska, którš mu podarowałeœ, odnalazła się i Winicjusz wyjeżdżajšc do Ancjum zostawił jš pod opiekš niejakiego Linusa? Nie wspominałem ci o tym, gdyż układałeœ swój hymn, a to jest rzecz ważniejsza od wszystkiego. Winicjusz chciał z niej mieć kochankę, lecz gdy okazała się cnotliwš jak Lukrecja, rozkochał się w jej cnocie i teraz pragnie jš poœlubić. Jest to królewska córka, więc ujmy mu nie przyniesie, ale on to prawdziwy żołnierz: wzdycha, schnie, jęczy, lecz czeka na pozwolenie swego imperatora. - Imperator nie wybiera żon żołnierzom. Poco mu moje pozwolenie? - Mówiłem ci panie, że on cię ubóstwia. - Tym bardziej może być pewny pozwolenia.To ładna dziewczyna, ale za wšska w biodrach. Augusta Poppea skarżyła się na niš przede mnš, że urzekła nasze dziecko w ogrodach Palatynu... - Ale ja powiedziałem Tygellinowi, że bóstwa nie podlegajš złym urokom. Pamiętasz, boski, jak się zmieszał i jak sam krzyczałaœ: "Habet!" - Pamiętam. Tu zwrócił się do Winicjusza: - Kochaszże jš tak, jak mówi Petroniusz? - Kocham jš, panie! - odpowiedział Winicjusz. - A więc rozkazuję ci jechać zaraz jutro doRzymu, zaœlubić jš i nie pokazywać mi się na oczy bez œlubnego pierœcienia. - Dzięki ci, panie, z serca i duszy. - O, jak miło jest uszczęœliwiać ludzi - rzekł cezar. - Chciałbym nic innego przez całe życie nie czynić. - Uczyń nam jeszcze jednš łaskę, boski - rzekł Petroniusz i oœwiadcz tę swojš wolę wobec Augusty. Winicjusz nie oœmieliłby się nigdy zaœlubić istoty, do której Augusta żywi niechęć, ale ty, panie, rozproszysz jednym słowem jej uprzedzenia, oznajmiajšc, żeœ sam tak rozkazał. - Dobrze - rzekł cezar - tobie i Winicjuszowi nie umiałbym niczego odmówić. I zawrócił do willi, a oni poszli z nim razem, pełni w sercach radoœci ze zwycięstwa. Winicjusz musiał się powstrzymywać, by nie rzucić się na szyję Petroniusza, teraz bowiem wszelkie niebezpieczeństwa i przeszkody zdawały się być usunięte. W atrium willi młody Nerwa i Tuliusz Senecjo zabawiali Augustę rozmowš, Terpnos zaœ i Diodor stroili cytry. Nero wszedłszy siadł na wykładanym szyldkretem krzeœle i szepnšwszy coœ do ucha przybocznemu greckiemu pacholęciu, czekał. Pacholę wróciło niebawem ze złotš skrzynkš. - Nero otworzył jš i wybrawszy naszyjnik z wielkich opalów, rzekł: - Oto sš klejnoty godne dzisiejszego wieczora. - Mieni się na nich jutrzenka - odpowiedziała Poppea w przekonaniu, że naszyjnik dla niej jest przeznaczany. Cezar przez chwilę to podnosił, to zniżał różowe kamienie i wreszcie rzekł: - Winicjuszu, podarujesz ode mnie ten naszyjnik młodej królewnie ligijskiej, któršnakazuję ci zaœlubić. Pełen gniewu i nagłego zdziwienia wzrok Poppei poczšł przenosić się z cezara na Winicjusza, w końcu zaœ spoczšł na Petroniuszu. Lecz ów, przechylony niedbale przez poręczkrzesła, wodził rękš po gryfie harfy, jakby chcšc dokładnie kształt jego zapamiętać. Tymczasem Winicjusz, złożywszy dzięki za podarek, zbliżył się doPetroniusza i rzekł: - Czym ja ci się odwdzięczę za to, coœ dziœ dla mnie uczynił? - Ofiaruj Euterpie parę łabędzi - odpowiedział Petroniusz - chwal pieœni cezara i œmiej się z wróżb. Spodziewam się, że ryk lwów nie będzie odtšd przerywał snu ani tobie, ani twojej lilii ligijskiej. - Nie - rzekł Winicjusz - teraz jestem zupełnie spokojny. - Niechże Fortuna będzie wam łaskawš. A teraz uważaj, bo cezar bierze znów formingę. Zatrzymaj oddech, słuchaj i roń łzy. Jakoż cezar wzišł rzeczywiœcie formingę do ręki i podniósł oczy w górę. W sali ustały rozmowy i ludzie siedzieli nieruchomie, jakby skamienieli. Tylko Terpnos i Didor, którzy mieli akompaniować cezarowi, spoglšdali, kręcšc głowami, to na siebie, to na jego usta, w oczekiwaniu pierwszych tonów pieœni. Wtem w przedsionku wszczšł się ruch i hałas, a po chwili zza zasłony wychylił sięnaprzód wyzwoleniec cesarski, Faon, a tuż za nim konsul Lekaniusz. Nero zmarszczył brwi. - Wybacz, boski imperatorze - rzekł zdyszanym głosem Faon - w Rzymie pożar! Większa częœć miasta w płomieniach!... Na tę wiadomoœć wszyscy zerwali się z miejsc, Nero złożył formingę i rzekł: - Bogowie!... Ujrzę płonšce miasto i skończęTroikę. Poczym zwrócił się do konsula: - Czy wyjechawszy natychmiast, zdšżę jeszcze zobaczyć pożar? - Panie! - odpowiedział blady jak œciana konsul - nad miastem jedno morze płomieni:dym dusi mieszkańców i ludzie mdlejš lub z szaleństwa rzucajš się w ogień... Rzym ginie, panie! Nastała chwila ciszy, którš przerwał okrzyk Winicjusza: - Vse misero mihi!... I młody człowiek, zrzuciwszy togę, w samej tunice wybiegł z pałacu. Nero zaœ podniósł ręce ku niebu i zawołał: - Biada ci, œwięty grodzie Priama!... Rozdział XLII Winicjusz zaledwie miał czas rozkazać kilkuniewolnikom, by jechali za nim, po czym wskoczywszy na konia popędził wœród głębokiej nocy przez puste ulice Ancjum, wkierunku Laurentum. Wpadłszy pod wpływem straszliwej wieœci w stan jakby szału i umysłowego zdziczenia, chwilami nie zdawał sobie dokładnie sprawy, co się z nim dzieje, miał tylko poczucie, że na tym samym koniu siedzi za jego plecami nieszczęœcie i krzyczšc mu do ucha: "Rzym się pali!", smaga jego samego, konia i pędziich w ten ogień. Położywszy swš odkrytš głowę na karku końskim, biegł w samej tunice na oœlep, nie patrzšc przed siebie i nie zważajšc na przeszkody, o które mógł się roztrzaskać. Wœród ciszy i wœród nocy,spokojnej i gwiaŸdzistej, jeŸdziec i koń, oblani blaskiem księżyca, czynili wrażenie sennych widziadeł. Idumejski ogier, stuliwszy uszy i wycišgnšwszy szyję, mknšł jak strzała, mijajšc nieruchome cyprysy i białe pochowane wœród nich wille.Tętent kopyt o płyty kamienne budził tu i owdzie psy, które szczekaniem przeprowadzały dziwne zjawisko, potem zaœ, zaniepokojone jego nagłoœciš, poczynały wyć podnoszšc paszcze do księżyca. Niewolnicy biegnšcy za Winicjuszem, majšc konie o wiele gorsze, wkrótce pozostali w tyle. On sam, przebiegłszy jak burza œpišce Laurentum, zawrócił ku Ardei, w której, również jak wArycji, w Bovillae i Ustrinum, trzymał od czasu przyjazdu do Ancjum rozstawne konie, aby móc w jak najkrótszym czasie przebiegać przestrzeń dzielšcš go od Rzymu. Pamiętajšc o tym wydobywał ostatkisił z konia. Za Ardeš wydało mu się, że niebo w północno-wschodniej stronie powleka się różowym odblaskiem. Mogła to być zorza ranna, gdyż godzina była póŸna, dzień zaœ czynił się wczeœnie w lipcu. LeczWinicjusz nie mógł powstrzymać okrzyku rozpaczy i wœciekłoœci, wydało mu się bowiem, że to jest łuna pożogi. Przypomniały mu się słowa Lekaniusza: "Miasto całe jednym morzem płomieni!" - i przez chwilę czuł, że grozi mu naprawdę szaleństwo, stracił bowiem całkowicie nadzieję, by mógł uratować Ligię, a nawet dobiec, zanim miasto nie zmieni się w jedenstos popiołu. Myœli jego stały się teraz jeszcze szybsze niż pęd konia i gnały przednim jako stado czarnego ptactwa - rozpaczliwe i potworne! Nie wiedział wprawdzie, która częœć miasta zaczęła płonšć, przypuszczał jednak, że dzielnica zatybrzańska, pełna skupionych domów, składów drzewa i drewnianych bud, w których sprzedawano niewolników, pierwsza mogła stać się pastwš płomienia. W Rzymie pożary zdarzały się doœć często,przy których równie często przychodziło do gwałtów i rabunków, zwłaszcza w dzielnicach zamieszkałych przez ludnoœć ubogš i na wpół barbarzyńskš - cóż więc mogło dziać się na takim Zatybrzu, które było gniazdem hałastry pochodzšcej ze wszystkich stron œwiata? Tu Ursus ze swš nadludzkš siłš mignšł w głowie Winicjusza,lecz cóż mógł poradzić choćby nie człowiek, ale tytan, przeciw niszczšcej sileognia? Obawa buntu niewolników była również zmorš, która dusiła Rzym od lat całych. Mówiono, iż setki tysięcy tych ludzimarzy o czasach Spartakusa i czeka tylko na sposobnš chwilę, by chwycić za broń przeciw ciemięzcom i miastu. A oto chwila nadeszła! Być może, że tam w mieœcie obokpożogi wre rzeŸ i wojna. Może nawet pretorianie rzucili się na miasto i mordujš zrozkazu cezara. I włosy powstały nagle z przerażenia na głowie Winicjusza. Przypomniał sobie wszystkie rozmowy o pożarach miast, które od pewnego czasu z dziwnš uporczywoœciš prowadzono na dworze cezara, przypomniał sobie jego skargi, że musi opisywać płonšce miasto nie widzšc nigdy prawdziwego pożaru, jego pogardliwš odpowiedŸ Tygellinowi, który podejmował się podpalić Ancjum lub sztuczne, drewniane miasto, wreszcie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żćPEc*ç•ăc*čx=c*éľ-ć0*ę›4Ă G+€narzekania na Rzym i smrodliwe zaułki Subury. Tak! To cezar kazał spalić miasto! On jeden mógł się na to ważyć, tak jak jeden Tygellinus mógł się podjšć wykonania podobnego rozkazu. A jeœli Rzym płonie z rozkazu cezara, to któż maże zaręczyć, żeiludnoœć nie zostanie z jego rozkazu wymordowana. Potwór był zdolnym i do takiego czynu. Więc pożar, bunt niewolnikówi rzeŸ! Jakiœ straszliwy chaos, jakieœ rozpętanie niszczšcych żywiołów i wœciekłoœci ludzkiej, a w tym wszystkim Ligia! Jęki Winicjusza pomieszały się z chrapaniem i jękami konia, który biegnšc drogš wznoszšcš się cišgle do Arycji w górę, pędził już ostatkiem tchu. Kto jš wyrwie z płonšcego miasta i kto może jš ocalić? Tu Winicjusz, położywszy się całkiem na koniu, wpił palce we włosy, gotów z bólu kšsać kark koński. Lecz w tejchwili jakiœ jeŸdziec pędzšcy również jak wicher, ale ze strony przeciwnej, do Ancjum, krzyknšł przebiegajšc koło niego: "Roma ginie!", i popędził dalej. Do uszu Winicjusza doszedł tylko jeszcze wyraz: "bogowie", resztę zgłuszył tętent kopyt. Lecz ów wyraz wytrzeŸwił go Bogowie!... Winicjusz podniósł nagle głowę i wycišgnšwszy ramiona ku niebu nabitemu gwiazdami, poczšł się modlić: "Nie was wzywam, których œwištynie płonš, ale Ciebie!... Tyœ sam cierpiał, Tyœ jeden miłosierny! Tyœ jeden rozumiał ludzki ból! Tyœ przyszedł na œwiat, by ludzi nauczyć litoœci, więc jš teraz okaż! Jeœliœ jest taki, jak mówiš Piotr i Paweł, to mi uratuj Ligię.WeŸ jš teraz na ręce i wynieœ z płomieni. Ty to możesz! Oddaj mi jš, a ja ci oddam krew. A jeœli dla mnie nie zechcesz tego uczynić, to uczyń dla niej. Ona Cię kocha i ufa Ci. Obiecujesz życie po œmierci i szczęœcie, ale szczęœcie po œmierci nie minie, a ona nie chce jeszcze umierać. Daj jej żyć. WeŸ jš na ręce i wynieœ z Rzymu. Ty możesz, chybabyœ nie chciał..." I przerwał, czuł bowiem, że dalsza modlitwa mogła się zmienić w groŸbę; bał się obrazić bóstwo w chwili, gdy najbardziej potrzebował Jego litoœci i łaski. Zlškł się na samš myœl o tym i by niedopuœcić do głowy ani cienia groŸby, poczšł znów smagać konia, tym bardziej żebiałe mury Arycji, która leżała na połowie drogi do Rzymu, zaœwieciły już przed nim w blasku księżyca. Po pewnym czasie przebiegł w całym pędzie koło œwištyni Merkurego, która leżała w gaju przed miastem. Wiedziano już tu widocznie o nieszczęœciu, albowiem przed œwištyniš panował ruch niezwykły. Winicjusz dojrzałw przelocie na schodach i między kolumnamiroje ludzi œwiecšcych sobie pochodniami, którzy cisnęli się pod opiekę bóstwa. Droga nie była też już ani tak pusta, ani tak wolna, jak za Ardeš. Tłumy dšżyły wprawdzie do gaju bocznymi œcieżkami, ale i na głównym goœcińcu stały gromadki, które usuwały się poœpiesznie przed pędzšcym jeŸdŸcem. Z miasta dochodził gwar głosów. Winicjusz wpadł w nie jak wicher, przewróciwszy kilku ludzi po drodze. Naokół teraz otoczyły go okrzyki: "Rzym płonie! Miasto w ogniu! Bogowie, ratujcie Rzym!" Koń potknšł się i œcišgnięty silnš rękš, osiadł na zadzie przed gospodš, w której Winicjusz trzymał innego do zmiany. Niewolnicy, jak by spodziewajšc się przybycia pana, stali przed gospodš i na jego rozkaz ruszyli na wyœcigi, by przyprowadzić nowego konia. Winicjusz zaœ widzšc oddział złożony z dziesięciu konnych pretorianów, którzy widocznie jechali z wieœciš z miasta do Ancjum, skoczył ku nim i poczšł pytać: - Która częœć miasta w ogniu? - Ktoœ jest? - spytał dziesiętnik. - Winicjusz, trybun wojskowy i augustianin! Odpowiadaj, na głowę twojš! - Pożar, panie, wybuchł w kramach przy Wielkim Cyrku. Gdy nas wysłano, œrodek miasta był w ogniu. - A Zatybrze? - Płomień tam dotychczas nie doszedł, leczz niepowstrzymanš siłš ogarnia coraz nowedzielnice. Ludzie ginš od żaru i dymu i wszelki ratunek niemożliwy. W tej chwili podano Winicjuszowi nowego konia. Młody trybun skoczył na niego i popędził dalej. Jechał teraz ku Albanum, pozostawiajšc na prawo Albalongę i jej wspaniałe jezioro. Goœciniec do Arycji szedł pod górę, która zasłaniała całkowicie widnokršg i leżšce po drugiej stronie Albanum. Winicjusz jednakże wiedział, że wydostawszy się na szczyt obaczy nie tylko Bovillae i Ustrinum, w których czekały na niego nowe konie, alei Rzym, za Albanum bowiem cišgnęła się po obu bokach Appijskiej drogi równa, niska Kampania, po której biegły ku miastu tylko arkady akweduktów i nic już nie zasłaniałowidoku. - Ze szczytu zobaczę płomienie - mówił sobie. I poczynał znów smagać konia. Lecz zanim dobiegł do szczytu góry, uczuł na twarzy powiew wiatru i wraz z nim rapach dymu doszedł do jego nozdrzy. Wtem i wierzchołek wzgórza zaczšł się złocić. "Łuna" - pomyœlał Winicjusz. Noc jednak bladła już od dawna, brzask przechodził w œwit i na wszystkich pobliskich wzgórzach œwieciły również złote i różowe blaski, mogšce pochodzić zarazem od pożogi i od jutrzni. Winicjusz dobiegł do szczytu i wówczas straszliwy widok uderzył jego oczy. Cała nizina pokryta była dymami, tworzšcymi jakby jednš olbrzymiš, leżšcš tuż przy ziemi chmurę, w której znikły miasta, akwedukty, wille, drzewa; na końcuzaœ tej szarej, okropnej płaszczyzny gorzało na wzgórzach miasto. Pożar jednakże nie miał kształtu ognistego słupa, jak bywa wówczas, gdy się pali pojedynczy, choćby największy budynek. Była to raczej długa, podobna do zorzy wstęga. Nad tš wstęgš unosił się wał dymu, miejscami zupełnie czarny, miejscami mienišcy się różowo i krwawo, zbity w sobie, wydęty, gęsty i kłębišcy się jak wšż, który się kurczy i wydłuża. Potworny ów wał chwilami zdawał się przykrywać nawet wstęgę ognistš, tak iż czyniła się wšskš jak taœma, lecz chwilami ona rozœwiecała go od dołu, zmieniajšc jego dolne kłęby w fale płomienne. Oboje cišgnęły się od krańca do krańca widnokręgu, zamykajšc go tak, jak czasem zamyka go pasmo leœne. Gór Sabińskich nie było wcale widać. Winicjuszowi na pierwszy rzut oka wydało się, że to nie tylko płonie miasto, ale œwiatcały, i że żadna żywa istota nie może się uratować z tego oceanu ognia i dymów. Wiatr wiał coraz silniejszy od strony pożaru, niosšc zapach spalenizny i sreżogę,która poczynała przesłaniać nawet bliższe przedmioty. Dzień uczynił się zupełny i słońce oœwieciło szczyty otaczajšce Jezioro Albańskie. Lecz jasnozłote poranne promienie wydawały się przez sreżogę jakby rude i chore. Winicjusz, spuszczajšc się ku Albanum, wjeżdżał w dymy coraz gęstsze i coraz mniej przenikliwe. Samo miasteczko było zupełnie w nich pogršżone.Zaniepokojeni mieszkańcy wylegli na ulice i strach było pomyœleć, co się musi dziać w Rzymie, gdyż tu już trudno było oddychać. Rozpacz ogarnęła znów Winicjusza i przerażenie poczęło mu podnosić włosy na głowie. Lecz próbował się pokrzepiać, jak mógł. "Nie podobna - myœlał - by całe miasto poczęło naraz płonšć. Wiatr wieje zpółnocy i zwiewa dymy w tę tylko stronę. Po drugiej stopie nie ma ich. Zatybrze, przedzielone rzekš, może całkiem ocalało, a w każdym razie doœć będzie Ursusowi przedostać się wraz z Ligiš przez bramę Janikulskš, by uchronić się od niebezpieczeństwa. Również niepodobna, by zginęła cała ludnoœć i by miasto, które włada œwiatem, starte było wraz z mieszkańcami z powierzchni ziemi. Nawet w zdobywanych miastach, gdy rzeŸ i ogień srożš się naraz, pewna liczba ludzi zostaje zawsze przy życiu, dlaczego więc miałaby koniecznie zginšć Ligia? "Wszak czuwa nad niš Bóg, który sam zwyciężył œmierć!" Tak rozumujšc poczšł znów modlić się i wedle obyczaju, do którego przywykł, czynić Chrystusowi wielkie œluby, wraz z obietnicami darów i ofiar. Przebiegłszy Albanum, którego cała niemal ludnoœć siedziała na dachach i drzewach, by spoglšdać na Rzym, uspokoił się cokolwiek iodzyskał zimnš krew. Pomyœlał też, że Ligiš opiekuje się nie tylko Ursus i Linus, ale i Piotr Apostoł. Na samo wspomnienie o tym nowa otucha wstšpiła mu do serca. Piotr był zawsze dla niego istotš niepojętš,niemal nadludzkš. Od chwili gdy słyszał go w Ostrianum, zastało mu dziwne wrażenie, o którym na poczštku pobytu w Ancjum pisał do Ligii: że każde słowo tego starca jest prawdš lub musi się stać prawdš. Bliższa znajomoœć, jakš zawarł z Apostołem w czasie choroby, wzmogła jeszcze to wrażenie, które następnie zmieniło się w niezachwianš wiarę. Więc skoro Piotr błogosławił jego miłoœci i przyobiecał mu Ligię, to Ligia nie mogła zginšć w płomieniach. Miasto może sobie spłonšć, lecz żadna iskra pożaru nie padniena jej odzież. Pod wpływem bezsennej nocy, szalonej jazdy i wzruszeń Winicjuszapoczęła ogarniać teraz dziwna egzaltacja, w której wszystko wydało mu się możliwym. Piotr przeżegna płomienie, otworzy je jednym słowem i przejdš bezpieczni wœród alei z ognia. Piotr wiedział przy tym rzeczy przyszłe, więc niechybnie przewidział i klęskę pożaru, a wtakim razie jakże by mógł nie ostrzec i nie wyprowadzić z miasta chrzeœcijan, a między nimi i Ligii, którš kochał jak dzieckowłasne. I coraz silniejsza nadzieja poczęławstępować w serce Winicjusza. Pomyœlał, że jeœli oni uciekajš z miasta, to może ich znaleŸć w Bovillae lub napotkać w drodze. Może oto lada chwila kochana twarz wychylisię z tych dymów, rozpoœcierajšcych się coraz szerzej po całej Kampanii. Wydało mu się to tym, prawdopodobniejszym, że na drodze poczšłnapotykać coraz więcej ludzi, którzy opuœciwszy miasto jechali do Gór Albańskich, by ocaliwszy się od ognia wydostać się następnie i poza granice dymów. Nie dojechawszy do Ustrinum musiał zwolnić z powodu zatłoczenia drogi.Obok pieszych, z manatkami na plecach, napotykał objuczone konie, muły, wozy naładowane dobytkiem, a wreszcie i lektyki, w których niewolnicy nieœli zamożniejszych mieszkańców. Ustrinum tak już było nabite zbiegami z Rzymu, że przeztłum trudno się było przecisnšć. Na rynku,pod kolumnami œwištyń i na ulicach roiło się od zbiegów. Tu i owdzie poczęto rozbijać już namioty, pod którymi miały szukać schronienia całe rodziny. Inni obozowali pod gołym niebem, krzyczšc, wzywajšc bogów lub przeklinajšc losy. W powszechnym przerażeniu trudno się było ocoœ dopytać. Ludzie, do których zwracał się Winicjusz, albo nie odpowiadali mu wcale, lub podnosili na niego wpół obłškanez przerażenia oazy, odpowiadajšc, że ginie miasto i œwiat. Od strony Rzymu napływały z każdš chwilš nowe tłumy, złożone z mężczyzn, kobiet i dzieci, które wzmagały zamieszanie i lament. Niektórzy, pogubiwszy się w œcisku, szukali rozpaczliwie zaginionych. Inni bili się o obozowiska. Gromady na wpół dzikich pasterzy z Kampanii przycišgnęły do miasteczka szukajšc nowin lub zysków z kradzieży, którš ułatwiało zamieszanie. Tu i owdzie tłum, złożony z niewolników wszelkiej narodowoœci i z gladiatorów, poczšł grabić domy i wille w mieœcie i bić się z żołnierzami występujšcymi w obronie mieszkańców. Senator Juniusz, którego Winicjusz spostrzegł przy gospodzie otoczonego zastępem batawskich niewolników, pierwszydał mu nieco dokładniejszš wiadomoœć o pożarze. Ogień wszczšł się rzeczywiœcie przy Wielkim Cyrku, w miejscu, które dotyka Palatynu i Wzgórza Caelius, lecz rozszerzył się z niepojętš szybkoœciš, tak iż ogarnšł cały œrodek miasta. Nigdy jeszcze od czasów Brennusa nie spotkała miasta tak straszna klęska. - Cyrk zgorzał cały, również jak otaczajšce go kramy i domy - mówił Juniusz - Awentyn i Caelius w ogniu. Płomień otoczywszy Palatyn dostał się na Karyny... Tu Juniusz, który na Karynach posiadał wspaniałš insulę pełnš dzieł sztuki, w których się kochał, porwał garœć brudnegopyłu i posypawszy nim głowę poczšł przezchwilę jęczeć rozpaczliwie. Lecz Winicjusz potrzšsnšł go za ramiona. - I mój dom na Karynach - rzekł - lecz gdywszystko ginie, niech i on ginie. Po czym przypomniawszy sobie, że Ligia idšc za jego radš mogła się przenieœć do domu Aulusów, spytał: - A Vicus Patricius? - W ogniu - odpowiedział Juniusz. - A Zatybrze? Juniusz spojrzał na niego ze zdziwieniem. - Mniejsza o Zatybrze - rzekł œciskajšc dłońmi zbolałe skronie. - Mnie więcej chodzi o Zatybrze niż o cały Rzym - zawołał gwałtownie Winicjusz. - To się tam dostaniesz chyba przez Via Portuensis, bo obok Awentynu żar cię udusi... Zatybrze?... Nie wiem. Ogień nie mógł tam chyba jeszcze dojœć, lecz czy jużw tej chwili nie doszedł, jedni bogowie wiedzš... Tu Juniusz zawahał się przez chwilę, następnie rzekł zniżonym głosem: - Wiem, że mnie nie zdradzisz, więc ci powiem, że to nie jest zwykły pożar. Cyrkunie dawano ratować... Sam słyszałem... Gdydomy poczęły wokół płonšć, tysišce głosów wołało: "Œmierć ratujšcym!" Jacyœludzie przebiegajš miasto i ciskajš w domy płonšce pochodnie... Z drugiej strony lud sięburzy i woła, że miasto płonie z rozkazu. Nic więcej nie powiem. Biada miastu, biada nam wszystkim i mnie! Co się tam dzieje, tego ludzki język nie wyrazi. Ludnoœć ginie w ogniu lub morduje się wzajemnie w œcisku... To koniec Rzymu!... I znów poczšł powtarzać: "Biada! Biada miastu i nam!" - lecz Winicjusz wskoczył nakonia i ruszył przed siebie dalej drogš Appijskš. Lecz było to obecnie raczej przepychanie się wœród rzeki ludzi i wozów, która płynęła z miasta. - Miasto leżało teraz przed Winicjuszem jak na dłoni, objęte potwornym pożarem... Od morza ognia i dymu bił żar straszliwy, a wrzaski ludzkie nie mogły stłumić syczenia i huku płomieni.Rozdział XLIII W miarę jak Winicjusz zbliżał się do murów, okazywało się, że łatwiej było przyjechać do Rzymu niż dostać się do œrodka miasta. Przez drogę Appijskš trudnobyło się przecisnšć z powodu natłoku ludzi.Domy, pola, cmentarze, ogrody i œwištynie, leżšce po obu jej stronach, zmienione były w obozowiska. W œwištyni Marsa, leżšcej tuż koło Porta Appia, tłum odbił drzwi, abyw jej wnętrzu znaleŸć, przytułek na noc. Na cmentarzach brano w posiadanie większe grobowce i toczono o nie walki, które dochodziły do rozlewu krwi. Ustrinumze swoim nieładem dawało zaledwie lekki przedsmak tego, co działo się pod murami samego miasta. Ustał wszelki wzglšd na powagę prawa, na urzšd, na węzły rodzinne, na różnice stanu. Widziano niewolników okładajšcych kijami obywateli. Gladiatorowie, pijani winem złupionym w Emporium, połšczywszy się w duże gromady przebiegali z dzikimi okrzykami place przydrożne, rozpędzajšc ludzi, tratujšc, łupišc. Mnóstwo barbarzyńców, wystawionych na sprzedaż w mieœcie, pouciekało z bud sprzedażnych. Pożar i zaguba miasta były dla nich zarazem końcem niewoli i godzinš pomsty, toteż gdy osiadła ludnoœć, która w ogniu traciła całemienie, wycišgała z rozpaczš ręce do bogów wołajšc o ratunek, oni z wyciem radoœci rozbijali tłumy, œcišgajšc ludziom odzież z ramion i porywajšc młodsze niewiasty. Łšczyli się z nimi niewolnicy z dawna już służšcy w Rzymie, nędzarze nie majšcy nic na ciele prócz wełnianej opaski na biodrach, straszne postacie z zaułków, których po dniu nie widywało się niemal nigdy na ulicach i których istnienia w Rzymie trudno się było domyœleć. Tłum ten,złożony z Azjatów, Afrykanów, Greków, Traków, Germanów i Brytanów, wrzeszczšcy wszystkimi językami ziemi, dziki i rozpasany, szalał sšdzšc, iż nadeszła chwila, w której wolno mu sobie wynagrodzić za lata cierpień i nędzy. Wœródtej rozkołysanej ciżby ludzkiej, w blasku dnia, i pożogi migotały hełmy pretorianów, pod których opiekę chroniła się ludnoœć spokojniejsza i którzy w wielu miejscach wstępnym bojem musieli uderzać na rozbestwionš tłuszczę. Winicjusz widział wżyciu swoim zdobywane miasta, lecz nigdy oczy jego nie patrzyły na widowisko, w którym by rozpacz, łzy, ból, jęki, dzika radoœć, szaleństwo, wœciekłoœć i rozpasanie zmieszały się razem w taki niezmierny chaos. Nad tš zaœ falujšcš obłškanš ciżbš ludzkš huczał pożar, płonęło na wzgórzach największe w œwiecie miasto, œlšc w zamieszanie swój ognisty oddech i przykrywajšc je dymami, nad którymi nie było już widać błękitu nieba. Młody trybun z największym wysileniem, narażajšc co chwila życie, dotarł wreszcie do bramy Appijskiej, lecz tu spostrzegł, że przez dzielnicę Porta Capena nie będzie mógł dostać się do niane miasto, wreszcie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żëPtc+ěÄŠb+íNĽc+îó-Kc+ď>="+miasta nie tylko z powodu ciżby, lecz i dla straszliwego żaru, od którego tuż za bramšdrżało całe powietrze. Przy tym most przyPorta Trigemina, naprzeciw œwištyni Bonae Deae, jeszcze nie istniał, chcšc więc dostać się za Tyber, trzeba było przedrzećsię aż do mostu Palowego, to jest przejechać koło Awentynu, przez częœć miasta zalanš jednym morzem płomieni. Było to zupełnym niepodobieństwem. Winicjusz zrozumiał, że musi wrócić w kierunku Ustrinum, tam skręcić z drogi Appijskiej, przejechać rzekę poniżej miastaidostać się na Via Portuensis, która wiodła wprost na Zatybrze. Nie było i to rzeczš łatwš z powodu coraz większego zamętu panujšcego na drodze Appijskiej. Trzeba tam było torować sobie drogę chyba mieczem, Winicjusz zaœ nie miał broni, wyjechał bowiem z Ancjum tak, jak wieœć opożarze zastała go w willi cezara. Lecz przy ródle Merkurego ujrzał znajomego centuriona pretorianów, który na czele kilkudziesięciu ludzi bronił przystępu do obrębu œwištyni, i kazał mu jechać za sobš, ten zaœ poznawszy trybuna i augustianina nie œmiał się rozkazowi sprzeciwić. Winicjusz sam objšł dowództwo oddziału i przepomniawszy na tę chwilę nauk Pawła o miłoœci bliŸniego, parł i rozcinał przed sobš tłum z poœpiechem zgubnym dla wielu,którzy na czas nie potrafili się usunšć. Œcigały ich przekleństwa i grad kamieni, lecz on nie zważał na to pragnšc prędzej wydostać się na miejsca wolniejsze. Jednakże można się było posuwać naprzód tylko z największym wysileniem. Ludzie, którzy rozłożyli się już obozem, nie chcieli żołnierzom ustępować z drogi klnšc na głos cezara i pretorianów. W niektórych miejscach tłum przybierał groŸnš postawę.Do uszu Winicjusza dochodziły głosy oskarżajšce Nerona o podpalenie miasta. Grożono otwarcie œmierciš i jemu, i Poppei. Okrzyki: "Sannio!", "Histrio!" (błazen, aktor), "Matkobójca!" - rozlegały się dookoła. Niektórzy wołali, aby go powlec do Tybru, inni, że doœć Rzym okazał cierpliwoœci. Widocznym było, że groŸby owe mogš się zmienić w bunt otwarty, który byle się znalazł przywódca, może lada chwila wybuchnšć. Tymczasem wœciekłoœć i rozpacz tłumu zwracała się przeciw pretorianom, którzy i dlatego jeszcze nie mogli się z ciżby wydobyć, że drogę zagradzały całe stosy rzeczy wyniesionych naprędce z pożaru: skrzynie i beczki z żywnoœciš, kosztowniejsze sprzęty, naczynia, kolebki dziecinne, poœciel, wozy i nosze ręczne. Tu i owdzie przyszło do starć, lecz pretorianie prędko radzili sobie z bezbronnš tłuszczš. Przejechawszy z trudem w poprzek drogę Łacińskš, Numicyjskš, Ardejskš, Lawinijskši Ostyjskš, okršżajšc wille, ogrody, cmentarze i œwištynie, Winicjusz dotarł w końcu do miasteczka zwanego Vicus Alexandrii, za którym przeprawił się przez Tyber. Było tam już luŸniej i mniej dymu. Odzbiegów, których jednak i tu nie brakło, dowiedział się, że tylko niektóre zaułki Zatybrza zostały objęte pożarem, ale że zapewne nic się nie ostoi przed potęgš ognia, ponieważ sš ludzie, którzy podkładajš go umyœlnie i nie pozwalajš ratować, krzyczšc, iż czyniš to z rozkazu. Młody trybun nie miał już teraz najmniejszej wštpliwoœci, że to cezar kazał istotnie podpalić Rzym, i pomsta, o jakš wołały tłumy, wydała mu się rzeczš słusznš i sprawiedliwš. Cóż więc mógł był uczynić Mitrydat lub którykolwiek z najzawziętszych nieprzyjaciół Rzymu? Miara była przebrana, szaleństwo stało się zbyt potwornym, a życie ludzkie zbyt wobec niego niemożliwym. Winicjusz wierzył też, że godzina Nerona wybiła, że te gruzy, w które rozpada się miasto, powinny i muszš przywalić potwornego błazna razem z jego wszystkimi zbrodniami. Gdyby znalazł się mšż doœć œmiały, by stanšć na czele zrozpaczonej ludnoœci, stać się to mogło w przecišgu kilku godzin. Tu œmiałe i mœciwe myœli poczęły przelatywać przez głowę Winicjusza. A gdyby to uczynił on? Dom Winicjuszów, który aż do ostatnich czasów liczył całe szeregi konsulów, znany był w całym Rzymie. Tłumy potrzebowałyby tylkonazwiska. Przecie już raz z powodu skazania na œmierć czterystu niewolników prefekta Pedaniusza Sekunda o mało nie przyszło do buntu i wojny domowej, cóż bywięc stało się dziœ wobec straszliwej klęski, przewyższajšcej niemal wszystkie, jakich Rzym w przecišgu oœmiu wieków doznał. Kto wezwie do broni Kwirytów (myœlał Winicjusz), ten niewštpliwie obali Nerona i sam przyoblecze się w purpurę. A więc czemu by on nie miał tego uczynić? Był tęższym, dzielniejszym i młodszym od innych augustianów... Nero rozkazywał wprawdzie trzydziestu legiom stojšcym na krańcach państwa, ale czyż i te legie, i ichprzywódcy nie wzburzš się na wieœć o spaleniu Rzymu i jego œwištyń?... A w takim razie on, Winicjusz, mógłby zostać cezarem. Wszakże szeptano między augustianami, że jakiœ wieszczek przepowiedział purpurę Othonowi. W czymże on gorszy? Może i Chrystus dopomógłby mu swš Boskš potęgš, może to jego natchnienie? "Oby tak było!" - wołał w duchu Winicjusz, Pomœciłby się wówczas na Neronie za niebezpieczeństwo Ligii i za swój niepokój, zaprowadziłby panowanie sprawiedliwoœci i prawdy, rozszerzyłby naukę Chrystusa od Eufratu aż do mglistychbrzegów Brytanii, a zarazem przyodziałby w purpurę Ligię i uczynił jš paniš ziemi. Lecz myœli te, wybuchnšwszy z jego głowy jak snop iskier z płonšcego domu, zagasły jak iskry. Przede wszystkim należało Ligię ratować. Patrzył teraz na klęskę z bliska, więc lęk zdjšł go na nowo, a wobec tego morza ognia i dymu, wobec zetknięcia się ze straszliwš rzeczywistoœciš, owa ufnoœć,z jakš wierzył, iż Piotr Apostoł uratuje Ligię, zamarła zupełnie w jego sercu. Rozpacz chwyciła go po raz drugi, więc wydostawszy się na Via Portuensis, wiodšcšwprost na Zatybrze, nie opamiętał się aż wbramie, przy której powtórzono mu to, co poprzednio mówili zbiegowie, że większa częœć tej dzielnicy nie była jeszcze objęta pożarem, lubo ogień w kilku miejscach przerzucił się już za rzekę. Zatybrze jednak pełne było także dymu i uciekajšcych tłumów, przez które trudniej było się w głšb przedostać dlatego, że ludzie majšc więcej czasu wynosili i ratowali więcej rzeczy. Sama główna drogaPortowa była w wielu miejscach zupełnie nimi zawalona, a koło Naumachii Augusta wznosiły się ich całe stosy. Ciaœniejsze zaułki, w których nagromadziły się gęœciejdymy, były wprost nieprzystępne. Mieszkańcy uciekali z nich tysišcami. Winicjusz widział po drodze przerażajšce obrazy. Nieraz dwie rzeki ludzkie płynšce ze stron przeciwnych, spotkawszy się w ciasnym przejœciu, parły się wzajem i walczyły ze sobš na zabój. Ludzie bili się, itratowali jedni po drugich. Rodziny gubiły się w zamieszaniu, matki nawoływały rozpaczliwie dzieci. Winicjuszowi włosy powstawały na myœl, co musiało się działobliżej ognia. Wœród wrzasków i zgiełku trudno było się o coœ rozpytać lub zrozumieć wołania. Chwilami zza rzeki przytaczały się nowe bałwany dymów czarnych i tak ciężkich, iż toczyły się tuż przy ziemi, zakrywajšc tak domy, ludzi i wszystkie przedmioty, jak je zakrywa noc. Lecz wiatr, spowodowany pożarem, rozwiewał je i wówczas Winicjusz mógł posuwać się dalej ku zaułkowi, na którym stał dom Linusa. Upał lipcowego dnia, zwiększony żarem bijšcym od płonšcych dzielnic, stał się nieznoœnym. Dym gryzł w oczy, piersiom brakło tchu. Nawet i ci mieszkańcy, którzy w nadziei, że płomień nie przekroczy rzeki, zostali dotšd w domach, poczęli je opuszczać i ciżba zwiększała się z każdš godzinš. Pretorianietowarzyszšcy Winicjuszowi pozostali w tyle.W tłoku zranił ktoœ młotem jego konia, który poczšł rzucać zakrwawionym łbem, wspinać się i odmawiać posłuszeństwa jeŸdŸcowi. Poznano też po bogatej tunice augustianina i natychmiast rozległy się wokół okrzyki: "Œmierć Neronowi i jego podpalaczom!" Nadeszła chwila groŸnego niebezpieczeństwa, albowiem setki ršk wycišgnęły się ku Winicjuszowi, lecz spłoszony koń uniósł go tratujšc ludzi, a zarazem nadpłynęła nowa fala czarnego dymu i pogršżyła w mroku ulicę. Winicjusz widzšc, że nie przejedzie, zeskoczył wreszcie na ziemię i poczšł biec piechotš, przeœlizgujšc się koło murów, a czasami czekajšc, by uciekajšcy tłum minšł go. W duszy mówił sobie, że to sš próżne wysilenia. Ligia mogła nie być już w mieœcie, mogła w tej chwili ratować się ucieczkš: łatwiej było odnaleŸć szpilkę nad brzegiem morza niż jš w tym natłoku i chaosie. Chciał jednak choćby za cenę życiadotrzeć do domu Linusa. Chwilami zatrzymywał się i tarł oczy. Urwawszy brzeg tuniki zasłonił niš nos i usta i biegł dalej. W miarę jak zbliżał się do rzeki, upał powiększał się straszliwie. Winicjusz wiedzšc, że pożar wszczšł się przy Wielkim Cyrku, sšdził z poczštku, że żar ów bije od jego zgliszcz oraz od Forum Boarium i od Velabrum, które leżšc w pobliżu, musiały być również ogarnięte płomieniem. Lecz goršco stawało się nie dozniesienia. Ktoœ uciekajšcy, ostatni, jakiego Winicjusz spostrzegł, starzec o kulach, krzyknšł: "Nie zbliżaj się do mostu Cestiusza! Cała wyspa w ogniu." Jakoż nie można się było dłużej łudzić. Na zakręcie ku Vicus Judaeorum, na którym stał dom Linusa, młody trybun dojrzał wœród chmury dymów płomień: paliła się nie tylkowyspa, ale i Zatybrze, a przynajmniej drugikoniec uliczki, na której mieszkała Ligia. Winicjusz jednak pamiętał, że dom Linusa otoczony był ogrodem, za którym od stronyTybru było niezbyt rozległe, nie zabudowane pole. Ta myœl dodała mu otuchy. Ogień mógł zatrzymać się na pustym miejscu. W tej nadziei biegł dalej, jakkolwiek każdy powiew przynosił już nie tylko dymy, ale tysišce iskier, które mogły wzniecić pożar z drugiego końca zaułka i przecišć odwrót. Na koniec ujrzał jednak przez dymnš zasłonę cyprysy w ogrodzie Linusa. Domy leżšce za nie zabudowanym palem paliły sięjuż jak stosy drzewa, ale mała insula Linusowa stała jeszcze nietknięta. Winicjusz spojrzał z wdzięcznoœciš w nieboi skoczył ku niej, jakkolwiek samo powietrze poczęło go parzyć. Drzwi były przymknięte, lecz on pchnšł je i wpadł do œrodka. W ogródku nie było żywej duszy i dom zdawał się być również zupełnie pusty. "Może pomdleli od dymu i żarów" - pomyœlał Winicjusz. I poczšł wołać: - Ligio! Ligio! Odpowiedziało mu milczenie. W ciszy słychać było tylko huk dalekiego ognia. - Ligio! Nagle do uszu jego doszedł ów posępny głos, który słyszał już raz w tym ogródku. Na pobliskiej wyspie zapaliło się widocznie vivarium leżšce niedaleko œwištyni Eskulapa, w którym wszelkiego rodzaju zwierzęta, a między nimi lwy, poczęły ryczeć z przerażenia. Winicjusza dreszcz, przebiegł od stóp do głowy. Oto drugi już raz w chwili, gdy cała jego istotabyła skupiona w myœli o Ligii, te straszliwegłosy odzywały się jak zapowiedŸ nieszczęœcia, jak dziwna wróżba złowrogiej przyszłoœci. Było to jednak krótkie, chwilowe wrażenia,albowiem jeszcze straszliwszy od ryku dzikich zwierzšt huk pożaru nakazywał myœleć o czym innym. Ligia nie odpowiedziała wprawdzie na wołanie, lecz mogła znajdować się w tym zagrożonym budynku, zemdlona lub zduszona dymem. Winicjusz skoczył do œrodka domu. W małym atrium było pusto i ciemno od dymu.Szukajšc rękoma drzwi prowadzšcych do cubiculów, spostrzegł migocšcy płomyk lampki i zbliżywszy się ujrzał lararium, w którym zamiast larów był krzyż. Pod krzyżem tym płonšł kaganek. Przez głowę młodego katechumena przebiegła z błyskawicznš szybkoœciš myœl, że ów krzyżzsyła mu to œwiatełko, przy którym może odnaleŸć Ligię, wzišł więc kaganek i poczšłszukać cubiculów. Znalazłszy jedno odsunšłzasłonę i œwiecšc kagankiem poczšł patrzeć. Lecz i tu nie było nikogo. Winicjusz pewien był jednak, że trafił do cubiculum Ligii, albowiem na gwoŸdziach nabitych w œcianę wisiała jej odzież, na łóżku zaœ leżało capitium, to jest obcisła szata, którš kobiety nosiły bezpoœrednio na ciele. Winicjusz porwał jš, przycisnšł do ust i przewiesiwszy jš przez ramię, ruszył na dalsze poszukiwania. Domek był mały, więcw krótkim przecišgu czasu zwiedził wszystkie izby, a nawet i piwnice. Lecz nigdzie nie znalazł żywej duszy. Było rzeczš aż nadto widocznš, że Ligia, Linus i Ursus musieli wraz z innymi mieszkańcami dzielnicy szukać w ucieczce ocalenia przed pożarem. "Trzeba ich szukać między tłumem, za bramami miasta" - pomyœlał Winicjusz. Nie zdziwiło go też zbytnio, że nie napotkał ich na Via Portuensis, mogli bowiem wyjœć z Zatybrza ze strony przeciwnej, w kierunku Wzgórza Watykańskiego. W każdym razie ocaleli przynajmniej od ognia. Winicjuszowi kamieńspadł z piersi. Widział wprawdzie, z jak strasznymi niebezpieczeństwami była połšczona ucieczka, ale myœl o nadludzkiej sile Ursusa dodawała mu otuchy. "Trzeba mi teraz (mówił sobie) uciekać stšd i przezogrody Domicji przedostać się do ogrodów Agryppiny. Tam ich znajdę. Dymy tam nie straszne, bo wiatr wieje od Gór Sabińskich." Przyszedł jednak najwyższy czas, w którym musiał myœleć o własnym ocaleniu, albowiem fala ognia napływała coraz bliżejod strony wyspy i kłęby dymu przesłoniły niemal zupełnie zaułek. Kaganek, którym œwiecił sobie w domu, zgasł od przecišgu powietrza. Winicjusz wypadłszy na ulicę biegł teraz całym pędem ku Via Portuensis,w tę samš stronę, z której przyszedł, a pożar zdawał się go gonić swym ognistym oddechem, to otaczajšc go coraz nowymi chmurami dymu, to obsypujšc skrami, którepadały mu na włosy, na szyję i odzież. Tunika poczęła się na nim tlić w kilku miejscach, lecz on nie zważał na to i biegł dalej, w obawie, że dym może go zadusić. Jakoż w ustach miał smak spalenizny i sadzy, gardło i płuca paliły go jak ogień. Krew napływała mu do głowy tak, iż chwilami widział wszystko czerwono i samedymy wydawały mu się również czerwone. Wówczas mówił sobie w duszy: "To żywy ogień! Lepiej mi rzucić się na ziemię i zginšć." Bieg męczył go coraz bardziej. Głowa, szyja i plecy oblewały mu się potem, a ów pot parzył go jak ukrop. Gdybynie imię Ligia, które powtarzał w myœli, i gdyby nie jej capitium, którym obwinšł sobie usta, byłby padł. W kilka chwil póŸniej poczšł już jednak nie rozeznawać zaułku, którym biegł. Stopniowo opuszczała go œwiadomoœć, pamiętał tylko,że musi uciekać, albowiem na otwartym polu czeka go Ligia, którš przyobiecał mu Piotr Apostoł. I nagle ogarnęła go jakaœ dziwna, na w pół już goršczkowa, podobna do przedœmiertnego widzenia pewnoœć, że jš musi zobaczyć, zaœlubić, a potem zaraz umrze. Biegł już jednak jak pijany, taczajšc się odjednej strony ulicy do drugiej. A wtem zmieniło się coœ w potwornym ognisku ogarniajšcym olbrzymie miasto. Wszystko, co dotychczas jeszcze się tylko tliło, wybuchnęło widocznie jednym morzem płomieni, albowiem wiatr przestał przynosić dymy, te zaœ, które się nagromadziły w zaułkach, zwiał szalony pęd rozpalonego powietrza. Pęd ów gnał teraz miliony skier, tak że Winicjusz biegł jakby w ognistej chmurce. Natomiast mógł lepiej widzieć przed sobš i w chwili prawie,gdy już miał padać, ujrzał koniec zaułka. Widok ten dodał mu znowu sił. Ominšwszy narożnik znalazł się w ulicy, która wiodła ku Via Portuensis i Polu Kodetańskiemu. Skry przestały go gonić. Zrozumiał, że jeœli zdoła dobiec do Portowej Drogi, to ocaleje, choćby mu nawet przyszło na niej zemdleć. Na końcu ulicy dojrzał jakby chmurę, która przesłaniała wyjœcie. "Jeœli to sš dymy - pomyœlał - to już nie przejdę." Biegł resztš sił. Po drodze zrzucił z siebietunikę, która zatlona od iskier, poczęła go palić jak koszula Nessusa, i leciał nagi, majšc tylko na głowie i na ustach capitium Ligii. Dobiegłszy bliżej, rozpoznał, że to, co brał za dym, było kurzawš, z której nadomiar dochodziły głosy i krzyki ludzkie. - Tłuszcza rabuje domy - rzekł sobie. Lecz biegł w kierunku głosów. Zawsze byli tam ludzie, którzy mogli dać mu pomoc. W tej nadziei, zanim jeszcze dobiegł, poczšł krzyczeć całš siłš głosu o ratunek. Lecz było to jego ostatnie wysilenie: w oczach poczerwieniało mu jeszcze bardziej, w płucach zbrakło oddechu, w koœciach siły, i padł. Dosłyszano go jednak, a raczej spostrzeżono, i dwóch ludzi ruszyło mu na pomoc z gurdami pełnymi wody. Winicjusz, ane miasto, wreszcie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żđP1 D+ń c,€ň_c,óü'",ô- c-€ő.€swoje zboże, swojš oliwę i swoje pienišdze? Kto mu będzie wyciskał złoto i łzy? Marmur nie pali się, ale kruszeje w ogniu. Kapitol pójdzie w gruzy i Palatyn w gruzy. O, Zeusie! Rzym był jako pasterz, a inne ludy jako owce. Gdy pasterz był głodny, zarzynał jednš z owiec, zjadał mięso, a tobie, ojcze bogów, ofiarował skórę. Kto, o Chmurowładny, będzie teraz zarzynał i w czyje ręce złożysz bicz pasterski? Bo Rzym gorzeje, ojcze, tak dobrze, jak byœ go sam zapalił piorunem. - Œpiesz się! - naglił Winicjusz. - Co tam robisz? - Płaczę nad Rzymem, panie - odpowiedział Chilo. - Takie Jowiszowe miasto!... I czas jakiœ jechali w milczeniu, wsłuchujšc się w huk pożogi i w szum skrzydeł ptasich. Gołębie, których mnóstwognieŸdziło się przy willach i po miasteczkach Kampanii, a zarazem i wszelkiego rodzaju polne ptaki znad morza iz gór okolicznych, bioršc widocznie blask pożaru za œwiatło słoneczne, leciały całymi stadami na oœlep w ogień. Winicjusz pierwszy przerwał milczenie: - Gdzie byłeœ, gdy pożar wybuchnšł? - Szedłem do mego przyjaciela Eurycjusza, panie, który trzymał kram przy Wielkim Cyrku, i rozmyœlałem właœnie nad naukš Chrystusa, gdy poczęto wołać: "Ogień!" Ludzie gromadzili się koło cyrku dla ratunku i przez ciekawoœć, ale gdy płomienie ogarnęły cały cyrk, a prócz tegopoczęły się ukazywać naraz i w innych miejscach, trzeba było myœleć o własnym ocaleniu. - Czy widziałeœ ludzi rzucajšcych pochodniedo domów? - Czego ja nie widziałem, wnuku Eneasza! Widziałem ludzi torujšcych sobie w tłoku drogę mieczami; widziałem bitwy i rozdeptane na bruku wnętrznoœci ludzkie. Ach, panie, gdybyœ na to patrzył, sšdziłbyœ, że barbarzyńcy zdobyli miasto i wyprawiajš rzeŸ. Ludzie naokół wołali, że nadszedł koniec œwiata. Niektórzy stracili zupełnie głowy i zaniechawszy ucieczki czekali bezmyœlnie, póki ich nie ogarnš płomienie. Inni wpadli w obłęd, inni wyli z rozpaczy, ale widziałem i takich, którzy wyli z radoœci, albowiem, o panie, dużo jestna œwiecie złych ludzi, którzy nie umiejš ocenić dobrodziejstw waszego łagodnego panowania i tych słusznych praw, na mocy których odbieracie wszystkim to, co majš, iprzywłaszczacie sobie. Ludzie nie umiejš się pogodzić z wolš bogów! Winicjusz zbyt był zajęty własnymi myœlami, by zauważyć ironię drgajšcš w słowach Chilona. Dreszcz przerażenia chwytał go na samš myœl, że Ligia mogła się znaleŸć wœród tego zamętu, na tych strasznych ulicach, na których rozdeptywano wnętrznoœci ludzkie. Więc jakkolwiek mało dziesięć razy wypytywał już Chilona o wszystko, co ten mógł wiedzieć, zwrócił się do niego raz jeszcze:- A ich widziałeœ na Ostrianum własnymi oczyma? - Widziałem, synu Wenery, widziałem dziewicę, dobrego Liga, œwiętego Linusa i Piotra Apostoła. - Przed pożarem? - Przed pożarem, Mitro! Lecz w duszy Winicjusza zrodziła się wštpliwoœć, czy Chilo nie kłamie, więc powstrzymawszy muła spojrzał groŸnie nastarego Greka i spytał: - Coœ ty tam robił? Chilo zmieszał się. Wprawdzie jak wielu ludziom, tak i jemu wydawało się, że razem z zagubš Rzymu nadchodzi kres i rzymskiego władztwa, ale tymczasem był sam na sam z Winicjuszem, przypomniał zaœ sobie, że tenże zakazał mu pod straszliwš groŸbš podpatrywać chrzeœcijan, a zwłaszcza Linusa i Ligię. - Panie - rzekł - czemu mi nie wierzysz, żeich miłuję? Tak jest! Byłem na Ostrianum, albowiem jestem na wpół chrzeœcijaninem. Pirron nauczył mnie cenić więcej cnotę od filozofii, więc coraz bardziej lgnę do ludzi cnotliwych. A przy tym, o panie, jestem ubogim i gdy ty, Jowiszu, bawiłeœ w Ancjum, często przymierałem głodem nad księgami, więc siadałem przy murze w Ostrianum, albowiem chrzeœcijanie, jakkolwiek sami ubodzy, więcej rozdajš jałmużn niż wszyscy inni razem wzięci mieszkańcy Rzymu. Powód ten wydał się Winicjuszowi wystarczajšcym, więc zapytał mniej groŸnie: - I nie wiesz, gdzie na ten czas zamieszkałLinus? - Ukarałeœ mnie raz za ciekawoœć, panie, okrutnie - odpowiedział Grek. Winicjusz umilkł i jechali dalej. - Panie - rzekł po chwili Chilo - nie odnalazłbyœ dziewicy, gdyby nie ja, ale jeœlijš odnajdziemy, nie zapomnisz o ubogim mędrcu? - Dostaniesz dom z winnicš pod Ameriolš - odpowiedział Winicjusz. - Dzięki ci, Herkulesie! Z winnicš?... Dzięki Ci! O, tak! Z winnicš! Mijali teraz wzgórza Watykanu, które œwieciły czerwono od pożaru, lecz za Naumachiš skręcili w prawo, by po przebyciu Pola Watykańskiego zbliżyć się dorzeki i przeprawiwszy się przez niš, dotrzeć do Porta Flaminia. Nagle Chilo po wstrzymał muła i rzekł: - Panie! Przyszła mi do głowy dobra myœl. - Mów - odpowiedział Winicjusz. - Między Wzgórzem Janikulskim a Watykanem, za ogrodami Agryppiny, sš podziemia, z których wybierano kamienie i piasek pod budowę cyrku Nerona. Posłuchajmnie, panie! W ostatnich czasach Żydzi, których, jak wiesz, mnóstwo jest na Zatybrzu, poczęli okrutnie przeœladować chrzeœcijan. Pamiętasz, że już za boskiego Klaudiusza takie tam były rozruchy, iż cezar zmuszony był wygnać ich z Rzymu. Dziœ, gdy wrócili i gdy dzięki opiece Augustyczujš się bezpieczni, tym zuchwalej pomiatajš chrzeœcijanami. Ja to wiem! Jam widział. Żaden edykt przeciw chrzeœcijanomnie został wydany, ale Żydzi oskarżajš ich przed prefektem miasta, iż mordujš dzieci,czczš osła i opowiadajš naukę nie uznanš przez senat, a sami bijš ich i napadajš na domy modlitwy tak zawzięcie, że chrzeœcijanie kryć się przed nimi muszš. - Co więc chcesz powiedzieć? - spytał Winicjusz. - To, panie, że synagogi istniejš otwarcie na Zatybrzu, ale chrzeœcijanie, chcšc uniknšć przeœladowań, muszš się modlić w ukryciu i zbierajš się w opustoszałych szopach za miastem lub w arenariach. Ci, którzy mieszkajš na Zatybrzu, wybrali sobie to właœnie, które powstało z przyczyny budowy cyrku i różnych domów wzdłuż Tybru. Teraz, gdy ginie miasto, niechybnie wyznawcy Chrystusa modlš się. Znajdziemy ich nieprzeliczone mnóstwo w podziemiach, dlatego radzę ci panie, abyœmytam wstšpili po drodze. - Wszakżeœ mówił, że Linus udał się do Ostrianum! - zawołał niecierpliwie Winicjusz. - A ty mi przyrzekłeœ dom z winnicš pod Ameriolš - odpowiedział Chilo - więc chcę szukać dziewicy wszędzie, gdzie mam nadzieję jš znaleŸć. Po wybuchu pożaru mogli powrócić na Zatybrze... Mogli okršżyćmiasto, tak jak my okršżamy je w tej chwili. Linus ma dom, może chciał być bliżej domu, by obaczyć, czy pożar nie ogarnie i tej dzielnicy. Jeœli wrócili, tedy przysięgam ci, panie, na Persefonę, że znajdziemy ich na modlitwie w podziemiu, a w najgorszym razie zasięgniemy o nich wiadomoœci. - Masz słusznoœć, a zatem prowadŸ! - rzekł trybun. Chilo bez namysłu skręcił na lewo, ku wzgórzu. Na chwilę zbocze owego wzgórza przesłoniło im pożar tak, że jakkolwiek pobliskie wzniesienia były w œwietle, oni sami znaleŸli się w cieniu. Minšwszy cyrk skręcili jeszcze na lewo i weszli w rodzaj wšwozu, w którym było zupełnie ciemno. Ale w ciemnoœciach owych Winicjusz dojrzał roję migajšcych latarek. - Oto oni! - rzekł Chilo. - Będzie ich dziœ więcej niż kiedykolwiek, bo inne domy modlitwy spłonęły lub pełne sš dymu, jak całe Zatybrze. - Tak! słyszę œpiewy - rzekł Winicjusz. Jakoż z ciemnego otworu w górze dochodziły œpiewajšce głosy ludzkie, latarki zaœ ginęły w nim jedna za drugš. Lecz z bocznych wšwozów wysuwały się coraz nowe postacie, tak że po niejakim czasie Winicjusz i Chilo znaleŸli się wœród całej gromady ludzi. Chilo zsunšł się z muła i skinšwszy na wyrostka, który szedł obok, rzekł mu: - Jestem kapłanem Chrystusa i biskupem. Potrzymaj nam muły, a dostaniesz moje błogosławieństwo i odpuszczenie grzechów. Potem, nie czekajšc odpowiedzi, wsunšł mu w rękę cugle, sam zaœ przyłšczył się wraz z Winicjuszem do idšcej gromady. Po chwili weszli do podziemia i posuwali się przy mdłym blasku latarek ciemnym korytarzem, póki nie dotarli do obszernej jaskini, z której widocznie wybierano poprzednio kamień, albowiem œciany utworzone były z œwieżych jego odłamów. Było tam widniej niż w korytarzu, gdyż prócz kaganków i latarek płonęły pochodnie. Przy ich œwietle ujrzał Winicjuszcały tłum ludzi klęczšcych z rękoma wycišgniętymi do góry. Ligii, Piotra Apostoła ni Linusa nie mógł nigdzie dojrzeć, natomiast naokół otaczały go twarze uroczyste i wzruszone. W niektórych widoczne było oczekiwanie, trwoga, nadzieja. Blask odbijał się w białkach wzniesionych oczu, pot spływał po bladych jak kreda czołach; niektórzy œpiewali pieœni, inni powtarzali goršczkowo imię Jezus, niektórzy bili się w piersi. Po wszystkich znać było, iż lada chwila oczekujš czegoœ nadzwyczajnego. Wtem pieœni umilkły i nad zgromadzeniem, we framudze powstałej po wyjęciu ogromnego głazu, ukazał się znajomy Winicjuszowi Kryspus, z twarzš jakby na wpół przytomnš, bladš, fanatycznš i surowš. Oczy zwróciły się ku niemu jakby w oczekiwaniu słów pokrzepienia i nadziei, on zaœ przeżegnawszy zgromadzenie poczšłmówić głosem œpiesznym i prawie do krzyku zbliżonym: - Żałujcie za grzechy wasze, albowiem chwila nadeszła. Oto na miasto zbrodni i rozpusty, oto na nowy Babilon Pan spuœcił płomień niszczšcy. Wybiła godzina sšdu, gniewu i klęski... Pan zapowiedział przyjœciei wraz ujrzycie Go! Ale nie przyjdzie już jako Baranek, który ofiarował krew za grzechy wasze, jeno jako sędzia straszliwy, który w sprawiedliwoœci swej pogršży w otchłań grzesznych i niewiernych... Biada œwiatu i biada grzesznym, albowiem nie będzie już dla nichmiłosierdzia... Widzę Cię, Chryste! Gwiazdy spadajš deszczem na ziemię, słońce się zaćmiewa, ziemia otwiera się w przepaœci izmarli powstajš, a Ty idziesz wœród dŸwięku tršb i zastępów aniołów, wœród gromów i grzmotów. Widzę i słyszę Cię, o Chryste! Tu umilkł i podniósłszy twarz zdawał się wpatrywać w coœ dalekiego i strasznego. A wtem w podziemiu ozwał się głuchy grzmot, jeden, drugi i dziesišty. To w płonšcym mieœcie całe ulice przepalonych domów jęły się walić z łoskotem. Lecz większoœć chrzeœcijan wzięła owe odgłosy za widomš oznakę, iż straszliwa godzina nastaje, albowiem wiara w rychłe powtórne przyjœcie Chrystusa i w koniec œwiata była i tak między nimi rozpowszechniona, teraz zaœ wzmocnił jš jeszcze pożar miasta. Toteż trwoga Boża ogarnęła zgromadzenie. Liczne głosy poczęły powtarzać: "Dzień sšdu!... Oto idzie!" Niektórzy zakrywali dłońmi twarze w przekonaniu, że wnet ziemia zatrzęsie się w posadach i z jej czeluœci wyjdš bestiepiekielne, by rzucić się na grzesznych. Inni wołali: "Chryste, zmiłuj się! Odkupicielu, bšdŸ miłoœciw!..." - inni wyznawali głoœno grzechy, inni na koniec rzucali się sobie w objęcia, by w przerażajšcej chwili mieć jakieœ bliskie serca przy sobie. Lecz byli i tacy, których twarze, jakby wniebowzięte, pełne nadziemskich uœmiechów, nie okazywały trwogi. W kilku miejscach rozległa się glosa: to ludzie w uniesieniu religijnym poczęli wykrzykiwać niezrozumiałe słowa w niezrozumiałych językach. Ktoœ z ciemnego kšta pieczary zawołał: "ZbudŸ się, który œpisz!" Nad wszystkim górował krzyk Kryspa: - Czuwajcie! Czuwajcie! Chwilami jednak zapadało milczenie, jak gdyby wszyscy, zatrzymujšc dech w piersiach, czekali na to, co się stanie. A wówczas słychać było daleki grzmot zapadajšcych się w gruzy dzielnic, po którym odzywały się znów jęki, modlitwy, głosy i wołania: "Odkupicielu, zmiłuj się!" Chwilami Kryspus zabierał głos i krzyczał: - Wyrzeczcie się dobra ziemskiego, albowiem wkrótce nie stanie wam ziemi padnogami! Wyrzeczcie się ziemskich miłoœci, albowiem Pan zatraci tych, którzy, więcej niż Jego miłowali żony i dzieci. Biada temu, kto umiłował stworzenie więcej niż Stworzyciela! Biada możnym! Biada zbytkownikom! Biada rozpustnym! Biada mężowi, niewieœcie i dziecku!... Nagle silniejszy od poprzednich huk wstrzšsnšł kamieniołomem. Wszyscy padli na ziemię, wycišgajšc ramiona w krzyż, aby kształtem tym bronić się od złych duchów. Nastała cisza, w której słychać tylko było przyœpieszone oddechy, pełne przerażenia szepty: "Jezus, Jezus, Jezus!",i gdzieniegdzie płacz dzieci. A wtem ponad tš leżšca czerniš ludzkš jakiœ spokojny głos rzekł: - Pokój z wami! Był to głos Piotra Apostoła, który przed chwilš wszedł do pieczary. Na dŸwięk jego słów strach przeszedł w jednej chwili, jakprzechodzi strach trzody, między którš zjawił się pasterz. Ludzie popodnosili się z ziemi, bliżsi poczęli garnšć się do jego kolan, jak by szukajšc pod jego skrzydłamiopieki, on zaœ wycišgnšł nad nimi ręce i mówił: -Czemu trwożycie się w sercach? Kto z wasodgadnie, co, go może spotkać, zanim godzina nadejdzie? Pan pokarał ogniem Babilon, ale nad wami, których obmył chrzest i których grzechy odkupiła krew Baranka, będzie miłosierdzie Jego i pomrzecie z imieniem Jego na ustach waszych. Pokój z wami! Po groŸnych i niemiłosiernych słowach Kryspa słowa Piotrowie spadły jak balsam na obecnych. Zamiast trwogi Bożej owładnęła duszę miłoœć Boża. Ludzie ci odnaleŸli takiego Chrystusa, jakiego pokochali z opowiadań apostolskich, a zatem nie bezlitosnego sędziego, ale słodkiego i cierpliwego Baranka, którego miłosierdzie stokroć przewyższało złoœć ludzkš. Uczucie ulgi ogarnęło całe zgromadzenie i otucha w połšczeniu z wdzięcznoœciš dla Apostoła przepełniła serca. Głosy z różnych stron poczęły wołać: "My owce twoje, paœ nas!" Bliżsi zaœ mówili: "Nie opuszczaj nas w dniu klęski!" I klękali u jego kolan, co widzšc Winicjusz zbliżył się, chwycił kraj jego płaszcza i pochyliwszy głowę rzekł: - Panie, poratuj mnie! Szukałem jej w dymie pożaru i w tłoku ludzkimi, a nigdzie znaleŸć nie mogłem, ale wierzę, że ty możesz mi jš wrócić. Piotr zaœ położył mu rękę na głowie. - Ufaj - rzekł - i pójdŸ ze mnš. Rozdział XLVI Miasto płonęło cišgle. Wielki Cyrk zapadł wgruzy, potem zaœ w dzielnicach, które pierwsze zaczęły płonšć, zapadały całe zaułki i ulice. Po każdym takim upadku słupy płomienia wzbijały się przez chwilę aż pod niebo. Wiatr zmieniał się i wiał teraz z niezmiernš siłš od strony morza, niosšc na Caelius, na Esquilinus i na Viminalis fale ognia, głowni i węgli. Pomyœlano już jednak o ratunku. Z rozkazu Tygellina, który trzeciego dnia nadbiegł z Ancjum, poczęto burzyć domy na Eskwilinie,aby ogień trafiwszy na puste miejsca zgasłsam przez się. Był to jednak czczy ratunek, przedsięwzięty dla ocalenia resztek miasta, albowiem o ocaleniu tego, co już płonęło, nie było co i myœleć. Należało przy tym zapobiegać i dalszym następstwom klęski. Wraz z Rzymem ginęły niezmierne bogactwa, ginęło całe mienie jego mieszkańców, tak że wokół murów koczowały teraz setki tysięcy samych nędzarzy. Drugiego już dnia głód poczšł doskwierać tej ciżbie ludzkiej, niezmierne bowiem zapasy żywnoœci nagromadzone w mieœcie gorzały z nim razem, w powszechnym zaœ zamęcie i rozprzężeniu urzędów nikt dotšd nie pomyœlał, aby sprowadzić nowe. Dopiero po przybyciu Tygellina poszły do Ostii odpowiednie rozkazy, ale tymczasem ludnoœć poczęła przybierać coraz groŸniejszš postawę. Dom przy Aqua Appia, w którym tymczasowo zamieszkał Tygellinus, otaczały tłumy kobiet krzyczšc od rana do póŸnej nocy: "Chleba i dachu!" Próżno pretorianie, sprowadzeni z wielkiego obozu leżšcego między Via Solaria a Nomentana, usiłowali utrzymać jaki taki ład. Tu i owdzie stawiano im otwarcie zbrojny opór; gdzie indziej bezbronne gromady wskazujšcna palšce się miasto wołały: "Mordujcie nas wobec tego ognia!" Złorzeczono cezarowi, augustianom, pretoriańskim żołnierzom i wzburzenie rosło z każdš godzinš tak, że Tygellinus, spoglšdajšc nocšna tysišce ognisk rozłożonych naokół miasta, mówił sobie, że to sš ogniska nieprzyjacielskich obozów. Z rozkazu jego sprowadzono prócz mški jak największš iloœć gotowych chlebów, które œcišgnięto nie tylko z Ostii, ale ze wszystkich miast i wsi okolicznych, lecz gdy pierwsze przesyłki nadeszły nocš do Emporium, lud odbił głównš bramę od strony Awentynu i rozerwał w mgnieniu oka zapasy, powodujšc straszliwe zamieszanie. Przy blasku łuny walczono o bochenki, których mnóstwo wdeptano w ziemię. Mška z cie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żűPc.üe.ý‚Ţc/€ţ`‡c/˙ç-{c/b<˙/porozrywanych worów pokryła jakby œniegiem całš przestrzeń od spichrzów aż do łuku Drususa i Germanika i rozruch trwał dopóty, dopóki żołnierze nie obsadziliwszystkich budynków i nie poczęli odpędzaćtłumów za pomocš strzał i pocisków. Nigdy od czasu najœcia Gallów pod Brennusem nie spotkała Rzymu podobna klęska. Porównywano też z rozpaczš oba tepożary. Ale wówczas ostał się przynajmniejKapitol. Obecnie i Kapitol otoczony był straszliwym wieńcem ognia. Marmury nie paliły się wprawdzie płomieniem, ale nocami, gdy wiatr na chwilę rozchylał płomienie, widać było szeregi kolumn górnej œwištyni Jowisza, rozpalone i œwiecšce różowo na kształt żarzšcych się węgli. Wreszcie za czasów Brennusa Rzym posiadał ludnoœć karnš, jednolitš, przywišzanš do miasta i ołtarzy, obecnie zaœ naokół murów płonšcego grodu koczowały tłumy różnojęzyczne, złożone w większej częœci z niewolników i wyzwoleńców, rozhukane, niesforne i gotowe pod naciskiem nędzy zwrócić się przeciw władzy i miastu. Lecz sam, ogrom pożaru, napełniajšc sercaprzerażeniem, ubezwładniał do pewnego stopnia tłuszczę. Za klęskš ognia mogła przyjœć klęska głodu i chorób, albowiem nadomiar nieszczęœcia nastały straszne lipcowe upały. Powietrzem, rozpalonym od ognia i słońca, niepodobna było oddychać. Noc nie tylko nie przynosiła ulgi, ale stawała się piekłem. W dzień odkrywał sięprzerażajšcy i złowrogi widok. W œrodku olbrzymie miasto na wzgórzach, zmienione w huczšcy wulkan, naokół zaœ, aż do Gór Albańskich, jedno nieprzejrzane koczowisko, złożone z bud, namiotów, szałasów, wozów, taczek, noszy, kramów,ognisk, przesłonięte dymem, kurzawš, oœwiecone rudymi promieniami słońca przechodzšcego przez pożogę, pełne gwaru, krzyków, gróŸb, nienawiœci i strachu, potworny wyraj mężczyzn, kobiet i dzieci. Wœród Kwirytów Grecy, kudłate jasnookie ludy Północy, Afrowie i Azjaci; wœród obywateli niewolnicy, wyzwoleńcy, gladiatorowie, kupcy, rzemieœlnicy, chłopi iżołnierze, prawdziwe morze ludzkie oblewajšce wyspę ognia. Rozmaite wieœci poruszały tym morzem jakwiatr prawdziwš falš. Były pomyœlne i niepomyœlne. Opowiadano o niezmiernych zapasach zboża i odzieży, które miały nadejœć do Emporium i być rozdawane darmo. Mówiono również, że z rozkazu cezara prowincje w Azji i Afryce zostanš złupione ze wszystkich bogactw, skarb zaœ, zebrany tym sposobem, będzie rozdzielony między mieszkańców Rzymu, tak aby każdy mógł sobie wybudować dom własny. Lecz jednoczeœnie puszczano i takie nowiny, że wody zostały w wodocišgach zatrute i że Nero chce zniszczyć miasto i wygubić co do nogi mieszkańców, aby przenieœć się do Grecji lub Egiptu i stamtšd władać œwiatem. Każdawieœć rozbiegała się z szybkoœciš błyskawicy i każda znajdowała wiarę wœród tłuszczy, powodujšc wybuchy nadziei lub gniewu, strachu lub wœciekłoœci.Wreszcie jakaœ goršczka opanowała te tysišce koczowników. Wiara chrzeœcijan, iż koniec œwiata przez ogień jest bliski, szerzyła się i między wyznawcami bogów zkażdym dniem coraz bardziej. Ludzie wpadali w odrętwienie lub szaleństwo. Wœród obłoków, oœwieconych przez łunę, widziano bogów przypatrujšcych się zgubie ziemi i wycišgano do nich ręce o litoœć lub przeklinano ich. Tymczasem żołnierze, wspomagani przez pewnš liczbę mieszkańców, burzyli wcišż domy na Eskwilinie, na Caelius, a także i na Zatybrzu, które wskutek tego w znacznej częœci ocalało. Lecz w samym mieœcie płonęły nieprzebrane skarby, nagromadzone przez wieki zwycięstw, bezcenne dzieła sztuki, wspaniałe œwištynie i najdroższe pamištki rzymskiej przeszłoœci i rzymskiej sławy. Przewidywano, że z całego miasta ocaleje zaledwie kilka położonych na krańcach dzielnic i że setki tysięcy ludzi pozostanie bez dachu. Inni rozszerzali jednakże wieœć,że żołnierze burzš domy nie dla zatamowania ognia, ale dlatego, aby nic nie zostało z miasta. Tygellin błagał w każdymliœcie, by cezar przyjechał i obecnoœciš swš uspokoił zrozpaczony lud. Lecz Nero ruszył się dopiero wówczas, gdy płomienieogarnęły domus transitoria, i œpieszył się, aby nie stracić chwili, w której pożoga doszła do najwyższej potęgi. Rozdział XLVII Ogień tymczasem dosięgnšł do Via Nomentana, a od niej, wraz ze zmianš wiatru, zwrócił się ku Via Lata i ku Tybrowi, okršżył Kapitol, rozlał się po Forum Boarium i niszczšc wszystko, co w pierwszym pędzie pominšł, zbliżył się znówdo Palatynu. Tygellinus, zebrawszy wszystkie siły pretorianów, słał gońca za gońcem do zbliżajšcego się cezara z oznajmieniem, że nic nie straci ze wspaniałoœci widowiska, albowiem pożoga wzmogła się jeszcze. Lecz Nero chciał przybyć w nocy, aby tym lepiej nasycać sięobrazem ginšcego miasta. W tym celu zatrzymał się w okolicach Aqua Albana i wezwawszy do namiotu tragika Aliturusa układał z pomocš jego postawę, twarz, wejrzenie i uczył się odpowiednich ruchów,spierajšc się z nim zawzięcie, czy przy słowach: "O, œwięty grodzie, któryœ się wydawał trwalszym od Idy" - ma podnieœć do góry obie ręce, czy też trzymajšc w jednej formingę opuœcić jš wzdłuż ciała, apodnieœć tylko drugš. I pytanie to wydawało mu się w tej chwili ważniejszym od wszystkich innych. Wyruszywszy wreszcie o zmierzchu, zasięgał jeszcze rady Petroniusza, czyby w wierszu poœwięconym klęsce nie umieœcić kilku wspaniałych bluŸnierstw przeciw bogom i czyby takowe, bioršc ze stanowiska sztuki,nie musiały same przez się wyrywać się z ust w podobnym położeniu człowiekowi tracšcemu ojczyznę. Koło północy zbliżył się wreszcie do murów wraz ze swym potężnym dworem, złożonym z całych zastępów dworzan, senatorów, rycerzy, wyzwoleńców, niewolników, kobiet i dzieci. Szesnaœcie tysięcy pretorianów, ustawionych w szyku bojowym po drodze, czuwało nad spokojemibezpieczeństwem jego wjazdu, utrzymujšc zarazem w odpowiedniej odległoœci wzburzony lud. Lud przeklinał wprawdzie, krzyczał i gwizdał na widok orszaku, ale nie œmiał na niego uderzyć. W wielu miejscach ozwały się jednak i oklaski, dawane przez hałastrę, która nie posiadajšc nic, nic też nie utraciła w pożarze, a spodziewała się hojniejszego niżzwykle rozdawnictwa zboża, oliwy, odzieży i pieniędzy. Wreszcie zarówno okrzyki i gwizdania jak i oklaski zgłuszył odgłos tršb i rogów, w które kazał dšć Tygellin. Nero po przebyciu bramy Ostyjskiej zatrzymał się na chwilę i rzekł: "Bezdomnywładca bezdomnego ludu, gdzież złożę na noc nieszczęsnš swš głowę!", po czym przeszedłszy Clivus Delphini wstšpił po przygotowanych dla siebie schodach na wodocišg Appijski, a za nim augustianie i chór œpiewaków niosšcych cytry, lutnie i inne narzędzia muzyczne. I wszyscy zatrzymali dech w piersiach, czekajšc, czy nie wypowie jakich wielkich słów, które dlawłasnego bezpieczeństwa należało zapamiętać. Lecz on stał uroczysty, niemy,przybrany w purpurowy płaszcz i wieniec ze złotych laurów, wpatrujšc się w rozszalałš potęgę płomieni. Gdy Terpnos podał mu złotš lutnię, wzniósł oczy ku oblanemu łunš niebu, jak by czekajšc natchnienia. Lud wskazywał go z dala rękoma, oblanego krwawym blaskiem. W oddali syczały węże płomieni i płonęły odwieczne, najœwiętsze zabytki: płonęła œwištynia Herkulesa, któršwzniósł Ewander, i œwištynia Jowisza Statora, i œwištynia Luny, zbudowana jeszcze przez Serwiusza Tuliusza, i dom Numy Pompiliusza, i przybytek Westy z penatami ludu rzymskiego; w grzywach płomieni ukazywał się czasem Kapitol, płonęła przeszłoœć i dusza Rzymu, on zaœ,cezar, stał z lutniš w ręku, z twarzš tragicznego aktora i z myœlš nie o ginšcej ojczyŸnie, ale o postawie i patetycznych słowach, którymi by najlepiej wielkoœć klęski mógł oddać, obudzić największy podziw i najgorętsze zyskać oklaski. Nienawidził tego miasta, nienawidził jego mieszkańców, kochał tylko swe pieœni i wiersze; więc radował się w sercu, że wreszcie ujrzał tragedię podobnš do tej, którš opisywał. Wierszorób czuł się szczęœliwy, deklamator czuł się natchniony,poszukiwacz wzruszeń poił się straszliwymwidowiskiem i z rozkoszš myœlał, że nawetzagłada Troi niczym była w porównaniu z zagładš tego olbrzymiego grodu. Czegóż mógł jeszcze żšdać? Oto Rzym, Rzym œwiatowładny, płonie, a on stoi na łukach wodocišgu, ze złotš lutniš w ręku, widny, purpurowy, podziwiany, wspaniały i poetyczny. Gdzieœ tam poniżej, w mroku, szemrze i burzy się lud! Ale niech szemrze. Wieki upłynš, tysišce lat przejdš, a ludzie będš pamiętali i sławili tego poetę, który wtakš noc œpiewał upadek i pożar Troi. Czymże wobec niego Homer? Czym sam Apollo ze swojš dršżonš formingš? Tu podniósł ręce i uderzywszy w struny ozwał się słowy Priama: - O gniazdo ojców moich, o kolebko droga!...Głos jego na otwartym powietrzu, przy huku pożaru i przy dalekim gwarze tysišcznych tłumów, wydawał się dziwnie nikły, drżšcy i słaby, a dŸwięk wtóru brzmiał jak brzęczenie muchy. Lecz senatorowie, urzędnicy i augustianie, zebrani na wodocišgu, pochylili głowy słuchajšc w milczšcym zachwycie. On zaœ œpiewał długo i nastrajał się coraz żałoœniej. W chwilach gdy przestawał dla nabrania tchu, chór œpiewaków powtarzał ostatnie wiersze, po czym znów Nero zrzucał wyuczonym od Aliturusa ruchem z ramienia tragicznš "syrmę", uderzał w struny i œpiewał dalej. Skończywszy wreszcie ułożonš poprzednio pieœń poczšł improwizować szukajšc wielkich porównań w widoku, który się przed nim roztaczał. I twarz poczęła mu się mienić. Nie wzruszyła go wprawdzie zagłada ojczystego miasta, ale upoił się i wzruszył patosem własnych iłów do tego stopnia, że nagle upuœcił z brzękiem lutnię pod stopy i owinšwszy się w syrmę pozostał jak skamieniały, podobny do jednego z tych posšgów Niobidów, które zdobiły dziedziniec Palatynu. Po krótkiej chwili milczenia zawrzała burzaoklasków. Lecz z oddali odpowiedziało mu wycie tłumów. Teraz nikt już tam nie wštpił, że to cezar rozkazał spalić miasto,by sobie wyprawić widowisko i œpiewać przy nim pieœni. Nero usłyszawszy ów krzyk setek tysięcy głosów zwrócił się do augustianów ze smutnym, pełnym rezygnacji uœmiechem człowieka, którego krzywdzš, i rzekł: - Oto jak Kwiryci umiejš cenić mnie i poezję. - Łotry! - odpowiedział Watyniusz - każ, panie, uderzyć na nich pretorianom. Nero zwrócił się do Tygellina: - Czy mogę liczyć na wiernoœć 'żołnierzy? - Tak, boski! - odpowiedział prefekt. Lecz Petroniusz wzruszył ramionami. - Na ich wiernoœć, lecz nie na ich liczbę - rzekł. - Zostań tymczasem tu, gdzie jesteœ, bo tu najbezpieczniej, a ten lud trzeba uspokoić. Tegoż zdania był i Seneka, i konsul Licyniusz. Tymczasem w dole wzburzenie rosło. Lud zbroił się w kamienie, w dršgi od namiotów, w deski z wozów i taczek i wrozmaite żelaziwo. Po niejakim czasie kilku z przywódców kohort przyszło z oznajmieniem, że pretorianie, napierani przez tłumy, zachowujš z największym wysileniem linię bojowš i nie majšc rozkazuuderzenia nie wiedzš, co czynić. - Bogowie! - rzekł Nero - co za noc! Z jednej strony pożar, z drugiej rozhukane morze ludu. I poczšł szukać dalej wyrażeń, które by najwspanialej mogły okreœlić niebezpieczeństwo chwili, lecz widzšc naokół twarze blade i niespokojne spojrzenia, zlškł się także. - Dajcie mi ciemny płaszcz z kapturem! - zawołał. - Czyżby naprawdę miało przyjœć do bitwy? - Panie - odpowiedział niepewnym głosem Tygellin - ja zrobiłem wszystko, co mogłem, ale niebezpieczeństwo jest groŸne... Przemów, panie, do ludu i poczyń mu obietnice. - Cezar miałby przemawiać do tłuszczy? Niech to uczyni inny w moim imieniu. Kto siętego podejmie? - Ja! - odrzekł spokojnie Petroniusz. - IdŸ, przyjacielu! Tyœ mi najwierniejszy w każdej potrzebie... IdŸ i nie szczędŸ obietnic. Petroniusz zwrócił się do orszaku z twarzšniedbałš i szyderczš. - Senatorowie tu obecni - rzekł - a oprócz nich Pizo, Nerwa i Senecjo pojadš za mnš. Po czym zszedł z wolna z wodocišgu, owi zaœ, których wezwał, szli za nim nie bez wahania, ale z pewnš otuchš, którš napełniał ich jego spokój. Petroniusz, stanšwszy u stóp arkad, kazał sobie podać białego konia i siadłszy na niego pojechał na czele towarzyszy przez głębokie szeregipretoriańskie ku czarnej, wyjšcej tłuszczy, bezbronny, majšc w ręku cienkš laskę z koœci słoniowej, którš się zwykle podpierał. I przyjechawszy tuż, wparł konia w tłumy.Naokół przy œwietle pożogi, widać było wzniesione ręce zbrojne we wszelakiego rodzaju broń, rozpalone oczy, spotniałe twarze i ryczšce, zapienione wargi. Rozszalała fala wnet otoczyła jego i orszak, za niš widać było istotnie jakby morze głów, ruchome, kotłujšce się, straszne. Wrzaski wzmogły się jeszcze i zmieniły sięw nieludzki ryk; dršgi, widły, a nawet i miecze chwiały się nad głowš Petroniusza, drapieżne ręce wycišgały się ku cuglom jego konia i ku niemu, lecz on wjeżdżał coraz głębiej, zimny, obojętny, pogardliwy.Chwilami uderzał laskš po głowach najzuchwalszych, tak jakby borował sobie drogę w zwykłym œcisku, i ta jego pewnoœć, ten spokój zdumiewały jednakże rozhukanš tłuszczę. Poznano go wreszcie i liczne głosy poczęły wołać: - Petroniusz! Arbiter elegantiarum! Petroniusz!... - Petroniusz - zabrzmiało ze wszystkich stron. I w miarę jak powtarzano to imię, twarze naokół stawały się mniej groŸne, a wrzaski mniej wœciekłe, albowiem ów wykwintny patrycjusz, jakkolwiek nigdy nie zabiegał o łaski ludu, był jednak jego ulubieńcem. Uchodził za człowieka ludzkiego i hojnego, a popularnoœć jego wzrosła zwłaszcza od czasu sprawy Pedaniusza Sekunda, w której przemawiał za złagodzeniem okrutnego wyroku skazujšcego na œmierć wszystkich niewolników prefekta. Szczególniej tłumy niewolników kochały go odtšd takš niepohamowanš miłoœciš, jakš ludzie pognębieni i nieszczęœni zwykli miłować tych, którzy okazujš im choć trochę współczucia. Prócz tego w chwili obecnej dołšczyła się i ciekawoœć, co powie wysłannik cezara, nikt bowiem nie wštpił, że cezar wysłał go umyœlnie. On zaœ zdjšwszy z siebie swš białš, obramowanš szkarłatnym szlakiem togę, podniósł jš w górę i poczšł niš wywijać nad głowš na znak, że chce przemówić. - Milczeć! Milczeć! - wołano ze wszystkich stron. Po chwili uciszyło się istotnie. Wówczas wyprostował się na koniu i poczšł mówić donoœnym, spokojnym głosem: - Obywatele! Niech ci, którzy mnie usłyszš,powtórzš słowa moje tym, którzy stojš dalej, wszyscy zaœ niechaj się zachowujš jak ludzie, i nie jak zwierzęta w arenach. - Słuchamy! Słuchamy!... - Zatem słuchajcie. Miasto zostanie odbudowane. Ogrody Lukulla, Mecenasa, cezara i Agryppiny będš dla was otwarte! Od jutra rozpocznie się rozdawnictwa zboża, wina i oliwy, tak aby każdy mógł napełnić brzuch aż do gardła! Potem cezar wyprawi wam igrzyska, jakich œwiat nie widział dotšd, przy których czekajš was uczty i dary. Bogatsi będziecie po pożarze jak przed pożarem! Odpowiedział mu pomruk, który rozchodził się tak od œrodka na wszystkie strony, jak rozchodzš się fale na wodzie, w którš wrzucił ktoœ kamień: to bliżsi powtarzali dalszym jego słowa. Potem tu i owdzie ozwały się okrzyki gniewne lub potakujšce,które zmieniły się wreszcie w jeden powszechny, olbrzymi wrzask: - Panem et circenses!... Petroniusz owinšł się w togę i przez czas jakiœ słuchał nieruchomy, podobny w swej białej odzieży do marmurowego posšgu. Wrzask wzrastał, głuszył odgłosy pożaru,odzywał się ze wszystkich stron i z coraz większych głębin, lecz wysłannik widoczniemiał jeszcze coœ do powiedzenia, albowiem czekał. I wreszcie, nakazawszy znów wzniesionš rękš milczenie, zawołał: - Obiecuję wam panem et circenses, a terazwydajcie okrzyk na czeœć cezara, który was karmi, odziewa, po czym idŸ spać, hołoto, albowiem niedługo œwitać zacznie. To rzekłszy zwrócił konia i uderzajšc z lekka laskš po głowach i twarzach tych, którzy mu stali na drodze, odjechał z wolna do pretoriańskich szeregów. Po chwili był pod wodocišgiem. Na górze zastał niemal popłoch. Nie zrozumiano tam okrzyku: "Panem et circenses", i sšdzono, że to jest nowy wybuch wœciekłoœci. Nie spodziewano się nawet, by Petroniusz mógłsię uratować, toteż Nero ujrzawszy go przybiegł aż do schodów i z twarzš ziemię. Mška z cie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żP÷$/Gc0€MŘc0%"ň c00h 01ă \1€pobladłš ze wzruszenia poczšł pytać: - I cóż? Co się tam dzieje? Czy już bitwa? Petroniusz nabrał powietrza w płuca, odetchnšł głęboko i odrzekł: - Na Polluksa! Pocš się i cuchnš! Niech mi kto poda epilimę, bo zemdleję Po czym zwrócił się do cezara. - Obiecałem im - rzekł - zboże, oliwę, otwarcie ogrodów i igrzyska. Ubóstwiajš cięznowu i wrzeszczš spierzchłymi wargami na twojš czeœć. Bogowie, jaki ten plebs ma nieprzyjemny zapach! - Pretorianów miałem gotowych - zawołał Tygellin - i gdybyœ ich nie uspokoił, krzykacze umilkliby na wieki. Szkoda, cezarze, iż mi nie pozwoliłeœ użyć siły. Petroniusz popatrzył na mówišcego, wzruszył ramionami i rzekł: - To jeszcze nie stracone. Może będziesz jej musiał użyć jutro. - Nie, nie! - rzekł cezar. - Każę im otworzyć ogrody i rozdawać zboże. Dzięki ci, Petroniuszu! Igrzyska wyprawię, a tę pieœń, którš wam œpiewałem dzisiaj, odœpiewam publicznie. To rzekłszy położył rękę na ramieniu Petroniusza, chwilę milczał, a na koniec, ochłonšwszy, zapytał: - Powiedz szczerze: jak ci się wydałem, gdym œpiewał? - Byłeœ godnym widoku, jak widok był godnym ciebie - odpowiedział Petroniusz. Po czym zwrócił się do pożaru. - Ale przypatrzmy się jeszcze - rzekł - i pożegnajmy się ze starym Rzymem. Rozdział XLVIII Słowa Apostoła wlały ufnoœć, w dusze chrzeœcijan. Koniec œwiata wydawał im się zawsze bliskim, poczęli jednak wierzyć, że straszliwy sšd nie nastšpi natychmiast i że przedtem jeszcze zobaczš może koniec panowania Nerona, które uważali za panowanie Antychrysta, i karę Boskš na wołajšce o pomstę jego zbrodnie. Pokrzepieni więc w sercach, poczęli rozchodzić się po ukończeniu modłów z podziemia i wracać do swych tymczasowychschronisk, a nawet i na Zatybrze, gdyż przyszły wieœci, że ogień, podłożony w kilkunastu miejscach, zwrócił się wraz ze zmianš wiatru znów ku rzece i strawiwszy tu i owdzie, co mógł strawić, przestał się szerzyć. Apostoł w towarzystwie Winicjusza i idšcego za nimi Chilona opuœcił również podziemie. Młody trybun nie œmiał mu przerywać modlitwy, więc czas jakiœ szedł w milczeniu, oczyma tylko błagajšc litoœci i drżšc z niepokoju. Lecz wiele osób przychodziło jeszcze całować ręce i kraj odzieży Apostoła, matki wycišgały ku niemudzieci, inni klękali w ciemnym, długim przejœciu i podnoszšc w górę kaganki prosili o błogosławieństwo; inni wreszcie, idšc w pobok, œpiewali, tak że nie było chwili sposobnej ni na zapytanie, ni na odpowiedŸ. Tak było i w wšwozie. Dopiero gdy wyszli na wolniejszš przestrzeń, z której widać już było płonšce miasto, Apostoł, przeżegnawszy je trzykrotnie, zwrócił się do Winicjusza i rzekł: - Nie trwoż się. Blisko stšd jest chata fossora, w której znajdziemy Ligię z Linusem i z wiernym jej sługš. Chrystus, który ci jš przeznaczył, zachował jš dla ciebie. A Winicjusz zachwiał się i wsparł rękš o skałę. Droga z Ancjum, wypadki pod murami, poszukiwanie Ligii wœród goršcych dymów, bezsennoœć i straszny niepokój o niš wyczerpały jego siły, a reszty ich pozbawiła go wiadomoœć, że ta najdroższa mu w œwiecie głowa jest blisko i że za chwilę jš ujrzy. Ogarnęło go nagle osłabienie tak wielkie, że osunšł się do nógApostoła i objšwszy jego kolana pozostał tak, nie mogšc słowa przemówić. Apostoł zaœ bronišc się od podzięki i czci rzekł: - Nie mnie, nie mnie, lecz Chrystusowi! - Co za walne bóstwo! - ozwał się z tyłu głos Chilona. - Ale nie wiem, co mam czynićz mułami, które tu czekajš opodal. - Wstań i pójdŸ ze mnš - rzekł Piotr bioršcza rękę młodego człowieka. Winicjusz wstał. Przy œwietle łuny widać było łzy œciekajšce mu po pobladłej ze wzruszenia twarzy. Usta trzęsły się mu, jak by się modlił. - PójdŸmy - rzekł. Lecz Chilo znów powtórzył: - Panie, co mam robić z mułami, które czekajš? Winicjusz sam nie wiedział, co odpowiedzieć, lecz usłyszawszy od Piotra, że chata kopacza leży tuż, odrzekł: - OdprowadŸ muły do Makryna. - Wybacz, panie, że ci przypomnę dom w Amerioli. Wobec tego okropnego pożaru łatwo zapomnieć o rzeczy tak drobnej. - Dostaniesz go. - O, wnuku Numy Pompiliusza, byłem zawsze pewny, ale teraz, gdy obietnicę usłyszał i ten wielkoduszny Apostoł, nie przypominam ci nawet tego, że przyrzekłeœmi i winnicę. Pax vobiscum. Ja cię odnajdę, panie. Pax vobiscum. Oni zaœ odpowiedzieli: - I z tobš. Po czym zawrócili obaj na prawo ku wzgórzom. Po drodze Winicjusz rzekł: - Panie! Obmyj mnie wodš chrztu, abym mógł się nazwać prawdziwym wyznawcš Chrystusa, gdyż miłuję Go ze wszystkich sił duszy mojej. Obmyj mnie prędko, bom wsercu już gotów. I co mi przykaże, to uczynię, ale ty mi powiesz, co bym mógł nad to uczynić. - Miłuj ludzi jak braci swoich - odpowiedział Apostoł - bo tylko miłoœciš możesz Mu służyć. - Tak! Ja to już rozumiem i czuję. Dzieckiembędšc wierzyłem w bogów rzymskich, alemich nie kochał, a tego Jedynego kocham tak, że oddałbym za Niego z radoœciš życie. I poczšł patrzeć w niebo, powtarzajšc z uniesieniem: - Bo On jeden jest! Bo On jeden dobry i miłosierny! Więc niechby nie tylko ginęło tomiasto, ale œwiat cały, Jemu jednemu będę œwiadczył i Jego wyznawał! - A On będzie błogosławił tobie i twemu domowi - zakończył Apostoł. Tymczasem skręcili w inny wšwóz, na którego końcu widać było mdłe œwiatełko. Piotr ukazał na nie rękš i rzekł: - Oto chata kopacza, który dał nam schronienie, gdy wróciwszy z chorym Linusem z Ostrianum, nie mogliœmy się przedostać na Zatybrze. Po chwili doszli. Chata była raczej jaskiniš wydršżonš w załomie góry, którš od zewnštrz zamknięto œcianš ulepionš z gliny itrzcin. Drzwi były zamknięte, ale przez otwór, który zastępował okno, widać było oœwiecone ogniskiem wnętrze. Jakaœ ciemna, olbrzymia postać podniosła się na spotkanie przybyłych i poczęła pytać: - Kto jesteœcie? - Słudzy Chrystusa - odrzekł Piotr. - Pokój z tobš, Ursusie. Ursus pochylił się do nóg Apostoła, po czym poznawszy Winicjusza chwycił w kostce jego rękę i podniósł jš do ust. - I ty, panie? - rzekł. - Błogosławione niech będzie imię Baranka za radoœć, jakš sprawisz Kallinie. To rzekłszy otworzył drzwi i weszli. ChoryLinus leżał na pęku słomy z twarzš wychudłš i żółtym jak koœć słoniowa czołem. Obok ogniska siedziała Ligia trzymajšc w ręku pęczek małych ryb, nanizanych na sznurek i przeznaczonych widocznie na wieczerzę. Zajęta zdejmowaniem ryb ze sznurka i w przekonaniu, że to wchodzi Ursus, nie podniosła wcale oczu. Lecz Winicjusz zbliżył się i wymówiwszy jej imię wycišgnšł ku niej ręce. Wówczas podniosłasię szybko: błyskawica zdumienia i radoœci przemknęła po jej twarzy i bez słowa, jakdziecko, które po dniach trwogi i klęski odzyskuje ojca lub matkę, rzuciła się w jego otwarte ramiona. On zaœ objšł jš i czas jakiœ przyciskał do piersi, również z takim uniesieniem, jak by cudownie uratowanš. Więc następnie rozplotłszy ramiona wzišł w ręce jej skronie, całował czoło, oczy i znów jš obejmował, powtarzał jej imię, potem schylał się do jej kolan i do dłoni, witał jš, wielbił, czcił. Radoœć jego nie miała wprost granic, jak jego miłoœć i szczęœcie.Wreszcie poczšł jej opowiadać, jak przyleciał z Ancjum, jak szukał jej pod murami i wœród dymów, w domu Linusa, ile się namartwił i natrwożył, i ile wycierpiał,zanim Apostoł wskazał mu jej schronienie. - Lecz teraz - mówił - gdym cię odnalazł, ja cię tu nie zostawię wobec tego ognia i rozszalałych tłumów. Ludzie tu mordujš siępod murami, burzš się i łupiš niewolnicy. Bóg jeden wie, jakie jeszcze klęski mogš spaœć na Rzym. Ale ja ocalę ciebie i was wszystkich. O, droga moja!... Czy chcecie jechać ze mnš do Ancjum? Tam sišdziemy na statek i popłyniemy do Sycylii. Ziemie moje to wasze ziemie, domy moje to waszedomy. Słuchaj mnie! W Sycylii odnajdziesz Aulusów, wrócę cię Pomponii i wezmę cię potem z jej ršk. Wszak ty, o carissima, nielękasz się już mnie więcej. Chrzest jeszczemnie nie obmył, ale oto zapytaj Piotra, czym mu przed chwilš, idšc do ciebie, nie rzekł, że chcę być prawdziwym wyznawcš Chrystusa, i czym go nie prosił, by mnie ochrzcił, choćby w tej chacie fossora. Zaufaj mi i zaufajcie mi wszyscy. Ligia słuchała z rozjaœnionš twarzš tych słów. Wszyscy tu, przedtem z powodu przeœladowań ze strony Żydów, a obecnie zpowodu pożaru i zamętu wywołanego przezklęskę, żyli istotnie w cišgłej niepewnoœci itrwodze. Wyjazd do spokojnej Sycylii położyłby koniec wszystkim niepokojom, a zarazem otworzył nowš epokę szczęœcia wich życiu. Gdyby Winicjusz chciał przy tym zabrać tylko samš Ligię, zapewne oparłaby się pokusie nie chcšc porzucić Piotra Apostoła i Linusa, ale Winicjusz mówił przecie im: "JedŸcie ze mnš! Ziemie moje towasze ziemie, domy moje to wasze domy!" Więc pochyliwszy się do jego ręki, by jš ucałować na znak posłuszeństwa, rzekła: - Twoje ognisko moim. Po czym zawstydzona, że wymówiła słowa,które wedle rzymskiego zwyczaju powtarzały tylko oblubienice przy œlubie, oblała się rumieńcem i stała w blasku ognia, ze spuszczonš głowš, niepewna, czyjej nie wezmš ich za złe. Lecz we wzroku Winicjusza malowało się tylko bezgraniczne uwielbienie. Zwrócił się następnie do Piotra i poczšł mówić: - Rzym płonie z rozkazu cezara. Już w Ancjum skarżył się, że nie widział nigdy wielkiej pożogi. Ale jeœli nie cofnšł się przed takš zbrodniš, pomyœlcie, co się jeszcze stać może. Kto wie, czy œcišgnšwszy wojska nie każe wymordować mieszkańców. Kto wie, jakie nastšpiš proskrypcje, kto wie, czy po klęsce pożarunie nastšpi klęska wojny domowej, mordów i głodu? Chrońcie się więc i chrońmy Ligię. Tam przeczekacie burzę w spokoju, a gdy przeminie, wrócicie znowu siać ziarno wasze. Na zewnštrz, od strony Ager Vaticanus, jakby na potwierdzenie obaw Winicjusza, ozwały się jakieœ odległe krzyki, pełne wœciekłoœci i przerażenia. W tej chwili nadszedł także kamieniarz, właœciciel chaty, i zamknšwszy poœpiesznie drzwi zawołał: - Ludzie mordujš się koło cyrku Nerona. Niewolnicy i gladiatorowie uderzyli na obywateli. - Słyszycie? - rzekł Winicjusz. - Dopełnia się miara - rzekł Apostoł - i klęski będš jako morze nieprzebrane. Po czym zwrócił się do Winicjusza i wskazujšc na Ligię rzekł: - WeŸ tę dzieweczkę, którš ci Bóg przeznaczył, i ocal jš, a Linus, który jest chory, i Ursus niechaj odjadš z wami. Lecz Winicjusz, który pokochał Apostoła całš siłš swej niepohamowanej duszy, zawołał: - Przysięgam ci, nauczycielu, iż cię tu nie zastawię na zgubę. - I pobłogosławi cię Pan za twojš chęć - odrzekł Apostoł - ale zali nie słyszałeœ, żeChrystus trzykroć powtórzył mi nad jeziorem: "Paœ baranki moje!" Winicjusz umilkł. - Więc jeœli ty, któremu nikt nie powierzył pieczy nade mnš, mówisz, że mnie tu nie zostawisz na zgubę, jakże chcesz, abym ja odbieżał trzody mojej w dniu klęski? Gdy była burza na jeziorze i gdyœmy się trwożyli w sercach, On nie opuœcił nas, jakoż więc ja, sługa, nie mam iœć za przykładem Pana mojego? Wtem Linus podniósł swš wychudłš twarz izapytał: - A jakoż ja, namiestniku Pański, nie mam iœć za przykładem twoim? Winicjusz poczšł wodzić rękš po głowie, jak by walczył ze sobš lub bił się z myœlami, po czym chwyciwszy Ligię za ręcerzekł głosem, w którym drgała energia rzymskiego żołnierza: - Słuchajcie mnie, Piotrze, Linusie i ty, Ligio! Mówiłem, co mi nakazał mój ludzki rozum, ale wy macie inny, który nie własnego bezpieczeństwa patrzy, jeno przykazań Zbawiciela. Tak! Jam tego nie rozumiał i zbłšdziłem, bo z oczu moich niezdjęte jeszcze bielmo i dawna natura odzywa się we mnie. Ale że miłuję Chrystusa i chcę być Jego sługš, przeto, choć mi tu o coœ więcej niż o własnš głowę chodzi, klękam oto przed wami i przysięgam, że i ja spełnię przy kazanie miłoœci i nie opuszczę braci moich w dniu klęski. To rzekłszy klęknšł i nagle ogarnęło go uniesienie: oczy - i ręce wzniósł w górę i poczšł wołać: - Zali rozumiem Cię już, o Chryste? Zalim Cię godzien? Ręce drżały mu, oczy rozbłysły łzami, ciałem wstrzšsał dreszcz wiary i miłoœci, Piotr zaœ Apostoł wzišł glinianš amforę z wodš i zbliżywszy się do niego, rzekł uroczyœcie: - Oto cię chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha, amen! Wówczas uniesienie religijne ogarnęło wszystkich obecnych. Zdało im się, że izba napełnia się jakimœ œwiatłem nadziemskim, że słyszš jakšœ nadziemskš muzykę, że skała jaœkini otwiera się nad ich głowami, że z nieba spływajš roje aniołów, a hen, wgórze; widać krzyż i przebite ręce błogosławišce. Tymczasem zewnštrz rozlegały się krzyki walczšcych ludzi i huk płomieni gorzejšcegomiasta. Rozdział XLIX Obozowiska ludzkie rozłożyły się we wspaniałych ogrodach cezara, dawnych Domicji i Agryppiny, na Polu Marsowym, w ogrodach Pompejusza, Salustiusza i Mecenasa. Pozajmowano portyki, budynki przeznaczone na grę w piłkę, rozkoszne domy letnie i szopy zbudowane dla zwierzšt.Pawie, flamingi, łabędzie i strusie, gazele iantylopy z Afryki, jelenie i sarny, służšce za ozdobę ogrodów, poszły pod nóż tłuszczy. Żywnoœć poczęto sprowadzać z Ostii tak obficie, że po tratwach i różnorodnych statkach można było przechodzić z jednej strony Tybru na drugš, jak po moœcie. Rozdawano zboże po niesłychanie niskiej cenie trzech sestercyj,a uboższym całkiem darmo. Œcišgano niezmierne zapasy wina, oliwy i kasztanów;z, gór przypędzano codziennie stada wołówi owiec. Nędzarze, kryjšcy się przed pożarem w zaułkach Subury i przymierajšcy w zwykłych czasach głodem, żyli obecnie lepiej niż poprzednio. GroŸba głodu została stanowczo usunięta, natomiast trudniej było zapobiec rozbojom,grabieży i nadużyciom. Koczujšce życie zapewniało bezkarnoœć rzezimieszkom, tymbardziej, że głosili się wielbicielami cezara i nie żałowali mu oklasków, gdziekolwiek się ukazał. Gdy przy tym urzędy siłš rzeczy były zawieszone, a zarazem brakłona miejscu i dostatecznej siły zbrojnej, która mogłaby swawoli zapobiegać, w mieœcie, zamieszkałym przez męty całego ówczesnego œwiata, działy się rzeczy przechodzšce wyobraŸnię ludzkš. Co noc zdarzały się bitwy, morderstwa, porywaniakobiet i pacholšt. Przy Porta Mugionis, gdziebył postój dla przypędzanych z Kampanii stad, przychodziło do walk, w których ginęły setki ludzi. Co rano brzegi Tybru roiły się od utopionych ciał, których nikt nie grzebał, a które gnijšc szybko wskutekupałów, zwiększonych jeszcze pożarem, napełniały powietrze smrodliwymi wyziewami. W obozowiskach wszczęły się choroby i lękliwsi przewidywali wielkš zarazę. A miasto płonęło cišgle. Szóstego dopiero dnia pożar trafiwszy na puste przestrzenieEskwilinu, na których zburzono umyœlnie ogromnš iloœć domów, poczšł słabnšć. Leczstosy gorejšcego węgla œwieciły jeszcze tak mocno, że lud nie chciał wierzyć, by tobył już koniec klęski. Jakoż siódmej nocy pożar wybuchnšł z nowš siłš w budynkach Tygellina, dla braku jednak strawy trwał już krótko. Tylko przepalone domy zapadałysię jeszcze tu i owdzie, wyrzucajšc w góręwęże płomieni i słupy skier. Lecz z wolna żarzšce się w głębi zgliszcza poczęły czernieć po wierzchu. Niebo po zachodzie słońca przestało œwiecić krwawš łunš i tylko podczas nocy na rozległym czarnym pustkowiu skakały błękitne języki, wydobywajšce się ze stosów węgla. Z czternastu dzielnic Rzymu pozostały zaledwie cztery, liczšc w to i Zatybrze. Resztę pożarły płomienie. Gdy wreszcie spopielały stosy węgla, widać było, poczšwszy od Tybru aż do Eskwilinu, ogromnš przestrzeń siwš, smutnš, umarłš,na której sterczały szeregi kominów na kształt kolumn grobowych na cmentarzu. Między tymi kolumnami snuły się we dnie posępne gromady ludzi, poszukujšcych to drogich rzeczy, to koœci drogich osób. Nocami psy wyły na popieliskach i zgliszczach dawnych domów. Cała hojnoœć i pomoc, jakš cezar okazał ludowi, nie powstrzymała złorzeczeń i wzburzenia. Zadowolony był tylko tłum rzezimieszków, złodziei i bezdomnych nędzarzy, który mógł dowoli jeœć, pić i rabować; ale ludzie, którzy potracili najbliższe istoty i mienie, nie dali się zjednać ni otwarciem ogrodów, ni rozdawnictwem zboża, ni obietnicš igrzysk idarów. Nieszczęœcie było zbyt wielkie i iemię. Mška z cie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żP°c1n c1 nŠc1 +Ćc1 Ý9%1 ű>f2€zbyt niesłychane. Innych, w których tliła się jeszcze jakaœ iskra miłoœci do miasta-ojczyzny, przywodziła do rozpaczy wieœć, że stara nazwa "Roma" ma zniknšć z powierzchni ziemi i że cezar ma zamiar wznieœć z popiołów nowe miasto pod nazwšNeropolis. Fala niechęci wzbierała i rosła zdniem każdym i mimo pochlebstw augustianów, mimo kłamstw Tygellina Nero,wrażliwy, jak żaden z poprzednich cezarów, na łaskę tłumów, z trwogš rozmyœlał, że w głuchej walce na œmierć i życie, jakš prowadził z patrycjuszami i senatem, może mu zbraknšć podpory. Sami augustianie niemniej byli zaniepokojeni, gdyżkażde jutro mogło im przynieœć zagładę. Tygellin zamyœlał o sprowadzeniu kilku legijz Azji Mniejszej; Watyniusz, który œmiał się nawet wówczas, gdy go policzkowano, stracił humor; Witeliusz stracił apetyt. Inni naradzali się między sobš, jak odwrócić niebezpieczeństwo, nikomu bowiem nie było tajnym, że gdyby jaki wybuch zmiótł cezara, to z wyjštkiem może Petroniusza ani jeden z augustianów nie uszedłby z życiem. Ich to przecie wpływom przypisywano szaleństwa Nerona, ich podszeptom wszystkie zbrodnie, jakie spełnił. Nienawiœć przeciw nim była niemal silniejsza niż przeciw niemu. Poczęli więc wysilać głowy, jak by zrzucić z siebie odpowiedzialnoœć za spalenie miasta. Ale chcšc jš zrzucić z siebie należało oczyœcić od posšdzeń i cezara, inaczej bowiem nikt by nie uwierzył, że niebyli sprawcami klęski. Tygellin naradzał się w tym celu z Domicjuszem Afrem, a nawet iz Senekš, chociaż go nienawidził. Poppea, rozumiejšc również, że zguba Nerona byłaby wyrokiem i na niš, zasięgała zdania swych powierników i kapłanów hebrajskich,przypuszczano bowiem powszechnie, że od lat kilku wyznawała wiarę w Jehowę. Nero wynajdował sposoby na swojš rękę, częstostraszne, częœciej jeszcze błazeńskie, i naprzemian to wpadał w strach, to bawił się jak dziecko, przede wszystkim jednak wyrzekał. Pewnego razu w ocalonym z pożaru domu Tyberiusza trwała długa i bezskuteczna narada. Petroniusz był zdania, żeby poniechawszy kłopotów jechać do Grecji, a następnie do Egiptu i Azji Mniejszej. Podróż była przecie zamierzona od dawna, po co więc jš odkładać, gdy w Rzymie i smutno, iniebezpiecznie. Cezar przyjšł radę z zapałem, lecz Senekapomyœlawszy chwilę rzekł: - Pojechać łatwo, ale wrócić byłoby potem trudniej. - Na Herakla! - odpowiedział Petroniusz. - Wrócić można by na czele legij azjatyckich. - Tak uczynię! - zawołał Nero. Ale Tygellinus poczšł się sprzeciwiać. Nie umiał sam nic wynaleŸć i gdyby pomysł Petroniusza przyszedł mu do głowy, ogłosiłby go niewštpliwie jako zbawczy, chodziło mu jednak o to, by Petroniusz nie okazał się powtórnie jedynym człowiekiem,który w ciężkich chwilach potrafi wszystkoiwszystkich ocalić. - Słuchaj mnie, boski! - rzekł - rada jest zgubna! Zanim dojedziesz do Ostii, rozpocznie się wojna domowa; kto wie, czykto z żyjšcych jeszcze pobocznych potomków boskiego Augusta nie ogłosi się cezarem, a wówczas co uczynimy, jeœli legie stanš po jego stronie? - Uczynimy to - odrzekł Nero - iż przedtempostaramy się, aby zbrakło potomków Augusta. Niewielu już ich jest, więc uwolnićsię od nich łatwo. - Uczynić to można, ale czy tylko o nich chodzi? Ludzie moi, nie dawniej jak wczoraj, słyszeli w tłumie, że cezarem powinien być taki mšż jak Trazeasz. Nero przygryzł wargi. Po chwili jednak wzniósł oczy w górę i rzekł: - Nienasyceni i niewdzięczni. Majš doœć zboża i węgli, na których , mogš piec placki, czegóż chcš więcej? Na to Tygellinus rzekł: - Zemsty. Nastało milczenie. Nagle cezar wstał, podniósł rękę do góry i poczšł deklamować:Serca zemsty wołajš, a zemsta ofiary. Po czym, zapomniawszy o wszystkim, zawołał z rozjaœnionš twarzš: - Niech mi podadzš tabliczki i styl, abym ten wiersz zapisał. Nigdy Lukan nie ułożył podobnego. Czyœcie uważali, żem znalazł gow mgnieniu oka? - O, niezrównany! - ozwało się kilka głosów. Nero zapisał wiersz i rzekł: Tak! Zemsta chce ofiary. Po czym powiódł wzrokiem po otaczajšcych. - A gdyby puœcić, wieœć, że to Watyniusz kazał podpalić miasto, i poœwięcić go gniewowi ludu? - O, boski! Kimże ja jestem? - zawołał Watyniusz. - Prawda! Trzeba kogoœ większego od ciebie... Witeliusza?... Witeliusz pobladł, lecz poczšł się œmiać. - Mój tłuszcz - odrzekł - mógłby chyba na nowo rozniecić pożar. Ale Nero miał co innego na myœli, szukał bowiem w duszy ofiary, która by naprawdęmogła zaspokoić gniew ludu, i znalazł jš. - Tygellinie - rzekł po chwili - ty spaliłeœ Rzym! Po zgromadzonych przebiegł dreszcz. Zrozumieli, że cezar tym razem przestał żartować i że nadchodzi chwila brzemienna w wypadki. A twarz Tygellina skurczyła się jak paszczapsa gotowego kšsać. - Spaliłem Rzym z twego rozkazu - rzekł. I poczęli patrzeć na siebie jak dwa demony.Nastała taka cisza, że słychać było brzęk much przelatujšcych przez atrium. - Tygellinie - ozwał się Nero - czy ty mnie kochasz? - Ty wiesz, panie. - Poœwięć się dla mnie! - Boski cezarze - odrzekł Tygellinus - czemu mi podajesz słodki napój, którego minie wolno do ust podnieœć? Lud szemrze i burzy się, czy chcesz, by poczęli burzyć się i pretorianie? Poczucie grozy œcisnęło serca obecnych. Tygellinus był prefektem pretorii i słowa jego miały wprost znaczenie groŸby. Sam Nero zrozumiał to i twarz jego oblekła siębladoœciš. Wtem wszedł Epafrodyt, wyzwoleniec cezara, z oznajmieniem, że boska Augusta życzy sobie widzieć Tygellina, albowiem ma u siebie ludzi, których prefekt powinien wysłuchać. Tygellin skłonił się cezarowi i wyszedł z twarzš spokojnš i pogardliwš. Oto, gdy chciano go uderzyć, pokazał zęby; dał do zrozumienia, kim jest, i znajšc tchórzostwoNerona był pewien, że ów władca œwiata nigdy nie poważy się podnieœć przeciw niemu ręki. Nero zaœ siedział przez chwilę w milczeniu, lecz widzšc, że obecni oczekujš od niego jakiegoœ słowa, rzekł: - Wyhodowałem węża na łonie. Petroniusz wzruszył ramionami, jak by chciał powiedzieć, że takiemu wężowi nietrudno urwać głowę. - Co powiesz? Mów, radŸ! - zawołał Nero ujrzawszy jego ruch. - Tobie jednemu ufam, bo ty masz więcej rozumu od nich wszystkich i kochasz mnie! Petroniusz miał już na ustach: "Mianuj mnieprefektem pretorii, a ja wydam ludowi Tygellina i uspokoję w jednym dniu miasto." Lecz wrodzone mu lenistwo przemogło. Byćprefektem znaczyło właœciwie dŸwigać na barkach osobę cezara i tysišce spraw publicznych. I po co mu ten trud? Zali nie lepiej czytywać w rozkosznej bibliotece wiersze, oglšdać wazy i posšgi lub trzymajšc na łonie boskie ciało Eunice przebierać palcami w jej złotych włosach ischylać usta do jej koralowych ust. Więc rzekł: - Ja radzę jechać do Achai. - Ach - odpowiedział Nero - czekałem od ciebie czegoœ więcej. Senat mnie nienawidzi.Gdy wyjadę któż mi zaręczy, czy nie zbuntujš się przeciw mnie i nie ogłoszš kogo innego cezarem? Lud był mi dawniej wierny, ale dziœ pójdzie za nimi... Na Hades!Gdyby ten senat i ten lud miał jednš głowę!... - Pozwól powiedzieć sobie, o boski, że chcšc zachować Rzym trzeba zachować choć kilku Rzymian - rzekł z uœmiechem Petroniusz. Lecz Nero poczšł narzekać: - Co mi po Rzymie i Rzymianach! Słuchano by mnie w Achai. Tu otacza mnie tylko zdrada. Wszyscy mnie opuszczajš! I wy gotowiœcie mnie zdradzić! Wiem to, wiem!... Wy ani pomyœlicie, co powiedzš o was potomne wieki, gdy opuœcicie takiego artystę, jak ja. Tu nagle uderzył się w czoło i zawołał: - Prawda!... Wœród tych trosk zapominam i ja, kim jestem. To rzekłszy zwrócił się do Petroniusza z twarzš całkiem już rozjaœnionš. - Petroniuszu - rzekł - lud szemrze, ale gdybym wzišł lutnię i wyszedł z niš na PoleMarsowe, gdybym zaœpiewał mu tę pieœń, którš œpiewałem wam w czasie pożaru, czysšdzisz, że nie wzruszyłbym go mym œpiewem, jak niegdyœ Orfeusz wzruszał dzikie zwierzęta? Na to Tuliusz Senecjo, któremu pilno było wrócić do swoich niewolnic przywiezionych z Ancjum i który niecierpliwił się od dawna,rzekł: - Bez wštpienia, cezarze, gdyby ci pozwolilirozpoczšć. - JedŸmy do Hellady! - zawołał z niechęciš Nero. Lecz w tej chwili weszła Poppea, a za niš Tygellinus. Oczy obecnych zwróciły się mimo woli ku niemu, nigdy bowiem żaden tryumfator nie wjeżdżał z takš dumš na Kapitol, z jakš on stanšł przed cezarem. Po czym jšł mówić z wolna i dobitnie, głosem, w którym był jakby zgrzyt żelaza:- Wysłuchaj mnie, cezarze, albowiem mogę ci powiedzieć: znalazłem! Ludowi potrzeba zemsty i ofiary, ale nie jednej, lecz setek itysięcy. Zaliœ ty kiedy słyszał, panie, kto był Chrestos, ten przez Poncjusza Piłata ukrzyżowan? I czy wiesz, kto sš chrzeœcijanie? Zalim ci nie mówił o ich zbrodniach i bezecnych obrzędach, o przepowiedniach, iż ogień przyniesie koniecœwiatu? Lud nienawidzi ich i podejrzewa. Nikt ich nie widział w œwištyniach, albowiem bogów naszych poczytujš za złe duchy; nie masz ich w Stadium, bo pogardzajš gonitwami. Nigdy dłonie żadnegochrzeœcijanina nie uczciły cię oklaskiem. Nigdy żaden nie uznał cię za boga. Nieprzyjaciółmi sš rodu ludzkiego, nieprzyjaciółmi miasta i twymi. Lud szemrze przeciw tobie, ale nie tyœ mi, cezarze, kazał spalić Rzym i nie ja go spaliłem... Lud pragnie zemsty, niech jš ma.Lud pragnie krwi i igrzysk, niech je ma. Ludpodejrzewa ciebie, niech jego podejrzenia zwrócš się w innš stronę. Nero słuchał z poczštku ze zdumieniem. Lecz w miarę słów Tygellina aktorska twarz jego poczęła się zmieniać i przybierać na przemian wyraz gniewu, żalu, współczucia, oburzenia. Nagle powstał i zrzuciwszy z siebie togę, która spłynęła mu do stóp, wycišgnšł obie ręce w górę i przez chwilę pozostał tak w milczeniu. Wreszcie ozwał się głosem tragika: - Zeusie, Apollinie, Hero, Atene, Persefono iwy wszyscy nieœmiertelni bogowie, czemuœcie nie przyszli nam w pomoc? Co tonieszczęsne miasto uczyniło tym okrutnikom, że je tak nieludzko spalili? - Nieprzyjaciółmi sš rodu ludzkiego i twymi- rzekła Poppea. A inni poczęli wołać: - Uczyń sprawiedliwoœć! Ukarz podpalaczy! Sami bogowie chcš pomsty. On zaœ siadł, spuœcił głowę na piersi i znów milczał, jak by niegodziwoœć, o której usłyszał, ogłuszyła go. Lecz po chwili potrzšsnšł rękoma i ozwał się: - Jakież kary i jakież męki godne sš takiej zbrodni?... Ale bogi mnie natchnš i z pomocšpotęg Tartaru dam biednemu ludowi memu takie widowisko, że przez wieki będzie mniewspominał z wdzięcznoœciš. Czoło Petroniusza pokryło się nagle chmurš. Pomyœlał o niebezpieczeństwie, jakie zawiœnie nad Ligiš, nad Winicjuszem, którego kochał, i nad wszystkimi tymi ludŸmi, których naukę odrzucał, ale o których niewinnoœci był przekonany. Pomyœlał również, że rozpocznie się jedna z takich krwawych orgii, jakich nie znosiły jego oczy estety. Lecz przede wszystkim mówił sobie: "Muszę ratować Winicjusza, który oszaleje, jeœli tamta dziewczyna zginie", i ten wzglšd przeważył wszystkie inne, Petroniusz rozumiał bowiem dobrze, że poczyna grę tak niebezpiecznš, jak nigdyw życiu. Poczšł wszelako mówić swobodnie i niedbale, jak mówił zwykle, gdy krytykował lub wyœmiewał nie doœć estetyczne pomysły cezara i augustianów: - A więc znaleŸliœcie ofiary! Dobrze! Możecie je posłać na areny lub przybrać w"bolesne tuniki". Również dobrze! Ale posłuchajcie mnie. Macie władzę, macie pretorianów, macie siłę, bšdŸcie zatem szczerzy przynajmniej wówczas, gdy nikt was nie słyszy. Oszukujcie lud, ale nie siebie samych. Wydajcie ludowi chrzeœcijan,skażcie ich, na jakie chcecie męki, miejcie jednak odwagę powiedzieć sobie, że nie oni spalili Rzym!... Phy! Nazywacie mnie arbitrem elegancji, więc oœwiadczam wam, że nie znoszę nędznych komedyj. Phy! Ach, jak to wszystko przypomina mi budy teatralne koło Porta Asinaria, w których aktorowie grajš dla uciechy przedmiejskiej gawiedzi bogów i królów, a po przedstawieniu popijajš cebulę kwaœnym winem lub dostajš baty. BšdŸcie naprawdę bogami i królami, bo mówię wam, że możecie sobie na to pozwolić. Co do ciebie, cezarze, groziłeœ nam sšdem wieków potomnych, ale pomyœl, że one wydadzš wyrok i o tobie. Na boskš Klio! Nero, władca œwiata, Nero, bóg, spalił Rzym, bo był tak potężnym na ziemi, jak Zeus w Olimpie. Nero, poeta, kochał tak poezję, żepoœwięcił dla niej ojczyznę! Od poczštku œwiata nikt nic podobnego nie uczynił, na nic podobnego się nie ważył. Zaklinam cię wimię dziewięciu Libetryd, nie wyrzekaj się takiej sławy, bo oto pieœni o tobie będš brzmiały do skończenia wieków. Czymże przy tobie będzie Priam, czym Agamemnon, czym Achilles, czym sami bogowie? Mniejsza, czy spalenie Rzymu jest rzeczš dobrš, ale jest wielkš i niezwykłš! A przy tym mówię ci, że lud nie podniesie na ciebiedłoni! To nieprawda! Miej odwagę! Strzeż się postępków niegodnych ciebie, bo tobie grozi tylko to, że potomne wieki mogš powiedzieć: "Nero spalił Rzym, ale jako małoduszny cezar i małoduszny poeta, wyparł się wielkiego czynu ze strachu i zrzucił winę na niewinnych!" Słowa Petroniusza czyniły zwykle silne na Neronie wrażenie, lecz tym razem sam Petroniusz nie łudził się, rozumiał bowiem,iż to, co mówi, jest œrodkiem ostatecznym,który może wprawdzie w szczęœliwym wypadku uratować chrzeœcijan, ale jeszczełacniej może zgubić jego samego. Nie zawahał się jednak, gdyż szło mu zarazemo Winicjusza, którego kochał, i o hazard, którym się bawił. "Koœci sš rzucone - mówił sobie - i zobaczymy, o ile w małpie strach o własnš skórę przeważy nad miłoœciš dla sławy." I w duszy nie wštpił, że jednak przeważy strach. Tymczasem po słowach jego zapadło milczenie. Poppea i wszyscy obecni patrzyli jak w tęczę w oczy Nerona, ów zaœ poczšłpodnosić wargi w górę, zbliżajšc je do samych nozdrzy, jak zwykł był czynić, gdynie wiedział, co poczšć. Wreszcie zakłopotanie i niechęć odbiły się widocznie na jego twarzy. - Panie - zawołał widzšc to Tygellinus - pozwól mi odejœć, bo gdy chcš wystawić nazgubę twš osobę, a przy tym zwš cię małodusznym cezarem, małodusznym poetš, podpalaczem i komediantem, uszy moje nie mogš znieœć takich słów. "Przegrałem" - pomyœlał Petroniusz. Lecz zwróciwszy się do Tygellina zmierzył go wzrokiem, w którym była pogarda wielkiego pana i wykwintnego człowieka dlanędznika, po czym rzekł: - Tygellinie, ciebie to nazwałem komediantem, albowiem jesteœ nim nawet i teraz. - Czy dlatego, że nie chcę słuchać twych obelg? - Dlatego, że udajesz miłoœć bez granic dla cezara, a przed chwilš groziłeœ mu pretorianami, co zrozumieliœmy my wszyscyi on także. Tygellinus, który nie spodziewał się, aby Petroniusz oœmielił się rzucić na stół podobne koœci, pobladł, stracił głowę i oniemiał. Ale było to ostatnie zwycięstwo arbitra elegancji nad współzawodnikiem, gdyż w tej chwili Poppea rzekła: - Panie, jak możesz pozwolić, by nawet myœl taka przeszła przez czyjšœ głowę, a tym bardziej, by ktoœ oœmielił się wypowiedzieć jš głoœno wobec ciebie. - Ukarz zuchwalca! - zawołał Witeliusz. Nero podniósł znów wargi do nozdrzy i zwróciwszy na Petroniusza swe szkliste oczy krótkowidza, rzekł: - Także to wypłacasz mi się za przyjaŸń, którš dla ciebie miałem? - Jeœli się mylę, dowiedŸ mi tego - odpowiedział Petroniusz lecz wiedz, że mówię to, co mi nakazuje miłoœć do ciebie. - Ukarz zuchwalca! - powtórzył Witeliusz. - Uczyń to! - ozwało się kilka głosów. W atrium zrobił się szmer i ruch, albowiemludzie spoczęli się odsuwać od Petroniusza. Odsunšł się nawet Tuliusz Senecjo, jego stały towarzysz przy dworze, i młody Nerwa, który okazywał mu dotychczas najżywszš przyjaŸń. Po chwili Petroniusz został sam po lewej stronie atrium i z uœmiechem na ustach, rozgarniajšc dłoniš fałdy togi, czekał jeszcze, co powie lub pocznie cezar. Cezar zaœ rzekł: - Chcecie, bym go ukarał, lecz to mój towarzysz i przyjaciel, więc chociaż zraniłmi serce, niech wie, że to serce ma dla przyjaciół tylko... przebaczenie. "Przegrałem i zginšłem" - pomyœlał Petroniusz. Tymczasem cezar wstał, narada była skończona. Rozdział L Petroniusz udał się do siebie, Nero zaœ z Tygellinem przeszli do atrium Poppei, gdzie iemię. Mška z cie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż PŸ c2ď c2 ]2*–c3€˛8¨,3czekali na nich ludzie, z którymi prefekt poprzednio rozmawiał. Było tam dwóch "rabbich" z Zatybrza, przybranych w długie uroczyste szaty, z mitrami na głowach, młody pisarz, ich pomocnik, oraz Chilo. Na widok cezara kapłani pobledli ze wzruszenia i podniósłszy na wysokoœć ramion ręce, pochylili głowy aż do dłoni. - Witaj, monarcho monarchów i królu królów - rzekł starszy - witaj, władco ziemi, opiekunie ludu wybranego i cezarze, lwie między ludŸmi, którego panowanie jest jako œwiatłoœć słoneczna i jako cedr libański, i jako Ÿródło, i jako palma, i jako balsam jerychoński!... - Nie nazywacie mnie bogiem? - spytał cezar. Kapłani pobledli jeszcze mocniej; starszy znów zabrał głos: - Słowa twoje, panie, sš słodkie jako grono winnej macicy i jako figa dojrzała, albowiem Jehowa napełnił dobrociš serce twoje. Lecz poprzednik ojca twego, cezar Kajus, był okrutnikiem, a jednak wysłańcy nasi nie nazywali go bogiem, przekładajšc œmierć samš nad obrazę Zakonu. - I Kaligula kazał ich rzucić lwom? - Nie, panie. Cezar Kajus ulškł się gniewu Jehowy. I podnieœli głowy, albowiem imię potężnego Jehowy dodało im odwagi. Ufni w moc Jego,œmielej już patrzyli w oczy Nerona. - Oskarżacie chrzeœcijan o spalenie Rzymu? - spytał cezar. - My, panie, oskarżamy ich tylko, że sš nieprzyjaciółmi Zakonu, nieprzyjaciółmi rodu ludzkiego, nieprzyjaciółmi Rzymu i twymi i że od dawna grozili miastu i œwiatu ogniem. Resztę dopowie ci ten człowiek, którego usta nie skalajš się kłamstwem, albowiem w żyłach jego matki płynęła krew wybranego narodu. Nero zwrócił się do Chilona: - Kto jesteœ? - Twój czciciel, Ozyrysie, a przy tym ubogi stoik... - Nienawidzę stoików - rzekł Nero - nienawidzę Trazeasza, nienawidzę Muzoniusza i Kornuta. Wstrętna mi jest ich mowa, ich pogarda sztuki, ich dobrowolna nędza i niechlujstwo. - Panie, twój mistrz, Seneka, ma tysišc stołów cytrusowych. Zechciej tylko, a będęich miał dwakroć więcej. Jestem stoikiem zpotrzeby. Przybierz, o Promienisty, mój stoicyzm w wieniec z róż, i postaw przed nim dzban wina, a będzie œpiewał Anakreonta tak, że zgłuszy wszystkich epikurejczyków. Nero, któremu przypadł do smaku przydomek "Promienisty", uœmiechnšł się i rzekł: - Podobasz mi się! - Ten człowiek wart tyle złota, ile sam waży - zawołał Tygellinus. Chilo zaœ odpowiedział: - Dopełnij, panie, mojej wagi twojš hojnoœciš, gdyż inaczej wiatr uniesie zapłatę. - Zaiste, nie przeważyłbyœ Witeliusza - wtršcił cezar. - Eheu, Srebrnołuki, mój dowcip nie jest z ołowiu. - Widzę, że twój Zakon nie zabrania ci zwaćmnie bogiem? - O, nieœmiertelny! mój Zakon jest w tobie: chrzeœcijanie bluŸnili przeciw temu Zakonowi i dlategom ich znienawidził. - Co wiesz o chrzeœcijanach? - Czy pozwolisz mi płakać, boski? - Nie - rzekł Nero - to mnie nudzi. - I po trzykroć masz słusznoœć, albowiem oczy, które cię widziały, powinny raz na zawsze oschnšć z łez. Panie, broń mnie od moich nieprzyjaciół. - Mów o chrzeœcijanach - rzekła Poppea z odcieniem niecierpliwoœci. - Będzie, jak ty każesz, Izydo - odpowiedział Chilo. - Oto od młodoœci poœwięciłem się filozofii i szukałem prawdy. Szukałem jej i u dawnych boskich mędrców, i w Akademii w Atenach, i w Serapeum aleksandryjskim. Posłyszawszy ochrzeœcijanach, sšdziłem, że to jest jakaœ nowa szkoła, w której będę mógł znaleŸć kilka ziarn prawdy, i poznałem się z nimi, na moje nieszczęœcie! Pierwszym chrzeœcijaninem, do którego mnie zły los zbliżył, był Glaukos, lekarz w Neapolu. Od niego to dowiedziałem się z czasem, że oni oddajš czeœć niejakiemu Chrestosowi, któryim obiecał wytępić wszystkich ludzi i zniszczyć wszystkie miasta na ziemi, ich zaœ zostawić, jeżeli mu pomogš w wytępieniu Deukalionowych dzieci. Dlatego to, o panie, oni nienawidzš ludzi, dlatego zatruwajš fontanny, dlatego na zebraniach swych miotajš przekleństwa na Rzym i na wszystkie œwištynie, w których czeœć bywaoddawana naszym bogom. Chrestos był ukrzyżowan, ale obiecał im, że gdy Rzym będzie zniszczony ogniem, wówczas po raz drugi przyjdzie na œwiat - i odda im panowanie nad ziemiš... - Teraz lud zrozumie, dlaczego Rzym zostałspalony - przerwał Tygellinus. - Wielu już rozumie, panie - odpowiedział Chilo - albowiem chodzę po ogrodach, po Polu Marsowym i nauczam. Lecz jeœli mnie zechcecie wysłuchać do końca, zrozumiecie, jakie mam do zemsty powody. Glaukos lekarz nie zdradzał się z poczštku przede mnš, że ich nauka nakazuje nienawiœć do ludzi. Owszem, mówił mi, że Chrestos jest dobrym bóstwem i że podstawš jego nauki jest miłoœć. Tkliwe moje serce nie mogło się oprzeć takim prawdom, więc pokochałem Glaukosa i zaufałem mu. Dzieliłem się z nim każdym kawałkiem chleba, każdym groszem i czy wiesz, panie, jak mi się wypłacił? Oto w drodze z Neapolu do Rzymu pchnšł mnie nożem, mojš zaœ żonę, mojš pięknš i młodšBerenikę zaprzedał handlarzom niewolników. Gdyby Sofokles znał moje dzieje... Ale co mówię! Słucha mnie ktoœ lepszy niż Sofokles. - Biedny człowiek! - rzekła Poppea. - Kto ujrzał oblicze Afrodyty, nie jest biednym, pani, a ja widzę je w tej chwili. Lecz wówczas szukałem pociechy w filozofii. Przybywszy do Rzymu starałem się trafić do starszych chrzeœcijańskich, aby uzyskać sprawiedliwoœć na Glauku. Myœlałem, że go zmuszę do oddania mi żony... Poznałem ich arcykapłana, poznałem drugiego imieniem Paweł, który był tu uwięzion, ale potem został uwolniony, poznałem syna Zebedeusza, poznałem Lina i Kleta, i wielu innych. Wiem,gdzie mieszkali przed pożarem, wiem, gdziesię schodzš, mogę wskazać jedno podziemiewe Wzgórzu Watykańskim i jeden cmentarz za bramš Nomentańskš, na którym odprawujš swoje bezecne obrzędy. Widziałem tam Piotra Apostoła, widziałem Glauka, jak mordował dzieci, aby Apostoł miał czym skrapiać głowy obecnych, i widziałem Ligię, wychowankę Pomponii Grecyny, która chełpiła się, że nie mogšc przynieœć krwi dziecięcej przynosi jednak œmierć dziecka, albowiem urzekła małš Augustę, córkę twojš, o Ozyrysie, i twojš, o Izydo! - Słyszysz, cezarze! - rzekła Poppea. - Byćże to może? - zawołał Nero. - Mogłem odpuœcić krzywdy własne - mówił dalej Chilo - lecz usłyszawszy o waszych chciałem jš nożem pchnšć. Niestety, przeszkodził mi szlachetny Winicjusz, który jš miłuje. - Winicjusz? Wszakże ona od niego uciekła?- Ona uciekła, ale on jej szukał, gdyż nie mógł bez niej żyć. Za nędznš zapłatę pomagałem mu jej szukać i ja to wskazałem mu dom, w którym mieszkała wœród chrzeœcijan na Zatybrzu. Udaliœmy się tam razem, a z nami i twój zapaœnik, Kroto, którego szlachetny Winicjusz najšł dla bezpieczeństwa. Lecz Ursus, niewolnik Ligii, zdusił Krotona. Człowiek to strasznejsiły, o panie, który bykom skręca głowy tak łatwo, jak by inny skręcał makówki. Aulus i Pomponia miłowali go za to. - Na Herkulesa! - rzekł Nero. - Œmiertelnik,który zdusił Krotona, godzien jest mieć posšg na Forum. Ale mylisz się lub zmyœlasz, starcze, albowiem Krotona zabił nożem Winicjusz. - Tak to ludzie okłamujš bogów. O, panie, jasam widziałem, jak żebra Krotona łamały się w rękach Ursusa, który następnie powalił i Winicjusza. Byłby go zabił, gdyby nie Ligia. Winicjusz długo potem chorował, lecz oni pielęgnowali go majšc nadzieję, że z miłoœci stanie się chrzeœcijaninem. Jakoż stał się chrzeœcijaninem. - Winicjusz? - Tak jest. - A może i Petroniusz? - spytał skwapliwie Tygellin. Chilo poczšł wić się, trzeć ręce i rzekł: - Podziwiam twš przenikliwoœć, panie! O... być może! Bardzo być może! - Teraz rozumiem, dlaczego tak bronił chrzeœcijan. Lecz Nero poczšł się œmiać. - Petroniusz chrzeœcijaninem!... Petroniusz nieprzyjacielem życia i rozkoszy! Nie bšdŸcie głupcami i nie chciejcie, abym w towierzył, gdyż gotówem w nic nie uwierzyć.- Lecz szlachetny Winicjusz został chrzeœcijaninem, panie. Przysięgam na ten blask, jaki od ciebie bije, że mówię prawdę i że nic nie przejmuje mnie takim obrzydzeniem, jak kłamstwo. Pomponia jestchrzeœcijankš, mały Aulus jest chrzeœcijaninem i Ligia, i Winicjusz. Służyłem mu wiernie, on zaœ w nagrodę nażšdanie Glauka lekarza kazał mnie schłostać, choć jestem stary, a byłem chory i głodny. I przysišgłem na Hades, żemu to zapamiętam. O, panie, pomœcij na nichmoje krzywdy, a ja wam wydam Piotra Apostoła i Linusa, i Kleta, i Glauka, i Kryspa, samych starszych, i Ligię, i Ursusa, wskażę wam ich setki, tysišce, wskażę domy modlitwy, cmentarze, wszystkie wasze więzienia nie obejmš ich!...Beze mnie nie potrafilibyœcie ich znaleŸć! Dotychczas w biedach moich szukałem pociechy tylko w filozofii, niechaj jš teraz znajdę w łaskach, jakie na mnie spłynš... Stary jestem, a nie zaznałem życia, niech odpocznę!... - Chcesz być stoikiem przed pełnš misš - rzekł Nero. - Kto oddaje przysługę tobie, tym samym jšnapełnia. - Nie mylisz się, filozofie. Ale Poppea nie traciła z myœli swych nieprzyjaciół. Upodobanie jej do Winicjusza było wprawdzie raczej chwilowym zachceniem powstałym pod wpływem zazdroœci, gniewu i obrażonej miłoœci własnej. A jednak chłód młodego patrycjusza dotknšł jš głęboko i napełnił jej serce zawziętš urazš. Już to samo, że œmiał przenieœć nad niš innš, zdawało jej się występkiem wołajšcym o pomstę. Co do Ligii, znienawidziła jš od pierwszej chwili, w której zaniepokoiła jš pięknoœć tej północnej lilii. Petroniusz, który mówił o zbyt wšskich biodrach dziewczyny, mógł wmówić, co chciał, w cezara, ale nie w Augustę. Znawczyni Poppea od jednego rzutuoka zrozumiała, że w całym Rzymie jedna Ligia może z niš współzawodniczyć, a nawet jš zwyciężyć. I od tej chwili zaprzysięgła jej zgubę. - Panie - rzekła - pomœcij nasze dziecko! - Œpieszcie się! - zawołał Chilo. - Œpieszcie się! Inaczej, Winicjusz jš ukryje. Ja wskażę dom, do którego znów wrócili po pożarze. - Dam ci dziesięciu ludzi i idŸ natychmiast - rzekł Tygellinus. - Panie! Tyœ nie widział Krotona w rękach Ursusa: jeœli dasz pięćdziesięciu, pokażę tylko z daleka dom. Ale jeœli nie uwięzicie i Winicjusza, zginšłem. Tygellin spojrzał na Nerona. - Czyby nie było dobrze, o boski, załatwić się zarazem z wujem i siostrzeńcem? Nero pomyœlał chwilę i odrzekł: - Nie! nie teraz... Ludzie nie uwierzyliby, gdyby chciano w nich wmówić, że Petroniusz, Winicjusz lub Pomponia Grecyna podpalili Rzym. Zbyt piękne mieli domy... Dziœtrzeba innych ofiar, a tamtych kolej przyjdzie póŸniej: - Więc daj mi, panie, żołnierzy, by mnie strzegli - rzekł Chilo. - Tygellin pomyœli o tym. - Zamieszkasz tymczasem u mnie - rzekł prefekt. Radoœć poczęła bić od twarzy Chilona. - Wydam wszystkich! Tylko się œpieszcie! Œpieszcie się! - wołał ochrypłym głosem. Rozdział LI Petroniusz wyszedłszy od cezara kazał sięnieœć do swego domu na Karynach, który, otoczony z trzech stron ogrodem i majšc z przodu małe forum Cecyliów, wyjštkowo ocalał w czasie pożaru. Z tego powodu inni augustianie, którzy potracili domy, a w nich mnóstwo bogactw idzieł sztuki, nazywali Petroniusza szczęœliwym. Mówiono zresztš o nim od dawna, że jest pierworodnym synem Fortuny, a coraz żywsza przyjaŸń, jakš muw ostatnich czasach okazywał cezar, zdawała się potwierdzać słusznoœć tego mniemania. Lecz ów pierworodny syn Fortuny mógł rozmyœlać teraz chyba nad zmiennoœciš tej matki, a raczej nad podobieństwem jej z Chronosem pożerajšcym własne dzieci. - Gdyby mój dom był się spalił - mówił sobie - a z nim razem moje gemmy, moje naczynia etruskie i szkło aleksandryjskie, imiedŸ koryncka, to może Nero naprawdę zapomniałby urazy. Na Polluksa! I pomyœleć, że ode mnie tylko zależało, by wobecnej chwili być prefektem pretorianów. Byłbym Tygellina ogłosił za podpalacza, którym zresztš jest, byłbym go ubrał w "bolesnš tunikę", wydał ludowi, ochronił chrzeœcijan i odbudował Rzym. Kto wie nawet, czy uczciwym ludziom nie poczęłobysię dziać lepiej. Powinienem był to zrobić choćby ze względu na Winicjusza. W razie zbytniej roboty jemu ustšpiłbym urzšd prefekta - i Nero nie próbowałby się nawetopierać... Niechby sobie Winicjusz ochrzcił potem wszystkich pretorianów i samego nawet cezara, co by mi to mogło szkodzić! Nero pobożny, Nero cnotliwy i miłosierny - pocieszny by nawet przedstawiał widok. I jego niekłopotliwoœć była tak wielka, że poczšł się uœmiechać. Lecz po chwili myœl jego zwróciła się w innš stronę. Zdawało mu się, że jest w Ancjum i że Paweł z Tarsu mówi do niego: "Nazywacie nas nieprzyjaciółmi życia, ale odpowiedz mi, Petroniuszu: gdyby cezar byłchrzeœcijaninem i postępował wedle naszej nauki, czy życie wasze nie byłoby pewniejsze i bezpieczniejsze?" I wspomniawszy te słowa, mówił sobie dalej: - Na Kastora! Ilu tu chrzeœcijan pomordujš,tylu Paweł znajdzie nowych, bo jeœli œwiat nie może stać na łotrostwie, to on ma słusznoœć... Ale kto wie, czy nie może, skoro stoi. Ja sam, który nauczyłem się niemało, nie nauczyłem się, jak być doœć wielkim łotrem, i dlatego przyjdzie sobie żyły otworzyć... Ale przecie na tym musiałoby się skończyć, a gdyby nawet nie skończyło się tak, to skończyłoby się inaczej. Szkoda mi Eunice i mojej wazy mirreńskiej, ale Eunice jest wolnš, a waza pójdzie ze mnš. Ahenobarbus nie dostanie jej w żadnym razie! Szkoda mi również Winicjusza. Zresztš, jakkolwiek mniej nudziłem się w ostatnich czasach niż dawniej, jestem gotów. Na œwiecie rzeczy sš piękne, ale ludzie w większej częœci tak plugawi, że życia nie warto żałować. Kto umiał żyć, ten powinien umieć umrzeć. Jakkolwiek należałem do augustianów, byłem człowiekiem więcej wolnym niż oni tam przypuszczajš. Tu wzruszył ramionami. - Oni tam może myœlš, że w tej chwili drżš mi kolana i strach podnosi mi włosy na głowie, a ja wróciwszy do domu wezmę kšpiel w fiołkowej wodzie, po czym moja Złotowłosa sama mnie namaœci i po posiłkukażemy sobie œpiewać na głosy ten hymn doApollina, który ułożył Antemios. Sam kiedyœpowiedziałem: "O œmierci nie warto myœleć,bo ona bez naszej pomocy o nas myœli." Byłaby jednak rzeczš godnš podziwu, gdybynaprawdę istniały jakie Pola Elizejskie, a nanich cienie... Eunice przyszłaby z czasem domnie i błšdzilibyœmy razem po łškach porosłych asfodelem. Znalazłbym też towarzystwo lepsze niż tu. Co za błazny! coza kuglarze, co za gmin plugawy bez smakuipoloru! Dziesięciu arbitrów elegancji nie przerobiłoby tych Trymalchionów na przyzwoitych ludzi. Na Persefonę! Mam ich doœć! I spostrzegł ze zdziwieniem, że już coœ rozdzieliło go od tych ludzi. Znał ich przecie dobrze i wiedział przedtem, co o nich sšdzić, a jednak wydali mu się teraz jacyœ dalsi i godniejsi pogardy niż zwykle. Naprawdę miał ich dosyć. Lecz następnie poczšł zastanawiać się nad położeniem. Dzięki swej przenikliwoœci zrozumiał, że zguba nie grozi mu natychmiast. Nero skorzystał przecie z odpowiedniej chwili, aby wypowiedzieć kilkapięknych, podniosłych słów o przyjaŸni, o przebaczeniu, i poniekšd zwišzał się nimi. Będzie teraz musiał szukać pozorów, a nimje znajdzie, może upłynšć sporo czasu. "Przede wszystkim wyprawi igrzysko z chrzeœcijan - mówił sobie Petroniusz - potem dopiero pomyœli o mnie, a jeœli tak, to nie warto się tym kłopotać ni zmieniać trybu życia. Bliższe niebezpieczeństwo grozi Winicjuszowi!..." I odtšd myœlał już tylko o Winicjuszu, którego postanowił ratować. Niewolnicy nieœli szybko lektykę wœród ruin, popielisk i kominów, jakimi były jeszcze zapełnione Karyny, lecz on rozkazał im biec pędem, by jak najprędzej stanšć u siebie. Winicjusz, którego insula spłonęła, mieszkał u niego i na szczęœcie był w domu. - Widziałeœ dziœ Ligię? - spytał go na wstępie Petroniusz. - Od niej wracam. - Słuchajże, co ci powiem, i nie trać czasu na pytania. Postanowiono dziœ u cezara złożyć na chrzeœcijan winę za podpalenie Rzymu. Grozi im przeœladowanie i męki. Poœcig rozpocznie się lada chwila. Bierz Ligię i uciekajcie natychmiast choćby za Alpy lub do Afryki. I œpiesz się, bo z Palatynu bliżej na Zatybrze niż stšd! Winicjusz był istotnie nadto żołnierzem, bytracić czas na zbyteczne pytania. Słuchał znamarszczonš brwiš, z twarzš skupionš i gdzie iemię. Mška z cie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPsc3Ăä c3§yc3 +Rc3r9ô13groŸnš, ale bez przerażenia. Widocznie pierwszy uczuciem, jakie budziło się w tej naturze wobec niebezpieczeństwa, była chęć walki i obrony. - Idę - rzekł. - Słowo jeszcze: weŸ kapsę ze złotem, weŸ broń i garœć twoich ludzi chrzeœcijan. W razie potrzeby, odbij! Winicjusz był już we drzwiach atrium. - Przyœlij mi wiadomoœć przez niewolnika - zawołał za odchodzšcym Petroniusz. I pozostawszy sam, poczšł chodzić wzdłużkolumn zdobišcych atrium, rozmyœlajšc o tym, co się stanie. Wiedział, że Ligia i Linuswrócili po pożarze do dawnego domu, który, jak większa częœć Zatybrza, ocalał, i to była okolicznoœć niepomyœlna, inaczej bowiem niełatwo byłoby ich odnaleŸć wœródtłumów. Spodziewał się jednak, że i tak nikt w Palatynie nie wie, gdzie mieszkajš, awięc że w każdym razie Winicjusz uprzedzi pretorianów. Przyszło mu również na myœl,iż Tygellin, chcšc wyłowić za jednym zamachem jak największš iloœć chrzeœcijan,musi sieć rozcišgnšć na cały Rzym, to jest podzielić pretorianów na małe oddziały. Jeœli przyœlš po niš nie więcej jak dziesięciu ludzi - myœlał - to sam olbrzym ligijski połamie im koœci, a cóż dopiero, gdyw pomoc przyjdzie mu Winicjusz. I myœlšc o tym nabrał otuchy. Wprawdzie postawić zbrojny opór pretorianom było to niemal toż samo, co rozpoczšć wojnę z cezarem. Petroniusz wiedział także, że jeżeli Winicjusz uchroni się przed zemstš Nerona,to zemsta ta może spaœć na niego, ale niewiele o to dbał. Owszem, myœl pomieszania szyków Neronowi i Tygellinowi rozweseliła go. Postanowił nie pożałować na to ni pieniędzyni ludzi, że zaœ Paweł z Tarsu nawrócił jeszcze w Ancjum większš częœć jego niewolników, przeto mógł być pewny, że w sprawie obrony chrzeœcijanki może liczyć na ich gotowoœć i poœwięcenie. Wejœcie Eunice przerwało mu rozmyœlania. Na jej widok wszystkie jego kłopoty i troski pierzchły bez œladu. Zapomniał o cezarze, o niełasce, w jakš popadł, o znikczemniałych augustianach, o poœcigu grożšcym chrzeœcijanom, o Winicjuszu i Ligii, a patrzył tylko na niš oczyma estety, rozmiłowanego w cudnych kształtach, i kochanka, dla którego z tych kształtów tchnie miłoœć. Ona, przybrana w przezroczš fioletowš szatę, zwanš Coa vestis, przez którš przeglšdało jej różane ciało, była istotnie piękna jak bóstwo. Czujšc się przy tym podziwianš i kochajšc go całš duszš, zawsze spragniona jego pieszczot, poczęła płonić się z radoœci, jakgdyby była nie nałożnicš, ale niewinnym dziewczęciem. - Co mi powiesz, Charyto? - rzekł Petroniusz wycišgajšc do niej ręce. Ona zaœ chylšc ku niemu swš złotš głowę odrzekła: - Panie, przyszedł Antemios ze œpiewakami i pyta, czy go zechcesz słuchać dzisiaj? - Niechaj zaczeka. Zaœpiewa nam przy obiedzie hymn do Apollina. Wokół jeszcze zgliszcza i popioły, a my będziem słuchali hymnu do Apollina! Na gaje Pafijskie! Gdy cię widzę w tej Coa vestis, zdaje mi się, żeAfrodyta przesłoniła się ršbkiem nieba i stoi przede mnš. - O, panie! - rzekła Eunice. - PójdŸ tu, Eunice, obejmij mnie ramionami idaj mi usta twoje... Kochasz ty mnie? - Nie kochałabym więcej Zeusa. To rzekłszy przycisnęła usta do jego ust, drżšc mu w ramionach ze szczęœcia. Lecz po chwili Petroniusz rzekł: - A gdyby przyszło nam się rozłšczyć?... Eunice spojrzała mu z przestrachem w oczy. - Jak to panie?... - Nie lękaj się!... Bo widzisz, kto wie, czy nie będę musiał wybrać się w dalekš podróż. - WeŸ mnie ze sobš... Lecz Petroniusz zmienił nagle przedmiot rozmowy i zapytał: - Powiedz mi, czy na trawnikach w ogrodziesš asfodele? - W ogrodzie cyprysy i trawniki pożółkły od pożaru, z mirtów opadły liœcie i cały ogród wyglšda jak umarły. - Cały Rzym wyglšda jak umarły, a wkrótce będzie prawdziwym cmentarzem, Czy wiesz, że wyjdzie edykt przeciw chrzeœcijanom i rozpocznie się przeœladowanie, w czasie którego zginš tysišce ludzi? - Za co będš ich karali, panie? To ludzie dobrzy i cisi. - Właœnie za to. - Wiec jedŸmy nad morze. Twoje boskie oczy nie lubiš patrzeć na krew. - Dobrze, ale tymczasem muszę się wykšpać. PrzyjdŸ do elaeothesium namaœcićmi ramiona. Na pas Kiprydy! Nigdy nie wydałaœ mi się jeszcze tak piękna. Każę ci zrobić wannę w kształcie konchy, a ty będziesz w niej jak kosztowna perła... PrzyjdŸ, Złotowłosa. I odszedł, a w godzinę póŸniej oboje w wieńcach róż i z zamglonymi oczyma spoczęli przed stołem zastawionym złotyminaczyniami. Usługiwały im pacholęta przebrane za amorów, oni zaœ, popijajšc wino z bluszczowych kruż, słuchali hymnu Apollina, œpiewanego przy dŸwięku harf podwodzš Antemia. Co ich mogło obchodzić, że naokół willi sterczały ze zgliszcz kominy domów, i że powiewy wiatru roznosiły popioły spalonego Rzymu. Czuli się szczęœliwi i myœleli tylko o miłoœci, która im życie zmieniała jakby w boski sen. Lecz zanim hymn był skończony, wszedł dosali niewolnik przełożony nad atrium. - Panie - rzekł głosem, w którym drgał niepokój - centurion z oddziałem pretorianów stoi przed bramš i z rozkazu cezara pragnie widzieć się z tobš. Œpiew i dŸwięk harf ustały. Niepokój udzielił się wszystkim obecnym, albowiem cezar w stosunkach z przyjaciółmi nie posługiwał się zwykle pretorianami i przybycie ich nie wróżyło w owych czasachnic dobrego. Jeden tylko Petroniusz nie okazał najmniejszego wzruszenia i rzekł, jak by mówił człowiek, którego nudzš cišgłe wezwania: - Mogli też dać mi spokojnie zjeœć obiad. Po czym zwrócił się do przełożonego nad atrium: - Wpuœć. Niewolnik zniknšł za kotarš, w chwilę póŸniej dały się słyszeć ciężkie kroki i do sali wszedł znajomy Petroniuszowi setnik Aper, cały w zbroi i w żelaznym hełmie na głowie. - Szlachetny panie - rzekł - oto pismo od cezara. Petroniusz wycišgnšł leniwie swš białš rękę, wzišł tabliczki i rzuciwszy na nie okiem, oddał je z całym spokojem Eunice. - Będzie czytał wieczór nowš pieœń z Troiki- rzekł - i wzywa mnie, bym przyszedł. - Mam tylko rozkaz oddać pismo - ozwał się setnik. - Tak. Nie będzie odpowiedzi. Ale może byœ, setniku, spoczšł nieco przy nas i wychylił krater wina? - Dzięki ci, szlachetny panie. Krater wina wypiję chętnie za twoje zdrowie, ale spoczšć nie mogę, gdyż jestem na służbie. - Czemu to tobie oddano pismo, zamiast wysłać je przez niewolnika? - Nie wiem, panie. Może dlatego, że wysłano mnie w tę stronę w innej sprawie.- Wiem - rzekł Petroniusz - przeciw chrzeœcijanom. - Tak jest, panie. .- Czy poœcig dawno rozpoczęty? - Niektóre oddziały wysłano na Zatybrze jeszcze przed południem. To rzekłszy setnik strzšsnšł z czaszy nieco wina na czeœć Marsa, następnie wychylił jš i rzekł: - Niechaj bogowie dadzš ci, panie, czego zapragniesz. - WeŸ i ten krater - rzekł Petroniusz. Po czym dał znak Antemiosowi, by kończył hymn do Apollina. - Miedzianobrody poczyna igrać ze mnš i z Winicjuszem - mówił sobie, gdy harfy ozwały się na nowo. - Odgaduję zamiar! Chciał mnie przerazić przysyłajšc wezwanie przez centuriona. Będš się wieczór wypytywali setnika, w jaki sposób go przyjšłem. Nie, nie! Nie ucieszysz się zbytnio, złoœliwa i okrutna kukło. Wiem, żeurazy nie zapomnisz, wiem, że zguba mnie nie minie, ale jeœli myœlisz, że będę ci patrzył błagalnie w oczy, że zobaczysz na mojej twarzy strach i pokorę, to się mylisz. - Cezar pisze, panie: "PrzyjdŸcie, jeœli macie ochotę" - rzekła Eunice. - Czy pójdziesz? - Jestem w wyœmienitym usposobieniu i mogę słuchać nawet jego wierszy - odpowiedział Petroniusz - więc pójdę, tym bardziej że Winicjusz pójœć nie może. Jakoż po skończonym obiedzie i po zwykłejprzechadzce oddał się w ręce niewolnic trefišcych włosy i niewolnic układajšcych fałdy, a w godzinę póŸniej, piękny jak bożek, kazał się zanieœć na Palatyn. Godzinabyła póŸna, wieczór cichy, ciepły, księżyc œwiecił tak mocno, że lampadarii, idšcy przed lektykš, pogasili pochodnie. Po ulicachi wœród rumowisk snuły się podpite winem gromady ludzi, przybrane w bluszcze i wiciokrzew, niosšce w rękach gałšzki mirtu i lauru, których dostarczyły ogrody cezara. Obfitoœć zboża i nadzieja wielkich igrzysk napełniała wesołoœciš serca ludzi. Gdzieniegdzie œpiewano pieœni wielbišce "boskš noc" i miłoœć, gdzieniegdzie tańczono przy œwietle księżyca; kilkakrotnie niewolnicy musieli wołać o miejsce dla lektyki "szlachetnego Petroniusza" i wówczas tłum rozsuwał się wydajšc okrzyki na czeœć swego ulubieńca. On zaœ rozmyœlał o Winicjuszu i dziwił się, że nie ma od niego żadnej wieœci. Był epikurejczykiem i egoistš, ale przestajšc toz Pawłem z Tarsu, to z Winicjuszem i słyszšc codziennie o chrzeœcijanach zmienił się nieco, choć sam o tym nie wiedział. Powiał na niego od nich jakiœ wiatr, który rzucił w jego duszę nieznane ziarnka. Poza własnš osobš poczęli go zajmować inni ludzie, do Winicjusza był zresztš zawsze przywišzany, gdyż w dzieciństwie kochał mocno jego matkę, a swojš siostrę, obecnie zaœ, wzišwszy udział w jego sprawach, patrzył na nie jeszcze z takim zajęciem, jak by patrzył na jakšœ tragedię. Nie tracił nadziei, że Winicjusz uprzedził pretorianów i uciekł z Ligiš lub w ostatecznoœci, że jš odbił. Lecz wolałby był mieć pewnoœć, gdyż przewidywał, że może przyjdzie odpowiadać mu na rozmaite pytania, na które lepiej było być przygotowanym. Stanšwszy przed domem Tyberiusza, wysiadł z lektyki i po chwili wszedł do atrium, napełnionego już augustianami. Wczorajsi przyjaciele, jakkolwiek dziwiło ich, że został zaproszony, odsuwali się jeszcze od niego, lecz on posuwał się wœród nich, piękny, swobodny, niedbały i tak pewny siebie, jak by sam mógł łaski rozdawać. Niektórzy też widzšc go zaniepokoili się w duszy, czy nie za wczeœnie było okazywać mu obojętnoœć. Cezar udawał jednak, że go nie widzi, i nie odpowiedział na jego ukłon udajšc zajętegorozmowš. Natomiast Tygellin zbliżył się i rzekł: - Dobry wieczór, arbitrze elegancji. Czy zawsze jeszcze twierdzisz, że nie chrzeœcijanie Rzym spalili? A Petroniusz wzruszył ramionami i klepišc go po łopatce jak wyzwoleńca odpowiedział: - Ty wiesz tak dobrze jak ja, co o tym mniemać. - Nie œmiem porównać się z twojš mšdroœciš. - I poniekšd masz słusznoœć, bo w takim razie, gdy oto cezar przeczyta nam nowš pieœń z Troiki, musiałbyœ, zamiast krzyczeć jak paw, wypowiedzieć jakieœ zdanie dorzeczne. Tygellin zagryzł wargi. Nie był on zbyt rad, iż cezar postanowił wygłosić dziœ mowš pieœń, albowiem otwierało to pole, na którym nie mógł współzawodniczyć z Petroniuszem. Jakoż w czasie wygłaszania Nero mimo woli, skutkiem dawnego przyzwyczajenia, zwracał oczy na Petroniusza, pilnie baczšc, co w jego twarzy wyczyta. Ów zaœ słuchał podnoszšcw górę brwi, miejscami potakujšc, miejscami natężajšc uwagę, jak by chciał sprawdzić, czy dobrze słyszał i następnie to chwalił, to przyganiał, wymagajšc poprawek lub wypolerowania niektórych wierszy. Sam Nero czuł, że innym w wygórowanych pochwałach chodzi tylko o własne osoby, ten jeden zaœ tylko zajmuje się poezjš dla samej poezji, jeden się zna i jeœli coœ pochwali, to można być pewnym, że wiersze sš godne pochwały. Powoli też poczšł z nim rozprawiać, spierać się, a gdy wreszcie Petroniusz podał w wštpliwoœć trafnoœć pewnego wyrażenia, rzekł mu: - Zobaczysz w ostatniej pieœni, dlaczegom go użył. "Ach! - pomyœlał Petroniusz. - Więc doczekam ostatniej pieœni." Niejeden zaœ, słyszšc to, mówił sobie w duchu: "Biada mi! Petroniusz majšc przed sobš czas może wrócić do łask i obalić nawet Tygellina." I poczęto znów zbliżać się do niego. Lecz koniec wieczoru mniej był szczęœliwy, cezar bowiem, w chwili gdy Petroniusz go żegnał, zapytał nagle ze zmrużonymi oczyma i twarzš zarazem złoœliwš i uradowanš: - A Winicjusz czemu nie przyszedł? Gdyby Petroniusz był pewien, że Winicjusz z Ligiš sš już za bramami miasta, byłby odrzekł: "Ożenił się z twego pozwolenia i wyjechał." Lecz widzšc dziwny uœmiech Nerona odrzekł: - Twoje wezwanie, boski, nie znalazło go wdomu. - Powiedz mu, że rad go ujrzę - odpowiedział Nero - i powiedz mu ode mnie, by nie opuszczał igrzysk, na których wystšpiš chrzeœcijanie. Petroniusza zaniepokoiły te słowa, wydało mu się bowiem, że odnoszš się wprost do Ligii. Siadłszy w lektykę kazał się nieœć do domu jeszcze prędzej niż rano. Nie było tojednak rzeczš łatwš. Przed domem Tyberiusza stał tłum gęsty i zgiełkliwy, pijany jak poprzednio, lecz nie rozœpiewanyinie tańczšcy, ale jakby wzburzony. Z dala dochodziły jakieœ okrzyki, których Petroniusz nie umiał od razu zrozumieć, alektóre potężniały, rosły, aż wreszcie zmieniły się w jeden dziki wrzask: - Chrzeœcijanie dla lwów! Œwietne lektyki dworaków posuwały się wœród wyjšcej tłuszczy. Z głębi spalonych ulic nadbiegały coraz nowe gromady, które zasłyszawszy okrzyk poczynały go powtarzać. Padawano sobie z ust do ust wieœć, że poœcig trwa już od południa, że schwytano już mnóstwo podpalaczy, i wkrótce po nowo wytkniętych i starych ulicach, po zaułkach, leżšcych w gruzach, naokół Palatynu, po wszystkich wzgórzach iogrodach rozlegały się, jak długi i szeroki Rzym, coraz wœcieklejsze wrzaski: - Chrzeœcijanie dla lwów! - Trzoda! - powtarzał z pogardš Petroniusz.- Lud godny cezara! I poczšł myœleć, że taki œwiat, oparty, na przemocy, na okrucieństwie, o którym nawet barbarzyńcy nie mieli żadnego pojęcia, na zbrodniach i szalonej rozpuœcie,nie może się jednak ostać. Rzym był panem œwiata, ale i wrzodem œwiata. Wiało od niego trupiš woniš. Na zgniłe życie padał cień œmierci. Nieraz mówiono o tym nawet między augustianami, ale Petroniuszowi nigdy nie stanęła wyraŸniej przed oczyma ta prawda, że ów uwieńczony wóz, na którym w postaci tryumfatora stoi Rzym, wlokšc za sobš spętanš trzodę narodów, idzie do przepaœci. Życie œwiatowładnego grodu wylało mu się jakimœ błazeńskim korowodem i jakšœ orgiš, która jednak musisię skończyć. Rozumiał teraz, że jedni tylko chrzeœcijaniemajš jakieœ nowe podstawy życia, ale sšdził, że wkrótce nie pozostanie z chrzeœcijan œlad żaden. A wówczas co? Błazeński korowód pójdzie dalej pod wadzšNerona, a jeœli Nero minie, znajdzie się drugi taki sam lub gorszy, bo wobec takiegoludu i takich patrycjuszów nie ma żadnego powodu, by znalazł się ktoœ lepszy. Będzie nowa orgia, a w dodatku coraz plugawsza i szpetniejsza. Orgia zaœ nie może trwać wiecznie i trzeba po niej pójœć spać choćby z samego wyczerpania. Myœlšc o tym Petroniusz sam czuł się ogromnie zmęczony. Czy warto żyć, i to żyćw niepewnoœci jutra, po to tylko, by patrzeć na podobny porzšdek œwiata? Geniusz œmierci nie jest przecie mniej piękny niż geniusz snu i ma także skrzyła uramion. Lektyka zatrzymała się przed drzwiami domu, które czujny odŸwierny w tej samej chwili otworzył. - Czy szlachetny Winicjusz powrócił? - zapytał go Petroniusz. - Przed chwilš, panie - odpowiedział niewolnik. "A zatem jej nie odbił!" - pomyœlał Petroniusz. I zrzuciwszy togę wbiegł do atrium. Winicjusz siedział na trójnogu, z głowš pochylonš niemal do kolan i z rękami na głowie, lecz na odgłos kroków podniósł swš skamieniałš twarz, w której tylko oczy œwieciły goršczkowo. - Przybyłeœ za póŸno? - spytał Petroniusz. - Tak jest. Uwięziono jš przed południem. Nastała chwila milczenia. - Widziałeœ jš? - Tak. - Gdzie jest? - W więzieniu Mamertyńskim. Petroniusz wzdrygnšł się i poczšł patrzeć na Winicjusza pytajšcym wzrokiem. Ten zaœ zrozumiał. - Nie! - rzekł. - Nie wtršcono jej do Tullianum9 ani nawet do œrodkowego więzienia. Przepłaciłem stróża, aby odstšpił jej swš izbę. Ursus położył się w progu i czuwa nad niš. - Czemu Ursus jej nie obronił? - Przysłano pięćdziesięciu pretorianów. Zresztš Linus mu zabronił. - A Linus? - Linus umiera. Dlatego nie wzięto go. - Co zamierzasz? - Uratować jš lub umrzeć z niš razem. I ja wierzę w Chrystusa. Winicjusz mówił niby spokojnie, ale w jego głosie było coœ tak rozdzierajšcego, że serce Petroniusza zadrgało szczerš litoœciš. - Ja cię pojmuję - rzekł - ale jak jš chceszratować? - Przepłaciłem stróżów naprzód dlatego, by ratować jš od zniewag, a po wtóre, by nie przeszkadzali jej w ucieczce. - Kiedy to ma nastšpić? ę. Mška z cie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPc3ŕÂ+3˘c4€ś#…c4;2z,4ľ8Ÿ.5€- Odpowiedzieli, że nie mogš wydać mi jej natychmiast, albowiem bojš się odpowiedzialnoœci. Gdy więzienia napełniš się mnóstwem ludzi i gdy straci się rachunek więŸniów, wówczas mi jš oddadzš. Ale to ostatecznoœć! Pierwej ty ratuj jš i mnie! Jesteœ przyjacielem cezara.On sam mi jš oddał. IdŸ do niego i ratuj mnie! Petroniusz, zamiast odpowiedzieć, zawołał niewolnika i rozkazawszy mu przynieœć dwaciemne płaszcze i dwa miecze, zwrócił się do Winicjusza. - Po drodze ci odpowiem - rzekł. - Tymczasem weŸ płaszcz, weŸ broń i pójdŸmy do więzienia. Tam daj stróżom sto tysięcy sestercyj, daj dwakroć i pięćkroć więcej, byle wypuœcili Ligię natychmiast. Inaczej będzie za póŸno. - PójdŸmy - rzekł Winicjusz. I po chwili obaj znaleŸli się na ulicy. - A teraz słuchaj mnie - rzekł Petroniusz. -Nie chciałem tracić czasu. Jestem od dziœ w niełasce. Moje własne życie wisi na włosku i dlatego nie mogę nic wskórać u cezara. Gorzej! Mam pewnoœć, że postšpi wbrew mojej proœbie. Gdyby nie to, czyż byłbym ci radził, byœ uciekał z Ligiš lub odbił jš? Przecie gdybyœ ty zdołał ujœć, gniew cezara zwróciłby się na mnie. Ale on prędzej by dziœ uczynił coœ na twojš proœbę niż na majš. Nie licz jednak na to. WydobšdŸ jš z więzienia i uciekaj! Nic więcej ci nie pozostaje. Gdy się to nie uda, wówczas będzie czas na inne sposoby. Tymczasem wiedz, że Ligię uwięziono nie tylko za wiarę w Chrystusa. Jš i ciebie œciga gniew Poppei. Czy ty pamiętasz, żeœ obraził Augustę, żeœ jš odrzucił? Ona zaœ wie, żeœ jš odrzucił dla Ligii, którš i tak znienawidziła od pierwszego rzutu oka. Wszakże już i poprzednio usiłowała jš zgubić przypisujšc jej czarom œmierć swego dziecka. W tym, co się stało, jest ręka Poppei! Czymże wytłumaczysz, że Ligia została pierwsza uwięziona? Kto mógłwskazać dom Linusa? A ja ci mówię, że szpiegowano jš od dawna! Wiem, że ci rozdzieram duszę i odejmuję resztę nadziei, ale mówię ci to umyœlnie dlatego, że jeœli jej nie uwolnisz, zanim nie wpadnš na myœl, iż będziesz próbował, to zginiecie oboje. - Tak jest! Rozumiem! - odrzekł głucho Winicjusz. Ulice z powodu póŸnej godziny był puste, jednak dalszš rozmowę przerwał im idšcy z przeciwka spity gladiator, który zatoczyłsię na Petroniusza tak, iż wsparł się dłonišna jego ramieniu, oblewajšc mu twarz przesiškniętym winem oddechem i wrzeszczšc ochrypłym głosem: - Chrzeœcijanie dla lwów! - Mirmilonie - ozwał się spokojnie Petroniusz - posłuchaj dobrej rady i ruszajw swojš drogę. Wtem pijany schwycił go i drugš rękš za ramię: - Krzycz wraz ze mnš, inaczej skręcę ci kark: chrzeœcijanie dla lwów! Lecz nerwy Petroniusza miały już dosyć tych wrzasków. Od chwili wyjœcia z Palatynu dusiły go one jak zmora i rozdzierały mu uszy, więc gdy ujrzał przytym wzniesionš nad sobš pięœć olbrzyma, wyczerpała się miara jego cierpliwoœci. - Przyjacielu - rzekł - cuchniesz winem i zawadzasz mi. I tak mówišc wbił mu w pierœ aż po rękojeœć krótki mieczyk, w który uzbroił się wychodzšc z domu, po czym wzišwszy pod rękę Winicjusza mówił dalej, jak gdybynic nie zaszło: - Cezar rzekł mi dziœ: "Powiedz ode mnie Winicjuszowi, żeby był na igrzyskach, na których wystšpiš chrzeœcijanie." Czy rozumiesz, co to znaczy? Oto chcš sobie wyprawić widowisko z twego bólu. To rzeczułożona. Może dlatego nie uwięziono dotšd ciebie i mnie. Jeœli jej nie zdołasz natychmiast wydobyć, wówczas... nie wiem!... Może Akte wstawi się za tobš, lecz czy co wskóra?... Twoje ziemie sycylijskie mogłyby także skusić Tygellina. Próbuj. - Oddam mu wszystko, co posiadam - odpowiedział Winicjusz. Z Karyn na Forum nie było zbyt daleko, wkrótce więc doszli. Noc już poczęła blednšć i mury zamku wychylały się wyraŸnie z cienia. Nagle, gdy skręcili ku Mamertyńskiemu więzieniu, Petroniusz stanšł i rzekł: - Pretorianie!... Za póŸno! Jakoż więzienie otaczał podwójny szereg żołnierzy. Brzask srebrzył żelazne ich hełmy i ostrza włóczni. Twarz Winicjusza stała się blada jak marmur. - PójdŸmy - rzekł. Po chwili stanęli przed szeregiem. Petroniusz, który obdarzony niezwykłš pamięciš, znał nie tylko starszyznę, ale wszystkich niemal żołnierzy pretorii, wnet ujrzał znajomego sobie dowódcę kohorty i skinšł na niego. - A co to, Nigrze? - rzekł. - Kazano wam pilnować więzienia? - Tak jest, szlachetny Petroniuszu. Prefekt obawiał się, by nie próbowano odbić podpalaczy. - Czy macie rozkaz nie wpuszczać nikogo? -spytał Winicjusz. - Nie, panie. Znajomi będš odwiedzali uwięzionych i w ten sposób wyłapiemy więcej chrzeœcijan. - Zatem mnie wpuœć - rzekł Winicjusz. I œcisnšwszy dłoń Petroniusza rzekł mu: - Zobacz Akte, a ja przyjdę dowiedzieć się, jakš ci dała odpowiedŸ: - PrzyjdŸ - odpowiedział Petroniusz. W tej chwili pod ziemiš i za grubymi muramiozwało się œpiewanie. Pieœń, zrazu głucha istłumiona, rosła coraz bardziej. Głosy męskie, kobiece i dziecinne łšczyły się w jeden zgodny chór. Całe więzienie poczęło w ciszy œwitania œpiewać jak harfa. Lecz nie były to głosy żałoœci ni rozpaczy. Owszem brzmiała w nich radoœć i tryumf. Żołnierze spojrzeli na siebie ze zdumieniem.Na niebie zjawiły się pierwsze złote i różowe blaski jutrzni. Rozdział LII Okrzyk "Chrzeœcijanie dla lwów!" rozlegał się cišgle we wszystkich dzielnicach miasta.W pierwszej chwili nie tylko nikt nie wštpił,że oni byli prawdziwymi sprawcami klęski, ale nikt nie chciał wštpić, albowiem kara ich miała być zarazem wspaniałš zabawš dla ludu. Lecz rozszerzyło się mniemanie, że klęska nie przybrałaby tak straszliwych rozmiarów, gdyby nie gniew bogów, nakazano więc w œwištyniach piacula, czyli ofiary oczyszczalne. Z porady Ksišg Sybilijskich senat urzšdził uroczystoœci i publiczne modły do Wulkana, do Cerery i doProzerpiny. Matrony składały ofiary Junonie; cała ich procesja udała się aż na brzeg morza, by zaczerpnšć wady i skropićniš posšg bogini. Zamężne niewiasty przygotowywały uczty bogom10 i nocne czuwania. Cały Rzym oczyszczał się z grzechów, składał ofiary i przejednywał Nieœmiertelnych. A tymczasem wœród zgliszcz wytykano nowe szerokie ulice. Tu i owdzie pozakładano już fundamenta wspaniałych domów, pałaców i œwištyń. Przede wszystkim jednak budowano z niesłychanym poœpiechem ogromne drewniane amfiteatra, w których mieli konać chrzeœcijanie. Zaraz po naradzie w domu Tyberiusza poszły rozkazy do prokonsulów, aby dostarczyli dzikich zwierzšt. Tygellinus opustoszył vivaria wszystkich miast italskich, nie wyłšczajšc pomniejszych. W Afryce urzšdzono z jego polecenia olbrzymie łowy, w których cała miejscowa ludnoœć musiała brać udział. Sprowadzono słonie i tygrysy z Azji, krokodyle i hipopotamy z Nilu, lwy z Atlasu,wilki i niedŸwiedzie z Pirenejów, zaciekłe psy z Hibernii, psy molosy z Epiru, bawoły iolbrzymie srogie tury z Germanii. Z powodu iloœci uwięzionych igrzyska miały przejœć ogromem wszystko, co dotychczas widziano. Cezar zapragnšł zatopić wspomnienia pożaru w krwi i upoić niš Rzym, więc nigdy rozlew jej nie zapowiadałsię wspanialej. Rozochocony lud pomagał wigilom i pretorianom w poœcigu chrzeœcijan. Nie było bo rzeczš trudnš, gdyż całe ich gromady, obozujšc jeszcze wraz z innš ludnoœciš wœród ogrodów - wyznawały głoœno swš wiarę. Gdy ich otaczano, klękaliiœpiewajšc pieœni pozwalali się porywać bez sporu. Lecz cierpliwoœć ich zwiększała tylko gniew ludu, który nie rozumiejšc jej Ÿródła, poczytywał jš za zaciekłoœć i zatwardziałoœć w zbrodni. Szał ogarnšł przeœladowców. Zdarzało się, że czerń wyrywała chrzeœcijan z ršk pretorianów i rozszarpywała ich rękoma; kobiety cišgnięto za włosy do więzień, dzieciom rozbijano głowy o kamienie. Tysišce ludzi dniem i nocš przebiegało z wyciem ulice. Szukano ofiar wœród zgliszcz, w kominach iw piwnicach. Przed więzieniami wyprawianoprzy ogniskach, naokół beczek z winem, bachiczne uczty i tańce. Wieczorami słuchano z upojeniem podobnych do grzmotu ryków, którymi rozbrzmiewało całe miasto. Więzienia przepełnione były tysišcami ludzi, co dzień zaœ czerń i pretorianie przypędzali nowe ofiary. Litoœć zgasła. Zdawało się, że ludzie zapomnieli mówić i w dzikim obłškaniu zapamiętali tylko jeden okrzyk: "Chrzeœcijanie dla lwów!" Przyszły dziwnie znojne dni i noce tak duszne, jakich nigdy przedtem nie bywało: samo powietrze było jakby nasišknięte szałem, krwiš, zbrodniš. A owej przebranej mierze okrucieństw odpowiadała również przebrana miara żšdzy męczeństwa. Wyznawcy Chrystusa szli dobrowolnie na œmierć lub nawet szukali jej, póki ich nie powstrzymały surowe rozkazy zwierzchników. Z poleceniaich poczęto zbierać się już tylko za miastem, w podziemiach na drodze Appijskiej i w winnicach podmiejskich należšcych do patrycjuszów chrzeœcijan, spoœród których nie uwięziono dotšd nikogo.Na Palatynie wiedziano doskonale, że do wyznawców Chrystusa należš: i Flawiusz, i Domitylla, i Pomponia Grecyna, i Korneliusz Pudens, i Winicjusz; sam cezar obawiał się jednak, że czerń nie da wmówić w siebie, by tacy ludzie podpalili Rzym, że zaœ chodziło przede wszystkim o przekonanie ludu, więc karę i zemstę odłażono na dni dalsze. Inni mniemali, że owych patrycjuszów ocałił wpływ Akte. Mniemanie było błędne. Petroniusz, po rozstaniu się z Winicjuszem, udał się wprawdzie do Akte o pomoc dla Ligii, lecz ona mogła mu ofiarować jeno łzy, żyła bowiem w zapomnieniu i w bólu, o tyle tylkocierpiana, o ile kryła się przed Poppeš i cezarem. Odwiedziła jednak Ligię w więzieniu, przyniosła jej odzież i żywnoœć, a nade wszystko ochroniła jš tym bardziej od zniewag ze strony i tak już przekupionych stróżów więziennych. Wszelako Petroniusz nie mogšc zapomnieć, że gdyby nie on i nie jego pomysły odebrania Ligii z domu Aulusów, to prawdopodobnie nie byłaby obecnie w więzieniu, a prócz tego pragnšc wygrać gręz Tygellinem nie szczędził czasu ni zabiegów. W cišgu kilku dni widział się z Senekš, z Domicjuszem Afrem, z Kryspinillš, przez którš chciał trafić do Poppei, z Terpnosem, z Diodorem, z pięknym Pitagorasem, a na koniec z Aliturem i Parysem, którym zazwyczaj nie odmawiał cezar niczego. Za pomocš Chryzotemis, która była obecnie kochankš Watyniusza, starał sobie zjednać nawet i jego pomoc, nie szczędzšc i jemu, i innym zarówno obietnic, jak pieniędzy. Lecz wszystkie te usiłowania pozostały bezskutku. Seneka, niepewny własnego jutra, poczšł mu przekładać, że chrzeœcijanie, jeœli nawet istotnie nie spalili Rzymu, powinni być wytępieni dla jego dobra, słowem, usprawiedliwiał przyszłš rzeŸ racjš stanu. Terpnos i Diodor wzięli pienišdze i nie uczynili w zamian nic. Watyniusz doniósł cezarowi, że usiłowano go przekupić. Jeden tylko Aliturus, który z poczštku wrogo usposobiony dla chrzeœcijan, żałował ich obecnie, oœmielił się wspomnieć cezarowi o uwięzionej dziewczynie i prosić za niš, lecz nie otrzymał nic prócz odpowiedzi: - Zali mniemasz, że mniejszš mam duszę niżBrutus, który dla dobra Rzymu nie oszczędził własnych synów? I gdy powtórzył tę odpowiedŸ Petroniuszowi, ten rzekł: - Skoro znalazł porównanie z Brutusem, to nie ma już ratunku. Żal mu jednak było Winicjusza i brał go strach, czy on nie targnie się na własne życie. "Teraz - mówił sobie - podtrzymujš go jeszcze zabiegi, które czyni dla jej ratunku, jej widok i sama męka, lecz gdy wszystkie sposoby zawiodš i zgaœnie ostatnia iskra nadziei, na Kastora! on jej nie przeżyje i rzuci się na miecz." Petroniusz pojmował nawet lepiej, że można tak skończyć, niż że można tak pokochać i tak cierpieć. Tymczasem Winicjusz czynił jeszcze wszystko, na co mógł zdobyć się jego umysł, by ratować Ligię. Odwiedzał augustianów i on, tak niegdyœ dumny, żebrał teraz ich pomocy. Przez Witeliusza ofiarował Tygellinowi swoje ziemie sycylijskie i wszystko, czego by zażšdał. Tygellinus jednak, nie chcšc zapewne narazić się Auguœcie, odmówił. Pójœć do samego cezara, objšć mu kolana i błagać nie prowadziło do niczego. Winicjuszchciał wprawdzie i to uczynić, lecz Petroniusz usłyszawszy o zamiarze zapytał: - A jeœli ci odmówi, jeœli odpowie żartem lub groŸbš bezecnš, co uczynisz? Na to rysy Winicjusza œcišgnęły się bólem iwœciekłoœciš, a ze zwartych szczęk poczšłsię wydobywać zgrzyt. - Tak! - rzekł Petroniusz. - Dlatego ci odradzam. Zamkniesz wszystkie drogi ocalenia! Lecz Winicjusz pohamował się i wodzšc dłoniš po czole pokrytym zimnym potem, rzekł: - Nie! nie! Jestem chrzeœcijaninem!... - I zapomnisz o tym, jak zapomniałeœ przed chwilš. Masz prawo zgubić siebie, alenie jš. Pamiętaj, przez co przeszła przed œmierciš córka Sejana. I tak mówišc nie był zupełnie szczerym, chodziło mu bowiem więcej o Winicjusza niżo Ligię. Ale wiedział, że niczym nie powstrzyma go tak od niebezpiecznego kroku, jak przedstawiajšc mu, że mógłby on przynieœć nieodwołalnš zgubę Ligii. Zresztš, miał słusznoœć, gdyż na Palatynie przewidywano przyjœcie młodego trybuna i przedsięwzięto odpowiednie œrodki ostrożnoœci. Jednakże męka Winicjusza przeszła wszystko, co siły ludzkie znieœć mogš. Od chwili, gdy Ligia była uwięziona i gdy padł na niš blask przyszłego męczeństwa, nie tylko pokochał jš stokroć więcej, ale po prostu poczšł jej oddawać w duszy czeœć niemal religijnš, jakby nadziemskiej istocie. A teraz na myœl, że tę istotę i ukochanš, i zarazem œwiętš, musi stracić, i że prócz œmierci spaœć mogš na niš męczarnie od samej œmierci straszniejsze, krew stygła mu w żyłach, dusza zmieniała się w jeden jęk, mieszały się zmysły. Chwilami zdawało mu się, że czaszkę wypełnia mu żywy ogień, który jš spali lub rozsadzi. Przestał rozumieć, co się dzieje, przestał rozumieć, dlaczego Chrystus, ów miłosierny, ów Bóg, nie przychodzi w pomoc swym wyznawcom, dlaczego okopcone mury Palatynu nie zapadajš się pod ziemię, a z nimi razem Nero, augustianie, obóz pretorianów i całe to miasto zbrodni. Mniemał, że nie może i nie powinno być inaczej i że to wszystko, na copatrzš jego oczy, od czego łamie się duszaiskowyczy serce, to sen. Lecz ryk zwierzšt mówił mu, że to rzeczywistoœć; huk siekier, spod których wyrastały areny, mówił mu, że to rzeczywistoœć, a potwierdzały jš wycie ludu i przepełnione więzienia. Wówczas przerażała się w nim wiara w Chrystusa i to przerażenie było nowš mękš, może ze wszystkich najstraszniejszš. A tymczasem Petroniusz mówił mu: - Pamiętaj, przez co przed œmierciš przeszła córka Sejana. Rozdział LIII I wszystko zawiodło. Winicjusz zniżył się do tego stopnia, że szukał poparcia u wyzwoleńców i niewolnic - tak cezara, jak iPoppei, przepłacał ich czcze obietnice, zjednywał sobie bogatymi podarkami ich względy. Odnalazł pierwszego męża Augusty, Rufriusa Kryspinusa, i uzyskał od niego list; podarował willę w Ancjum synowi jej z pierwszego małżeństwa, Rufiusowi, lecz rozgniewał tym tylko cezara, który pasierba nienawidził. Przez umyœlnego gońca pisał do drugiego męża Poppei, Othona, do Hiszpanii, ofiarował całe swe mienie i siebie samego, aż wreszcie spostrzegł, że był tylko igraszkšludzi i że gdyby był udawał, iż więzienne Ligii mało go obchodzi, byłby jš prędzej uwolnił. Toż samo spostrzegł i Petroniusz. Tymczasem płynšł dzień za dniem. Amfiteatra były skończone. Rozdawano już tessery, to jest znaki wejœcia na ludus matutinus. Lecz tym razem igrzysko "poranne" z powodu niesłychanej iloœci ofiar miało się rozcišgnšć na dnie, tygodniei miesišce. Nie wiedziano już, gdzie mieœcićchrzeœcijan. Więzienia były natłoczone i srożyła się w nich goršczka. Puticuli, to jest wspólne doły, w których chowano niewolników, poczęły się przepełniać. Powstała obawa, by choroby nie rozszerzyły się na całe miasto, więc postanowiono się œpieszyć. A wszystkie owe wieœci obijały się o uszy Winicjusza, gaszšc w nim ostatnie przebłyski nadziei. Póki był czas, mógł się łudzić, że coœ jeszcze wskóra, ale teraz nie było już i czasu. Widowiska miały się rozpoczšć. Ligia lada dzień mogła się znaleŸć w cuniculum cyrkowym, skšd wyjcie było już tylko na arenę. Winicjusz nie wiedzšc, gdzie rzuci jš los i okrucieństwo przemocy, poczšł obchodzić to ma nastšpić? ę. Mška z cie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPPc5 œc5<ac5 -c5!:<ś 5"đ= 6€wszystkie cyrki, przekupywać strażów i bestiariów, stawiajšc im żšdania, których nie mogli spełnić. Czasem spostrzegał się, że już pracuje tylko nad tym, by jej uczynić œmierć mniej strasznš, i wówczas to właœnie czuł, że zamiast mózgu ma rozżarzone węgle pod czaszkš. Nie myœlał zresztš jej przeżyć i postanowił zginšć z niš razem. Lecz sšdził,że ból może wypali w nim życie, zanim straszliwy termin nadejdzie. Jego przyjaciele i Petroniusz mniemali również, iż lada dzień otworzy się przed nim królestwo cieniów. Twarz Winicjusza sczerniała i stała się podobnš do owych woskowych masek, które trzymano w larariach. W rysach zastygło mu zdumienie,jak gdyby nie rozumiał, co się stało i co się stać może. Gdy ktoœ do niego mówił, podnosił mechanicznym ruchem ręce do głowy i œciskajšc dłońmi skronie patrzył na mówišcego wzrokiem przerażanym i pytajšcym. Noce spędzał wraz z Ursusem pod drzwiami Ligii, w więzieniu, jeœli zaœ kazała mu odejœć i spoczšć, wracał do Petroniusza i przechadzał się do rana po atrium. Niewolnicy znajdowali go też częstoklęczšcego ze wzniesionymi rękoma lub leżšcego twarzš do ziemi. Modlił się do Chrystusa, gdyż to była ostatnia nadzieja. Wszystko zawiodło. Ligię mógł ocalić tylko cud, więc Winicjusz bił czołem w kamiennepłyty i prosił o cud. Lecz pozostało mu jeszcze tyle œwiadomoœci, że rozumiał, iż modlitwa Piotra więcej znaczy niż jego. Piotr mu przyobiecał Ligię, Piotr go ochrzcił, Piotr sam czynił cuda, niechże mu da ratunek i wspomożenie. I pewnej nocy poszedł go szukać. Chrzeœcijanie, których niewielu już zostało,ukrywali go teraz starannie nawet jedni przed drugimi, aby ktoœ ze słabszych duchem nie zdradził go mimowolnie lub umyœlnie. Winicjusz wœród ogólnego zamieszania i pogromu, zajęty przy tym całkiem zabiegami o wydobycie Ligii z więzienia, stracił Apostoła z oczu, tak iż od czasu swego chrztu spotkał go zaledwieraz jeden, jeszcze przed rozpoczęciem poœcigu. Lecz udawszy się do owego fossora, w którego chacie został ochrzczony, dowiedział się od niego, że w winnicy leżšcej za Porta Solaria, należšcej do Korneliusza Pudensa, odbędzie się zebranie chrzeœcijan. Fossor podejmował się wprowadzić na nie Winicjusza, upewniajšc go, że znajdš na nim Piotra. Jakoż o zmroku wyszli i przedostawszy się za mury, a następnie idšc wœród wšdołów zarosłych trzcinš, dostali się do winnicy, położonej dziko i ustronnie. Zgromadzenie odbywało się w szopie, w której zwykle wytłaczano wino. Do uszu Winicjusza doszedł na wstępie szmer modlitwy, wszedłszy zaœ ujrzał przy mdłym œwietle latarek kilkadziesišt postaci klęczšcych i pogršżonych w modlitwie. Odmawiały one rodzaj litanii; chór głosów, zarówno męskich, jak kobiecych, powtarzał co chwila: "Chryste, zmiłuj się!" Drgał w tychgłosach głęboki, rozdzierajšcy smutek i żal. Piotr był obecny. Klęczał na przodzie, przed drewnianym krzyżem przybitym do œciany szopy, i modlił się. Winicjusz rozpoznał z dala jego białe włosy i wzniesione ręce. Pierwszš myœlš młodego patrycjusza było przejœć przez gromadę, rzucić się do nóg Apostoła i krzyczeć: "Ratuj!" Lecz czy to uroczystoœć modlitwy, czy osłabienie ugięło pod nim kolana, więc klęknšwszy u wejœcia, poczšł powtarzać z jękiem i z zaciœnionymi dłońmi: "Chryste, zmiłuj się!" Gdyby był przytomny, byłby zrozumiał, że nie tylko w jego proœbie brzmiał jęk i że nie on tylko przyniósł tu swój ból, swój żal i swojš trwogę. Nie było w tym zebraniu jednej duszy ludzkiej, która by nie straciła drogich sercu istot, agdy najgorliwsi i najpełniejsi odwagi z wyznawców byli już uwięzieni, gdy z każdš chwilš rozchodziły się nowe wieœci o zniewagach i mękach, jakie zadawano im w więzieniach, gdy ogrom klęski przerósł wszelkie przypuszczenia, gdy została już ta garœć tylko, nie było wœród niej jednegoserca, które by nie przeraziło się w wierze i nie pytało w zwštpieniu, gdzie Chrystus? i czemu zezwala, by zło stało się potężniejsze od Boga? Lecz tymczasem błagali Go jeszcze z. rozpaczš o miłosierdzie, bo w każdej duszytliła się dotšd iskra nadziei, że przyjdzie, zetrze zło, stršci w przepaœć Nerona i zapanuje nad œwiatem... Jeszcze patrzyli w niebo, jeszcze nasłuchiwali, jeszcze modlilisię ze drżeniem. Winicjusza również, w miarę, jak powtarzał: "Chryste, zmiłuj się!", poczęło ogarniać uniesienie takie, jakniegdyœ w chacie fossora. Oto wołajš Go z głębi bólu, z otchłani, oto woła Go Piotr, więc lada chwila rozedrze się niebo, ziemia zadrży w posadach i zstšpi On, w blasku niezmiernym, z gwiazdami u stóp, miłosierny, lecz i groŸny, któren wywyższyswych wiernych i każe przepaœciom pożreć przeœladowców. Winicjusz zakrył twarz rękoma i przypadł do ziemi. Naraz otoczyła go cisza, jak gdyby bojaŸń uwięziła dalsze wołanie w ustach wszystkich obecnych. I zdawało mu się, że musi się koniecznie coœ stać, że nastšpi chwila cudu. Był pewien, że gdy się podniesie i otworzy oczy, ujrzy œwiatło, odktórego œlepnš œmiertelne Ÿrenice, i usłyszy głos, od którego mdlejš serca. Lecz cisza trwała cišgle. Przerwało jš na koniec łkanie kobiece. Winicjusz podniósł się i poczšł patrzyć osłupiałym wzrokiem przed siebie. W szopie zamiast blasków zaziemskich migotały nikłe płomyki latarek i promienie księżyca, wchodzšce przez otwór w dachu,napełniały jš srebrnym œwiatłem. Ludzie, klęczšcy obok Winicjusza, wznosili w milczeniu zalane łzami oczy ku krzyżowi; tui owdzie ozwały się inne łkania, a z zewnštrz dochodziło ostrożne pogwizdywanie strażników. Wtem Piotr wstał i zwróciwszy się do gromady rzekł: - Dzieci, podnieœcie serca ku Zbawicielowi naszemu i ofiarujcie mu wasze łzy. I umilkł. Nagle wœród zgromadzonych ozwał się głos kobiecy, pełen, żałosnej skargi i bólu bez granic: - Ja, wdowa, jednego syna miałam, który mnie żywił... Wróć mi go, panie! Nastała powtórnie chwila ciszy. Piotr stał przed klęczšcš gromadš, stary, stroskany, i wydawał się im w tej chwili jakby uosobieniem zgrzybiałoœci i niemocy. Wtem poczšł się skarżyć drugi głos: - Kaci znieważyli córki moje i Chrystus na to pozwolił! Po czym trzeci: - Zostałam sama z dziećmi, a gdy mnie porwš, kto da im chleba i wody? Po czym czwarty: - Linusa, którego zaniechali, wzięli znowu i położyli na męki, panie! Po czym pišty: - Gdy wrócimy do domów, pochwycš nas pretorianie. Nie wiemy, gdzie się ukryć. - Biada nam! Kto nas osłoni? I tak w ciszy nocnej brzmiała skarga za skargš. Stary rybak przymknšł oczy i trzšsł swš białš głowš nad tym ludzkim bólem i trwogš. Zapadło znów milczenie, tylko strażnicy poœwistywali z cicha za szopš. Winicjusz zerwał się znowu, by przedrzeć się przez gromadę do Apostoła i zażšdać odniego ratunku, lecz nagle ujrzał przed sobšjakby przepaœć, której widok obezwładnił jego nogi. Co będzie, jeœli Apostoł wyzna swojš niemoc, jeœli stwierdzi, że cezar rzymski potężniejszy jest niż Chrystus Nazareński? I na tę myœl przerażenie podjęło mu włosy na głowie, gdyż uczuł, że wówczas w tę przepaœć wpadnie nie tylko reszta jego nadziei, ale i on sam, i jego Ligia, i jego miłoœć do Chrystusa, i jego wiara, i wszystko, czym żył, a pozostanie tylko œmierć i noc jak morze bezbrzeżna. A tymczasem Piotr poczšł mówić głosem z poczštku tak cichym, że ledwie można go było dosłyszeć: - Dzieci moje! Na Golgocie widziałem, jak Boga przybijali do krzyża. Słyszałem młotywidziałem, jak podnieœli krzyż do góry, abyrzesze patrzyły na œmierć Syna człowieczego... ...........................................................................-.-.-.-.......................................... ...I widziałem, jak mu otworzyli bok i jak umarł. A wówczas, wracajšc od krzyża, wołałem w boleœci, jako wy wołacie: "Biada! Biada! Panie! Tyœ Bóg! Czemużeœ na to pozwolił, czemuœ umarł i czemuœ utrapił nam serca, którzyœmy wierzyli, że przyjdzie królestwo Twoje?..." ...A on, Pan nasz i Bóg nasz, trzeciego dnia zmartwychwstał i był między nami, póki w wielkiej œwiatłoœci nie wstšpił do królestwa swego... A my, poznawszy małš wiarę naszš, umocniliœmy się w sercach i odtšd siejemy ziarno Jego... ...........................................................................-.-.-.-.......................................... Tu zwróciwszy się w stronę, skšd wyszła pierwsza skarga, poczšł mówić silniejszymjuż głosem: - Czemu się skarżycie?... Bóg sam poddał się męce i œmierci, a wy chcecie, by was przed niš osłonił? Ludzie małej wiary! Zaliœcie pojęli Jego naukę, zali On wam to jedno życie obiecał? Oto przychodzi do wasimówi wam: "PójdŸcie drogš mojš", oto podnosi was ku sobie, a wy czepiacie się ziemi rękoma, wołajšc: "Panie, ratuj!" Ja, proch przed Bogiem, lecz wobec was Apostoł Boży i namiestnik, mówię wam w imię Chrystusa: nie œmierć przed wami, leczżycie, nie męki, lecz nieprzebrane rozkosze, nie łzy i jęki, lecz œpiewanie, nieniewola, lecz królowanie! Ja, Apostoł Boży, mówię tobie, wdowo: syn twój nie umrze, jeno narodzi się w chwale na życie wieczneipołšczysz się z nim! Tobie, ojcze, któremu kaci splamili córki niewinne, obiecuję, że odnajdziesz je bielsze od lilij Hebronu! Wam,matki, które porwš od sierot, wam, którzy stracicie ojców, wam, którzy się skarżycie, wam, którzy będziecie patrzyć na œmierć umiłowanych, Wam, stroskani, nieszczęœliwi, trwożni, i wam, majšcy umrzeć, w imię Chrystusa powiadam, iż zbudzicie się jako ze snu na szczęsne czuwanie i jako z nocy na œwit Boży. W imięChrystusa, niech spadnie bielmo z oczu waszych i rozgorejš serca! To rzekłszy podniósł dłoń, jak gdyby rozkazywał, a oni uczuli nowš krew w żyłach i zarazem dreszcz w koœciach, bo stał już przed nimi nie starzec zgrzybiały istrapiony, ale mocarz, który brał ich duszei dŸwigał je z prochu i trwogi. - Amen! - zawołało kilka głosów. Jemu zaœ z oczu bił blask coraz większy i szła od niego siła, szedł majestat, szła œwiętoœć. Głowy chyliły się przed nim, a on, gdy umilkło "amen", mówił dalej: - Siejcie w płakaniu, abyœcie zbierali w weselu. Czemu lękacie się mocy złego? Nadziemiš, nad Rzymem, nad murami miast jestPan, który zamieszkał w was. Kamienie zwilgnš od łez, piasek przesišknie krwiš, pełne będš doły ciał waszych, a ja wam powiadam: wyœcie zwycięzcy! Pan idzie na podbój tego miasta zbrodni, ciemięstwa i pychy, a wyœcie legia Jego! I jako sam odkupił mękš i krwiš grzechy œwiata, tak chce, abyœcie wy odkupili mękš i krwiš to gniazdo nieprawoœci!... To wam oznajmia przez wargi moje! I rozłożył ręce, a oczy utkwił w górze, im zaœ serca przestały prawie bić w piersi, albowiem uczuli, że wzrok jego widzi coœ, czego nie mogš dojrzeć ich œmiertelne Ÿrenice. Jakoż twarz mu się zmieniła i oblała się jasnoœciš, i patrzył czas jakiœ w milczeniu,jak by oniemiał z zachwytu, lecz po chwili usłyszano jego głos: - Jesteœ, Panie, i ukazujesz mi drogi swoje!... Jak to, o Chryste!... Nie w Jeruzalem, ale w tym grodzie szatana chcesz założyć Stolicę Twojš? Tu, z tych łez i z tej krwi chcesz zbudować koœciół Twój? Tu, gdzie dziœ włada Neron, ma stanšć wieczyste królestwo Twoje? O, Panie, Panie! I każesz tym trwożnym, aby zkoœci swych zbudowali fundament pod Syjonœwiata, a duchowi memu każesz objšć rzšd nad nim i nad ludami ziemi?... I oto zlewasz zdrój mocy na słabych, aby się stali silni, ioto każesz mi paœć stšd baranki Twoje, aż do spełnienia wieków... O, bšdŸże pochwalony w wyrokach Twoich, który każesz zwyciężać. Hosanna! Hosanna!... Ci, którzy byli trwożni, powstali, w tych, którzy zwštpili, wpłynęły, strumienie wiary. Jedne głosy zawołały naraz: "Hosanna!", inne: "Pro Christo!", po czym zapadła cisza. Jasne letnie błyskawice rozœwiecały wnętrze szopy i twarze pobladłe ze wzruszenia. Piotr, zapatrzony w widzenie, modlił się jeszcze długo, lecz na koniec zbudził się, zwrócił do gromady swš natchnionš, pełnš œwiatła głowę i rzekł: - Oto jako Pan zwyciężył w was zwštpienie,tak i wy idŸcie zwyciężać w imię Jego! I chociaż wiedział już, że zwyciężš, choć wiedział, co wyroœnie z ich łez i krwi, jednak głos zadrgał mu wzruszeniem, gdy poczšł żegnać ich krzyżem i mówił: - A teraz błogosławię was, dzieci moje, namękę, na œmierć, na wiecznoœć! Lecz oni opadli go wołajšc: "My już gotowi,ale ty, œwięta głowo, chroń się, albowiem tyœ jest namiestnik, który sprawuje rzšd Chrystusów!" I tak mówišc czepiali się jegoszat, on zaœ kładł ręce na ich głowach i żegnał każdego z osobna, równie jak ojciecżegna dzieci, które wysyła w podróż dalekš. I zaraz poczęli wychodzić z szopy, albowiem pilno już im było do domów, a z nich do więzień i na areny. Umysły ich oderwały się od ziemi, dusze wzięły lot ku wiecznoœci i szli, jakby w œnie lub zachwyceniu, przeciwstawiać tę siłę, któraw nich była, sile i okrucieństwu "bestii". Apostoła zaœ wzišł Nereusz, sługa Pudensa, i wiódł go ukrytš w winnicy œcieżkš do swego domu. Lecz wœród jasnej nocy postępował za nimi Winicjusz i gdy wreszcie doszli do Nereuszowej chaty, rzucił się nagle do nóg Apostoła. Ów zaœ, poznawszy go, zapytał: - Czego żšdasz, synu? Ale Winicjusz po tym, co słyszał w szopie, nie œmiał go już o nic błagać, tylko objšwszy obiema rękami jego stopy przyciskał do nich ze łkaniem czoło, wzywajšc w ten niemy sposób litoœci. Ów zaœ rzekł: - Wiem. Wzięlić dzieweczkę, którš umiłowałeœ. Módl się za niš. - Panie! - jęknšł Winicjusz obejmujšc jeszcze silniej stopy Apostoła. - Panie! Jam robak lichy, aleœ ty znał Chrystusa, ty Go błagaj, ty wstaw się za niš. I drżał z bólu jak liœć, i bił czołem w ziemię, albowiem poznawszy moc Apostoła wiedział, iż on jeden może mu jš powrócić.A Piotr wzruszył się tš boleœciš. Przypomniał sobie, jak niegdyœ i Ligia, zgromiona przez Kryspusa, leżała tak samou jego nóg, żebrzšc litoœci. Przypomniał sobie, że jš podniósł i pocieszył, więc teraz podniósł Winicjusza. - Synaczku - rzekł - będę się modlił za niš,lecz ty pomnij, com mówił tamtym wštpišcym, że sam Bóg przeszedł przez mękę krzyżowš, i pomnij, że po tym życiu zaczyna się inne, wieczyste. - Ja wiem!... Jam słyszał - odparł Winicjusz łowišc w pobladłe usta powietrze- ale widzisz, panie... nie mogę! Jeœli potrzeba krwi, proœ Chrystusa, aby wzišł mojš... Jam żołnierz. Niech mi podwoi, niech potroi mękę dla niej przeznaczonš, wytrzymam! ale niech jš ocali! To jeszcze dziecko, panie, a On mocniejszy od cezara, wierzę! mocniejszy! Tyœ jš sam miłował. Tyœ nam błogosławił! To jeszcze dziecko niewinne!... Tu znów pochylił się i przyłożywszy twarz do kolan Piotra, poczšł powtarzać: - Tyœ znał Chrystusa, panie! tyœ znał, On ciebie wysłucha! Wstaw się za niš! A Piotr przymknšł powieki i modlił się żarliwie. Letnie błyskawice poczęły znów rozœwiecać niebo. Winicjusz wpatrywał się przy ich blasku w usta Apostoła, czekajšc z nich wyroku życia lub œmierci. W ciszy słychać było przepiórki nawołujšce się po winnicach i głuchy, daleki odgłos deptaków leżšcych przy Via Solaria. - Winicjuszu - zapytał wreszcie Apostoł - wierzysz-li ty? - Panie, czyżbym inaczej tu przyszedł? - odpowiedział Winicjusz. - Tedy wierz do końca, albowiem wiara góry porusza. Więc choćbyœ widział onę dzieweczkę pod mieczem kata albo w paszczęce lwa, wierz jeszcze, że Chrystus może jš zbawić. Wierz i módl się do Niego, a ja będę się modlił wraz z tobš. Po czym podniósłszy twarz ku niebu, mówiłgłoœno: - Chryste miłosierny, spójrz na ono serce obolałe i pociesz je! Chryste miłosierny, pomiarkuj wiatr do wełny jagnięcia! Chryste miłosierny, któryœ prosił Ojca, abyodwrócił kielich goryczy od ust Twoich, odwróć go od ust tego sługi Twego! Amen! A Winicjusz, wycišgajšc ręce ku gwiazdom, mówił jęczšc: - O, Chryste! Jam twój! WeŸ mnie za niš! Na wschodzie niebo poczęło bieleć. Rozdział LIV Winicjusz opuœciwszy Apostoła szedł do więzienia z odrodzonym przez nadzieję sercem. Gdzieœ w głębi duszy krzyczała mujeszcze rozpacz i przerażenie, lecz on tłumił w sobie te głosy. Wydało mu się niepodobieństwem, by wstawiennictwo Bożego namiestnika i potęga jego modlitwy miały pozostać bez skutku. Bał się nie miećnadziei, bał się wštpić. "Będę wierzył w cie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż#PRc6$˘$c6%ĆĘ Y6&*¨c7€'89+7(R? 7miłosierdzie Jego - mówił do siebie - choćbym jš ujrzał w paszczy lwa." I na tę myœl, choć drżała w nim dusza i pot zimny oblewał mu skronie, wierzył. Każde uderzenie jego serca było teraz modlitwš. Poczynał rozumieć, że wiara góry porusza,albowiem poczuł w sobie jakšœ dziwnš siłę,której nie odczuwał przedtem. Zdawało musię, że potrafi niš dokonać takich rzeczy, które jeszcze wczoraj nie były w jego mocy. Chwilami miał wrażenie, jakby złe już minęło. Gdy rozpacz odzywała się jeszcze jękiem w jego duszy, przypominał sobie tę noc i tę œwiętš sędziwš twarz, wzniesionš ku niebu w modlitwie. "Nie! Chrystus nie odmówi pierwszemu uczniowi swemu i pasterzowi trzody! Chrystus mu nie odmówi, a ja nie zwštpię." I biegł do więzienia jak zwiastun dobrej nowiny. Lecz tu czekała go rzecz niespodziewana. Straże pretoriańskie, zmieniajšce się przy Mamertyńskim więzieniu, znały go już wszystkie i zwykle nie czyniono mu najmniejszych trudnoœci, lecz tym razem łańcuch się nie otworzył, a natomiast setnik zbliżył się ku niemu i rzekł: - Wybacz, szlachetny trybunie, mamy dziœ rozkaz nie wpuszczać nikogo. - Rozkaz? - powtórzył blednšc Winicjusz. Żołnierz spojrzał na niego ze współczuciem i odrzekł: - Tak, panie. Rozkaz cezara. W więzieniu dużo jest chorych i być może, iż obawiajš się, aby przychodnie nie roznieœli zarazy pomieœcie. - Lecz mówiłeœ, że rozkaz na dziœ tylko? - W południe zmieniajš się straże. Winicjusz zamilkł i odkrył głowę, albowiemzdawało mu się, że pileolus, który miał na niej, jest z ołowiu. Wtem żołnierz zbliżył się i rzekł przyciszonym głosem: - Uspokój się, panie. Stróże i Ursus czuwajšnad niš. To rzekłszy pochylił się i w mgnieniu oka nakreœlił na kamiennej płycie swym długimgalijskim mieczem kształt ryby. Winicjusz spojrzał na niego bystro. - ...I jesteœ pretorianinem?... - Póki nie będę tam - odrzekł żołnierz wskazujšc na więzienie. - I ja czczę Chrystusa. - Niech będzie pochwalone imię Jego! Wiem,panie. Nie mogę cię wpuœcić do więzienia, lecz jeœli napiszesz list, oddam go stróżom.- Dzięki ci, bracie. I œcisnšwszy rękę żołnierza odszedł. Pileolus przestał mu ciężyć ołowiem. Słońce ranne podniosło się nad mury więzienia, a razem z jego jasnoœciš poczęła znów wstępować otucha w serca Winicjusza. Ten żołnierz chrzeœcijanin był dla niego jakby nowym œwiadectwem potęgi Chrystusa. Po chwili zatrzymał się i utkwiwszy wzrok w różowych obłokach zwieszonych nad Kapitolem i œwištyniš Statora, rzekł: - Nie widziałem jej dziœ, Panie, ale wierzę w Twoje miłosierdzie. W domu czekał na niego Petroniusz, który, jak zwykle "z nocy dzień czynišc", niedawno był powrócił. Zdšżył jednakże wzišć już kšpiel i namaœcić się do snu. - Mam dla ciebie nowiny - rzekł. - Byłem dziœ u Tuliusza Senecjona, u którego był i cezar. Nie wiem, skšd Auguœcie przyszło na myœl przyprowadzić ze sobš małego Rufiusa... Może dlatego, by swš urodš zmiękczył serce cezara. Na nieszczęœcie, dziecko, zmorzone snem, usnęło w czasie czytania, jak niegdyœ Wespazjan, co widzšcAhenobarbus cisnšł w nie pucharem i skaleczył je ciężko. Poppea zemdlała, wszyscy zaœ słyszeli, jak cezar rzekł: "Doœć mam tego przypłodka!", a to, wiesz, tyle znaczy, co œmierć! - Nad Augustš zawisła kara Boża - odpowiedział Winicjusz ale czemu mi to mówisz? - Mówię dlatego, że ciebie i Ligię œcigał gniew Poppei, teraz zaœ ona, zajęta własnym nieszczęœciem, może poniecha zemsty i łatwiej da się przejednać. Zobaczęjš dziœ wieczór i będę z niš mówił. - Dzięki ci. Zwiastujesz mi dobrš nowinę. - A ty się wykšp i spocznij. Usta masz sine icień z ciebie pozostał. Lecz Winicjusz spytał: - Zali nie mówiono, kiedy odbędzie się pierwszy ludus matutinus? - Za dziesięć dni. Ale wezmš pierwej inne więzienia. Im więcej zostanie nam czasu, tym lepiej. Nie wszystko jeszcze stracone. I tak mówišc mówił to, w co sam już nie wierzył, wiedział albowiem doskonale, że skoro cezar w odpowiedzi na proœbę Aliturusa znalazł wspaniale brzmišcš odpowiedŸ, w której porównał się z Brutusem, to dla Ligii nie ma już ratunku. Ukrył też przez litoœć, co słyszał u Senecjona, że cezar i Tygellin postanowili wybrać dla siebie i dla przyjaciół najpiękniejsze dziewice chrzeœcijańskie i pohańbić je przed mękš, reszta zaœ miała być wydana w sam dzień igrzyska pretorianom i bestiariuszom. Wiedzšc, że Winicjusz w żadnym razie nie zechce przeżyć Ligii, umyœlnie krzepił tymczasem nadzieję w jego sercu, naprzód,przez współczucie dla niego, a po wtóre, że temu estecie chodziło także i o to, aby Winicjusz, jeœli ma umrzeć, umarł pięknym,nie zaœ z twarzš wyniszczonš i sczerniałš od bólu i bezsennoœci. - Powiem dziœ Auguœcie - rzekł - mniej więcej tak: "Uratuj Ligię dla Winicjusza, a ja uratuję dla ciebie Rufiusa." I będę o tymmyœlał naprawdę. Z Ahenobarbem jedno słowo, powiedziane w stosownej chwili, może kogoœ uratować lub zgubić. W najgorszym razie zyskamy na czasie. - Dzięki ci - powtórzył Winicjusz. - Najlepiej mi podziękujesz, gdy się pożywisz i spoczniesz. Na Atenę! Odysej w największym nieszczęœciu myœlał o œnie i jadle. Całš noc spędziłeœ pewno w więzieniu. - Nie - odpowiedział Winicjusz. - Chciałem pójœć do więzienia teraz, ale jest rozkaz, aby nikogo nie dopuszczano. Dowiedz ty się,Petroniuszu, czy rozkaz jest na dziœ tylko, czy aż do dnia igrzysk. - Dowiem się dziœ w nocy i jutro rano powiem ci, na jak długo i dlaczego rozkaz zastał wydany. A teraz, choćby Helion miał ze zmartwienia zejœć do kimeryjskich krajów, idę spać, ty zaœ naœladuj mnie. I rozeszli się, lecz Winicjusz udał się do biblioteki i poczšł pisać list do Ligii. Gdy skończył, odniósł go sam i wręczył chrzeœcijańskiemu setnikowi, który natychmiast poszedł z nim do więzienia. Po chwili wrócił z pozdrowieniem od Ligii i z obietnicš, że dziœ jeszcze odniesie jej odpowiedŸ. Winicjusz nie chciał jednak wracać i siadłszy na głazie czekał na list Ligii. Słońce wzbiło się już wysoko na niebo i przez Clivus Argentarius napływały na Forum, jak zwykle, tłumy ludzi. Przekupnie wywoływali swoje towary; wróżbici polecali przechodniom swe usługi; obywatele cišgnęli poważnym krokiem, ku rostrom, by słuchać przygodnych mówców lub rozpowiadać sobie wzajemnie najœwieższe nowiny. W miarę jak upał dogrzewał coraz silniej, gromady próżniaków chroniły się pod portyki œwištyń, spod których wylatywały co chwila z wielkim łopotem skrzydeł całe stada gołębi, rozbłyskujšc białymi piórami w jasnoœci słonecznej i błękicie. Pod nadmiarem œwiatła, pod wpływem gwaru, ciepła i niezmiernego znużenia oczyWinicjusza poczęły się kleić. Monotonne okrzyki chłopców, grajšcych obok w marę,imiarowe kroki żołnierzy kołysały go do snu. Kilkakroć podniósł jeszcze głowę i objšł oczyma więzienie, po czym oparł jš ozršb skalny, westchnšł jak dziecko, które usypia po długim płaczu, i usnšł. I wnet opadły go widzenia. Zdawało mu się, że wœród nocy niesie na ręku Ligię przez nieznanš winnicę, a przed nimi idzie Pomponia Grecyna z kagankiem w ręku i œwieci. Jakiœ głos, jakby głos Petroniusza, wołał za nim z daleka: "Wróć się!" Lecz onnie zważał na owo wołanie i szedł dalej zaPomponiš, póki nie doszli do chaty, w którejprogu stał Piotr Apostoł. Wówczas on pokazał mu Ligię i rzekł: "Idziemy z areny,panie, ale nie możemy jej obudzić, zbudŸ tyjš." Lecz Piotr odpowiedział: "Chrystus samprzyjdzie jš zbudzić!" Potem obrazy poczęły mu się mieszać. Widział przez sen Nerona i Poppeę trzymajšcš na ręku małego Rufiusa ze skrwawionym czołem, które obmywał Petroniusz, i Tygellina posypujšcego popiołem stoły zastawione kosztownymi potrawami, i Witeliusza pożerajšcego owe potrawy, i mnóstwo innych augustianów siedzšcych przy uczcie. On sam spoczywał przy Ligii; lecz między stołami chodziły lwy, którym z płowych bród œciekała krew.Ligia prosiła go, by jš wyprowadził, a jegoogarnęła bezwładnoœć trak straszna, iż niemógł, się nawet poruszyć. Za czym w widzeniach jego nastał bezład jeszcze większy i wreszcie wszystko zapadło w ciemnoœć zupełnš. Z głębokiego snu zbudził go dopiero żar słoneczny i okrzyki, które rozległy się tuż obok miejsca, na którym siedział. Winicjuszprzetarł oczy: ulica roiła się od ludzi, lecz dwaj biegacze, przybrani w żółte tuniki, rozsuwali długimi trzcinami tłum, krzyczšci czynišc miejsce dla wspaniałej lektyki, którš niosło czterech silnych niewolników egipskich. W lektyce siedział jakiœ człowiek przybrany w białe szaty, którego twarzy nie było dobrze widać, albowiem tuż przy oczach trzymał zwój papirusu i odczytywałcoœ pilnie. - Miejsce dla szlachetnego augustianina! - wołali biegacze. Ulica była jednak tak natłoczona, że lektyka musiała się na chwilę zatrzymać. Wówczas augustianin opuœcił niecierpliwie zwój papieru i wychylił głowę wołajšc: - Rozpędzić mi tych nicponiów! Prędzej! Nagle, spostrzegłszy Winicjusza, cofnšł głowę i podniósł szybko do oczu zwój papieru. A Winicjusz przecišgnšł rękš po czole sšdzšc, że œni jeszcze. W lektyce siedział Chilo. Tymczasem biegacze utorowali drogę i Egipcjanie mieli ruszyć naprzód, gdy nagle młody trybun, który w jednej chwili zrozumiał wiele rzeczy przedtem dla niego niezrozumiałych, przybliżył się do lektyki. - Pozdrowienie ci, Chilonie! - rzekł. - Młodzieńcze - odpowiedział z godnoœciš i dumš Grek, usiłujšc swej twarzy nadać wyraz spokoju, którego w duszy nie miał - witaj, ale mnie nie zatrzymuj, gdyż œpieszędo przyjaciela mego, szlachetnego Tygellina.A Winicjusz, chwyciwszy za krawędŸ lektyki, pochylił się ku niemu i patrzšc mu wprost w oczy, rzekł zniżonym głosem: - Tyœ wydał Ligię?... - Kolosie Memnona! - zawołał z przestrachem Chilo. Lecz w oczach Winicjusza nie było groŸby, więc strach starego Greka przeszedł szybko. Pomyœlał, że jest pod opiekš Tygellina i samego cezara, to jest potęg, przed którymi drży wszystko, i że otaczajšgo silni niewolnicy, a zaœ Winicjusz stoi przed nim bezbronny, z wynędzniałš twarzš i postawš zgiętš przez ból. Na tę myœl wróciła mu zuchwałoœć. Utkwiłw Winicjusza swe oczy, okolone czerwonymi obwódkami, i odszepnšł: - A ty, gdym umierał z głodu, kazałeœ mnieschłostać. Na chwilę umilkli obaj, po czym ozwał się głuchy głos Winicjusza: - Skrzywdziłem cię, Chilonie!... Wówczas Grek podniósł głowę i klasnšwszyw palce, co w Rzymie było oznakš lekceważenia i pogardy, odrzekł tak głoœno, aby wszyscy mogli go słyszeć: - Przyjacielu, jeœli masz do mnie proœbę, przyjdŸ do domu mego na Eskwilinie o rannej porze, w której po kšpieli przyjmujęgoœci i klientów. I skinšł rękš, a na ów znak Egipcjanie podnieœli lektykę, niewolnicy zaœ, przybrani w żółte tuniki, poczęli wołać machajšc trzcinami: - Miejsce dla lektyki szlachetnego Chilona Chilonidesa! Miejsce! Miejsce!... Rozdział LV Ligia w długim, poœpiesznie pisanym liœcie żegnała na zawsze Winicjusza. Wiadomo jejbyło, że do więzienia nie wolno już nikomu przychodzić i że będzie mogła widzieć Winicjusza dopiero z areny. Toteż prosiła go, by dowiedział się, kiedy przypadnie ich kolej, i by był na igrzysku, albowiem chciała raz jeszcze zobaczyć go za życia. W liœcie jej nie znać było bojaŸni. Pisała, że i ona, i inni tęskniš już do areny, na której znajdš wyzwolenie z więzienia. Spodziewajšc się przyjazdu Pomponii i Aulusa, błagała, by przyszli i oni. W każdym jej słowie widać było uniesienie i to oderwanie się od życia, w którym żyli wszyscy uwięzieni, a zarazem niezachwianšwiarę, że obietnice spełnić się muszš za grobem. "Czy Chrystus (pisała) teraz, czy po œmierci mnie wyzwoli, On ci obiecał mnieprzez usta Apostoła, a więc ja twoja." I zaklinała go, by jej nie żałował i nie dał się opanować bólowi. Œmierć nie była dla niej rozerwaniem œlubów. Z ufnoœciš dziecka upewniała Winicjusza, że zaraz po męce w arenie powie Chrystusowi, iż w Rzymie został jej narzeczony, Marek, który tęskni po niej całym sercem. I myœlała, że może Chrystus pozwoli wrócić na chwilę jej duszy do niego, aby mu powiedzieć, że żyje, że męki nie pamięta i że jest szczęœliwa. Cały jej list tchnšł szczęœciem i ogromnš nadziejš. Była w nim tylko jednš proœba zwišzana ze sprawami ziemi: aby Winicjusz zabrał ze spoliarium jej ciało i pochował jš jako swojš żonę w grobowcu, w którym sam niegdyœ miał spoczšć. On czytał ów list z rozdartš duszš, ale zarazem zdało mu się niepodobieństwem, aby Ligia mogła zginšć pod kłami dzikich zwierzšt i aby Chrystus nie zlitował się nadniš. Jednakże w tym właœnie tkwiła nadzieja i ufnoœć. Wróciwszy do domu odpisał, że będzie przychodził codziennie pod mury Tullianum czekać, póki Chrystus nie skruszy murów i nie odda mu jej. Nakazał wierzyć jej, że On może mu jš oddać nawet z cyrku, że Wielki Apostoł błaga Go o to i że chwila wyzwolenia jest bliska. Nawrócony centurion miał odnieœć jej ów list nazajutrz. Lecz gdy Winicjusz przyszedł następnego dnia pod więzienie, setnik, opuœciwszy szereg, zbliżył się do niego pierwszy i rzekł: - Posłuchaj mnie, panie. Chrystus, który ciędoœwiadczył, okazał ci łaskę swojš. Dzisiejszej nocy przyszli wyzwoleńcy cezara i prefekta, aby wybrać im dziewice chrzeœcijańskie na pohańbienie; pytali się ooblubienicę twojš, lecz Pan nasz zesłał na niš goršczkę, na którš umierajš więŸnie w Tullianum, i poniechali jej. Wczoraj wieczór była już nieprzytomna i niech będzie błogosławione imię Zbawiciela, albowiem tachoroba,. która jš ocaliła od hańby, może jš ocalić i od œmierci. Winicjusz oparł dłoń na naramienniku żołnierza, aby nie upaœć, ów zaœ mówił dalej: - Dziękuj miłosierdziu Pana. Linusa porwali ipołożyli na męki, ale widzšc, że kona, oddali go. Może i tobie oddadzš jš teraz, a Chrystus wróci jej zdrowie. Młody trybun pozostał jeszcze chwilę ze spuszczonš głowš, po czym podniósł jš i rzekł cicho: - Tak jest, setniku. Chrystus, który wybawił jš od hańby, wybawi jš od œmierci. I dosiedziawszy pod murem więzienia do wieczora, wrócił do domu, aby wysłać swoich ludzi po Linusa i kazał go przenieœć do jednej ze swoich willi podmiejskich. Jednakże Petroniusz, dowiedziawszy się o wszystkim, postanowił działać jeszcze. Poprzednio był już u Augusty, teraz zaœ udał się do niej po raz drugi. Zastał jš u łoża małego Rufiusa. Dziecko z rozbitš głowš majaczyło w goršczce, matka zaœ ratowała je z rozpaczš i zgrozš w sercu, myœlšc, że jeœli je uratuje, to może tylko po to, by wkrótce straszniejszš zginęło œmierciš. Zajęta wyłšcznie swoim bólem, nie chciała nawet słuchać o Winicjuszu i Ligii, lecz Petroniusz przeraził jš. - Obraziłaœ - rzekł jej - nowe nieznane bóstwo. Ty, Augusto, czcisz podobno hebrajskiego Jehowę, ale chrzeœcijanie utrzymujš, że Chrystus jest jego synem, pomyœl więc, czy cię nie œciga gniew ojca. Kto wie, czy to, co się stało, nie jest ich zemstš i czy życie Rufiusa nie zależy od tego, jak postšpisz. - Co chcesz, abym uczyniła? - spytała z przestrachem Poppea. - Przebłagaj zagniewane bóstwo. - Jak? - Ligia jest chora. Wpłyń na cezara lub Tygellina, żeby jš wydano Winicjuszowi. A ona spytała z rozpaczš: - Czy ty myœlisz, że ja mogę? - Więc możesz co innego. Jeœli Ligia wyzdrowieje, musi iœć na œmierć. IdŸ do œwištyni Westy i zażšdaj, aby Virgo magna znalazła się wypadkiem koło Tullianum w chwili, gdy będš wyprowadzali więŸniów na œmierć, i rozkazała uwolnić tę dziewczynę. Wielka westalka nie odmówi ci tego. - A jeœli Ligia umrze z goršczki? - Chrzeœcijanie mówiš, że Chrystus jest mœciwy, ale sprawiedliwy: być może, że przebłagasz go chęciš samš. - Niech mi da jaki znak, że ocali Rufiusa. Petroniusz wzruszył ramionami. - Ja nie przychodzę jako jego poseł, o boska; mówię ci tylko: bšdŸ lepiej w zgodzieze wszystkimi bóstwami rzymskimi i obcymi. - Pójdę! - rzekła złamanym głosem Poppea.Petroniusz odetchnšł głęboko. "Nareszcie coœ wskórałem!" - pomyœlał. I wróciwszy do Winicjusza rzekł mu: - Proœ swego Boga, by Ligia nie umarła na goršczkę, bo jeœli nie umrze, to wielka westalka rozkaże jš uwolnić. Sama Augusta będzie jš o to prosiła. Winicjusz popatrzył na niego oczyma, w których błyszczała goršczka, i ie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż)P9,7*‰ c8€+•4c8,É$c8-H4% N8odpowiedział: - Jš uwolni Chrystus. A Poppea, która dla ocalenia Rufiusa gotowabyła palić hekatomby wszystkim bogom œwiata, tegoż jeszcze wieczora udała się na Forum do westalek, powierzywszy opiekę nad chorym dzieckiem wiernej piastunce Sylwii, która i jš samš wyniańczyła. Lecz na Palatynie wyrok na dziecko był już wydany. Zaledwie bowiem lektyka cesarzowej znikła za Wielkš Bramš, do komnaty, w której spoczywał mały Rufius,weszli dwaj wyzwoleńcy cezara, z których jeden rzucił się na starš Sylwię i zatkał jej usta, drugi zaœ, chwyciwszy miedziany posšżek Sfinksa, ogłuszył jš pierwszym uderzeniem. Po czym zbliżyli się do Rufiusa. Trawiony goršczkš i bezprzytomny chłopak nie zdajšc sobie sprawy, co dzieje się koło niego, uœmiechał się do nich i mrużył swe œliczne oczy, jak by usiłował ich rozpoznać. Lecz oni zdjšwszy z niańki pas, zwany cingulum, zadzierzgnęli mu go koło szyi i poczęli zaciskać. Dziecko, zawoławszy raz matki, skonało łatwo. Za czym owinęli je w przeœcieradło i siadłszy na przygotowane konie poœpieszyli aż do Ostii, gdzie wrzucili ciało w morze. Poppea nie zastawszy wielkiej dziewicy, która wraz z innymi westalkami była u Watyniusza, wróciła wkrótce na Palatyn. Znalazłszy puste łoże i zastygłe ciało Sylwii, zemdlała, a gdy jš otrzeŸwiono, poczęła krzyczeć i dzikie jej krzyki rozlegały się przez noc całš i dzień następny. Lecz trzeciego dnia cezar kazał jej przyjœćna ucztę, więc przybrawszy się w ametystowš tunikę przyszła i siedziała z kamiennš twarzš, złotowłosa, milczšca, cudna i złowroga jak anioł œmierci. Rozdział LVI Zanim Flawiusze wznieœli Koloseum, amfiteatra w Rzymie budowano przeważnie z drzewa, toteż wszystkie niemal spłonęły w czasie pożaru. Nero jednak dla wyprawienia przyobiecanych igrzysk kazał wznieœć kilka, a między nimi jeden olbrzymi, na który zaraz po ugaszeniu ogniapoczęto sprowadzać morzem i Tybrem potężne pnie drzew, wyciętych na stokach Atlasu. Ponieważ igrzyska wspaniałoœciš i liczbš ofiar miały przejœć wszystkie poprzednie, dodano więc obszerne pomieszczenia dla ludzi i zwierzšt. Tysišce rzemieœlników pracowało nad budowš dniemi nocš. Budowano i ozdabiano bez wytchnienia. Lud opowiadał sobie cuda o oparciach wykładanych bršzem, bursztynem, koœciš słoniowš, perłowcem i skorupnikiem zamorskich żółwiów. Biegnšcewzdłuż siedzeń kanały, napełnione lodowatš wodš z gór, miały utrzymywać w budynku chłód przyjemny, nawet w czasie największych upałów. Olbrzymie purpurowevelarium zabezpieczało od promieni słonecznych. Między rzędami siedzeń ustawiano kadzielnice do palenia wonnoœci arabskich; w górze pomieszczono przyrzšdy do skrapiania widzów rosš szafranowš i werwenš. Słynni budowniczowie, Sewerus i Celer, wysilili całš swš wiedzę, by wznieœć amfiteatr niezrównany, a zarazem mogšcy pomieœcić takš liczbę ciekawych, jakiej dotšd żaden ze znanych nie mógł pomieœcić. Toteż w dniu, w którym miał rozpoczšć sięludus matutinus, tłumy gawiedzi czekały odœwitu na otwarcie wrót, wsłuchujšc się z luboœciš w ryk lwów, chrapliwe beczenie panter i wycie psów. Zwierzętom nie dawano jeœć od dwóch dni, a natomiast przesuwano przed nimi zakrwawione kawały mięsa, by tym bardziej pobudzić w nich wœciekłoœć i głód. Chwilami też zrywała się taka burza dzikich głosów, że ludzie stojšcy przed cyrkiem nie mogli rozmawiać, a wrażliwsi bledli ze strachu. Lecz wraz ze wschodem słońca zabrzmiaływ obrębie cyrku pieœni donoœne, ale spokojne, których słuchano ze zdziwieniem,powtarzajšc sobie wzajem: "Chrzeœcijanie! Chrzeœcijanie!" Jakoż mnogie ich zastępy sprowadzono do amfiteatru jeszcze w nocyinie z jednego tylko więzienia, jak był pierwotny zamiar, ale ze wszystkich po trochu. Wiedziano w tłumie, że widowiska pocišgnš się przez całe tygodnie i miesišce,ale spierano się, czy z tš częœciš chrzeœcijan, która była przeznaczona na dziœ, zdołajš skończyć w cišgu jednego dnia. Głosy męskie, kobiece i dziecinne, œpiewajšce pieœń porannš, były tak liczne, iż znawcy utrzymywali, że choćby po sto i dwieœcie ciał wysyłano na raz, zwierzęta zmęczš się, nasycš i do wieczora nie potrafiš wszystkich porozrywać. Inni twierdzili, że zbyt wielka liczba ofiar, występujšcych jednoczeœnie na arenie, rozrywa uwagę i nie pozwala lubować się, jak należy, widowiskiem. W miarę jak zbliżała się chwila otwarcia korytarzy prowadzšcych do wnętrza, zwanych vomitoriami, lud ożywiał się, rozweselał i spierał o rozmaite tyczšce widowiska rzeczy. Poczęły się tworzyć stronnictwa, podnoszšce większš sprawnoœć lwów lub tygrysów w rozdzieraniu ludzi. Tu i owdzie czyniono zakłady. Inni jednak rozprawiali ogladiatorach, którzy mieli wystšpić przed chrzeœcijanami na arenie, i znów tworzyły się stronnictwa to Samnitów, to Gallów, to Mirmilonów, to Traków, to sieciarzy. Wczesnym rankiem większe lub mniejsze ichoddziały poczęły pod przywództwem mistrzów, zwanych lanistami, napływać do amfiteatru. Nie chcšc się utrudzać przed czasem, szli bez zbroi, często zupełnie nadzy, często z zielonymi gałęziami w rękulub uwieńczeni w kwiaty, młodzi, piękni w œwietle porannym i pełni życia. Ciała ich, błyszczšce od oliwy, potężne, jakby wykowane w marmurze, wprawiały w zachwyt rozmiłowany w kształtach lud. Wielu z nich znano osobiœcie i co chwila rozlegały się okrzyki: "Witaj, Furnius! Witaj, Leo! Witaj, Maksymus! Witaj, Diomedes!" Młode dziewczęta wznosiły ku nim oczy pełne miłoœci, oni zaœ upatrywali,gdzie która najpiękniejsza, i odzywali się donich żartobliwymi słowami, jak by żadna troska nie cišżyła nad nimi, przesyłajšc całusy lub wołajšc: "Obejmij, nim œmierć obejmie!" Po czym znikali w bramach, z których wielu nie miało już wyjœć więcej. Lecz coraz nowe pochody rozrywały uwagętłumów. Za gladiatorami szli mastygoforowie, to jest ludzie zbrojni w bicze, których obowišzkiem było smagać i podniecać walczšcych. Potem muły cišgnęływ stronę spoliarium całe szeregi wozów, na których poukładane były stosy drewnianych trumien. Na ten widok cieszył się lud, wnioskujšc z ich liczby o ogromie widowiska. Zaczem cišgnęli ludzie, którzy mieli dobijać rannych, przebrani tak, aby każdy podobny był do Charona lub do Merkurego, zaczem ludzie pilnujšcy porzšdku w cyrku, rozdajšcy siedzenia, zaczem niewolnicy do roznoszenia potraw i chłodników, a wreszcie pretorianie, których każdy cezar zawsze miewał w amfiteatrze pod rękš. Otworzono wreszcie vomitoria i tłumy runęły do œrodka. Lecz takie było mnóstwozgromadzonych, że płynęli i płynęli przez całe godziny, aż dziwno było, że amfiteatrmoże tak nieprzeliczonš czerń pochłonšć. Ryki zwierzšt, czujšcych, wyziewy ludzkie, wzmogły się jeszcze. Lud huczał w cyrku przy zajmowaniu miejsc jak fala w czasie burzy. Przybył na koniec prefekt miasta w otoczeniu wigilów, a po nim nieprzerwanym już łańcuchem poczęły się zmieniać lektykisenatorów, konsulów, pretorów, edylów, urzędników publicznych i pałacowych, starszyzny pretoriańskiej, patrycjuszów i wykwintnych kobiet. Niektóre lektyki poprzedzali liktorowie, niosšcy siekiery wœród pęku rózg, inne tłumy niewolników. W słońcu migotały złocenia lektyk, białe i różnobarwne suknie, pióra, zausznice, klejnoty, stal toporów. Z cyrku dochodziły okrzyki, jakimi lud witał potężnych dostojników. Od czasu do czasu przybywałyjeszcze niewielkie oddziały pretorianów. Lecz kapłani z rozmaitych œwištyń przybylinieco póŸniej, a za nimi dopiero niesiono œwięte dziewice Westy, które poprzedzali liktorowie. Z rozpoczęciem widowiska czekano już tylko na cezara, który też nie chcšc narażać ludu na zbyt długie oczekiwanie i pragnšc ujšć go sobie poœpiechem, przybył niebawem w towarzystwie Augusty i augustianów. Petroniusz przybył między augustianami, majšc w swej lektyce Winicjusza. Ów wiedział, że Ligia jest chora i bezprzytomna, ale ponieważ w ostatnich dniach dostęp do więzienia był jak najsurowiej strzeżony, ponieważ dawne straże zastšpiono nowymi, którym nie wolno było rozmawiać ze stróżami, jak również udzielać najmniejszych wiadomoœci tym, którzy przychodzili pytać o więŸniów, nie był więc pewien, czy nie ma jej między ofiarami przeznaczonymi na pierwszy dzieńwidowiska. Dla lwów mogli wysłać i chorš, choćby bezprzytomnš. Ale ponieważ ofiary miały być poobszywane w skóry zwierzšt i wysyłane całymi gromadami na arenę, przeto nikt z widzów nie mógł sprawdzić, czy jedna więcej lub mniej znajduje się między nimi, i nikt żadnej rozpoznać. Stróżei cała służba amfiteatru była przekupiona,z bestiariuszami stanšł zaœ układ, że ukryjš Ligię w jakimœ ciemnym zakštku amfiteatru, a nocš wydadzš jš w ręce pewnego Winicjuszowego dzierżawcy, którynatychmiast wywiezie jš w Góry Albańskie. Petroniusz, przypuszczony do tajemnicy, radził Winicjuszowi, by otwarcie udał się znim do amfiteatru i dopiero przy wejœciu wymknšł się w tłoku i poœpieszył do lochów, gdzie dla uniknięcia możliwych pomyłek osobiœcie miał wskazać stróżom Ligię. Stróże puœcili go małymi drzwiczkami, którymi wychodzili sami. Jeden z nich, imieniem Syrus, poprowadził go natychmiast do chrzeœcijan. Po drodze rzekł: - Nie wiem, panie, czy znajdziesz, czego szukasz, My dopytywaliœmy się o dziewicę imieniem Ligia, nikt jednak nie dał nam odpowiedzi, ale być może, iż nie ufajš nam.- Dużo ich jest? - pytał Winicjusz. - Wielu musi, panie, pozostać na jutro. - Czy sš chorzy między nimi? - Takich, którzy by nie mogli ustać na nogach, nie masz. To rzekłszy Syrus otworzył drzwi i weszli jakby do ogromnej izby, ale niskiej i ciemnej, œwiatło bowiem przychodziło do niej jedynie przez zakratowane otwory, oddzielajšce jš od areny. Winicjusz z poczštku nie mógł nic dojrzeć, słyszał tylko w izbie szmer głosów i okrzyki ludu, dochodzšce z amfiteatru. Lecz po chwili, gdy oczy jego przywykły do zmroku, ujrzał całe gromady dziwacznych istot, podobnych do wilków i niedŸwiedzi. Byli to chrzeœcijanie, poobszywani w skóry zwierzšt. Jedni z nich stali, drudzy modlili się klęczšc. Tu i owdzie z długich włosów spływajšcych po skórze, można było odgadnšć, że ofiara jest kobietš. Matki, podobne do wilczyc, nosiły na ręku równieżkosmato obszyte dzieci. Lecz spod skór wychylały się twarze jasne, oczy w mroku połyskiwały radoœciš i goršczkš. Widocznym było, że większš częœć tych ludzi opanowała jedna myœl, wyłšczna i zaziemska, która jeszcze za życia znieczuliła ich na wszystko, co się koło nich dziać i co ich spotkać mogło. Niektórzy, zapytywani o Ligię przez Winicjusza, patrzyli nań oczyma jakby zbudzonymi ze snu, nie odpowiadajšc na pytania; inni uœmiechali się do niego, kładšcpalce na ustach lub wskazujšc na żelazne kraty, przez które wchodziły jasne snopy blasku. Dzieci tylko płakały gdzieniegdzie, przestraszone rykiem bestyj, wyciem psów, wrzaskiem ludu i podobnymi do zwierzšt postaciami własnych rodziców. Winicjusz, idšc obok stróża Syrusa, patrzyłw twarze, szukał, rozpytywał, chwilami potykał się o ciała tych, którzy pomdleli z natłoku, zaduchu i goršca, i przeciskał się dalej w ciemnš głšb izby, która zdawała się być tak obszernš jak cały amfiteatr. Lecz nagle zatrzymał się, albowiem zdawało mu się, że w pobliżu kraty ozwał się jakiœ znajomy mu głos. Posłuchawszy przez chwilę, zawrócił i przecisnšwszy sięprzez tłum, stanšł blisko. Snop œwiatła padał na głowę mówišcego i w blasku tym Winicjusz rozpoznał spod wilczej skóry wychudłš i nieubłaganš twarz Kryspa. - Żałujcie za grzechy wasze - mówił Kryspus - bo oto chwila zaraz nadejdzie. Alekto myœli, że samš œmierciš okupi winy, tennowy grzech popełnia i stršcony będzie w ogień wieczny. Każdym grzechem waszym, któryœcie za życia popełnili, odnawialiœcie mękę Pana, jakże więc œmiecie mniemać, byta, która was czeka, mogła tamtš okupić? Jednakš œmierciš pomrš dziœ sprawiedliwi i grzeszni, ale Pan swoich odróżni. Biada wam, albowiem kły lwów podrš ciała wasze, ale nie podrš win waszych ni waszego rachunku z Bogiem. Pan okazał doœć miłosierdzia, gdy pozwolił na krzyż się przybić, ale odtšd będzie tylko sędziš, który żadnej winy bez kary nie zostawi. Więc którzyœcie myœleli, iż mękš zgładzicie grzechy wasze, bluŸniliœcie przeciw sprawiedliwoœci Boskiej i tym głębiej będziecie pogršżeni. Skończyło się miłosierdzie, a przyszedł czas gniewu Bożego. Oto za chwilę staniecie przed strasznym sšdem, wobec którego zaledwie cnotliwy się ostoi. Żałujcie za grzechy, albowiem otwarte sš czeluœci piekielne, i biada wanty, mężowie i żony, biada, rodzicei dzieci! I wycišgnšwszy koœciste dłonie trzšsł niminad pochylonymi głowami, nieustraszony, ale też i nieubłagany nawet wobec œmierci, na którš za chwilę pójœć mieli wszyscy owi skazańcy. Po jego słowach ozwały się głosy: "Żałujmy za grzechy nasze!", po czym zapadło milczenie i słychać było tylko płacz dzieci i uderzenia ršk o piersi. Winicjuszowi zaœ krew œcięła się w żyłach.On, który całš nadzieję złożył w miłosierdziu Chrystusa, usłyszał teraz, żenadszedł dzień gniewu i że miłosierdzia niezjedna nawet œmierć na arenie. Przez głowę przebiegła mu wprawdzie jasna i szybka, jak błyskawica myœl, że Piotr Apostoł inaczej przemówiłby do tych majšcych umrzeć, niemniej jednak groŸne, pełne fanatyzmu słowa Kryspa i ta ciemna izba z kratami, za którymi było pole męki, ibliskoœć jej, i natłok ofiar przybranych jużna œmierć, napełniły mu duszę zgrozš i przerażeniem. Wszystko to razem wzięte wydało mu się straszne i stokroć okropniejsze niż najkrwawsze bitwy, w których brał udział. Zaduch i żar poczęły go dusić. Pot zimny wystšpił mu na czoło. Chwyciła go obawa, że zemdleje jak ci, o których ciała potykał się czynišc poszukiwania w głębi izby, więc gdy pomyœlał jeszcze, że lada chwila mogš otworzyć kraty, poczšł wołać głoœno Ligii i Ursusa, w nadziei, że jeœli nie oni, to ktoœznajšcy ich mu, odpowie. Jakoż natychmiast jakiœ człowiek, przybrany za niedŸwiedzia, pocišgnšł go zatogę i rzekł: - Panie, zostali w więzieniu. Mnie ostatniegowyprowadzono i widziałem jš chorš na łożu. - Kto jesteœ? - spytał Winicjusz. - Fossor, w którego chacie Apostoł chrzciłcię, panie. Uwięziono mnie przed trzema dniami, a dziœ już umrę. Winicjusz odetchnšł. Wchodzšc tu, życzył sobie znaleŸć Ligię, obecnie zaœ gotów był dziękować Chrystusowi, że jej tu nie ma, i w tym widzieć znak Jego miłosierdzia. Tymczasem fossor pocišgnšł go jeszcze raz za togę i rzekł: - Pamiętasz, panie, że to ja zaprowadziłemcię do Korneliuszowej winnicy, gdzie w szopie nauczał Apostoł? - Pamiętam - odpowiedział Winicjusz. - Widziałem go póŸniej na dzień przedtem, nim mnie uwięzili. Pobłogosławił mi i mówił, iż przyjdzie do amfiteatru przeżegnać ginšcych. Chciałbym na niego patrzeć w chwili œmierci i widzieć znak krzyża, bo wówczas łatwiej mi będzie umrzeć, więc jeœli wiesz, panie, gdzie on jest, to mi powiedz. Winicjusz zniżył głos i odrzekł: - Jest między ludŸmi Petroniusza, przebrany za niewolnika. Nie wiem, gdzie wybrali miejsca, ale wrócę do cyrku i zobaczę. Ty patrz na mnie, gdy wyjdziecie na arenę, ja zaœ podniosę się i zwrócę głowę w ich stronę. Wówczas go odnajdziesz oczyma. - Dzięki ci, panie, i pokój z tobš. - Niech ci Zbawiciel będzie miłoœciw. - Amen. Winicjusz wyszedł z cuniculum i udał się doamfiteatru, gdzie miał miejsce obok Petroniusza, wœród innych augustianów. - Jest? - zapytał go Petroniusz. - Nie ma jej. Została w więzieniu. - Słuchaj, co mi jeszcze przyszło na myœl,ale słuchajšc patrz na przykład na Nigidię,aby się zdawało, że rozmawiamy o jej uczesaniu... Tygellinus i Chilo spoglšdajš na nas w tej chwili... Słuchaj więc: niech Ligię nocš włożš w trumnę i wyniosš z więzieniajako umarłš, reszty się domyœlasz. Tak - odpowiedział Winicjusz. Dalszš rozmowę przerwał im Tuliusz Senecjo, który pochyliwszy się ku nim, rzekł: - Nie wiecie, czy chrzeœcijanom dadzš broń? - Nie wiemy - odpowiedział Petroniusz. - Wolałbym, gdyby jš dali - mówił Tuliusz - inaczej arena zbyt prędko staje się podobnado jatek rzeŸniczych. Ale co za przepyszny amfiteatr! Rzeczywiœcie, widok był wspaniały. Niższe , i ie jego dzi.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż.Pc8/dÎc802ěc81-’c82°;Ł83S?*8siedzenia, nabite togami, bielały jak œnieg. W wyzłoconym podium siedział cezar w diamentowym naszyjniku, ze złotym wieńcem na głowie, obok niego piękna i posępna Augusta, obok po obu stronach westalki, wielcy urzędnicy, senatorowie w bramowanych płaszczach, starszyzna wojskowa w błyszczšcych zbrojach, słowem wszystko, co w Rzymie było potężne, œwietne i bogate. W dalszych rzędach siedzieli rycerze, a wyżej czerniało kręgiem morze głów ludzkich, nad którymi od słupa do słupa zwieszały się girlandy, uwite z róż, lilij, sasanków, bluszczu i winogradu. Lud rozmawiał głoœno, nawoływał się, œpiewał, chwilami wybuchał œmiechem nad jakimœ dowcipnym słowem, które przesyłano sobie z rzędu do rzędu, i tupał z niecierpliwoœci, by przyœpieszyć widowisko. Wreszcie tupanie stało się podobne do grzmotów i nieustajšce. Wówczas prefekt miasta, który poprzednio już był ze œwietnym orszakiem objechał arenę, dał znak chustkš, na który w amfiteatrze odpowiedziało powszechne: "Aaa!", wyrwane z tysišców piersi. Zwykle widowisko rozpoczynało się od łowów na dzikiego zwierza, w których celowali rozmaici barbarzyńcy z Północy i Południa, tym razem jednak zwierzšt miałobyć aż nadto, rozpoczęto więc od andabatów, to jest ludzi przybranych w hełmy bez otworów na oczy, a zatem bijšcych się na oœlep. Kilkunastu ich, wyszedłszy na raz na arenę, poczęło machać mieczami w powietrzu; mastygoforowie za pomocš długich wideł posuwali jednych ku drugim, aby mogło przyjœć do spotkania. Wykwintniejsi widzowie patrzyli obojętnie i z pogardš na podobne widowisko, lecz lud bawił się niezgrabnymi ruchami szermierzy, gdy zaœ trafiało się, że spotykali się plecami, wybuchał głoœnym œmiechem, wołajšc: "W prawo!" "W lewo!" "Wprost!"; i często mylšc umyœlnie przeciwników. Kilka par sczepiło się jednak i walka poczynała być krwawš. Zawziętsi zapaœnicy rzucali tarczeipodajšc sobie lewe ręce, aby nie rozłšczyćsię więcej, prawymi walczyli na zabój. Kto padł, podnosił palce do góry, błagajšc tymznakiem litoœci, lecz na poczštku widowiskalud zwykle domagał się œmierci ranionych, zwłaszcza gdy chodziło o andabatów, którzy majšc twarze zakryte pozostawali mu nie znani. Z wolna liczba walczšcych zmniejszała się coraz bardziej, a gdy wreszcie pozostało dwóch tylko, popchniętoich ku sobie tak, że spotkawszy się padli obaj na piasek i zakłuli się na nim wzajemnie. Wówczas wœród okrzyków: "Dokonano!"11 - posługacze uprzštnęli trupy, pacholęta zaœ zagrabiły krwawe œlady na arenie i potrzšsnęły jš listkami szafranu. Teraz miała nastšpić poważniejsza walka, budzšca zaciekawienie nie tylko motłochu, ale i ludzi wykwintnych, w czasie której młodzi patrycjusze czynili nieraz ogromne zakłady, zgrywajšc się częstokroć do nitki.Wraz też zaczęły kršżyć z ršk do ršk tabliczki, na których wypisywano imiona ulubieńców, a zarazem iloœć sestercyj, jakš każdy stawiał za swoim wybranym. Spectati, to jest zapaœnicy, którzy występowali już na arenie i odnosili na niej zwycięstwa, zyskiwali najwięcej zwolenników, lecz między grajšcymi byli i tacy, którzy stawiali znaczne sumy na gladiatorów nowych i całkiem nie znanych, w tej nadziei, że na wypadek ich zwycięstwa zagarnš olbrzymie zyski. Zakładał się sam cezar i kapłani, i westalki, i senatorowie, i rycerze, i lud. Ludzie z gminu, gdy zbrakło im pieniędzy stawiali często w zakład własnš wolnoœć. Czekano też z biciem serca, a nawet i trwogš, na ukazanie się szermierzy i niejeden czynił głoœne œluby bogom, by zjednać ich opiekę dla swego ulubieńca. Jakoż gdy ozwały się przeraŸliwe odgłosy tršb, w amfiteatrze uczyniła się cisza oczekiwania. Tysišce oczu zwróciło się ku wielkim wrzecišdzom, do których zbliżył się człowiek przybrany za Charona i wœródogólnego milczenia trzykrotnie zastukał w nie młotem, niby wywołujšc na œmierć tych, którzy byli za nimi ukryci. Po czym otworzyły się z wolna obie połowy bramy, ukazujšc czarnš czeluœć, z której poczęli wysypywać się na jasnš arenę gladiatorowie. Szli oddziałami po dwudziestupięciu ludzi, osobno Trakowie, osobno Mirmilonowie, Samnici, Gallowie, wszyscy ciężko zbrojni, a wreszcie retiarii, dzierżšcy w jednym ręku sieć, w drugim trójzšb. Na ich widok tu i owdzie zerwały się po ławkach oklaski, które wkrótce zmieniły się w jednš ogromnš i przecišgłš burzę. Od góry do dołu widać było rozpalone twarze, klaszczšce dłonie i otwarte usta, z których wyrywały się okrzyki. Oni zaœ okršżyli całš arenę krokiem równym i sprężystym, migocšc orężem i bogatymi zbrojami, po czym zatrzymali się przed cesarskim podium dumni, spokojni i œwietni. PrzeraŸliwy głos rogu uciszył oklaski, a wówczas zapaœnicy wycišgnęli w górę prawice i wznoszšc oczyigłowy ku cesarzowi, poczęli wołać, a raczej œpiewać przecišgłymi głosami: Ave, caesar imperator! Morituri te salutant! Za czym rozsunęli się szybko, zajmujšc osobne miejsca na okręgu areny. Mieli na siebie uderzać całymi oddziałami, lecz pierwej dazwolono słynniejszym szermierzom stoczyć ze sobš szereg pojedynczych walk, w których najlepiej okazywała się siła, zręcznoœć i odwaga przeciwników. Jakoż wnet spomiędzy "Gallów" wysunšł się zapaœnik, znany dobrze miłoœnikom amfiteatru pod imieniem"RzeŸnika" (Lanio), zwycięzca w wielu igrzyskach. W wielkim hełmie na głowie i pancerzu, opinajšcym z przodu i z tyłu jego potężnš pierœ, wyglšdał w blasku na żółtej arenie jak olbrzymi błyszczšcy żuk. Niemniej słynny retiarius, Kalendio, wystšpił przeciw niemu. Między widzami poczęto się zakładać: - Pięćset sestercyj za Gallem! - Pięćset za Kalendiem! - Na Herkulesa! Tysišc! - Dwa tysišce! Tymczasem Gall, doszedłszy do œrodka areny, poczšł się znów cofać z nastawionym mieczem i zniżajšc głowę przypatrywał się uważnie przez otwory w przyłbicy przeciwnikowi, lekki zaœ, o œlicznych posšgowych kształtach retiarius, całkiem nagi, prócz przepaski w biodrach, okršżał szybko ciężkiego nieprzyjaciela, machajšc z wdziękiem sieciš, pochylajšc sięlub podnoszšc trójzšb i œpiewajšc zwykłš pieœń "sieciarzy": Nie chcę ciebie, ryby szukam, Czemu zmykasz, Gallu?12 Lecz Gall nie zmykał, po chwili bowiem zatrzymał się i stanšwszy w miejscu, poczšł obracać się tylko nieznacznym ruchem, tak aby zawsze mieć z przodu nieprzyjaciela. W jego postaci i potwornie wielkiej głowie było teraz coœ strasznego. Widzowie rozumieli doskonale, że to ciężkie,zakute w miedŸ ciało zbiera się do nagłegorzutu, który może walkę rozstrzygnšć. Sieciarz tymczasem to przyskakiwał do niego, to odskakiwał, czynišc swymi potrójnymi widłami ruchy tak szybkie, że wzrok ludzki z trudnoœciš mógł za nimi podšżyć. DŸwięk zębów o tarczę rozległ siękilkakrotnie, lecz Gall ani się zachwiał, dajšc tym œwiadectwo olbrzymiej swej siły.Cała jego uwaga zdawała się być skupionš nie na trójzšb, ale na sieć, która kršżyła ustawicznie nad jego głowš jak ptak złowrogi. Widzowie, zatrzymawszy oddech w piersi œledzili mistrzowskš grę gladiatorów. Lanio, upatrzywszy chwilę, runšł wreszcie na przeciwnika, ów zaœ z równš szybkoœciš przemknšł się pod jego mieczem i wzniesionym ramieniem, wyprostował się i rzucił sieciš. Gall, zwróciwszy się na miejscu, zatrzymałjš tarczš, po czym rozskoczyli się obaj. W amfiteatrze zagrzmiały okrzyki: "Macte!" -w niższych zaœ rzędach poczęto robić nowezakłady. Sam cezar, który z poczštku rozmawiał z westalkš Rubriš i nie bardzo dotšd zważał na widowisko, zwrócił głowęku arenie. Oni zaœ poczęli znów walczyć tak wprawnie i z takš dokładnoœciš w ruchach, iż chwilami wydawało się, że chodzi im nie o œmierć lub życie, ale o wykazanie swej zręcznoœci. Lanio, dwukrotnie jeszcze wywinšwszy się z sieci, poczšł się na nowocofać ku okręgowi areny. Wówczas jednak ci, którzy trzymali przeciw niemu, nie chcšc, by wypoczšł, poczęli krzyczeć: "Nacieraj!" Gall usłuchał i natarł. Ramię sieciarza oblało się nagle krwiš i sieć mu zwisła. Lanio skurczył się i skoczył chcšc zadać cios ostatni. Lecz w tej chwili Kalendio, który umyœlnie udał, że nie może już władać sieciš, przegišł się w bok, uniknšł pchnięcia i wsunšwszy trójzšb między kolana przeciwnika, zwalił go na ziemię. Ów chciał powstać, lecz w mgnieniu oka spowiły go fatalne sznury, w których każdym ruchem zaplštywał silniej ręce i nogi. Tymczasem razy trójzęba przygważdżały go raz po raz do ziemi. Raz jeszcze wysilił się, wsparł na ręku i wyprężył, by powstać, na próżno! Podniósłjeszcze ku głowie mdlejšcš rękę, w której nie mógł już miecza utrzymać, i padł na wznak. Kalendio przycisnšł mu zębami wideł szyję do ziemi i wsparłszy się obu rękoma na ich trzonie, zwrócił się w stronę cesarskiej loży. Cały cyrk poczšł się trzšœć od oklasków i ludzkiego ryku. Dla tych, którzy trzymali zaKalendiem, był, on w tej chwili większy niż cezar, ale właœnie dlatego znikła w ich sercu zawziętoœć i przeciw Laniowi, który kosztem krwi własnej napełnił im kieszenie. Rozdwoiły się więc życzenia ludu.Na wszystkich ławach ukazały się w połowie znaki œmierci, w połowie politowania, lecz sieciarz patrzył tylko w lożę cezara i westalek, czekajšc, co oni postanowiš. Na nieszczęœcie, Nero nie lubił Lania, albowiem na ostatnich igrzyskach przed pożarem zakładajšc się przeciw niemu, przegrał do Licyniusza znacznš sumę, wysunšł więc rękę z podium i zwrócił wielki palec ku ziemi. Westalki powtórzyły znak natychmiast. Wówczas Kalendio przyklškł na piersiach Galla, wydobył krótki nóż, który nosił za pasem, i odchyliwszy zbroi koło szyi przeciwnika, wbił mu po rękojeœć w gardłotrójkštne ostrze. - Peractum est! - rozległy się głosy w amfiteatrze. Lanio zaœ drgał czas jakiœ jak zarżnięty wół i kopał nogami piasek, po czym wyprężył się i pozostał nieruchomy. Merkury nie potrzebował sprawdzać rozpalonym żelazem, czy żyje jeszcze. Wnet uprzštnięto go i wystšpiły inne pary, po których przejœciu zawrzała dopiero walka całych oddziałów. Lud brał w niej udział duszš, sercem, oczyma: wył; ryczał, œwistał, klaskał, œmiał się, podniecał walczšcych, szalał. Na arenie podzieleni na dwa zastępy gladiatorowie walczyli z wœciekłoœciš dzikich zwierzšt: pierœ uderzała o pierœ, ciała splatały się w œmiertelnym uœcisku, trzeszczały w stawach potężne członki, miecze topiły się w piersiach i brzuchach, pobladłe usta buchały krwiš na piasek. Kilkunastu nowicjuszów chwyciła pod koniec trwoga tak straszna, że wyrwawszy się z zamętu, poczęli uciekać, lecz mastygofarowie zagnali ich wnet w bitwę batami, zakończonymi ołowiem. Na piasku potworzyły się wielkie ciemne plamy; corazwięcej nagich i zbrojnych ciał leżało pokotem na kształt snopów. Żywi walczyli na trupach, potykali się o zbroje, o tarcze,krwawili nogi o połamany oręż i padali. Lud nie posiadał się z radoœci, upajał się œmierciš, dyszał niš, nasycał oczy jej widokiem i z rozkoszš wcišgał w płuca jej wyziewy. Zwyciężeni legli wreszcie niemal wszyscy. Zaledwie kilku rannych klękło na œrodku areny i chwiejšc się wycišgnęło ku widzom ręce z proœbš o zmiłowanie. Zwycięzcom rozdano nagrody, wieńce, gałšzki oliwne i nastšpiła chwila odpoczynku, która z rozkazu wszechwładnego cezara zmieniła się w ucztę. W wazach zapalono wonnoœci. Skrapiacze zraszali lud deszczykiem szafrannym i fiołkowym. Roznoszono chłodniki, pieczone mięsiwa, słodkie ciasta,wino, oliwę i owoce. Lud pożerał, rozmawiał i wykrzykiwał na czeœć cezara,by skłonić go do tym większej hojnoœci. Jakoż gdy nasycono głód i pragnienie, setkiniewolników wniosły pełne podarunków kosze, z których przybrane za amorów pacholęta wyjmowały rozmaite przedmioty iobu rękoma rozrzucały wœród ławek. W chwili gdy rozdawano loteryjne tessery, powstała bójka: ludzie cisnęli się, przewracali, deptali jedni po drugich, krzyczeli o ratunek, przeskakiwali przez rzędy siedzeń i dusili się w straszliwym tłoku, kto bowiem dostał szczęœliwš liczbę,mógł wygrać nawet dom z ogrodem, niewolnika, wspaniałš odzież lub osobliwe dzikie zwierzę, które następnie sprzedawałdo amfiteatru. Czyniły się z tego powodu takie zamęty, że częstokroć pretorianie musieli wprowadzać ład, po każdym zaœ rozdawnictwie wynoszono z widowni ludzi zpołamanymi rękoma, nogami lub nawet zadeptanych na œmierć w œcisku. Lecz bogatsi nie brali udziału w walce o tessery. Augustianie zabawiali się tym razem widokiem Chilona i przedrwiwaniem zjego daremnych usiłowań, by pokazać ludziom, że na walkę i rozlew krwi może patrzeć tak dobrze jak każdy inny. Próżno jednak nieszczęœliwy Grek marszczył brwi,zagryzał wargi i zaciskał pięœci tak, że aż paznokcie wpijały mu się w dłonie. Zarówno jego grecka natura, jak i jego osobiste tchórzostwo nie znosiły takich widowisk. Twarz mu pobladła, czoło operliło się kroplami potu, wargi posiniały,oczy wpadły, zęby poczęły szczękać, a ciało chwyciła drżšczka. Po ukończonej walce przyszedł nieco do siebie, lecz gdy wzięto go na języki, zdjšł go nagły gniew ipoczšł odgryzać się rozpaczliwie. - Ha, Greku! Nieznoœny ci widok podartej ludzkiej skóry - mówił pocišgajšc go za brodę Watyniusz. Chilo zaœ wyszczerzył na niego swe dwa ostatnie żółte zęby i odrzekł: - Mój ojciec nie był szewcem, więc nie umiem jej łatać. - Macte! Habet! - zawołało kilka głosów. Lecz inni drwili dalej: - Nie on winien, że zamiast serca ma w piersiach kawał sera! - zawołał Senecjo. - Nie tyœ winien, że zamiast głowy masz pęcherz - odparł Chilo. - Może zostaniesz gladiatorem! Dobrze byœ wyglšdał z sieciš na arenie. - Gdybym ciebie w niš złowił, złowiłbym cuchnšcego dudka. - A jak będzie z chrzeœcijanami? - pytał Festus z Ligurii. Czy nie chciałbyœ zostać psem i kšsać ich? - Nie chciałbym zostać twoim bratem. - Ty meocki tršdzie! - Ty liguryjski mule! - Skóra cię swędzi widocznie, ale nie radzęć prosić mnie, bym cię podrapał. - Drap sam siebie. Jeœli zdrapiesz własne pryszcze, zniszczysz, co w tobie jest najlepszego. I w ten sposób oni napadali go, on zaœ odgryzał się zjadliwie wœród powszechnegoœmiechu. Cezar klaskał w dłonie, powtarzał: "Macte!", i podniecał ich. Po chwili jednak zbliżył się Petroniusz i dotknšwszy rzeŸbionš w koœci słoniowej laseczkš ramienia Greka, rzekł zimno: - To dobrze, filozofie, aleœ w jednym tylko pobłšdził: bogowie stworzyli cię rzezimieszkiem, tyœ zaœ został demonem, i dlatego nie wytrzymasz! Starzec popatrzył na niego swymi zaczerwienionymi oczyma, wszelako tym razem nie znalazł jakoœ gotowej obelgi. Na chwilę umilkł, po czym odpowiedział jakby z pewnym wysileniem: - Wytrzymam!... Ale tymczasem tršby dały znać, że przerwa w widowisku skończona. Ludzie poczęli opuszczać przedziały, w których gromadzili się dla wyprostowania nóg i dla rozmowy. Wszczšł się ruch ogólny i zwykłekłótnie o zajmowane poprzednio siedzenia. Senatorowie i patrycjusze dšżyli do swoich miejsc. Z wolna uciszał się gwar i amfiteatr przychodził do ładu. Na arenie pojawiła się gromada ludzi, aby tu i owdzierozgrabić jeszcze pozlepiane zsiadłš krwiš grudki piasku. Nadchodziła kolej na chrzeœcijan. Ale że było to nowe dla ludu widowisko i nikt nie wiedział, jak się zachowajš, wszyscy oczekiwali ich z pewnym zaciekawieniem. Nastrój tłumu był skupiony. Spodziewano się bowiem scen nadzwyczajnych, ale nieprzyjazny. Wszakże ci ludzie, którzy mieli się teraz pojawić, spalili Rzym i odwieczne jego skarby. Wszakże karmili siękrwiš niemowlšt, zatruwali wody, przeklinali cały rodzaj ludzki i dopuszczali się najbezecniejszych zbrodni. Rozbudzonej nienawiœci nie doœć było najsroższych kar ijeœli jaka obawa przejmowała serca, to tylko obawa o to, czy męki dorównajš występkom tych złowrogich skazańców. Tymczasem słońce podniosło się wysoko i promienie jego, przecedzone przez purpurowe velarium, napełniły amfiteatr krwawym œwiatłem. Piasek przybrał barwęognistš i w tych blaskach, w twarzach ludzkich, zarówno jak i w pustce areny, która za chwilę miała się napełnić mękš ludzkš i zwierzęcš wœciekłoœciš, było coœ strasznego. Zdawało się, iż w powietrzu unosi się groza i œmierć. Tłum, zwykle wesoły, zacišł się pod wpływem nienawiœciw milczeniu. Twarze miały wyraz zawzięty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż4PKc85›čc86ƒ&c87Š-Ń W88z9ě-9€Wtem prefekt dał znak: wówczas pojawił się ten sam strzec przebrany za Charona, który wywoływał na œmierć gladiatorów, i przeszedłszy wolnym krokiem przez całš arenę, wœród głuchej ciszy zastukał znów trzykrotnie młotem we drzwi. W całym amfiteatrze ozwał się pomruk: - Chrzeœcijanie! Chrzeœcijanie!... Zgrzytnęły żelazne kraty, w ciemnych otworach rozległy się zwykłe krzyki mastygoforów: "Na piasek!", i w jednej chwili arena zaludniła się gromadami jakby sylwanów, pookrywanych skórami. Wszyscybiegli prędko, nieco goršczkowo i wypadłszy na œrodek koliska, klękali jedni przy drugich z wzniesionymi w górę rękoma. Lud sšdził, że to jest proœba o litoœć, i rozwœcieczony takim tchórzostwem, poczšł tupać, gwizdać, rzucać próżnymi naczyniami od wina, poogryzanymi koœćmi i ryczeć: "Zwierzšt! Zwierzšt!... Lecz nagle stało się coœ nieoczekiwanego. Oto ze œrodka kosmatej gromady podniosły się œpiewajšce głosy i w tejże chwili zabrzmiała pieœń, którš po raz pierwszy usłyszano w rzymskim cyrku:Christus regnat!... . . . . . . . . . . Wówczas zdumienie ogarnęło lud. Skazańcy œpiewali z oczyma wzniesionymi ku velarium. Widziano twarze pobladłe, lecz jakby natchnione. Wszyscy zrozumieli, że ludzie ci nie proszš o litoœć i że zdajš się nie widzieć ni cyrku, ni ludu, ni senatu, ni cezara. "Christus regnat!" rozbrzmiewało coraz donioœlej, a w ławach, hen, aż do góry, między rzędami widzów niejeden zadawał sobie pytanie: co to się dzieje i co to jest za Christus, który króluje w ustach tych ludzi majšcych umrzeć. Ale tymczasemotwarto nowš kratę i na arenę wypadły z dzikim pędem i szczekaniem całe stada psów: płowych olbrzymich molosów z Peloponezu, pręgowatych psów z Pirenejów i podobnych do wilków kundli z Hibernii, wygłodzonych umyœlnie, o zapadłych bokach i krwawych oczach. Wycie i skomlenie napełniło cały amfiteatr. Chrzeœcijanie, skończywszy pieœń, klęczeli nieruchomo, jakby skamieniali, powtarzajšctylko jednym lękliwym chórem: "Pro Christo!Pro Christo!" Psy, wyczuwszy ludzi pod skórami zwierzšt i zdziwione ich nieruchomoœciš, nie umiały się na nich od razu rzucić. Jedne wspinały się na œciany lóż, jak by chciały dostać się do widzów, drugie biegały wokoło, szczekajšc zażarcie, jak by goniły jakiegoœ niewidzialnego zwierza. Lud rozgniewał się.Zawrzały tysišce głosów: niektórzy z widzów udawali ryk zwierzšt, inni szczekalijak psy, inni szczuli we wszystkich językach. Amfiteatr zatrzšsł się od wrzasków. Rozdrażnione psy poczęły to dopadać do klęczšcych, to cofać się jeszcze, kłapišc zębami, aż wreszcie jedenz molosów wpił kły w bark klęczšcej na przedzie kobiety i pocišgnšł jš pod siebie. Wówczas dziesištki ich rzuciły się w œrodek; jakby przez wyłom. Tłum przestałryczeć, by przypatrywać się z większš uwagš. Wœród wycia i charkotu słychać jeszcze było żałosne głosy męskie i kobiece: "Pro Christo! Pro Christo!", lecz naarenie potworzyły się drgajšce kłęby z ciał psów i ludzi. Krew płynęła teraz strumieniem z porozdzieranych ciał. Psy wydzierały sobie wzajem krwawe ludzkie członki. Zapach krwi i poszarpanych wnętrznoœci zgłuszył arabskie wonie i napełnił cały cyrk. W końcu już tylko gdzieniegdzie widać było pojedyncze klęczšce postacie, które wnet pokrywały ruchome wyjšce kupy. Winicjusz, który w chwili gdy chrzeœcijanie wbiegli, podniósł się i odwrócił, aby zgodnie z obietnicš wskazać fossorowi stronę, w której między ludŸmi Petroniuszabył ukryty Apostoł, siadł na powrót i siedział z twarzš człowieka umarłego, spoglšdajšc szklanymi oczyma na okropne widowisko. Z poczštku obawa, że fossor mógł się omylić i że Ligia może znajdować się między ofiarami, odrętwiła go zupełnie,lecz gdy słyszał głosy: "Pro Christo!", gdywidział mękę tylu ofiar, które umierajšc œwiadczyły swej prawdzie i swemu Bogu, ogarnęło go inne poczucie, dojmujšce jak najstraszniejszy ból, a jednak nie przeparte, że gdy Chrystus sam umarł w męce i gdy ginš oto za niego tysišce, gdy wylewa się morze krwi, to jedni więcej kropla nic nie znaczy, i że grzechem jest nawet prosić o miłosierdzie. Ta myœl szła na niego z areny, przenikała go wraz z jękami umierajšcych, wraz z zapachem ich krwi. A jednak modlił się i powtarzał zeschłymi wargami: "Chryste, Chryste, i Twój Apostoł modli się za niš!" Po czym zapamiętał się, stracił œwiadomoœć, gdzie jest, zdawało mu się tylko, że krew na arenie wzbiera i wybiera, że piętrzy się i wypłynie z cyrku na cały Rzym. Zresztš niesłyszał nic, ni wycia psów, ni wrzasków ludu, ni głosów augustianów, które nagle poczęły wołać: - Chilo zemdlał! - Chilo zemdlał! - powtórzył Petroniusz zwracajšc się w stronę Greka. A ów zemdlał rzeczywiœcie i siedział biały jak płótno, z zadartš w tył głowš i z otwartymi szeroka ustami, podobny do trupa. W tej samej chwili poczęto wypychać nowe;obszyte w skóry ofiary na arenę. Te klękły natychmiast, jak i ich poprzednicy, lecz zmordowane psy nie chciały ich szarpać. Ledwie kilka ich rzuciło się na najbliżej klęczšcych, inne zaœ pokładłszy się i podniósłszy w górę okrwawione paszcze, poczęły robić bokami i ziajać ciężko: Wówczas zaniepokojony w duszach, ale spity krwiš i rozszalały lud poczšł krzyczeć przeraŸliwymi głosami: - Lwów! Lwów! Wypuœcić lwy!... Lwy miały być zachowane na dzień następny, lecz w amfiteatrach lud narzucałswojš wolę wszystkim, a nawet i cezarowi.Jeden tylko Kaligula, zuchwały i zmienny w swych zachciankach, oœmielał się sprzeciwiać, a nawet bywało, że przykazywał okładać tłumy kijami, lecz i on najczęœciej ulegał. Nero, któremu oklaski droższe były nad wszystko w œwiecie, nie opierał się nigdy, tym bardziejwięc nie oparł się teraz, gdy chodziło o ukojenie rozdrażnionych po pożarze tłumówi o chrzeœcijan, na których chciał zwalić winę klęski. Dał więc znak, by otworzono cuniculum, co ujrzawszy lud uspokoił się natychmiast. Usłyszano skrzypienie krat, za którymi były lwy. Psy na ich widok zbiły się w jednš kupę po przeciwległej stronie koła, skowyczšc z cicha, one zaœ poczęły jeden po drugim wytaczać się na arenę, ogromne,płowe, o wielkich kudłatych głowach. Sam cezar zwrócił ku nim swš znudzonš twarz iprzyłożył szmaragd do oka, aby przyglšdaćsię lepiej. Augustianie przywitali je oklaskiem; tłum liczył je na palcach, œledzšc zarazem chciwie, jakie wrażenie czyni ich widok na klęczšcych w œrodku chrzeœcijan, którzy znów jęli powtarzać niezrozumiałe dla wielu, a drażnišce wszystkich słowa "Pro Christo! Pro Christo!..." Lecz lwy, jakkolwiek wygłodniałe, nie œpieszyły się do ofiar. Czerwonawy blask na arenie raził je, więc mrużyły oczy, jakby olœnione; niektóre wycišgały leniwie swe złotawe cielska, niektóre, rozwierajšcpaszcze, ziewały, rzekłbyœ chcšc pokazać widzom kły straszliwe. Lecz następnie zapach krwi i podartych ciał, których mnóstwo leżało na arenie, poczšł na nie działać. Wkrótce ruchy ich stały się niespokojne, grzywy jeżyły się, nozdrza wcišgały chrapliwie powietrze. Jeden przypadł nagle do trupa kobiety z poszarpanš twarzš i ległszy przednimi łapami na ciele, jšł zlizywać kolczastym językiem skrzepłe sople, drugi zbliżył się do chrzeœcijanina, trzymajšcego na ręku dziecko obszyte w skórę jelonka. Dziecko trzęsło się od krzyku i płaczu, obejmujšc konwulsyjnie szyję ojca, ów zaœ,pragnšc mu przedłużyć choć na chwilę życie, starał się oderwać je od szyi, by podać dalej klęczšcym. Lecz krzyk i ruch podrażnił lwa. Nagle wydał krótki urywanyryk, zgniótł dziecko jednym uderzeniem łapy i chwyciwszy w paszczę czaszkę ojca zgruchotał jš w mgnieniu oka. Na ten widok wszystkie inne wpadły na gromadę chrzeœcijan. Kilka kobiet nie mogłowstrzymać okrzyków przerażenia, lecz lud zgłuszył je oklaskami, które wnet jednak uciszyły się, albowiem chęć patrzenia przemogła. Widziano wówczas rzeczy straszne: głowy znikajšce całkowicie w czeluœciach paszcz, piersi otwierane na roœcież jednym uderzeniem kłów, wyrwaneserca i płuca; słyszano trzask koœci w zębach. Niektóre lwy, chwyciwszy ofiary za boki lub krzyże, latały w szalonych skokach po arenie, jak by szukajšc zakrytego miejsca, gdzie by mogły je pożreć, inne w walce wzajemnej wspinały się na siebie, obejmujšc się łapami jak zapaœnicy i napełniajšc amfiteatr grzmotem. Ludzie wstawali z miejsc. Inni opuszczajšc siedzenia schodzili przedziałami niżej, by widzieć lepiej, i tłoczyli się w nich na œmierć. Zdawało się, że uniesione tłumy rzucš się w końcu na samš arenę i pocznš rozdzierać razem z lwami. Chwilami słychać była nieludzki wrzask, chwilami oklaski, chwilami ryk, pomruk, kłapanie kłów, wycie molosów, chwilami jęki tylko. Cezar, trzymajšc szmaragd przy oku, patrzył teraz uważnie. Twarz Petroniusza przybrała wyraz niesmaku i pogardy. Chilona poprzednio już wyniesiono z cyrku. A z cuniculów wypychano coraz nowe ofiary. Z najwyższego rzędu w amfiteatrze spoglšdał na nie Piotr Apostoł. Nikt na niego nie patrzył, wszystkie bowiem głowyzwrócone były ku arenie, więc wstał i jakoniegdyœ w Korneliuszawej winnicy błogosławił na œmierć i na wiecznoœć tym,których miano pochwycić, tak teraz żegnał krzyżem ginšcych pod kłami zwierzšt i ich krew, i ich mękę, i martwe ciała, zmieniane w niekształtne bryły, i dusze ulatujšce z krwawego piasku. Niektórzy podnosili ku niemu oczy, a wówczas rozjaœniały się im twarze i uœmiechali się widzšc nad sobš hen, w górze, znak krzyża. Jemu zaœ rozdzierało się serce i mówił: - O, Panie! bšdŸ wola Twoja, bo na chwałę Twojš, na œwiadectwo prawdy ginš te owcemoje! Tyœ mi je paœć rozkazał, więc zdaję ci je, a Ty porachuj je, Panie, weŸ je, zagój ich rany, ukój ich boleœć i daj im więcej jeszcze szczęœcia, niŸli tu męki doznali. I żegnał jednych po drugich, gromadę po gromadzie, z miłoœciš tak wielkš, jak gdybybyli jego dziećmi, które oddawał wprost w ręce Chrystusa. Wtem cezar, czy to z zapamiętania, czy chcšc, by igrzysko przeszło wszystko, co dotšd widziano w Rzymie, szepnšł kilka słów prefektowi miasta, ów zaœ opuœciwszy podium udał sięnatychmiast do cuniculów. I nawet lud już zdumiał się, gdy po chwili ujrzał znów otwierajšce się kraty. Wypuszczono teraz zwierzęta wszelkiego rodzaju: tygrysy znadEufratu, numidyjskie pantery, niedŸwiedzie,wilki, hieny i szakale. Cała arena pokryła się jakby ruchomš falš skór pręgowanych, żółtych, płowych, ciemnych, brunatnych i cętkowanych. Powstał zamęt, w którym oczy nie mogły nic rozróżnić prócz okropnego przewracania się i kłębienia grzbietów zwierzęcych. Widowisko straciło pozór rzeczywistoœci, a zmieniło się jakby w orgię krwi, jakby w straszny sen, jakby w potworny majak obłškanego umysłu. Miara była przebrana. Wœród ryków, wyciaiskowyczenia ozwały się tu i owdzie na ławach widzów przeraŸliwe, spazmatyczne œmiechy kobiet, których siły wyczerpały się wreszcie. Ludziom uczyniło się straszno. Twarze zmierzchły. Rozliczne głosy poczęły wołać: "Dosyć! Dosyć!" Lecz zwierzęta łatwiej była wpuœcić niż jewypędzić. Cezar znalazł jednak sposób oczyszczenia z nich areny, połšczony z nowš dla ludu rozrywkš. We wszystkich przedziałach wœród ław pojawiły się zastępy czarnych, strojnych w pióra i zausznice Numidów; z łukami w ręku. Lud odgadł, co nastšpi, i przywitał ich okrzykiem zadowolenia, oni zaœ zbliżyli się do obrębu i przyłożywszy strzały do cięciw, poczęli szyć z łuków w gromady zwierzšt. Było to istotnie nowe widowisko. Smukłe, czarne ciała przechylały się w tył, prężšc giętkie łuki i wysyłajšc grot zagrotem. Warkot cięciw i œwist pierzastych bełtów mieszał się z wyciem zwierzšt i okrzykami podziwu widzów. Wilki, niedŸwiedzie, pantery i ludzie, którzy jeszcze zostali żywi, padali pokotem obok siebie. Tu i owdzie lew, poczuwszy grot w boku, zwracał nagłym ruchem zmarszczonš z wœciekłoœci paszczę, by chwycić i zdruzgotać drzewce. Inne jęczały z bólu. Drobiazg zwierzęcy wpadłszy w popłoch przebiegał na oœlep arenę lub bił głowami w kraty, a tymczasem groty warczały i warczały cišgle, dopóki wszystko, co żywe, nie ległow ostatnich drganiach konania. Wówczas na arenę wpadły setki niewolników cyrkowych, zbrojnych w rydle,łopaty, miotły, taczki, kosze do wynoszenia wnętrznoœci i wory z piaskiem. Jedni napływali za drugimi i na całym kolisku zawrzała goršczkowa czynnoœć. Wnet oczyszczono je z trupów, krwi i kału,przeryto, zrównano i potrzšœnięto grubš warstwš œwieżego piasku. Zaczem wbiegły amorki rozrzucajšc listki róż, lilij i przeróżnego kwiecia. Zapalono na nowo kadzielnice i zdjęto velarium, bo już słońcezniżyło się znacznie. Tłumy zaœ, spoglšdajšc po sobie ze zdziwieniem, zapytywały się wzajem, co zawidowisko czeka je jeszcze w dniu dzisiejszym. Jakoż czekało takie, którego nikt się nie spodziewał. Oto cezar, który odniejakiego czasu opuœcił podium, ukazał sięnagle na ukwieconej arenie, przybrany w purpurowy płaszcz i złoty wieniec. Dwunastu œpiewaków, z cytrami w ręku, postępowało za nim, on zaœ, dzierżšc srebrnš lutnię, wystšpił uroczystym krokiem na œrodek i skłoniwszy się kilkakrotnie widzom, podniósł ku niebu oczyi czas jakiœ stał tak, jak by oczekujšc na natchnienie. Po czym uderzył w struny i zaczšł œpiewać: O, promienisty Lety synu, Władco Tenedu, Killi, Chryzy, Tyżeœ to, majš w pieczy swej Ilionu œwięty gród, Mógł go gniewowi Achiwów zdać I œcierpieć, by œwięte ołtarze, Płonšce wiecznie ku twej czci, Zbryzgała Trojan krew? Do ciebie starcy drżšce dłonie, O, Srebrnołuki, w dal godzšcy, Do ciebie matki z głębi łon Wznosiły łzawy głos, Byœ nad ich dziećmi litoœć miał; I głaz by skargi te wzruszyły, A tyœ mniej czuły był niż głaz, Sminteju, na ludzki ból!... Pieœń przechodziła z wolna w żałosnš, pełnš bólu elegię. W cyrku uczyniła się cisza. Po chwili cezar, sam wzruszony, poczšł œpiewać dalej: Mógłżeœ formingi boskiej brzmieniem Zgłuszyć lamenty serc i krzyk, Gdy oko jeszcze dziœ Zachodzi łzš, jak rosš kwiat, Na dŸwięk posępny pieœni tej, Co wskrzesza z prochu i popiołów Pożogi, klęski, zguby dzień... - Sminteju, gdzieœ wówczas był? Tu głos mu zadrgał i zwilgotniały oczy. Narzęsach westalek ukazały się łzy, lud słuchał cicho, zanim wybuchnšł długo nie ustajšcš burzš oklasków. Tymczasem z zewnštrz przez otwarte dla przewiewu vomitoria dochodziło skrzypieniewozów, na których składano krwawe szczštki chrzeœcijan, mężczyzn, kobiet i dzieci, aby je wywieŸć do strasznych dołów, zwanych puticuli. A Piotr Apostoł objšł rękoma swš białš, drżšcš głowę i wołał w duchu: "Panie! Panie! Komuœ Ty oddał rzšd nad œwiatem? I przecz chcesz założyć swojš stolicę w ty mieœcie?" Rozdział LVII Tymczasem słońce zniżyło się ku zachodowi i zdawało się roztapiać w zorzach wieczornych. Widowisko było skończone. Tłumy poczęły opuszczać amfiteatr i wylewać się przez wyjœcia, zwane vomitoriami, na miasto. Augustianie tylko zwłóczyli czekajšc, zanim przepłynie fala. Cała gromada ich, opuœciwszy swe miejsca, zebrała się przy podium, w którym cezar ukazał się znowu, by słuchaćpochwał. Jakkolwiek widzowie nie szczędzilimu oklasków zaraz po ukończeniu pieœni, dla niego nie było to dosyć, spodziewał się bowiem zapału dochodzšcego do szaleństwa, Na próżno też brzmiały teraz hymny pochwalne, próżno westalki całowały jego "boskie" dłonie, a Rubria schyliła się przy tym tak, że aż rudawa jejgłowa dotknęła jego piersi. Nero nie był zadowolony i nie umiał tego ukryć. Dziwiło go też i niepokoiło zarazem, że Petroniusz zachowuje milczenie. Jakieœ pochwalne, a zarazem trafnie podnoszšce zalety pieœni słowo z jego ust byłaby mu w tej chwili wielkš pociechš. Wreszcie, nie mogšc wytrzymać, skinšł na niego, a gdy ów wszedł do podium, rzekł: - Powiedz... A Petroniusz odrzekł zimno: - Milczę, bo nie mogę znaleŸć słów. Przeszedłeœ sam siebie. - Tak i mnie się, zdawało, a jednak ten lud?... - Czy możesz żšdać od mieszkańców, aby się znali na poezji? - Więc zauważyłeœ i ty, że nie podziękowano mi tak, jakem zasłużył? - Boœ obrał złš chwilę. - Dlaczego? - Dlatego, że mózgi zaczadzone zaduchem krwi nie mogš słuchać uważnie. Nero zacisnšł pięœci i odrzekł: miały wyraz zawzięty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż9P_c9:Żc9;Ćň c9<¸*Fc9=ţ8d,9- Ach, ci chrzeœcijanie! Spalili Rzym, a terazkrzywdzš i mnie. Jakież jeszcze kary dla nich wymyœlę? Petroniusz spostrzegł, że idzie złš drogš i że słowa jego odnoszš skutek wprost przeciwny temu, jaki zamierzył osišgnšć, więc chcšc odwrócić umysł cezara w innš stronę, pochylił się ku niemu i szepnšł: - Pieœń twoja jest cudna, ale uczynię ci tylko jednš uwagę: w czwartym wierszu trzeciej strofy metryka pozostawia coœ do życzenia. A Nero oblał się rumieńcem wstydu, jak byschwytany na haniebnym uczynku, spojrzał z przestrachem i odpowiedział również cicho: - Ty wszystko zauważysz!... Wiem!... Przerobię!... Ale nikt więcej nie spostrzegł?Prawda? Ty zaœ, na miłoœć bogów, nie mównikomu... Jeœli... ci życie miłe... Na to Petroniusz zmarszczył brwi i odpowiedział jakby z wybuchem nudy i zniechęcenia: - Możesz mnie, boski, skazać na œmierć, jeœli ci zawadzam, ale mnie niš nie strasz, bo bogowie najlepiej wiedzš, czy się jej boję. I tak mówišc poczšł patrzeć wprost w oczy cezara, ów zaœ po chwili odrzekł: - Nie gniewaj się... Wiesz, że cię kocham... "Zły znak!" - pomyœlał Petroniusz. - Chciałem was prosić dziœ na ucztę - mówił dalej Nero - ale się wolę zamknšć i polerować ów przeklęty wiersz trzeciej strofy. Prócz, ciebie mógł błšd zauważyć jeszcze Seneka, a może i Sekundus Karynas, ale się ich pozbędę zaraz. To rzekłszy zawołał Seneki i oœwiadczył mu, że wraz z Akratusem i Sekundem Karynem wysyła go do Italii i do wszystkich prowincji po pienišdze, które nakazuje im œcišgnšć z miast, ze wsi, ze słynnych œwištyń, słowem - zewszšd, gdzie tylko mocna je będzie znaleŸć lub wycisnšć. Lecz Seneka, który zrozumiał, żepowierzajš mu czynnoœć łupieżcy, œwiętokradcy i rozbójnika, odmówił wręcz. - Muszę jechać na wieœ, panie - rzekł - i tam czekać œmierci, gdyż jestem stary i nerwy moje sš chore. Iberyjskie nerwy Seneki, silniejsze od Chilonowych, nie były może chore, ale zdrowie jego było w ogóle złe, albowiem wyglšdał jak cień i głowa wostatnich czasach zbielała mu zupełnie. Nero też, spojrzawszy na niego, pomyœlał,że może istotnie niedługo będzie czekał na jego œmierć, i odrzekł: - Nie chcę narażać cię na podróż, jeœliœ chory, ale że z miłoœci, jakš mam dla ciebie, chcę cię mieć blisko, więc zamiast wyjechać na wieœ, zamkniesz się w twoim domu i nie będziesz go opuszczał. Po czyn rozœmiał się i rzekł: - Gdy poœlę Akratusa i Karynasa samych, to jako bym, posłał wilki po owce. Kogóż nad nimi przełożę? - Przełóż mnie, panie - rzekł Domicjusz Afer. - Nie! Nie chcę œcišgnšć na Rzym gniewu Merkurego, którego zawstydzilibyœcie złodziejstwem. Potrzeba mi jakiegoœ stoika,jak Seneka, lub jak mój nowy przyjaciel-filozof, Chilo. To rzekłszy poczšł się oglšdać i spytał: - A co się stało z Chilonem? Chilo zaœ, który otrzeŸwiawszy na œwieżympowietrzu, wrócił do amfiteatru na pieœń cezara, przysunšł się i rzekł: - Jestem, œwietlisty płodzie słońca i księżyca. Byłem chory, ale twój œpiew uzdrowił mnie. - Poœlę cię do Achai - rzekł Nero. - Ty musisz wiedzieć co do grosza, ile tam jest w każdej œwištyni. - Uczyń tak, Zeusie, a bogowie złożš ci takš daninę, jakiej nigdy nikomu nie złożyli.- Uczyniłbym tak, ale nie chcę cię pozbawiać widoku igrzysk. - Baalu!... - rzekł Chilo. Lecz augustianie radzi, że humor cezara poprawił się, poczęli się œmiać i wołać: - Nie, panie! Nie pozbawiaj tego mężnego Greka widoku igrzysk: - Ale pozbaw mnie, panie, widoku tych krzykliwych kapitolińskich gšsišt, których mózgi, razem wzięte, nie napełniłyby żołędziowej miseczki - odparł Chilo. - Piszęoto, pierworodny synu Apollina, hymn po grecku na twojš czeœć i dlatego chcę spędzić kilka dni w œwištyni muz, aby je błagać o natchnienie. - O, nie! - zawołał Nero. - Chcesz się wykręcić od następnych widowisk! Nic z tego! - Przysięgam ci, panie, że piszę hymn. - Więc będziesz go pisał w nocy. Błagaj Dianę o natchnienie, to przecie siostra Apollina. Chilo spuœcił głowę spoglšdajšc zezłoœciš na obecnych, którzy znowu zaczęli się œmiać. Cezar zaœ, zwróciwszy się do Senecjona i do Suiliusza Nerulina, rzekł: - WyobraŸcie sobie, że z przeznaczonych nadziœ chrzeœcijan zaledwie z połowš zdołaliœmy się załatwić. Na to stary Akwilus Regulus, wielki znawca rzeczy tyczšcych amfiteatru, pomyœlał chwilę i ozwał się: - Te widowiska, w których występujš ludziesine armis et sine arte, trwajš prawie równie długo, a mniej zajmujš. - Każę im dawać broń - odpowiedział Nero.Lecz przesšdny Westynus zbudził się nagle z zamyœlenia i spytał tajemniczym głosem: - Czy uważaliœcie, że oni coœ widzš umierajšc? Patrzš w górę i umierajš jakby bez cierpień. Jestem pewny, że oni coœ widzš... To rzekłszy podniósł oczy ku otworowi amfiteatru, nad którym już noc poczęła rozcišgać swoje nabite gwiazdami velarium.Inni jednak odpowiedzieli œmiechami i żartobliwymi przypuszczeniami, co chrzeœcijanie mogš widzieć w chwili œmierci. Tymczasem cezar dał znak niewolnikom trzymajšcym pochodnie i opuœcił cyrk, a za nim westalki, senatorowie, urzędnicy i augustianie. Noc była jasna, ciepła. Przed cyrkiem snuły się jeszcze tłumy, ciekawe widzieć odjazd cezara, ale jakieœ posępne i milczšce. Tu i owdzie ozwał się poklask i œcichł zaraz. Ze spoliarium skrzypišce wozy wywoziły wcišż krwawe szczštki chrzeœcijan. Petroniusz i Winicjusz odbywali drogę w milczeniu. Dopiero w pobliżu willi Petroniuszspytał: - Czy myœlałeœ o tym, com ci powiedział? - Tak jest - odrzekł Winicjusz. - Czy ty wierzysz, że teraz i dla mnie to jest sprawa największej wagi? Muszę jš uwolnić wbrew cezarowi i Tygellinowi. To jest jakby walka, w której zawzišłem się zwyciężyć, to jest jakby gra, w której chcę wygrać choćby kosztem własnej skóry... Dzisiejszy dzień utwierdził mnie jeszcze w przedsięwzięciu. - Niech ci Chrystus zapłaci! - Obaczysz. Tak rozmawiajšc stanęli przed drzwiami willi i wysiedli z lektyki. W tej chwili jakaœ ciemna postać zbliżyła się do nich i spytała: - Czy tu jest szlachetny Winicjusz? - Tak - odrzekł trybun - czego chcesz? - Jestem Nazariusz, syn Miriam; idę z więzienia i przynoszę ci wiadomoœci o Ligii. Winicjusz oparł mu rękę na ramieniu i przyblasku pochodni poczšł mu patrzeć w oczy,nie mogšc przemówić ani słowa, ale Nazariusz odgadł zamierajšce na jego wargach pytanie i odrzekł: - Żyje dotšd. Ursus przysyła mnie do ciebie, panie, aby ci powiedzieć, że ona w goršczce modli się i powtarza imię twoje. A Winicjusz odrzekł: - Chwała Chrystusowi, który mi jš wrócić może. Po czym wzišwszy Nazariusza poprowadziłgo do biblioteki. Po chwili jednak nadszedł i Petroniusz, aby słyszeć ich rozmowę. - Choroba ocaliła jš od hańby, bo kaci bojš się - mówił młody chłopiec. - Ursus i Glaukus lekarz czuwajš nad niš dzień i noc. - Czy stróże zostali ciż sami? - Tak, panie, i ona jest w ich izbie. Ci więŸniowie, którzy byli w dolnym więzieniu,pomarli wszyscy na goršczkę lub podusili się z zaduchu. - Ktoœ ty jest? - zapytał Petroniusz. - Szlachetny Winicjusz mnie zna. Jestem synem wdowy, u której mieszkała Ligia. - I chrzeœcijaninem? Chłopiec spojrzał pytajšcym wzrokiem na Winicjusza, ale widzšc, że ów modli się w tej chwili, podniósł głowę i rzekł: - Tak jest. - Jakim sposobem możesz wchodzić swobodnie do więzienia. - Najšłem się, panie, do wynoszenia ciał zmarłych, a uczyniłem to umyœlnie, aby przychodzić z pomocš braciom moim i przynosić im wieœci z miasta. Petroniusz poczšł się przypatrywać uważniej œlicznej twarzy chłopca, jego błękitnym oczom i czarnym, bujnym włosom, po czym spytał: - Z jakiego kraju jesteœ, pacholę? - Jestem Galilejczykiem, panie. - Czy chciałbyœ, by Ligia była wolna? Chłopiec podniósł oczy w górę. - Choćbym sam miał potem umrzeć. Wtem Winicjusz przestał się modlić i rzekł:- Powiedz stróżom, by włożyli jš do trumnyjak umarłš. Ty dobierz pomocników, którzyw nocy wyniosš jš razem z tobš. W pobliżu Cuchnšcych Dołów znajdziecie czekajšcych z lektykš ludzi, którym oddacie trumnę. Stróżom obiecaj ode mnie, że dam im tyle złota, ile każdy w płaszczu zdoła unieœć. I gdy tak mówił, twarz jego straciła zwykłš martwotę, zbudził się w nim żołnierz, któremu nadzieja wróciła dawnš energię. Nazariusz zaœ spłonšł z radoœci i wzniósłszy ręce zawołał: - Niech Chrystus uzdrowi jš, albowiem będzie wolna. - Mniemasz, że stróże się zgodzš? - spytałPetroniusz. - Oni, panie? Byle wiedzieli, że nie spotka ich za to kara i męka! - Tak jest! - rzekł Winicjusz. - Stróże chcieli się zgodzić nawet na jej ucieczkę, tym bardziej pozwolš jš wynieœć jako umarłš. - Jest wprawdzie człowiek - rzekł Nazariusz - który sprawdza rozpalonym żelazem, czy ciała, które wynosimy, sš martwe. Ale ten bierze nawet po kilka sestercyj za to, by nie dotykał żelazem twarzy zmarłych. Za jeden aureus dotknie trumny, nie ciała. - Powiedz mu, że dostanie pełnš kapsę aureusów - rzekł Petroniusz. - Ale czy potrafisz dobrać pewnych pomocników? - Potrafię dobrać takich, którzy by za pienišdze sprzedali własne żony i dzieci. - Gdzie ich znajdziesz? - W samym więzieniu lub na mieœcie. Stróże,raz zapłaceni, wprowadzš, kogo zechcę. - W takim razie wprowadzisz jako najemnika mnie - rzekł Winicjusz. Lecz Petroniusz poczšł mu odradzać z całšstanowczoœciš, aby tego nie czynił. Pretorianie mogliby go poznać nawet w przebraniu i wszystko mogłaby przepaœć. "Ani w więzieniu, ani przy Cuchnšcych Dołach! - mówił. - Trzeba, żeby wszyscy, i cezar, i Tygellinus byli przekonani, że ona umarła, inaczej bowiem nakazaliby w tej chwili poœcig. Podejrzenia możemy uœpić tylko w ten sposób, że gdy jš wywiozš w Góry Albańskie lub dalej, do Sycylii, my zastaniemy w Rzymie. W tydzień lub dwa dopiero ty zachorujesz i wezwiesz Neronowego lekarza, który ci każe wyjechać w góry. Wówczas połšczycie się, a potem..." Tu zamyœlił się na chwilę, a następnie machnšwszy dłoniš rzekł: - Potem nadejdš może inne czasy. - Niech Chrystus zmiłuje się nad niš - rzekł Winicjusz - bo ty mówisz o Sycylii, a ona jest chora i może umrzeć... - Umieœcimy jš tymczasem bliżej. Jš uleczy samo powietrze, byleœmy jš wyrwali z więzienia. Zali nie masz gdzie w górach jakiego dzierżawcy, któremu mógłbyœ zaufać? - Tak jest! Mam! Tak! - odpowiedział œpiesznie Winicjusz. - Jest koło Corioli w górach człowiek pewny, który mnie na rękunosił, gdym był jeszcze dzieckiem, i który miłuje mnie dotychczas. Petnoniusz podał mu tabliczki. - Napisz. do niego, by tu przybył jutro. Gońca wyœlę natychmiast. To rzekłszy zawołał przełożonego atrium iwydał mu odpowiednie rozkazy. W kilka chwil póŸniej konny niewolnik ruszył na nocdo Corioli. - Chciałbym - rzekł Winicjusz - by Ursus towarzyszył jej w drodze... Byłbym spokojniejszy... - Panie - rzekł Nazariusz - człowiek to nadludzkiej siły, który wyłamie kratę i pójdzie za niš. Jest jedno okno nad stromš,wysokš œcianš, pod którym straż nie stoi. Przyniosę Ursusowi sznur, a reszty on samdokona. - Na Herkulesa! - rzekł Petroniusz. - Niech się wyrywa, jak gnu się podoba, ale nie razem z niš i nie w dwa lub trzy dni po niej, bo poszliby za nim i odkryli jej schronienie. Na Herkulesa! Czy chcecie zgubić siebie i jš? Zakazuję wam wspominaćmu o Corioli albo umywam ręce. Oni obaj uznali słusznoœć jego uwagi i umilkli. Po czym Nazariusz poczšł się żegnać, obiecujšc przyjœć nazajutrz o œwicie. Ze stróżami miał nadzieję ułożyć się jeszcze tej nocy, ale przedtem chciał wpaœć do matki, która z powodu niepewnych i strasznych czasów nie miała o niego chwili spokoju. Pomocnika postanowił po namyœle nie szukać na mieœcie, ale wynaleŸć i przekupić jednego spoœród tych, którzy wraz z nim wynosili trupy z więzienia. Na samym odchodnym jednak zatrzymał sięjeszcze i wzišwszy na stronę Winicjusza poczšł mu szeptać: - Panie, nie wspomnę o naszym zamiarze nikomu, nawet matce, ale Piotr Apostoł obiecał przyjœć do nas z amfiteatru i jemu powiem wszystko. - Możesz w tym domu mówić głoœno.- odpowiedział Winicjusz. - Piotr Apostoł był w amfiteatrze z ludŸmi Petroniusza. Zresztš, sam pójdę z tobš. I kazał padać sobie płaszcz niewolniczy, po czym wyszli. Petroniusz odetchnšł głęboko. "Życzyłem sobie - myœlał - aby umarła na tę goršczkę, bo dla Winicjusza byłoby to jeszcze najmniej straszne. Ale teraz gotówem ofiarować złoty trójnóg Eskulapowi w zamian za jej uzdrowienie... Ach, ty, Ahenobarbie, chcesz sobie wyprawić widowisko z boleœci kochanka! Ty,Augusto, naprzód zazdroœciłaœ pięknoœci dziewczynie, a teraz pożarłabyœ jš na surowo, dlatego, że zginšł twój Rufius... Ty, Tygellinie, chcesz jš zgubić na złoœć mnie!... Zobaczymy. Ja wam mówię, że oczy wasze nie ujrzš jej na arenie, bo albo umrze własnš œmierciš, albo jš wam wyrwę jak psom z paszczęk... I wyrwę tak,że nie będziecie o tym wiedzieli, a potem ilekroć na was spojrzę, tylekroć pomyœlę: oto głupcy, których wywiódł w pole Petroniusz..." I rad z siebie, przeszedł do triclinium, gdzie wraz z Eunice zasiadł do wieczerzy. Lector czytał przez ten czas sielanki Teokryta. Na dworze wiatr napędził chmur od strony Sorakte i nagła burza zmšciła ciszę pogodnej nocy letniej. Od czasu do czasu grzmoty rozlegały się na siedmiu wzgórzach, oni zaœ, leżšc obok siebie za stołem, słuchali sielskiego poety, który w œpiewnym doryckim narzeczu opiewał miłoœć pasterzy, następnie, uspokojeni, gotowali się do słodkiego spoczynku. Przedtem jednak jeszcze wrócił Winicjusz. Petroniusz dowiedziawszy się o jego powrocie wyszedł do niego i spytał: - Cóż?... Czy nie uradziliœcie czego nowego iczy Nazariusz poszedł do więzienia? - Tak - odpowiedział młody człowiek rozgarniajšc włosy przemoczone od dżdżu. - Nazariusz poszedł ułożyć się ze stróżami, a ja widziałem Piotra, który mi nakazał modlić się i wierzyć. - To dobrze. Jeœli wszystko pójdzie pomyœlnie, następnej nocy można jš będzie wynieœć... - Dzierżawca z ludŸmż powinien być na œwit. - To krótka droga. Spocznij teraz. Lecz Winicjusz uklškł w swym cubiculum i poczšł się modlić. O wschodzie słońca przybył spod Corioli dzierżawca Niger przywiódłszy ze sobš zgodnie z zaleceniem Winicjusza muły, lektykę i czterech pewnych ludzi, wybranych spomiędzy niewolników brytańskich, których zresztš zostawił przezornie w gospodzie na Suburze. Winicjusz, który czuwał całš noc, wyszedłna jego spotkanie, ów zaœ wzruszył się na widok młodego pana i całujšc jego ręce i oczy rzekł: - Drogi, czyœ chory, czy też zmartwienia wyssały ci krew z oblicza, albowiem ledwiem cię mógł na pierwsze wejrzenie rozpoznać? Winicjusz zabrał go do wewnętrznej kolumnady, zwanej ksystem, i tam przypuœcił go do tajemnicy. Niger słuchał ze skupionš uwagš i na jego czerstwej, ogorzałej twarzy znać było wielkie wzruszenie, nad którym nie starał się nawet zapanować. - Więc ona jest chrzeœcijankš? - zawołał. I poczšł patrzeć badawczo w twarz Winicjusza, a ten odgadł widocznie, o co pyta go wzrok wieœniaka, albowiem odrzekł: - I ja jestem chrzeœcijaninem... Wówczas w oczach Nigra błysnęły łzy; przez chwilę milczał, następnie wzniósłszydo góry ręce rzekł: - O, dzięki ci, Chryste, iżeœ zdjšł bielmo z najdroższych mi w œwiecie oczu. Po czym objšł głowę Winicjusza i płaczšc ze szczęœcia, poczšł całować jego czoło. W chwilę póŸniej nadszedł Petroniusz prowadzšc ze sobš Nazariusza. - Dobre wieœci! - rzekł z dala. Jakoż wieœci były dobre. Naprzód, Glaukus lekarz zaręczał za życie Ligii, jakkolwiek miała tęż samš goršczkę więziennš, na którš i w Tullianum, i po innych więzieniach umierały codziennie setki ludzi. Co do stróżów i co do człowieka, który sprawdzał œmierć rozpalonym żelazem, nie było najmniejszej trudnoœci. Pomocnik, Attys, był już również ugodzony. - Poczyniliœmy otwory w trumnie tak, aby chora mogła oddychać - mówił Nazariusz. -Całe niebezpieczeństwo w tym, by nie jęknęła lub nie odezwała się w chwili, gdy będziemy przechodzili koło pretorianów. Aleona jest osłabiona bardzo i od rana leży z zamkniętymi oczyma. Zresztš Glaukus da jejnapój usypiajšcy, który sam urzšdzi z przyniesionych przeze mnie z miasta ł: miały wyraz zawzięty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż>PŚc9?öö c9@ěű29Aç#çc:€BÎ2‹ P:lekarstw. Wieko trumny nie będzie przybite.Podniesiecie je łatwo i zabierzecie chorš dolektyki, my zaœ włożymy do trumny podłużny wór z piaskiem, który miejcie gotowy. Winicjusz słuchajšc tych słów blady był jak płótno, lecz słuchał z tak natężonš uwagš, iż zdawał się naprzód odgadywać, co Nazariusz ma powiedzieć. - Czy innych jakich ciał nie będš wynosili z więzienia? - zapytał Petroniusz. - Zmarło dzisiejszej nocy koło dwudziestu ludzi, a do wieczora umrze jeszcze kilkunastu - odrzekł chłopiec - my musimy iœć wraz z całym orszakiem, ale będziemy się ocišgali, by zostać w tyle. Na pierwszym skręcie towarzysz mój umyœlniezakuleje. W ten sposób pozostaniemy znacznie za innymi. Wy czekajcie nas koło małej œwištyńki Libityny. Oby Bóg dał noc jak najciemniejszš. - Bóg da - rzekł Niger. - Wczoraj był wieczór jasny, a potem nagle zerwała się burza. Dziœ niebo znów pogodne, ale parno od rana. Co noc teraz będš bywały dżdże i burze. - Czy idziecie bez œwiateł? - spytał Winicjusz. - Na przedzie tylko niosš pochodnie. Wy na wszelki wypadek bšdŸcie koło œwištyni Libityny, jak tylko się œciemni, chociaż wynosimy zwykle trupy dopiero przed samšpółnocš. Umilkli, słychać było tylko œpieszny oddech Winicjusza. Petroniusz zwrócił się do niego.- Mówiłem wczoraj - rzekł - że najlepiej by było, gdybyœmy obaj pozostali w domu. Teraz jednak widzę, że mnie samemu niepodobna będzie usiedzieć... Zresztš, gdyby chodziło o ucieczkę, trzeba by zachowywać więcej ostrożnoœci, ale skoro jš wyniosš jako umarłš, zdaje się, że nikomu najmniejsze podejrzenie nie przejdzie przez głowę. - Tak! tak! - odpowiedział Winicjusz. - Ja muszę tam być. Sam jš wyjmę z trumny... - Gdy raz będzie w moim domu pod Corioli, odpowiadam za niš - rzekł Niger. Na tym skończyła się rozmowa. Niger udałsię do gospody, do swoich ludzi. Nazariusz,zabrawszy pod tunikę kiesę ze złotem, wrócił do więzienia. Dla Winicjusza rozpoczšł się dzień pełen niepokoju, goršczki, trwogi i oczekiwania. - Sprawa powinna się udać, bo jest dobrze pomyœlana - mówił mu Petroniusz. - Lepiej niepodobna było wszystkiego ułożyć. Ty musisz udawać strapionego i chodzić w ciemnej todze. Ale cyrków jednak nie opuszczaj. Niech cię widzš... Tak wszystko obmyœlane, że nie może być zawodu. Ale! Wszakże jesteœ zupełnie pewny twego dzierżawcy? - To chrzeœcijanin - odrzekł Winicjusz. Petroniusz spojrzał na niego ze zdziwieniem, po czym jšł ruszać ramionamii mówić jakby sam do siebie: - Na Polluksa! Jak się to jednak szerzy! I jak się trzyma dusz ludzkich!... Pod takš grozš ludzie wyrzekliby się od razu wszystkich bogów rzymskich, greckich i egipskich. To jednak dziwne... Na Polluksa!...Gdybym wierzył, że coœ jeszcze na œwiecieod naszych bogów zależy, obiecałbym terazkażdemu po szeœć białych byków, a kapitolińskiemu Jowiszowa dwanaœcie... Ale ity nie szczędŸ obietnic twojemu Chrystusowi... - Ja Mu oddałem duszę - odparł Winicjusz. I rozeszli się. Petroniusz wrócił do cubiculum, Winicjusz zaœ poszedł spoglšdaćz dala na więzienie, stamtšd zaœ udał się aż na stok Watykańskiego Wzgórza, do owej chaty fossora, w której z ršk Apostoła otrzymał chrzest. Zdawało mu się, że w tej chacie Chrystus wysłucha go prędzej niż gdziekolwiek indziej, więc odnalazłszy jš i rzuciwszy się na ziemię, wytężył wszystkie siły swej zbolałej duszy w modlitwie o litoœć i zapamiętał się w niej tak, że zapomniał, gdzie jest i co się z nim dzieje. Po południu już zbudził go odgłos tršb, dochodzšcy od strony Neronowego cyrku. Wyszedł wówczas z chaty i poczšł spoglšdać naokół oczyma jak by œwieżo ockniętymi ze snu. Na œwiecie był upał i cisza, przerywana tylko czasem przez dŸwięk spiżu, a cišgle przez zapamiętałe ksykanie koników polnych. Powietrze uczyniło się parne; niebo nad miastem byłojeszcze błękitne, ale w stronie Gór Sabińskich zbierały się nisko u brzegu widnokręgu ciemne chmury. Winicjusz wrócił do domu. W atrium czekałna niego Petroniusz. - Byłem na Palatynie - rzekł. - Pokazałem się tam umyœlnie i zasiadłem nawet do koœci. U Anicjusza jest wieczorem uczta; zapowiedziałem, że przyjdziemy, ale dopiero po północy, gdyż przedtem muszę się wyspać. Jakoż będę, a dobrze by było, gdybyœ i ty był. - Czy nie było jakich wiadomoœci od Nigra albo od Nazariusza? - spytał Winicjusz. - Nie. Zobaczymy ich dopiero o północy. Uważałeœ, że zapowiada się burza? - Tak. - Jutro ma być widowisko z chrzeœcijan ukrzyżowanych, może jednak deszcz przeszkodzi. To rzekłszy zbliżył się i dotknšwszy ramienia Winicjusza rzekł: - Ale jej nie zobaczysz na krzyżu, tylko w Corioli. Na Kastora! Nie oddałbym tej chwili, w której jš uwolnimy, za wszystkie gemmy w Rzymie. Wieczór już blisko... Jakaż wieczór się zbliżał, a ciemnoœć poczęła ogarniać miasto wczeœniej niż zwykle, z powodu chmur, które zakryły cały widnokršg. Z nadejœciem wieczora spadł deszcz duży, który parujšc na rozpalonych przez dzienny upał kamieniach,napełnił mgłš ulice miasta. Potem na przemian to czyniła się cicho, to znów przechodziły krótkie ulewy. - Œpieszmy się - rzekł wreszcie Winicjusz. - Z powodu burzy mogš wczeœniej wywieŸć ciała z więzienia. - Czas! - odpowiedział Petroniusz. I wzišwszy galijskie płaszcze z kapturami,wysili przez drzwiczki od ogrodu na ulicę, Petroniusz uzbroił się także w krótki rzymski nóż, zwany sica, który brał zawsze ze sobš na nocne wyprawy. Miasto było z powodu burzy puste. Od czasu do czasu błyskawica rozdzierała chmury, oœwiecajšc jaskrawym blaskiem œwieże œciany nowo wzniesionych lub budujšcych się dopiero domów i mokre płyty kamienne, którymi wyłożone były ulice. Przy takim œwietle ujrzeli wreszcie po doœć długiej drodze kopiec, na którym stała maleńka œwištyńka Libityny, a pod kopcem grupę złożonš z mułów i koni. - Niger! - zawołał cicho Winicjusz. - Jestem, panie! - ozwał się głos wœród dżdżu. - Wszystko gotowe? - Tak jest, drogi. Jak tylko œciemniło się, byliœmy na miejscu. Ale schrońcie się pod okop, bo przemokniecie na wskroœ. Co za burza? Sšdzę, że spadnš grady. Jakoż obawa Nigra sprawdziła się, gdyż niebawem poczšł sypać grad, z poczštku drobny, po czym coraz grubszy i gęstszy. Powietrze oziębiło się natychmiast. Oni zaœ stojšc pod okopem, zakryci od wiatru i lodowych pocisków, rozmawiali zniżonymi głosami. - Choćby nas kto ujrzał - mówił Niger - niepoweŸmie żadnych podejrzeń, wyglšdamy bowiem na ludzi, którzy chcš przeczekać burzę. Ale boję się, żeby nie odłożono wynoszenia trupów do jutra. - Grad nie będzie padał długo - rzekł Petroniusz. - Musimy czekać choćby do brzasku. Jakoż czekali nasłuchujšc, czy nie doleci ich odgłos pochodu. Grad przeszedł istotnie, ale zaraz patem poczęła szumieć ulewa. Chwilami zrywał się wiatr i niósł odstrony Cuchnšcych Dołów strasznš woń rozkładajšcych się ciał, które grzebano płytko i niedbale. Wtem Niger rzekł: - Widzę przez mgłę œwiatełko... Jedno, dwa, trzy... to pochodnie! I zwrócił się do ludzi: - Baczyć, by muły nie parskały!... - Idš! - rzekł Petroniusz. Jakoż œwiatła stawały się coraz wyraŸniejsze. Po chwili można było już odróżnić chwiejšce się pod powiewem płomienie pochodni. Niger poczšł się żegnać znakiem krzyża i modlić. Tymczasem posępny korowód przycišgnšł bliżej i wreszcie, zrównawszy się z œwištyńkš Libityny zatrzymał się. Petroniusz, Winicjusz i Niger przycisnęli sięw milczeniu do kopca, nie rozumiejšc, co toznaczy. Lecz tamci zatrzymali się tylko dlatego, by poobwišzywać sobie twarze i usta szmatami dla ochrony od duszšcego smrodu, który przy samych puticuli był wprost nie do zniesienia, po czym podnieœli nosze z trumnami i poszli dalej. Jedna tylko trumna zatrzymała się naprzeciw œwištyńki. Winicjusz skoczył ku niej, a za nim Petroniusz, Niger i dwaj niewolnicy brytańscy z lektykš. Lecz nim dobiegli, w ciemnoœci dał się słyszeć pełen bólu głos Nazariusza: - Panie, przenieœli jš wraz z Ursusem do Eskwilińskiego więzienia... My niesiem inne ciało! a jš porwali przed północš!... * Petroniusz, wróciwszy do domu, posępny był jak burza i nie próbował nawet pocieszać Winicjusza. Rozumiał, że o wydobyciu Ligii z Eskwilińskich podziemi niema co i marzyć. Odgadywał, że prawdopodobnie dlatego przeniesiono jš z Tullianum, by nie umarła z goršczki i by nieuniknęła przeznaczonego jej amfiteatru. Aleto właœnie był dowód, że czuwano nad niš istrzeżono jej pilniej niż innych. Petroniuszowi żal było do głębi duszy i jej,i Winicjusza, lecz prócz tego nurtowała go i ta myœl, że po raz pierwszy w życiu coœ mu się nie udało i że po raz pierwszy został zwyciężony w walce. - Fortuna zdaje się mnie opuszczać - mówiłsobie - ale bogowie mylš się, jeœli sšdzš, żezgodzę się na takie na przykład, życie, jak jego. Tu spojrzał na Winicjusza, który również patrzył na niego rozszerzonymi Ÿrenicami. - Co tobie? Ty masz goršczkę? - rzekł Petroniusz. Ów zad odpowiedział jakimœ dziwnym, złamanym i powolnym głosem, jak by chorego dziecka: - A ja wierzę, że On może mi jš powrócić. Nad miastem cichły ostatnie grzmoty burzy. Rozdział LVIII Trzydniowy deszcz, zjawisko wyjštkowe w Rzymie podczas lata, i grady, padajšce wbrew przyrodzonemu porzšdkowi nie tylkow dzień i wieczorami, ale nawet wœród nocy, przerwały widowiska. Lud poczšł trwożyć się. Przepowiadano nieurodzaj na winograd, a gdy pewnego popołudnia piorunstopił na Kapitolu bršzowy posšg Cerery, nakazano ofiary w œwištyni Jowisza Salwatora. Kapłani Cerery rozpuœcili wieœć,że gniew bogów zwrócił się na miasto z powodu zbyt opieszałego wymiaru kary na chrzeœcijan, tłumy więc jęły domagać się, by bez względu na pogodę przyœpieszono dalszy cišg igrzysk, i radoœć ogarnęła całyRzym, gdy ogłoszono wreszcie, że po trzech dniach przerwy ludus rozpocznie sięna nowo. Tymczasem wróciła i piękna pogoda. Amfiteatr od œwitu do nocy napełniał się tysišcami ludzi, cezar zaœ przybył również wczeœnie z westalkami i dworem. Widowiskomiało rozpoczšć się od walki chrzeœcijan między sobš, których w tym celu poprzebierano za gladiatorów i dano im wszelkš broń, jaka służyła szermierzom zzawodu do zaczepnego i obronnego boju. Lecz tu nastšpił zawód. Chrzeœcijanie porzucali na piasek sieci, widły, włócznie imiecze, a natomiast poczęli się obejmować wzajemnie i zachęcać do wytrwania wobec mšk i œmierci. Wówczas głęboka uraza i oburzenie zawładnęły sercami tłumów. Jedni zarzucali im małodusznoœć i tchórzostwo, drudzy twierdzili, iż nie chcš się bić naumyœlnie, przez nienawiœć do ludu i dlatego, by go pozbawić radoœci, jakš widok męstwa zwykł sprawiać. Wreszcie z rozkazu cezara wypuszczono na nich prawdziwych gladiatorów, którzy klęczšcych i bezbronnych wycięli w mgnieniu oka. Lecz po uprzštnięciu trupów widowisko przestało być walkš, a zmieniło się w szereg mitologicznych obrazów pomysłu samego cezara. Ujrzano więc Herkulesa płonšcego żywym ogniem na górze Oeta. Winicjusz zadrżał na myœl, że na rolę Herkulesa przeznaczono może Ursusa, lecz widocznie kolej nie przyszła jeszcze na wiernego sługę Ligii, albowiem na stosie spłonšł jakiœ inny, zupełnie nie znany Winicjuszowi chrzeœcijanin. Natomiast w następnym obrazie Chilon, którego cezar niechciał uwolnić od bytnoœci na przedstawieniu, ujrzał znajomych sobie ludzi. Przedstawiano œmierć Dedala13 i Ikara. W roli Dedala występował Eurycjusz,ten sam starzec, który w swoim czasie dałChilonowi znak ryby, w roli zaœ Ikara, syn jego, Kwartus. Obydwóch podniesiono za pomocš umyœlnej maszynerii w górę, a następnie stršcono nagle z ogromnej wysokoœci na arenę, przy czym młody Kwartus upadł tak blisko cesarskiego podium, iż obryzgał krwiš nie tylko zewnętrzne ozdoby, ale i wysłane purpurš oparcie. Chilon nie widział upadku, albowiemprzymknšł oczy, słyszał tylko głuche uderzenie ciała, a gdy po chwili ujrzał krew tuż obok siebie, omal nie zemdlał po raz wtóry. Ale obrazy zmieniały się prędko.Sromotne męki dziewic, hańbionych przed œmierciš przez gladiatorów poprzebieranychza zwierzęta, rozradowały serca tłumów. Widziano kapłanki Kibeli i Cerery, widziano Danaidy, widziano Dirce i Pasifae, widziano wreszcie dziewczštka nie dorosłe, rozrywane przez dzikie konie. Lud oklaskiwał coraz nowe pomysły cezara, który, dumny z nich i uszczęœliwiony z oklasków, nie odejmował teraz ani na chwilę szmaragdu od oka, przypatrujšc się białym ciałom rozdzieranym przez żelazo i konwulsyjnym drganiom ofiar. Dawano jednak obrazy i z dziejów miasta. Po dziewicach ujrzano Mucjusza Scewolę, którego ręka, przymocowana do trójnoga z ogniem, napełniała swędem spalonego mięsa amfiteatr, ale który, jak prawdziwy Scewola, stał bez jęku, z oczyma wzniesionymi w górę i z szeptem modlitwy na sczerniałych wargach. Po dobiciu go i wywleczeniu ciała do spoliarium nastšpiła zwykła południowa przerwa w przedstawieniu. Cezar wraz z westalkami i augustianami opuœcił amfiteatr i udał się do wzniesionego umyœlnie, olbrzymiego szkarłatnego namiotu, w którym przygotowano dla niego i goœci wspaniałe prandium. Tłumy po większej częœci, poszły za jego przykładem i wylewajšc sięna zewnštrz, rozkładały się w malowniczych grupach obok namiotu, aby dać odpoczynek znużonym przez długie siedzenie członkom i spożyć potrawy, którez łaski cezara obficie roznosili niewolnicy. Najciekawsi tylko po opuszczeniu siedzeń zeszli na samš arenę i dotykajšc palcami lepkiego piasku rozprawiali jako znawcy i lubownicy o tym, co się już odbyło i co jeszcze miało nastšpić. Wkrótce jednak odeszli i rozprawiacze, aby nie spóŸnić się na ucztę; zostało tylko kilku ludzi, których zatrzymała nie ciekawoœć, ale współczuciedla przyszłych ofiar. Ci ukryli się w przedziałach lub na niższychmiejscach, a tymczasem zrównano arenę i poczęto kapać w niej doły, jeden przy drugim, rzędami, przez całe kolisko, od brzegu do brzegu, tak że ostatni ich szeregprzypadał o kilkanaœcie kruków od cesarskiego podium. Z zewnštrz cyrku dochodził gwar ludu, krzyki i oklaski, a tu czyniono z goršczkowym poœpiechem przygotowania do jakichœ nowych mšk. Naraz otwarły się cunicula i ze wszystkichotworów prowadzšcych na arenę poczęto wypędzać gromady chrzeœcijan, nagich i dŸwigajšcych krzyże na ramionach. Zaroił się od nich cały amfiteatr. Biegli starce pochyleni pod ciężarem drewnianych bierwion, obok nich mężczyŸni w sile wieku,kobiety z rozpuszczonymi włosami, pod którymi starały się ukryć swš nagoœć, chłopięta niedorosłe i całkiem małe dzieci.Krzyże w większej częœci, również jak ofiary, uwieńczone były kwiatami. Służba cyrkowa, ćwiczšc nieszczęsnych batami, zmuszała ich, by układali krzyże wedle gotowych dołów i sami stawali przy nich szeregiem. W ten sposób mieli zginšć ci, których pierwszego dnia igrzysk nie zdšżono wypchnšć na pastwę psom i dzikim zwierzętom. Teraz chwytali ich czarni niewolnicy i kładšc ofiary na wznak na drzewie, poczęli przybijać im ręce do przecznic gorliwie i szybko, tak aby lud wróciwszy po skończonej przerwie zastał już wszystkie krzyże wzniesione. W całym amfiteatrze rozległ się teraz huk młotów, którego echa rozebrzmiały po wyższych rzędach i doszły aż na plac otaczajšcy amfiteatr i pod namiot, w którym cezar podejmował westalki i towarzyszów. Tam pito wino, żartowano z Chilona - i szeptano dziwne słowa do uszu kapłanek Westy, na arenie zaœ wrzała robota, gwoŸdzie pogršżały się w ręce i nogi chrzeœcijan, warczały łopaty zasypujšce ziemiš doły, wktóre wstawiano krzyże. Lecz między ofiarami, na które dopiero za chwilę miała przyjœć kolej, był Kryspus. Lwy nie miały czasu go rozedrzeć, więc przeznaczono mu krzyż, on zaœ, zawsze gotów na œmierć, radował się myœlš, że nadchodzi jego godzina. Wyglšdał dziœ inaczej, albowiem wyschłe ciało jego było obnażone zupełnie, tylko przepaska bluszczowa okrywała mu biodra, na głowiezaœ miał wieniec z róż. Ale w oczach błyszczała mu zawsze taż sama niepożyta energia i taż sama twarz surowa i fanatyczna wychylała się spod wieńca. Nie zmieniło się też jego serce, albowiem jak niegdyœ w cuniculum groził gniewem Bożym miasta ł: miały wyraz zawzięty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żCP‹c:DŰg U:EBś c;€Fř( P;Gü2T S<€HP?'<poobszywanym w skóry współbraciom, tak i dziœ gromił ich, zamiast pocieszać. - Dziękujcie Zbawicielowi - mówił - że pozwala wam umrzeć takš œmierciš, jakš sam umarł. Może częœć win waszych będziewam za to odpuszczona, drżyjcie wszelako,albowiem sprawiedliwoœci musi się stać zadoœć i nie może być jednakiej nagrody dlazłych i dobrych. A słowom jego wtórował odgłos młotów, którymi przybijano ręce i nogi ofiar. Coraz więcej krzyżów wznosiło się na arenie, on zaœ zwracajšc się do gromady tych, którzystali jeszcze, każdy przy swoim drzewie, mówił dalej: - Widzę otwarte niebo, ale widzę otwartš i otchłań... Sam nie wiem, jako zdam sprawęPanu z żywota mego, chociażem wierzył i nienawidziłem złego, i nie œmierci się lękam, lecz zmartwychpowstania, nie męki, lecz sšdu, albowiem nastaje dzień gniewu. A wtem spomiędzy bliższych rzędów ozwał się jakiœ głos spokojny i uroczysty: - Nie dzień gniewu, ale dzień miłosierdzia, dzień zbawienia i szczęœliwoœci, albowiem powiadam wam, że Chrystus przygarnie was, pocieszy i posadzi na prawicy swojej. Ufajcie, bo oto niebo otwiera się przed wami. Na te słowa wszystkie oczy zwróciły się ku ławkom; nawet ci, którzy już wisieli na krzyżach, podnieœli blade, umęczone głowy i pocięli patrzeć w stronę mówišcego męża.A on zbliżył się aż do przegrody otaczajšcej arenę i poczšł ich żegnać znakiem krzyża. Kryspus wycišgnšł ku niemu ramię, jakby chcšc go zgromić, lecz ujrzawszy jego twarz opuœcił dłoń, po czym kolana zgięły się pod nim, a usta wyszeptały: - Apostoł Paweł!... Ku wielkiemu zdziwieniu cyrkowej służby poklękali wszyscy, których nie zdšżono dotšd poprzybijać, zaœ Paweł z Torsu zwrócił się do Kryspa i rzekł: - Kryspie, nie groŸ im, albowiem dziœ jeszcze będš z tobš w raju. Ty mniemasz, że mogš być potępieni? Lecz któż je potępi?Zali uczyni to Bóg, który oddał za nie Syna swego? Zali Chrystus, który umarł dla ich zbawienia, jako oni umierajš dla imienia Jego? I jakoż może potępić Ten, który miłuje? Kto będzie skarżył na wybrane Boże? Kto powie na tę krew: "Przeklęta"? - Panie, nienawidziłem złego - odrzekł stary kapłan. - Chrystus więcej jeszcze nakazał miłowaćludzi niż nienawidzieć złego, albowiem nauka Jego miłoœciš jest, nie nienawiœciš. - Zgrzeszyłem w godzinę œmierci - odrzekłKryspus. I poczšł się bić w piersi. Wtem zarzšdca ławek zbliżył się ku Apostołowi i zapytał: - Kto jesteœ, który przemawiasz do skazanych? - Obywatel rzymski - odparł spokojnie Paweł. Po czym zwróciwszy się do Kryspa, rzekł: - Ufaj, gdyż dzień to jest łaski, i umrzyj wspokoju, sługo Boży. Dwaj Murzyni zbliżyli się w tej chwili do Kryspa, aby położyć go na drzewie, lecz onspojrzał raz jeszcze naokół i zawołał: - Bracia moi, módlcie się za mnie! I twarz jego straciła zwykłš surowoœć; kamienne rysy przybrały wyraz spokoju i słodyczy. Sam rozcišgnšł ręce wzdłuż ramion krzyża, aby ułatwić robotę, i patrzšc wprost w niebo, poczšł modlić się żarliwie. Zdawał się nic nie czuć, albowiem gdy gwoŸdzie zagłębiały się w jego ręce, najmniejsze drgnienie nie wstrzšsnęło jegociałem ani na obliczu nie pojawiła się żadnazmarszczka bólu: modlił się, gdy przybijanomu nogi, modlił się, gdy wznoszono krzyż i udeptywano naokół ziemię. Dopiero gdy tłumy ze œmiechem i okrzykami poczęły napełniać amfiteatr, brwi starca œcišgnęłysię nieco, jak by się gniewał, że pogański lud miesza mu ciszę i spokój słodkiej œmierci. Lecz przedtem jeszcze wzniesiono wszystkie krzyże, tak że na arenie stanšł jakby las z wiszšcymi na drzewach ludŸmi. Na ramiona krzyżów i na głowy męczenników padał blask słońca, na arenę zaœ grube cienie, tworzšce jakby czarnš poplštanš kratę, wœród której przeœwiecał żółty piasek. Było to widowisko, w którym dla ludu całš rozkosz stanowiło przypatrywanie się powolnemu konaniu. Lecz nigdy dotšd nie widziano takiej gęstwykrzyżów. Arena była nimi nabita tak szczelnie, że służba z trudnoœciš mogła sięmiędzy nimi przeciskać. Na obrębie wisiały przeważnie kobiety, lecz Kryspa, jako przywódcę, wzniesiono tuż prawie przed podium cesarskim, na ogromnym krzyżu, spowitym u spodu w wiciokrzew. Nikt z ofiar jeszcze nie skonał, ale niektórzy z tych, których poprzybijano najpierwej, pomdleli. Nikt nie jęczał i nie wołał o litoœć. Niektórzy wisieli z głowami pochylonymi na ramiona lub pospuszczanymina piersi, jakby ujęci snem; niektórzy jakbyw zamyœleniu, niektórzy patrzšc jeszcze kuniebu poruszali z cicha ustami. W tym strasznym lesie krzyżów, w tych porozpinanych ciałach, w milczeniu ofiar było jednak coœ złowrogiego. Lud, który pouczcie syt i rozweselony wchodził z okrzykami do, cynku, umilkł nie wiedzšc, na którym ciele oczy zatrzymać i co myœleć. Nagoœć naprężonych kobiecych postaci przestała drażnić jego zmysły. Nieczyniono nawet zwykłych zakładów o to, kto prędzej skona, które czyniono zwykle, gdy na arenie zjawiała się mniejsza iloœć skazanych. Zdawało się, że cezar nudzi się także, albowiem przekręciwszy głowę, poprawiał leniwym ruchem naszyjnik, z twarzš ospałš i sennš. Wtem wiszšcy naprzeciw Kryspus, który przed chwilš oczy miał zamknięte, jak człowiek omdlały lub konajšcy, otworzył je i poczšł patrzyć na cezara. Twarz jego przybrała znów wyraz tak nieubłagany, a wzrok zapłonšł takim ogniem, że augustianie poczęli szeptać między sobš, ukazujšc go palcami, a w końcu sam cezar zwrócił na niego uwagę i ociężale przyłożył szmaragd do oka. Nastała cisza zupełna. Oczy widzów utkwione były w Kryspa, który próbował poruszyć prawš rękš, jak by jš chciał oderwać od drzewa. Po chwili pierœ wzdęła mu się, żebra wystšpiły na wierzch i poczšł wołać: - Matkobójco! Biada ci! Augustianie posłyszawszy œmiertelnš obelgę, rzuconš panu œwiata wobec tysišcznych tłumów, nie œmieli oddychać. Chilo zmartwiał. Cezar drgnšł i wypuœcił z palców szmaragd. Lud zatrzymał również dech w piersiach. Głos Kryspusa rozlegał się coraz potężniej w całym amfiteatrze: - Biada ci, morderco żony i brata, biada ci, Antychryœcie! Otchłań otwiera się pod tobš,œmierć wycišga po ciebie ręce i grób cię czeka. Biada ci, żywy trupie, albowiem umrzesz w przerażeniu i potępiony będzieszna wieki!... I nie mogšc oderwać przybitej dłoni od drzewa, rozcišgnięty okropnie, straszny, za życia jeszcze do koœciotrupa podobny, nieugięty jak przeznaczenie, trzšsł białš brodš nad Neronowym podium, rozpraszajšc zarazem ruchami głowy liœcieróż z wieńca, który mu nałożono na czaszkę. - Biada ci, morderco! Przebrana jest twoja miara i czas twój zbliża się!... Tu wytężył się raz jeszcze: zdawało się przez chwilę, że oderwie dłoń od krzyża i wycišgnie jš groŸnie nad cezarem, lecz nagle wychudłe jego ramiona wydłużyły sięjeszcze bardziej, ciało obsunęło się ku dołowi, głowa opadła mu na piersi i skonał. Wœród krzyżowego lasu słabsi poczęli też już zasypiać snem wiecznym. Rozdział LIX - Panie - mówił Chilo - teraz jest morze jakoliwa i fale zdajš się spać... JedŸmy do Achai. Tam czeka cię sława Apollina, tam czekajš cię wieńce, tryumfy, tam ludzie cięubóstwiš, a bogowie przyjmš jak równego sobie goœcia, tu zaœ, panie... I przerwał, albowiem dolna warga poczęłamu się trzšœć tak silnie, że jego słowa przeszły w niezrozumiałe dŸwięki. - Pojedziemy po skończonych igrzyskach - odrzekł Nero. Wiem, że i tak już niektórzy nazywajš chrzeœcijan innoxia corpora. Gdybym odjechał, zaczęliby to powtarzać wszyscy. Czego ty się boisz, zmurszała bedłko? To rzekłszy zmarszczył brwi, lecz poczšł patrzeć pytajšcym wzrokiem na Chilona, jakby czekajšc od niego wyjaœnienia, albowiemudawał tylko zimnš krew. Na ostatnim przedstawieniu sam zlškł się słów Kryspa iwróciwszy do domu nie mógł zasnšć z wœciekłoœci i wstydu, ale zarazem ze strachu. Wtem przesšdny Westynus, który słuchał w milczeniu ich rozmowy, obejrzałsię wokoło i rzekł tajemniczym głosem: - Słuchaj, panie, tego starca: w tych chrzeœcijanach jest coœ dziwnego... Ich bóstwo daje im œmierć lekkš, ale może być mœciwe. Na to Nero rzekł prędko: - To nie ja urzšdzam igrzyska. To Tygellin. - Tak jest, to ja - odpowiedział Tygellin, który dosłyszał odpowiedŸ cezara. - To ja idrwię sobie ze wszystkich bogów chrzeœcijańskich. Westynus, panie, to pęcherz wydęty przesšdami, a ten walecznyGrek gotów umrzeć ze strachu na widok kwoki najeżonej w obronie kurczšt. - To dobrze - rzekł Nero - ale każ odtšd chrzeœcijanom obcinać języki albo kneblować usta. - Zaknebluje im je ogień, o boski. - Biada mi! - jęknšł Chilo. Lecz cezar, któremu zuchwała pewnoœć siebie Tygellina dodała otuchy, poczšł się œmiać i rzekł pokazujšc na starego Greka: - Patrzcie, jak wyglšda potomek Achillesa! Rzeczywiœcie, Chilo wyglšdał strasznie. Resztki włosów na czaszce pobielały mu zupełnie, w twarzy zakrzepł mu wyraz jakiegoœ niezmiernego niepokoju, trwogi i pognębienia. Wydawał się też chwilami jakby odurzony i na wpół przytomny. Często nie odpowiadał na pytania, czasem znów wpadał w gniew i stawał się zuchwałym, tak że augustianie woleli go niezaczepiać. Taka chwila przyszła nań i teraz. - Róbcie ze mnš, co chcecie, a ja na igrzyska więcej nie pójdę! - zawołał rozpaczliwie, klaszczšc w palce. Nero popatrzył na niego przez chwilę i zwróciwszy się do Tygellina, rzekł: - Dopilnujesz, by w ogrodach ten stoik był blisko mnie. Chcę widzieć, jakie uczyniš na nim wrażenie nasze pochodnie. Chilo zlškł się jednak groŸby drgajšcej w głosie cezara. - Panie - rzekł - nic nie zobaczę, albowiem nie widzę w nocy. A cezar odpowiedział ze strasznym uœmiechem: - Noc będzie jasna jak dzień. Po czym zwrócił się do innych augustianów,z którymi poczšł rozmawiać o wyœcigach, jakie zamieszał wyprawić pod koniec igrzysk. Do Chilona zbliżył się Petroniusz i tršciwszygo w ramię rzekł: - Zalim ci nie mówił? Nie wytrzymasz. Ów zaœ odpowiedział: - Chcę się upić... I wycišgnšł drżšcš rękę po krater z winem, lecz nie mógł go donieœć do ust, co widzšc Westynus odebrał mu naczynie, następnie zaœ przysunšwszy się blisko, spytał z twarzš zaciekawionš i przelękłš: - Czy œcigajš cię Furie? Co?... Starzec patrzył na niego jakiœ czas z otwartymi ustami, jak by nie zrozumiał pytania, i jšł mrugać oczyma. A Westynus powtórzył: - Czy œcigajš cię Furie? - Nie - odrzekł Chilo - ale noc jest przede mnš. - Jak ta nie?... Niech bogowie zmiłujš się nad tobš! Jak to noc? - Noc okropna i nieprzejrzana, w której sięcoœ rusza i coœ idzie do mnie. Ale ja nie wiem co i boję się. - Zawszem był pewny, że to sš czarownicy.Czy ci się co nie œni? - Nie, bo nie sypiam. Ja nie myœlałem, że ich tak skarzš. - Czy ci ich żal? - Po co wy rozlewacie tyle krwi? Słyszałeœ, co tamten mówił z krzyża? Biada nam! - Słyszałem - odpowiedział cicho Westynus.- Ale to sš podpalacze. - Nieprawda! - I nieprzyjaciele rodu ludzkiego. - Nieprawda! - I zatruwacze wód. - Nieprawda! - I mordercy dzieci... - Nieprawda! - Jakże? - zapytał ze zdziwieniem Westynus. - Tyœ sam to mówił i wydawałeœich w ręce Tygellina! - Toteż otoczyła mnie noc i œmierć idzie ku mnie... Czasem zdaje mi się, żem już umarłiwy także. - Nie! to oni mrš, a my jesteœmy żywi. Ale powiedz mi: co oni widzš umierajšc? - Chrystusa... - To ich bóg? Czy to możny bóg? Lecz Chilo odpowiedział również pytaniem: - Co to za pochodnie majš się palić w ogrodach? Słyszałeœ, co mówił cezar? - Słyszałem i wiem. Takich zwš sarmenticiiisemaxii... Przybiorš ich w bolesne tuniki napojone żywicš, przywišżš do słupów i podpalš... Byle tylko ich Bóg nie spuœcił na miasto jakich klęsk... Semaxii! To straszna kaŸń. - Wolę to, bo nie będzie krwi - odpowiedziałChilo. - Każ niewolnikowi padać mi krater doust. Chcę pić, a rozlewam wino, bo mi ręka lata ze staroœci... Inni rozmawiali przez ten czas także o chrzeœcijanach. Stary Domicjusz Afer drwiłz nich. - Mnóstwa ich takie - mówił - że mogliby wzniecić wojnę domowš, i pamiętacie, że były obawy, czy nie zechcš się bronić. A oni umierajš jak owce. - Niechby spróbowali inaczej! - rzekł Tygellinus. Na to odezwał się Petroniusz: - Mylicie się. Oni się broniš. - A to jakim sposobem? - Cierpliwoœciš. - To nowy sposób. - Zapewne. Ale czy możecie powiedzieć, że oni umierajš tak jak pospolici zbrodniarze? Nie! Oni umierajš tak, jak by zbrodniarzamibyli ci, którzy ich na œmierć skazujš, to jest my i cały lud rzymski. - Co za brednie! - zawołał Tygellinus. - Hic abdera!14 - odpowiedział Petroniusz. Lecz inni, uderzeni trafnoœciš jego uwagi, poczęli spoglšdać na się ze zdziwieniem i powtarzać: - Prawda! Jest coœ odmiennego i osobliwegow ich œmierci. - Mówię wam, że oni widzš swoje bóstwo! -zawołał z boku Westynus. Wówczas kilku augustianów zwróciło się doChilona. - Hej, stary, ty ich znasz dobrze: powiedz nam, co oni widzš? A Grek wypluł wino na tunikę i odrzekł: - Zmartwychwstanie!... I poczšł się trzšœć tak, że siedzšcy bliżej goœcie wybuchli głoœnym œmiechem. Rozdział LX Od kilku dni Winicjusz spędzał noce za domem. Petroniuszowi przychodziło do głowy, że on może znów ułożył jakiœ nowyplan i pracuje nad uwolnieniem Ligii z Eskwilińskiego więzienia, nie chciał go już jednak o nic pytać, by nie przynieœć nieszczęœcia robocie. Ten wykwintny sceptyk stał się także pod pewnym względem przesšdnym, a raczej od czasu, jak nie udało mu się wyrwać dziewczyny z Mamertyńskiego podziemia, przestał ufać swej gwieŸdzie. Nie liczył zresztš i teraz na dobry wynik zabiegów Winicjusza. Eskwilińskie więzienie,urzšdzone naprędce z piwnic domów, które zburzono dla położenia tamy pożarowi, nie było wprawdzie tak straszne, jak stare Tullianum obok Kapitolu, ale było natomiast stokroć bardziej strzeżone. Petroniusz rozumiał doskonale, że Ligię przeniesiono tam tylko dlatego, by nie umarła i nie uniknęła amfiteatru, łatwo mu więc było domyœleć się, że właœnie z tego powodu muszš jej pilnować jak oka w głowie. - Widocznie - mówił sobie - cezar wraz z Tygellinem przeznaczajš jš na jakieœ osobnestraszniejsze od wszystkich widowisko i Winicjusz prędzej sam zginie, niż zdoła jš wydobyć. Winicjusz jednak stracił także nadzieję, czy potrafi jš wydobyć. Obecnie mógł to uczynić tylko Chrystus. Młodemu trybunowi chodziło już tylko o to, by mógł jš widywać w więzieniu. Od niejakiego czasu nie dawała mu spokoju myœl, że Nazariusz dostał się jednak do Mamertyńskiego więzienia jako najemnik dowynoszenia trupów, postanowił więc spróbować tej drogi. Przekupiony za ogromnš sumę, dozorca Cuchnšcych Dołów przyjšł go wreszcie w poczet swej czeladzi, którš co noc wysyłałpo trupy do więzień. Niebezpieczeństwo, byWinicjusz mógł być poznany, było istotnie małe. Chroniły od niego: noc, niewolniczy ubiór i złe oœwietlenie więzień. Komuż zresztš mogło przyjœć do głowy, by patrycjusz, wnuk i syn konsulów, mógł się znaleŸć między czeladziš grabarskš, narażonš na wyziewy więzień i Cuchnšcych Dołów, i jšł się pracy, do której zmuszałaludzi tylko niewola lub ostatnia nędza. Lecz on, gdy nadszedł upragniony wieczór, z radoœciš przewišzał biodra i okręcił głowę szmatš napojonš terpentynš, i z bijšcym sercem udał się wraz z gromadš innych na Eskwilin. Straże pretoriańskie nie czyniły im trudnoœci, wszyscy bowiem zaopatrzeni byliw odpowiednie tessery, które centurion oglšdał przy œwietle latarni. Po chwili wielkie żelazne drzwi otworzyły się przed nimi i weszli. Winicjusz ujrzał przed sobš obszernš, sklepionš piwnicę, z której przechodziło siędo szeregu innych. Mdłe kaganki oœwiecały wnętrze napełnione ludŸmi. Niektórzy z nich leżeli pod œcianami, pogršżeni we œnie lub może umarli. Inni okršżali wielkie naczynie z wodš, stojšce w poœrodku, z którego pili jak ludzie trawieni goršczkš, inni siedzieli na ziemi z łokciami wspartymi o kolana i z głowami w dłoniach, gdzieniegdzie dzieci spały, poprzytulane do matek. Naokół słychać było to jęk i głoœnyprzyœpieszony oddech chorych, to płacz, toszepty modlitwy, to pieœni nucone półgłosem, to przekleństwa dozorców. W podziemiu panował trupi zaduch i tłok. W mrocznych głębiach roiły się ciemne postaci, bliżej zaœ, przy migotliwych ięty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żIPâc<J2T c<K†í K<Ls'Ÿc=€M6f ?=płomykach, widać było twarze wybladłe, przerażone, zapadnięte i głodne, z oczyma zgasłymi albo płonšcymi goršczkš, ze zsiniałymi ustami, ze strugami potu na czołach i pozlepianym włosem. Po kštach majaczyli głoœno chorzy, inni wołali o wodę, inni, by ich wieœć na œmierć. A było to jednak uwięzienie mniej straszne od starego Tullianum. Pod Winicjuszem nogi zachwiały się na ten widok i w piersi zabrakło mu oddechu. Na myœl, że Ligia znajduje się wœród tej nędzy i niedoli, włosy powstały mu na głowie, a w piersiach zamarł krzyk rozpaczy. Amfiteatr, kły dzikich zwierzšt, krzyże, wszystko było lepsze od tych straszliwych,pełnych trupiego zaduchu podziemi, w których błagalne głosy ludzkie powtarzały ze wszystkich kštów: - WiedŸcie nas na œmierć! Winicjusz wpił w dłonie paznokcie, czuł bowiem, że słabnie i opuszcza go przytomnoœć. Wszystko, przez co przeszedł dotychczas, cała miłoœć i boleœćzmieniła się w nim w jednš żšdzę œmierci. Wtem tuż obok ozwał się głos dozorcy Cuchnšcych Dołów: - A ile macie dziœ trupów? - Będzie z tuzin - odpowiedział strażnik więzienny - ale do rana będzie więcej, bo tam już niektórzy rzężš pod œcianami. I poczšł narzekać na kobiety, że ukrywajš zmarłe dzieci dlatego, by dłużej je mieć przy sobie i nie oddawać, póki można, do Cuchnšcych Dołów. Trzeba trupy poznawać dopiero po zapachu, przez co powietrze, i tak straszne, psuje się jeszcze bardziej. "Wolałbym - mówił - być niewolnikiem w wiejskim ergastulum niż pilnować tych gnijšcych za życia psów." Dozorca Dołów pocieszał go, twierdzšc, że jego służba niejest lżejsza. Przez ten czas Winicjuszowi wróciło poczucie rzeczywistoœci i poczšł rozglšdać się w podziemiu, w którym jednak na próżno szukał oczyma Ligii, myœlšc przy tym, że może jej wcale nie zobaczyć, dopóki będzie żywa. Piwnic było kilkanaœcie, połšczonych ze sobš œwieżymi przekopami, czeladŸ zaœ grabarska wchodziła tylko do tych, z których trzeba była zabierać ciała zmarłych, zdjšł go więc strach, że to, co kosztowało tyle trudów, może mu na nic nie posłużyć. Na szczęœcie, jego patron przyszedł mu z pomocš. - Ciała trzeba zaraz wynosić - rzekł - bo zaraza najbardziej szerzy się przez trupy. Inaczej, pomrzecie i wy, i więŸniowie. - Na wszystkie piwnice jest nas dziesięciu -odrzekł strażnik i musimy przecie spać. - To ja ci zostawię czterech moich ludzi, którzy w nocy będš chodzili po piwnicach i patrzyli, czy kto nie umarł. - Wypijemy jutro, jeœli to uczynisz. Każdegotrupa niech zaniosš do próby, bo przyszły rozkazy, by umarłym przekłuwać szyje, a potem zaraz z nimi do Dołów! - Dobrze, ale wypijemy! - ozwał się dozorca. Po czym wyznaczył czterech ludzi, a między nimi Winicjusza, z pozostałymi zaœ zabrał się do wkładania trupów na nosze. Winicjusz odetchnšł. Był pewien przynajmniej tego, że teraz odnajdzie Ligię.I naprzód poczšł przeglšdać starannie pierwsze podziemie. Zajrzał do wszystkich ciemnych kštów, do których prawie nie dochodził blask kaganka, obejrzał postaci œpišce pod œcianami, pod przykryciem płacht, obejrzał najciężej chorych, których pozacišgano w kšt osobny. Ligii jednakże nie mógł nigdzie odnaleŸć. W drugiej i trzeciej piwnicy poszukiwania jegopozostały również bez skutku. Tymczasem godzina uczyniła się póŸna, ciała powynoszono. Strażnicy, ułożywszy się w korytarzach łšczšcych piwnice, posnęli, dzieci, znużone płaczem, umilkły, w podziemiach słychać było tylko oddech strudzonych piersi i gdzieniegdzie jeszcze szept modlitw. Winicjusz wszedł z kagankiem do czwartej z kolei piwnicy, znacznie mniejszej i podniósłszy œwiatło w górę, poczšł się po niej rozglšdać. I nagle drgnšł, zdawało mu się bowiem, żepod zakratowanym otworem w œcianie widziolbrzymiš postać Ursusa. Więc zdmuchnšwszy w tej chwili kaganek, zbliżył się do niego i spytał: - Ursus, czy to ty? Olbrzym odwrócił głowę: - Ktoœ ty jest? - Nie poznajesz mnie? - zapytał młody człowiek. - Zgasiłeœ kaganek, jakże mogę cię poznać?Lecz Winicjusz dojrzał w tej chwili Ligię, leżšcš na płaszczu przy œcianie, więc nie mówišc nic więcej klęknšł przy niej. Ursus zaœ poznał go i rzekł: - Chwała Chrystusowi! ale nie budŸ jej, panie. Winicjusz klęczšc wpatrywał się w niš przez łzy. Mimo mroku mógł odróżnić jej twarz, która wydała mu się blada jak alabaster, i wychudzone ramiona. I na ten widok ogarnęła go miłoœć podobna do rozdzierajšcego bólu, wstrzšsajšca duszš do ostatnich głębin, a zarazem tak pełna litoœci, czci i uwielbienia, że padłszy na twarz, poczšł przyciskać do ust brzeg płaszcza, na którym spoczywała ta droga mu nad wszystko głowa. Ursus przez długi czas patrzył na niego w milczeniu, na koniec jednak pocišgnšł go zatunikę. - Panie - spytał - jak się dostałeœ i czy przychodzisz jš ocalić? Winicjusz podniósł się i przez chwilę jeszcze walczył ze wzruszeniem. - Wskaż mi sposób! - rzekł. - Myœlałem, że ty go znajdziesz, panie. Mnie jeden tylko przychodził do głowy... Tu zwrócił oczy ku okratowanemu otworowi, po czym jakby odpowiadajšc samsobie, ozwał się: - Tak!.:. Ale tam sš żołnierze... - Setnia pretorianów - odpowiedział Winicjusz. - Więc - nie przejdziemy! - Nie! Lig potarł czoło rękš i zapytał powtórnie: - Jak tu wszedłeœ? - Mam tesserę od dozorcy Cuchnšcych Dołów... I nagie urwał, jak gdyby jakaœ myœl błysnęła mu w głowie. - Na mękę Zbawiciela! - poczšł mówić prędkim głosem. - Ja tu zostanę, a ona niech weŸmie mojš tesserę, niech owinie głowę szmatš, okryjeramiona płaszczem i wyjdzie. Wœród niewolników grabarskich jest kilku niedorosłych pachołków, więc pretorianie nie poznajš jej, a gdy raz dostanie się do domu Petroniusza, ten jš ocali! Lecz Lig opuœcił głowę na piersi i odrzekł: - Ona nie zgodziłaby się na to, albowiem miłuje cię, a przy tym jest chora i o własnej mocy stać nie może. Po chwili zaœ dodał: - Jeœli ty, panie, i szlachetny Petroniusz niemogliœcie jej z więzienia wydobyć, to któż zdała jš ocalić? - Jeden Chrystus!... Po czym umilkli obaj. Lig w prostaczej swejgłowie myœlał sobie: "On by mógł przecie wszystkich ocalić, ale skoro tego nie czyni,to widać przyszedł czas mšk i œmierci." I zgadzał się na niš dla siebie, ale żal mu było do głębi duszy tego dziecka, które wyrosło na jego ręku i które kochał nad życie. Winicjusz klęknšł znów przy Ligii. Przez zakratowany otwór wkradły się do podziemia promienie księżyca i oœwieciły jelepiej od jedynego kaganka, który migotał jeszcze nad drzwiami. Wtem Ligia otworzyła oczy i położywszy swe rozpalone dłonie na rękach Winicjusza,rzekła: - Widzę cię - i wiedziałam, że przyjdziesz. On zaœ rzucił się do jej ršk i poczšł przykładać je do czoła i serca, potem uniósł jš nieco z posłania i wsparł o własne piersi. - Przyszedłem, droga - rzekł. - Niech cię Chrystus strzeże i ocali, o Ligio umiłowana!I nie mógł mówić więcej, albowiem serce poczęło mu skowyczeć w piersiach z bólu i miłoœci, a z bólem nie chciał się przed niš zdradzić. - Chora jestem, Marku - odrzekła Ligia - i czy na arenie, czy tu, w więzieniu, muszę umrzeć... Ale modliłam się, bym cię przedtem mogła zobaczyć, i przyszedłeœ: Chrystus mnie wysłuchał! A gdy jeszcze nie mógł zdobyć się na słowa i tylko przyciskał jš do piersi, mówiła dalej: - Widywałam cię przez okno z Tublianum - iwiedziałam, żeœ chciał przyjœć. A teraz Zbawiciel dał mi chwilę przytomnoœci, abyœmy się mogli pożegnać. Już ja idę do Niego, Marku, ale kocham cię i zawsze będę kochała. Winicjusz przemógł się, zdusił w sobie ból i poczšł mówić głosem, który starał się uczynić spokojnym: - Nie, droga. Ty nie umrzesz. Apostoł kazałwierzyć i przyrzekł w modlić się za ciebie,a on Chrystusa znał, Chrystus go miłował iniczego mu nie odmówi... Gdybyœ miała umrzeć, Piotr nie kazałby mi ufać, a on mi rzekł: "Ufaj!" - Nie, Ligio! Chrystus zmiłuje się nade mnš... On nie chce twojej œmierci. On jej nie dopuœci... Przysięgam ci na imię Zbawiciela, że Piotr modli się za ciebie! Nastała cisza. Jedyny kaganek wiszšcy naddrzwiami zgasł, ale za to œwiatło księżyca wchodziło całym otworem. W przeciwnym kšcie piwnicy zakwiliło dziecko i ucichło. Z zewnštrz tylko dochodziły głosy pretorianów, którzy po odbytej kolei strażniczej grali pod murem w scriptae duodecim. - O, Marku - odrzekła Ligia - Chrystus sam wołał do ojca:. "Oddal ode mnie ten kielich goryczy", a jednak go spełnił. Chrystus sam umarł na krzyżu, a teraz ginš za niegotysišce, więc dlaczegóż mnie jednš miałby oszczędzać? Któż ja jestem, Marku? Słyszałam, jak Piotr mówił, że i on umrze umęczon, a któż ja jestem wobec niego? Gdy przyszli do nas pretorianie, bałam się œmierci i męki, ale teraz się już nie boję. Patrz, jakie to straszne więzienie, a ja idę do nieba. Pomyœl, że tu jest cezar, a tam jest Zbawiciel, dobry i miłosierny. I nie maœmierci. Ty mnie kochasz, więc pomyœl, jaka będę szczęœliwa. O, Marku drogi, pomyœl, że ty tam przyjdziesz do mnie! Tu umilkła, by nabrać tchu w swš chorš pierœ, po czym podniosła do ust jego rękę: - Marku! - Co, droga? - Nie płacz za mnš i pamiętaj, że ty tam przyjdziesz do mnie. Krótko żyłam, ale Bóg dał mi duszę twojš. Więc Chcę powiedzieć Chrystusowi, że choć umarłam i choć patrzyłeœ na œmierć mojš, i choć, zostałeœw żalu, jednak nie bluŸniłeœ przeciw Jego woli i miłujesz Go zawsze. A ty Go będzieszmiłował i zniesiesz cierpliwie œmierć mojš?... Bo wówczas On nas połšczy, a ja cię kocham i chcę być z tobš... Tu znów zbrakło jej oddechu i ledwie dosłyszalnym głosem skończyła: - Przyrzecz mi to, Marku!. Winicjusz objšł jš drżšcymi rękoma i odrzekł: - Na twojš œwiętš głowę - przyrzekam!... Wówczas w smutnym œwietle księżyca rozjaœniła się jej twarz. Raz jeszcze podniosła do ust jego rękę i szepnęła: - Jam żona twoja!... Za murem pretorianie, grajšcy w scriptae duodecim, podnieœli głoœniejszš sprzeczkę, lecz oni zapomnieli o więzieniu, o strażach, o ziemi całej, i czujšc wzajem w sobie dusze anielskie, poczęli się modlić. Rozdział LXI Przez trzy dni, a raczej trzy noce, nic nie mšciło im spokoju. Gdy zwykłe zajęcia więzienne, polegajšce na oddzielaniu zmarłych od żywych i ciężko chorych od zdrowszych, zostały ukończone i gdy znużeni strażnicy pokładli się spać na korytarzach, Winicjusz wchodził do podziemia, w którym była Ligia, i pozostawał w nim dopóty, dopóki brzask nie zajrzał przez kraty okna. Ona składałamu głowę na piersiach i rozmawiali cichymigłosami o miłoœci i o œmierci. Oboje mino woli, w myœlach i rozmowach, nawet w pragnieniach i nadziejach, oddalali się corazbardziej od życia i tracili jego poczucie. Oboje byli jak ludzie, którzy odpłynšwszy okrętem od lšdu, nie widzš już brzegu i pogršżajš się z wolna w nieskończonoœć. Oboje zmieniali się stopniowo w duchy smutne, rozmiłowane w sobie i w Chrystusie i gotowe odlecieć. Czasem tylko w jego sercu zrywał się jeszcze ból, jak wicher, czasem błysnęła, jak błyskawica, nadzieja, zrodzona z miłoœci i wiary w miłosierdzie Ukrzyżowanego Boga, lecz co dzień więcej i on odrywał się od ziemi, a oddawał się œmierci. Rankiem, gdy wychodził z więzienia, patrzył na œwiat, namiasto, na znajomych i na sprawy życiowe jak przez sen. Wszystko wydawało mu się obcym, odległym, czczym i znikomym. Przestała go przerażać nawet groza mšk, miał bowiem uczucie, że to jest rzecz, przez którš można przejœć jakby w zamyœleniu, z oczyma utkwionymi w coœ innego. Obojgu zdawało się, że poczyna ich już oganiać wiecznoœć. Rozmawiali o miłoœci, o tym, jak będš miłowali się i żyli razem, ale jedynie z tamtej strony grobu, ijeœli czasem myœl ich zwracała się jeszczeku rzeczom ziemskim, to tylko jak myœl ludzi, którzy gotujšc się w wielkš drogę, rozmawiajš o przygotowaniach podróżnych. Zresztš, otaczała ich cisza taka, jaka otacza dwie kolumny stojšce gdzieœ na pustkowiu i zapomniane. Chodziło im już tylko o to, by Chrystus ich nie rozdzielił; a gdy każda chwila wzmagała w nich tę pewnoœć, rozkochali się w Nim jak w ogniwie, które ich miało połšczyć, jak w nieskończonym szczęœciu i w nieskończonym spokoju. Na ziemi jeszcze opadał z nich proch ziemi. Dusze stały się w nich czyste jak łzy. Pod grozš œmierci, wœród nędzy i cierpień, na barłogu więziennym poczęło się dla nich niebo, albowiem ona brała go za rękę i prowadziła, jak by już zbawiona i œwięta, do wieczystego Ÿródła życia. A Petroniusz zdumiewał się widzšc w twarzy Winicjusza coraz większy spokój i jakieœ dziwne blaski, których nie widywał dawniej. Chwilami nawet rodziły się w jego umyœle przypuszczenia, że Winicjusz znalazł jakowšœ drogę ratunku, i było mu przykro, że go w swe nadzieje nie wtajemnicza. Wreszcie nie mogšc wytrzymać rzekł mu: - Teraz ty wyglšdasz inaczej, więc nie czyńprzede mnš tajemnicy, bo chcę i mogę ci być pomocnym: czy ułożyłeœ co? - Ułożyłem - odpowiedział Winicjusz - ale ty nie możesz mi być już pomocnym. Oto po jej œmierci wyznam, żem jest chrzeœcijaninem, i pójdę za niš. - Więc nie masz nadziei? - Owszem, mam. Chrystus mi jš odda i nie rozłšczę się z niš już nigdy. Petroniusz poczšł chodzić po atrium z wyrazem rozczarowania i zniecierpliwienia w twarzy, po czym rzekł: - Na to nie potrzeba waszego Chrystusa, albowiem tę samš usługę może ci oddać nasz Tanatos.15 A Winicjusz uœmiechnšł się smutno i rzekł: - Nie, drogi, ale ty tego nie chcesz zrozumieć. - Nie chcę i nie mogę - odpowiedział Petroniusz. - Nie czas na rozprawy, ale pamiętasz, coœ mówił, gdy nam się nie udało wyrwać jej z Tullianum? Ja straciłem wszelkš nadzieję, a tyœ rzekł, gdyœmy wrócili do domu: "A ja wierzę, że Chrystus może mi jš wrócić." Niechże ci jšwróci. Gdy rzucę kosztownš czarę w morze, nie potrafi oddać mi jej żaden z naszych bogów, ale jeœli i wasz nie lepszy, to nie wiem, dlaczego bym miał go czcić więcej od dawnych. - On też mi jš odda - odrzekł Winicjusz. Petroniusz wzruszył ramionami. - Czy wiesz - zapytał - że chrzeœcijanami majš jutro oœwiecić ogrody cezara? - Jutro? - powtórzył Winicjusz. I wobec bliskiej strasznej rzeczywistoœci serce zadrgało w nim jednak bólem i przerażeniem. Pomyœlał, że to może ostatnia noc, którš będzie mógł spędzić z Ligiš, więc pożegnawszy Petroniusza udał się œpiesznie do dozorcy puticulów po swojštesserę. Lecz tu czekał go zawód, dozorca albowiemnie chciał mu dać znaku. - Wybacz, panie - rzekł. - Uczyniłem dla ciebie, com mógł, ale nie mogę narażać życia. Dziœ w nocy majš wyprowadzać chrzeœcijan do ogrodów cezara. W więzieniupełno będzie żołnierzy i urzędników. Gdyby cię poznano, zginšłbym ja i moje dzieci. Winicjusz zrozumiał, że próżno byłoby nalegać. Błysnęła mu jednak nadzieja, że żołnierze, którzy widywali go poprzednio, puszczš go może i bez znaku, więc za nadejœciem nocy, przebrawszy się jak zwykle w zgrzebnš tunikę i obwišzawszy szmatš głowę, udał się do bram więzienia. Lecz dnia tego sprawdzano znaki z większš jeszcze œcisłoœciš niż zwykle, a co większa, setnik Scewinus, srogi i oddany duszš i ciałem cezarowi żołnierz, poznał Winicjusza. Lecz widocznie w jego okutej w żelaza piersi tliły się jakieœ iskry litoœci dla ludzkiej niedoli, albowiem zamiast uderzyć włóczniš w tarczę na znak alarmu, odwiódłWinicjusza na bok i rzekł mu: - Panie, wracaj do siebie. Poznałem cię, alebędę milczał nie chcšc cię zgubić. Puœcić cię nie mogę, ale, wracaj i niech bogowie zeœlš ci ukojenie. - Puœcić mnie nie możesz - rzekł Winicjusz - ale pozwól, mi tu zostać i widzieć tych, których będš wyprowadzali. - Mój rozkaz nie sprzeciwia, się temu - odpowiedział Scewinus. Winicjusz stanšł przed bramš i czekał, póki nie pocznš wyprowadzać skazańców. Wreszcie około północy rozwarły się szeroko bramy więzienia i ukazały się całeszeregi więŸniów: mężczyzn, kobiet i dzieci,otoczone przez zbrojne oddziały pretorianów. Noc była jasna bardzo - i pełnia, tak że można było odróżnić nie tylko postaci, ale nawet i twarze nieszczęsnych. Szli parami, długim, posępnym korowodem, i wœród ciszy, przerywanej tylko brzękiem żołnierskich zbroic. Prowadzono ich tylu, że zdawało się, iż wszystkie piwnice pozostanš próżne.ęty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żNPz=OĘŃc>€P›2c>QÍŹc>Ry-dc>SÝ;>Przy końcu orszaku Winicjusz dostrzegł wyraŸnie Glauka lekarza, lecz ani Ligii, ani Ursusa nie było między skazanymi. Rozdział LXII Mrok jeszcze nie zapadł, gdy już pierwsze fale ludu poczęły napływać do ogrodów cezara. Tłumy, przybrane œwištecznie, uwieńczone, ochocze i œpiewajšce, a w częœci pijane, szły patrzeć na nowe, wspaniałe widowisko. Okrzyki: "Semaxii! Sarmenticii!", rozlegały się na Via Tecta, namoœcie Emiliusza i z drugiej strony Tybru, na drodze Tryumfalnej, koło cyrku Nerona i aż hen po Wzgórze Watykańskie. Widywanojuż i poprzednio w Rzymie ludzi palonych nasłupach, lecz nigdy dotšd nie widziano takiej iloœci skazanych. Cezar i Tygellin, chcšc skończyć z chrzeœcijanami, a zarazem zapobiec zarazie, która z więzień rozchodziła się coraz bardziej po mieœcie, nakazali opróżnić wszystkie podziemia, tak że zostało w nich zaledwie kilkudziesięciu ludzi, przeznaczanych na koniec igrzysk. Toteż tłumy, po przebyciu bram ogrodowych oniemiały ze zdziwienia. Wszystkie aleje główne i boczne, biegnšce wœród gęstwiny drzew, wokół łšk, kęp, stawów, sadzawek i poletków obsianych kwieciem, nabite były smolnymi słupami, doktórych poprzywišzywano chrzeœcijan. Z wyższych, miejsc, gdzie widoku nie zasłaniały drzewa, można było dostrzec całe szeregi palów i ciał, przybranych w kwiaty, w liœcie mirtowe i w bluszcz, cišgnšce się w głšb, po wyniosłoœciach i nizinach, tak daleko, że gdy bliższe wydawały się jak maszty naw, najdalsze przedstawiały się oczom jak kolorowe, pozatykane w ziemię tyrsy lub dzidy. Mnogoœć ich przeszła oczekiwania samego ludu. Można było pomyœleć, że cały jakiœ naród poprzywišzywano do słupów dla uciechy Rzymu i cezara. Gromady widzów zatrzymywały się przed pojedynczymi masztami, w miarę jak zaciekawiały je postaci, wiek lub płeć ofiar, oglšdały twarze, wieńce, girlandy bluszczu, po czymszły dalej i dalej, zadajšc sobie pełne zdumienia pytania: "Zali mogło być tylu winnych lub jak mogły podpalić Rzym dzieci,zaledwie zdalne chodzić o własnej mocy?" I zdumienie przechodziło z wolni w niepokój. Tymczasem zapadł mrok i na niebie zabłysły pierwsze gwiazdy. Wówczas przy każdym skazanym stanšł niewolnik z płonšcš pochodniš w ręku, a gdy odgłos tršb rozległ się w rożnych częœciach ogrodów na znak rozpoczęcia widowiska, wszyscy przyłożyli płomień do spodu słupów. Ukryta pod kwiatami i polana smołš słoma wnet zajęła się jasnym płomieniem, który wzmagajšc się z każdš chwilš, rozkręcał zwoje bluszczów, wzbijał się ku górze i obejmował nogi ofiar. Lud umilkł, ogrody zabrzmiały jednym ogromnym jękiem i krzykami boleœci. Niektóre ofiary jednak, wznoszšc głowy ku gwieŸdzistemu niebu, poczęły œpiewać na czeœć Chrystusa. Lud słuchał. Lecz najtwardsze serca napełniłysię przerażeniem, gdy z mniejszych masztów rozdzierajšce dziecinne głosy poczęły wołać: "Mamo! Mamo!", i dreszcz przebiegł nawet pijanych widzów na widok owych główek i niewinnych twarzy, poprzekrzywianych bólem lub mdlejšcych w dymie, który poczšł dusić ofiary. A płomień szedł w górę i przepalał coraz nowe wieńce róż i bluszczów. Rozgorzały aleje główne i poboczne, rozgorzały kępy drzew i łški, i kwieciste poletki, rozbłysławoda w sadzawkach i stawach, poróżowiały drżšce liœcie na drzewach i uczyniło się widno jak w dzień. Swšd spalonych ciał napełnił ogrody, lecz w tej chwili niewolnicy poczęli sypać w przygotowane umyœlnie między słupami kadzielnice mirrę i aloes. Między tłumem ozwały się tu i owdzie okrzyki, nie wiadomo czy współczucia, czy upojenia i radoœci, i wzmagały się z każdš chwilš wraz z ogniem, który obejmował słupy, wspinał się ku piersiom ofiar, skręcał palšcym tchnieniem włosy na ich głowach, rzucał zasłonę na ich poczerniałe twarze iwreszcie strzelał jeszcze wyżej, jak by nazwycięstwo i tryumf tej sile, która kazała go rozniecić. Lecz jeszcze na poczštku widowiska zjawiłsię wœród ludu cezar na wspaniałej cyrkowej kwadrydze, zaprzężonej w czterybiałe rumaki, przybrany w ubiór woŸnicy i barwę stronnictwa Zielonych, do którego i on, i jego dwór należał. Szły za nim inne wozy, pełne dworzan w œwietnych strojach, senatorów, kapłanów i nagich bachantek z wieńcami na głowach i dzbanami wina w ręku, w częœci spitych i wydajšcych dzikie okrzyki. Obok nich muzycy, poprzebierani za faunów i satyrów, grali na cytrach, formingach, piszczałkach i rogach. Na innych wozach jechały matrony i dziewice rzymskie, również pijane i wpół nagie. Obok kwadryg skoczkowie potrzšsali przybrane we wstšżki tyrsy; inni bili w bębenki, inni sypali kwiaty. Cały ów œwietny orszak posuwał się wrzeszczšc: "Evoe!", najszerszš ogrodowš drogš, wœród dymów i wœród ludzkich pochodni. Cezar, majšc przy sobie Tygellina i Chilona, którego przerażeniem pragnšł się zabawić, sam powodował końmi i jadšc noga za nogš, spoglšdał na płonšce ciała, a zarazem słuchał okrzyków ludu. Stojšc na wysokiej złotej kwadrydze otoczony falš ludzkš, która kłaniała mu się do stóp, w blaskach ognia, w złotym wieńcu cyrkowego zwycięzcy, przerastał głowš dworzan, tłumy i wydawał się być olbrzymem. Potworne jego ramiona wycišgnięte dla trzymania lejców, zdawały się błogosławićlud. W twarzy i przymrużonych oczach miałuœmiech i jaœniał nad ludŸmi jak słońce albo jak bóstwo straszne, ale wspaniałe i potężne. Chwilami zatrzymywał się, by przypatrzeć się dokładniej czy to jakiej dziewicy, której łono poczynało skwierczeć w płomieniu, czy wykrzywionej przez konwulsje twarzy dziecka, i znów jechał dalej, wiodšc za sobš szalony i rozhukany orszak. Chwilami kłaniał się ludowi, to znów przeginajšc się w tył, œcišgał złote lejce i rozmawiał z Tygellinem. Na koniec dojechawszy do wielkiej fontanny, stojšcej w poœrodku dwóch krzyżujšcych się ulic, wysiadł z kwadrygi i skinšwszy na towarzyszów zmieszał się z tłumem. Przywitano go krzykiem i oklaskami. Bachantki, nimfy, senatorowie, augustianie,kapłani, fauny, satyry i żołnierze otoczyli go wraz szalonym kołem, on zaœ majšc po jednej stronie Tygellina, po drugiej Chilona, obchodził fontannę, naokół której płonęło kilkadziesišt pochodni, zatrzymujšc się przed każdš, czynišc uwagi nad ofiarami lub drwišc ze starego Greka, w którego twarzy malowała się bezbrzeżna rozpacz. Na koniec stanęli przed wysokim masztem, przybranym w mirty i okręconym w powój. Czerwone języki ognia dochodziły tu już do kolan ofiary, ale twarzy jej nie można byłozrazu rozpoznać, gdyż œwieże, płonšce gałšzki przesłoniły jš dymem. Po chwili jednak lekki wiatr nocny zwiał dyny i odkrył głowę starca z siwš, spadajšcš na piersi brodš. Na ten widok Chilo zwinšł się nagle w kłšb jak raniony gad, z ust zaœ wyszedł mu krzyk, raczej do krakania niż do ludzkiego głosu podobny: - Glaukos! Glaukos!... Jakoż istotnie z płonšcego słupa patrzył na niego Glaukos lekarz. Żył jeszcze. Twarz miał zbolałš i pochylonš, jak by chciał po raz ostatni przypatrzeć się swemu katowi, który go zdradził, pozbawił go żony, dzieci, nasadził na niego zabójcę, a gdy to wszystko zostało mu w imię Chrystusa odpuszczone, raz jeszcze wydał go w ręceoprawców. Nigdy człowiek nie wyrzšdził człowiekowi straszniejszych i bardziej krwawych krzywd. I oto ofiara płonęła teraz na smolnym słupie, a kat stał u jej stóp. Oczy Glauka nie odwracały się od twarzy Greka. Chwilami przesłaniał je dym,lecz gdy dmuchnšł powiew, Chilo widział znów te utkwione w siebie Ÿrenice. Podniósłsię i chciał uciekać, lecz nie mógł. Nagle wydało mu się, że nogi jego sš z ołowiu i że jakaœ niewidzialna ręka zatrzymuje go z nadludzkš siłš przed tym słupem. I skamieniał. Czub tylko, że coœ przepełnia się w nam, coœ się zrywa, że dosyć ma mšk i krwi, że przychodzi koniec życia i że wszystko znika naokół: i cezar, i dwór, i tłumy, a otacza go tylko jakaœ bezdenna, straszna i czarna pustka, w niej zaœ widać tylko te oczy męczennika, które wzywajš go na sšd. A tamten schylajšc coraz niżej głowę patrzył cišgle. Obecni odgadli, że między tymi ludŸmi coœ się dzieje, lecz œmiech zamarł im na ustach, w twarzy bowiem Chilona było coœ strasznego: wykrzywiła jš taka trwoga i taki ból, jak gdyby owe języki ognia paliły jego własne ciało. Nagle zachwiał się i wycišgnšwszy wgórę ramiona zawołał okropnym, rozdzierajšcym głosem: - Glauku! W imię Chrystusa! Przebacz! Uciszyło się naokół: dreszcz przebiegł obecnych i wszystkie oczy mimo woli podniosły się w górę. A głowa męczennika poruszyła się lekko, po czym usłyszano z wierzchołka masztu podobny do jęku głos: - Przebaczam!... Chilo rzucił się na twarz wyjšc jak dziki zwierz i nabrawszy ziemi w obie garœci, posypał sobie niš głowę. Tymczasem płomienie strzeliły w górę, objęły piersi i twarz Glauka, rozplotły mirtowš koronę na jego głowie i zajęły wstęgi na wierzchu słupa, który zajaœniał cały wielkim, jaskrawym œwiatłem. Lecz Chilo podniósł się po chwili z twarzš tak zmienionš, iż augustianom wydało się, że widzš innego człowieka. Oczy płonęły mu niezwykłym blaskiem, ze zmarszczonego czoła biło uniesienie; niedołężny przed chwilš Grek wyglšdał teraz jak jakiœ kapłan, który, nawiedzony przez bóstwo, chce odkryć prawdy nieznane. - Co z nim jest? Oszalał! - ozwało się kilka głosów. On zaœ odwrócił się ku tłumom i wycišgnšwszy w górę prawš rękę, poczšł wołać, a raczej krzyczeć tak donoœnie, by nie tylko augustianie, ale i tłuszcza mogła głos jego dosłyszeć: - Ludu rzymski! Na mojš œmierć przysięgam, że oto ginš niewinni, a podpalaczem jest - ten! I wskazał palcem na Nerona. Nastała chwila ciszy. Dworzanie zdrętwieli.Chilo stał cišgle z wycišgniętym drżšcym ramieniem i palcem zwróconym ku cezarowi. Nagle uczyniło się zamieszanie. Lud na kształt fali, pchniętej nagłym wichrem, rzucił się ku starcowi, chcšc mu się lepiej przypatrzeć. Tu i owdzie ozwały się krzyki: "Trzymaj!", gdzie indziej: "Biadanam!" W tłumie rozległ się œwist i wrzaski:"Ahenobarbus! Matkobójca! Podpalacz!" Bezład wzrastał z każdš chwilš. Bachantki,wrzeszczšc wniebogłosy, poczęły się chronić na wozy. Nagle kilka przepalonych słupów przewróciło się, rozsypujšc wokółskry i powiększajšc zamęt. Œlepa, stłoczona fala ludu porwała Chilona i uniosła go w głšb ogrodu. Wszędzie też słupy poczęły już przepalać się i padać w poprzek ulic, napełniajšc aleje dymem, skrami, swędem drzewa i swędem ludzkiego tłuszczu. Gasły œwiatła dalsze i bliższe. W ogrodach pociemniało. Tłumy zaniepokojone, posępne i trwożne cisnęły się do bram. Wieœć o tym, co zaszło, przechodziła z ust do ust, zmieniona i powiększana. Jedni opowiadali, że cezar zemdlał, drudzy, że sam wyznał, iż kazał podpalić Rzym, trzeci, że zachorował ciężko, inni wreszcie, że wywieziono go jak martwego na wozie. Tu i owdzie odzywały się głosy współczucia dlachrzeœcijan: "Nie oni spalili Rzym, po co więc tyle krwi, mšk i niesprawiedliwoœci? Czy bogowie nie będš się mœcili za niewinnych i jakież piacula zdołajš ich znowu przebłagać?" Słowa "innoxia corpora!" powtarzały się coraz częœciej. Kobiety litowały się głoœno nad dziećmi, których tyle rzucono dzikim zwierzętom, poprzybijano na krzyże lub spalono w tych przeklętych ogrodach! I wreszcie politowanie zmieniło się w złorzeczenia cezarowi i Tygellinowi. Lecz byli i tacy, którzy zatrzymujšc się nagle, zadawali sobie lub innym pytanie: "Cóż to jest za bóstwo, które daje takš siłę wobec mšk i œmierci?" I powracali do domów w zamyœleniu... Chilo błškał się zaœ jeszcze po ogrodach, nie wiedzšc, dokšd iœć i gdzie się obrócić. Teraz uczuł się znów bezsilnym, niedołężnym i chorym starcem. Chwilami potykał się o niedopalone ciała, potršcał głownie, które wysyłały w œlad za nim roje iskier, chwilami siadał spoglšdajšc naokół bezprzytomnym wzrokiem. Ogrody stały się już prawie całkiem ciemne; między drzewami poruszał się tylko blady księżyc, rozœwiecajšc niepewnym œwiatłemaleje, sczerniałe, leżšce w poprzek słupy izmienione w bezkształtne bryły niedogarki ofiar. Lecz staremu Grekowi wydało się, żew księżycu widzi twarz Glauka i że oczy jego patrzš nań jeszcze cišgle, i chował się przed œwiatłem. Wreszcie jednak wyszedł z cienia i mimo woli, jak by party jakšœ nieznanš siłš, poczšł kierować się kufontannie, przy której oddał ducha Glaukos.Wtem jakaœ rękš dotknęła jego ramienia. Starzec odwrócił się i widzšc przed sobš nieznanš postać, zawołał z przerażeniem: - Kto tam! Ktoœ ty jest? - Apostoł, Paweł z Tarsu. - Jam przeklęty!... Czego chcesz? A Apostoł odrzekł: - Chcę cię zbawić. Chilo oparł się o drzewo. Nogi chwiały się pod nim i ramiona zwisły mu wzdłuż ciała. - Dla mnie nie masz zbawienia! - rzekł głucho. - Zali słyszałeœ, że Bóg przebaczył żałujšcemu łotrowi na krzyżu? - zapytał Paweł. - Zali wiesz, com ja uczynił? - Widziałem boleœć twojš i słyszałem, jakoœ dał œwiadectwo prawdzie. - O, panie!... - I gdy sługa Chrystusów przebaczył ci w godzinie męki i œmierci, jakże by ci Chrystus nie miał przebaczyć? A Chilo chwycił rękoma głowę jak w obłškaniu. - Przebaczenie! Dla mnie przebaczenie! - Bóg nasz to Bóg Miłosierdzia - odpowiedział Apostoł. - Dla mnie?! - powtórzył Chilo. I poczšł jęczeć jak człowiek, któremu zbrakło sił, by mógł opanować ból i mękę. Paweł zaœ rzekł: - Oprzyj się na mnie i pójdŸ ze mnš. I wzišwszy go szedł z nim ku krzyżujšcymsię ulicom, kierujšc się głosem fontanny, która zdawała się płakać wœród nocnej ciszy nad ciałami pomęczonych. - Bóg nasz to Bóg Miłosierdzia - powtórzył Apostoł. - Gdybyœ stanšł nad morzem i rzucał w nie kamienie, czybyœ mógł zarzucić nimi głębinę morskš? A ja ci mówię, że miłosierdzie Chrystusa jest jakomorze i że grzechy i winy ludzkie potonš w nim jako kamienie w otchłani. I mówię ci, że jest jako niebo, które pokrywa góry, lšdy i morza, albowiem jest wszędzie i nie masz granicy ni końca. Tyœ cierpiał u słupaGlauka i Chrystus widział twoje cierpienie. Tyœ rzekł nie baczšc na to, coć jutro spotkać może: "Ten jest podpalaczem!", i Chrystus spamiętał słowa twoje. Bowiem minęła twoja złoœć i kłamstwo, a w sercu został się jeno żal nieprzebrany... ChodŸ zemnš i słuchaj, co ci powiadam: otom ja także nienawidził Go i przeœladował Jego wybranych. Jam Go nie chciał i nie wierzył w Niego, póki mi się nie ukazał i nie powołał mnie. I odtšd On jest miłoœciš mojš. A teraz ciebie nawiedził zgryzotš, trwogš i boleœciš, aby cię powołać ku sobie. Tyœ Go nienawidził, a On kochał cię. Tyœ wydawał na męki Jego wyznawców, a On chce ci przebaczyć i zbawić cię. Piersiš nędzarza poczęło wstrzšsać łkanie ogromne, od którego rozdzierała się w nimdusza do dna, a Paweł ogarniał go, opanowywał i wiódł, jak żołnierz wiedzie jeńca. I po chwili znów mówić poczšł: - PójdŸ za mnš, a ja cię powiodę do Niego. Dla jakiejż innej przyczyny przychodziłbym do ciebie? Ale oto On rozkazał mi zbierać dusze ludzkie w imię miłoœci, więc spełniam służbę Jego. Ty mniemasz, żeœ przeklęty, a ja ci mówię: uwierz w Niego, aczeka cię zbawienie. Ty myœlisz, żeœ znienawidzon, a ja ci powtarzam, że On miłuje cię. Patrz na mnie! Gdym Jego nie miał, nic nie miałem krom złoœci, która mieszkała w sercu moim, a teraz Jego miłoœć starczy mi za ojca i matkę, za bogactwa i królowanie. W Nim jednym ucieczka, On jeden policzy twój żal, wejrzyna nędzę twojš, zdejmie z ciebie trwogę i podniesie cię do siebie. Tak mówišc przywiódł go do, fontanny, której srebrny strumień połyskiwał z dala w miesięcznym œwietle. Naokół była cisza ipustka, albowiem służba niewolnicza uprzštnęła już tu zwęglone słupy i ciała męczenników. Chilo rzucił się z jękiem na kolana i ukrywszy twarz w dłoniach, pozostał bez ruchu, Paweł zaœ podniósł twarz ku gwiazdom i poczšł się modlić: - Panie, spojrzyj na tego nędzarza, na żal jego, na łzy i mękę! Panie Miłosierdzia, któryœ przelał krew za winy nasze, przez Twojš mękę, przez œmierć i zmartwychwstanie odpuœć mu! Po czym umilkł, lecz długo jeszcze patrzyłw gwiazdy i modlił się. A wtem spod jego stóp ozwało się podobne do jęku wołanie: - Chryste!... Chryste!... Odpuœć mi!... Naówczas Paweł zbliżył się do fontanny i anš próżne.ęty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żTP÷ _>UG *c?€Vqđc?Wa*_?XŔ,ˇc@€Yw;@nabrawszy wody w dłonie wrócił do klęczšcego nędzarza. - Chilonie! Oto cię chrzczę w imię Ojca, i Syna, i Ducha! Amen! Chilo podniósł głowę, rozłożył ręce i pozostał tak bez ruchu. Księżyc oœwiecał pełnym œwiatłem jego zbielałe włosy i równie białš nieruchomš, jakby umarłš lub wkutš z kamienia twarz. Chwile płynęły jedna za drugš; z wielkich ptaszarni, umieszczonych w ogrodach Domicji, poczęłodochodzić pianie kogutów, a on klęczał jeszcze, podobny do nagrobnego posšgu. Wreszcie ocknšł się, wstał i zwróciwszy się do Apostoła zapytał: - Co mam czynić przed œmierciš, panie? Paweł również rozbudził się z zadumy nad tš niezmiernš potęgš, której nie mogły oprzeć się nawet takie duchy, jak tego Greka, i odrzekł: - Ufaj i daj œwiadectwo prawdzie! Po czym wyszli razem. U bram ogrodu Apostoł pobłogosławił raz jeszcze starca irozstali się, albowiem wymagał tego sam Chilo przewidujšc, że po tym, co zaszło, cezar i Tygellinus każš go œcigać. Jakoż nie mylił się. Wróciwszy do siebie, zastał już dom otoczony przez pretorianów, którzy porwali go i pod wodzšScewinusa zawiedli na Palatyn. Cezar udał się już był na spoczynek, lecz Tygellin czekał i ujrzawszy nieszczęsnego Greka powitał go z twarzš spokojnš, ale złowrogš. - Popełniłeœ zbrodnię obrazy majestatu - rzekł mu - i kara cię nie minie. Lecz jeœli jutra oœwiadczysz w amfiteatrze, żeœ był pijany i szalony i że sprawcami pożaru sš chrzeœcijanie, kara twoja skończy się na chłoœcie i wygnaniu. - Nie mogę, panie! - odpowiedział cicho Chilo. A Tygellin zbliżył się do niego krokiem powolnym i głosem również przyciszonym, ale strasznym, zapytał: - Jak to nie możesz, psie grecki? Zaliœ nie był pijany i żali nie rozumiesz, co cię czeka? Spójrz tam! I to rzekłszy wskazał na kšt atrium, w którym obok długiej drewnianej ławy stałow mroku czterech nieruchomych niewolników trackich z powrozami i obcęgami w ręku. A Chilo odrzekł: - Nie mogę, panie! Tygellina poczęła ogarniać wœciekłoœć, leczpohamował się jeszcze. - Widziałeœ - zapytał - jak umierajš chrzeœcijanie? Czy chcesz tak umrzeć? Starzec wzniósł w górę wybladłš twarz; czas jakiœ wargi jego poruszały się cicho, po czym odrzekł: - I ja wierzę w Chrystusa!... Tygellin spojrzał na niego ze zdumieniem. - Psie, tyœ oszalał naprawdę! I nagle nagromadzona w jego piersi wœciekłoœć zerwała tamę. Skoczywszy da Chilona chwycił go obiema rękami za brodę,zwalił na ziemię i poczšł deptać powtarzajšc z pianš na ustach: - Odwołasz! Odwołasz!... - Nie mogę! - odpowiedział mu z ziemi Chilo.- Na męki z nim! Usłyszawszy ów rozkaz Trakowie porwali starca i położyli go na ławę, po czym przytwierdziwszy go do niej za pomocš sznurów, poczęli cęgami œciskać jego wychudłe piszczele. Lecz on, w czasie gdy go przywišzywano, całował z pokorš ich ręce, następnie zaœ przymknšł oczy i wydawał się jak umarły. Żył jednak, gdy bowiem Tygellin pochylił się, nad nim i raz jeszcze zapytał: "Odwołasz?", zbielałe jego wargi poruszyły się lekko i wyszedł z nich zaledwie dosłyszalny szept: - Nie... mogę!... Tygellin kazał przerwać męki i jšł chodzić po atrium z twarzš zmienionš przez gniew, lecz zarazem bezradnš. Na koniec widocznie przyszła mu do głowy jakaœ nowa myœl, albowiem zwrócił się do Traków i rzekł: - Wyrwać mu język. Rozdział LXIII Dramat Laureolus dawano zwykle w teatrach lub amfiteatrach tak urzšdzonych,iż mogły otwierać się i tworzyć jakby dwieodrębne sceny. Lecz po widowisku w ogrodach cezara zaniechano zwykłego sposobu, szło bowiem o to, by jak największa liczba ludzi mogła patrzeć na œmierć przybitego do krzyża niewolnika, którego w dramacie pożerał niedŸwiedŸ. W teatrach rolę niedŸwiedzia grywał obszyty w skórę aktor, tym razem jednak przedstawienie miało być "prawdziwe". Byłto nowy pomysł Tygellina. Cezar poczštkowo zapowiedział, że nie przybędzie, lecz z namowy faworyta zmienił zdanie: Tygellinus wytłumaczył mu,że po tym, co zaszło w ogrodach, tym bardziej powinien pokazać się ludowi, i zarazem zaręczył, że ukrzyżowany niewolnik nie zelży go już, tak jak uczynił to Kryspus. Lud był już nieco przesycony i zmęczony przelewem krwi, zapowiedziano mu więc nowe rozdawnictwo biletów loteryjnych i podarków, a zarazem ucztę wieczornš, przedstawienie bowiem miało się odbywać wieczorem, w rzęsiœcie oœwietlonym amfiteatrze. Jakoż o zmroku cały budynek napełnił się szczelnie. Augustianie z Tygellinem na czele przybyli wszyscy, nie tyle dla samego widowiska, jak dla okazania po ostatnim zajœciu cezarowi swej wiernoœci i porozmawiania o Chilonie, o którym mówił cały Rzym. Opowiadano więc sobie na ucho, że cezar wróciwszy z ogrodów wpadł w wœciekłoœć i nie mógł zasnšć, że opadały go strachy i dziwne widzenia, skutkiem których nazajutrz zapowiedział swój prędki wyjazddo Achai. Inni wszelako przeczyli temu, twierdzšc, że teraz okaże się tym bardziej nieubłaganym względem chrzeœcijan. Nie brakło jednak i tchórzów, którzy przewidywali, że oskarżenie, jakie Chilon rzucił w twarz cezarowi wobec tłumów, może mieć najgorsze następstwa. Byli wreszcie i tacy, którzy przez ludzkoœć prosili Tygellina, by zaniechał dalszych przeœladowań. - Patrzcie, dokšd idziecie - mówił Barkus Soranus. - Chcieliœcie zaspokoić zemstę ludui wpoić w niego przekonanie, że kara spadana winnych, a skutek jest wprost przeciwny. - Prawda! - dodał Antystiusz Wetul - wszyscy szepczš sobie teraz, że oni niewinni. Jeœli to ma być zręcznoœć, to Chilomiał słusznoœć mówišc, że wasze mózgi , nie napełniłyby żołędziowej miseczki. Tygellin zaœ zwrócił się do nich i rzekł: - Ludzie szepczš sobie także, że twoja córka Serwilia, Barku Soranusie, i twoja żona, Antystiuszu, poukrywały swoich niewolników chrzeœcijan przed sprawiedliwoœciš cezara. - To nieprawda! - zawołał z niepokojem Barkus. - Żonę mojš chcš zgubić wasze rozwódki, które zazdroszczš jej cnoty! - rzekł z niemniejszym niepokojem Antystius Wetul. Lecz inni rozmawiali o Chilonie. - Co mu się stało? - mówił Eprius Marcellus. - Sam ich wydawał w ręce Tygellina; z nędzarza stał się bogaczem, mógł dożyć spokojnie swych dni, mieć piękny pogrzeb i nagrobek, tymczasem, nie!Naraz wolał stracić wszystko i zgubić się. Doprawdy, chyba oszalał. - Nie oszalał, ale został chrzeœcijaninem - rzekł Tygellin. - Chyba nie może być - ozwał się Witeliusz. - A czy ja nie mówiłem! - wtršcił Westynus. - Mordujcie sobie chrzeœcijan, ale wierzajcie mi, nie wojujcie z ich bóstwem. Tu nie ma żartów!... Patrzcie, co się dzieje! Ja tam nie paliłem Rzymu, ale gdyby mi cezar pozwolił, zaraz bym dał hekatombę ich bóstwu. I wszyscy powinni to sanno uczynić, bo powtarzam: z nim nie ma żartów! Pamiętajcie, żem wam to mówił. - A ja mówiłem co innego - rzekł Petroniusz. - Tygellin œmiał się, gdym twierdził, że oni się broniš, a ja teraz powiem więcej: oni zdobywajš! - Jak to? Jak to? - spytało kilka głosów. - Na Polluksa!... Bo jeœli taki Chilo im się nieoparł, któż im się oprze? Jeœli myœlicie, żepo każdym widowisku nie przybywa chrzeœcijan, tedy z waszš znajomoœciš Rzymu zostańcie kotlarzami lub zacznijcie brody golić, wówczas bowiem będziecie lepiej wiedzieli, co lud myœli i co się w mieœcie dzieje. - Mówi czystš prawdę, na œwięte peplum Diany! - zawołał Westynus. Lecz Barbus zwrócił się do Petroniusza. - Do czego prowadzisz? - Kończę na tym, od czegoœcie zaczęli: doœćjuż krwi! A Tygellin spojrzał na niego szydersko i rzekł: - Ej! jeszcze trochę! - Jeœli nie starczy ci głowy, masz drugš w gałce od laski! - odparł Petroniusz. Dalszš rozmowę przerwało przybycie cezara, który zajšł swe miejsce w towarzystwie Pitagorasa. Zaraz potem zaczęło się przedstawienie Laureolusa, na które nie bardzo zważano, myœli bowiem zajęte były Chilonem. Lud, przywykły do mšk i krwi, nudził się także, sykał, wydawał niepochlebne dla dworu okrzyki i wołał o przyœpieszenie sceny z niedŸwiedziem, której jedynie był ciekawy. Gdyby nie nadzieja ujrzenia skazanego starca i podarków, sama widowisko nie zdołałoby zatrzymać tłumów. Ale wreszcie nadeszła oczekiwana chwila. Pachołcy cyrkowi wnieœli naprzód drewniany krzyż, doœć niski, by niedŸwiedŸ wspišwszy się mógł dosięgnšć do piersi męczennika, a następnie dwóch ludzi wprowadziło, a raczej przywlokło Chilona, albowiem sam, majšc pokruszone koœci u nóg, iœć nie mógł. Położono go i przybito dodrzewa tak prędko, że zaciekawieni augustianie nie mogli mu się nawet dobrze przypatrzeć, i dopiero po umocowaniu krzyża w przygotowanym umyœlnie dole wszystkie oczy zwróciły się ku niemu. Leczmało kto mógł poznać w tym nagim starcu dawnego Chilona. Po męczarniach, które kazał mu zadać Tygellin, w twarzy nie zostało mu ani kropli krwi i tylko na białej brodzie widać było czerwony œlad, który zostawiła krew po wyrwaniu języka. Przez przezroczystš skórę nieledwie można było dojrzeć jego koœci. Wydawał się też daleko starszym, niemal zgrzybiałym. Ale natomiast niegdyœ oczy jego rzucały wiecznie pełne niepokoju i złoœci spojrzenia, czujne oblicze jego odbijało dawniej wiecznš trwogę i niepewnoœć, teraz zaœ twarz miał bolesnš, ale tak składkš i pogodnš, jak miewajš ludzie œpišcy lub umarli. Może ufnoœci dodawała mu pamięć o łotrze na krzyżu, któremu Chrystus przebaczył, a może też mówił w duchu miłosiernemu Bogu: "Panie, kšsałem jak jadowity robak, ale oto byłem przez całe życie nędzarzem, przymierałem głodem, ludzie deptali po mnie, bili mnie i znęcali się nade mnš. Byłem, panie, biedny ibardzo nieszczęœliwy, a odo teraz jeszcze położono mnie na męki i przybito na krzyż, więc Ty, Miłosierny, nie odepchniesz mnie w gadzinie œmierci!" I spokój zstšpił widocznie w jego skruszone serce. Nikt nieœmiał się, było bowiem w tym ukrzyżowanym coœ tak cichego, wydawał się tak starym, bezbronnym, słabym, tak wołajšcym swš pokorš o litoœć, że mimo woli każdy zadawał sobie pytanie, jak można męczyć i przybijać na krzyż ludzi, którzy już i tak konajš. Tłum milczał. Między augustianami Westynus pochylajšc się na prawo i na lewo, szeptał przestraszonym głosem: "Patrzcie, jak oni umerajš!" Inni czekali na niedŸwiedzia, życzšc sobie w duszy, by widowisko skończyło się jak najprędzej. NiedŸwiedŸ wtoczył się wreszcie na arenę i chwiejšc nisko schylonš głowš na obie strony, spoglšdał naokół spode łba, jak bysię nad czymœ namyœlał lub czegoœ szukał. Dostrzegłszy wreszcie krzyż, a na nim nagie ciało, zbliżył się ku niemu, podniósł się nawet, lecz po chwili opuœcił się znów na przednie łapy i siadłszy pod krzyżem, poczšł mruczeć, jak by i w jego zwierzęcym sercu ozwała się litoœć nad tym szczštkiem człowieka. Z ust służby cyrkowej ozwały się podniecajšce okrzyki, lecz lud milczał. Chilon tymczasem podniósł wolnym ruchem głowę i czas jakiœ wodził oczyma po widowni. Na koniec wzrok jego zatrzymał się gdzieœ na najwyższych rzędach amfiteatru, piersi poczęły mu grać żywiej iwówczas stało się coœ, co wprawiło w podziw i zdumienie widzów. Oto twarz zajaœniała mu uœmiechem, czoło otoczyły mu jakby promienie, oczy podniosły się przed œmierciš ku górze, a po chwili dwie wielkie łzy, wezbrane pod powiekami, spłynęły mu z wolna po twarzy. I umarł. A wtem jakiœ donoœny męski głos zawołał w górze pod velarium: - Pokój męczennikom! W amfiteatrze panowało głuche milczenie. Rozdział LXIV Po widowisku w ogrodach cezariańskich więzienia opustoszały znacznie. Chwytano wprawdzie jeszcze i więziono ofiary, podejrzane o wyznawanie wschodniego zabobonu, ale obławy dostarczały ich coraz mniej, zaledwie tyle, ile potrzeba było do zapełnienia następnych widowisk, które równie miały się już ku końcowi. Lud, przesycony krwiš, okazywał coraz większe znużenie i coraz większy niepokój z powodu niebywałego dotšd zachowywania się skazanych. Obawy przesšdnego Westynusa ogarnęły tysišce dusz. W tłumach opowiadano coraz dziwniejsze rzeczy o mœciwoœci chrzeœcijańskiego bóstwa. Tyfus więzienny, który rozszerzył się po mieœcie, powiększył powszechnš bojaŸń. Widziano częste pogrzeby i powtarzano sobie na ucho, że potrzebne sš nowe piacula dla przebłagania nieznanego boga. W œwištyniach składano ofiary Jowiszowi i Libitynie. Wreszcie, mimo wszelkich usiławań Tygellina i jego popleczników, rozszerzało się coraz bardziej mniemanie, że miasto zostało spalone z rozkazu cezara i że chrzeœcijaniecierpiš niewinnie. Lecz właœnie dlatego i Nero, i Tygellinus nie ustawali w przeœladowaniu. Dla uspokojenia ludu wydawano nowe rozporzšdzenia co do rozdawnictwa zboża, wina i oliwy; ogłoszono przepisy ułatwiajšce odbudowywanie domów, pełne ulg dla właœcicieli, oraz inne, dotyczšce szerokoœci ulic i materiałów, z jakich należy budować, by na przyszłoœć uniknšć klęski ognia. Sam cezar bywał na posiedzeniach senatu i obradował wraz z "ojcami" nad dobrem ludu i miasta, ale natomiast ani cień łaski nie padł na skazanych. Władcy œwiata chodziło przede wszystkim o to, by wszczepić w lud przekonanie, że tak nieubłagane kary mogš spotykać tylko winnych. W senacie żaden głos nie odzywał się również za chrzeœcijanami, gdyż nikt nie chciał narazićsię cezarowi, a prócz tego ludzie, sięgajšcywzrokiem dalej w przyszłoœć, twierdzili, że wobec nowej wiary fundamenta państwarzymskiego nie mogłyby się ostać. Oddawano tylko ludzi konajšcych i zmarłychrodzinom, albowiem prawo rzymskie nie mœciło się nad umarłymi. Dla Winicjusza stanowiła pewnš ulgę myœl, że jeœli Ligia umrze, wówczas on pochowa jš w grobach rodzinnych i spocznie koło niej. Nie miał już żadnej nadziei ocalenia jej od œmierci i sam, oderwany, na wpół od życia, zatopiony zupełnie w Chrystusie, nie marzył już o innym połšczeniu, jak o wiecznym. Wiara jego stała się wprost niezgłębionš, tak że wobec niej owa wiecznoœć wydawała mu się czymœ nierównie rzeczywistszym i prawdziwszym od przejœciowego istnienia, jakim żył dotšd.Serce przepełniło mu się skupionym uniesieniem. Za życia zmieniał się w istotę niemal bezcielesnš, która tęsknišc za zupełnym wyzwoleniem dla siebie, pragnęłago i dla drugiej kochanej duszy. Wyobrażał sobie, że wówczas oboje z Ligiš wezmš się za ręce i odejdš do nieba, gdzie Chrystus ich pobłogosławi i pozwali im zamieszkać wœwietle tak spokojnym i ogromnym, jak blask zórz. Błagał tylko Chrystusa, by oszczędził Ligii mšk cyrkowych i pozwolił jej zasnšć spokojnie w więzieniu, czuł bowiem z zupełnš pewnoœciš, że i sam umrze razem z niš. Mniemał, że wobec tego morza przelanej krwi nie wolno mu nawet spodziewać się, aby ona jedna została ocalona. Słyszał od Piotra i Pawła,że i oni muszš umrzeć jak męczennicy. Widok Chilona na krzyżu przekonał go, że œmierć, nawet męczeńska, może być słodkš, więc życzył już sobie, aby nadeszła dla nich obojga, jako upragniona zmiana złej, smutnej i ciężkiej doli na lepszš. Chwilami miewał już przedsmak zagrobowego życia. Ów smutek, który unosił się nad obu ich duszami, tracił coraz bardziej dawnš palšcš gorycz i stopniowo zmieniał się w jakieœ zaœwiatowe, spokojne oddanie się woli Bożej. Winicjusz płynšł dawniej w trudzie przeciw pršdowi, walczył i męczył się, teraz oddał się fali, wierzšc, że niesie go ona w wiecznš ciszę. Odgadywał też, że Ligia, równie jak on, gotuje się na œmierć, że mimo dzielšcych ich murów więzienia idšjuż razem, i uœmiechał się do tej myœli jak do szczęœcia. I rzeczywiœcie, szli tak zgodnie, jak by codziennie długo dzielili się myœlami. W Ligiinie było także żadnych pragnień ni żadnej nadziei, prócz nadziei pozagrobowego życia.Œmierć przedstawiała się jej nie tylko jak wyzwolenie ze strasznych murów więzienia,z ršk cezara, Tygellina, nie tylko jako zbawienie, ale jako czas œlubu z Winicjuszem. Wobec tej niezachwianej pewnoœci wszystko inne traciło wagę. Po œmierci zaczynało się dla niej szczęœcie nawet i ziemskie, więc czekała jej jeszcze i tak, jak narzeczona czeka chwili weselnej.A ów niezmierny pršd wiary, który odrywałod życia i niósł poza grób tysišce pierwszych wyznawców, porwał także i Ursusa. I on długo nie chciał się zgodzić wsercu na œmierć Ligii, lecz gdy codziennie ęty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żZPŮ Z@[)*cA€\S­ cA]*[A^[,%cB€_€;áBprzez mury więzienia przedzierały się wieœci o tym, co dzieje się w amfiteatrach i ogrodach, gdy œmierć wydawała się wspólnš, nieuniknionš dolš wszystkich chrzeœcijan, a zarazem ich dobrem, wyższym nad wszelkie œmiertelne pojęcie o szczęœciu, nie œmiał w końcu i on modlić się do Chrystusa, aby pozbawił tego szczęœcia Ligię lub opóŸnił je dla niej na długie lata. W swej prostaczej duszy barbarzyńcy myœlał przy tym, że córce wodza Ligów więcej się należy i więcej się dostanie tych niebieskich rozkoszy niż całemu tłumowi prostaków, do których i sam należał, i że w chwale wiekuistej ona zasišdzie bliżej "Baranka" niż inni. Słyszał wprawdzie, że wobec Boga ludzie sš równi,na dnie duszy tkwiło mu jednak przekonanie, że co córka wodza, i to jeszcze wodza wszystkich Ligów, to nie pierwsza lepsza niewolnica. Spodziewał się też, że Chrystus pozwoli mu jej służyć i dalej. Co do siebie, miał tylko jedno ukryte pragnienie, to jest, żeby mógł umrzeć tak jak "Baranek", na krzyżu. Ale wydawało musię to szczęœciem tak wielkim, że choć wiedział, iż krzyżujš w Rzymie nawet najgorszych zbrodniarzy, nie œmiał prawie modlić się o takš œmierć. Myœlał, że pewno każš mu zginšć pod zębami dzikich zwierzšt, i stanowiło to jego troskę wewnętrznš. Od dziecka chowałsię w nieprzebytych puszczach, wœród cišgłych łowów, z których dzięki swej nadludzkiej sile, jeszcze zanim wyrósł na męża, już zasłynšł między Ligami. Stanowiły one jego tak umiłowane zajęcie, że póŸniej, gdy był w Rzymie i musiał się ich wyrzec, chodził do vivariów i do amfiteatrów, żeby choć popatrzeć na znanei nie znane sobie zwierzęta. Widok ich budził w nim nieprzepartš chęć walki i zabijania, teraz więc obawiał się w duszy, że gdy przyjdzie mu się spotkać z nimi w amfiteatrze, opadnš go myœli mniej godne chrzeœcijanina, który powinien umierać pobożnie i cierpliwie. Ale polecał się i w tym Chrystusowi, majšc na pociechę inne, słodsze myœli. Oto słyszšc, że "Baranek" wypowiedział wojnę mocom piekielnym i złym duchom, do których wiara chrzeœcijańska zaliczała wszystkie bóstwa pogańskie, myœlał, że w tej wojnie przyda się jednak "Barankowi" bardzo i potrafi musię przysłużyć lepiej od innych, gdyż to także nie mogło mu się w głowie pomieœcić, aby dusza jego nie miała być silniejszš od dusz innych męczenników. Zresztš, modlił się po całych dniach, oddawał posługi więŸniom, pomagał dozorcom i pocieszał swš królewnę, która chwilami żałowała, że w swym krótkim życiu nie mogła spełnić tylu dobrych uczynków, ile spełniła ich słynna Thabita, o której opowiadał jej swego czasu Piotr Apostoł. Stróże, których nawet w więzieniuprzejmowała obawš straszliwa siła tego olbrzyma, nie było bowiem dla niej ani pęt, ani krat dostatecznych, polubili go w końcu za jego słodycz. Nieraz, zdumieni jego pogodš, wypytywali go o jej przyczynę, on zaœ opowiadał im z takš niezachwianš pewnoœciš, jakie życie czeka go po œmierci,że słuchali go ze zdziwieniem, widzšc po raz pierwszy, że do podziemi, nieprzeniknionych dla słońca, może przeniknšć szczęœcie. I gdy namawiał ich, by uwierzyli w "Baranka", niejednemu przechodziło przez głowę, że służba jego jest służbš niewolnika, a życie życiem nędzarza, i niejeden zamyœlał się nad swš niedolš, której kresem miała być dopiero œmierć. Tylko że œmierć przejmowała nowš obawš inie obiecywali sobie po niej nic, tymczasem ów olbrzym ligijski i ta dziewczyna, podobna do kwiatu rzuconego na więziennš słomę, szli ku niej z radoœciš jak do wrót szczęœcia. Rozdział LXV Pewnego wieczoru odwiedził Petroniusza senator Scewinus i poczšł z nim długš rozmowę o ciężkich czasach, w których obaj żyli, i o cezarze. Mówił zaœ tak otwarcie, że Petroniusz, lubo zaprzyjaŸniony z nim, poczšł się mieć na ostrożnoœci. Narzekał, iż œwiat idzie krzywo i szalenie i że wszystko razem wzięte musi się skończyć jakšœ klęskš straszniejszš jeszcze niż pożar Rzymu. Mówił, że nawet augustianie sš zniechęceni, że Feniusz Rufus, drugi prefekt pretorianów, znosi z największym przymusem ohydne rzšdy Tygellina i że całyród Seneki doprowadzony jest do ostatecznoœci postępowaniem cezara tak zestarym mistrzem, jak i z Lukanem. W końcupoczšł nadmieniać o niezadowoleniu ludu, a nawet i pretorianów, których znacznš częœć umiał sobie Feniusz Rufus pozyskać. - Dlaczego to mówisz? - spytał go Petroniusz. - Przez troskliwoœć o cezara - odpowiedział Scewinus. - Mam dalekiego krewnego w pretorianach, który zwie się Scewinus, tak jak i ja, i przez niego wiem, co dzieje się w obozie... Niechęć roœnie i tam... Kaligula, widzisz, był także szalony, ipatrz, co się stało! Oto znalazł się KasjuszCherea... Straszny to był uczynek i zapewnenie masz między nami nikogo, kto by go pochwalił, a jednakże Cherea uwolnił œwiatod potwora. - Czyli - odrzekł Petroniusz - mówisz tak: "Ja Cherei nie chwalę, ale to był doskonałyczłowiek i oby bogowie dali nam takich jak najwięcej." Lecz Scewinus zmienił rozmowę i poczšł niespodzianie wychwalać Pizona. Sławił jego ród, jego szlachetnoœć, jego przywišzanie do żony, a wreszcie rozum, spokój i dziwny dar jednania sobie ludzi. - Cezar jest bezdzietny - rzekł - i wszyscywidzš następcę w Pizonie. Niewštpliwie też każdy pomógłby mu z całej duszy do objęcia władzy. Kocha go Feniusz Rufus, ród Anneuszów jest mu całkiem oddany. Plaucjusz Lateranus i Tuliusz Senecjo skoczyliby za niego w ogień. Toż samo Natalis i Subriusz Flawiusz, i Sulpicjusz Asper, i Afraniusz Kwincjanus, i nawet Westynus. - Z tego ostatniego niewiele Pizonowi przyjdzie - odrzekł Petroniusz. - Westynus boi się własnego cienia. - Westynus boi się snów i duchów - odrzekłScewinus - ale to człowiek dzielny, któregosłusznie chcš zamianować konsulem. Że zaœw duszy przeciwny jest przeœladowaniu chrzeœcijan, tego nie powinieneœ mu brać za złe, albowiem i tobie zależy na tym, by te szaleństwa ustały. - Nie mnie, ale Winicjuszowi - rzekł Petroniusz. - Ze względu na Winicjusza chciałbym ocalić jednš dziewczynę, ale nie mogę, bom wypadł z łask Ahenobarba. - Jak to? Czy nie spostrzegasz, że cezar znowu zbliża się do ciebie i poczyna z tobš rozmawiać? I powiem ci, dlaczego. Oto wybiera się znów do Achai, gdzie ma œpiewać pieœni greckie własnego układu. Pali się do tej podróży, ale zarazem drży na myœl o szyderczym usposobieniu Greków.Wyobraża sobie, że może go spotkać albo największy tryumf, albo największy upadek.Potrzebuje dobrej rady, a wie, że lepszej od ciebie nikt mu nie może udzielić. To powód, dla którego wracasz do łask. - Lukan mógłby mnie zastšpić. - Miedzianobrody nienawidzi go i zapisał muœmierć w duszy. Szuka tylko pozoru, bo on zawsze szuka pozorów. Lukan rozumie, że trzeba się œpieszyć. - Na Kastora! - rzekł Petroniusz. - Być może. Ale miałbym jeszcze jeden sposób prędkiego wrócenia do łask. - Jaki? - Oto powtórzyć Miedzianobrodemu to, coœ przed chwilš do mnie mówił. - Ja nic nie powiedziałem! - zawołał z niepokojem Scewinus. Petroniusz zaœ położył mu rękę na ramieniu. - Nazwałeœ cezara szaleńcem, przewidywałeœ następstwo Pizona i powiedziałeœ: "Lukan rozumie, że trzeba się œpieszyć." Z czym to chcecie się œpieszyć, carissime? Scewinus zbladł i przez chwilę patrzyli sobie w oczy. - Nie powtórzysz! - Na biodra Kiprydy! Jak ty mnie znasz dobrze! Nie! Nie powtórzę. Nic nie słyszałem, ale też i nie chcę nic słyszeć... Rozumiesz! Życie jest za krótkie, by warto było coœ przedsiębrać. Proszę cię tylko, byœ odwiedził dziœ Tygellina i rozmawiał z nim równie długo jak ze mnš, o czym chcesz. - Dlaczego? - Dlatego, abym jeœli mi kiedyœ Tygellin powie: "Scewinus był u ciebie", mógł mu, odpowiedzieć: "Tego samego dnia był także i u ciebie." Scewinus słyszšc to złamał laskę z koœci słoniowej, którš miał w ręku, i odrzekł: - Niech zły urok spadnie na tę laskę. Będę dziœ u Tygellina, a potem na uczcie u Nerwy. Wszakże będziesz i ty? W każdym razie do widzenia pojutrze w amfiteatrze, gdzie wystšpiš ostatki chrzeœcijan!... Do widzenia! - Pojutrze - powtórzył, zostawszy sam, Petroniusz. - Nie ma zatem czasu do stracenia. Ahenobarbus potrzebuje mnie istotnie w Achai, więc może będzie się liczył ze mnš. I postanowił spróbować ostatniego œrodka. Jakoż na uczcie u Nerwy cezar sam zażšdał, by Petroniusz spoczšł naprzeciw niego, chciał bowiem rozmawiać z nim o Achai i o miastach, w których mógłby z widokami największego powodzenia wystšpić. Chodziło mu najbardziej o Ateńczyków, których się bał. Inni augustianie słuchali tej rozmowy ze skupieniem, aby pochwytawszy okruszyny zdań Petroniusza podawać je póŸniej za swoje własne. - Zdaje mi się, żem dotšd nie żył - rzekł Nero - i że narodzę się dopiero w Grecji. - Narodzisz się dla nowej sławy i nieœmiertelnoœci - odrzekł Petroniusz. - Ufam, że tak się stanie i że Apollo nie okaże się zazdrosnym. Jeœli wrócę z tryumfem, ofiaruję mu hekatombę, jakiej żaden bóg nie miał dotšd. Scewinus poczšł powtarzać wiesz Horacjusza: Sic te diva potens Cypri, sic fratres Helenae, lucida sidera, ventorumque regat pater...16 - Okręt stoi, już w Neapolu - rzekł cezar. -Chciałbym wyjechać choćby jutro. Na to Petroniusz podniósł się i patrzšc wprost w oczy Nerona, rzekł: - Pozwolisz, boski, że wpierw wyprawię ucztę weselnš, na którš ciebie przed innymizaproszę. - Ucztę weselnš? Jakš? - spytał Neron. - Winicjusza z córkš króla Ligów, a twojš zakładniczkš. Ona wprawdzie jest obecnie w więzieniu, ale naprzód, jako zakładniczka, nie może być więziona, a po wtóre, sam zezwoliłeœ Winicjuszowi poœlubić jš, że zaœ wyroki twoje, jak wyroki Zeusa, sš niecofnione, przeto każesz jš wypuœcie z więzienia, a ja oddamjš oblubieńcowi. Zimna krew i spokojna pewnoœć siebie, z jakš mówił Petroniusz, stropiły Nerona, który tropił się zawsze, ilekroć ktoœ mówiłdo niego w ten sposób. - Wiem - odrzekł spuszczajšc oczy. - Myœlałem o niej i o tym olbrzymie, który zadusił Krotona. - W takim razie oboje sš ocaleni - odpowiedział spokojnie Petroniusz. Lecz Tygellinus przyszedł z pomocš swemu panu. - Ona jest w więzieniu z woli cezara, sam zaœ rzekłeœ, Petroniuszu, że wyroki jego sš niecofnione. Wszyscy obecni, znajšc historię Winicjusza i Ligii, wiedzieli doskonale, o co chodzi, więc umilkli, zaciekawieni, jak skończy się rozmowa. - Ona jest w więzieniu przez twojš pomyłkęi przez twojš nieznajomoœć prawa narodów, wbrew woli cezara - odrzekł z naciskiem Petroniusz. - Jesteœ, Tygellinie, naiwnym człowiekiem, ale przecie i ty nie będziesz twierdził, że ona podpaliła Rzym, bo zresztš, gdybyœ nawet tak twierdził, cezar by ci nie uwierzył. Lecz Nero ochłonšł już i poczšł przymrużać swe oczy krótkowidza z wyrazem nieopisanej złoœliwoœci. - Petroniusz ma słusznoœć - rzekł po chwili. Tygellinus spojrzał na niego ze zdziwieniem.- Petroniusz ma słusznoœć - powtórzył Nero. - Jutro otworzš jej bramy więzienia,a o uczcie weselnej pomówimy pojutrze w amfiteatrze. "Przegrałem znowu" - pomyœlał Petraniusz.I wróciwszy do domu był już tak pewien, że nadszedł kres życia Ligii, iż nazajutrz wysłał do amfiteatru zaufanego wyzwoleńca, aby ułożył się z przełożonymspoliarium o wydanie jej ciała, chciał bowiem oddać je Winicjuszowi. Rozdział LXVI Za czasów Nerona weszły w zwyczaj rzadkie dawniej i wyjštkowo tylko dawane przedstawienia wieczorne, tak w cyrku, jaki w amfiteatrach. Augustianie lubili je, często bowiem po nich następowały uczty i pijatyki trwajšce aż do rana. Jakkolwiek ludprzesycony był już przelewem krwi, jednakże gdy rozeszła się wieœć, że nadchodzi koniec igrzysk i że ostatni chrzeœcijanie majš umrzeć na wieczornym widowisku, nieprzeliczone tłumy œcišgnęły do amfiteatru. Augustianie stawili się jak jeden człowiek, domyœlali się bowiem, że nie będzie to zwykłe przedstawienie i że cezar postanowił wyprawić sobie tragedię z boleœci Winicjusza. Tygellin zachował tajemnicę, jaki rodzaj męki przeznaczony był dla narzeczonej młodego trybuna, ale to podniecało tylko powszechnš ciekawoœć. Ci, którzy widywali niegdyœ Ligię u Plaucjuszów, opowiadali teraz cuda o jej pięknoœci. Innych zajmowało przede wszystkim pytanie, czy istotnie ujrzš jš dziœ na arenie, wielu bowiem spomiędzy tych, którzy słyszeli odpowiedŸ, jakš cezardał Petroniuszowi u Nerwy, tłumaczyło jš sobie podwójnie. Niektórzy przypuszczali wprost, że Nero odda lub może już oddał dziewicę Winicjuszowi: przypomniano sobie, że była zakładniczkš, której wolno było zatem czcić takie bóstwa, jakie jej się podobały, i której prawo narodów nie pozwalało karać. Niepewnoœć, oczekiwanie i zaciekawienie opanowały wszystkich widzów. Cezar przybył wczeœniej niż zwykle i wraz z jegoprzybyciem poczęto znów sobie szeptać, żejednak nastšpi zapewne coœ nadzwyczajnego, gdyż Neronowi prócz Tygellina i Watyniusza towarzyszył Kasjusz,centurion olbrzymiej postawy i olbrzymiej siły, którego cezar brał z sobš tylko wówczas, gdy chciał mieć przy boku obrońcę, na przykład, gdy przychodziła muochota do nocnych wypraw na Suburę, gdzieurzšdzał sobie zabawę zwanš sagatio, polegajšcš na podrzucaniu w górę na wojskowym płaszczu napotykanych po drodze dziewczšt. Spostrzeżono także, że w samym amfiteatrze zostały przedsięwzięte pewne œrodki ostrożnoœci. Straże pretoriańskie powiększono, komendęzaœ nad nimi miał nie centurion, ale trybun Subriusz Flawiusz znany dotychczas ze œlepego przywišzania do Nerona. Zrozumiano wówczas, że cezar pragnie się na wszelki wypadek ubezpieczyć przed wybuchem rozpaczy Winicjusza, i ciekawoœćwzrosła jeszcze bardziej. Wszystkie spojrzenia zwracały się z natężonym zajęciem na miejsce, na którym siedział nieszczęsny oblubieniec. On zaœ blady bardzo, z czołem pokrytym kroplami potu, niepewny był jak i inni widzowie, ale zaniepokojony do ostatnich głębin duszy. Petroniusz, sam nie wiedzšc dokładnie, co nastšpi, nie powiedział mu nic, tylko zapytał go, wróciwszy od Nerwy, czy gotów jest na wszystko, a następnie, czy będzie na widowisku. Winicjusz odpowiedział na oba pytania: "Tak!", ale przy tym mrowie przeszło mu przez całe ciało, domyœlił się bowiem, że Petroniusz nie pyta bez przyczyny. Sam on żył już od niejakiego czasu jakby tylko półżyciem, sam pogršżył się w œmierci i zgodził się naœmierć dla Ligii, miała ona bowiem być dla nich obojga zarazem wyzwoleniem i œlubem,ale teraz poznał, że inna rzecz jest myœlećz daleka o ostatniej chwili jak o spokojnym zaœnięciu, a inna pójœć patrzeć na męczarnie istoty droższej nad życie. Wszystkie dawniej przebyte bóle odezwały się w nim na nowo. Uciszona rozpacz poczęła znów krzyczeć w duszy, ogarnęła go dawna chęć ratowania Ligii za wszelkš cenę. Od rana chciał się dostać do cuniculów, by się przekonać, czy Ligia w nich się znajduje, ale straże pretoriańskie pilnowały wszystkich wejœć i rozkazy były tak surowe, że żołnierze, nawet znajomi, nie dali się zmiękczyć ni proœbš, ni złotem. Winicjuszowi wydawało się, że niepewnoœć zabije go wprzód, nim ujrzy widowisko. Gdzieœ na dnie serca kołatała mu się jeszcze nadzieja, że może Ligii nie ma w amfiteatrze i że wszystkie obawy sš płonne. Chwilami czepiał się tej nadziei ze wszystkich sił. Mówił sobie, że Chrystus mógł jš przecież zabrać z więzienia, ale nie może pozwolić na jej mękę w cyrku. Dawniej zgodził się, już był ze wszystkim na Jego wolę, teraz, gdy odepchnięty od drzwi cuniculów, wrócił na swoje miejsce w amfiteatrze i gdy z zaciekawionych spojrzeń, jakie na niego zwracano, poznał,że najstraszniejsze przypuszczenia mogš być słuszne, poczšł Go błagać w duszy z namiętnoœciš, podobnš niemal do groŸby, o ratunek. "Ty możesz!", powtarzał zaciskajšc konwulsyjnie ręce. "Ty możesz!"Przedtem ani domyœlał się, że ta chwila, gdy zmieni się w rzeczywistoœć, będzie tak straszna. Teraz, nie zdajšc sobie sprawy z tego, co się z nim dzieje, miał jednak poczucie, że jeœli ujrzy mękę Ligii, to jego miłoœć zmieni się w nienawiœć, a jego wiara w rozpacz. I zarazem przerażał się tym poczuciem, bał się bowiem obrazić Chrystusa, którego błagał o zmiłowanie i lecz gdy codziennie ęty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż`P+cBa{ůcBbtÜcBcP-P ZBd :Ř C€cud. Już nie prosił o jej życie, chciał tylko, by umarła, nim jš wywiodš na arenę,i z niezgłębionej otchłani bólu powtarzał wduszy: "Choć tego mi nie odmów, a ja Cię umiłuję bardziej jeszcze, niż miłowałem Cię dotšd." W końcu myœli jego rozpętały się jak fale targane wichrem. Budziła się wnim żšdza zemsty i krwi. Porywała go szalona chęć rzucić się na Nerona i zdusić go wobec wszystkich widzów, a jednoczeœnie czuł, że tš żšdzš obraża znowu Chrystusa i łamie Jego przykazania. Chwilami przelatywały mu przez głowę błyskawice nadziei, że to wszystko, przed czym drżała jego dusza, odwróci jeszcze wszechmocna i miłosierna ręka, lecz gasłynatychmiast, jakby w niezmiernym rozżaleniu, że Ów, który mógł jednym słowem zburzyć ten cyrk i ocalić Ligię, opuœcił jš jednak, chociaż ufała Mu i umiłowała Go ze wszystkich sił swego czystego serca. I myœlał dalej, że oto ona tam leży w ciemnym cuniculum, słaba, bezbronna, opuszczona, zdana na łaskę i niełaskę zezwierzęconych stróżów, gonišcamoże ostatnim tchem, on zaœ musi czekać bezradnie w tym strasznym amfiteatrze, nie wiedzšc, jakš obmyœlono dla niej mękę ico za chwilę zobaczy. Wreszcie, jak człowiek, który spadajšc w przepaœć chwyta się wszystkiego, co roœnie nad jej krawędziš, tak i on oburšcz chwycił się myœli, że jednak tylko wiarš może jš ocalić.Wszak zostawał tylko ten jeden sposób! Wszak Piotr mówił, że wiarš ziemię można wzruszyć w posadach! Więc skupił się, zgniótł w sobie zwštpienie,całš swš istotę zamknšł w jedno słowo: "Wierzę!", i czekał cudu. Lecz równie jak zbyt natężona struna musi pęknšć, tak i jego złamało wysilenie. Trupia bladoœć pokryła mu twarz i ciało poczęło tężeć. Wówczas pomyœlał, że błaganie jego zostało wysłuchane, bo oto umiera. Wydało mu się, że Ligia niezawodnie musiała już także umrzeć i że Chrystus bierze ich w ten sposób do siebie. Arena, białe togi nieprzeliczonych widzów, œwiatło tysišcznych lamp i pochodni, wszystko razem znikło mu z oczu. Ale owa niemoc nie trwała długo. Po chwili zbudził się, a raczej zbudziło go tupanie zniecierpliwionego ludu. - Chory jesteœ - rzekł mu Petroniusz. - Każsię odnieœć do domu. I nie zważajšc, co powie na to cezar, wstał, by podeprzeć Winicjusza i wyjœć z nim razem. Serce wezbrało mu litoœciš, a przy tym drażniło go do niewytrzymania to,że cezar patrzył przez szmaragd , na Winicjusza, studiujšc z zadowoleniem jego boleœć, może dlatego, aby jš potem opisać w patetycznych strofach i zyskać poklask słuchaczów. Winicjusz potrzšsnšł głowš. Mógł umrzeć w tym amfiteatrze, ale nie mógł z niego wyjœć. Wszakże przedstawienie miało się lada minuta rozpoczšć. Jakoż w tej samej prawie chwili prefekt miasta cisnšł przed siebie czerwonš chustkę, a na ów znak zaskrzypiały wrzecišdze naprzeciwko cesarskiego podium i z ciemnej czeluœci wyszedł na jasno oœwieconš arenę Ursus. Olbrzym mrugał powiekami, widocznie olœniony œwiatłem areny, po czym wysunšł się na jej œrodek, rozglšdajšc się wkoło, jak by chcšc rozpoznać, z czym mu przyjdzie się spotkać. Wszystkim augustianom i większoœci widzów wiadomo było, że to jest człowiek, który zadusił Krotona, więc na jego widok szmer rozległ się po wszystkich ławach. W Rzymie nie brakło gladiatorów ogromniejszych o wiele nad zwykłš miarę ludzkš, ale podobnego niewidziały jeszcze oczy Kwirytów. Kasjusz, stojšcy w podium za cezarem, wydawał sięprzy tym Ligu nikłym człowiekiem. Senatorowie, westalki, cezar, augustianie i lud patrzyli z zachwytem znawców i miłoœników na jego potężne, grube jak konary uda, na piersi, podobne do dwóch połšczonych tarcz, i na Herkulesowe ramiona. Szmer wzrastał, z każdš chwilš. Dla tych tłumów nie mogła wprost istnieć większa rozkosz, jak widzieć takie muskuływ grze, w napięciu i w walce. Szmer zmieniał się w okrzyki i goršczkowe pytania, gdzie mieszka szczep, który wydaje podobnych wielkoludów, ów zaœ stałw œrodku amfiteatru, nagi, do kamiennego kolosu niż do człowieka podobniejszy, ze skupionš, a zarazem smutnš twarzš barbarzyńcy, i widzšc pustš arenę spoglšdał ze zdziwieniem swymi niebieskimioczyma dziecka to na widzów, to na cezara, to na kraty cuniculów, skšd oczekiwał katów. W chwili gdy wychodził na arenę, prostaczeserce jego zakołatało po raz ostatni nadziejš, że może czeka go krzyż, lecz gdynie ujrzał ni krzyża, ni gotowego dołu, pomyœlał, że niegodny jest tej łaski i że przyjdzie mu umrzeć inaczej, i zapewne od zwierzšt. Był bezbronny i postanowił zginšć jak przystało na wyznawcę "Baranka", spokojnie i cierpliwie. Tymczasem chciał pomodlić się jeszcze do Zbawiciela, więc klęknšwszy na arenie, złożył ręce i podniósł wzrok ku gwiazdom,migocšcym przez górny otwór cyrku. Postawa ta nie podobała się tłumom. Dosyć już miano tych chrzeœcijan umierajšcych jak owce. Zrozumiano, że jeœli olbrzym nie zechce się bronić, widowisko chybi. Tu i owdzie ozwały się sykania. Niektórzy poczęli wołać o mastygoforów, których zadaniem było chłostać szermierzy nie chcšcych walczyć. Po chwili ucichło jednak wszystko, nikt bowiem nie wiedział, co czeka olbrzyma i czy nie zechce walczyć, gdy spotka się oko w oko ze œmierciš. Jakoż nie czekano już długo. Nagle ozwał się przeraŸliwy głos mosiężnych tršb, a naów znak otworzyła się krata naprzeciw cesarskiego podium i na arenę wypadł wœród wrzasków bestiariów potworny tur germański, niosšcy na głowie nagie ciało kobiece. - Ligio! Ligio! -krzyknšł Winicjusz. Po czym chwycił rękoma włosy przy skroniach, zwinšł się w łęk jak człowiek, który uczuł w sobie ostrze włóczni, i chrapliwym, nieludzkim głosem poczšł powtarzać: - Wierzę! Wierzę!... Chryste, cudu! I nie czuł nawet, że w tej chwili Petroniusz zakrył mu głowę togš. Zdawało mu się, że to œmierć lub ból przesłania mu oczy. Nie patrzył, nie widział. Ogarnęło gouczucie jakiejœ strasznej próżni. W głowie nie pozostała mu ani jedna myœl, usta tylkopowtarzały jak w obłškaniu: - Wierzę! Wierzę! Wierzę!... Wtem amfiteatr umilkł. Augustianie podnieœlisię jak jeden człowiek z miejsc, gdyż na arenie stało się coœ nadzwyczajnego. Oto pokorny i gotowy na œmierć Lig, ujrzawszy swš królewnę na rogach dzikiej bestii, zerwał się jakby sparzony żywym ogniem i pochyliwszy grzbiet, poczšł biec pod kštemku rozszalałemu zwierzęciu. Ze wszystkich piersi wyrwał się krótki okrzyk zdumienia, po którym uczyniła się głucha cisza. Lig dopadł tymczasem w mgnieniu oka rozhukanego byka i chwycił goza rogi. - Patrz! - zawołał Petroniusz zrywajšc togę z głowy Winicjusza. Ów zaœ podniósł się, przechylił w tył swš bladš jak płótno twarz i poczšł patrzeć na arenę szklistym, nieprzytomnym wzrokiem. Wszystkie piersi przestały oddychać. W amfiteatrze można było usłyszeć przelatujšcš muchę. Ludzie nie chcieli wierzyć własnym oczom. Jak Rzym Rzymem, nie widziano nic podobnego. Lig trzymał dzikie zwierzę za rogi. Stopy jego zaryły się wyżej kostek w piasek, grzbiet wygišł mu się jak łuk napięty, głowa schowała się między barki, na ramionach muskuły wystšpiły tak, iż skóraniemal pękała pod ich parciem, lecz osadziłbyka na miejscu. I człowiek, i zwierz trwali w takiej nieruchomoœci, iż patrzšcymzdawało się, że widzš jakiœ obraz przedstawiajšcy czyny Herkulesa lub Tezeusza, lub grupę wykutš z kamienia. Ale w tym pozornym spokoju znać było straszliwe natężenie dwóch zmagajšcych się ze sobš sił. Tur zarył się również, jak człowiek, nogami w piasek, a ciemne, kosmate jego ciało skurczyło się tak, iż wydawał się do olbrzymiej kuli podobny. Ktopierwej się wyczerpie, kto pierwszy padnie, oto było pytanie, które dla tych rozmiłowanych w walkach widzów miało w tej chwili więcej znaczenia niż ich los własny, niż cały Rzym i jego panowanie nad œwiatem. Ów Lig był im teraz półbogiem godnym czci i posšgów. Sam cezar wstał także. Oni z Tygellinem, słyszšc o sile człowieka, umyœlnie urzšdzilitakie widowisko i drwišc mówili sobie: "Niechże ten Krotobójca pokona tura, którego mu wybierzem", teraz zaœ spoglšdali w zdumieniu na obraz, jaki mieli przed sobš, jak by nie wierzšc, żeby to byćmogła rzeczywistoœć. W amfiteatrze możnabyło widzieć ludzi, którzy podniósłszy ręcezostali w tej postawie. Innym pot oblał czoła, jakby sami zmagali się ze zwierzęciem. W cyrku słychać było tylko syczenie płomieni w lampach i szelest węgielków opadajšcych z pochodni. Głosy zamarły widzom w ustach, serca natomiastbiły w piersiach, jakby je chciały rozsadzić. Wszystkim wydało się, że walka trwa wieki. A człowiek i zwierz stali cišgle w okropnymwysileniu, rzekłbyœ, wkopani w ziemię. Wtem głuchy, podobny do jęku ryk ozwał się z areny, po którym ze wszystkich piersiwyrwał się okrzyk i znów zapadła cisza. Ludzie mniemali, że œniš: oto potworna głowa byka poczęła się przekręcać w żelaznych rękach barbarzyńcy. A twarz Liga, kark i ramiona poczerwieniały jak purpura, grzbiet wygišłsię jeszcze silniej. Widać było, że zbiera resztę swych nadludzkich sił, ale że mu jużich nie na długo wystarczy. Coraz głuchszy, chrapliwszy i coraz boleœniejszy ryk tura pomieszał się ze œwiszczšcym oddechem piersi olbrzyma. Głowa zwierzęcia przekręcała się coraz bardziej, a z paszczy wysunšł się długi, spieniony język. Chwila jeszcze i do uszu bliżej siedzšcych widzów doszedł jakby trzask łamanych koœci, po czym zwierz zwalił się na ziemię ze skręconym œmiertelnie karkiem. Wówczas olbrzym zsunšł w mgnieniu oka powrozy z jego rogów i wzišwszy dziewicę na ręce, poczšł oddychać œpiesznie. Twarz mu pobladła, włosy polepiły się od potu, barki i ramiona zdawały się być zlanewodš. Przez chwilę stał jakby na wpół przytomny, po czym jednakże podniósł oczyi poczšł patrzeć na widzów. A amfiteatr oszalał. Œciany budynku poczęły drżeć od wrzasku kilkudziesięciu tysięcy widzów. Od czasu rozpoczęcia widowisk nie pamiętano takiegouniesienia. Siedzšcy na wyższych rzędach poopuszczali je i poczęli zstępować na dół, tłoczšc się w przejœciach między ławkami,aby bliżej przypatrzeć się siłaczowi. Zewszšd ozwały się głosy o łaskę, namiętne, uparte, które wkrótce zmieniły się w jeden powszechny okrzyk. Ów olbrzym stał się teraz drogim dla tego rozmiłowanego w sile fizycznej ludu i pierwszš w Rzymie osobš. On zaœ zrozumiał, że tłum domaga się, by darowano mu życie i zwrócono wolnoœć, lecz widocznie nie chodziło mu tylko o siebie. Przez chwilę rozglšdał się dokoła, po czym zbliżył się do cesarskiego podium ikołyszšc ciało dziewczyny na wycišgniętych ramionach, podniósł oczy z wyrazem błagalnej proœby, jakby chciał mówić: - Nad niš się zmiłujcie! Jš ocalcie! Jam dla niej to uczynił! Widzowie pojęli doskonale, czego żšdał. Na widok zemdlonej dziewczyny, która przy ogromnym ciele Liga wydawała się małym dzieckiem, wzruszenie ogarnęło tłum, rycerzy i senatorów. Jej drobna postać, tak biała, jak by wycięta z alabastru, jej zemdlenie, okropne niebezpieczeństwo, z którego uwolnił jš olbrzym, a wreszcie jej pięknoœć i jego przywišzanie wstrzšsnęły serca. Niektórzy mniemali, że to ojciec żebrze o zmiłowanie nad dzieckiem. Litoœć buchnęła nagle jak płomień. Doœć już mianokrwi, doœć œmierci, doœć mšk. Zdławione łzami głosy poczęły wołać o łaskę dla obojga. Ursus tymczasem posuwał się wokół arenyikołyszšc wcišż dziewczynę na ramionach, ruchem i oczyma błagał dla niej o życie. A wtem Winicjusz zerwał się z miejsca, przeskoczył ogrodzenie, dzielšce pierwsze miejsca od areny, i przybiegłszy do Ligii nakrył togš jej nagie ciało. Po czym rozdarł tunikę na piersiach, odkrył blizny, pozostałe po ranach otrzymanych w wojnie armeńskiej, i wycišgnšł ręce do ludu. Wówczas uniesienie tłumów przeszło wszelkš widywanš w amfiteatrach miarę. Tłuszcza poczęła tupać i wyć. Głosy wołajšce o łaskę stały się wprost groŸne. Lud ujmował się już nie tylko za atletš, alestawał w obronie dziewicy, żołnierza i ich miłoœci. Tysišce widzów zwróciło się ku cesarzowi z połyskami gniewu w oczach i zzaciœniętymi pięœciami. Ów wszelako ocišgałsię i wahał. Do Winicjusza nie miał wprawdzie nienawiœci i na œmierci Ligii nie zależało mu nic, lecz wolałby widzieć ciałodziewczyny poprute rogami byka lub podarte kłami zwierzšt. Zarówno jego okrucieństwo, jak jego zwyrodniała wyobraŸnia i zwyrodniałe żšdze znajdowały jakšœ rozkosz w podobnych widokach. A oto lud chciał go jej pozbawić. Na tę myœl gniew odbił œię na jego roztyłejtwarzy. Miłoœć własna nie pozwalała mu także poddać się woli tłumów, a jednoczeœnie nie œmiał się jej przez przyrodzone tchórzostwo sprzeciwić. Więc poczšł patrzeć, czy przynajmniej między augustianami nie dostrzeże zwróconych ku dołowi palców na znak œmierci. Lecz Petroniusz trzymał wzniesionš do góry dłoń, patrzšc przy tymniemal wyzywajšco w jego twarz. Przesšdny, ale skłonny do uniesień Westynus, który bał się duchów, ale nie bał się ludzi, dawał znak łaski. Toż samo czynił senator Scewinus, toż samo Nerwa, toż samo Tuliusz Senecjo, toż samo stary, słynny wódz Ostoriusz Skapula, toż samo Antystiusz, toż samo Pizo i Wetus, i Kryspinus, i Minucjusz Termus, i Poncjusz Telezynus, i najpoważniejszy, czczony przez lud Trazeasz. Na ten widok cezar odjšł szmaragd od oka z wyrazem pogardy i urazy, gdy wtem Tygellin, któremu chodziło o to, by na złoœć uczynić Petroniuszowi, pochylił się i rzekł: - Nie ustępuj, boski: mamy pretorianów. Wówczas Nero zwrócił się w stronę, gdziekomendę nad pretorianami trzymał srogi i oddany mu dotychczas całš duszš Subriusz Flawiusz, i ujrzał rzecz nadzwyczajnš. Twarz starego trybuna była groŸna, ale zalana łzami i rękę trzymał wzniesionš w górę na znak łaski. Tymczasem tłumy poczęła ogarniać wœciekłoœć. Kurzawa wzbiła się spod tupišcych nóg i przesłoniła amfiteatr. Wœród okrzyków odzywały się głosy. "Ahentibarbus! Matkobójca! Podpalacz!" Nero zlškł się. Lud był wszechwładnym panem w cyrku. Poprzedni cezarowie, a zwłaszcza Kaligula, pozwalali sobie czasem iœć wbrew jego woli, co zresztš wywoływało zawsze rozruchy, dochodzšcenawet do przelewu krwi. Lecz Nero w odmiennym był położeniu. Naprzód, jako komediant i œpiewak, potrzebował łaski ludu, po wtóre, chciał go mieć po swej stronie przeciw senatowi i patrycjuszom, awreszcie po pożarze Rzymu usiłował wszelkimi sposobami przejednać go sobie i zwrócić jego gniew na chrzeœcijan. Zrozumiał wreszcie, że sprzeciwiać się dłużej było wprost niebezpiecznie. Rozruch, poczęty w cyrku, mógł ogarnšć całe miasto i mieć nieobliczalne następstwa.Spojrzał więc raz jeszcze na Subriusza Flawiusza, na centuriona Scewina, krewnego senatora, na żołnierzy i widzšc zmarszczone wszędzie brwi, wzruszone twarze i utkwione w siebie oczy, dał znak łaski. Wówczas grzmot oklasków rozległ się od góry do dołu. Lud pewien już był życia skazanych, gdyż od tej chwili wchodzili oni pod jego opiekę i nawet cezar nie oœmieliłby się œcigać ich dłużej swš zemstš. Rozdział LXVII Czterech Bityńczyków niosło ostrożnie Ligiędo domu Petroniusza, Winicjusz zaœ i Ursus szli obok, œpieszšc się, by jak najprędzej oddać jš w ręce greckiego lekarza. Szli w milczeniu, gdyż po przejœciach dnia tego niemogli się zdobyć na rozmowę. Winicjusz byłdotychczas jakby na wpół przytomny. Powtarzał sobie, że Ligia jest ocalona, że nie grozi jej już ni więzienie, ni œmierć w cyrku, że nieszczęœcia ich skończyły się raz na zawsze i że zabiera jš do domu, by nie rozłšczyć się z niš więcej. I zdawało mu się, że to raczej poczštek jakiegoœ innego życia niż rzeczywistoœć. Od czasu doczasu pochylał się nad otwartš lektykš, by patrzeć na tę kochanš twarz, która przy œwietle księżyca wydawała się uœpionš, i powtarzał w myœli: "To ona! Chrystus ocaliłjš!" Przypomniał sobie także, że do spoliarium, dokšd obaj z Ursusem odnieœli Ligię, nadszedł jakiœ nie znany mu lekarz i zapewnił go, że dziewczyna żyje i żyć będzie. Na myœl a tym radoœć rozpierała mu tak piersi, że chwilami, słabł i wspierał się na ramieniu Ursusa, nie mogšciœć o własnej mocy. Ursus zaœ patrzył w usiane gwiazdami niebo i modlił się. Szli œpiesznie wœród ulic, na których œwieżowzniesione białe domy błyszczały mocno węty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żeP( RCfx cD€g|8Dh„#cE€i…2î VEmiesięcznym blasku. Miasto było puste. Gdzieniegdzie tylko gromadki ludzi, uwieńczonych bluszczem, œpiewały i tańczyły przed portykami przy odgłosie fletni, korzystajšc z cudnej nocy i œwištecznej pory, która trwała od poczštku igrzysk. Dopiero gdy już byli niedaleko domu, Ursus przestał się modlić ipoczšł mówić cicho, jak by się bał zbudzić Ligię: - Panie, to Zbawiciel ocalił jš od œmierci. Gdym ujrzał jš na rogach tura, usłyszałemw duszy głos. "Broń jej!", i to był niezawodnie głos Baranka. Więzienie wyżarło mi siły, ale On mi je wrócił na tę chwilę i On natchnšł ten srogi lud, że ujšł się za niš. BšdŸ Jego wola! A Winicjusz odrzekł: - Uwielbione niech będzie imię Jego!... Lecz nie mógł mówić więcej, gdyż nagle uczuł, że ogromny płacz wzbiera mu w piersi. Chwyciła go niepohamowana chęć rzucić się na ziemię i dziękować Zbawicielowi za cud i miłosierdzie. Tymczasem jednak doszli do domu. Służba, uprzedzona przez wysłanego umyœlnie naprzód niewolnika, wyroiła się na ich spotkanie. Paweł z Tarsu nawrócił jeszcze w Ancjum większš częœć tych ludzi. Nieszczęœcia Winicjusza znane im były doskonale, więc radoœć ich na widok ofiar, wyrwanych złoœci Nerona, była ogromna, a zwiększyła się jeszcze bardziej, gdy lekarz Teokles po obejrzeniu Ligii oœwiadczył, że nie poniosła żadnej ciężkiejobrazy i że po przejœciu osłabienia, pozostałego po więziennej goršczce, wróci do zdrowia. Przytomnoœć wróciła jej jeszcze tejże nocy. Zbudziwszy się we wspaniałym cubiculum, oœwieconym korynckimi lampami,wœród woni werweny, nie wiedziała, gdzie jest i co się z niš dzieje. Pozostała jej pamięć chwili, w której przywišzywano jš do rogów skrępowanego łańcuchami byka, teraz zaœ widzšc nad sobš twarz Winicjusza, oœwieconš łagodnym kolorowymœwiatłem, sšdziła, że chyba już nie sš na ziemi. Myœli mšciły się jeszcze w jej osłabionej głowie; wydało się jej rzeczš naturalnš, że zatrzymali się gdzieœ po drodze do nieba z powodu jej umęczenia i słaboœci. Nie czujšc jednak żadnego bólu uœmiechnęła się do Winicjusza i chciała go spytać, gdzie sš, lecz z ust jej wyszedł tylko cichy szept, w którym Winicjusz mógłzaledwie odróżnić swoje imię. Więc klęknšł przy niej i położywszy lekko rękę na jej czole, rzekł: - Chrystus cię ocalił i wrócił mi cię! Jej usta poruszyły się znowu niezrozumiałym szeptem, po chwili jednak powieki jej przymknęły się, piersi podniosły się lekkim westchnieniem i zapadła w sen głęboki, którego oczekiwał lekarz Teokles i po którym przepowiadał powrót do zdrowia. A Winicjusz pozostał przy niej klęczšcy i pogršżony w modlitwie. Dusza roztajała mumiłoœciš tak ogromnš, że zapamiętał się zupełnie. Teokles kilkakrotnie wchodził do cubiculum, kilka razy zza uchylonej zasłonyukazywała się złotowłosa głowa Eunice, wreszcie żurawie, hodowane po ogrodach, poczęły krzyczeć zwiastujšc poczštek dnia,a on jeszcze obejmował w myœli stopy Chrystusa, nie widzšc i nie słyszšc, co się wokół niego dzieje, z sercem zmienionym wofiarny, dziękczynny płomień, pogršżony wzachwyceniu, za życia jeszcze na wpół wniebowzięty. Rozdział LXVIII Petroniusz po uwolnieniu Ligii nie chcšc drażnić cezara udał się za nim wraz z innymi augustianami na Palatyn. Pragnšł posłuchać, o czym tam będš mówili, a zwłaszcza przekonać się, czy Tygellin nie obmyœli czegoœ nowego na zgubędziewczyny. I ona i Ursus wchodzili wprawdzie niejako pod opiekę ludu i bez wzniecenia rozruchów nikt teraz nie mógł podnieœć na nich ręki, jednak Petroniusz wiedzšc o nienawiœci, jakš płonšł ku niemuwszechwładny prefekt pretorii, przypuszczał, że prawdopodobnie ów, nie mogšc, go wprost dosięgnšć, będzie starał się jeszcze wywrzeć jakimkolwiek sposobem zemstę na jego siostrzeńcu. Nero gniewny był i rozdrażniony, albowiemprzedstawienie skończyło się zupełnie inaczej, niż sobie życzył. Na Petroniusza nie chciał z poczštku ani spojrzeć, lecz ten, nie tracšc zimnej krwi, zbliżył się do niego z całš swobodš arbitra elegancji i rzekł mu: - Czy wiesz, boski, co mi przechodzi przez myœl? Napisz pieœń o dziewicy, którš rozkaz władcy œwiata uwalnia z rogów dzikiego tura i oddaje kochankowi. Grecy majš czułe serca i jestem pewny, że oczaruje ich pieœń taka. Neronowi mimo całego rozdrażnienia myœl taka przypadła do smaku i przypadła podwójnie: naprzód, jako temat do pieœni, apo wtóre, że mógł wysławić w niej samegosiebie jako wspaniałomyœlnego władcę œwiata. Więc popatrzył przez chwilę na Petroniusza, po czym rzekł: - Tak jest! Może masz słusznoœć. Ale czy wypada mi œpiewać własnš dobroć? - Nie potrzebujesz się wymieniać. Każdy w Rzymie odgadnie i tak, o co chodzi, a z Rzymu wieœci rozchodzš się na cały œwiat. - I jesteœ pewien, że się to spodoba w Achai? - Na Polluksa! - zawołał Petroniusz. I odszedł zadowolony, był już teraz bowiem pewien, że Nero, którego całe życie było stosowaniem rzeczywistoœci do pomysłów literackich, nie zechce sobie popsuć tematu, a tym samym zwišże ręce Tygellinowi. Nie zmieniło to jednakże jego zamiaru wyprawienia z Rzymu Winicjusza, jak tylko zdrowie Ligii przestanie stanowić przeszkodę. Toteż ujrzawszy go następnegodnia rzekł mu: - WywieŸ jš do Sycylii. Zaszło coœ takiego, że ze strony cezara nic wam nie grozi, ale Tygellin gotów użyć nawet trucizny, jeœli nie z nienawiœci ku wam, to ku mnie. Winicjusz uœmiechnšł się na to i odrzekł: - Ona była na rogach dzikiego tura, a przecie Chrystus jš ocalił. - To uczcij Go stuwołem - odpowiedział z odcieniem zniecierpliwienia Petroniusz - ale nie każ Mu ocalać jej po raz drugi... Czy pamiętasz, jak Eol przyjšł Odyseusza, gdy wrócił prosić go powtórnie o pomyœlny ładunek wiatrów? Bóstwa nie lubiš się powtarzać. - Gdy wróci jej zdrowie - odrzekł Winicjusz- odwiozę jš do Pomponii Grecyny. - I uczynisz tym słuszniej, że Pomponia leży chora. Mówił mi o tym krewny Aulusów, Antystiusz. Tu zajdš tymczasem takie rzeczy, że ludzie o was zapomnš, a wdzisiejszych czasach najszczęœliwsi ci, o których zapomniano. Niech Fortuna będzie wam słońcem w zimie, a cieniem w lecie! To rzekłszy pozostawił Winicjusza jego szczęœciu, sam zaœ poszedł wybadać Teoklesa o zdrowie i życie Ligii. Lecz jej nie, groziło już niebezpieczeństwo. W podziemiach, przy wycieńczeniu pozostałym po więziennej goršczce, byłoby jš dobiło zgniłe powietrze i niewygody, lecz teraz otaczała jš najtkliwsza opieka i nie tylko dostatek, ale i przepych. Z rozkazu Teoklesa po upływie dwóch dni poczęto jš wynosić do ogrodów otaczajšcych willę, w których pozostawała przez długie godziny. Winicjusz ubierał jej lektykę w anemony, a zwłaszcza w irysy, by jej przypomnieć atrium w domu Aulusów. Nieraz, ukryci w cieniu rozrosłych drzew, rozmawiali, trzymajšc się za ręce, o dawnych bólach i dawnych trwogach. Ligia mówiła mu, że Chrystus umyœlnie przeprowadził go przez mękę, by zmienić duszę jego i podnieœć jš ku sobie, on zaœ czuł, że to prawda i że nie pozostało w nim nic z dawnego patrycjusza, który nie uznawał innego prawa nad własne żšdze. Ale w tych rozpamiętywaniach nie było nic gorzkiego. Zdawało się obojgu, że całe lata przetoczyły się nad ich głowami i że ta straszna przeszłoœć leży już daleko za nimi. Tymczasem ogarniał ich spokój, jakiego nigdy nie doznawali dotychczas. Jakieœ nowe życie, ogromnie błogie, szło ku nim i brało ich w siebie. W Rzymie mógł sobie szaleć cezar i napełniać trwogš œwiat, oni, czujšc nad sobš opiekę stokroć potężniejszš, nie obawiali się już ni jego złoœci, ni jego szaleństw, tak jak gdyby przestał być panem ich życia lub œmierci. Raz, pod zachód słońca, usłyszeli dochodzšce z odległych vivariów ryki lwów i innych dzikich, zwierzšt. Niegdyœ te odgłosy przejęły trwogš Winicjusza, jako zła wróżba. Teraz spojrzeli tylko na siebie z uœmiechem, a potem wznieœli oboje oczy ku zorzom wieczornym. Czasami Ligia, będšc jeszcze osłabionš bardzo i nie mogšcchodzić o własnej mocy, zasypiała wœród ciszy ogrodowej, on zaœ czuwał nad niš i wpatrujšc się w jej uœpionš twarz myœlał mimo woli, że to już nie ta Ligia, którš spotkał u Aulusów. Jakoż więzienie i choroba zgasiły w częœci jej urodę. Wówczas, gdy widywał jš u Aulusów, i póŸniej, gdy przyszedł porwać jš do domu Miriam, była tak cudna jak posšg i zarazemkwiat; teraz twarz jej stała się niemal przezroczysta, ręce wychudły, ciało wyszczuplało przez chorobę, usta pobladłyioczy nawet zdawały się być mniej błękitne niż przedtem. Złotowłosa Eunice, która przynosiła jej kwiaty i drogocenne tkaniny dla przykrywania jej nóg, wyglšdała przy niej jak bóstwo cypryjskie. Esteta Petroniusz napróżno silił się, by wynaleŸć w niej dawne ponęty, i wzruszajšc ramionami myœlał w duszy, że ów cień z Pól Elizejskich nie był wart tych zachodów, tych bólów i mšk, które o mało nie wyssały życia Winicjuszowi. Lecz Winicjusz, który kochał teraz jej duszę, kochał jš tylko tym bardziej i gdy czuwał nad uœpionš, wydawało mu się, że czuwa nad œwiatem całym. Rozdział LXIX Wieœć o cudownym ocaleniu Ligii szybko rozniosła się wœród rozbitków chrzeœcijańskich, którzy ocaleli dotychczasz pogromu. Wyznawcy poczęli się schodzić, by oglšdać tę, nad którš jawnie okazała sięłaska Chrystusowa. Przyszedł naprzód młody Nazariusz z Miriam, u których krył się dotychczas Piotr Apostoł, a za nimi œcišgali i inni. Wszyscy razem, wraz z Winicjuszem, Ligiš i chrzeœcijańskimi niewolnikami Petroniusza, słuchali ze skupieniem opowiadania Ursusa o głosie, który odezwał się w jego duszy i nakazał mu walczyć z dzikim zwierzęciem, i wszyscy odchodzili z otuchš i nadziejš, że Chrystus nie pozwoli jednak wyplenić na ziemi do reszty swych wyznawców, zanim sam przyjdzie na sšd straszliwy. I nadziejata podtrzymywała ich serca, albowiem przeœladowanie nie ustawało dotšd. Kogo tylko głos publiczny wskazał jako chrzeœcijanina, tego wigilowie miejscy porywali natychmiast do więzienia. Ofiar wprawdzie było już mniej, bo ogół wyznawców schwytano i wymęczono, pozostali zaœ albo wyszli z Rzymu, by w odległych prowincjach przeczekać burzę, albo kryli się najstaranniej, nie odważajšc się, zbierać na wspólne modlitwy, inaczej, jak w arenariach leżšcych poza miastem. Jednakże œledzono ich jeszcze i pomimo iż właœciwe igrzyska były już ukończone, zachowywano ich na następne lub sšdzono doraŸnie. Jakkolwiek lud rzymski nie wierzył już, by chrzeœcijanie byli sprawcami pożaru miasta, jednakże ogłoszono ich za nieprzyjaciół ludzkoœci i państwa i edykt przeciw nim trwał cišgle w dawnej mocy. Piotr Apostoł długo nie œmiał ukazać się w domu Petroniusza, wreszcie jednak pewnego wieczoru Nazariusz oznajmił jegoprzybycie. Ligia, która chodziła już o swej mocy, i Winicjusz wybiegli na jego spotkaniei poczęli obejmować jego nogi, on zaœ witałich ze wzruszeniem tym większy, że niewiele pozostało mu już owiec w tej trzodzie, nad którš rzšdy zdał mu Chrystus, a nad której losem płakało terazjego wielkie serce. Toteż gdy Winicjusz rzekł mu: "Panie! Za twojš to, przyczynš Zbawiciel powrócił mi jš", on odrzekł: "Powrócił ci jš dla wiary twojej i dlatego, by nie zamilkły wszystkie usta, które wyznawały imię Jego." I widocznie myœlał wówczas o tych tysišcach dzieci swych, porozdzieranych przez dzikie zwierzęta, o tych krzyżach, którymi nabite były areny, io tych słupach ognistych w ogrodach "Bestii", albowiem mówił to z żałoœciš wielkš. Winicjusz i Ligia zauważyli też, że włosy jego pobielały zupełnie, cała postaćpochyliła się, a w twarzy tyle miał smutku i cierpienia, jak by przeszedł przez wszystkie te bóle i męki, przez które przeszły ofiary wœciekłoœci i szału Nerona. Lecz oboje rozumieli już, że gdy Chrystus sam poddał się męce i œmierci, nie może uchylić się od niej nikt. Jednakże krajało się w nich serce na widok Apostoła, przygniecionego brzemieniem lat, trudu i bólu. Więc Winicjusz, który za kilka już dni zamierzał odwieŸć Ligię do Neapolis, gdzie mieli spotkać Pomponię i udać się dalej do Sycylii, poczšł go błagać,by wraz z nimi opuœcił Rzym. Lecz Apostoł położył rękę na jego głowie iodpowiedział: - Słyszę oto w duszy słowa Pana, który nad Jeziorem Tyberiadzkim rzekł mi: "Gdyœ był młodszym, opasowałeœ się i chodziłeœ,kędyœ chciał, lecz gdy się zestarzejesz, wycišgniesz ręce twe, a inny cię opasze i poprowadzi, gdzie ty nie chcesz." Słuszna przeto, bym poszedł za trzodš mojš. A gdy umilkli nie rozumiejšc, co mówi, dodał: - Dobiega końca trud mój, ale goœcinnoœć i odpocznienie znajdę dopiero w domu Pana. Po czym zwrócił się do nich, mówišc: - Pamiętajcie mnie, bom was umiłował, jako ojciec miłuje dzieci swoje, a co w życiu czynić będziecie, czyńcie na chwałę Pana. Tak mówišc podniósł nad nimi swe stare drżšce dłonie i błogosławił ich, oni zaœ tulili się do niego, czujšc, że to jest ostatnie może błogosławieństwo, jakie z jego ršk otrzymujš. Przeznaczonym im jednak było widzieć go raz jeszcze. W kilka dni póŸniej Petroniusz przyniósł groŸne wieœci z Palatynu. Odkrytotam, iż jeden z wyzwoleńców cezara był chrzeœcijaninem, i znaleziono u niego listy Apostołów Piotra i Pawła z Tarsu oraz listyJakuba, Judy i Jana. Przebywanie Piotra w Rzymie było już poprzednio wiadomym Tygellinowi, sšdził jednak, że ów zginšł wraz z tysišcami innych wyznawców. Terazwydało się, że dwaj naczelnicy nowej wiary sš dotychczas przy życiu i znajdujš się w stolicy, postanowiono więc odnaleŸć ich i chwycić za wszelkš cenę, gdyż spodziewano się, iż dopiero wraz z ich œmierciš ostatnie korzenie nienawistnej sekty zostanš wyrwane. Petroniusz słyszałod Westynusa, iż sam cezar wydał rozkaz, by w cišgu trzech dni i Piotr, i Paweł z Tarsu byli już w Mamertyńskim więzieniu, iże całe oddziały pretorianów wysłano dla przetrzšœnięcia wszystkich domów na Zatybrzu. Winicjusz, usłyszawszy o tym, postanowił pójœć ostrzec Apostoła. Wieczorem obaj z Ursusem, przywdziawszy galijskie płaszczeosłaniajšce twarze, udali się do domu Miriam, u której Piotr przebywał, położonego na samym krańcu zatybrzańskiej częœci miasta, u stóp Janikulskiego Wzgórza. Po drodze widzieli domy otoczone żołnierzami, których prowadzili jacyœ nieznani ludzie. Dzielnica była zaniepokojona, a miejscami zbierały się gromady ciekawych. Tu i owdzie centurionowie badali schwytanych więŸniów,wypytujšc ich o Piotra Symeona i o Pawła zTarsu. Ursus i Winicjusz wyprzedziwszy żołnierzy doszli jednak szczęœliwie do mieszkania Miriam, w którym zastali Piotra otoczonegogarstkš wiernych. Tymoteusz, pomocnik Pawła z Tarsu, i Linus znajdowali się również przy boku Apostoła. Na wieœć o bliskim niebezpieczeństwie Nazariusz wyprowadził wszystkich ukrytym przejœciem do furtki ogrodowej, anastępnie do opuszczonych kamieniołomów, odległych o kilkaset kroków od bramy Janikulskiej. Ursus musiał przy tym nieœć Linusa, którego koœci, połamane przez tortury, nie zrosły się dotychczas. Raz jednak znalazłszy się w podziemiu, uczuli się bezpieczni i przy œwietle kaganka, któryrozniecił Nazariusz, poczęli cichš naradę, jak ratować drogie im życie Apostoła. - Panie - rzekł mu Winicjusz - niech jutro œwitaniem Nazariusz wyprowadzi cię z miasta ku Górom Albańskim. Tam cię odnajdziem i zabierzemy cię do Ancjum, gdzie czeka statek, który ma przewieŸć nasoboje do Neapolis i Sycylii. Szczęœliwy będzie dzień i godzina, w której wstšpisz wdom mój i pobłogosławisz moje ognisko. Inni słuchali go z radoœciš i nastawali na Apostoła, mówišc: - Chroń się, pasterzu nasz, albowiem nie ostać ci się w Rzymie. Przechowaj żywš prawdę, aby nie zginęła wraz z nami i tobš.Wysłuchaj nas, którzy błagamy cię jak ojca. - Uczyń to w imię Chrystusa! - wołali inni czepiajšc się szat jego. On zaœ odpowiedział: - Dzieci moje! Któż wie, kiedy mu Pan kres żywota naznaczy? Lecz nie mówił, że nie opuœci Rzymu, i samwahał się, co uczynić, gdyż już od dawna wkradła się w duszę jego niepewnoœć, a nawet i trwoga. Oto trzoda jego była rozproszona, dzieło zburzone, Koœciół, który przed pożarem miasta wybujał jak drzewo wspaniałe, obróciła w proch moc "Bestii". Nie zostało nic prócz łez, nic no węty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żjPIcEk™×Elpn cF€mŢÔFn˛"ÉcG€o{1Ő \Gprócz wspomnień, mšk i œmierci. Siejba wydała plon obfity, ale szatan wdeptał go w ziemię. Zastępy aniołów nie przyszły na pomoc ginšcym i oto Nero rozsiada się w chwale nad œwiatem, straszny, potężniejszyniż kiedykolwiek, pan wszystkich mórz i wszystkich lšdów. Nieraz już Boży rybak wycišgał w samotnoœci ręce ku niebu i pytał: "Panie! Co mam czynić? Jakoż mi się ostać? i jakoż, starzec bezsilny, mam walczyć z tš nieprzebranš siłš Złego, któremu pozwoliłeœ władać i zwyciężać?" I wołał tak z głębi niezmiernego bólu, powtarzajšc w duszy: "Nie masz już onych owiec, które mi paœć kazałeœ, nie masz Twego Koœcioła, pustka i żałoba w Twej stolicy, więc co mi teraz rozkażesz? Mam-litu zostać czy też wyprowadzić resztę trzody, abyœmy gdzieœ za morzami sławili w ukryciu imię Twoje?" I wahał się. Wierzył, że prawda żywa nie zginie i musi przeważyć, ale chwilami myœlał, że nie przyszedł jeszcze jej czas, który nadejdzie wówczas dopiero, gdy Pan zstšpi na ziemię w dzień sšdu w chwale i potędze stokroć od Neronowej potężniejszej. Często wydawało mu się, iż jeœli sam opuœci Rzym, wierni pójdš za nim, a on zawiedzie ich wówczas aż hen, do cienistych gajów Galilei, nad cichš toń Tyberiadzkiego Morza, do pasterzy, spokojnych jak gołębie lub jak owce, które się tam pasš wœród czšbrów i nardu. I coraz większa chęć ciszy i wypoczynku, coraz większa tęsknota za jeziorem i Galileš ogarniała rybacze serce, coraz częstsze łzy napływały do oczu starca. Lecz gdy na chwilę uczynił już wybór, ogarniał go nagły strach i niepokój. Jakoż mu opuœcić to miasto, w którym tyle krwi męczeńskiej wsiškło w ziemię i gdzie tyle ust konajšcych dawało œwiadectwo prawdzie? Ma-li on jeden uchylić się od tego? I co odpowie Panu, gdy usłyszy słowa: "Oto oni pomarli za wiarę swojš, a ty uciekłeœ?" Noce i dni upływały mu w trosce i zmartwieniu. Inni, których rozdarły lwy, których poprzybijano na krzyże, których popalono w ogrodach cezara, posnęli po chwilach męki w Panu, on zaœ spać nie mógł i czuł mękę większš od tych wszystkich, które obmyœlali kaci dla ofiar. Œwit często już bielił dachy domów, gdy on wołał jeszcze z głębi rozżalonego serca: - Panie, przecz mi tu przyjœć kazałeœ i w tym gnieŸdzie Bestii założyć stolicę Twojš? Przez trzydzieœci cztery lat od œmierci Pana swego nie zaznał spoczynku. Z koszturem w ręku obiegał œwiat i opowiadał "dobrš nowinę". Siły jego wyczerpały się w podróżach i trudach, aż wreszcie gdy w tym grodzie, który był głowš œwiata, utwierdził dzieło Mistrza, jedno ogniste tchnienie Złoœci zżegło je, i widział, że walkę trzeba podjšć na nowo. Ijakš walkę! Z jednej strony cezar, senat, lud, legie obejmujšce żelaznš obręczš cały œwiat, nieprzeliczone grody, nieprzeliczone ziemie, potęga, jakiej oko ludzkie nie widziało, z drugiej strony on, tak zgięty wiekiem i pracš, że drżšce jego ręce zaledwie już zdołały unieœć kij podróżny. Więc chwilami mówił sobie, że nie jemu, mierzyć się z cezarem Romy i że dzieła tego może dokonać tylko sam Chrystus. Wszystkie te myœli przebiegały teraz przezjego stroskanš głowę, gdy słuchał próœb ostatniej garstki swych wiernych, oni zaœ, otaczajšc go coraz ciaœniejszym kołem, powtarzali błagalnymi głosami: - Chroń się, Rabbi, i nas wyprowadŸ spod mocy Bestii. Wreszcie i Linus pochylił przed nim swš umęczonš głowę. - Panie! - mówił - tobie Zbawiciel kazał paœć owce swoje, ale nie ma już tu ich lub jutro ich nie będzie, więc idŸ tam, gdzie je odnaleŸć jeszcze możesz. Oto żywe jeszczesłowo Boże i w Jeruzalem, i w Antiochii, i w Efezie, i w innych miastach. Co wskóraszzostawszy w Rzymie? Gdy legniesz, powiększysz tylko tryumf Bestii. Janowi Pannie oznaczył kresu życia, Paweł jest obywatelem rzymskim i bez sšdu karać go nie mogš, lecz jeœli nad tobš, Nauczycielu, rozsroży się moc piekielna, wówczas ci, w których upadło już serce, pytać będš: "Któż jest nad Nerona?" Tyœ jest opokš, naktórej zbudowany jest Koœciół Boży. Daj nam umrzeć, ale nie pozwól na zwycięstwo Antychrysta nad Namiestnikiem Bożym i nie wracaj tu, póki Pan nie skruszy tego, którywytoczył krew niewinnš. - Patrz na łzy nasze! - powtarzali wszyscy obecni. Łzy spływały i po twarzy Piotra. Po chwili jednak podniósł się i wycišgajšc nad klęczšcymi dłonie rzekł: - Niech imię Pańskie będzie uwielbione i niech się stanie wola Jego! Rozdział LXX O brzasku następnego dnia dwie ciemne postaci posuwały się drogš Appijskš ku równinom Kampanii. Jednš z nich był Nazariusz, drugš Piotr Apostoł, który opuszczał Rzym i męczonychw nim współwyznawców. Niebo na wschodzie przybrało już leciuchny odcień zielony, który z wolna, coraz wyraŸniej bramował się u dołu barwš szafrannš. Drzewa o srebrnych liœciach, białe marmury willi i łuki wodocišgów, biegnšce przez równinę ku miastu, wychylały się z cienia. Rozjaœniała się stopniowo zielonoœć nieba nasycajšc się złotem. Za czym wschód zaczšł różowieć i rozœwiecił Góry Albańskie, które ukazały się cudne, liliowe,jakby z samych tylko blasków złożone. Œwitodbijał się w drżšcych na liœciach drzew kroplach rosy. Mgła rzedła odkrywajšc coraz szerszy widok na równinę, na leżšce na niej domy, cmentarze, miasteczka i kępydrzew, między którymi bielały kolumny œwištyń. Droga była pusta. Wieœniacy, którzy zwozili jarzyny do miasta, nie zdšżyli jeszcze widocznie pozaprzęgać do wózków. Od płyt kamiennych, którymi aż dogór wyłożony był goœciniec, szedł w ciszy odgłos drewnianych postołów, jakie podróżni mieli na nogach. Potem słońce wychyliło się przez przełęczgór, ale zarazem dziwny widok uderzył oczy Apostoła. Oto wydało mu się, iż złocisty kršg, zamiast wznosić się wyżej i wyżej na niebie, zsunšł się ze wzgórz i toczy się po drodze. Wówczas Piotr zatrzymał się i rzekł: - Widzisz tę jasnoœć, która zbliża się ku nam? - Nie widzę nic - odpowiedział Nazariusz. Lecz Piotr po chwili ozwał się przysłoniwszy oczy dłoniš: - Jakowaœ postać idzie ku nam w blasku słonecznym. Do uszu ich nie dochodził jednak najmniejszy odgłos kroków. Naokół było cicho zupełnie. Nazariusz widział tylko, że w dali drżš drzewa, jak by je ktoœ potrzšsał, a blask rozlewa się coraz szerzej na równinie. I poczšł patrzeć ze zdziwieniem na Apostoła. - Rabbi! Co ci jest? - zawołał z niepokojem.A z ršk Piotra kosztur podróżny wysunšł się na ziemię, oczy patrzyły nieruchomie przed siebie, usta były otwarte, w twarzy malowało się zdumienie, radoœć, zachwyt. Nagle rzucił się na kolana z wycišgniętymi przed się ramionami, a z ust jego wyrwał się okrzyk: - Chryste! Chryste!... I przypadł głowš do ziemi, jak by całowałczyjeœ stopy. Długo trwało milczenie, po czym w ciszy ozwały się przerywane łkaniem słowa starca: - Quo vadis, Domine?... I nie słyszał odpowiedzi Nazariusz, lecz do uszu Piotrowych doszedł głos smutny i słodki, który rzekł: - Gdy ty opuszczasz lud mój, do Rzymu idę, by mnie ukrzyżowano raz wtóry. Apostoł leżał na ziemi, z twarzš w prochu,bez ruchu i słowa. Nazariuszowi wydało się już, że omdlał lub umarł, ale on powstał wreszcie, drżšcymi rękoma podniósł kij pielgrzymi i nic nie mówišc zawrócił ku siedmiu wzgórzom miasta. Pacholę zaœ, widzšc to, powtórzyło jak echo: - Quo vadis, Domine?... - Do Rzymu - odrzekł cicho Apostoł. I wrócił. Paweł, Jan, Linus i wszyscy wierni przyjęligo ze zdumieniem i z trwogš tym większš, że właœnie o brzasku, zaraz po jego wyjœciu, pretorianie otoczyli mieszkanie Miriam i szukali w nim Apostoła. Lecz on nawszystkie pytania odpowiadał im tylko z radoœciš i spokojem: - Panam widział! I tegoż jeszcze wieczora udał się na cmentarz ostriański, aby nauczać i chrzcić tych, którzy chcieli się skšpać w wodzie życia. I odtšd przychodził tam codziennie, a za nim cišgnęły co dzień liczniejsze tłumy. Zdawało się, że z każdej łzy męczeńskiej rodzš się nowi wyznawcy i że każdy jęk na arenie odbija się echem w tysišcznych piersiach. Cezar pławił się we krwi, Rzym icały œwiat pogański szalał. Ale ci, którym doœć było zbrodni i szału, ci, których deptano, ci których życie było życiem niedoli i ucisku, wszyscy pognębieni, wszyscy smutni, wszyscy nieszczęœni przychodzili słuchać dziwnej powieœci o Bogu, który z miłoœci dla ludzi dał się ukrzyżować, by odkupić ich winy. Odnajdujšc zaœ Boga, którego mogli kochać,odnajdowali to, czego nie mógł dać dotychczas nikomu œwiat ówczesny - szczęœcie z miłoœci. A Piotr zrozumiał, że ni cezar, ni wszystkie jego legie nie zmogš prawdy żywej, że nie zalejš jej ni łzy, ni krew i żeteraz dopiero zaczyna się jej zwycięstwo. Zrozumiał również, dlaczego Pan zawrócił go z drogi: oto to miasto pychy, zbrodni, rozpusty i potęgi poczynało być jego miastem i podwójnš stolicš, z której płynšłna œwiat rzšd ciał i dusz. Rozdział LXXI Aż wreszcie spełnił się czas dla obu Apostołów. Ale jak by na zakończenie służby, danym było Bożemu rybakowi ułowić dwie dusze nawet i w więzieniu. Żołnierze Processus i Martynianus, którzy pilnowali go w więzieniu Mamertyńskim, przyjęli chrzest. Po czym nadeszła godzina męki. Nerona nie było wówczas w Rzymie. Wyrok wydali Helius i Politetes, dwaj wyzwoleńcy, którym cezar powierzył na czas swej niebytnoœci rzšdy nad Rzymem. Wiekowego Apostoła poddano naprzód przepisanej przez prawo chłoœcie, a następnego dnia wywiedziono za mury miasta, ku Wzgórzom Watykańskim, gdzie miał ponieœć przeznaczonš mu karę krzyża.Żołnierzy dziwił tłum, który zebrał się przed więzieniem, gdyż w pojęciu ich œmierć prostego człowieka i w dodatku cudzoziemca nie powinna była budzić tyle zajęcia, nie rozumieli zaœ, że korowód ów nie składał się z ciekawych, ale z wyznawców, pragnšcych odprowadzić na miejsce kaŸni Wielkiego Apostoła. Po południu otworzyły się wreszcie bramy więzienia i Piotr ukazał się wœród oddziału pretorianów. Słońce zniżyło się już nieco ku Ostii, dzień był cichy i pogodny. Piotrowize względu na jego sędziwe lata nie kazano nieœć krzyża, sšdzono bowiem, że go udŸwignšć nie zdoła, ani też nie założono mu wideł na szyję, by mu nie utrudniać pochodu. Szedł wolny i wierni mogli go widzieć doskonale. W chwili gdy wœród żelaznych hełmów żołnierskich ukazała sięjego biała głowa, płacz rozległ się w tłumie, lecz natychmiast prawie ustał, albowiem twarz starca miała w sobie tyle pogody i takš jaœniała radoœciš, iż wszyscypojęli, że to nie ofiara idzie ku straceniu, ale zwycięzca odbywa pochód tryumfalny. Jakoż tak było. Rybak, zwykle pokorny i pochylony, szedł teraz wyprostowany, wyższy wzrostem od żołnierzy, pełen powagi. Nigdy nie widziano w postawie jegotyle majestatu. Zdawać by się mogło, iż to monarcha posuwa się, otoczony przez lud i żołnierzy. Ze wszystkich stron podniosły się głosy: "Oto Piotr odchodzi do Pana." Wszyscy jak by zapomnieli, że czeka go męka i œmierć. Szli w uroczystym skupieniu,ale w spokoju, czujšc, że od œmierci na Golgocie nie stało się dotychczas nic równiewielkiego i że jako, tamta odkupiła œwiat cały tak ta ma odkupić to miasto. Po drodze ludzie zatrzymywali się ze zdziwieniem na widok tego starca, wyznawcy zaœ, kładnšc im ręce na ramiona, mówili spokojnymi głosami: - Patrzcię, jako umiera sprawiedliwy, któryznał Chrystusa i opowiadał miłoœć na œwiecie. A owi wpadali w zadumę, po czym odchodzilimówišc sobie: - Zaprawdę, ten nie mógł być niesprawiedliwy! Po drodze milkły wrzaski i wołania uliczne.Orszak posuwał się wœród domów œwieżo wzniesionych, wœród białych kolumn œwištyń, nad których naczółkami wisiało niebo głębokie, ukojone i błękitne. Szli w ciszy; czasem tylko zabrzęczały zbroje żołnierzy lub podniósł się szmer modlitw. Piotr słuchał ich i twarz jaœniała mu corazwiększš radoœciš, albowiem wzrok jego zaledwie mógł ogarnšć owe tysišce wyznawców. Czuł, że dzieła dokonał, i wiedział już, że ta prawda, którš całe życie opowiadał, zaleje wszystko jak fala iże nic już powstrzymać jej nie zdoła. A takmyœlšc, podnosił oczy ku górze i mówił: - Panie, kazałeœ mi podbić ten gród, który panuje œwiatu, więcem go podbił. Kazałeœ mi założyć w nim stolicę swojš, więcem jš założył. To Twoje miasto teraz, Panie, a jaidę do Ciebie, bom się spracował bardzo. Przechodzšc więc koło œwištyń mówił im: - Chrystusowymi œwištyniatni będziecie. Patrzšc na roje ludzi, przesuwajšcych się przed jego oczyma, mówił im: - Chrystusowymi będš wasze dzieci sługami. I szedł w poczuciu spełnionego podboju, œwiadom swej zasługi, œwiadom mocy, ukojony, wielki. Żołnierze poprowadzili go przez most Tryumfalny17, jak by mimo wolidajšc jego tryumfowi œwiadectwo, i wiedli dalej ku Naumachii i cyrkowi. Wierni z Zatybrza przyłšczyli się do pochodu i uczyniła się gęstwa ludu tak wielka, iż centurion przywodzšcy pretorianom domyœliwszy się wreszcie, iż prowadzi jakowegoœ arcykapłana, którego otaczajš wierni, zaniepokoił się zbyt małš liczbš żołnierzy. Lecz ani jeden okrzyk oburzenia lub wœciekłoœci nie ozwał się w tłumie. Twarze były przejęte wielkoœciš chwili, uroczyste i zarazem pełne oczekiwania, niektórzy bowiem wyznawcy przypominajšc sobie, iż przy œmierci Pana ziemia rozstępowała się z przerażenia, a umarli podnosili się z globów, myœleli, że i teraz nastšpiš może jakieœ znaki widome, po których nie zatrze się przez wieki œmierć Apostoła. Inni mówili sobie nawet: - A nuż Pan wybierze godzinę Piotrowš, abyzstšpić z nieba, jako był przyobiecał, i uczynić sšd nad œwiatem. W tej zaœ myœli polecali się miłosierdziu Zbawiciela. Ale naokół było spokojnie. Wzgórza zdawały się wygrzewać i odpoczywać w słońcu. Pochód zatrzymał się wreszcie między cyrkiem a Wzgórzem Watykańskim. Żołnierze wzięli się teraz do kopania dołu, inni położyli na ziemi krzyż, młoty i gwoŸdzie, czekajšc, póki przygotowania niezostanš ukończone, tłum zaœ, cichy zawszei skupiony, klęknšł naokół. Apostoł, z głowš w promieniach i złotych blaskach, zwrócił się po raz ostatni ku miastu. Z dala, nieco w dole, widać było Tybr œwiecšcy; po drugim brzegu Pole Marsowe, wyżej mauzoleum Augusta, niżej olbrzymie termy, które Nero właœnie był wznosić poczšł, jeszcze niżej teatr Pompejusza, a za nimi miejscami widne, miejscami zakryte przez inne budowy Saepta Julia, mnóstwo portyków, œwištyń, kolumn, spiętrzonych gmachów i wreszcie hen, w dali, wzgórza oblepione domami, olbrzymie rojowisko ludzkie, którego krańce niknęły w mgle błękitnej, gniazdo zbrodni, ale i siły, szaleństwa, ale i ładu, które stało się głowš œwiata, jego ciemięzcš, ale zarazem jego prawem i pokojem, wszechpotężne, nieprzemożone, wieczyste. Piotr zaœ, otoczony, żołnierzami, spoglšdałna nie tak, jak by spoglšdał władca i król na swe dziedzictwo. I mówił mu: "Odkupioneœ jest i moje." A nikt, nie tylko między żołnierstwem kopišcym dół, w który miano wstawić krzyż, ale nawet między wyznawcami, nie umiał odgadnšć, że istotnie stoi między nimi prawdziwy władca tego grodu i że minš cezarowie, przepłynš fale barbarzyńców, minš wieki, a ów starzec będzie tu panował nieprzerwanie. Słońce chyliło się jeszcze bardziej ku Ostiiistało się wielkie i czerwone. Cała zachodnia strona nieba poczęła płonšć blaskiem niezmiernym. Żołnierze zbliżyli siędo Piotra, by go rozebrać. Lecz on, modlšc się, wyprostował się naglei wycišgnšł wysoko prawicę. Oprawcy zatrzymali się jakby onieœmieleni jego postawš; wierni zatrzymali również oddech w piersiach, sšdzšc, że chce przemówić, i nastała cisza niezmšcona. On zaœ, stojšc na wzniesieniu, poczšł wycišgniętš prawicš czynić znak krzyża, błogosławišc w godzinie œmierci: - Urbi et orbi! A w ten sam cudny wieczór inny oddział żołnierzy prowadził drogš Ostyjskš Pawła z Tarsu ku miejscowoœci zwanej Aquae Salviae. I za nim również postępowała gromada wiernych, których nawrócił, a on poznawał bliższych znajomych, zatrzymywał się i rozmawiał z nimi, gdyż jako obywatelowi rzymskiemu, straż okazywała mu większe względy. Za bramš, zwanš Tergemina, spotkał Plautyllę, córkę prefekta Flawiusza Sabinusa, i widzšc jej młodš twarz zalanš łzami, rzekł: - Plautyllo, córko Zbawienia wiecznego, ". Nie zostało nic prócz łez, nic no węty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żpPš OGqę j GH€rTScI€s§%DcItë4p DIodejdŸ w pokoju. Pożycz mi tylko zasłony, którš zawišżš mi oczy w chwili, gdy będę odchodził do Pana. I wzišwszy zasłonę szedł dalej, z twarzš tak pełnš radoœci, z jakš robotnik, który przepracował dobrze dzień cały, wraca dodomu. Myœli jego, podobne do Piotrowych, były spokojne i pogodne jak owo niebo wieczorne. Oczy patrzyły w zamyœleniu na równinę, która cišgnęła się przed nim, i naGóry Albańskie, zanurzane w œwietle. Rozpamiętywał o swoich podróżach, o trudach i pracy, o walkach, w których zwyciężał, i koœciołach, które po wszystkich ziemiach i za wszystkimi morzami założył, i myœlał, że dobrze zarobił na spoczynek. I on także dzieła dokonał. Czuł, że siejby jego nie rozwieje już wiatr złoœci. Odchodził z tš pewnoœciš,że w walce, którš jego Prawda wypowiedziała œwiatu, ona zwycięży, i niezmierna pogoda zstępowała mu do duszy.Droga na miejsce stracenia była daleka i wieczór poczšł zapadać. Góry stały się purpurowe, a podnóża ich zapadały z wolnaw cień. Trzody wracały do domów. Gdzieniegdzie szły gromadki niewolników z narzędziami pracy na ramionach. Przed domami na drodze bawiły się dzieci spoglšdajšc z ciekawoœciš na przechodzšcy oddział żołnierzy. W tym zaœ wieczorze, wtym przezroczym złotym powietrzu był nietylko spokój i ukojenie, ale jakowaœ harmonia, która z ziemi zdawała się podnosić ku niebu. A Paweł słyszał jš i serce przepełniało mu się radoœciš na myœl, że do owej muzyki œwiata dodał dŸwięk jeden, którego nie było dotšd, a bezktórego ziemia cała była "jako miedŸ brzškajšca i jako cymbał brzmišcy". I przypomniał sobie, jako uczył ludzi miłoœci, jako im mówił, iż choćby rozdali majętnoœć na ubogich i choćby posiedli wszystkie języki i wszystkie tajemnice, i wszystkie nauki, niczym nie będš bez miłoœci, która jest łaskawa, cierpliwa, która złego nie wyrzšdza, nie pragnie czci,wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, wszystkiego się nadziewa, wszystko wytrwa. Oto mu wiek życia spłynšł na nauczaniu ludzi takiej prawdy. A teraz mówił sobie w duszy: "Jakaż siły jej sprosta i cóż jš zwycięży? Jakoż przytłumić jš zdoła cezar, choćby dwakroć miał tyle legionów, dwakroć tyle miast i mórz, i ziem, i narodów?" I szedł po zapłatę jako zwycięzca. Orszak porzucił wreszcie wielkš drogę i skręcił na wschód wšskš œcieżkš ku Salwijskim Wodom. Na wrzosach leżało słońce czerwone. Przy Ÿródle centurion zatrzymał żołnierzy, albowiem chwila nadeszła. Lecz Paweł zarzuciwszy na ramię zasłonę Plautylii, aby zawišzać sobie niš oczy, wzniósł po raz ostatni Ÿrenice pełne niezmiernego spokoju ku odwiecznym blaskom wieczornym i modlił się. Tak! chwila nadeszła, ale on widział przed sobš wielki goœciniec z zórz, wiodšcy ku niebu, i w duszy mówił sobie te same słowa, którepoprzednio w poczuciu swej spełnionej służby i bliskiego końca napisał: "Potykaniem dobrym potykałem się, wiaręmzachował, zawodum dokonał, na ostatek przeznaczon mi jest wieniec sprawiedliwoœci." Rozdział LXXII A Rzym szalał po dawnemu, tak iż zdawało się, że to miasto, które podbiło œwiat, poczyna się wreszcie z braku przewodników rozdzierać samo w sobie. Jeszcze zanim dla Apostołów wybiła ostatnia godzina, przyszedł spisek Pizona, a po nim koœba, tak nieubłagana najwyższych głów w Rzymie, że tym nawet, którzy widzieli bóstwo w Neronie, wydał się on w końcu bóstwem œmierci. Żałoba padła na miasto, strach rozsiadł się po domach i w sercach, ale portyki wieńczyły się bluszczem i kwiatami, nie wolno było okazywać żalu po zmarłych. Ludzie, którzy budzili się z rana, zadawali sobie pytanie, czyja dziœ kolej nadejdzie. Orszak mar, cišgnšcych za cezarem, powiększał się z dniem każdym. Pizo przypłacił głowš spisek, a za nim poszli Seneka i Lukan, Feniusz Rufus i Plaucjusz Lateranus, i Flawiusz Scewinus, i Afraniusz Kwincjanus, i rozpustny towarzysz szaleństw cezara Tuliusz Senecjo, i Prokulus, i Ararykus, i Tugurynus, i Gratus, i Silanus, i Proksymus,i Subriusz Flawiusz, niegdyœ oddany całš duszš Neronowi, i Sulpicjusz Asper. Jednych gubiła własna nikczemnoœć, innychbojaŸń, innych bogactwa, innych męstwo. Cezar, przerażony samš liczbš spiskowych,okrył żołnierstwem mury i trzymał miastojakby w oblężeniu, wysyłajšc co dzień centurionów z wyrokami œmierci do podejrzanych domów. Skazani płaszczyli sięjeszcze w listach, pełnych pochlebstw, dziękujšc cezarowi za wyrok i zapisujšc muczęœć mienia, aby resztę dla dzieci ocalić. Zdawało się w końcu, że Nero umyœlnie przebiera wszelkš miarę, by się przekonać,do jakiego stopnia znikczemnieli ludzie i jak długo zniosš krwawe rzšdy. Za spiskowymi wytracono ich krewnych, przyjaciół i prostych nawet znajomych. Mieszkańcy wspaniałych, wzniesionych po pożarze domów, wychodzšc na ulicę, byli pewni, iż ujrzš całe szeregi pogrzebów. Pompejusz, Korneliusz Marcjalis, Flawiusz Nepos i Stacjusz Domicjusz zginęli, oskarżeni o brak miłoœci dla cezara; Nowiusz Pryskus, jako przyjaciel Seneki; Rufriusza Kryspina pozbawiono prawa ogniaiwody dlatego, że niegdyœ był mężem Poppei.Wielkiego Trazeasza zgubiła cnota, wielu przypłaciło życiem szlachetne pochodzenie,nawet i Poppea padła ofiarš chwilowego uniesienia cezara. A senat płaszczył się przed straszliwym władcš, wznosił na jego czeœć œwištynie, czynił wota za jego głos, wieńczył jego posšgi i przeznaczył mu kapłanów, jak bóstwu. Senatorowie ze drżeniem w duszy szli na Palatyn, by wielbić œpiew "Periodonicesa" i szaleć z nim razem wœródorgii nagich ciał, wina i kwiatów. A tymczasem z dołu, na roli przesiškłej krwiš i łzami, wzrastała cicho, ale coraz potężniej, siejba Piotrowa. Rozdział LXXIII Winicjusz do Petroniusza: "Wiemy i tu, carissime, co dzieje się w Rzymie, a czego nie wiemy, to nam dopowiadajš listy twoje. Gdy rzucisz kamieńw wodę, fale rozchodzš się coraz dalej i dalej naokół, więc ta fala szału i złoœci doszła z Palatynu aż do nas. Po drodze do Grecji był tu wysłany przez cezara Karynas, który złupił miasta i œwištynie, by próżny skarb zapełnić. Za cenę potu i łez ludzkich buduje się w Rzymie Domus Aurea. Być może, że œwiat nie oglšdał dotšdtakiego domu, ale też nie oglšdał i krzywd takich. Ty przecie znasz Karynasa. Podobnym do niego był Chilo, zanim œmierciš nie odkupił życia. Lecz do leżšcychw naszym pobliżu miasteczek nie dotarli jego ludzie, może dlatego, że nie masz w nich œwištyń ni skarbów. Pytasz, czyœmy bezpieczni? Odpowiem ci tylko, żeœmy zapomniani, i niech ci to starczy za odpowiedŸ. Oto w tej chwili z portyku, pod którym piszę, widzę naszš spokojnš zatokę,a na niej Ursusa w łodzi, zapuszczajšcego sieć w jasne tonie. Żona moja przędzie czerwonš wełnę obok mnie, a w ogrodach pod cieniem drzew migdałowych œpiewajš nasi niewolnicy. O, co za spokój, carissime,ijakie zapomnienie dawnych trwóg i boleœci! Ale to nie Parki, jak piszesz, przędš tak słodko nić naszego żywota, to błogosławi nam Chrystus, umiłowany nasz Bóg i Zbawiciel. Żal i łzy znamy, bo nasza prawdakaże nam płakać nad cudzš niedolš, ale nawet i w owych łzach tkwi nie znana wampociecha, że kiedyœ, gdy spłynie czas życianaszego, odnajdziem tych wszystkich drogich, którzy zginęli i za Boskš naukę majš zginšć jeszcze. Dla nas Piotr i Paweł nie zmarli, lecz narodzili się w chwale. Dusze nasze ich widzš i gdy oczy płaczš, serca weselš się ich weselem. O tak, drogi,jesteœmy szczęœliwi szczęœciem, jakiego niczburzyć nie zdoła, ponieważ œmierć, która dla was jest końcem wszystkiego, dla nas będzie tylko przejœciem do większego jeszcze spokoju, większego kochania, większej radoœci. I tak nam płynš tu dni i miesišce w pogodzie serc. Słudzy nasi i niewolnicy wierzš również jak i my w Chrystusa, a że On miłoœć nakazał, więc miłujemy się wszyscy. Nieraz, gdy słońce zachodzi lub gdy księżyc błyszczy już na wodzie, rozmawiamy z Ligiš o dawnych czasach, które dziœ snem nam się wydajš, a gdy pomyœlę, jak ta droga głowa, którš dziœ codzień kołyszę na piersiach, bliskš była męki i zagłady, całš duszš wielbię mojego Pana, bo z tych ršk On jeden mógł jš wyrwać, ocalić z areny i wrócić mi na zawsze. O, Petroniuszu, widziałeœ przecie, ile ta nauka daje pociechy i wytrwania w niedoli, ile cierpliwoœci i odwagi wobec œmierci, więc przyjedŸ, zobacz, ile daje szczęœcia w zwykłych powszednich dniach życia. Ludzie, widzisz, nie znali dotšd Boga,którego by można miłować, przeto nie miłowali się i między sobš i stšd szła ich niedola, bo jako œwiatło ze słońca, tak szczęœcie z miłoœci wypływa. Nie nauczyli ich tej prawdy ni prawodawcy, ni filozofowie, i nie było jej ni w Grecji, ni wRzymie, a gdy mówię: ni w Rzymie, to znaczy na ziemi całej. Oschła i zimna naukastoików, do której garnš się ludzie cnotliwi,hartuje serca jak miecze, ale zobojętnia je raczej, zamiast je czynić lepszymi. Lecz poco ja mówię to tobie, któryœ więcej się uczył i więcej rozumiesz ode mnie. Tyœ przecie znał także Pawła z Tarsu i nieraz rozmawiałeœ z nim długo, więc wiesz najlepiej, zali wobec prawdy, którš on opowiadał, wszystkie nauki waszych filozofów i retorów nie sš czczymi bańkamii pustym brzękiem słów bez znaczenia. Pamiętasz pytanie, które on ci zadał: "A gdyby cezar był chrzeœcijaninem, zalibyœciesię nie czuli bezpieczniejsi, pewniejsi posiadania tego, co posiadacie, próżni trwóg i spokojni o wasze jutro?" Aleœ ty mówił mi, że nasza prawda jest nieprzyjaciółkš życia, a ja odpowiadam ci teraz, że gdybym od poczštku listu powtarzał tylko dwa wyrazy: "Jestem szczęœliwy!", jeszcze bym szczęœcia mego wyrazić ci nie zdołał. Powiesz, mi na to, że szczęœcie moje to Ligia.! Tak, drogi! Dlatego, że kocham jej duszę nieœmiertelnš i że oboje miłujemy się w Chrystusie, a w takiej miłoœci nie masz ni rozłšczeń, ni zdrad, ni zmian, ni staroœci, ni œmierci. Bo gdy minie młodoœć i - uroda, gdy zwiędnš ciała nasze i przyjdzie œmierć, miłoœć się ostoi, gdyż ostojš się dusze. Zanim oczy moje otworzyły się na œwiatło, gotów byłem dla Ligii podpalić nawet dom własny,a teraz ci mówię: nie kochałem jej, bo kochać dopiero mnie Chrystus nauczył. W Nim jest Ÿródło szczęœcia i spokoju. Toć nie ja mówię, jeno oczywistoœć sama. Porównaj wasze podszyte trwogš rozkosze,wasze niepewne jutra upojenia, wasze orgie podobne do styp pogrzebowych, z życiem chrzeœcijan, a znajdziesz gotowš odpowiedŸ. Lecz abyœ mógł lepiej porównać, przyjedŸ w nasze pachnšce czšbrem góry, do naszych cienistych gajówoliwnych, nad nasze pokryte bluszczem brzegi. Czeka cię tu spokój, jakiegoœ dawnonie zaznał, i serca, które cię kochajš prawdziwie. Tyœ, majšc duszę szlachetnš i dobrš, powinien być szczęœliwy. Twój bystry umysł potrafi prawdę rozpoznać, a gdy poznasz, to jš pokochasz, bo może można być jej wrogiem, jak cezar i Tygellin, ale obojętnym dla niej nikt być nie potrafi. O, mój Petroniuszu, oboje z Ligiš cieszymy się nadziejš, że cię ujrzymy niezadługo. BšdŸ zdrów, szczęœliwy i przybywaj." Petroniusz odebrał list Winicjusza w Cumae, dokšd był wyjechał wraz z innymi augustianami, dšżšcymi za cezarem. Długoletnia jego walka z Tygellinem miała się ku końcowi. Petroniuszwiedział już, że musi w niej paœć, i rozumiał tego powody. W miarę jak cezar zkażdym dniem spadał coraz niżej do roli komedianta, błazna i woŸnicy, w miarę jak grzšzł coraz bardziej w chorobliwej, plugawej i zarazem grubej rozpuœcie, wykwintny arbiter elegantiae stawał mu siętylko ciężarem. Gdy Petroniusz nawet milczał, Nero widział w jego milczeniu przyganę, nawet gdy pochwalał, widział szyderstwo. Œwietny patrycjusz drażnił jego miłoœć własnš i wzbudzał zazdroœć. Jego bogactwa i wspaniałe dzieła sztuki stały się przedmiotem pożšdliwoœci i władcy, i wszechwładnego ministra. Oszczędzano go dotšd ze względu na wyjazddo Achai, w której jego smak, jego znajomoœć rzeczy greckich mogły się przydać. Lecz z wolna Tygellin poczšł tłumaczyć cezarowi, że Karynas przewyższa jeszcze smakiem i wiedzš Petroniusza i że lepiej od niego potrafi urzšdzać w Achai igrzyska, przyjęcia i tryumfy. Od tej chwili Petroniusz był zgubiony. Nie œmiano jednak przesłać mu wyroku w Rzymie. I cezar, i Tygellin przypominali sobie, że ten niby zniewieœciały esteta, "czynišcy z nocy dzień", zajęty tylko rozkoszš, sztukš i ucztami, gdy był prokonsulem w Bitynii, a potem konsulem w stolicy, okazał zadziwiajšcš pracowitoœć i energię. Uważano go za zdolnego do wszystkiego, a wiedziano, że w Rzymie posiada miłoœć nie tylko ludu, lecz nawet pretorianów. Nikt z poufnych cezara nie umiał powiedzieć, jak w danym razie postšpi, zdawało się więc rzeczš roztropniejszš wywabić go z miastaidosięgnšć dopiero na prowincji. W tym celu otrzymał zaproszenie, by wraz z innymi augustianami przybył do Cumae, onzaœ, chociaż domyœlał się podstępu, wyjechał, może dlatego, by nie wystšpić z jawnym oporem, może, by pokazać raz jeszcze cezarowi i augustianom wesołš, próżnš wszelkich trosk twarz i odnieœć ostatnie, przedœmiertne nad Tygellinem zwycięstwo. Tymczasem ów oskarżył go natychmiast o przyjaŸń z senatorem Scewinusem, który był duszš spisku Pizona. Ludzi Petroniusza, pozostałych w Rzymie uwięziono, dom obstawiono strażš pretoriańskš. Lecz on dowiedziawszy się o tym nie okazał ni trwogi, ni nawet zakłopotania, i z uœmiechem rzekł do augustianów, których podejmował we własnej wspaniałej willi wCumae: - Ahenobarbus nie lubi pytań wprost, więc zobaczycie, jak się zmiesza, gdy go zapytam, czy to on rozkazał uwięzić mojš familię w stolicy. Po czym zapowiedział im ucztę ,"przed dalszš podróżš" i właœnie czynił do niej przygotowania, gdy nadszedł list Winicjusza. Petroniusz odebrawszy go zamyœlił się nieco, po chwili jednak twarz zajaœniała muzwykłš pogodš i wieczorem tegoż samego dnia odpisał, co następuje: "Cieszę się waszym szczęœciem i podziwiamwasze serca, carissime, albowiem nie sšdziłem, by dwoje zakochanych mogło o kimœ trzecim i dalekim pamiętać. Wy zaœ nietylko nie zapomnieliœcie o mnie, ale chcecie mnie namówić do Sycylii, by podzielić się zemnš waszym chlebem i waszym Chrystusem, który, jak piszesz, tak hojnie wam szczęœcia przysparza. Jeœli tak jest, czcijcie Go. Ja myœlę, drogi, że Ligię powrócił ci także trochę Ursus, a trochę lud rzymski. Gdyby cezar był innym człowiekiem, myœlałbym nawet, że zaniechano dalszych przeœladowań ze względu na twoje z nim powinowactwo przez tę wnuczkę, którš Tyberiusz oddał swego czasu jednemu z Winicjuszów. Skoro jednak mniemasz, że to Chrystus, nie będę się sprzeczał z tobš. Tak! Nie żałujcie Mu ofiar. Prometeusz również poœwięcił się dlaludzi, ale eheu! Prometeusz podobno jest tylko wymysłem poetów, ludzie zaœ wiarogodni mówili mi, że Chrystusa na własne oglšdali oczy. Ja razem z wami myœlę, to najuczciwszy z bogów. Pytanie Pawła z Torsu pamiętam i zgadzam się, że gdyby na przykład Ahenobarbus żył wedle nauki Chrystusa, to może bym miał czas pojechać do was, do Sycylii. Wówczas pod cieniem drzew, u Ÿródeł, wiedlibyœmy rozmowy o wszystkich bogach i wszystkich prawdach, jak wiedli je niegdyœ filozofowiegreccy. Dziœ krótkš muszę ci dać odpowiedŸ. Dwóch chcę znać tylko filozofów: jeden zowie się Pirron, drugi Anakreont. Resztę tanio ci sprzedać mogę wraz z całš szkołšgreckich i naszych stoików. Prawda mieszkagdzieœ tak wysoko, że sami bogowie nie mogš jej dojrzeć ze szczytu Olimpu. Tobie, carissime, wydaje się, że wasz Olimp wyższy jeszcze, i stojšc na nim wołasz na mnie: "WejdŸ, a zobaczysz takie widoki, jakich nie widziałeœ dotychczas!" Być może.Ale ja ci odpowiadam: "Przyjacielu, nóg nie mam!" I gdy doczytasz do końca ten list, sšdzę, że przyznasz mi słusznoœć. Nie! szczęœliwy małżonku królewny-jutrzenki! Wasza nauka nie dla mnie. Mamże miłować Bityńczyków, którzy noszš mojš lektykę, Egipcjan, którzy palš wmoich kšpielach, Ahenobarba i Tygellina? Nabiałe kolana Charytek przysięgam ci, że choćbym chciał, nie potrafię. W Rzymie jestnajmniej sto tysięcy ludzi majšcych albo krzywe łopatki, albo grube kolana, albo wyschłe łydki, albo okršgłe oczy, albo za wielkie głowy. Czy każesz mi ich kochać ało nic prócz łez, nic no węty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żuPç IIv7 Ř cJ€w/cJx>(ÜcJy7(+JzB= K€także? Gdzież mam odnaleŸć tę miłoœć, skoro jej w sercu nie czuję? A jeœli wasz Bóg chce, bym miłował ich wszystkich, czemu w swojej wszechmocy nie dał im kształtu na przykład Niobidów, których na Palatynie widziałeœ? Kto kocha pięknoœć, dlatego samego nie może kochać brzydoty. Inna rzecz nie wierzyć w naszych bogów, ale miłować ich można, jak miłowali ich Fidiasz i Praksyteles, i Miron, i Skopas, i Lizypp. Gdybym nawet chciał iœć tam, gdzie mnie prowadzisz, nie mogę. Że zaœ nie chcę, a więc po dwakroć nie mogę. Ty wierzysz, jak Paweł z Torsu, że kiedyœ, z drugiej strony Styksu, na jakichœ Polach Elizejskichbędziecie widzieli waszego Chrystusa. Dobrze! Niech ci sam wówczas powie, czyby mnie przyjšł z moimi gemmami, z mojš wazš mirreńskš i z wydaniami od Sozjuszów, i z mojš Złotowłosš. Na myœl otym œmiać mi się chce, mój drogi, boć przecie nawet i Paweł z Torsu mówił mi, że dla Chrystusa trzeba się wyrzec różanych wieńców, uczt i rozkoszy. Wprawdzie mi inne obiecywał szczęœcie, alem mu odrzekł, żem na takie inne za stary i że różami zawsze będš się cieszyłyoczy moje, a woń fiołków także mi zawszemilszš będzie, niż woń brudnego "bliŸniego"z Subury. To sš przyczyny, dla których wasze szczęœcie nie dla mnie. Lecz jest prócz tegojeszcze jedna, któršm ci schował na ostatek. Oto mnie woła Tanatos. Dla was poczyna się œwit życia, a dla mnie słońce już zaszło i zmierzch ogarnia mi głowę. Innymi słowy, ja muszę umrzeć, carissime.Nie warto o tym mówić długo. Tak musiało się skończyć. Ty, który znasz Ahenobarba, z łatwoœciš to zrozumiesz. Tygellinus mnie zwyciężył, a raczej nie! To tylko moje zwycięstwa dobiegły końca. Żyłem, jak chciałem, i umrę, jak mi się podoba. Nie bierzcie tego do serca. Żaden bóg nie obiecał mi nieœmiertelnoœci, więc nie spotyka mnie rzecz niespodziana. Przy tym ty mylisz się, Winicjuszu, twierdzšc, że tylko wasze bóstwo uczy umierać spokojnie.Nie. Œwiat nasz wiedział przed wami, że gdy ostatnia czara wychylona, czas odejœć,spoczšć i umie to jeszcze czynić pogodnie. Plato powiada, że cnota jest muzykš, a życie mędrca harmoniš. Jeœli tak jest, to umrę, jak żyłem, cnotliwie. Chciałbym twš boskš małżonkę pożegnać jeszcze słowami, którymi powitałem jš niegdyœ w domu Aulusów: "Różnym ja się, przeróżnym napatrzył narodom, a równej tobie nie znam." Więc jeœli dusza jest czymœ więcej, niż mniema Pirron, to moja zaleci do was po drodze na krańce Okeanosa i siędzie przy waszym domu w postaci motyla albo, jak wierzš Egipcjanie, krogulca. Inaczej przybyć nie mogę. A tymczasem niech wam Sycylia zmieni się w ogród Hesperyd, niech polne, leœne i Ÿródlane boginki sypiš wam kwiaty po drodze, a po wszystkich akantach w kolumnach waszego domu niech gnieżdżš siębiałe gołębie." Rozdział LXXIV Jakoż Petroniusz nie mylił się. W dwa dni póŸniej młody Nerw zawsze mu życzliwy i oddany, przysłał do Cumae swego wyzwoleńca z wiadomoœciami o wszystkim, co działo się na dworze cezara. Zguba Petroniusza była już postanowiona. Nazajutrz wieczór zamierzano wysłać do niego centuriona z rozkazem, aby zatrzymał się w Cumae i czekał tam dalszych rozporzšdzeń. Następny posłaniec, wyprawiony w kilka dni póŸniej, miał przynieœć mu wyrok œmierci. Petroniusz wysłuchał wieœci wyzwoleńca zniezmšconš pogodš, po czym rzekł: - Zaniesiesz swemu panu jednš z waz moich, którš ci wręczš przed drogš. Powiedz mu też ode mnie, że mu dziękuję z całej duszy, gdyż w ten sposób będę mógł uprzedzić wyrok. I nagle poczšł się œmiać jak człowiek, który wpadłszy na doskonałš myœl cieszy się z góry jej wykonaniem. A tegoż jeszcze wieczora jego niewolnicy rozbiegli się zapraszajšc wszystkich bawišcych w Cumae agustianów i wszystkie augustianki na ucztę do wspaniałej willi arbitra elegancji. On zaœ sam pisał w godzinach popołudniowych w bibliotece, po czym wzišł kšpiel, po której kazał się ubrać westyplikom, i œwietny, strojny, podobny dobogów, zaszedł do triclinium, by rzucić okiem znawcy na przygotowania, a następnie do ogrodów, gdzie pacholęta i młode Greczynki z wysp wiły z róż wieńcedo wieczerzy. Na twarzy jego nie było widać najmniejszej troski. Służba poznała tylko ztego, że uczta będzie czymœ nadzwyczajnym, iż rozkazał dać niezwykłenagrody tym, z których był zadowolony, zaœ lekkš chłostę wszystkim, których robota nie przypadła mu do smaku, lub którzy przedtem jeszcze zasłużyli na naganę i karę. Cytarzystom i œpiewakom polecił z góry hojnie zapłacić, a w końcu siadłszy w ogrodzie pod bukiem, przez którego liœcie przedzierały się promienie słoneczne pstrzšc ziemię jasnymi plamami, wezwał do siebie Eunice. Przyszła, ubrana biało, z gałšzkš mirtu nawłosach, cudna jak Charyta, on zaœ posadził jš koło siebie i lekko dotknšwszy palcami jej skroni poczšł patrzeć na niš z takim rozmiłowaniem, z jakim znawca patrzy na boski posšg, który wyszedł spod dłuta mistrza. - Eunice - rzekł do niej - czy ty wiesz, że od dawna już nie jesteœ niewolnicš? A ona podniosła na niego swoje spokojne, błękitne jak niebo oczy i poczęła zaprzeczać ruchem głowy. - Jestem, panie, zawsze - odrzekła. - Lecz może tego nie wiesz - mówił dalej Petroniusz - że ta willa i ci niewolnicy, którzy tam wijš wieńce, i wszystko, co w niej jest, i pola, i stada należš od dziœ do ciebie. Eunice usłyszawszy to odsunęła się nagle od niego i głosem, w którym zabrzmiał nagły niepokój, zapytała: - Czemu mi to mówisz, panie? Następnie zbliżyła się znów i poczęła patrzeć na niego, mrugajšc z przerażenia oczyma. Po chwili twarz jej stała się blada jak płótno, on zaœ uœmiechał się cišgle i wreszcie rzekł jedno tylko słowo: - Tak! Nastała chwila milczenia, tylko lekki powiew poruszał liœćmi buku. Petroniusz mógł istotnie sšdzić, że ma przed sobš posšg wykuty z białego marmuru. - Eunice! - rzekł. - Chcę umrzeć pogodnie. A dziewczyna, spojrzawszy nań z rozdzierajšcym uœmiechem, wyszeptała: - Słucham cię, panie. Wieczorem goœcie, którzy bywali już nierazna ucztach Petroniusza i wiedzieli, że w porównaniu z nimi nawet uczty cezara wydajš się nudne i barbarzyńskie, poczęli się schodzić tłumnie, nikomu zaœ ani przez myœl nie przeszło, by to miał być symposjon ostatni. Wielu wiedziało wprawdzie, że nad wykwintnym arbitrem zawisły chmury niechęci cezara, ale zdarzało się już to tyle razy i tyle razy Petroniusz umiał je rozproszyć jakimœ jednym zręcznym postępkiem lub jednym œmiałym słowem, że naprawdę nikt nie przypuszczał, by miało mu grozić poważneniebezpieczeństwo. Jego wesoła twarz i zwykły niedbały uœmiech utwierdziły do reszty wszystkich w tym mniemaniu. ŒlicznaEunice, której powiedział, że chce umrzeć pogodnie, a dla której każde jego słowo było jakby słowem wyroczni, miała w boskich rysach spokój zupełny i jakieœ dziwne œwiatła w Ÿrenicach, które można było za radoœć poczytać. We drzwiach triclinium pacholęta z włosami w złotych siatkach kładły wieńce z róż na głowy przybyłych, ostrzegajšc ich zarazem wedlezwyczaju, by przestępowali próg prawš nogš. W sali rozchodził się lekki zapach fiołków; œwiatła płonęły w różnokolorowych szkłach aleksandryjskich. Przy ławach stały greckie dziewczštka, majšce zwilżać woniami stopy goœci. Pod œcianami cytrzyœci i œpiewacy ateńscy czekali znaku swego chorowoda. Nakrycie stołu jaœniało przepychem, lecz przepych ów nie raził, nie ciężył nikomu i zdawał się sam przez się wykwitać. Wesołoœć i swoboda rozlewały się wraz z woniš fiołków po sali. Goœcie, wchodzšc tu,czuli, że nie zawiœnie nad nimi ni przymus, ni groŸba, jak to bywało u cezara, gdzie nie doœć górne lub nawet nie doœć trafne pochwały œpiewu lub wierszy można było życiem przypłacić. Wraz też, na widok œwiateł, bluszczowych kruż, win lodowaciejšcych w œniegowej poœcieli i wyszukanych potraw, rozochociły się sercabiesiadników. Rozmowy poczęły brzęczeć raŸnie, jak brzęczy rój pszczół nad okrytškwiatami jabłoniš. Czasem tylko przerywał je wybuch wesołego œmiechu, czasem szmer pochwał, czasem zbyt głoœny pocałunek, złożony na białym ramieniu. Goœcie, pijšc wino, stršcali z czasz po kilkakropel bogom nieœmiertelnym, by zjednać ich opiekę i przychylnoœć dla gospodarza. Nic to, że wielu nie wierzyło w bogów. Takkazał obyczaj i przesšd. Petroniusz, leżšc obok Eunice, rozmawiał o nowinach rzymskich, o najnowszych rozwodach, o miłoœci, miłostkach, o wyœcigach, o Spikulusie, który w ostatnich czasach wsławił się na arenie, i o najnowszych ksišżkach, jakie ukazały się u Atraktusa i Sozjuszów. Strzšsajšc wino mówił, że strzšsa tylko na czeœć Pani Cypryjskiej, która jest starszš i większš od wszystkich bogów, jedynie nieœmiertelnš, trwałš, władnšcš. Rozmowa jego była jak promień słońca, który coraz to inny przedmiot oœwieca, lub jak letni powiew, który porusza kwiaty w ogrodzie. Wreszcie skinšł na chorowoda i na ten znak zabrzękły lekko cytry, młode zaœ głosy ozwały się im do wtóru. Potem tancerki z Kos, rodaczki Eunice, poczęły migotać spod przezroczystych osłon różowymi ciałami. W końcu egipski wróżbita poczšł przepowiadać goœciom przyszłoœć z ruchu tęczowych dorad, zamkniętych w kryształowym naczyniu. Lecz gdy już tych zabaw mieli do syta, Petroniusz uniósł się nieco na swym syryjskim wezgłowiu i rzekł z niechcenia: - Przyjaciele! Wybaczcie mi, że na uczcie z proœbš do was wystšpię: oto niech każdy przyjmie ode mnie w darze tę czarę, z której najpierwej strzšsnšł na czeœć bogów i na pomyœlnoœć mojš. Czary Petroniusza lœniły od złota, klejnotów i rzeŸb mistrzowskich, więc jakkolwiek rozdawanie podarków było rzeczš zwykłš w Rzymie, radoœć zalała serca biesiadników. Jedni poczęli mu dziękować, i sławić go głoœno; drudzy mówili, że nawet sam Jowisz nie uczcił nigdy bogów w Olimpie darem podobnym; byli na koniec i tacy, którzy wahali się z przyjęciem, tak rzecz przechodziła miarę powszedniš. On zaœ podniósł w górę krużę mirreńskš, do tęczy z blasku podobnš i wprost bezcennš, po czym rzekł: - A oto jest ta, z której ulałem na czeœć Pani Cypryjskiej. Niechaj jej odtšd niczyje usta nie dotknš i niechaj żadne ręce na czeœć innej bogini z niej nie ulejš. I rzucił kosztowne naczynie na posypanš liliowymi kwiatami szafranu posadzkę, a gdy rozbiło się w drobne szczštki, rzekł widzšc naokół zdumione spojrzenia: - Drodzy, weselcie się, zamiast zdumiewać. Staroœć, bezsilnoœć smutni to towarzysze ostatnich lat życia. Ale ja wam dam dobry przykład i dobrš radę: można, widzicie, na nich nie czekać i nim nadejdš, odejœć dobrowolnie, jak ja odchodzę. - Co chcesz uczynić? - spytało z niepokojem kilka głosów. - Chcę się weselić, pić wino, słuchać muzyki, patrzeć na te oto boskie kształty, które obok mnie widzicie, a potem zasnšć zuwieńczonš głowš. Już pożegnałem się z cezarem i czy chcecie posłuchać, com mu na pożegnanie napisał? To rzekłszy wydobył spod purpurowego wezgłowia list i poczšł czytać, co następuje: "Wiem, o cezarze, że wyglšdasz z niecierpliwoœciš mego przybycia i że twoje wierne serce przyjaciela tęskni dniami i nocami za mnš. Wiem, że obsypałbyœ mnie darami, powierzył mi prefekturę pretorii, a Tygellinowi kazał być tym, do czego stworzyli go bogowie: dozorcš mułów w tych twoich ziemiach, któreœ po otruciu Domicji odziedziczył. Wybacz mi jednak, bo oto przysięgam ci na Hades, a w nim na cienie twej matki, żony, brata i Seneki, że przybyć do ciebie nie mogę. Życie jest wielkim skarbem, mój drogi, jam zaœ z owego skarbu umiał najcenniejsze wybieraćklejnoty. Lecz w życiu sš także rzeczy, których już dłużej znieœć nie potrafię. Och,nie myœl, proszę, że mnie zraziło to, iżeœ zabił matkę i żonę, i brata, iżeœ spalił Rzym i wysłał do Erebu wszystkich uczciwych ludzi w twym państwie. Nie, mójprawnuku Kronosa. Œmierć jest udziałem ludzkiego pogłowia, po tobie zaœ innych postępków nie było się można spodziewać. Ale kaleczyć sobie uszy jeszcze przez lata całe twoim œpiewem, widzieć twe domicjuszowskie cienkie nogi, miotane tańcem pirrejskim, słuchać twej gry, twejdeklamacji i twoich poematów, biedny poetoz przedmieœcia, oto co przewyższyło moje siły i wzbudziło do œmierci ochotę. Rzym zatyka uszy słuchajšc ciebie, œwiat cię wyœmiewa, ja zaœ dłużej już za ciebie płonić się nie chcę, nie mogę. Wycie Cerbera, mój miły, choćby do twego œpiewupodobne, mniej będzie dla mnie dotkliwe, bom nie był mu nigdy przyjacielem i za głos jego wstydzić się nie mam obowišzku. BšdŸ zdrów, lecz nie œpiewaj, zabijaj, lecz nie pisz wierszy, truj, lecz nie tańcz, podpalaj, lecz nie graj na cytrze, tego ci życzy i tę ostatniš przyjacielskš radę posyła ci Arbiter elegantiae." Biesiadnicy struchleli, wiedzieli bowiem, że gdyby Nero państwo utracił cios byłby dla niego mniej okrutny. Zrozumieli też, że człowiek, który taki list napisał, musi umrzeć, a przy tym ich samych obleciał strach blady, że takiego listu słuchali. Lecz Petroniusz rozœmiał się tak szczerym i wesołym œmiechem, jak by o najniewinniejszy żart chodziło, po czym powiódł oczyma po obecnych i ozwał się: - Weselcie się i odpędŸcie daleko trwogę. Nikt nie potrzebuje się chwalić, że tego listu wysłuchał, ja zaœ pochwalę się nim chyba Charonowi w chwili przeprawy. Po czym skinšł na Greka lekarza i wycišgnšł doń ramię. Biegły Grek w mgnieniu oka przewišzał je złotš przepaskš i otworzył żyłę na zgięciu ręki. Krew trysnęła na wezgłowia i oblała Eunice, która podparłszy głowę Petroniusza pochyliła się nad nim i rzekła: - Panie, czyœ ty myœlał, że ja cię opuszczę? Gdyby bogowie chcieli mi dać nieœmiertelnoœć, a cezar władzę nad œwiatem, poszłabym jeszcze za tobš. Petroniusz uœmiechnšł się, podniósł się nieco, dotknšł ustami jej ust i odpowiedział: - PójdŸ ze mnš. Potem zaœ dodał: - Tyœ mnie naprawdę kochała, boska moja!... A ona wycišgnęła ku lekarzowi swe różane ramię i po chwili krew jej poczęła się zlewać i łšczyć z jego krwiš. Lecz on dał znak chorowodowi i znów ozwały się cytry i głosy. Œpiewano naprzódHarmodiosa, a potem zabrzmiała pieœń Anakreonta, w której poeta skarży się, że znalazł raz pod drzwiami zziębłe i zapłakane dziecko Afrodyty: zabrał je, ogrzał, wysuszył skrzydełka, a ono, niewdzięczne, przeszyło mu za nagrodę serce swym grotem i odtšd opuœciła go spokojnoœć... Oni zaœ wsparci o siebie, piękni jak dwa bóstwa, słuchali uœmiechajšc się i blednšc. Petroniusz po skończonej pieœni polecił roznosić dalej wino i potrawy, potem zaczšł rozmawiać z siedzšcymi w pobliżu biesiadnikami o rzeczach błahych, ale miłych, o jakich zwykle rozmawiano przy ucztach. Wreszcie przywołał Greka, by mu podwišzał na chwilę żyły, albowiem mówił,że morzy go sen i chciałby jeszcze oddać się Hypnosowi, zanim Tanatos uœpi go na zawsze. Jakoż usnšł. Gdy się rozbudził, głowa dziewczyny leżała już, podobna do białego kwiatu, na jego piersiach. Wówczas oparł jš na wezgłowiu, by się jej raz jeszcze przypatrzeć. Za czym znowu rozwišzano mużyły. Œpiewacy na jego skinienie zanucili nowš pieœń Anakreonta, a cytry towarzyszyły imcicho, tak aby słów nie zagłuszać. Petroniusz bladł coraz bardziej, gdy jednakostatnie dŸwięki umilkły, zwrócił się raz jeszcze do biesiadników i rzekł: - Przyjaciele, przyznajcie, że razem z namiginie... Lecz nie mógł dokończyć; ramię jego objęło ostatnim ruchem Eunice, po czym głowa opadła mu na wezgłowie - i umarł. Biesiadnicy jednak patrzšc na te dwa białe ciała, podobne do cudnych posšgów, zrozumieli dobrze, że z nimi razem ginie to,co jedynie jeszcze pozostało ich œwiatu, tojest jego poezja i pięknoœć. Epilog Poczštkowo bunt legij galijskich pod wodzš Windeksa nie zdawał się być zbyt groŸnym. Cezar miał dopiero trzydziesty pierwszy rok życia i nikt nie œmiał się spodziewać, by œwiat wnet już miał być wolny od duszšcej go zmory. Wspomniano, że wœród legij nieraz już, jeszcze za dawniejszych panowań, przychodziło do rozruchów, które jednak mijały nie pocišgajšc za sobš zmiany panowań. Tak za Tyberiusza Drusus uœmierzył bunt legij panońskich, a Germanikus nadreńskich. "Któż by zresztš -mówili ludzie - mógł objšć po Neronie prócz łez, nic no węty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż{PHcK|˜KcK}ăÎ cK~ą,Kł,H*L€˙˙panowanie, gdy wszyscy niemal potomkowieboskiego Augusta wyginęli za jego rzšdów?"Inni, patrzšc na kolosy wyobrażajšce go jako Herkulesa, mimo woli wyobrażali sobie,że żadna siła takiej potęgi nie złamie. Byli itacy, którzy od czasu jak wyjechał do Achai, tęsknili po nim, albowiem Helius i Politetes, którym zostawił rzšdy Rzymu i Italii, rzšdzili jeszcze krwawiej od niego. Nikt nie był pewny życia i mienia. Prawo przestało bronić. Zagasła godnoœć ludzka i cnota, rozluŸniły się węzły rodzinne, a znikczemniałe serca nie œmiały dopuœcić nawet nadziei. Z Grecji dochodziły echa o niesłychanych tryumfach cezara, o tysišcach koron, które zdobył, i tysišcach współzawodników, których pokonał. Œwiat wydawał się jednš orgiš, krwawš i błazeńskš, lecz zarazem wszczepiło się mniemanie, że przyszedł kres cnocie i rzeczom poważnym, że nadszedł czas tańca, muzyki, rozpusty, krwi i że odtšd tak płynšć już musi życie. Sam cezar, któremu bunt otwierał drogę do nowych łupiestw, niewiele się troszczył o zbuntowane legie i Windeksa, a nawet często radoœć swojš z tego powodu wypowiadał. Z Achai nie chciał też wyjeżdżać i dopiero gdy Helius doniósł mu, że dalsza zwłoka może go o utratę państwa przyprawić, wyruszył do Neapolu.Tam znów grał i œpiewał, puszczajšc mimouszu wieœci o coraz groŸniejszym przebieguzdarzeń. Próżno Tygellinus tłumaczył mu, że dawne bunty legionów nie miały wodza, teraz zaœ stoi na czele mšż z dawnych królów akwitańskich pochodzšcy, a przy tym wojownik sławny i doœwiadczony. "Tu -odpowiadał Neron - słuchajš mnie Grecy, którzy sami jedni słuchać umiejš i sami jedni godni sš mego œpiewu." Mówił, że pierwszym jego obowišzkiem jest sztuka i sława. Lecz gdy wreszcie doszła go wieœć,że Windeks ogłosił go lichym artystš, zerwał się i wyjechał do Rzymu. Rany zadane mu przez Petroniusza, które zagoił pobyt w Grecji, otwarły się w jego sercu na nowo i chciał u senatu szukać sprawiedliwoœci za krzywdę tak niesłychanš. Po drodze ujrzawszy grupę, odlanš z bršzu, przedstawiajšcš wojownika Galla obalonego przez rzymskiego rycerza, poczytał to za dobrš wróżbę i odtšd, jeœli wspominał zbuntowane legie i Windeksa, to jedynie dlatego, by się z nich naœmiewać: Wjazd jego do miasta zgasił wszystko, co dotšd widziano. Wjechał na tym samym wozie, na którym niegdyœ August odbywał tryumf. Zburzono jeden łuk cyrku, by otworzyć wejœcie pochodowi. Senat, rycerze i nieprzejrzane tłumy wyległy na jego spotkanie. Mury drżały od okrzyków: "Witaj, Auguœcie, witaj, Herkulesie! Witaj, boski, jedyny, olimpijski, pytyjski, nieœmiertelny!" Za nim niesiono zdobyte wieńce, nazwy miast, w których tryumfował, i wypisane na tablicach imionamistrzów, których pokonał. Nero sam był upojony i pytał ze wzruszeniem otaczajšcych go augustianów, czym był tryumf Cezara przy jego tryumfie? Myœl, by ktokolwiek ze œmiertelnych œmiał podnieœć rękę na takiego mistrza-półboga, nie chciała mu się w głowie pomieœcić. Czuł się istotnie olimpijskim i przez to samo bezpiecznym. Zapał i szaleństwo tłumów podniecały szał jego własny. Jakoż mogło się wydawać w dniu tego tryumfu, że nie tylko cezar i miasto, ale œwiat cały stracił zmysły. Pod kwiatami i stosami wieńców nie umiał nikt dojrzeć przepaœci. Tegoż jednak jeszcze wieczora kolumny i mury œwištyń pokryły się napisami, w których wytykano zbrodnie cezara, grożono mu bliskš pomstš i wyœmiewano go jako artystę. Z ust do ust przechodziło zdanie: "Póty œpiewał, dopóki kogutów (gallos) nie zbudził." Trwożne wieœci poczęły obiegać miasto i rosły do potwornych rozmiarów. Niepokój ogarnšł augustianów. Ludzie w niepewnoœci, co przyszłoœć pokaże, nie œmieli wypowiadać życzeń, nadziei, nie œmieli niemal czuć i myœleć. On zaœ żył dalej tylko teatrem i muzykš. Zajmowały go nowo wynalezione instrumenta muzyczne i nowy organ wodny,z którym czyniono próby na Palatynie. W zdziecinniałym i niezdolnym do jednej rady lub czynu umyœle wyobrażał sobie, iż daleko sięgajšce w przyszłoœć zamiary przedstawień i widowisk odwrócš tym samym niebezpieczeństwo. Najbliżsi widzšc, że zamiast starać się o œrodki i wojsko, stara się jedynie o wyrażenia trafnie malujšce grozę, poczęli tracić głowy. Inni atoli mniemali, że tylko zagłusza siebie i drugich cytatami, majšc wduszy trwogę i niepokój. Jakoż postępki jego stały się goršczkowe. Co dzień tysišceinnych zamiarów przelatywało mu przez głowę. Chwilami zrywał się, by przeciw niebezpieczeństwu wybieżeć, kazał pakować na wozy cytry i lutnie, zbroić młode niewolnice jako amazonki, a zarazemœcišgać legie ze Wschodu. Czasem znów myœlał, że nie wojnš, ale œpiewem skończybunt galijskich legij. I uœmiechała mu się dusza do tego widowiska, które miało nastšpić po przejednaniu pieœniš żołnierzy. Oto legioniœci otoczš go ze łzami w oczach,on zaœ zanuci im epinicium, po którym złotaepoka pocznie się dla niego i Rzymu. Czasemznów wołał o krew; czasem oœwiadczał, że poprzestanie na wielkorzšdztwie w Egipcie; wspominał wróżbitów, którzy przepowiadali mu panowanie w Jeruzalem, albo rozczulał się myœlš, że jako wędrownyœpiewak będzie zarabiał na chleb powszedni, a miasta i kraje uczczš w nim już nie cezara, pana ziemskiego okręgu, alepieœniarza, jakiego nie wydała dotšd ludzkoœć. I tak rzucał się, szalał, grał, œpiewał, zmieniał zamiary, zmieniał cytaty, zmieniałżycie swoje i œwiata w jakiœ sen niedorzeczny, fantastyczny, i straszny zarazem, we wrzaskliwš hecę, złożonš z nadętych wyrażeń, lichych wierszy, jęków,łez i krwi; a tymczasem chmura na Zachodzie rosła i potężniała z dniem każdym. Miara była przebrana, błazeńska komedia miała się widocznie ku końcowi. Gdy wieœci o Galbie i przyłšczeniu się Hiszpanii do buntu doszły do jego uszu, wpadł w wœciekłoœć i szał. Podruzgotał czary, przewrócił stół przy uczcie i wydałrozkazy, których ni Helius, ni sam Tygellin nie œmieli wykonać. Wymordować Gallów zamieszkałych w Rzymie, potem podpalić jeszcze raz miasto, wypuœcić zwierzęta z arenariów, a stolicę przenieœć do Aleksandrii wydało mu się dziełem wielkim,zdumiewajšcym i łatwym. Ale już dni wszechmocy jego minęły i nawet wspólnicy dawnych zbrodni poczęli nań patrzeć jak naszaleńca. Œmierć Windeksa i niezgoda zbuntowanych legij zdawały się jednak znów przechylać szalę na jego stronę. Już nowe uczty, nowetryumfy i nowe wyroki zapowiedziane były w Rzymie, gdy pewnej nocy z obozu pretorianów przybył na spienionym koniu goniec donoszšc, że w samym mieœcie żołnierze podnieœli choršgiew buntu i okrzyknęli Galbę cezarem. Cezar spał w chwili przybycia gońca, lecz zbudziwszy się, próżno wołał na straże przyboczne, czuwajšce nocami u drzwi komnat. W pałacu była już pustka. Niewolnicy tylko rabowali w odleglejszych zakštkach, co się naprędce zrabować dało. Lecz jego widok zastraszył ich, on zaœ błškał się samotny po domu, napełniajšc go okrzykami trwogi i rozpaczy. Wreszcie jednak wyzwoleńcy: Faon, Sporus i Epafrodyt, przybyli mu na ratunek. Chcieli,by uciekał, mówišc, że nie ma chwili do stracenia, lecz on łudził się jeszcze. A gdyby, ubrany w żałobę, przemówił do senatu, czyż senat oparłby się jego łzom i wymowie? Gdyby użył całej sztuki krasomówczej, całej wymowy i zdolnoœci aktorskiej, czy ktokolwiek w œwiecie zdołałby się mu oprzeć? Czyżby mu nie dano choć prefektury Egiptu? A oni, przywykli do pochlebstw, nie œmieli jeszcze wprost zaprzeczyć, ostrzegli go tylko, że zanim zdoła dojœć do Forum, lud rozerwie go na szczštki, i zagrozili, że jeœli natychmiast na koń nie sišdzie, i oni opuszczš go także. Faon ofiarował mu schronienie w swej willi, leżšcej za bramš Nomentańskš. Po chwili siedli na koń i okrywszy głowy płaszczami, pomknęli ku krańcom miasta. Noc bladła. Na ulicach panował już jednak ruch zwiastujšcy nadzwyczajnoœć chwili. Żołnierze to pojedynczo, to małymi oddziałami rozsypalisię po mieœcie. Niedaleko już obozu koń cezara uskoczył nagle w bok na widok trupa. Wówczas płaszcz zsunšł się z głowy jeŸdŸca i żołnierz, który w tej samej chwili przesuwał się obok niego, poznał władcę, lecz zmieszany niespodzianym spotkaniem, oddał mu pokłonwojskowy. Przejeżdżajšc koło obozu pretorianów usłyszeli grzmišce okrzyki na czeœć Galby. Nero zrozumiał na koniec, że zbliża się godzina œmierci. Opanował go przestrach i wyrzuty sumienia. Mówił, że widzi przed sobš ciemnoœć w kształcie czarnej chmury, z chmury zaœ owej wychylajš się ku niemu twarze, w których poznaje matkę, żonę i brata. Zęby jego kłapały z przerażenia, a jednak komediancka jego dusza znajdowała jakby jakiœ urok w grozie chwili. Być wszechwładnym panem ziemi i stracić wszystko wydawało mu się szczytem tragedii. I wierny sobie, grał pierwszš w niej rolę do końca. Opanowała go goršczka cytat i namiętna chęć, by obecni zapamiętalije dla potomnoœci. Chwilami mówił, że chce umrzeć, i wołał o Spikulusa, który zabijał najzręczniej ze wszystkich gladiatorów. Chwilami deklamował. "Matka, małżonka, ojciec na œmierć mnie wzywajš!" Błyski nadziei budziły się w nim jednak od czasu do czasu, czcze i dziecinne. Wiedział, że idzie œmierć, i nie wierzył w niš zarazem. Bramę Nomentańskš zastali otwartš. Jadšc dalej, przesunęli się koło Ostrianum, gdzie nauczał i chrzcił Piotr. O œwicie byli w williFaona. Tam wyzwoleńcy nie ukrywali mu już dłużej, że czas umrzeć, więc kazał kopać dla siebie dół i legł na ziemi, by mogli wzišć miarę dokładnš. Lecz na widok wyrzucanej ziemi ogarnšł go strach. Tłustatwarz jego pobladła, a na czole osiadły mu, na kształt kropel rannej rosy, krople potu. Poczšł zwłóczyć. Głosem zarazem drżšcym i aktorskim oœwiadczył, że chwila jeszcze nie nadeszła, po czym znów jšł cytować. W końcu prosił, by go spalono. "Jakiż artysta ginie!" powtarzał, jak by ze zdumieniem. Tymczasem przybył goniec Faona z doniesieniem, że senat wydał już wyrok i że parricida ma być ukarany wedle dawnegozwyczaju. - Jakiż to zwyczaj? - spytał zbielałymi ustami Nero. - Szyję ci chwycš w widły i zasmagajš cię na œmierć, a ciało wrzucš w Tyber! - odrzekł szorstko Epafrodyt. On zaœ roztworzył płaszcz na piersiach. - A więc czas! - rzekł spojrzawszy w niebo. I jeszcze raz powtórzył: - Jakiż artysta ginie! W tej chwili rozległ się tętent koni. To centurion na czele żołnierzy przybywał po głowę Ahenobarba. - Œpiesz się! - zawołali wyzwoleńcy. Nero przyłożył nóż do szyi, lecz kłuł się tylko dłoniš bojaŸliwš i widać było, że nigdy nie oœmieli się zagłębić ostrza. Wówczas niespodzianie Epafrodyt popchnšł mu rękę i nóż wszedł aż po głownię, a jemu oczy wyszły na wierzch, straszne, ogromne, przerażone. - Przynoszę ci życie! - zawołał wchodzšc centurion. - Za póŸno - odrzekł chrapliwym głosem Nero. Po czym dodał: - Oto jest wiernoœć! W mgnieniu oka œmierć poczęła obejmować mu głowę. Krew z grubego karku bluzgała czarnym strumieniem na ogrodowe kwiaty. Nogi jego poczęły kopać ziemię - i skonał. Wierna Akte obwinęła go nazajutrz w kosztowne tkaniny i spaliła na przepełnionym wonnoœciami stosie. ------------------ I tak minšł Nero, jak mija wicher, burza, pożar, wojna lub mór, a bazylika Piotra panuje dotšd z wyżyn watykańskich miastu i œwiatu. Wedle zaœ dawnej bramy Kapeńskiej wznosisię dzisiaj maleńka kapliczka z zatartym nieco napisem: "Quo vadis, Domine?" Przypisy 1. niewolnicy domowi zwali się "familia". 2. (łac.) scripulum lub scrupulum, mała złota moneta, równajšca się trzeciej częœci złotego denara, czyli aureusa. 3. Aedon, zamieniona w słowika. 4. (łac.) człowiek, który pracował ze skutymi nogami. 5. (łac.) matrona, która towarzyszyła oblubienicy i pouczała jš o obowišzkach żony. 6. Via Littoralis. 7. mieszkańcy Italii zostali jeszcze przez Augusta uwolnieni od służby wojskowej, skutkiem czego tak zwana cohors italica, stojšca zwykle w Azji, złożona była z ochotników. Również w straży pretoriańskiej, o ile nie składała się z cudzoziemców, służyli ochotnicy. 8. za czasów cesarstwa legia liczyła około 6000 ludzi. 9. najniższa częœć więzienia, leżšca zupełnie pod ziemiš, z jednym otworem w pułapie. Tam umarł z głodu Jugurta. 10. sellisternia v. lectisternia 11. peractum est! 12. Non te peto, piscem peto. Quid me fugis, Galle? 13. Dedal, który wedle innych podań zdołał zalecieć z Krety do Sycylii, w amfiteatrach rzymskich ginšł takšż œmierciš jak Ikar [tj. spadał na ziemię ze znacznej wysokoœci]. 14. (łac.) wyrażenie przysłowiowe, znaczy:oto najgłupszy z głupich. 15. geniusz œmierci. 16. (łac.) niech cię prowadzi potężna bogini Cypru i bracia Heleny, gwiazdy œwietne, i ojciec wichrów. 17. Pons Triumphalis. ----------Konwersja: rpg6@go2.pl iem, że gdyby Nero państwo utracił cios byłby dla niego mniej okrutny. Zrozumieli też, że człowiek, który taki list napisał, musi umrzeć, a przy tym ich samych obleciał strach blady, że takiego listu słuchali. Lecz Petroniusz rozœmiał się tak szczerym i wesołym œmiechem, jak by o najniewinniejszy żart chodziło, po czym powiódł oczyma po obecnych i ozwał się: - Weselcie się i odpędŸcie daleko trwogę. Nikt nie potrzebuje się chwalić, że tego listu wysłuchał, ja zaœ pochwalę się nim chyba Charonowi w chwili przeprawy. Po czym skinšł na Greka lekarza i wycišgnšł doń ramię. Biegły Grek w mgnieniu oka przewišzał je złotš przepaskš i otworzył żyłę na zgięciu ręki. Krew trysnęła na wezgłowia i oblała Eunice, która podparłszy głowę Petroniusza pochyliła się nad nim i rzekła: - Panie, czyœ ty myœlał, że ja cię opuszczę? Gdyby bogowie chcieli mi dać nieœmiertelnoœć, a cezar władzę nad œwiatem, poszłabym jeszcze za tobš. Petroniusz uœmiechnšł się, podniósł się nieco, dotknšł ustami jej ust i odpowiedział: - PójdŸ ze mnš. Potem zaœ dodał: - Tyœ mnie naprawdę kochała, boska moja!... A ona wycišgnęła ku lekarzowi swe różane ramię i po chwili krew jej poczęła się zlewać i łšczyć z jego krwiš. Lecz on dał znak chorowodowi i znów ozwały się cytry i głosy. Œpiewano naprzódHarmodiosa, a potem zabrzmiała pieœń Anakreonta, w której poeta skarży się, że znalazł raz pod drzwiami zziębłe i zapłakane dziecko Afrodyty: zabrał je, ogrzał, wysuszył skrzydełka, a ono, niewdzięczne, przeszyło mu za nagrodę serce swym grotem i odtšd opuœciła go spokojnoœć... Oni zaœ wsparci o siebie, piękni jak dwa bóstwa, słuchali uœmiechajšc się i blednšc. Petroniusz po skończonej pieœni polecił roznosić dalej wino i potrawy, potem zaczšł rozmawiać z siedzšcymi w pobliżu biesiadnikami o rzeczach błahych, ale miłych, o jakich zwykle rozmawiano przy ucztach. Wreszcie przywołał Greka, by mu podwišzał na chwilę żyły, albowiem mówił,że morzy go sen i chciałby jeszcze oddać się Hypnosowi, zanim Tanatos uœpi go na zawsze. Jakoż usnšł. Gdy się rozbudził, głowa dziewczyny leżała już, podobna do białego kwiatu, na jego piersiach. Wówczas oparł jš na wezgłowiu, by się jej raz jeszcze przypatrzeć. Za czym znowu rozwišzano mużyły. Œpiewacy na jego skinienie zanucili nowš pieœń Anakreonta, a cytry towarzyszyły imcicho, tak aby słów nie zagłuszać. Petroniusz bladł coraz bardziej, gdy jednakostatnie dŸwięki umilkły, zwrócił się raz jeszcze do biesiadników i rzekł: - Przyjaciele, przyznajcie, że razem z namiginie... Lecz nie mógł dokończyć; ramię jego objęło ostatnim ruchem Eunice, po czym głowa opadła mu na wezgłowie - i umarł. Biesiadnicy jednak patrzšc na te dwa białe ciała, podobne do cudnych posšgów, zrozumieli dobrze, że z nimi razem ginie to,co jedynie jeszcze pozostało ich œwiatu, tojest jego poezja i pięknoœć. Epilog Poczštkowo bunt legij galijskich pod wodzš Windeksa nie zdawał się być zbyt groŸnym. Cezar miał dopiero trzydziesty pierwszy rok życia i nikt nie œmiał się spodziewać, by œwiat wnet już miał być wolny od duszšcej go zmory. Wspomniano, że wœród legij nieraz już, jeszcze za dawniejszych panowań, przychodziło do rozruchów, które jednak mijały nie pocišgajšc za sobš zmiany panowań. Tak za Tyberiusza Drusus uœmierzył bunt legij panońskich, a Germanikus nadreńskich. "Któż by zresztš -mówili ludzie - mógł objšć po Neronie prócz łez, nic no węty.i.48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjˆ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż