ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS SKAPIEC €003'â6˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕpSĂ耍Ą c€L c^" c€$ö cv.>c´4ľc i:G "SKĽPIEC" MOLIERE OSOBY HARPAGON ojciec Kleanta i Elizy,zalotnik Marianny KLEANT syn Harpagona,zalotnik Marianny ELIZA córka Harpagona WALERY syn Anzelma,zalotnik Elizy MARIANNA córka Anzelma ANZELM ojciec Walerego i Marianny FROZYNA poœredniczka SIMON faktor JAKUB kucharz i woŸnica Harpagona STRZAŁKA służšcy Kleanta PANI CLAUDE gospodyni Harpagona DZIEBEŁKO służšcy Harpagona SZCZYGIEŁEK służšcy Harpagona KOMISARZ POLICJI i jego PISARZ Rzecz dzieje się w Paryżu,w domu Harpagona AKT PIERWSZY SCENA I WALERY,ELIZA WALERY Cóż to,nadobna Elizo,zapadłaœ,widzę w smutek po chwili serdecznego zapału,który sprawił,iż tak wspaniałomyœlnie oddałaœ miwiarę i słowo?Wzdychasz,gdy ja jestem takpełen radoœci!Powiedz,miałażbyœ żałować,żeœ mnie uczyniła szczęœliwym?Chciałabyœ cofnšć zadatek uczuć,do którego miłoœć moja zdołała cię nakłonić? ELIZA Nie,Walery,nie żałuję niczego.Zbyt słodka jakaœ władza niewoli mnie ku tobie;nie mamnawet siły pragnšć,aby się to nie było stało.Ale jeżeli mam być szczerš,przyszłoœć napełnia mnie niepokojem;wielce się obawiam,że miłoœć zaprowadziła mnie dalej,niżby się godziło. WALERY I czemuż twoje ustępstwo napełnia cię obawš?Czegóż się lękasz? ELIZA Ach?nie jednej,ale stu rzeczy:porywczoœci ojca,wymówek rodziny,sšdu œwiata;ale nadewszystko,Walery,odmiany twego serca i tego okrutnego zobojętnienia,jakim wy,mężczyŸni,odpłacacie najczęœciej zbyt tkliwe dowody niewinnego uczucia. WALERY Ach,nie czyń mi tej krzywdy i nie sšdŸ wedle innych.Posšdzaj mnie o wszystko raczej, Elizo,niż o to,bym mógł uchybić temu,com ci powinien.Nazbyt cię kocham,a miłoœć moja trwać będzie do grobu. ELIZA Ach,Walery,każdy wszak mówi to samo!W słowach wszyscy mężczyŸni podobni sš do siebie;czyny dopiero odsłaniajš różnice. WALERY Skoro więc czyny jedynie dajš poznać,czymw istocie jesteœmy,zaczekaj przynajmniej,aż będziesz mogła wedle nich osšdzić me serce,i nie obarczaj mnie zbrodniami czerpanymi w przedwczesnych podejrzeniach.Nie rań mnie,błagam,tak dotkliwym ciosem i zostaw mi czas,abym tysišcznymi dowodami mógł ci dowieœć stałoœci mych płomieni. ELIZA Ach,jakże łatwo jest nas przekonać,gdy kogoœ kochamy!Och tak,Walery!i ja mniemam, że serce twoje niezdolne byłoby mnie zawieœć.Wierzę,że kochasz prawdziwiei że mi będziesz wierny;nie chcę wštpić o tym i drżę już jedynie przed potępieniem œwiata. WALERY Ale skšd tak czarne przypuszczenia? ELIZA Nie lękałabym się niczego,gdyby każdy patrzył na cię moimi oczyma:w osobie twej znajduję dostateczne usprawiedliwienie wszystkiego,com uczyniła.Moje serce na swojš obronę może się powołać na wszystkie twoje przymioty,poparte jeszczedługiem wdzięcznoœci,który niebo kazało miwzględem ciebie zacišgnšć.Co chwila staje mi przed oczyma straszliwe niebezpieczeństwo,które po raz pierwszy zbliżyło nas do siebie;szlachetna odwaga,z jakš nie wahałeœ się narażać życia,aby mnie wydrzeć wœciekłoœci wzburzonych fal;pełna tkliwoœci opieka,jakš mnie otoczyłeœ wydobywszy z wody,oraz te wytrwałe œwiadectwa żarliwej miłoœci,której ani czas,ani przeszkody nie zdołały odstręczyć.Więcej jeszcze!wszakżeta miłoœć każe ci zapomnieć o domu,zatrzymuje cię w tym mieœcie,zmuszacię,abyœ ze względu na mnie trzymał w ukryciu stan i nazwisko,a wreszcie skłania do tego,iż aby mnie widywać przyjšłeœ obowišzki domownika mego ojca.Wszystko to nie mogło mnie nie przywišzać do ciebie i wystarcza najzupełniej w moich oczach,aby wytłumaczyć krok,na który się zgodziłam;nie wystarczy może jednak,aby go uniewinnić w oczach ludzi.Ach,wcale nie jestem pewna,czy œwiat zechce zrozumieć moje uczucia! WALERY Ze wszystkiego,coœ tu na mš korzyœć wymieniła,jedynie mej miłoœci pragnšłbym przypisać jakšœ zasługę;co zaœ do skrupułów,to sam ojciec stara się aż nadto,aby postępek twój uczynić zrozumiałym dla œwiata.Ten bezmiar skšpstwa i surowoœć,z jakš obchodzi się z dziećmi,zdolne sš usprawiedliwić najœmielszš decyzję.Przebacz mi,urocza Elizo,że się wyrażam w ten sposób;wiesz wszakże,że trudno by było złagodzić sšd wtej mierze.Skoro jednak,jak się spodziewam,uda mi się odszukać rodziców,złatwoœciš przyjdzie nam ich ubłagać.Oczekujš z całym upragnieniem wiadomoœci i sam gotów jestem udać się ponie,jeœli rzecz będzie się przewlekać. ELIZA Ach,Walery,nie ruszaj się stšd,błagam:staraj się tylko zjednać przychylnoœć ojca. WALERY Widzisz sama,jak usilnie pracuję nad tym i ile trzeba było zręcznoœci,aby dostać się do jego domu;jak się maskuję nieustannie,byle mu się przypodobać,i jakš rolę odgrywam tutaj, jedynie dla kupienia sobie jego życzliwoœci.Czynię w niej zresztšzadziwiajšce postępy. Przekonywam się,że aby pozyskać sobie ludzi,nie ma lepszej drogi,niż stroić się we własne ich skłonnoœci,przejmować się ich mniemaniami,patrzeć z zachwytem na wady i przyklaskiwać wszystkim uczynkom.Nie ma obawy,aby można było przesadzić w tejkomedii, choćby się jš grało w sposób najwidoczniejszy na œwiecie.Gdy chodzi o pochlebstwo,najmędrsi ludzie posiadajš istne skarby naiwnoœci;nie ma nic tak bezczelnego ani niedorzecznego, czego by nie połknęli,skoro się należycie rzecz zaprawi pochwałami.Szczeroœć szwankuje cokolwiek przy takim zatrudnieniu,ale cóż,kiedy się potrzebuje kogoœ,trzeba się doń nagišć! Skoro jest to jedyny sposób zdobycia ufnoœci,wina nie leży po stronie pochlebców,lecz tych, którzy domagajš się pochlebstwa. ELIZA Ale czemu nie próbujesz również zjednać sobie poparcia mego brata,na wypadek,gdyby służšcej przyszła ochota zdradzić tajemnicę? WALERY Nie można zabiegać na raz o jedno i drugie;charaktery ojca i syna sš tak sprzeczne,że trudno by się utrzymać w podwójnej roli.Ale ty ze swej strony staraj się wpłynšć na brata i skorzystaj z przyjaŸni,jakš ma do ciebie,aby go nastroićprzychylnie.Idzie właœnie.Odchodzę.Pomów znim i odsłoń mu tyle,ile uznasz za stosowne. ELIZA Nie wiem,czy potrafię się zdobyć na to wyznanie. SCENA II KLEANT,ELIZA KLEANT Bardzo rad jestem,że cię samš zastaję,siostro;pragnšłem pomówić z tobš izwierzyć się z pewnego sekretu. ELIZA Z miłš chęciš,bracie.Cóż masz mi do powiedzenia? KLEANT Wiele rzeczy,moja siostro;i to w jednym słowie.Kocham. ELIZA Kochasz? KLEANT Tak,kocham.Ale nim powiem coœkolwiek dalej,wiem,że zależny jestem od ojca i że powinnoœć syna czyni mnie podwładnym jego woli;że nie godzi się przyjmować zobowišzań bez zezwolenia tych,którym zawdzięczamy życie;że niebo uczyniło ich panami uczuć i że wolno nam rozporzšdzać sobš jedynie za ich wskazówkš;że nie ulegajšc wpływom szalonej namiętnoœci,mogš mieć sšd o wiele zdrowszy i lepiej widzieć,co jest dla nas odpowiednie; że raczej trzeba polegać na bystroœci ich rozsšdku niż na zaœlepieniu żšdzy;i że młodzieńcze porywy prowadzš najczęœciej ku niebezpiecznym przepaœciom.Mówię to wszystko,siostro, abyœ ty nie potrzebowała sobie zadawać tego trudu:miłoœć moja bowiem nie chce o niczym słyszeć i proszę cię,byœ oszczędziła sobie wszelkich perswazyj. ELIZA Czy już zwišzałeœ się,bracie,wobec tej,którš tak kochasz? KLEANT Nie;ale jestem na to zupełnie przygotowanyi błagam raz jeszcze,nie staraj się mnie odwodzić. ELIZA Czyż jestem,bracie,tak ograniczonš? KLEANT Nie,siostro,ale ty nie kochasz;nie znasz słodkiej potęgi,z jakš tkliwe uczucie owłada sercem:dlatego lękam się twego rozsšdku. ELIZA Ach,bracie,nie mówmy o moim rozsšdku:nie ma człowieka,którego by on nie zdradził przynajmniej raz w życiu.Gdybym ci otworzyła serce,może okazałabym się w twoich oczach jeszcze mniej rozsšdna od ciebie. KLEANT Och,dałby Bóg,aby twoje serce,podobnie jakmoje... ELIZA Omówmyż najpierw twojš sprawę:powiedz mi,kto jest ta,która pokochałeœ? KLEANT Młoda osoba,która od niedawna mieszka w tej dzielnicy.Zda się,niebo samo stworzyło jš po to,aby natchnęła miłoœciš każdego,kto się do niej zbliży.Na œwiecie nie może istnieć nic powabniejszego;wyznaję,iż straciłem zmysły od pierwszej chwili,kiedy jš ujrzałem.Nazywa się Marianna;mieszka z poczciwš matkš,która prawie cišgle jest chora i do której przywišzana jest w sposób wprost niewiarygodny.Pielęgnuje jš,tuli i pociesza z czułoœciš,która by cię wzruszyła do głębi.Wszystko,co czyni,tchnie jakimœ niewymownym wdziękiem;w każdym postępku mieszczš siętysišce powabów,słodycz pełna uroku,pocišgajšca dobroć, uczciwoœć bez zmazy...ach siostro,chciałbym,abyœ jš mogła poznać. ELIZA Poznałam jš już niemal,bracie,z tego,co mówisz;abym zaœ czuła dla niej sympatię,wystarcza mi,że ty jš kochasz. KLEANT Domyœliłem się,choć nic mi o tym nie mówiły,że nie sš w zbyt œwietnych stosunkach i że mimo skromnego trybu zaledwie mogš nastarczyć potrzebom.Czy typojmujesz,siostro,co to za szczęœcie móc się przyczynić do poprawienia losu osoby,którš się kocha?Zręcznie udzielać nieznacznej pomocy skromnym potrzebom zacnej rodziny!Zrozum tedy,jak bolesnym jest uczucie,że wskutek skšpstwa ojca niepodobieństwem jest dla mnie kosztować tej słodyczy i złożyć ukochanej w całej pełni œwiadectwo mej miłoœci. ELIZA Och,doskonale odczuwam,jak to musi być przykro. KLEANT Ach,siostro,bardziej niż sobie można wyobrazić.Bo powiedz,czy może być coœ bardziej nieludzkiego niż te drobiazgowe braki,które cierpimy w tym domu i ta straszna surowoœć,w jakiej jęczymy bez przerwy?I na cóż się nam przyda,że będziemy mieli majštek,skoro posišdziemy go wówczas,gdy minš najpiękniejsze lata!Toż dziœ,aby się utrzymać,muszę wręczzadłużać się na wszystkie strony;jestem,jak i ty zresztš,zniewolony uciekać się do łaski kupców,aby po prostu ubrać się przyzwoicie.Słowem,chciałem z tobš mówić,abyœ mi pomogła wybadać ojca,jak się zapatruje na moje uczucie;gdybym napotkał przeszkody,gotowy jestem wraz z ukochanšszukać szczęœcia gdzie indziej...Na wszystkie strony staram się w tym celu zebrać potrzebnš sumę.Jeœli ty,siostro,znajdujesz się w podobnym położeniu i jeœli ojciec będzie się sprzeciwiał naszym pragnieniom,opuœcimy go oboje i wyzwolimy się z przemocy,w jakiej nieznoœne skšpstwo więzi nas od tak dawna. ELIZA To prawda,z każdym dniem daje on nam więcej powodów do opłakiwania przedwczesnej œmierci matki... KLEANT Słyszę jego głos;oddalę się nieco dla dokończenia zwierzeń,następnie zaœ połšczymy siły, aby przewalczyć ojcowskštyranię. SCENA III HARPAGON,STRZAŁKA HARPAGON Precz mi stšd zaraz,w tej chwili,bez tłumaczeń!Dalej,zabierać mi się z domu,ty arcyhultaju,ty urodzony wisielcze! STRZAŁKA na stronie Nie widziałem w życiu takiej złej bestii jakten przeklęty starzec!Doprawdy,myœlę czasem,że on ma diabla w sobie. HARPAGON Mruczysz jeszcze? STRZAŁKA Za co mnie pan wygania? HARPAGON Będziesz się pytał,za co,obwiesiu jeden?Umykaj czym prędzej,bo cię ubiję na miejscu! STRZAŁKA Cóż ja zrobiłem? HARPAGON To zrobiłeœ,że chcę,abyœ się wynosił. STRZAŁKA Mój pan,a syn pański,kazał mi tu czekać. HARPAGON To idŸ,czekaj na ulicy,a nie stercz mi w domu jak szyldwach na warcie,aby podpatrywać, co się dzieje,i cišgnšć ze wszystkiego korzyœci.Nie chcę mieć bez ustanku pod nosem szpiega,zdrajcy,któregoprzeklęte oczy œledzš wcišż,co robię,pożerajš wszystko,co posiadam,i myszkujš na wsze strony,czyby się nie udało czegoœ złasować. STRZAŁKA Jakże pan chcesz,u diabła,aby panu można było coœ złasować?Jakim cudem tego dokazać,skoro wszystko zamykasz pod kluczem i stoisz na straży we dnie jak i w nocy? HARPAGON Będę zamykał,co mi się podoba,i stał na straży,ile tylko zechcę.Patrzcie mi wœcibskich, którzy czuwajš nad każdym moim krokiem! po cichu na stronie Drżę cały,czy on nie domyœla się czegoœ o moich pienišdzach. głoœno Ty może byłbyœ zdolny rozsiewać plotki,że ja mam schowane pienišdze? STRZAŁKA Pan ma schowane pienišdze? HARPAGON Nie,łotrze,nie mówię tego wcale. po cichu To można oszaleć! głoœno Pytam,ot tak,czy nie puszczasz takich bajeczek,aby mi na złoœć zrobić? STRZAŁKA Ech,cóż komu na tym zależy,czy pan masz,czy nie masz?Dla nas to wychodzi na jedno i to samo. HARPAGON zamierzajšc się,aby mu dać policzek Będziesz mędrkował?Ja ci to mędrkowanie prędko wybiję z głowy!Zabieraj się;ostatni raz powiadam. STRZAŁKA Dobrze więc:zabieram się. HARPAGON Czekaj:nie wynosisz czego z domu? STRZAŁKA Et! cóż bym mógł stšd wynieœć? HARPAGON ChodŸ,chodŸ tutaj,niech zobaczę.Pokaż ręce.STRZAŁKA Oto. HARPAGON Drugie. STRZAŁKA Drugie? HARPAGON Tak. STRZAŁKA Oto. HARPAGON wskazujšc na spodnie Strzałki Te szerokie hšjdawary,to jakby stworzone na magazyny złodziejskie.Bardzo bym rad, aby kogo zaprowadziły na szubienicę. STRZAŁKA na stronie Ach,jakże taki człowiek wart byłby swego losu i z jakšż radoœciš okradłbym go naprawdę! HARPAGON Hę? STRZAŁKA Co? HARPAGON Co ty mówisz o okradzeniu? STRZAŁKA Mówię,że może pan wszystko przetrzšsnšć,aby się przekonać,czy go nie okradłem. HARPAGON Właœnie,właœnie. Harpagon przetrzšsa kieszenie Strzałki STRZAŁKA na stronie Niech zaraza wygniecie skšpstwo i dusigroszów. HARPAGON Hę? Cóż powiadasz? STRZAŁKA Co powiadam? HARPAGON Tak;co tam mruczysz o skšpstwie i dusigroszach? STRZAŁKA Mówię,żeby zaraza wygniotła skšpstwo i dusigroszów. HARPAGON O kimże to chcesz mówić? STRZAŁKA O dusigroszach. HARPAGON Któż to ci dusigrosze? STRZAŁKA Obrzydliwcy i brudasy. HARPAGON Ale kogo przez to rozumiesz? STRZAŁKA Cóż się pan o to tak troszczy? HARPAGON Bo mi się podoba. STRZAŁKA Myœli pan,że chciałem mówić o panu? HARPAGON Myœlę,co myœlę;ale chcę,abyœ powiedział,dokogoœ to mówił. STRZAŁKA Mówiłem...mówiłem do mojej czapki. HARPAGON Ejże,bo ja przemówię do twojego grzbietu. STRZAŁKA Zabroni mi pan wymyœlać na skšpców? HARPAGON Nie;ale zabronię odpowiadać i być zuchwałym.Milczeć! STRZAŁKA Nie wymieniłem nikogo. HARPAGON Piœnij jeszcze,a koœci ci połamię. STRZAŁKA Uderz w stół... HARPAGON Nie zmilczysz? STRZAŁKA Niech stracę. HARPAGON Ej!ej! STRZAŁKA pokazujšc Harpagonowi jeszcze jednš kieszeń O,jeszcze jedna:czyœ pan zadowolony? HARPAGON Dalej,oddaj bez obszukiwania. STRZAŁKA Co? HARPAGON To,co wzišłeœ. STRZAŁKA Nic nie wzišłem. HARPAGON Z pewnoœciš? STRZAŁKA Z pewnoœciš. HARPAGON No to z Panem Bogiem.Ruszaj do wszystkichdiabłów. STRZAŁKA na stronie Ładna odprawa,daję słowo! HARPAGON Odpowiesz za to przed swoim sumieniem. SCENA IV HARPAGON sam Oto mi kawał obwiesia!wyglšda mocno podejrzanie;wolałbym,aby ten pies kulawy raz zniknšł mi już z oczu.Ach,cóż to za straszny kłopot mieć w domu tak znacznš sumę;szczęœliwy,kto ma cały majštek w bezpiecznej lokacie,a zachowa tylko to,co potrzebne na codzienne wydatki!To niemała rzecz znaleŸć w domu dobrš kryjówkę;co do mnie,wszystkie zamknięcia i skrzynie uważam za mocno niepewne i nierad na nichpolegam.To istna przynęta dla złodziei:każdyprzede wszystkim tam się dobiera. SCENA V HARPAGON;ELIZA I KLEANT rozmawiajš ze sobš w głębi HARPAGON myœlšc,ze jest sam Mimo to nie wiem,czy dobrze uczyniłem zakopujšc w ogrodzie dziesięć tysięcy talarów, które mi wczoraj oddano.Dziesięć tysięcy talarów w złocie,to suma dosyć... na stronie,spostrzegajšc Kleanta i Elizę O nieba!sam się zdradziłem!Zapal mnie uniósł;lękam się,iż rozprawiajšc sam ze sobš mówiłem zbyt głoœno. Do Kleanta i Elizy Co się stało? KLEANT Nic,ojcze. HARPAGON Dawno jesteœcie tutaj? ELIZA Weszliœmy właœnie. HARPAGON Słyszeliœcie... KLEANT Co,ojcze? HARPAGON To... ELIZA Co takiego? HARPAGON To,co mówiłem. KLEANT Nie. HARPAGON Owszem,owszem. ELIZA Wybacz,ojcze... HARPAGON Widzę dobrze,że was coœ doleciało.Rozmawiałem właœnie sam ze sobš,jak ciężko jest dziœ wydostać pieniędzy;mówiłem,że bardzo jest szczęœliwy,kto ma w domu z jakie dziesięć tysięcy talarów. KLEANT Obawialiœmy się zbliżyć,aby ci nie przeszkadzać,ojcze. HARPAGON Bardzom rad,że wam to mogę powiedzieć,abyœcie sobie nie tłumaczyli fałszywie i nie wyobrażali,że to ja mam k\gbboąžˆŠj ľAŒ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj\ ` pČc 8Ňc şc Ä"cć}cc%Ňc5.6P2Ěc€;Z+dziesięć tysięcy talarów. KLEANT Nie mieszamy się do twoich spraw,ojcze. HARPAGON Dałby Bóg,abym je miał,owe dziesięć tysięcy... KLEANT Nie przypuszczam... HARPAGON To byłby dla mnie interes nie lada. ELIZA To sš rzeczy... HARPAGON Przydałyby mi się bardzo. KLEANT Sšdzę,że... HARPAGON Wiedziałbym,co z nimi zrobić. ELIZA Jesteœ,ojcze... HARPAGON Nie narzekałbym wówczas na ciężkie czasy. KLEANT Mój Boże,wszakże ty,ojcze,nie masz chyba przyczyn do narzekania:wszystkim wiadomo,iż posiadasz ładny majštek. HARPAGON Ja,ładny majštek!Ci,co tak mówiš,łżš bezczelnie.Nic fałszywszego pod słońcem;to tylko hultaje rozpuszczajš umyœlnie takie pogłoski. ELIZA Nie unoœ się,ojcze. HARPAGON To nie do wiary,że własne dzieci zdradzajšmnie i stajš w rzędzie moich nieprzyjaciół! KLEANT Czy to znaczy być twoim nieprzyjacielem,mówić,że posiadasz majštek? HARPAGON Tak.Podobne gadania a także twoje szalone wydatki stanš się przyczynš,że któregoœ dnia przyjdzie mi tu ktoœ gardło poderżnšć w mniemaniu,że ja po prostu sypiam na złocie. KLEANT Jakież ja robię nadzwyczajne wydatki? HARPAGON Jakie?Czy może być coœ bardziej oburzajšcego niż te wspaniałe stroje,w których sobie paradujesz po mieœcie?Wczoraj musiałem wyłajać Elizę,ale ty jesteœ jeszcze gorszy.To woła o pomstę do nieba.Œcišgnšwszy z ciebie to,co masz na grzbiecie,można by uzyskać wcale ładny kapitalik.Mówiłem ci mało dwadzieœcia razy,mój synu,że cały twój tryb życia bardzo mi się nie podoba;diabelnie mi coœ bawisz się w markiza;aby stroić się w ten sposób,musiszmnie chyba podskubywać. KLEANT Ej,bardzom ciekaw,jakby to można ojca podskubywać. HARPAGON Cóż ja mogę wiedzieć?Skšdże zatem bierzesz na to,aby się utrz ymać na takiej stopie? KLEANT Ja,ojcze?Gram po prostu;ponieważ zaœ gram bardzo szczęœliwie,obracam całš wygranš na swoje potrzeby. HARPAGON To bardzo Ÿle robisz.Jeżeli masz szczęœcie w kartach,powinieneœ z tego korzystać i składać wygranš na uczciwy procent,aby się czegoœ dociułać.Chciałbym bardzo wiedzieć,nie mówišc już nic o reszcie,do czego służš te wstšżki,którymi jesteœ upierzony od stóp do głowy?Czy kilka sprzšczek nie wystarczyłoby tak samo do przymocowania spodni?Bardzo też potrzebne wyrzucić pienišdze na peruczki,kiedy można nosić włosy swojego chowu nie wydajšc ani szelšga!Założyłbym się,że w tych wstšżkach i perukach utonęłoco najmniej dwadzieœcia pistoli;dwadzieœcia zaœ pistoli przynosi rocznie osiemnaœcie funtów,szeœć susów i osiem denarów,chociażby się tylko jeden procent pobierało od dwunastu. KLEANT Masz słusznoœć,ojcze. HARPAGON Dajmy temu pokój i mówmy o czym innym. widzšc,ze Eliza i Kleant dajš sobie znaki Hej! po cichu na stronie Zdaje mi się,że się porozumiewajš,aby mi zwędzić sakiewkę! głoœno Co znaczš te miny? ELIZA Drożym się z bratem,kto będzie mówił pierwszy;oboje mamy ci,ojcze,coœ do powiedzenia. HARPAGON I ja wam także. KLEANT To,co ci mamy do powiedzenia,ojcze,dotyczy małżeństwa. HARPAGON I ja również o małżeństwie chciałbym z wami pogadać. ELIZA Ach,ojcze! HARPAGON Po cóż te krzyki?Czy słowo,czy rzecz samatak cię przeraża,moja córko? KLEANT Bioršc małżeństwo tak,jak tyje pojmujesz,ojcze,może ono słusznie przerażać nas oboje. Lękamy się,że nasze uczucia znajdš się w niezgodzie z twoim wyborem. HARPAGON Chwilę cierpliwoœci;nie macie się o co trwożyć.Wiem,czego wam trzeba;ani jedno,ani drugie nie będzie się miało powodu uskarżać na moje zamiary.Aby więcprzystšpić do rzeczy. do Kleanta Powiedz mi,czy zauważyłeœ młodš osobę imieniem Marianna,mieszkajšcš niedaleko odnas? KLEANT Owszem,ojcze. HARPAGON A ty? ELIZA Słyszałam tylko o niej. HARPAGON I jak ci się wydaje,ta panienka? KLEANT Osobš wprost uroczš. HARPAGON Jej wejrzenie? KLEANT Pełne niewinnoœci i powabu. HARPAGON Układ i obejœcie? KLEANT Czarujšce po prostu. HARPAGON Nie uważasz,że taka dziewczyna zasługuje w zupełnoœci,aby o niej pomyœleć? KLEANT Owszem,ojcze. HARPAGON Że mogłaby być dla każdego pożšdanš partiš? KLEANT Bardzo pożšdanš. HARPAGON Że wyglšda na osobę,która potrafi być dobrš gospodyniš? KLEANT Niewštpliwie. HARPAGON I że mšż mógłby z niš być szczęœliwy? KLEANT Z pewnoœciš. HARPAGON Jest tylko mała trudnoœć:obawiam się,że nie posiada takiego posagu,do jakiego by sięmiało prawo. KLEANT Ach,ojcze,cóż znaczy majštek,gdy chodzi o małżeństwo z istotš godnš uwielbienia! HARPAGON Za pozwoleniem,za pozwoleniem.Można by rzec jedynie,że jeżeli nie weŸmie się za ništyle,ile by się pragnęło,można się starać odbić to na innych rzeczach. KLEANT Oczywiœcie! HARPAGON Słowem,bardzo się cieszę,że się zgadzamy w zapatrywaniach:łagodne bowiem wejrzenie i statecznoœć panienki ujęły mnieza serce i,byle miała bodaj jaki posażek,gotów jestem jš zaœlubić. KLEANT Co? Jak? HARPAGON Hę? KLEANT Jesteœ gotów,ojcze,powiadasz... HARPAGON Zaœlubić Mariannę. KLEANT Kto?Ty,ojcze?Ty? HARPAGON Tak,ja,ja,ja.Cóż to ma znaczyć? KLEANT Słabo mi się jakoœ zrobiło.Pozwól mi odejœć,ojcze. HARPAGON To minie.IdŸ prędko do kuchni i wypij dużš szklankę czystej wody. SCENA VI HARPAGON,ELIZA HARPAGON Oto wymuskani panicze;tyle w nich siły,co w kurczęciu.To zatem,moja córko,postanowiłem dla siebie.Co do Kleanta,przeznaczam dlań pewnš wdowę,o której mi właœnie mówiono dziœ rano;ciebiewydam za pana Anzelma. ELIZA Za pana Anzelma? HARPAGON Tak;jest to człowiek dojrzały,rozsšdny i doœwiadczony;nie ma więcej nad pięćdziesišt lat i słynie ze swoich dostatków. ELIZA kłaniajšc się Ja nie pragnę wyjœć za mšż,mój ojcze,jeżeli pozwolisz. HARPAGON przedrzeŸniajšc Elizę A ja,moja córeczko,moja duszyczko,pragnę,abyœ wyszła za mšż,jeżeli pozwolisz. ELIZA kłaniajšc się powtórnie Wybacz mi,ojcze. HARPAGON przedrzeŸniajšc Elizę Wybacz mi,córko. ELIZA Jestem najuniżeńszš sługš pana Anzelma,ale z przeproszeniem ojca kłaniajšc się znowu żonš jego nie zostanę. HARPAGON Jestem twoim najniższym podnóżkiem,ale przedrzeŸniajšc Elizę z przeproszeniem panny,żonš jego zostaniesz jeszcze dziœ wieczór. ELIZA Dziœ wieczór? HARPAGON Dziœ wieczór. ELIZA kłaniajšc się znowu To być nie może,ojcze. HARPAGON przedrzeŸniajšc Elizę Będzie,moja córko. ELIZA Nie. HARPAGON Tak. ELIZA Nie,powiadam. HARPAGON Tak,powiadam. ELIZA Nie zmusisz mnie do tego,ojcze. HARPAGON Zmuszę,moja córko. ELIZA Raczej się zabiję,niż przyjmę takiego męża.HARPAGON Nie zabijesz się i przyjmiesz.Widział kto takie zuchwalstwo?Słyszał kto,aby córka wten sposób przemawiała do ojca? ELIZA A słyszał kto,aby ojciec w ten sposób chciał wydawać córkę za mšż? HARPAGON To partia bez zarzutu:założę się,że każdy może tylko pochwalić mój wybór. ELIZA A ja założę się,że nikt rozsšdny nie może go pochwalić. HARPAGON spostrzegajšc z daleka Walerego Oto Walery.Chcesz,abyœmy go obrali za sędziego w tej sprawie? ELIZA Chętnie. HARPAGON Zdajesz się na jego wyrok? ELIZA Dobrze,uczynię,co on powie. HARPAGON Zatem rzecz załatwiona. SCENA VII WALERY,HARPAGON,ELIZA HARPAGON ChodŸ no,Walery.Obraliœmy cię właœnie,abyœpowiedział,kto z nas ma słusznoœć:ja czy córka. WALERY Ani wštpliwoœci,że pan. HARPAGON A czy wiesz,o co chodzi? WALERY Nie.Ale pan nie może nie mieć słusznoœci:pan,który jesteœ wcieleniem rozsšdku!... HARPAGON Pragnę dziœ wieczór jeszcze wydać jš za mšż za statecznego i bogatego człowieka;a tymczasem ta ladaco w nos mi powiada,że jej to ani w głowie!Cóż ty na to? WALERY Co ja na to? HARPAGON Tak. WALERY Hm,hm. HARPAGON Co? WALERY Powiadam,że w gruncie jestem najzupełniejpańskiego zdania;słusznoœć jest najoczywiœciej po pańskiej stronie.Ale i córka nie jest tak zupełnie w błędzie,jeżeli... HARPAGON Jak to?Imć Anzelm jest partiš pierwszej wody:szlachcic,i to herbowy,człowiek spokojny,przyzwoity,rozsšdny,zamożny,ni-e majšcy dzieci z pierwszego małżeństwa.Co,mogłaby znaleŸć lepszego? WALERY Wszystko prawda.Ale córka mogłaby znów odpowiedzieć,ze pan traktujesz sprawę zbyt nagle;że trzeba by przynajmniej trochę czasu,aby się przekonać,czy jej serce... HARPAGON Nie;takš sposobnoœć trzeba w lot chwytać po prostu.Sprawa ta przedstawia dla mnie korzyœć,której w innych warunkach nie mógłbym się spodziewać:godzi się jš wzišć bez posagu. WALERY Bez posagu? HARPAGON Tak. WALERY Ha!na to już nic nie mogę odpowiedzieć.Bagatela!to w istocie decydujšcy argument; muszę uchylić czoła. HARPAGON Pewno,że to stanowi dla mnie oszczędnoœć wcale pokaŸnš. WALERY Oczywiœcie;nie można zaprzeczyć.Prawda,iżcórka mogłaby nadmienić,że małżeństwo jest sprawš ważniejszš,niżby się zdawało;że chodzi tu o szczęœcie lub niedolę całego życia; że zobowišzanie,którema trwać aż do zgonu,należy zacišgnšć z największš ostrożnoœciš... HARPAGON Bez posagu! WALERY Ma pan słusznoœć;to rozstrzyga o wszystkim,rozumie się.Sš ludzie,którzy by mogli sšdzić,że w podobnej sprawie należałoby się liczyć i ze skłonnoœciš córki;że tak znaczna nierównoœć wieku,chęci usposobień narazić może na dotkliwe niebezpieczeństwa... HARPAGON Bez posagu! WALERY Tak,na to nie ma odpowiedzi;wiadomo!Któż,udiaska,mógłby się sprzeciwiać!Istniejš wprawdzie ojcowie,którzy by woleli raczej liczyć się z chęciami córki,niż z takim wydatkiem;którzy by nie chcieli poœwięcić jej szczęœcia dla swojej korzyœci i którzy ponad wszystko inne stawiajš w małżeństwie słodkš wzajemnš sympatię,owš rękojmię czci,spokoju i szczęœcia;słowem... HARPAGON Bez posagu! WALERY To prawda;to zamyka usta.Bez posagu!Jak się tu oprzeć takiemu argumentowi? HARPAGON na stronie,spoglšdajšc w stronę ogrodu Oho!zdaje mi się,że to pies szczeka.Czy tamkomu nie przyszła chętka dobierać się do moich pieniędzy. do Walerego Nie rusz się;wracam za chwilę. SCENA VIII ELIZA,WALERY ELIZA Czy ty żarty stroisz,Walery,aby mówić w ten sposób? WALERY To,aby go nie rozdrażnić i łatwiej dać sobiez nim rady.Sprzeciwić się wprost,to pewny sposób,aby wszystko popsuć;sš ludzie,których można opanować jedynie pozornš ustępliwoœciš;usposobienia nie znoszšce opozycji.Takie natury buntujš się przeciw każdej prawdzie,broniš się,ile w ich mocy,przed drogš rozsšdku i jedynie krętymi œcieżkami można je doprowadzić tam,gdzie się zmierza.Udaj,że się zgadzasz na wszystko,a łatwiej zdołasz... ELIZA Ale to małżeństwo,Walery! WALERY Poszukamy sposobów,aby je udaremnić. ELIZA Ale jakich,skoro jeszcze dziœ wieczór ma być zawarte? WALERY Trzeba wyprosić zwłokę:najlepiej udać chorobę. ELIZA Wezwš lekarzy i podstęp się wykryje. WALERY Żartujesz? Czyż oni majš o tym jakie pojęcie?Tylko œmiało,możesz sobie wybrać chorobę,jaka ci się żywnie spodoba;znajdš z pewnoœciš uczone argumenty,aby wytłumaczyć, skšd się wzięła. SCENA IX HARPAGON,ELIZA,WALERY HARPAGON na stronie,w głębi sceny Zdawało mi się tylko.Bogu dzięki. WALERY widzšc Harpagona A wreszcie,jako ostatni sposób zostaje namucieczka;i jeœli miłoœć twoja,piękna Elizo, potrafi się zdobyć... spostrzegajšc Harpagona Tak,córka powinna być posłuszna ojcu.Nie trzeba zważać,czy się mšż podoba,czy nie; bez posagu!to wielkie słowo:gdy taki argument wchodzi w grę,obowišzkiem jest zamknšć oczy na wszystko. HARPAGON Dobrze,to się nazywa mówić!o! WALERY Przepraszam pana bardzo,jeœli się cokolwiek uniosłem i oœmieliłem się mówić do córki w ten sposób. HARPAGON Jak to!Ależ przeœlicznie mówisz!Chciałbym,abyœ zyskał na niš wpływ nieograniczony. do Elizy Tak,możesz się boczyć,ile ci się podoba:przelewam na niego całš władzę od nieba mi danš i życzę sobie,abyœ we wszystkim była mu posłusznš. WALERY do Elizy Czy wobec tego zechce pani opierać się jeszcze... SCENA X HARPAGON,WALERY WALERY Panie,pójdę jej jeszcze roztrzšsać sumienie. HARPAGON Owszem;bardzo ci będę wdzięczny.Z pewnoœciš... WALERY Zdrowo będzie,jeœli się jej trochę cugli przykróci. HARPAGON To prawda.Należy... WALERY Niech się pan nie obawia.Mniemam,iż dam sobie rady. HARPAGON Staraj się,staraj.Muszę teraz wyjœć do miasta;wrócę za małš chwilkę. WALERY idšc w stronę,którš wyszła Eliza i zwracajšc się jak gdyby do niej Tak,pienišdz jest darem najcenniejszym w œwiecie;powinnaœ pani dziękować niebiosom,iż dały pani tak dzielnego i zacnego ojca.Skoro ktoœ gotów jest wzišć pannę bezposagu,nie ma się co dłużej zastanawiać.Wszystko mieœci się w tym słowie:b e z p o s a g u;ono powinno starczyć za młodoœć,pięknoœć,urodzenie,honor,rozum i uczciwoœć. HARPAGON Dzielny chłopak!To się nazywa mówić jak wyrocznia.Szczęœliwy,kto ma przy boku takiego człowieka. AKT DRUGI SCENA I KLEANT,STRZAŁKA KLEANT A niegodziwcze!gdzieżeœ ty się wałęsał?Czynie kazałem... STRZAŁKA Tak,panie;miałem zamiar oczekiwać pana niewzruszenie;ale ojciec pański,jak wiadomo, człowiek nie odznaczajšcy się zbytniš uprzejmoœciš,przemocš wygnał mnie z domu.Dobrze, żem kijów przy tym nie oberwał. KLEANT Jak stojš sprawy?Rzecz nagli bardziej niż kiedy;od czasu,jak eœmy się rozstali,odkryłem, iż własny ojciec jest mym współzawodnikiem. STRZAŁKA Ojciec zakochany? KLEANT Tak;i ledwie udało mi się ukryć pomieszanie,o jakie przyprawiła mnie ta wiadomoœć. STRZAŁKA Jemu wpadło do głowy się zakochać!Czy diabeł go opętał?Czy on sobie żarty stroi?Alboż miłoœć dla takich,jak on? KLEANT Trzebaż było,za moje grzechy,aby go nawiedziła i ta namiętnoœć! STRZAŁKA Ale po cóż w takim razie kryje się pan przed nim ze swš miłoœciš? KLEANT Aby nie budzić podejrzeń i w danym razie łatwiej przeszkodzić temu małżeństwu.Jakšż odpowiedŸ przynosisz? STRZAŁKA Mój Boże,panie,pożyczyć,to wielka bieda.Dziwne rzeczy musi przejœć,kto,jak pan, zniewolony jest oddać się w łapy lichwiarzy. KLEANT Zatem nic z interesu? STRZAŁKA Za pozwoleniem.Imć Simon,faktor,którego nam polecono,człowiek ruchliwy i bardzo oddany mówi,że na głowie by stanšł dla pana,i zapewnia,że sama fizjonomia pańskausposabia go jak najżyczliwiej. KLEANT Dostanę zatem te piętnaœcie tysięcy? STRZAŁKA Owszem;ale pod paroma waruneczkami,które trzeba będzie przyjšć,jeżeli rzecz ma przyjœć do skutku. KLEANT Czy zaprowadził cię do osoby,która ma daćtę kwotę? STRZAŁKA Cóż znowu!To nie takie proste.Ten człowiek jeszcze więcej od pana stara się,aby pozostać w ukryciu;nie ma pan pojęcia,co to za tajemnice!Chce,aby nazwisko jego było zupełnie nieznane;dziœ ma się spotkać z panem w wynajętym mieszkaniu,aby się dowiedzieć o pańskim majštku i stosunkach rodzinnych.Nie wštpię,że samo nazwisko ojca usunie wszelkie trudnoœci. KLEANT Zwłaszcza wobec œmierci matki,której schedy nikt nie może mi odebrać. STRZAŁKA Oto parę punktów,które sam podyktował poœrednikowi,aby ten znowu zakomunikowałje panu przed rozpoczęciem układów:„Przypuœciwszy,że wierzyciel znajdzie dostateczne zabezpieczenie i że osoba zacišgajšca pożyczkę jest pełnoletnia,z rodziny posiadajšcej majštek znaczny,pewny,niezachwiany,czysty i wolnyod wszelkiego obcišżenia,spisze się wyraŸnš i szczegółowš umowę przed rejentem.Rejent ten ma być człowiekiem zewszech miar nieposzlakowanym,wybranym w tym celu przez wierzyciela,w jego bowiem interesie leży przede wszystkim,aby akt sporzšdzono bez zarzutu”. KLEANT Bardzo słusznie. STRZAŁKA „Aby nie obcišżyć sumienia żadnym skrupułem,wierzyciel żšda od swoich pieniędzy jedynie jednego denara od oœmnastu". KLEANT Jeden od oœmnastu?Tam do kata!To jakiœ porzšdny człowiek.Na to nie ma powodu siężalić. STRZAŁKA To prawda. „Ale ponieważ nie rozporzšdza pomienionš sumš i,aby niš wygodzić,zmuszony jest pożyczyć jš od kogo innego z procentem jednego denara od pięciu,dłużnik zmuszony będzie pokryć koszta tego procentu,niezależnie od procentu właœciwego,zważywszy,że jedynie dla jego dogodnoœci bezpoœredni wierzyciel okazuje gotowoœć zacišgnięcia tej pożyczki". KLEANT Co u diabła!to Żyd,czy Turek jaki!Ależ to więcej niż dwadzieœcia pięć od stu! STRZAŁKA ja mam k\gbboąžˆŠj ľAŒ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj\ ` `, cŒ 1 c˝cÔ†cZ$Ń c+.z cĽ8ŔGW samej rzeczy;toż samo i ja powiedziałem.Musi się pan zastanowić. KLEANT Cóż się tu zastanawiać?Trzeba mi pieniędzy i muszę zgodzić się na wszystko. STRZAŁKA Takš też dałem odpowiedŸ. KLEANT Czy jeszcze co więcej? STRZAŁKA Już tylko jeden punkcik. „Z żšdanych piętnastu tysięcy franków pożyczajšcy dostarczy w gotowiŸnie jedyniedwanaœcie,w miejsce zaœ pozostałej kwoty osoba zacišgajšca pożyczkę przyjmie sprzęty,ubrania i kosztownoœci,których spissię dołšcza,a które wierzyciel obliczył wedle najlepszej wiary, po możliwie najniższej cenie ”. KLEANT Cóż to ma znaczyć? STRZAŁKA Niech pan posłucha spisu. „Po pierwsze,łóżko z bardzo kosztownie haftowanymi zasłonami z sukna oliwkowegokoloru;do tego szeœć takichże krzeseł i kapa na łóżko;wszystko w bardzo dobrym stanie, podbite jedwabnš czerwono-niebieskš taftš. Nadto baldachim,nad łóżko różowy;z czystej wełny,z jedwabnymi frędzlami". KLEANT Cóż ja mam poczšć z tym wszystkim? STRZAŁKA Niech pan czeka. „Nadto dywan œcienny,przedstawiajšcy umizgi Jowisza. Nadto stół orzechowy,o dwunastu kręconych nogach,rozcišgany,wraz z odpowiedniš iloœciš krzeseł". KLEANT A cóż mnie,u diabła... STRZAŁKA Niechże pan będzie cierpliwy. „Nadto trzy muszkiety,wykładane perłowš macicš,wraz z podpórkami!Nadto piec ceglany z dwoma alembikami i trzema zbiornikami,bardzo użyteczny dla amatorówdestylacji". KLEANT Diabli mnie biorš! STRZAŁKA Powoli. „Nadto lutnia bolońska,posiadajšca wszystkie lub prawie wszystkie struny. Nadto warcabnica z figurami oraz gra w gšskę,zabawy stanowišce bardzo miłe zajęcie w chwilach wywczasu. Nadto skóra jaszczurcza,półczwartej stopy długa,wypchana sianem;osobliwoœć bardzo zdobišca pokój,gdy siejš zawiesi u powały.Wszystkie wymienione przedmioty,łšcznie warte między braćmi więcej niż cztery tysišce pięćset franków,oddaje się przez szczególnš względnoœć za sumę tysišca talarów". KLEANT Niechże go zaraza zdusi razem z jego względnoœciš,tego łotra,oprawcę!Słyszał kto kiedy o tak bezczelnej lichwie?Nie doœć mu straszliwego procentu,jaki ze mnie wyciska,ale chce mi jeszcze wmuszać za trzy tysišce franków stare rupiecie,zebrane diabeł wie skšd?Ani dwustu talarów za to nie dostanę,a jednak trzeba mi się zgodzić na wszystko,co zechce.W moim położeniu do wszystkiego może mnie przymusić:wie dobrze ten łotr,że mam nóż na gardle! STRZAŁKA Z przeproszeniem pańskim,widzę,że pan wchodzi na ten sam goœciniec,po którym imć Panurg kroczył do ruiny,wybierajšc pienišdze z góry,kupujšc drogo,sprzedajšc tanio i przejadajšc zboże na pniu. KLEANT I cóż mam robić?Oto,dokšd prowadzi młodych przeklęte skšpstwo ich ojców:niechże się potem ktoœ dziwi,że im życzš najrychlejszej œmierci! STRZAŁKA Trzeba przyznać,że ojciec potrafiłby swoim ohydnym skšpstwem oburzyć najspokojniejszego człeka.Nikt mi,Bogu dzięki,nie może zarzucić,abym sympatyzował z szubienicš; poœród moich kolegów,którzy nie bardzo przebierajš w rzemiosłach,zawsze umiem się przyzwoiciewywinšć z każdej sztuczki,pachnšcej choć trochę stryczkiem;ale muszę przyznać, że ten stary postępowaniem swoim budzi we mnie szalonš pokusę,aby go okraœć;mniemam, iż taka kradzież byłaby naprawdę chwalebnym uczynkiem. KLEANT Daj no mi tę notatkę;przejrzę jeszcze. SCENA II HARPAGON,SIMON;KLEANT I STRZAŁKA w głębi sceny SIMON Tak,panie;to młody człowiek,któremu gwałtem potrzeba pieniędzy,znajduje się w tego rodzaju położeniu,że zgodzi się na wszystkie warunki. HARPAGON Ale czy myœlisz,Simonie,że nie ma żadnego ryzyka?Znasz jego nazwisko,stosunki,rodzinę? SIMON Nie.Dokładnych wiadomoœci nie mógłbym udzielić;wszedłem z nim w stycznoœć jedynie przypadkiem;ale on sam dostarczy panu wyjaœnień.Służšcy upewnił mnie,że pan będzie zadowolony.Wszystko,co mógłbym powiedzieć,to iż pochodzi z rodziny bardzo bogatej, matka już nie żyje,gotów zaœ jest zobowišzać się,jeżeli pan zechce,iż ojciec umrze przed upływem oœmiu miesięcy. HARPAGON Hm, to by już coœ było.Miłoœć chrzeœcijańska,Simonie,nakazuje wygodzić bliŸnim,skoro to w naszej mocy. SIMON Rozumie się. STRZAŁKA po cichu do Kleanta,pokazujšc Simona Co to może znaczyć,przecież to nasz Simon rozmawia z pańskim ojcem? KLEANT po cichu do Strzałki Może mu ktoœ powiedział,kto jestem?Czyżbyœ ty mnie zdradził? SIMON do Kleanta i Strzałki Oho!tak wam było pilno!Któż panom powiedział,że to tutaj? do Harpagona Niech mi pan wierzy,to nie ja wyjawiłem im pańskie nazwisko i mieszkanie;ale sšdzę,nie stało się żadne nieszczęœcie;ci panowie sš dyskretni,możecie się więc porozumieć i tutaj. HARPAGON Jak to? SIMON wskazujšc Kleanta Oto właœnie osoba,która pragnie u pana pożyczyć owe piętnaœcie tysięcy. HARPAGON Jak to,obwiesiu!to ty puszczasz się na takieniecne sposoby? KLEANT Jak to,ojcze!to ty się plugawisz tak haniebnym rzemiosłem? Simon ucieka,Strzałka chowa się SCENA III HARPAGON,KLEANT HARPAGON Więc to ty chcesz się zrujnować takimi niegodziwymi pożyczkami? KLEANT Więc to ty starasz się wzbogacić tak zbrodniczš lichwš? HARPAGON Ty œmiesz jeszcze po tym stawać tu przedemnš? KLEANT A ty,ojcze,œmiesz jeszcze pokazać się oczom ludzkim? HARPAGON Nie wstydzisz się,powiedz,grzęznšć w takich łajdactwach,brnšć w straszliwš rozrzutnoœć i trwonić haniebnie majštek,z trudem uzbierany przez rodziców? KLEANT Czy ojciec się nie rumieni poniżać swš godnoœć tego rodzaju rzemiosłem?Poœwięcać honor i dobre imię nienasyconej żšdzy zbijania talarów?Zdzierstwem swoim przewyższać niegodziwe sztuczki,wymyœlone kiedykolwiekprzez najsłynniejszych lichwiarzy? HARPAGON Precz z moich oczu,łotrze!Precz z moich oczu! KLEANT Kto jest większym zbrodniarzem według ciebie,ojcze:czy ten,kto drogo nabywa pienišdze,których potrzebuje,czy ten,kto kradnie pienišdze,nie majšc ich na co użyć?HARPAGON Ruszaj stšd,mówię,nie doprowadzaj mnie doostatecznoœci. sam Swojš drogš,rad jestem z tego spotkania;todla mnie przestroga,abym bardziej niż kiedymiał oko na jego czynnoœci. SCENA IV FROZYNA,HARPAGON FROZYNA Panie... HARPAGON Zaczekaj tu chwilę;mam z tobš do pomówienia. na stronie Muszę troszeczkę zajrzeć do moich pieniędzy. SCENA V FROZYNA,STRZAŁKA STRZAŁKA nie widzšc Frozyny Zdarzenie doprawdy paradne!Musi mieć stary widocznie gdzieœ jakiœ duży skład rupieci,z domowych rzeczy bowiem nic nie zauważyłem w tym spisie. FROZYNA Ejże!to ty,poczciwy Strzałko?Skšdże cię tu spotykam? STRZAŁKA Hę,hę!,to ty!Frozyno?Cóż ty tu porabiasz? FROZYNA To samo,co wszędzie;poœredniczę w interesach,oddaję ludziom przysługi i korzystam, jak mogę,ze swoich talencików.Wiesz dobrze,że na œwiecie trzeba umieć sobie radzić;takim,jak ja,niebo dało w posagu jedynie obrotnoœć i głowę na karku. STRZAŁKA Masz tu jakie konszachty z pryncypałem? FROZYNA Tak.Załatwiam pewnš drobnostkę i spodziewam się niezłej nagrody. STRZAŁKA Od niego?Ho,ho,musiałabyœ wstać bardzo rano,aby coœ wydobyć;ostrzegam,że pienišdze w tym domu sš bardzo kosztowne.FROZYNA Sš usługi,za które płaci się sowicie. STRZAŁKA Upadam do nóg!Widzę,że nie znasz jeszcze imć Harpagona.Pan Harpagon jest ze wszystkich ludzkich istot najmniej ludzkš pod słońcem;najtwardszym i najbardziej nieużytym ze œmiertelnych.Nie ma usługi,którš by doprowadziła jego wdzięcznoœć do rozwišzania sakiewki.Podziękowań,pochwał,życzliwych słówek,przyjaŸni,ile pragniesz;ale pieniędzy– oho!!Nic suchszego i bardziej jałowego niż jego czułoœci;do słowa zaœ „dawać"ma taki wrodzony wstręt,że nie dziwiłbym się,gdyby zamiast:„daję słowo",mówił:„pożyczam słowo". FROZYNA Mój Boże!już ja wiem,jak się doi ludzi;znamsekret zjednywania sobie względów,głaskania po sercu i trafiania w tkliwš strunę. STRZAŁKA Fraszki.Założę się,że gdy chodzi o pienišdze,nic tutaj nie wskórasz.To istny kamień, granit;gdyby człowiek konał w jego oczach,nie drgnšłby nawet.Słowem,pienišdze kocha więcej niż honor,czeœć i cnotę.Żšdać od niego pieniędzy,znaczy przyprawić go o konwulsje; ugodzić w œmiertelne miejsce,przeszyć mu serce,wydzierać wnętrznoœci.Ale już wraca, umykam. SCENA VI HARPAGON,FROZYNA HARPAGON po cichu Wszystko w porzšdku. głoœno I cóż,Frozyno? FROZYNA Ach,Boże,doprawdy,jak pan doskonale wyglšda!To się nazywa zdrowie! HARPAGON Kto?Ja? FROZYNA Nigdym pana nie widziała tak œwieżym i dziarskim. HARPAGON Doprawdy? FROZYNA Jakże!w życiu pan chyba nie wyglšdał tak młodo;znam ludzi,którzy w dwudziestym pištym roku starsi sš od pana. HARPAGON Jednakże,Frozyno,mam już pełnš szeœćdziesištkę. FROZYNA No i cóż to jest szeœćdziesišt lat?Wielkie rzeczy!Teraz dopiero zaczyna się dla pana najpiękniejszy wiek mężczyzny. HARPAGON To prawda;jednakże jakieœ dwadzieœcia latek mniej nic by nie zaszkodziło,jak sšdzę. FROZYNA Żartuje pan?Co panu po tym,kiedy pan i tak dożyje co najmniej setnego roku. HARPAGON Myœlisz? FROZYNA Z pewnoœciš.To widać na oko.Niech pan przystanie na chwilę.O,nie mówiłam!Między oczami jaki wspaniały znak długiego życia. HARPAGON Znasz się na tym? FROZYNA Jakżeby! Niech pan pokaże rękę.Mój Boże,co za linia życia! HARPAGON Jak to? FROZYNA Nie widział pan,o tutaj,tej linii? HARPAGON No i cóż to ma znaczyć? FROZYNA Daję słowo,mówiłam sto lat,ale pan docišgnie do stu dwudziestu. HARPAGON Czy podobna? FROZYNA Będš musieli pana dobijać,mówię panu;pochowasz pan dzieci,wnuki i prawnuki. HARPAGON Chwała Bogu!Jakże nasza sprawa? FROZYNA Czy można pytać?Widział kto,aby mi się nie udało doprowadzić do końca rzeczy,do której się zabiorę?Zwłaszcza co do małżeństwa,talenty mam niepospolite.Nie ma na œwiecie pary,której bym raz dwa nieumiała skojarzyć:ot,gdybym się uparła,ożeniłabym samego sułtana tureckiego z Rzeczpospolitš Weneckš.Tutaj nie miałam aż takich trudnoœci.Ponieważ jestem z tymi kobieciętami w stosunkach,rozgadałam się,jak należy,o panu i zwierzyłam matce zamiary,jakie panpowzišł względem Marianny,znajšc jš z ulicy i widujšc jš w oknie. HARPAGON Cóż odpowiedziała? FROZYNA Przyjęła z radoœciš;gdym zaœ uroczyœcie powiedziała,że pan pragnie,aby Marianna wzięła dziœ udział w uroczystoœci małżeńskiego kontraktu pańskiej córki,zgodziła się bez trudnoœci i oddała mijš w tym celu pod opiekę. HARPAGON Bo widzisz,Frozyno,muszę dziœ wydać wieczerzę dla pana Anzelma i bardzo bym pragnšł,aby i ona była na tej uczcie. FROZYNA Ma pan słusznoœć.Marianna wybiera się po obiedzie w odwiedziny do pańskiej córki;potem chciałaby zajrzeć na chwilę najarmark i wrócić tu na wieczerzę. HARPAGON Dobrze;mogš pojechać moim powozem;pożyczę im. FROZYNA Doskonale. HARPAGON Ale,Frozyno,czyœ mówiła też z matkš w sprawie posagu?Czyœ wytłumaczyła jej,że powinna by o tym pomyœleć,trochę się œcisnšć,krwi sobie upuœcić trochę przy takiej okazji? Bo,ostatecznie,nikt się nie żeni z pannš,aby bodaj czegoœ nie miała. FROZYNA Jak to!Ależ ona wniesie panu ze dwanaœcie tysięcy franków rocznie. HARPAGON Dwanaœcie tysięcy! FROZYNA Tak.Przede wszystkim,jest z domu przyzwyczajona do bardzo oszczędnego stołu.To dziewczyna,nawykła żyć samš sałatš,mlekiem,serem i ziemniakami;nie będzie się trzeba wysadzać na wykwintny stół,na kosztowne smakołyki ani desery,jakich wymagałaby inna kobieta;a towcale nie drobnostka,to najmniej jakie trzytysi šce franków rocznie.Dalej włożona jest do wielkiej skromnoœci i prostoty w ubraniu;nie lubi kosztownych sukien,wspaniałych klejnotów,zbytkownych mebli,do których jej rówieœnice wzdychajš zazwyczaj tak goršco:to warte przeszło cztery tysišce rocznie.Brzydzi się grš,co dziœ nieczęsto się przytrafia u kobiet.Znam sšsiadkę,która w trente i qua-rante przegrała dwadzieœcia tysięcy franków w tym roku.Ale liczmy tylko czwartš częœć.Pięć tysięcy rocznie na grze,cztery tysišce na strojach i kosztownoœciach,to czyni dziewięć tysięcy,tysišc zaœ talarów,które oszczędzilibyœmy na jedzeniu,czy to nie wyniesie razem okršgłych dwunastu tysięcy? HARPAGON Tak,to nieŸle;jednakże ten rachunek nie ma w sobie nic realnego. FROZYNA Za pozwoleniem.Czy to nie jest rzecz bardzo realna,jeœli ktoœ panu wnosi jako posag wstrzemięŸliwoœć,jako sukcesję prostotę w ubiorze i jako kapitał wstręt dogier hazardowych? HARPAGON Chyba kpisz,Frozyno:wmawiać mi jako posagwszystkie wydatki,których nie będzie robiła!Nie będę przecież kwitował z tego,czego nie dostanę do ręki;bodaj coœ muszę zobaczyć w gotowiŸnie! FROZYNA Mój Boże,dostaniesz pan,dostaniesz;mówiłymi,że gdzieœ œwiatami majš jakiœ majšteczek,który panu tym samym przypadnie. HARPAGON Trzeba to sprawdzić.Ale,Frozyno,jeszcze jedna rzecz mnie niepokoi.Dziewczyna jest jak ci wiadomo,młoda,a młode zazwyczaj cišgnš do młodych.Lękam się,że człowiek wmoim wieku może jej nie przypaœć do smaku i że to gotowe stać się przyczynš pewnych wybryczków,które by mi wcale niebyły na rękę. FROZYNA Ach,jakże pan jej nie zna!To jeszcze jedna właœciwoœć,którš miałam panu oznajmić:manieprzezwyciężony wstręt do młodych i ceni jedynie starców. HARPAGON Doprawdy! FROZYNA Upewniam pana.Gdybyœ pan słyszał,jak ona się wyraża w tym przedmiocie!Nie może po prostu znosić widoku młodego człowieka;nic zaœ jej więcej nie zachwyca,powiada,niż piękny starzec z dużš majestatycznš brodš.Im który starszy,tym powabniejszy w jej oczach;toteż ostrzegam pana,abyœ się nie starał dla niej odmładzać.Wymaga co najmniej skończonych lat szeœćdziesięciu:nie dalej jak przed czterema miesišcami,już w przededniu małżeństwa, zerwała wszystkie układy,ponieważ wielbiciel przyznał się,że ma dopiero pięćdziesišt szeœć lat,i ponieważ,majšc podpisać kontrakt,nie przywdział okularów. HARPAGON Jedynie dlatego? FROZYNA Tak.Mówi,że pięćdziesišt szeœć lat,to jej niewystarczy;a zwłaszcza nie cierpi nosów bez okularów. HARPAGON Doprawdy,ty mi szczególne rzeczy powiadasz. FROZYNA To dalej sięga,niżby sobie można było wyobrazić.W pokoiku jej na przykład wisi kilka obrazków,sztychów;jak pan myœli,kogoprzedstawiajš?Adonisów,Cefalów,Parysów i Apollinów?Nie:to portrety Saturna,Priama,starego Nestora i poczciwego Anchizesa na barkach syna. HARPAGON Nadzwyczajne!Tego doprawdy nigdy bym niepomyœlał;bardzom rad,że ona ma takie usposobienie!Ja także,gdybym był kobietš,nie przepadałbym wcale za młodymi. FROZYNA Myœlę sobie.Ładny mi specjał,doprawdy,te gołowšse smarkacze!Jest też na co lecieć na takich żółtodziobów!Palić się do tych papinków!Dużo się smaku kobieta w tym doszuka! HARPAGON Co do mnie,nie umiem tego pojšć.Nie wiem,jakim cudem znajdujš się kobiety,które tak przepadajš za tym towarem. FROZYNA Trzeba mieć Ÿle w głowie.Czy można,majšc klepki w porzšdku,dopatrzeć się czego przyjemnego w tych młokosach?Czy to mężczyŸni te wymuskane lale;czy w tym jest co do kochania? HARPAGON Toż samo co dzień powtarzam:wyglšda to jak zmokłe kurczę,trzy włoski pod nosem,jak wšsy u kota,klaki z włosia na głowie,portki jak banie i pępek prawie na wierzchu! FROZYNA A jak to zbudowane!jak to wyglšda przy takim człowieku jak pan!To mi mężczyzna dopiero,jest na co patrzeć;to mi strój i figura,zdolne zawrócić w głowie kobiecie! HARPAGON Wydaję ci się nieŸle? FROZYNA Jakże!wprost œwietnie,do odmalowania.Niech się pan trochę obróci,jeœli łaska.Kapitalnie!Niech się pan przejdzie trochę.To mi postawa kształtna,swobodna i pełna siły;nie znać wręcz najmniejszej dolegliwoœci. HARPAGON Tak wielkich też znów nie mam,Bogu dzięki.Astma jedynie trapi mnie czasami. FROZYNA To nic!Bardzo panu do twarzy z tš astmš;kaszle pan z wielkim wdziękiem. HARPAGON Powiedz mi,Frozyno,czy Marianna nie zna mnie z widzenia?Nie zauważyła mnie kiedy,tak,przechodzšc? FROZYNA Nie;ale wiele mówiłyœmy o panu.Nakreœliłam jej pański portret;nie omieszkałam wysławić przed niš pańskich zalet oraz korzyœci posiadania takiego męża. HARPAGON Dobrze,bardzo ci dziękuję. FROZYNA Ach,prawda,przy sposobnoœci miałabym małš proœbę.Mam proces,który grozi przegraniem dla braku trochę pieniędzy. ja mam k\gbboąžˆŠj ľAŒ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj\ ` @”ŞjüŠj{ˇ÷żp˛Q"ďc€c9cM óc@)N c Ž2c!+9]<Harpagon robi minę poważnš Mógłby pan w najprostszy sposób zapewnićmi wygranš,gdyby pan zechciał wspomóc mnie trochę.Nie uwierzyłby pan,jak ona sięucieszy z pańskiego poznania. Harpagon przybiera na powrót minę wesołšAch,jakże pan jej przypadnie do gustu,jakiena niej wrażenie zrobi ta staroœwiecka kryza. Ale przede wszystkim oczarowana będzie tymi spodniami na sprzšczkach:oszaleje po prostu; kochanek ztakimi sprzšczkami,temu to już doprawdy nie zdoła się oprzeć. HARPAGON Bardzo mi miło to słyszeć. FROZYNA Niech mi pan wierzy,ten proces to dla mniesprawa niezmiernej wagi. Harpagon robi się poważny Jestem zgubiona,jeżeli go przegram,a mała,maleńka pomoc mogł aby mnie postawić na nogi.Chciałabym,abyœ pan widział zachwyt,z jakim słuchała opowiadań o panu. Harpagon wraca do miny wesołej Radoœć tryskała z jej oczu,gdym wyliczyła wszystkie pańskie przymioty!Doprowadziłam do tego,że doczekać się nie może chwili małżeństwa. HARPAGON Bardzoœ poczciwa,Frozyno;doprawdy jestemci szczerze obowišzany. FROZYNA Błagam pana,chciej nie odmawiać tego,o co proszę. Harpagon robi się poważny To mi po prostu życie ocali:wdzięczna panu będę nieskończenie. HARPAGON Do widzenia.Muszę dokończyć korespondencji. FROZYNA Przysięgam,że nie mógłbyœ bardziej w porępoœpieszyć z pomocš. HARPAGON Pójdę powiedzieć,aby przygotowali powóz,którym macie jechać na jarmark. FROZYNA Nie naprzykrzałabym się z pewnoœciš,gdyby mnie w istocie nie zmuszała ciężka potrzeba. HARPAGON I polecę,niech wczeœnie podadzš kolację,aby wam nie zaszkodziło. FROZYNA Niech mi pan nie odmawia łaski,o którš błagam.Nie wyobraża pan sobie,ile radoœci... HARPAGON Idę już.Wołajš mnie.Do zobaczenia. FROZYNA sama Niechże cię febra œciœnie,ty stary psie,brudasie diabelski!Kutwa udawał głuchego na wszystkie przymówki;ba,nie trzeba jeszcze dawać za wygranš;na wszelki wypadek,umiałam sobie z drugiej strony zapewnić sowitš nagrodę. AKT TRZECI SCENA I HARPAGON,KLEANT,ELIZA,WALERY,PANI CLAUDE z miotłš w ręce,JAKUB, SZCZYGIEŁEK,DZIEBEŁKO HARPAGON Dalej,chodŸcie tu wszyscy;dam wam rozkazy na dzisiaj i wyznaczę każdemu jegozajęcie.ChodŸ no tu,pani Claude,zacznijmy od pani. Pani Claude zbliża się z miotłš Dobrze,już pod broniš.Tobie więc powierzamobowišzek posprzštania w całym mieszkaniu;proszę tylko nie œcierać mocno:to bardzo niszczy.Prócz tego oddaję pani podczas wieczerzy nadzór nad butelkami;jeœli się któraœ gdzieœ zawieruszyalbo też jeœli się coœ stłucze, pani będzie za to odpowiadać;wytršci się z zasług. JAKUB na stronie Roztropny wymiar kary. HARPAGON do pani Claude No,ruszaj pani. SCENA II HARPAGON,KLEANT,ELIZA,WALERY,JAKUB,SZC- ZYGIEŁEK,DZIEBEŁKO HARPAGON Ciebie,dziebełko,i ciebie,Szczygiełek,przeznaczam do płukaniaszklanek i nalewania wina,ale tylko wówczas,gdy ktoœ będzie miał pragnienie,a nie wzorem tych błaznów lokai, co to naprzykrzajš się ludziom i namawiajš do picia,kiedy się nikomu o tym nie œniło!Czekajcie,aż ktoœ poprosi,i to niejedenraz,a pamiętajcie przy tym nie żałować wody. JAKUB na stronie Tak.Czyste wino uderza do głowy. SZCZYGIEŁEK Czy mamy zdjšć płótnianki? HARPAGON Tak,kiedy ujrzycie,że goœcie się już schodzš,a pamiętajcie nie zniszczyć liberii. DZIEBEŁKO Ale kiedy,proszę pana,mój kaftan po jednej strome strasznie poplamiony olejem... SZCZYGIEŁEK A znowu moje szarawary całkiem podarte ztylu,tak,że uczciwszy uszy,widać mi... HARPAGON do Szczygiełka Sza!Trzymaj się zręcznie koło œciany i obracaj się zawsze frontem. do dziebełka,pokazujšc mu,w jaki sposób ma trzymać kapelusz przed sobš,aby zasłonić plamę z oleju A ty,kiedy będziesz usługiwał,trzymaj zawsze kapelusz w ten sposób. SCENA III HARPAGON,KLEANT,ELIZA,WALERY,JAKUB HARPAGON Ty,moja córko,będziesz miała oko,gdy przyjdzie sprzštać ze stołu,i będziesz uważała, aby nic nie przepadło.To zajęcie dla młodej panienki.A pamiętaj też przyjšć jak należy mojš narzeczonš,która cię chce odwiedzić:zabierzesz jš ze sobš na jarmark.Rozumiesz? ELIZA Tak,ojcze. HARPAGON przedrzeŸniajšc Tak,niuńko. SCENA IV HARPAGON,KLEANT,WALERY,JAKUB HARPAGON A ty,paniczu,któremu łaskawie przebaczyłem ostatnie wybryki,proszę,aby ci również nie wpadło do głowy wykrzywiać się na niš. KLEANT Ja,ojcze?Wykrzywiać się na niš?z jakiej przyczyny? HARPAGON Mój Boże!już my wiemy,co sobie myœlš dzieci,kiedy ojciec żeni się powtórnie,i jakim okiem patrzš zazwyczaj na tak zwanšmacochę.Ale jeżeli pragniesz,abym zupełnie wymazał z pamięci ostatniš sprawkę,zalecam ci,byœ tę osobę przyjšł jak najuprzejmiej i był dla niej tak grzecznym,jak tylko zdołasz. KLEANT Jeżeli mam prawdę wyznać,ojcze,nie mogę powiedzieć,abym był bardzo rad,iż ta osobazostanie mojš macochš:skłamałbym,gdybymto utrzymywał;ale co się tyczy grzecznego przyjęcia,ręczę ci,ojcze,iż pod tym względem spotkasz się z najœciœlejszym posłuszeństwem. HARPAGON No,pamiętaj! KLEANT Zobaczysz,ojcze,nie będziesz miał powodu się uskarżać. HARPAGON Bardzo ci się to chwali. SCENA V HARPAGON,WALERY,JAKUB HARPAGON Walery,pomóż mi w tej sprawie.ChodŸ tu,imć Jakubie,zbliż się,zachowałem cię na ostatek .JAKUB Czy do stangreta zamierza pan mówić,czy do kucharza?Bo jestem jednym i drugim. HARPAGON Do obydwóch. JAKUB Ale do którego najpierw. HARPAGON Do kucharza. JAKUB Niech pan zaczeka,jeœli laska. Zdejmuje liberię stangreta i ukazuje się ubrany za kucharza HARPAGON Cóż to,u diaska,za jakieœ komedie? JAKUB Jestem na usługi. HARPAGON Przyrzekłem wydać dziœ kolację,Jakubie. JAKUB na stronie Cuda się dziejš! HARPAGON Powiedz no mi:potrafisz zgotować,jak się należy? JAKUB Owszem,jeżeli pan da dosyć pieniędzy. HARPAGON Cóż u diabła,cišgle pieniędzy!Zdawałoby się,że oni nie umiejš nic innego,jak tylko:pieniędzy,pieniędzy,pieniędzy.Wcišż jedno słowo w gębie:pieniędzy!Cišgle słyszętylko: pieniędzy!Oto ich ulubiony konik:pienišdze! WALERY Słyszał kto kiedy bezczelniejszš odpowiedŸ!Wielka sztuka ugotować dobrš kolację za drogie pienišdze!to najłatwiejszarzecz pod słońcem;nie ma tak miernej mózgownicy,która by się nie wysiliła na to.Kto chce okazać,że jest zdatnym człowiekiem,powinien umieć dać dobrze jeœć za tanie pienišdze. JAKUB Dobrze jeœć za tanie pienišdze! WALERY Rozumie się. JAKUB do Walerego Dalibóg,panie rzšdco,bardzo byłbym wdzięczny,gdybyœ mnie pan nauczył tego sekretu i objšł urzšd kucharza,bo,jak widzę,w tym domu do wszystkiego chcesz nos wœciubiać. HARPAGON Cicho mi!Czegóż więc trzeba? JAKUB Oto jest tu pan rzšdca,który ugotuje panu dobrze jeœć za tanie pienišdze. HARPAGON Hej tam!masz mi odpowiadać na pytanie. JAKUB Ileż osób? HARPAGON Oœm do dziesięciu;ale trzeba liczyć tylko na oœm.Gdzie jest dla oœmiu,znajdzie się i dla dziesięciu. WALERY Rozumie się. JAKUB Ano,to trzeba będzie cztery wielkie dania i pięć przystawek.Zupa...Pierwsze danie... HARPAGON Cóż u diabła,to by starczyło dla całego miasta! JAKUB Pieczyste... HARPAGON zasłaniajšc mu usta rękš A,łotrze,pożreć chcesz mnie całego! JAKUB Legumina... HARPAGON zasłaniajšc mu znowu usta Jeszcze! WALERY do Jakuba Chcesz,aby wszyscy popękali?Czy pan po to sprosił goœci,aby ich uœmiercać z przejedzenia?IdŸże sobie przeczytać,jakie przepisy zdrowotne,i popytaj się lekarzy,czy może być coœ szkodliwszego dlaczłowieka niż nadmierne jedzenie. HARPAGON Ma słusznoœć. WALERY Dowiedzże się,Jakubie,ty i podobni tobie,że to prosta mordownia,stół przeładowany potrawami.Kto chce się okazać prawdziwymprzyjacielem swych goœci,daje im jeœć skromnie; toć,wedle słów starożytnego filozofa,po to się je,aby żyć,nie zaœ po to się żyje,aby jeœć. HARPAGON Ach,pięknie powiedziane!To najpiękniejsza sentencja,jakš słyszałem w życiu:Po to siężyje,aby jeœć,a nie po to je,aby żyć...Nie,nie,to nie to.Jak ty to powiedziałeœ? WALERY Po to się je,aby żyć,nie zaœ po to się żyje,aby jeœć. HARPAGON do Jakuba Aha.Słyszałeœ? do Walerego Cóż to za wielki mędrzec powiedział? WALERY Nie przypominam sobie w tej chwili. HARPAGON Pamiętaj mi spisać te słowa:chcę je wyryć złotymi literami nad kominkiem. WALERY Nie omieszkam.Co się zaœ tyczy wieczerzy,niech pan to mnie pozostawi;już ja wszystko zarzšdzę jak trzeba. HARPAGON Więc dobrze. JAKUB Tym lepiej!mniej będę miał kłopotu. HARPAGON do Walerego Najlepiej dać coœ takiego,czego nie można dużo jeœć i co zaraz syci:ot,potrawkę baraniš dobrze tłustš;do tego ciasto nadziewane gęsto kasztanami.To zapycha. WALERY Niech się pan na mnie spuœci. HARPAGON A teraz,Jakubie,trzeba wychędożyć karocę. JAKUB Niech pan czeka:to do stangreta. wkłada płaszcz Powiada pan... HARPAGON Że trzeba wychędożyć karocę i mieć konie w pogotowiu.Zawieziesz na jarmark... JAKUB Pańskie konie?Ależ,dalibóg,one po prostu z nóg lecš!Nie powiem panu,że leżš na podœciółce:biedne zwierzęta nie wiedzš,co to podœciółka,nie ma co o tym gadać!Ale trzyma je pan na tak œcisłym poœcie,że to już ledwie cienie,widma,szkielety,a nie konie. HARPAGON Wielka krzywda!Cały dzień nic nie robiš. JAKUB Pan myœli,że kto nic nie robi,to już jeœć niepotrzebuje?Lepiej by wyszło na zdrowie biednym bydlštkom pracować porzšdnie,ale za to najeœć się do syta.Serce się kraje patrzeć na tę mizerię!Bo,koniec końców,człowiek ma serce dla swoich koni:zdaje mu się,że sam cierpi,kiedy patrzy na ich niedolę.Od ust sobie codziennieodejmuję,aby je pożywić;to,proszę pana,trzeba być z kamienia,aby tak nie miećlitoœci nad bliŸnim. HARPAGON Niewielka praca odwieŸć panienki na jarmark. JAKUB Nie,panie,nie miałbym odwagi ich zaprzšc sumienie by mnie gryzło,gdybym uderzył batem te chudzięta.Jakże pan chcesz,aby one zawlokły karocę,skoro same ledwie sięwlokš! WALERY Uproszę sšsiada,aby zastšpił Jakuba na koŸle;wszakże i tak będzie tu potrzebny. JAKUB Niech będzie.Wolę już,niech zginš z innej ręki,nie z mojej. WALERY Pan Jakub coœ dużo rezonuje. JAKUB Pan rzšdca coœ we wszystko nos wœciubia. HARPAGON Cicho tam! JAKUB Ja,bo proszę pana,znieœć nie mogę lizusów idobrze widzę,do czego zmierza.To jego wieczne trzęsienie się nad chlebem,winem,nad drzewem,solš i œwiecami,to tylko po to,aby panu bakę œwiecić i ujšć pana za serce.Wœciekłoœć mnie już bierze;przykro mi,doprawdy codziennie słyszeć,co ludzie gadajš o panu.Niech co chce będzie,ja i dla pana,mimo wszystko,mam serce:po moich koniach pan jest człowiekiem,którego kocham najwięcej na œwiecie. HARPAGON Mógłbyœ mi powiedzieć,moœci Jakubie,co o mnie gadajš? JAKUB Owszem,gdybym był pewny,że pan się nie pogniewa. HARPAGON Nie,ani trochę. JAKUB Aha!pewien jestem,że pan by się rozzłoœcił.HARPAGON Ani mi się œni.Owszem,przyjemnoœć mi zrobisz:rad będę usłyszeć,co ludzie o mnie mówiš. JAKUB Skoro więc pan każe,powiem otwarcie,że drwiš wszędzie z pana.Ze wszystkich stron przycinki za pana musimy znosić,œwiat nie ma większej uciechy niż dworować sobie z pana i obnosić coraz to nowe powiastki o pańskim sknerstwie.Jeden mówi,że pan każe drukować osobne kalendarze z podwójnš liczbš dni krzyżowych i wigilii,abydomownikom nałożyć dubeltowš liczbę postów;drugi,że pan zawsze się umie pogniewać o coœ na służbę z okazji NowegoRoku lub odprawy,aby móc nic nie dać.Ten powiada,że pewnego razu pozwałeœ pan kota z sšsiedniego domu za to,że panu zjadł resztkę potrawki baraniej;ów,że schwytano pana w nocy,jak pan sam podkradał owies koniom,i że własny stangret,ten,co tu był przede mnš,wrzepił panu po ciemku porcyjkę batogów,do których się pan nikomu nie przyznał. Słowem,mam rzec prawdę?Ruszyć się nie można,aby się nie słyszało,jak pana obrabiajš na wszystkie strony.Jesteœ pan poœmiewiskiem całego œwiata;nikt o panu inaczej nie mówi,tylko jak o skšpcu,dusigroszu,brudasie i lichwiarzu. HARPAGON bijšc Jakuba Jesteœ głupiec,bałwan,hultaj i bezczelnik. JAKUB A co,nie zgadłem?Nie chciał pan wierzyć.Mówiłem,że się pan pogniewa,jak powiem prawdę. HARPAGON Nauczę cię takich gadań! SCENA VI WALERY,JAKUB WALERY œmiejšc się Widzę,moœci Jakubie,że ci Ÿle płacš za twš szczeroœć. JAKUB Do licha,moœci przybłędo,który chcesz tutajgrać ważnš figurę,to nie twoja sprawa. Œmiej się z kijów,które sam dostaniesz,nie z moich. WALERY Ejże,panie Jakubie,niech się pan nie złoœci. JAKUB na stronie Oho,coœ mi cienko œpiewa.Spróbuję udać zucha;jeœli będzie doœć głupi,aby się przestraszyć,przetrzepię go trochę. głoœno A czy wiesz,panie œmieszku,że ja œmieszków nie lubię i że,jeżeli będziesz mi w drogę właził,nauczę cię œmiać się z innego tonu? następuje groŸnie na Walerego,który się cofa WALERY Ejże,z wolna! JAKUB Co z wolna?jak mi się będzie podobało! WALERY Za pozwoleniem. JAKUB Widzicie błazna! WALERY Panie Jakubie... JAKUB Nie ma żadnego pana Jakuba.Jak się wezmędo kija,to ci skórę wyłoję... WALERY Jak to:do kija? Walery następuje z kolei na Jakuba JAKUB Nic,nic,ja tylko tak. WALERY Czy ty wiesz,panie œmiałku,że bardzo łatwo mógłbym przełoić ja ciebie? JAKUB Ależ nie wštpię. WALERY Że,ostatecznie,jesteœ tylko lichym kuchtš? JAKUB Wiem,wiem. WALERY I że mnie jeszcze nie znasz,jak należy? JAKUB Niech pan daruje. WALERY Wyłoisz mi skórę,powiadasz? JAKUB Tak sobie żartowałem. WALERY A mnie twoje żarty wcale nie smakujš. okładajšc kijem Jakuba Niech cię to na drugi raz oduczy głupich żartów. JAKUB sam Niech diabli wezmš szczeroœć!To liche rzemiosło:wyrzekam się go;odtšd nie w głowie mi mówić prawdę.Mniejsza zresztš o mego pana;on ma przynajmniej jakieœ prawo mnie grzmocić;ale co z panem rzšdcš,jeszcze się porachujemy. SCENA VII MARIANNA,FROZYNA,JAKUB FROZYNA Nie wiesz,Jakubie,czy pan w domu? JAKUB O,w domu,w domu,wiem aż nadto dobrze. FROZYNA Powiedz mu,proszę,że czekamy. JAKUB Oho,jakiœ niebrzydki buziaczek. SCENA VIII MARIANNA,FROZYNA MARIANNA Ach,Frozyno,tak mi dziwnie jakoœ;jeœli mamprawdę powiedzieć,strasznie boję się tego spotkania. FROZYNA Ale dlaczego?Skšd ten niepokój? MARIANNA Ach,ty się pytasz?Czy nie możesz sobie wyobrazić uczuć osoby,która za chwilę ma zobaczyć narzędzia tortur,na jakie jest skazana? FROZYNA Wierzę bardzo,że gdyby chodziło o przyjemny rodzaj œmierci,wolałabyœ do tego inne narzędzie,niż pana Harpagona.Poznaję z twojej minki,iż młody elegancik,o którym mi mówiłaœ,zaprószył ci nieco głowę. MARIANNA Tak,Frozyno,nie myœlę przeczyć:wyznaję,iż kilkakrotne jego odwiedziny i obejœcie,tak pełne grzecznoœci i szacunku,zostawiły mi nader miłe wspomnienie. FROZYNA Ale czy dowiedziałaœ się bodaj,kto to taki? MARIANNA Nie,nie wiem;ale to wiem,że jest człowiekiem,którego można pokochać.To pewna, gdyby rzeczy zależały od mego wyboru,wolałabym raczej jego niż innego,i wspomnienie to niemałš odgrywa rolę we wstręcie do narzuconego mi małżeństwa. FROZYNA Mój Boże!takie gagatki sš bardzo przyjemnei umiejš się przypodobać;ale cóż,zwykle sš goli jak œwięci tureccy.Lepszy zaprawdę losczeka cię z mężem starym,ale bogatym.Przyznaję,że zwišzek taki nie wróży zbyt wielkich rozkoszy i że trzeba będzie przewalczyć trochę wstrętu;ale to przecież nie na wiecznoœć.Œmierć jego,wierzaj ,pozwoli ci znaleŸć kogoœ milszego,kto zatrze to przykre wspomnienie. MARIANNA Mój Boże,Frozyno,to straszna rzecz,iż aby móc być szczęœliwš,trzeba życzyć lub oczekiwać dopiero czyjegoœ zgonu!Œmierć nie zawsze jest tak uprzejma dla naszych zamiarów. FROZYNA Czy panna żartuje?Wychodzisz zań tylko z tym warunkiem,że zostaniesz prędko wdowš; to jeden z punktów œlubnego kontraktu!To byłaby bezczelnoœć,gdyby miałnie umrzeć do kwartału!Ale otóż i on we własnej osobie. MARIANNA Ach,Frozyno,cóż za postać! SCENA IX HARPAGON,FROZYNA,MARIANNA HARPAGON do Marianny Nie gniewaj się,piękna panienko,że ci się oœmielam przedstawić w okularach.Wiem,że twoje wdzięki dostatecznie jaœniejš oczom,doœć sš widoczne same przez się i nie potrzeba szkieł,aby się ich dopatrzeć;ale wszak i na gwiazdy ludzie ąžˆŠj ľAŒ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj\ ` "p˝c#-1 c$^]c%ťÄc&`"'ß  c€(|*Ć c)B4÷c*9<9/patrzš przez szkła,ja zaœ twierdzę i uręczam,że pani jesteœ gwiazdš i jakš gwiazdš!Najpiękniejszš gwiazdš,jaka istniała kiedy w krainie gwiazd.Frozyno,ależona nic nie odpowiada?nie okazuje żadnej radoœci z mego widoku? FROZYNA Jeszcze nie może ochłonšć;przy tym dziewczęta zawsze się wstydzš pokazać takod razu, co dzieje się w serduszku. HARPAGON do Frozyny Masz słusznoœć. do Marianny Oto,piękna duszyczko,córka pragnie się z tobš przywitać. SCENA X HARPAGON,ELIZA,MARIANNA,FROZYNA MARIANNA Zbyt póŸno dopełniam miłego obowišzku. ELIZA Pani uczyniłaœ to,co ja powinnam była uczynić;do mnie należało uprzedzić paniš. HARPAGON Duża dziewczyna,nieprawdaż?Ale złe zielskozawsze prędko roœnie. MARIANNA po cichu do Frozyny O,cóż za wstrętny człowiek. HARPAGON po cichu do Frozyny Co mówi moja œlicznotka? FROZYNA Że pan jest zachwycajšcy. HARPAGON Zbyt jesteœ łaskawa,czarujšca istoto. MARIANNA na stronie Cóż za figura! HARPAGON Jestem ci nader zobowišzany za takie uczucia. MARIANNA na stronie Nie wytrzymam dłużej. SCENA XI HARPAGON,MARIANNA,ELIZA,KLEANT,WALER- Y,FROZYNA,DZIEBEŁKO HARPAGON Oto syn pragnie złożyć ci uszanowanie. MARIANNA po cichu do Frozyny Ach,Frozyno,cóż za zdarzenie!To właœnie ten,o którym ci mówiłam. FROZYNA do Marianny Istotnie,nadzwyczajny zbieg okolicznoœci! HARPAGON Uważam,iż pani się dziwi,widzšc mnie ojcemtak dorosłych dzieci;ale wkrótce zbędę się obojga. KLEANT do Marianny Jeœli mam pani prawdę wyznać,nie spodziewałem się nigdy takiego spotkania.Zdziwiłem się niemało,kiedy dziœ rano ojciec obwieœcił swój zamiar. MARIANNA Toż samo mogłabym powiedzieć o sobie.To spotkanie zaskoczyło mnie nie mniej od pana;nie byłam przygotowana na takie zdarzenie. KLEANT To pewna,pani,iż ojciec nie mógł uczynić lepszego wyboru i że zaszczyt oglšdania pani jest dla mnie niemałym szczęœciem;jednakże,mimo wszystko,nie będę pani upewniał,iż z radoœciš powitam wtobie mojš macochę.Dworne oracje zbyt trudne mi sš w tych warunkach; niepodobieństwem mi jest winszować pani jej tytułu.Te słowa mogłyby się wydać nie doœć uprzejme;ale pewien jestem,że ty,pani,zrozumiesz je tak jak należy i pojmiesz,iż ten zwišzek musi we mnie budzić naturalnš odrazę.Wiedzšc,kim jestem,nie możesz się domyœlać, do jakiegostopnia staje on na drodze mym pragnieniom;jeżeli mam prawdę wyznać,powiem z przeproszeniem mego ojca,że gdyby rzeczy zależały ode mnie,małżeństwo to nie przyszłoby do skutku. HARPAGON A to doprawdy bezwstydnik!Ładna oracja powitalna! MARIANNA Ja zaœ w odpowiedzi wyznam,że moje uczucia w tym względzie sš zupełnie podobne.Jeżeli panu byłoby przykro widziećwe mnie macochę,i mnie również byłoby bardzo niemiło ujrzeć w nim pasierba.Nie myœl,proszę,że to z mej woli grozi panu to niebezpieczeństwo. Za nic nie chciałabym panu zrobić przykroœci;i o ile przemoc nie zmusi mnie do tego,daję panu słowo,że nie przystanę nigdy na małżeństwo,które pana tak martwi. HARPAGON Ma słusznoœć.Na takie głupie odezwanie trzeba odpowiedzieć z tego samego tonu.Przepraszam cię bardzo,œlicznotko,za zuchwalstwo syna;głuptas nie pojmuje jeszcze znaczenia tego,co mówi. MARIANNA Upewniam,że się nie czuję bynajmniej obrażonš;przeciwnie,sprawił mi przyjemnoœć, wyrażajšc otwarcie swe prawdziwe uczucia.Podoba mi się to wyznanie;gdyby przemówił inaczej,zmniejszyłoby to mój szacunek do niego. HARPAGON Zbyt dobra jesteœ,że tak tłumaczysz jego głupstwa.Z czasem zresztš nabierze rozsšdku; zobaczysz,że zmieni zapatrywania. KLEANT Nie,ojcze,nie byłbym zdolny odmienić uczući proszę usilnie paniš,by zechciała im uwierzyć. HARPAGON Patrzcie mi błazna!Brnie coraz dalej! KLEANT Czy chciałbyœ,ojcze,abym kłamał swoim myœlom? HARPAGON Jeszcze!zaczniesz ty mi gadać z innego tonu? KLEANT Dobrze więc,ojcze,skoro tak każesz,będę przemawiał inaczej.Pozwól więc,pani,że postawię się na miejscu ojca i wyznam ci,iżnie widziałem w œwiecie nic równie uroczego;nie pojmuję większego szczęœcia niż podobać się tobie;tytuł twego męża jestzaszczytem i rozkoszš,które bym przełożył nad potęgę największych władców œwiata.Tak,pani;szczęœcie posiadania cię jest w moich oczach najpiękniejszym losem,a w zdobyciu go pokładałbym całš mš dumę.Nie istnieje nic,czego bym nie był zdolny uczynić dla tak kosztownej nagrody; najpotężniejsze zapory... HARPAGON Hola,synu,hola! KLEANT W twoim imieniu,ojcze,przemawiałem do pani. HARPAGON Do kroćset,mam język,aby mówić za siebie;nie potrzebuję adwokata.Hej tam,krzeseł! FROZYNA Nie;lepiej udamy się teraz na jarmark,aby wczeœniej wrócić i mieć więcej czasu do gawędki. HARPAGON do dziebełka Wołaj tam,niech zaprzęga. SCENA XII HARPAGON,MARIANNA,ELIZA,KLEANT,WALER- Y,FROZYNA HARPAGON do Marianny Zechciej wybaczyć;œlicznotko,że nie pomyœlałem o jakiej przekšsce przed spacerem. KLEANT Postarałem się o to,ojcze:kazałem w twoimimieniu przynieœć parę koszów chińskich pomarańcz,daktyli i konfitur. HARPAGON po cichu do Walerego Walery! WALERY po cichu do Harpagona Zwariował? KLEANT Uważasz,ojcze,że to nie dosyć?Mam nadzieję,że pani zechce darować... MARIANNA Ależ i to było zupełnie zbyteczne. KLEANT Czy zdarzyło się pani widzieć kiedy piękniejszy diament niż ten,który ojciec ma na palcu? MARIANNA W istocie,błyszczy wspaniale. KLEANT zdejmujšc ojcu diament i wręczajšc Mariannie Musi pani z bliska zobaczyć. MARIANNA Bardzo piękny,rzeczywiœcie,ogień ma niezrównany. KLEANT zagradzajšc drogę Mariannie,która chce oddać diament Nie,pani,w zbyt pięknych znajduje się ršczkach.Chciej pani przyjšć ten mały upominek, jaki składa ci ojciec. HARPAGON Ja? KLEANT Nieprawdaż,ojcze,pragnšłbyœ,aby pani przyjęła ten pierœcień dla twojej miłoœci? HARPAGON po cichu do syna Jak to? KLEANT do Marianny Ależ tak!ojciec daje mi znaki,abym paniš nakłonił do przyjęcia. MARIANNA Nie chciałabym... KLEANT do Marianny Żartuje pani?Za nic w œwiecie nie wzišłby go z powrotem. HARPAGON na stronie Oszaleję. MARIANNA To byłoby... KLEANT cišgle nie pozwalajšc Mariannie oddać pierœcionka Ależ nie,pani,to byłaby obraza. MARIANNA Ależ proszę... KLEANT Ani mowy. HARPAGON na stronie Niech wszyscy czarci... KLEANT O,jaki wzburzony odmowš. HARPAGON po cichu do syna A,zdrajco! KLEANT do Marianny Widzi pani,jest w rozpaczy. HARPAGON cicho do syna,grożšc mu Kacie!opryszku! KLEANT To nie moja wina,ojcze.Robię,co mogę,aby paniš nakłonić;cóż kiedy się upiera. HARPAGON jak wyżej Wisielcze! KLEANT Jesteœ pani przyczynš,iż ojciec pogniewał się na mnie. HARPAGON jak wyżej Łotrze! KLEANT do Marianny Przyprawisz go o chorobę.Przez litoœć,pani nie opieraj się dłużej. FROZYNA do Marianny Mój Boże!Cóż za ceremonie.WeŸże pierœcionek,skoro pan chce koniecznie. MARIANNA do Harpagona Aby więc pana nie gniewać,zatrzymuję go na razie,lecz nie omieszkam zwrócić przy sposobnoœci. SCENA XIII HARPAGON,MARIANNA,ELIZA,KLEANT,WALER- Y,FROZYNA,DZIEBEŁKO DZIEBEŁKO Panie,człowiek jakiœ chce mówić z panem. HARPAGON Powiedz,że jestem zajęty,niech przyjdzie innym razem. DZIEBEŁKO Mówi,że przyniósł pienišdze dla pana. HARPAGON do Marianny Wybacz mi,pani;wracam natychmiast SCENA XIV HARPAGON,MARIANNA,ELIZA,KLEANT,WALER- Y,FROZYNA,SZCZYGIEŁEK SZCZYGIEŁEK wpadajšc i przewracajšc Harpagona Panie... HARPAGON Och,zabił mnie... KLEANT Co się stało,ojcze,czy zrobiłeœ sobie co złego? HARPAGON Zdrajca!musieli go przekupić moi dłużnicy,aby mi kark skręcił! WALERY do Harpagona Ależ nie,nic panu nie będzie. SZCZYGIEŁEK do Harpagona Przepraszam bardzo,myœlałem,że trzeba się œpieszyć. HARPAGON Czego chcesz,gałganie? SZCZYGIEŁEK Chciałem powiedzieć,że konie nie podkute. HARPAGON Niechże je prędko zawiodš do kowala. KLEANT Zanim więc je okujš,pozwolisz,ojcze,że będę za ciebie robił honory domu i zaprowadzę paniš do ogrodu,gdzie kazałem podać podwieczorek. SCENA XV HARPAGON,WALERY HARPAGON Walery,miejże przynajmniej oko na wszystko i staraj się uratować,ile będzie można,aby odesłać z powrotem do sklepu. WALERY Niech pan będzie spokojny. HARPAGON sam O,synu wyrodny!chcesz więc mej ruiny? AKT CZWARTY SCENA I KLEANT,MARIANNA,ELIZA,FROZYNA KLEANT Zostańmy tutaj,będzie nam o wiele lepiej.Nikt nie podsłuchuje,możemy mówić spokojnie. ELIZA Tak,pani;brat zwierzył mi się z miłoœci swej do ciebie.Znam dobrze przykroœci i niedole takiego położenia;niech mi pani wierzy,z całego serca biorę udział w waszej sprawie. MARIANNA Jakšż miłš pociechš jest posiadać życzliwoœć osoby takiej jak pani!Błagam,abyœ na zawsze zechciała mi zachować tę szlachetnš przyjaŸń,podwójniecennš w moich smutnych losach. FROZYNA Daję słowo,kapitalne głupstwo strzeliliœcie oboje,żeœcie mi się zawczasu nie zwierzyli z całš historiš.Oszczędziłabym wam z pewnoœciš niejednego kłopotu i nie bylibyœmy zabrnęli tak daleko. KLEANT Cóż robić?Widocznie mój zły los tak pokierował sprawš.Ale,piękna Marianno,powiedz, jakie ty masz plany? MARIANNA Mój Boże,czyż w mojej jest mocy czynić jakieœ postanowienia?Zależnoœć,w jakiej żyję, czyliż mi się nie każe ograniczyć jenodo życzeń? KLEANT Więc żadnego oparcia nie ma dla mnie w twym sercu,jak tylko same życzenia?Żadnego współczucia?sympatii?Aniœladu przywišzania,zdolnego do czynu? MARIANNA Cóż mam powiedzieć,Kleancie?Postaw się namoim miejscu!RadŸ,rozkazuj sam;zdaję się zupełnie na ciebie;zbyt jestem pewna twegocharakteru,aby przypuszczać,iż mógłbyœ żšdać czegoœ sprzecznego z honorem i przystojnoœciš. KLEANT Ach,i cóż za los być ograniczonym do tego,na co pozwalajš ciasne uczucia surowego honoru i małodusznej przystojnoœci! MARIANNA Cóż chcesz?Gdybym nawet chciała pominšć względy,powinne mej płci,nie mogę zapomnieć o matce.Nie potrafiłabym przemóc na sobie,aby niewdzięcznoœciš odpłacić dobroć i serdecznoœć,jakich zawsze doznawałam.Jš staraj się przekonać;użyj wszystkich dróg,aby jš zjednać.Możesz czynić i mówić,co ci się podoba,daję ci zupełnš swobodę:gdyby chodziło tylko o to,bym oœwiadczyła się na twojš korzyœć,chętnie jestem gotowa wyznać wszystko, co czuję. KLEANT Frozyno,poczciwa Frozyno,a ty,czy zechcesz dopomóc? FROZYNA Czyż trzeba nawet pytać?Chciałabym z całego serca.Wiecie dobrze,że ja mam doœćsobie ludzkš naturę.Niebo nie dało mi sercaz kamienia;aż nadto lubię wyœwiadczać ludziom przysługi,a cóż dopiero,gdy widzę młodych,kochajšcych się tak poczciwie i szczerze.Jakże tedy wzišć się do rzeczy? KLEANT Pomyœl trochę,proszę cię o to. MARIANNA PoradŸ co. ELIZA ZnajdŸ sposób odrobienia tego,coœ zdziałała. FROZYNA To nie tak łatwo. do Marianny Co się tyczy matki,to ma ona na tyle rozsšdku,aby jš można było przejednać i nakłonić; zgodzi się może przelać na syna to,co przeznaczyła dla ojca. do Kleanta Ale największa bieda to,że pański ojciec jest pańskim ojcem. KLEANT To oczywiste. FROZYNA Myœlę niby,że zachowa ciężkš urazę,jeœli dostanie odkosza,i wcale go to nie usposobi życzliwie dla pańskiego małżeństwa.Trzebaby tedy,aby zerwanie wyszło od niego samego i aby w jakiœ sposób mógł zrazić się do Marianny. KLEANT Masz słusznoœć. FROZYNA Wiem,że mam słusznoœć;ale to jeszcze mało.To by zatem była droga:ale licho wie,jak znaleŸć po temu œrodki.Czekajcie:gdyby się postarać o jakšœ kobietę,nie nadto młodš, sprytnš – niby coœw moim rodzaju – która by,,przebrana naprędce,pod jakimœ dziwacznym nazwiskiem markizy lub wicehrabiny umiałaodegrać rolę znakomitej damy,gdzieœ z Bretanii,czy skšdinšd.Podejmuję się wmówićw ojca,że to jest osoba,która prócz nieruchomoœci posiada sto tysięcy talarów w gotowiŸnie;że zakochała się w nim œmiertelnie i pragnie koniecznie zostać jegożonš,tak iż gotowa jest intercyzš przekazać mu cały majštek.Ani wštpię,że da się złapać.Bo,ostatecznie,on kocha pannębardzo,wiem,ale coœkolwiek bardziej jeszcze kocha złotko;i skoro omamiony jego blaskiem,zgodzi się ustšpić ciebie,mniejsza,że póŸniej czeka go ciężkie rozczarowanie co do owej markizy. KLEANT Bardzo dobry pomysł. FROZYNA Pozwólcie mi tylko działać.Przypominam sobie jednš z przyjaciółek,która się nada tutaj doskonale. KLEANT BšdŸ przekonana,Frozyno o mojej wdzięcznoœci.W każdym razie,urocza Marianno,pozwól,abyœmy zaczęli sprawę od zjednania matki;to już byłby duży krok naprzód.Uczyń, błagam ze swej strony,co będzie w twej mocy.Użyj wpływu,jaki ci daje jej przywišzanie do ciebie.Rozwiń siłę twej wymowy,wszystkie potężne czary,jakie niebo włożyło w twe oczy i usta,i nie poniechaj tych czułych słówek,nieœmiałych próœb i przymilnych pieszczot,którym, to pewna,nikt się oprzeć nie potrafi. MARIANNA Uczynię,co w mej mocy,nie zaniedbam niczego. SCENA II HARPAGON,KLEANT,MANANNA,ELIZA,FROZY NA HARPAGON na stronie,nie postrzelony przez tamtych Ho ho!syn całuje w rękę przyszłš macochę,a pani macocha coœ się nie bardzo opiera! Czyżby się w tym kryła jakaœ tajemnica? ELIZA Ojciec idzie. HARPAGON Karoca gotowa:możecie jechać,choćby zaraz. KLEANT Skoro nie jedziesz,ojcze,może ja paniom będę towarzyszył. HARPAGON Nie:zostań.Mogš pojechać i same;będziesz mi potrzebny. SCENA III HARPAGON,KLEANT HARPAGON I cóż,Kleancie,pomijajšc kwestię macochy,jak ci się wydaje ta młoda osoba?KLEANT Jak mi się wydaje? HARPAGON Tak,co sšdzisz o jej wzięciu,urodzie,wykształceniu? KLEANT Phi! HARPAGON Cóż zatem? KLEANT Jeœli mam mówić szczerze,muszę przyznać,żem się rozczarował.Robi wrażenie skończonej kokietki,figura doœć niezręczna,uroda œrednia,a rozumek nader pospolity.Nie myœl,ojcze,że mówię to,aby cię zniechęcić.Skoro ma być macocha,ta czyinna,to już wszystko jedno. HARPAGON Mówiłeœ jednak przed chwilš... KLEANT Powiedziałem jej parę grzecznoœci w twoimimieniu,ojcze,aby ci zrobić przyjemnoœć. HARPAGON Zatem nie masz do niej żadnej sympatii? KLEANT Ja? ani trochę. HARPAGON Bardzo tedy żałuję;to niweczy pewien projekt,który urodził mi się w głowie.Patrzšc na niš zaczšłem się zastanawiać nad swoim wiekiem;pomyœlałem,że œwiat miałby prawogłowš kręcić,iż biorę za żonę tak młodš osobę.Ten wzglšd sprawił,iż postanowiłem odstšpić od zamiaru;że zaœ już prosiłem o jej rękę i jestem poniekšd zwišzany,byłbymjš oddał tobie, gdyby nie twoja wyraŸna niechęć. KLEANT Mnie? HARPAGON Tobie. KLEANT Za żonę? HARPAGON Za żonę. KLEANT Posłuchaj ojcze.To prawda,nie jestem zbyt zachwycony tš panienkš,ale aby ci zrobić przyjemnoœć,gotów jestem zaœlubić jš,jeœli każesz. HARPAGON Nie,synu,jestem rozsšdniejszy,niż myœlisz.Nie chcę cię zmuszać wbrew skłonnoœci. KLEANT Pozwól,ojcze:zadam sobie ten przymus dla ciebie. HARPAGON Nie,nie.Małżeństwo nie może być szczęœliwe bez prawdziwego przywišzania. KLEANT To może znaleŸć się z czasem,ojcze!Wszak mówiš,że miłoœć jest często owocem małżeństwa. HARPAGON Nie;mężczyzna nie powinien puszczać się natakie próby;potem sš z tego przykre skutki,za które nie chcę odpowiadać.Gdybyœ czuł jakšœ sympatię dla niej,a,wówczas to co innego; ożeniłbym cię w moje miejsce;ale gdy tego nie ma,pójdę za pierwotnym zamiarem i jš poœlubię. KLEANT A więc,ojcze,skoro tak,trzeba,abym ci odsłonił serce i wyjawił naszš tajemnicę.Wiedz, iż pokochałem Mariannę od pierwszego dnia,w którym ujrzałem jš na przechadzce;zamiarem moim było prosićcię o pozwolenie zaœlubienia jej i wstrzymywała mnie jedynie œwiadomoœć twoich zamiarów i obawa twego gwałtu. HARPAGON Czyœ jš odwiedzał w domu? KLEANT Tak,ojcze. HARPAGON Często? KLEANT Doœć często,jak na czas tak krótki. HARPAGON Dobrze cię przyjmowano? KLEANT Bardzo dobrze,lecz nie wiedzšc,kim jestem;to właœnie przyczyna zdziwienia Marianny. HARPAGON Czy wyjawiłeœ jej swoje uczucia i zamiary?KLEANT Owszem;mówiłem nawet z matkš. HARPAGON Jakże przyjęła oœwiadczyny? KLEANT Bardzo życzliwie. HARPAGON A córka,czy odwzajemniła twoje uczucie? KLEANT Jeœli mam wierzyć temu,co mi i na gwiazdy ludzie ąžˆŠj ľAŒ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj\ ` +€žc,>- c-k9c.¤ňc/–í$0ƒ!ƒc€1)ŕc2ć/›c36c4™>íokazuje,sšdzę ojcze,że ma dla mnie niejakšprzychylnoœć. HARPAGON po cichu na stronie Bardzom rad,że wiem,czego się trzymać:o to mi właœnie chodziło. głoœno Otóż synu,czy wiesz,co ci powiem?Że musisz z łaski swojej wybić sobie tę miłostkę z głowy,zaniechać wszelkich kroków względem osoby,którš ja dla siebie wybrałem,oraz jak najrychlej zaœlubić tę,którš ci przeznaczam. KLEANT Więc tak,ojcze!w ten sposób igrasz ze mnš?Dobrze zatem,skoro rzeczy zaszły takdaleko,oœwiadczam ci,ojcze,że nie poniecham Marianny;że nie ma ostatecznoœci,do której bym się nie posunšł,aby ci wydrzeć zdobycz;i że jeżeli ty masz zgodę matki,ja może znajdę inne drogi. HARPAGON Jak to,obwiesiu!Ty byœ œmiał ojcu stawać na drodze! KLEANT To ojciec mnie staje w drodze:ja mam prawo pierwszeństwa. HARPAGON Czy nie jestem twoim rodzicem?Czyœ mi nie jest winien uszanowania? KLEANT To nie sš rzeczy,w których by dzieci winny ustępować rodzicom:miłoœć nie zna takich względów. HARPAGON Ty mnie poznasz,jak cię porzšdnie kijem wygrzmocę. KLEANT Wszystkie groŸby nie zdadzš się na nic. HARPAGON Wyrzekniesz się Marianny? KLEANT Nigdy. HARPAGON Kija!dawajcie prędko kija! SCENA IV HARPAGON,KLEANT,JAKUB JAKUB Panowie,co to?panowie!co się dzieje? KLEANT Drwię sobie z tego! JAKUB do Kleanta Paniczu,powoli,powoli. HARPAGON A to bezczelnik! JAKUB Panie,panie,przez litoœć! KLEANT Nie ustšpię ani kroku. JAKUB do Kleanta Paniczu!własnemu ojcu? HARPAGON Puœć mnie,ja go nauczę. JAKUB do Harpagona Panie!własnego syna?Mnie,jak mnie,ale syna... HARPAGON Niech więc Jakub rozsšdzi i powie,czy mamsłusznoœć. JAKUB Więc dobrze. do Kleanta Niech się pan trochę oddali. HARPAGON Kocham pewnš osobę i pragnę jš również zaœlubić;a ten bezczelny obwieœ durzy się wniej również i chce się o niš starać wbrew mej woli. JAKUB A,Ÿle robi. HARPAGON Czyż to nie jest potworne,aby syn stawał w drodze ojcu?Czyż proste uszanowanie niepowinno go trzymać z dala od osoby,którš jš wybrałem? JAKUB Ma pan słusznoœć.Niech mi pan pozwoli z nim pomówić;niech pan tu zostanie. KLEANT do Jakuba,który podchodzi ku niemu Więc dobrze,skoro ojciec uczynił cię swym sędziš,i ja się nie wzdragam;również pragnę, Jakubie,oddać sprawę pod twojš ocenę. JAKUB Czyni mi pan wielki zaszczyt. KLEANT Pokochałem młodš panienkę,która patrzy na uczucie i przyjmuje z tkliwoœciš me wyznania;tymczasem ojcu zachciewa się stawać w poprzek naszej miłoœci swymi pretensjami! JAKUB le robi,to pewna. KLEANT Czyż nie wstyd w jego wieku myœleć jeszcze o małżeństwie?Czy jemu przyszło odgrywać czułego kochanka?Czyż nie powinien zostawić młodszym tej roli? JAKUB Ma pan słusznoœć.To sš kpiny!Pozwól pan,bym mu rzekł dwa słowa. do Harpagona No cóż,syn nie jest taki pomylony,jak pan twierdzi,mówi wcale roztropnie.Powiada,że œwiadom jest szacunku,jaki panu jest winien;uniósł się jedynie w pierwszym zapędzie,ale obecnie gotów jest poddać się pańskim rozkazom,byleby pan zechciał się z nim lepiej obchodzić i dać mu za żonę osobę wedle jego gustu. HARPAGON Ach,jeœli o to chodzi,powiedz mu,Jakubie,żew ten sposób może wszystko uzyskać i że wyjšwszy Marianny zostawiam mu zupełnš swobodę wyboru. JAKUB Niech mi pan pozwoli z nim pogadać. do Kleanta Widzi panicz,ojciec nie taki uparty,jak pan sobie wyobraża;powiedział,że tylko zuchwalstwo pańskie doprowadziło go do wœciekłoœci,tylko sposób postępowania panicza mu się nie podoba;ale gotów jest zezwolić na to,czego pan pragnie,bylebyœ pan wszedł na drogę zgody i okazał całš powolnoœć,uszanowanie i pokorę,jakie syn winien jest ojcu. KLEANT Ach,Jakubie,możesz go zapewnić,że byle mi oddał Mariannę,znajdzie we mnie zawsze najuleglejszego syna i że nigdy nic nie uczynię przeciwko jego woli. JAKUB do Harpagona Rzecz załatwiona,zgadza się. HARPAGON Doskonale! JAKUB do Kleanta Wszystko ułożone;przyjmuje obietnicę. KLEANT Bogu dzięki! JAKUB Teraz mogš panowie spokojnie pomówić z sobš;nie ma już żadnego powodu do niezgody: sprzeczaliœcie się,bo jeden nie mógł drugiego zrozumieć. KLEANT Mój poczciwy Jakubie,wdzięczny ci będę cale życie. JAKUB Et,nie ma za co,paniczu. HARPAGON Zobowišzałeœ mnie,Jakubie,zasłużyłeœ sobie nagrodę. Harpagon sięga do kieszeni.Jakub wycišga rękę,ale Harpagon wydobywa tylko chustkę do nosa,mówišc: No,no,będę o tym pamiętał,bšdŸ spokojny. JAKUB Całuję ršczki. SCENA V HARPAGON,KLEANT KLEANT Chciej mi przebaczyć,ojcze,chwilę uniesienia. HARPAGON Drobnostka! KLEANT Upewniam,że szczerzę żałuję mego postępku. HARPAGON A ja serdecznie się cieszę,że wreszcie przyszedłeœ do rozsšdku. KLEANT Jakiœ ty dobry,ojcze,że raczysz tak rychłozapomnieć moich błędów. HARPAGON Łatwo przychodzi rodzicom zapomnieć błędów dzieci,skoro wrócš na drogę obowišzku. KLEANT Jak to!żadnej urazy nie chowasz za me szaleństwa? HARPAGON Przejednałeœ mnie zupełnie powolnoœciš i posłuszeństwem. KLEANT Przyrzekam ci,ojcze,że aż do grobowej deski zachowam w sercu pamięć twej dobroci. HARPAGON A ja przyrzekam ci,że nie ma rzeczy,którejbyœ nie uzyskał ode mnie. KLEANT Ach,ojcze,nic więcej nie żšdam:dosyć dałeœ,dajšc mi Mariannę. HARPAGON Co? KLEANT Powiadam ci,ojcze,że zbyt wiele ci już zawdzięczam i że wszystko się dla mnie mieœci w twej dobroci,która mi raczy oddaćMariannę za żonę. HARPAGON A któż ci powiedział,że ja chcę oddać Mariannę? KLEANT Ty,ojcze. HARPAGON Ja? KLEANT Oczywiœcie. HARPAGON Jak to!to tyœ obiecał,że się jej wyrzekasz. KLEANT Ja,wyrzec się? HARPAGON No,tak. KLEANT Ani myœlę. HARPAGON Nie odstšpiłeœ od zamiaru ubiegania się o niš? KLEANT Przeciwnie,trwam przy nim bardziej niż kiedy. HARPAGON Co,ty obwiesiu,znowu zaczynasz? KLEANT Nic mnie nie zdoła odmienić. HARPAGON Zobaczysz,niegodziwcze,jak ja się wezmę do ciebie! KLEANT WeŸ się,ojcze,jak ci się podoba. HARPAGON Zabraniam pokazywać mi się na oczy! KLEANT Bardzo mi przyjemnie. HARPAGON Wyrzekam się ciebie! KLEANT I owszem. HARPAGON Wydziedziczam cię! KLEANT Jak się ojcu podoba. HARPAGON I darzę cię moim przekleństwem! KLEANT Schowaj,ojciec,dla siebie swoje dary. Harpagon idzie do ogrodu. SCENA VI KLEANT,STRZAŁKA STRZAŁKA wychodzšc z ogrodu ze szkatułkš Ach,w porę pana zastaję!Prędko proszę za mnš! KLEANT Co się stało? STRZAŁKA Niech pan idzie za mnš,powiadam:dobra nasza. KLEANT Jak to? STRZAŁKA Mamy,czego nam trzeba. KLEANT Co? STRZAŁKA Cały dzień na to czatowałem. KLEANT Co to takiego? STRZAŁKA Skarb ojca:udało mi się przychwycić. KLEANT Jakżeœ tego dokonał? STRZAŁKA Wszystko opowiem.Umykajmy:słyszę jego kroki. SCENA VII HARPAGON sam,krzyczšc jeszcze w ogrodzie,wpada bez kapelusza Złodziej!złodziej!rozbójnik!morderca!Ratun- ku!Kto w Boga wierzy!Jestem zgubiony, zamordowany!Gardło mi poderżnęli:wykradlimi pienišdze!Kto to być może?Co się z nim? stało?Gdzie uciekł?Gdzie się ukrywa?Jak goznaleŸć?Gdzie pędzić?Gdzie go szukać?Może tu:Może tam?Kto to taki?Trzymaj! chwytajšc siebie za ramię Oddaj pienišdze,łotrze!...Ha,to ja sam!Zmysły tracę,nie wiem,gdzie jestem,kto jestem, co robię.Och,moje kochane złoto!moje biedne złoto!mój drogi przyjacielu!Wydarto mi ciebie;odkšd mi ciebie wydarto,straciłem mš podporę,pociechę,radoœć:wszystko skończone dla mnie,nie mam co robić na œwiecie.Bez ciebie żyć mi nie podobna.Stało się;już nie mogę;umieram;już umarłem;pogrzebano mnie!Czyż nikt się nie znajdzie,kto by mnie wskrzesił oddajšc mi moje drogie pienišdze lub wskazujšc,kto je ukradł?Co?Co mówisz? Nie,nie ma nikogo?Ha!ten,co popełnił tę zbrodnię,od dawna musiał mnie œledzić:wybrał chwilę,gdy rozmawiałem z wyrodnym synem.Spieszmy Pójdę sprowadzić sšd,cały dom każę wzišć na tortury:sługi,służšce,syna,córkę,siebie samego!Co tu ludzi naokoło!Na kogo spojrzę,już go podejrzewam:w każdym domyœlam się,widzę złodzieja.Hej,tam!o kimtam mówiš?O tym,co mnie ograbił?Co to za hałas na górze?Czy to złodziej?Przez litoœć, jeœli ktoœ zna jakiœ œlad,błagam,niechaj mi wskaże.Czy się nie ukrył tam,między wami? Patrzš na mnie wszyscy i œmiejš się!Przysišgłbym,że oni wszyscy pomagali mu w kradzieży!Dalej,prędko,komisarzy,policji,s-t- raże,sędziów,kleszczy,szubienice,katów!W- szystkich każę powywieszać;a jeœli nie odnajdę mego skarbu,sam się potem powieszę... AKT PIĽTY SCENA I HARPAGON,KOMISARZ KOMISARZ Niech się pan na mnie spuœci;znam swoje rzemiosło,Bogu dzięki.Nie pierwszyzna mi łapać złodziei:chciałbym mieć tyle razy po tysišc franków,ilu ludzi posłałem na szubienicę. HARPAGON Wszystkie władze poruszyłem,aby zajęły się tš sprawš.Jeœli mi nie odnajdš pieniędzy,sšdy przed sšd zawezwę. KOMISARZ Należy dopełnić wszelkich formalnoœci.Ile pan powiada,że było w szkatułce? HARPAGON Okršgłe dziesięć tysięcy talarów. KOMISARZ Dziesięć tysięcy talarów. HARPAGON płaczšc Dziesięć tysięcy talarów! KOMISARZ Wcale poważna kradzież! HARPAGON Nie ma doœć straszliwej kary za tak potwornš zbrodnię;gdyby to miało ujœć bezkarnie, żadna œwiętoœć nie byłaby bezpieczna. KOMISARZ W jakiej walucie była ta suma? HARPAGON W nowiutkich luidorach i pistolach pełnej wagi. KOMISARZ Kogo pan podejrzewasz? HARPAGON Wszystkich:żšdam,byœ pan aresztował całemiasto i przedmieœcia. KOMISARZ Najlepiej będzie,niechaj mi pan wierzy,nie płoszyć nikogo i starać się ostrożnie wyłapać jakieœ poszlaki,a potem dopiero z całš surowoœciš przystšpić do wydobycia skradzionych pieniędzy. SCENA II HARPAGON,KOMISARZ,JAKUB JAKUB w głębi sceny,odwracajšc się w stronę,z której przyszedł Zaraz wrócę.Tymczasem niechaj go zarżnš,przypiekš mu nogi,niechaj go wpakujš do wrzšcej wody i powieszš u powały. HARPAGON do Jakuba Kogo?Złodzieja? JAKUB Mówię o prosiaku,którego rzšdca mi przysłał,a którego chcę na dziœ przyprawić wedle mego przepisu. HARPAGON Nie o to teraz chodzi;jest tu właœnie pan,zktórym trzeba pomówić o innych rzeczach. KOMISARZ do Jakuba Proszę się nie przestraszać.Jestem człowiek bardzo wyrozumiały:wszystko pójdzie jak po maœle. JAKUB Pan także proszony na kolację? KOMISARZ Zatem,mój przyjacielu,nie trzeba nic zatajać. JAKUB Daję słowo,wystšpię,jak zdołam najlepiej,i ugoszczę was,jak należy. HARPAGON Nie o to chodzi. JAKUB Jeżeli państwa nie uraczę tak,jakbym pragnšł,to wina rzšdcy,który podcina mi skrzydła nożycami oszczędnoœci. HARPAGON Łajdaku!o co innego idzie,nie o kolację;gadajnatychmiast,co wiesz o pienišdzach,które mi skradziono? JAKUB Skradziono panu? HARPAGON Tak,łotrze,i każę cię natychmiast powiesić,jeżeli nie oddasz! KOMISARZ do Harpagona Mój Boże!niechże mu pan nie wymyœla.Widzęz twarzy,że to uczciwy człowiek i że czekajšc,aż go wpakujš do więzienia,opowiedobrowolnie wszystko.Tak,mój przyjacielu,jeœli wyznasz całš prawdę,nie stanie ci się nic złego i otrzymasz od pana sowitš nagrodę.Okradziono go dzisiaj:nie podobna,byœ nie wiedział czegoœ. JAKUB po cichu na stronie Wyborna sposobnoœć,aby się zemœcić na rzšdcy...Odkšd wkręcił się do domu,wszystko tańcuje,jak on zagra,nikt już ani pisnšć nie może.A i kije dzisiejsze także dobrze pamiętam. HARPAGON Cóż ty mamrotasz? KOMISARZ do Harpagona Niech mu pan da pokój.Zbiera widocznie myœli,aby uczynić zadoœć pańskim chęciom: mówiłem panu,że to porzšdny człowiek. JAKUB Panie,jeœli mam powiedzieć całš prawdę,myœlę,że to rzšdca wyplatał tę sztukę. HARPAGON Walery? JAKUB Tak. HARPAGON On!który zdawał się tak wierny? JAKUB Właœnie.Jestem przekonany,że to on œcišgnšł. HARPAGON Z czegóż tak myœlisz? JAKUB Z czego? HARPAGON Tak. JAKUB Myœlę...z tego,co myœlę. KOMISARZ Trzeba wskazać wyraŸnie,na czym to opierasz. HARPAGON Widziałeœ go może,jak kršżył koło miejsca,gdzie były ukryte pienišdze? JAKUB Oczywiœcie.Gdzież były? HARPAGON W ogrodzie. JAKUB Właœnie widziałem,jak kršżył po ogrodzie.Aw czym były schowane? HARPAGON W szkatułce. JAKUB To,to,to.Widziałem u niego szkatułkę. HARPAGON Jakże wyglšdała ta szkatułka?Przekonamy się zaraz,czy to ta sama. JAKUB Jak wyglšdała? HARPAGON Tak. JAKUB Wyglšdała...No...jak szkatułka. KOMISARZ To się rozumie.Ale opisz jš nieco dokładniej.JAKUB No,taka duża szkatułka. HARPAGON Ta,którš skradziono,była mała. JAKUB No tak,niby mała,jeœli brać rzecz z tej strony,ale mówię,że duża przez wzglšd na zawartoœć. KOMISARZ Jakiego koloru? JAKUB Koloru? JAKUB Koloru...niby koloru...może mi pan podda wyrażenie. HARPAGON No? JAKUB Nie była czerwona? HARPAGON Nie,szara. JAKUB Właœnie czerwono-szara,to chciałem powiedzieć. HARPAGON Nie ma wštpliwoœci;z pewnoœciš ta sama.Pisz pan,panie komisarzu.Zapisz pan jego zeznanie.O nieba!komuż dzisiaj zaufać!Nie można już za nikogo ręczyć;po tym,co zaszło, wierzę,że byłbym zdolny okraœć sam siebie. JAKUB do Harpagona Panie,właœnie rzšdca nadchodzi.Niechże mupan nie powie bodaj,że to ja go wydałem. SCENA III HARPAGON,KOMISARZ,WALERY,JAKUB HARPAGON Zbliż się tu,wyznaj najczarniejszy postępek,najniegodziwszy zamach,jaki kiedykolwiek popełniono na ziemi! WALERY O co chodzi? HARPAGON Jak to,zdrajco!Nie rumienisz się za swš zbrodnię? WALERY Jakš zbrodnię? HARPAGON Jakš zbrodnię,bezwstydny!nie wiesz niby,o czym mówię!Próżno udawać;cała rzecz odkryta;dowiedziałem się o wszystkim.Jak œmiałeœ nadużyć mej dobroci,wciskać się wdom, aby mnie zdradzić,aby mnie podejœć wsposób tak haniebny? WALERY Panie,skoro więc wszystko odkryte,nie będęszukał wykrętów;nie chcę się niczego wypierać. JAKUB na stronie Ej,ej,czyżbym sam o tym nie wiedzšc,trafiłw sedno? WALERY Zamiarem moim było mówić z panem i czekałem tylko pomyœlniejszych okolicznoœci;ale skoro tak się stało,zaklinam,byœ się nie unosił i raczył wysłuchać mego usprawiedliwienia. HARPAGON I cóż za usprawiedliwienie możesz przytoczyć,złodzieju nikczemny? WALERY Och,panie,nie zasłużyłem na takie nazwisko.To prawda,zawiniłem ciężko względem pana,ale zważywszy wszystko,błšd mój jest do przebaczenia. HARPAGON Jak to?do przebaczenia!Taka zasadzka!taki bezczelny zamach! WALERY Przez litoœć,nie unoœ się pan takim gniewem.Skoro mnie wysłuchasz,przekonasz się,że zło nie jest tak wielkie,jak się wydaje. HARPAGON Nie tak wielkie,jak się wydaje!Jak to!To moja krew,moje wnętrznoœci,ty wisielcze! WALERY Krew pańska nie dostała się w niegodne ręce.Osoba moja i pochodzenie nie przynoszš jej bynajmniej wstydu;nie stało się zgoła nic,czego bym nie mógł naprawić.HARPAGON Tego też żšdam,abyœ oddał to,coœ zrabował. WALERY Honor pański otrzyma pełne zadoœćuczynienie. HARPAGON Tu nie chodzi o żaden honor.Ale powiedz,co cię popchnęło do takiego czynu? WALERY Och!i pan pyta? HARPAGON Oczywiœcie,że pytam! WALERY Bóstwo niosšce z sobš uniewinnienie błędów,do których przywodzi:miłoœć. HARPAGON Miłoœć? WALERY Tak. HARPAGON Ładna miłoœć,słowo daję:miłoœć do moich dukatów! WALERY Nie,panie,nie bogactwa mnie skusiły;nie to mnie wcale nie olœniło.Przysięgam zrzec sięwszelkich pretensyj do twego majštku,byłeœ mi zostawił to,co posiadam. HARPAGON Nie zostawię,u wszystkich diabłów!Nic nie zostawię!A to szczyt bezczelnoœci:chcieć zatrzymać owoc kradzieży,jakiej się na mnie dopuœcił! WALERY Czyż pan to nazywasz kradzieżš? HARPAGON Czyja to nazywam kradzieżš?Taki skarb! WALERY Prawda,skarb najcenniejszy,jaki pan posiadasz,to pewna;ale nie tracisz go przecież,zostawiajšc go w moich rękach.Błagam pana na kolanach o ten skarb tak pełen uroku;jeœli masz trochę serca,nie możesz mi go odmówić. HARPAGON Ani mi w głowie!Cóż to wszystko ma znaczyć? WALERY Przysięgaliœmy sobie wiarę i uczyniliœmy œlub,że nic nas nie rozdzieli. HARPAGON Znakomita przysięga!paradne œluby! WALERY Tak,przyrzekliœmy sobie,że będziemy do siebie należeć na zawsze... HARPAGON Już ja ci to wybiję z głowy,bšdŸ pewny! WALERY Œmierć tylko jedna zdoła nas rozłšczyć. HARPAGON a gwiazdy ludzie ąžˆŠj ľAŒ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj\ 5` c6€˜c7# c8;] c9˜$}c:-{c;4$˙˙A to się zapalił do moich pieniędzy! WALERY Mówiłem już,nie chciwoœć popchnęła mnie do tego.Nie te sprężyny,które pan przypuszcza,poruszyły mym sercem;pobudki szlachetniejszej natury stał y się Ÿródłem tego postępku. HARPAGON On chce tu we mnie wmówić,że przez miłoœć chrzeœcijańskš dybie na moje pienišdze.Ale ja dam sobie z tobš radę,bezczelny obwiesiu;sšd zrobi z tobš należyty porzšdek. WALERY Uczynisz pan,jak zechcesz;jestem gotów œcierpieć wszystko z twojej ręki;ale błagam pana,bšdŸ przekonany,że jeœli stałosię złe,mnie jednego należy oskarżyć.Córkapańska nie ponosi w tym żadnej winy. HARPAGON Myœlę sobie!Doprawdy,to byłoby doœć szczególne,gdyby córka miała maczać palcew takim łajdactwie.Ale przede wszystkim chcę odebrać mš własnoœć;zaraz mi tu œpiewaj, gdzie jš ukryłeœ. WALERY Ja? Jest jeszcze tu,u pana. HARPAGON na stronie O,moja droga szkatułka! głoœno Mówisz,że nie opuœciła domu? WALERY Nie,panie. HARPAGON No,a powiedz teraz,nie naruszyłeœ jej? WALERY Jš naruszyć!Ach,krzywdę pan jej robisz,taksamo jak i mnie;pałałem do niej jedynie uczuciem niewinnym i pełnym szacunku. HARPAGON na stronie Pałał do mojej szkatułki! WALERY Wolałbym raczej umrzeć,niż obrazić jš by myœlš najlżejszš:zbyt jest na to czysta i uczciwa. HARPAGON na stronie Moja szkatułka zbyt uczciwa! WALERY Jedynym mym pragnieniem było posiadać szczęœcie jej widoku;żadna zbrodnicza myœlnie skalała uczucia,jakim natchnęły mnie jej cudne oczy. HARPAGON na stronie Cudne oczy mej szkatułki!Mówi jak kochanek o kochance. WALERY Pani Claude wie wszystko i może zaœwiadczyć,jak się rzeczy miały. HARPAGON Co!ona jest wspólniczkš tej sprawki? WALERY Tak,panie;była œwiadkiem naszych wzajemnych zobowišzań i dopiero upewniwszy się o uczciwoœci mych zamiarów pomagała mi nakłonić pańskš córkę,aby przyjęła me słowo i dała mi swoje. HARPAGON na stronie A to co znowu?Czyżby obawa przed sšdem pomieszała mu zmysły? do Walerego Cóż ty bredzisz o jakiejœ córce? WALERY Mówię,panie,że ledwie z największym trudem zdołałem nakłonić jej skromnoœć do pragnień mej miłoœci. HARPAGON Czyjš znów skromnoœć? WALERY Córki pańskiej;zaledwie wczoraj dała się namówić do podpisania wzajemnych przyrzeczeń małżeństwa. HARPAGON Córka podpisała przyrzeczenie małżeństwa? WALERY Tak,panie,i ja również. HARPAGON O,nieba!Nowe nieszczęœcie! JAKUB do komisarza Pisz pan,panie komisarzu. HARPAGON O,cóż za zbieg niedoli!Cóż za nawał rozpaczy! do komisarza Dalej,pełń pan obowišzki swego urzędu:opisz go w protokole jako opryszka iuwodziciela. JAKUB Jak opryszka i uwodziciela. WALERY Nie zasłużyłem na te imiona;i gdy się wykryje,kim jestem... SCENA IV HARPAGON,ELIZA,MARIANNA,WALERY,FROZY- NA,JAKUB,KOMISARZ HARPAGON Ha,córko wyrodna!córko niegodna takiego ojca!Tak wypełniasz nauki,jakich ci nie szczędziłem?Œmiesz wdawać się w miłostkiz tym tu nikczemnym złodziejem,zaręczaszsię poza mymi plecami,bez mego pozwolenia!Ale zawiedliœcie się oboje. do Elizy Drzwi i tęga kłódka będš najlepszš gwarancjš twego posłuszeństwa. do Walerego a dla ciebie,bezczelny obwiesiu,szubienica będzie jedynš odpowiedziš! WALERY Nie pańskie uniesienie będzie sędziš w tej sprawie.Mam nadzieję,że będę wysłuchany przynajmniej,zanim usłyszę wyrok. HARPAGON Omyliłem się;nie,nie szubienica;kołem łamać cię będę żywcem! ELIZA klękajšc przed Harpagonem Ach,ojcze,chciej okazać bardziej ludzkie uczucia;nie pozwól rodzicielskiej władzy posunšć się do ostatnich granic surowoœci.Nie unoœ się wybuchem gniewu;racz dać na chwilę przystęp spokojniejszej rozwadze.Zadaj sobie trud poznania bliżej osoby,której wybór tyle cię oburza.On jest zgoła inny,niż sobie wyobrażasz;mniej dziwnym byœ znajdował,że oddałam mu serce,gdybyœ wiedział,że bez jego poœwięcenia utraciłbyœ mnie,ojcze,na zawsze. Tak,ojcze,to on wybawił mnie ze strasznego niebezpieczeństwa,które jak wiesz,przebyłam niedawno;jemu to winien jesteœ życie córki,którš... HARPAGON To wszystko banialuki;wolałbym,by ci się pozwolił utopić,niż żeby uczynił to,co uczynił. ELIZA Ojcze,zaklinam cię przez miłoœć ojcowskš,abyœ... HARPAGON Nie,nie,nie chcę słyszeć;sprawiedliwoœć niechaj robi swoje. JAKUB na stronie Zapłacisz za moje plecy. FROZYNA na stronie A to szczególna awantura! SCENA V ANZELM,HABPAGON,ELIZA,MARIANNA,FROZY- NA,WALERY,KOMISARZ,JAKUB ANZELM Cóż to,panie Harpagonie?Widzę cię wielce wzburzonym. HARPAGON Och,panie Anzelmie,jestem najnieszczęœliwszym z ludzi!Cóż za zawikłania i kłopoty, właœnie w chwili naszego kontraktu!Kradnš mi honor,mienie;mordujš mnie,zabijajš!Oto łotr,zdrajca,który pogwałcił najœwiętsze prawa;wœliznšł się w dom pod maskš mego sługi, aby mnie okraœć i uwieœć mi córkę. WALERY Co to za kradzież,o której pan cišgle bredzisz? HARPAGON Tak,wymienili z sobš przyrzeczenie małżeństwa.Ta zniewaga przede wszystkimciebie dotyczy,panie Anzelmie;tyœ powinien wytoczyć skargę i przeprowadzić na swój koszt wszelkie kroki prawne,aby się pomœcić za jego zuchwalstwo. ANZELM Nie jest moim zamiarem zaœlubiać kogokolwiek przemocš ani zabiegać o serce,które nie jest wolne,ale co do pańskiej sprawy,gotów jestem jš popierać jak własnš. HARPAGON Oto pan komisarz,bardzo dzielny człowiek,przyrzekł mi wypełnić swoje zadanie z całš sumiennoœciš. do komisarza,wskazujšc na Walerego Opisz go pan,opisz jak należy i przedstaw zbrodnię w najjaskrawszym œwietle. WALERY Nie pojmuję,jakiej zbrodni może się ktoœ dopatrzeć w miłoœci,którš żywię do pańskiej córki.Skoro się okaże,kim jestem,kara,która wedle pańskiego mniemania czeka na mnie za te tajemne zaręczyny.. HARPAGON Drwię sobie z waszych baœni;roi się dziœ naœwiecie od tych dobrze urodzonych opryszków,szalbierzy,cišgnšcych korzyœć ztego,że ich nikt nie zna,i ubiegajšcych się bezczelnie o byle znakomite nazwisko. WALERY Wiedz pan,że nazbyt dumny jestem,aby się stroić w coœ,do czego bym nie miał prawa. Cały Neapol może zaœwiadczyć o mym urodzeniu. ANZELM Ho,ho!uważaj tylko,co mówisz.Ryzykujesz więcej,niż myœlisz;mówisz wobec człowieka,który cały Neapol zna na wylot iktóry z łatwoœciš może się poznać na twoich powiastkach. WALERY wkładajšc z dumš kapelusz Nie jestem człowiekiem,który by mógł czegoœ się obawiać;a jeœli Neapol jest panutak znanym,wiesz pewno,kto to był don Tomasz d'Alburci. ANZELM Pewnie,że wiem;mało kto znał go tak jak ja. HARPAGON Don Tomasz czy don Marcin,nic mnie nie obchodzi. spostrzegajšc,że dwie œwiece się palš,gasi jednš ANZELM Za pozwoleniem,daj mu pan mówić;zobaczymy,co chce powiedzieć... WALERY Chcę powiedzieć,że jemu to właœnie zawdzięczam œwiatło dzienne. ANZELM Jemu? WALERY Tak. ANZELM Ech,żarty sobie stroisz.Wymyœl innš historię,która ci się może lepiej powiedzie,inie próbuj się ocalić tym łgarstwem. WALERY Niech się pan raczy liczyć ze słowami.To nie żadne łgarstwo;nie mówię nic,czego bym nie mógł dowieœć. ANZELM Jak to!œmiesz mówić,że jesteœ synem don Tomasza d'Alburci? WALERY Tak;i jestem gotów każdemu to w oczy powtórzyć. ANZELM Œmiałoœć w istocie nie lada!Dowiedz się,ku swemu zawstydzeniu,że jest już lat szesnaœcie co najmniej,jak ten,o którym mówisz,zginšł na morzu z żonš i dziećmi,uchodzšc wraz z licznymi znakomitymi rodzinami przed przeœladowaniem,jakie nastšpiło po zamieszkach w Neapolu. WALERY Tak;ale pan znów dowiedz się,ku swemu zawstydzeniu,że syn jego liczšcy siedem lat, wraz ze służšcym ocalił się z rozbicia na hiszpańskim okręcie,i że ten ocalony synstoi oto przed tobš.Dowiedz się,że kapitan okrętu,wzruszony mš niedolš,poczuł do mnie sympatię, wychował jak własne dziecko i włożył do służby wojskowej,odkšd wiek mój na to pozwolił. Przed niedawnym czasem dowiedziałem się,iż ojciec mój nie zginšł,jak to zawsze przypuszczałem;gdym przejeżdżał tędy,udajšc się w poszukiwanie jego œladów,przez niebo zesłany przypadek dał mi poznać uroczš Elizę,widok zaœ jej uczynił mnie niewolnikiem jej wdzięków.Siłamego przywišzania oraz surowoœć jej ojca zrodziły we mnie zamiar dostania się do tego domu,a posłania kogo innego w poszukiwaniu za rodzicami. ANZELM Ale jakie inne jeszcze œwiadectwo prócz słów mogš œwiadczyć,że cała ta historia nie jest kłamstwem zbudowanym na pozorach prawdy? WALERY Kapitan hiszpański jako œwiadek;pieczštka rubinowa mego ojca;agatowa bransoleta,którš matka włożyła mi na rękę;stary Pedro,ów sługa,który ocalał wraz ze mnš. MARIANNA Ach,po tym,co słyszę,i ja mogę zaœwiadczyć,że ty nie kłamiesz zgoła:wszystko,co mówisz,wskazuje mi jasno,że spotykam w tobie brata. WALERY Pani mš siostrš? MARIANNA Tak.Serce me zadrżało od poczštku twego opowiadania,matka bowiem,którš to spotkanie uczyni tak szczęœliwš,tysišc razypowtarza mi o niedolach rodziny.I nam niebo nie dało zginšć w opłakanym rozbiciu;jednak ocalajšc nam życie uczyniłoto kosztem wolnoœci:nas bowiem,matkę i mnie,schwytali korsarze,gdyœmy się ratowały na szczštkach okrętu.Po dziesięciu latach niewoli szczęœliwy przypadek wrócił nam swobodę;pospieszyłyœmy do Neapolu,gdzie dowiedziałyœmy się,iż całe nasze mienie sprzedano,lecz nie mogłyœmy uzyskać żadnej wiadomoœci o ojcu.Udałyœmy się do Genui,gdzie matkę czekały resztki spadku rozszarpanego w czas naszej nieobecnoœci;stamtšd zaœ,uchodzšc przed barbarzyńskš srogoœciš krewnych,przybyławraz ze mnš tutaj,aby pędzić życie pełne żałoœci i niedostatku. ANZELM O nieba,niezbadane wyroki wasze!Jakiż to dowód,że w waszym ręku spoczywa zawszemoc czynienia cudów!Uœciskajcie mnie dzieci;chodŸcie zjednoczyć wasze uniesieniaze łzami radoœci szczęœliwego ojca! WALERY Ty,ojcem naszym? MARIANNA Ciebież to matka opłakiwała tak długo? ANZELM Tak,córko;tak,synu;jam jest don Tomasz d'Alburci,którego niebo ocaliło z odmętów wraz z całym mieniem,jakie wiózł ze sobš,i który przez lat przeszło szesnaœcie,utwierdziwszy się w przekonaniu o waszej œmierci,po długich wędrówkach pragnšł zaznać w zwišzkach zdobrš i zacnš istotš pociechy przy nowym ognisku rodzinnym.Niebezpieczeństwo,jakimmi zagrażał powrót do Neapolu,kazało mi się wyrzec na zawsze zamiaru oglšdania ojczyzny; znalazłszy tedy sposób sprzedania tego,com posiadł,osiadłem w tym mieœcie,gdzie pod mianem Anzelma pragnšłem ukryć pamięć nazwiska,które mnie przyprawiło o tyle udręczeń. HARPAGON do Anzelma Więc to syn pański? ANZELM Tak. HARPAGON Na panu zatem będę poszukiwał skradzionych dziesięciu tysięcy talarów. ANZELM On miałby ukraœć? HARPAGON Tak jest. WALERY Któż to powiedział? HARPAGON Jakub. WALERY do Jakuba Ty to mówisz? JAKUB Przecie pan widzi,że nic nie mówię. HARPAGON Owszem.Oto właœnie komisarz przyjšł jego zeznania. WALERY Pan mogłeœ sšdzić,iż ja byłbym zdolny do tak haniebnego czynu? HARPAGON Zdolny,niezdolny,chcę widzieć swoje pienišdze. SCENA VI HARPAGON,ANZELM,ELIZA,MARIANNA,KLEA NT,WALERY,FROZYNA, KOMISARZ,JAKUB,STRZAŁKA KLEANT Nie dręcz się,ojcze,i nie oskarżaj nikogo.Mam pewne poszlaki w twojej sprawie:przychodzę ci powiedzieć,że jeżeli się zgodzisz,abym zaœlubił Mariannę,otrzymasz pienišdze z powrotem. HARPAGON Gdzież sš? KLEANT Nie miej o to najmniejszej obawy;sš w bezpiecznym miejscu;wszystko zależy ode mnie. Pozostaje ojcu zdecydować się,co wybierasz:oddać mi Mariannę,czy stracić szkatułkę? HARPAGON Nic nie ruszono? KLEANT Ani szelšga.Chciej powiedzieć,czy jest twoim zamiarem przystać na to małżeństwo i dołšczyć twoje zezwolenie do zgody matki zostawiajšcej córce swobodę wyboru? MARIANNA do Kleanta Ale panu jeszcze nie wiadomo,że to pozwolenie dzisiaj nie wystarcza,i że niebo wskazujšc Walerego wraz z bratem mym,który tu stoi przed tobš,oddało mi ojca, wskazujšc Anzelma od którego zależy dziœ moja ręka. ANZELM Niebo,moje dzieci,nie wraca mnie wam po to,abym się miał sprzeciwiać waszym pragnieniom.Panie Harpagonie,domyœlasz się zapewne,że wybór młodej osoby skieruje się raczej na syna niż do ojca.Et,nie każ sobie tłumaczyć tego,co nie jest zbyt przyjemne słyszeć,i zgódŸ się,jak ja się godzę,na te oba małżeństwa. HARPAGON Abym mógł zebrać myœli,trzeba by mi ujrzeć wprzód mojš szkatułkę. KLEANT Ujrzysz jš,ojcze,zdrowš i nietkniętš. HARPAGON Nie mam pieniędzy na wyposażenie dzieci. ANZELM Dobrze więc;znajdę je za pana;niech cię o to głowa nie boli. HARPAGON Zobowišzujesz się ponieœć wszystkie koszta? ANZELM Ależ dobrze,owszem.No,czyœ zadowolony? HARPAGON Dobrze,ale pod warunkiem,że na wesele sprawisz mi nowe ubranie. ANZELM Zgoda.ChodŸmyż tedy cieszyć się radoœciš,którš nam ten szczęsny dzień przynosi. KOMISARZ Hola,panowie,hola!Za pozwoleniem,jeœli łaska.Któż mi zapłaci za protokół? HARPAGON Nic już po protokole. KOMISARZ Dobrze,ale ja nie mam wcale ochoty pracować za darmo. HARPAGON Jako zapłatę masz pan tu,ot,tego:możesz go powiesić. JAKUB Boże miłosierny!Jakże więc trzeba czynić?Za prawdę bijš kijem,za kłamstwo chcš wieszać! ANZELM Moœci Harpagonie,chciej mu przebaczyć to oszczerstwo. HARPAGON Zapłacisz komisarza? ANZELM Niech i tak będzie.A teraz pójdŸmy podzielićsię tym niespodziewanym szczęœciem z waszš matkš. HARPAGON A ja pójdę uœciskać kochanš szkatułkę. ------------Konwersja: rpg6@go2.pl stydny!nie wiesz niby,o czym mówię!Próżno udawać;cała rzecz odkryta;dowiedziałem się o wszystkim.Jak œmiałeœ nadużyć mej dobroci,wciskać się wdom, aby mnie zdradzić,aby mnie podejœć wsposób tak haniebny? WALERY Panie,skoro więc wszystko odkryte,nie będęszukał wykrętów;nie chcę się niczego wypierać. JAKUB na stronie Ej,ej,czyżbym sam o tym nie wiedzšc,trafiłw sedno? WALERY Zamiarem moim było mówić z panem i czekałem tylko pomyœlniejszych okolicznoœci;ale skoro tak się stało,zaklinam,byœ się nie unosił i raczył wysłuchać mego usprawiedliwienia. HARPAGON I cóż za usprawiedliwienie możesz przytoczyć,złodzieju nikczemny? WALERY Och,panie,nie zasłużyłem na takie nazwisko.To prawda,zawiniłem ciężko względem pana,ale zważywszy wszystko,błšd mój jest do przebaczenia. HARPAGON Jak to?do przebaczenia!Taka zasadzka!taki bezczelny zamach! WALERY Przez litoœć,nie unoœ się pan takim gniewem.Skoro mnie wysłuchasz,przekonasz się,że zło nie jest tak wielkie,jak się wydaje. HARPAGON Nie tak wielkie,jak się wydaje!Jak to!To moja krew,moje wnętrznoœci,ty wisielcze! WALERY Krew pańska nie dostała się w niegodne ręce.Osoba moja i pochodzenie nie przynoszš jej bynajmniej wstydu;nie stało się zgoła nic,czego bym nie mógł naprawić.HARPAGON Tego też żšdam,abyœ oddał to,coœ zrabował. WALERY Honor pański otrzyma pełne zadoœćuczynienie. HARPAGON Tu nie chodzi o żaden honor.Ale powiedz,co cię popchnęło do takiego czynu? WALERY Och!i pan pyta? HARPAGON Oczywiœcie,że pytam! WALERY Bóstwo niosšce z sobš uniewinnienie błędów,do których przywodzi:miłoœć. HARPAGON Miłoœć? WALERY Tak. HARPAGON Ładna miłoœć,słowo daję:miłoœć do moich dukatów! WALERY Nie,panie,nie bogactwa mnie skusiły;nie to mnie wcale nie olœniło.Przysięgam zrzec sięwszelkich pretensyj do twego majštku,byłeœ mi zostawił to,co posiadam. HARPAGON Nie zostawię,u wszystkich diabłów!Nic nie zostawię!A to szczyt bezczelnoœci:chcieć zatrzymać owoc kradzieży,jakiej się na mnie dopuœcił! WALERY Czyż pan to nazywasz kradzieżš? HARPAGON Czyja to nazywam kradzieżš?Taki skarb! WALERY Prawda,skarb najcenniejszy,jaki pan posiadasz,to pewna;ale nie tracisz go przecież,zostawiajšc go w moich rękach.Błagam pana na kolanach o ten skarb tak pełen uroku;jeœli masz trochę serca,nie możesz mi go odmówić. HARPAGON Ani mi w głowie!Cóż to wszystko ma znaczyć? WALERY Przysięgaliœmy sobie wiarę i uczyniliœmy œlub,że nic nas nie rozdzieli. HARPAGON Znakomita przysięga!paradne œluby! WALERY Tak,przyrzekliœmy sobie,że będziemy do siebie należeć na zawsze... HARPAGON Już ja ci to wybiję z głowy,bšdŸ pewny! WALERY Œmierć tylko jedna zdoła nas rozłšczyć. HARPAGON a gwiazdy ludzie ąžˆŠj ľAŒ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj\ ` @”ŞjüŠj{ˇ÷ż