ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS STUDIUM €003űŽi˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕ`Č€(‡c€ŻŮ cˆc‰+‰ c9L^;€ "STUDIUM W SZKARŁACIE" ARTHUR CONAN DOYLE CZĘŒĆ PIERWSZA Przedruk z pamiętnika Johna H.Watsona, doktora medycyny,byłego lekarza Wojskowej Służby Zdrowia. I.Sherlock Holmes W roku 1878 ukończyłem uniwersytet londyński i z dyplomem doktora medycyny wkieszeni pojechałem do Netley na kurs chirurgów wojskowych.Gdy uzupełniłem tam swoje wiadomoœci,przydzielono mnie doPištego Pułku Northumberlandzkich Strzelców jako młodszego chirurga.W owymczasie pułk stał w Indiach i zanim zdšżyłem się w nim zameldować,wybuchła druga wojna afganistańska [1] .Po wylšdowaniu w Bombaju dowiedziałem się,że mój korpus przełęczami przedostał się głęboko w kraj nieprzyjacielski.W towarzystwie wielu oficerów,którzy znaleŸli się w podobnej sytuacji,pogoniłem za swoim korpusem i szczęœliwie dotarłem do Kandaharu,gdzie stawiłem się w pułku i od razu przystšpiłem do pełnienia moich nowych obowišzków. Kampania afganistańska wielu osobom przyniosła zaszczyty i awanse,dla mnie jednak obfitowała tylko w nieszczęœcia i klęski.Z mojej brygady przeniesiono mnie doBerkshirskich Strzelców i z tym pułkiem uczestniczyłem w nieszczęsnej bitwie pod Maiwand.Wtedy to kula z ciężkiego muszkietu przebiła mi ramię i nadwerężyłakoœć,naruszajšc tętnicę podobojczykowš.Niewštpliwie wpadłbym w ręce bezlitosnych Ghazi [2] ,gdyby nie poœwięcenie i odwaga mego ordynansa,Murraya,który władował mnie na grzbiet jucznego konia i szczęœliwie przedostał się ze mnš do brytyjskich linii. Osłabionego bólem i wyczerpanego ciężkimi,długotrwałymi trudami,które wypadło mi znieœć,wywieziono mnie z całym transportem rannych do głównego szpitala w Peshawurze. Tu przyszedłem nieco do siebie i na tyle podreperowałem nadwštlone siły,że mogłem spacerować po salach i nawet nieco werandować.Aż nagle zwalił mnie z nóg tyfus brzuszny,to przekleństwo naszych indyjskich kolonii.Kilka miesięcy walczyłem ze œmierciš,a gdy się jej wreszcie wymknšłem i zaczšłem powracaćdo zdrowia,byłem tak sł aby i wycieńczony,że komisja lekarska kazała mnie niezwłocznie ewakuować do Anglii.Odesłano mnie więc na okręt wojenny „Orontes ”i w miesišc póŸniej wysiadłem na molo w Portsmouth z doszczętnie zrujnowanym zdrowiem,ale za to z wspaniałomyœlnie udzielonym mi przez rzšddziewięciomiesięcznym urlopem,abym postarał się odzyskać stracone siły. W Anglii nie miałem nikogo bliskiego,byłem więc wolny jak ptak lub raczej jak człowiek z dziennym dochodem jedenastu szylingów i szeœciu pensów.W tych warunkach oczywiœcie cišgnęło mnie do Londynu,tego wielkiego œmietniska,które z nieodpartš siłš cišgnie do siebie wszystkichwłóczęgów i nierobów z całego Imperium.Tu czas jakiœ mieszkałem w hoteliku na Strandzie,pędzšc życie niewygodne i jałowe,i pozwalajšc sobie na wydatki o wiele większe,niż mogła znieœć moja kieszeń.Wkrótce więc znalazłem się wtak krytycznej sytuacji finansowej,że pozostały mi tylko dwa wyjœcia:porzucić stolicę i wynieœć się na wieœ lub gruntowniezmienić swój styl życia.Wybrałem to drugieizaczšłem zastanawiać się nad opuszczeniem hotelu i urzšdzeniem się gdzieœ skromniej i taniej. Tego samego dnia,kiedy powzišłem to postanowienie,stałem sobie w barze „Criterion ”, gdy nagle ktoœ klepnšł mnie po ramieniu.Odwróciłem się i zobaczyłem młodego Stamforda, mego asystenta w szpitalu œw.Bartłomieja w Londynie.Dla człowieka samotnego widok znajomej twarzy w dżungli Londynu jest niemałš radoœciš.Dawniej łšczyły mnie doœć obojętne stosunki ze Stamfordem,ale teraz powitałem go entuzjastycznie,a i on ze swej strony wydawał się uszczęœliwiony moim widokiem.W radosnym uniesieniu zaprosiłem go na œniadanie do restauracji „Holborn ” i nie zwlekajšc wsiedliœmy do dorożki.. –Co się z panem działo?– zapytał mnie Stamford z nie ukrywanym zdziwieniem,gdywlekliœmy się zatłoczonymi ulicami Londynu.–Wysechł pan na szczapę i jest pan bršzowy jak orzech. W paru słowach opowiedziałem mu moje przygody i właœnie skończyłem,gdy stanęliœmy na miejscu. –Biedaku –powiedział współczujšco,wysłuchawszy moich nieszczęœć.– I co pan teraz zamierza? –Rozglšdam się za mieszkaniem – odpowiedziałem –i staram się rozstrzygnšćzagadnienie,jak tu za tanie pienišdze wygodnie się ulokować. –Dziwne – zauważył mój towarzysz –pan jest dziœ drugim człowiekiem,od którego słyszę to samo. – Kto był tym pierwszym??– zapytałem. –Pewien jegomoœć,który pracuje w chemicznym laboratorium szpitala.Dziœ rano zalewał się gorzkimi łzami,że nie może znaleŸć nikogo,z kim mógłby do spółki wzišć wygodne mieszkanie,które gdzieœ znalazł i które jest za drogie dla niego samego. –Na Boga!– wykrzyknšłem.– Jeœli naprawdę szuka wspólnika do mieszkania i komornego,to przecież i mnie o to chodzi.Wolę mieszkać z kimœ niż sam. Młody Stamford doœć dziwnie spojrzał na mnie spoza szklanki z winem. –Gdyby pan znał Sherlocka Holmesa – zaczšł – może nie uważałby go pan za przyjemnego towarzysza na codzień. – Dlaczego??Co mu można zarzucić? –Nie powiedziałem,że można mu coœ konkretnie zarzucić.Nie powiedziałbym,że w ogóle można mu coœ zarzucić.Tylko jest trochę dziwak...entuzjazmuje się pewnymi gałęziami wiedzy.Ale to człowiek przyzwoity. – Studiuje medycynę??– zapytałem. –Nie...właœciwie nie wiem,jaki obrał kierunek.Dobrze zna anatomię i jest pierwszorzędnym chemikiem.Ale nigdy chybasystematycznie nie pracował nad medycynš.Jego studia sš chaotyczne i dziwaczne;zebrał olbrzymi zapas oderwanych wiadomoœci,którymi mógłby zadziwić swych profesorów. – Nigdy go pan nie pytał,,do czego dšży? – Nie..To człowiek doœć skryty,choć potrafi się rozgadać,gdy się do czegoœ zapali. –Bardzo go jestem ciekaw –powiedziałem.–Skoro już mam z kimœ mieszkać,to wolałbym z człowiekiem zrównoważonym,ozacięciu naukowca.Brak mi sił na znoszenie hałasów i niepokoju.Tych,które miałem w Afganistanie,starczy mi do końca życia.Jak można się zobaczyć z tym pańskim znajomym? –Na pewno jest w laboratorium –odparł mój towarzysz.–Albo nie pojawia się w nim całymi tygodniami,albo pracuje od rana do nocy.Jeœli pan chce,możemy tam pojechać zaraz po œniadaniu. – Dobrze – odparłem i zaczęliœmy mówić o czymœ innym. W drodze do szpitala Stamford podzielił sięze mnš paroma bliższymi wiadomoœciami o mym przyszłym współlokatorze. –Niech pan nie ma do mnie pretensji,jeœli pan się z nim nie zgodzi –mówił.– Znam go tylko z przypadkowych spotkań w laboratorium.Propozycja wspólnego zamieszkania wyszła od pana i ja nie biorę za to żadnej odpowiedzialnoœci. –Jeżeli się nie zgodzimy,po prostu możemy się rozejœć –odparłem.– Ale coœ mi się widzi –dorzuciłem patrzšc Stamfordowi prosto w oczy –że woli pan umyć ręce od wszystkiego.O co chodzi?Czy ten Holmes ma taki nieznoœny charakter?Niechże pan puœciwodze językowi. –Trudno wyjaœnić coœ nieuchwytnego – rozeœmiał się Stamford.– Jak dla mnie,Holmes ma za silnie rozwiniętš żyłkę naukowca...jego zimnokrwistoœć jest już cyniczna.Doskonale wyobrażam go sobie dajšcego swemu przyjacielowi dawkę najnowszego roœlinnego alkaloidu,nie ze złej woli,oczywiœcie,lecz tylko z samej ciekawoœci badacza,który chce przekonać się,jak działa trucizna.Ale żeby oddać mu sprawiedliwoœć,dodam,że on sam w tym celu równie łatwo zażyłby truciznę.Ma po prostu pasję do wiedzy œcisłej. – Cóż,,to słuszne. –Tak,ale u niego już przekracza dopuszczalne granice.Bicie trupa kijem w prosektorium nazwałbym co najmniej cudacznym wybrykiem. – Bicie trupa!! – Tak..By sprawdzić,jakie siniaki powstajš po œmierci.Widziałem to na własne oczy. – A mówił pan,,że Holmes nie studiuje medycyny. –Nie.Bóg go wie,co on studiuje.Ale już jesteœmy na miejscu i wyrobi pan sobie własne zdanie o Holmesie. Skręciliœmy w małš uliczkę i wšskimi,bocznymi drzwiami weszliœmy do jednego ze skrzydeł wielkiego szpitala.Znałem ten teren,toteż pewnie szedłem kamiennymi,ponurymi schodami i długim,nie kończšcym się korytarzem z bielonymi œcianami i szarobršzowymi drzwiami.Przy jego końcu odbiegało w bok nisko sklepione odgałęzienie,wiodšce do laboratorium chemicznego. Mieœciło się ono w obszernym pokoju obstawionym i wypełnionym niezliczonš iloœciš butli.Tu i tam stały szerokie,niskie stoły,najeżone retortami,probówkami i małymi palnikami Bunsena,płonšcymi migotliwym,niebieskim płomieniem. W laboratorium zastaliœmy tylko jednego człowieka,pochylonego nad odległym stołem i po uszy zatopionego w pracy.Na odgłos naszych kroków obejrzał się i z radosnym krzykiem zerwał się na nogi. –Mam,mam!–wołał biegnšc ku nam z probówkš w ręce.– Odkryłem odczynnik na hemoglobinę,tylko na hemoglobinę. Gdyby był odkrył żyłę złota,nie cieszyłby się bardziej. – Doktor Watson,,pan Sherlock Holmes – przedstawił nas wzajemnie Stamford.. –Dzień dobry panu –powiedział kordialnie Holmes œciskajšc mojš rękę z siłš,o którš bym go nie posšdził.– Jak widzę,,wraca pan z Afganistanu. – Skšd pan to wie,,u licha?– zapytałem zdziwiony. –Mniejsza o to –odparł i zachichotał prawie bezgłoœnie.–Mówimy o hemoglobinie.Chyba pan pojmuje,jakie olbrzymie znaczenie ma moje odkrycie? – Pod względem chemicznym jest ciekawe bez wštpienia – odparłem – ale praktycznie.... –Człowieku!Toż to największy od lat wynalazek w medycynie sšdowej.Czy pan nierozumie,że daje on nam nieomylnš próbę krwawych plam?Niech pan tu przejdzie. W zapale chwycił mnie za rękaw i pocišgnšł do stołu,przy którym pracował. – WeŸmy trochę œwieżej krwi – mówił wbijajšc sobie długš igłę w palec i wytaczajšc kilka kropel krwi do probówki.–Teraz wleję te parę kropel do litra wody.Widzi pan:roztwór wyglšda jak czysta woda.Stosunek nie może być większyjak jeden do miliona,ale mimo tego jestem pewien,że próba się uda. Mówišc to wrzucił do naczynia kilka jakichœkryształków,a potem dolał parę kropel przezroczystego płynu.W jednej chwili woda przybrała ciemnoczerwony kolor,a nadnie naczynia poczšł się zbierać bršzowy osad. –Ha!ha!–wołał Holmes klaszczšc w dłonie i cieszšc się jak dziecko z nowej zabawki.– No i co pan o tym myœli? – Bardzo subtelna reakcja – zauważyłem.. –Piękna,przepiękna!Dawna metoda przy użyciu gwajakolu była niepewna i niezwykleprymitywna.Tak samo – mikroskopowe badanie na czšsteczki krwi.W dodatku to ostatnie nie daje już żadnego wyniku przy plamach sprzed paru godzin.Moja zaœ metoda jest skuteczna zarówno przy starych,jak przy nowych plamach.Gdyby znano jš już przedtem,setki ludzi, bezkarnie teraz spacerujšcych po œwiecie,zapłaciłoby od dawna za swe zbrodnie. – No,,no – mruknšłem pod nosem.. –W kryminalistyce stale mamy do czynienia z tym zagadnieniem.Podejrzewamy kogoœ o zabójstwo w kilka miesięcy po wykryciu zbrodni.Badamy bieliznę i ubranie podejrzanego i znajdujemy bršzowe plamy.Czy sš to œlady błota,rdzy,a może plamy po owocach albo jakieœ inne?Niejedenekspert głowił się nad tym,a dlaczego?Bo nie mieliœmy pewnego sprawdzianu.Teraz mamy sprawdzian Sherlocka Holmesa i zapomnimy o t ych trudnoœciach. W oczach błyszczała mu radoœć,rękę przyłożył do serca i skłonił się,jakby odpowiadał na huczne brawa wyimaginowanych tłumów. – Trzeba panu pogratulować – powiedziałem zaskoczony jego entuzjazmem.. –W zeszłym roku we Frankfurcie głoœna była sprawa von Bischoffa.Gdyby wówczas znano mój odczynnik,wisiałby niechybnie.A poza nim Mason z Bradford,osławiony Müller, Lefevre z Montpellier i Samson z Nowego Orleanu.Mogę przytoczyć dziesištki spraw,w których mój odczynnik odegrałby decydujšcš rolę. –Jest pan naprawdę żywym rejestrem zbrodni – rozeœmiał się Stamford.–Mógłby pan wydawać kryminalnš gazetę.Niech jš pan nazwie „Retrospektywne Wiadomoœci Policyjne ”. – Byłaby to bardzo ciekawa lektura – zauważył Sherlock Holmes zalepiajšc plastrem rankę na palcu.–Muszę być ostrożny – cišgnšł dalej,z uœmiechem zwracajšc się do mnie – bo wiecznie się grzebię w truciznach. Wycišgnšł rękę i zauważyłem,że pokrywały jš podobne plastry,a naskórek przeżarty byłostrym kwasem. –Przychodzimy w pewnej sprawie – powiedział Stamford siadajšc na wysokim stołku o trzech nogach i stopš popychajšc ku mnie podobny stołek.–Ten oto mój przyjaciel szuka jakiegoœ locum.A że się panniedawno żalił na brak wspólnika do mieszkania,przyszło mi na myœl,by panów poznać ze sobš. Sherlock Holmes wydawał się uszczęœliwiony perspektywš zamieszkania ze mnš. – Mam upatrzone mieszkanko na Baker Street –powiedział.– Jak wymarzone dla nas.Czy pan znosi zapach mocnego tytoniu? – Sam palę machorkę – odpowiedziałem.. –Doskonale.Mam też dużo chemikalii i nierazrobię doœwiadczenia.Czy to panu nie przeszkadza? – Absolutnie.. –Hm...zastanówmy się nad mymi dalszymi wadami.Czasem miewam napady chandry i całymi dniami nie odzywam się słowem do nikogo.Niech pan wtedy nie myœli,że się boczę na pana.Trzeba mnie tylko zostawić wspokoju i samo przejdzie.A teraz:co pan powie o sobie?Dobrze jest poznać się z najgorszej strony,gdy się ma razem zamieszkać. Rozœmieszyło mnie to wzajemne badanie. –Mam szczeniaka buldoga –powiedziałem –imoje rozhuœtane nerwy nie znoszš hałasu. Wstaję,kiedy mi się podoba,o najbardziej nieprawdopodobnych godzinach,i jestem niezmiernie leniwy.Poza tym mam dużo innych wad,gdy jestem zdrowy,ale w obecnej chwili te sš najważniejsze. – Czy grę na skrzypcach zalicza pan do hałasu??– zapytał Holmes z niepokojem. –To zależy od grajšcego –odparłem.– Dobra gra na skrzypcach to ukojenie dla nerwów, gdy zła... –No to w porzšdku –wykrzyknšł œmiejšc się radoœnie.– Sšdzę,że możemy uważać sprawę za ubitš...oczywiœcie,jeżeli mieszkanie będzie panu odpowiadać. – Kiedy możemy je obejrzeć?? –Niech pan tu wpadnie po mnie jutro w południe.Pójdziemy razem i wszystko załatwimy – odrzekł.. – Œwietnie..Jutro w południe – odpowiedziałem wymieniajšc z nim uœcisk dłoni.. Zostawiliœmy Holmesa nad jego pracš w laboratorium i poszliœmy w kierunku mego hotelu. –Ale,ale – powiedziałem nagle,przystajšc i zwracajšc się do Stamforda –skšd on wie,ulicha,że wróciłem z Afganistanu? Mój towarzysz uœmiechnšł się zagadkowo. –To jest właœnie to,co w nim zadziwia – powiedział.– Wielu ludzi chciałoby wiedzieć,jak on dochodzi do podobnych odkryć. –Aa...tajemnica?– zawołałem zacierajšc ręce.– To bardzo podniecajšce.Doprawdy,jestem panu wdzięczny,że pan nas ze sobš zetknšł.Wie pan,„Poznajšc człowieka,poznaje się ludzkoœć ”. –A więc musi go pan bliżej poznać –powiedział Stamford,żegnajšc się ze mnš.–Nie będzie to łatwe.Założę się,że prędzej on pozna pana,niż pan jego.Do widzenia! –Do widzenia!– odpowiedziałem i wróciłem do hotelu niezmiernie zaintrygowany nowš znajomoœciš. --------- [1] Druga wojna afganistańska wybuchła w1878 r.,kiedy to Anglia próbowała powtórniepodporzšdkować sobie ten kraj.Po dwuletnich ciężkich walkach wojska angielskie zmuszone były opuœcić Afganistan,zaœ rzšd brytyjski,jakkolwiek zachował kontrolę nad politykš zagranicznšAfganistanu,to jednak zmuszony był uznać jegosuwerennoœć państwowš. [2] Ghazi (arab.)-bohater;tytuł wodzów muzułmańskich,walczšcych z niewiernymi. II.Sztuka dedukcji Nazajutrz spotkaliœmy się,jak było umówione,i obejrzeliœmy mieszkanie przy Baker Street 221 b,o którym Holmes mówił przy naszej pierwszej rozmowie.Mieszkanko składało się z dwóchwygodnych sypialni i jednego wspólnego pokoju,dużego,wesołego,przyjemnie umeblowanego i jasnego dzięki dwóm szerokim oknom.Było tak miłe pod każdym względem,a cena podzielona na pół tak przystępna,że z miejsca dobiliœmy t argu i objęliœmy je w posiadanie.Tego samego wieczoru przeniosłem moje manatki z hotelu,a Sherlock Holmes wprowadził się z kuframi i walizami następnego ranka.Ze dwadni zajęło nam wypakowywanie naszych rzeczy i wygodne urzšdzanie się na nowym miejscu.Skończywszy z tym,powoli zaczęliœmy zżywać się z nowymi warunkamii otoczeniem. Holmes był łatwy w pożyciu.Charakter miałdoœć spokojny i zrównoważony.O dziesištej przeważnie już leżał w łóżku,a wstawał,jadł œniadanie i wychodził,gdy jeszcze spałem.Czasem całe dnie spędzał w laboratorium lub w prosektorium,a niekiedy na długich spacerach – jak się TˆŠj ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<ˆiC P/c E c Ägc +*Bc m8ç/ T?$domyœlam –po najnędzniejszych przedmieœciach Londynu.W przystępach pracowitoœci był niesamowicie czynny,ale od czasu do czasu nachodziło go lenistwo i wówczas wylegiwał się na kanapie w naszym saloniku,nie ruszajšc palcem od rana do nocy i milczšc jak zaklęty.Spojrzenie wtedy miał tak szkliste,że posšdziłbym go o używanie jakiegoœ narkotyku,gdyby temu nie przeczyłjego umiarkowany i wysoce moralny tryb życia. Z upływem czasu rosło moje zainteresowanie Holmesem i celem,który sobie w życiu obrał.Już swoim wyglšdem musiał przycišgnšć uwagę przypadkowego nawet obserwatora. Wysoki ponad szeœć stóp,wydawał się jeszcze wyższy przez swš niezwykłš chudoœć.Spojrzenie,ostre i przenikliwe,zmieniało się tylko w okresie wspomnianych napadów apatii. Cienki orli nos nadawał jego twarzy wyraz czujny i stanowczy.Podbródek miał wystajšcy i kwadratowy,typowy dla ludzi o mocnym charakterze.Ręce stale splamione były atramentem i chemikaliami,a przecież – jak nieraz mogłem to zauważyć,gdy manipulował przy swych kruchych naukowych narzędziach – dotyk miał czuły i delikatny.. Czytelnik może mnie posšdzić o wtykanie nosa w cudze sprawy,kiedy wyznam,jak bardzo Holmes mnie zaciekawiał i że częstousiłowałem przeniknšć zasłonę skrytoœci,którš się otaczał.Ale przed wydaniem tego wyroku proszę wzišć pod uwagę,że pędziłem wtedy jałowe życie i nie miałem żadnych zainteresowań.Schorowany i słaby,mogłem wychodzić tylko przy pięknej pogodzie,a niemiałem żadnych przyjaciół,którzy by rozerwali mnie odwiedzinami i urozmaicili szarzyznę dnia.W tych warunkach z zapałem chwyciłem się tej niewielkiej tajemnicy,jaka otaczała mego towarzysza,idużo czasu poœwięciłem próbom rozwikłania jej. Holmes nie studiował medycyny.Odpowiadajšc na moje pytanie potwierdził tylko opinię Stamforda.Nie czytał systematycznie niczego,co by wskazywało,że ubiega się o jakiœ stopień naukowy czy też,że uznanš powszechnie drogš zamierza wejœć w grono uczonych.Jednakże jego zamiłowanie do niektórych gałęzi wiedzy było zastanawiajšce,a posiadane wiadomoœci,z doœć zresztš dziwnych dziedzin,tak rozległe i dokładne,że wprawiło mnie to wzdumienie.Żaden człowiek na œwiecie nie pracowałby tak bardzo i nie zdobyłby aż tylu szczegółowych wiadomoœci,gdyby mu nie przyœwiecał jakiœ cel.Ludzie czytajšcy chaotycznie rzadko kiedy zdobywajš konkretne wiadomoœci.Nikt nie będzi e obarczał umysłu drobiazgami;chyba że go do tego skłaniajš poważne powody. Ale nie mniej zastanawiajšca była też ignorancja Holmesa.Na literaturze współczesnej, filozofii i polityce nie znał się prawie wcale.Gdy mu zacytowałem Tomasza Carlyle'a [3] ,zapytał naiwnie,kto to był i czego dokonał.Ale moje zdumienie doszło do zenitu,gdy wypadkowo odkryłem,że nic nie słyszał o teorii Kopernika i o systemie słonecznym.Wprost nie mieœciło mi się w głowie,że cywilizowany człowiek w dziewiętnastym wieku może nie wiedzieć,iż ziemia obraca się wokół słońca! –Wydaje się pan zaskoczony –rzekł Holmesuœmiechajšc się na widok mej zdziwionej miny.– Teraz,,kiedy już wiem,postaram się jak najprędzej o tym zapomnieć. – Zapomnieć!! – Widzi pan –tłumaczył mi –uważam,że umysł ludzki to pusty pokoik,który powinno się umeblować według własnego wyboru.Szaleniec wpakuje weń wszystkie napotkane graty,a naprawdę mu potrzebne pozapycha gdzieœ po kštach albo w najlepszym razie pomiesza z innymi i nigdy nie będzie ich miał pod rękš.Natomiast wytrawny rzemieœlnik na polu pracy umysłowej przebiera w tym,co pcha do mózgu.Nie chce on niczego prócz potrzebnych mu narzędzi,ale te za to ma w pełnym komplecie i we wzorowym porzšdku.Popełniamy błšd myœlšc,że ten mały pokoik ma elastyczne œcianki i że da się go do woli poszerzać.Jeœli na to liczymy,przyjdzie dzień,kiedy okaże się,że przez jakšœ dodatkowš wiedzę zapomnieliœmy czegoœ ongi dobrze znanego.Dlatego niesłychanie ważne jest,żeby nie dać niepotrzebnym wiadomoœciom wypchnšć potrzebne. – Dobrze,,ale układ słoneczny... –A cóż on mnie obchodzi!– niecierpliwie przerwał mi Holmes.– Twierdzi pan,że kręcimy się dokoła słońca.Dla mnie i dla mojej pracy byłoby to obojętne,gdybyœmy się obracali nawet koło księżyca. Na końcu języka już miałem pytanie,co to jest za praca,ale coœ w jego zachowaniu ostrzegło mnie,że wzišłby mi je za złe.Zastanowiłem się jednak nad tš wymianš zdań i próbowałem z niej coœ wywnioskować.Powiedział,że nie dba o wiadomoœci,które nie dotyczš jego pracy.A zatem to,co wie,musi się z niš œciœle łšczyć.Wyliczyłem sobie w pamięci wszystkie dziedziny wiedzy,w których był wyjštkowo mocny.Wzišłem nawet ołówek i spisałem je.Nie mogłem powstrzymać uœmiechu,gdy po skończeniu spojrzałem na spis.Oto on: S h e r l o c k H o l m e s – z a k r e s y j e g o w i e d z y: 1 Znajomoœć literatury – żadna;; 2 „ filozofii –żadna; 3 „ astronomii – żadna;; 4 „ polityki – słaba;; 5 „ botaniki – niejednolita.Dobra w belladonie,opium i wszystkich truciznach.Żadna w praktycznym ogrodnictwie; 6 „ geologii – praktyczna,lecz ograniczona.Od jednego rzutu oka rozpoznaje gleby. Gdy wracałem ze spacerów,pokazywał plamy na moich spodniach i z koloru okreœlał,z jakich dzielnic Londynu pochodzš; 7 „ chemii – głęboka;; 8 „ anatomii – poprawna,,choć nie usystematyzowana; 9 „ literatury kryminalnej –zadziwiajšca.Zna chyba każdy szczegół zbrodni,jakie popełniono w tym wieku; 10 Dobrze gra na skrzypcach; 11 Jest doœwiadczonym zapaœnikiem w walce na kije,bokserem i szermierzem; 12 Dobrze orientuje się w brytyjskim prawie. Kiedy doszedłem do tego miejsca,zdesperowany,wrzuciłem mojš listę w ogień i pogrš- żyłem się w myœlach.Gdybym mógł odkryć,do czego ten człowiekzmierza,jak godzi ze sobš wszystkie wiadomoœci i do czego sš mu one potrzebne!...A może dać sobie z tym spokój... Napomknšłem o jego grze na skrzypcach.Tagra była godna uwagi,ale równie dziwacznajak wszystko co Holmes robił.Mogę powiedzieć,że dobrze radził sobie z trudnymi rzeczami i miał doœć duży repertuar,bo nieraz na mojš proœbę grał mi pieœni Mendelsohna i inne ogólnie lubiane utwory.Ale pozostawiony samemu sobie rzadko kiedy grał znane melodie,czy uciekał się w ogóle do muzyki.Wieczorem,odchylony w fotelu,siedział z zamkniętymi oczami i niedbale wodził smyczkiem po strunach skrzypiec leżšcych w poprzek kolan.Czasemwydobywał z nich tony dŸwięczne i melancholijne,czasem –fantastyczne i wesołe.Odzwierciedlały one jego myœli,ale absolutnie nie mogłem okreœlić,czy dopomagały mu w rozmyœla- niach,czy też były odbiciem chwilowego nastroju.Na pewno bym zaprotestował przeciw tym drażnišcym popisom,gdyby nie to,że zawszekończyły się one całš seriš szybko następujšcych po sobie,moich ulubionych utworów,odegranych jako rekompensata za próbę nerwów. W pierwszym tygodniu naszego wspólnego zamieszkania nikt nas nie odwiedzał i już poczšłem myœleć,że mój towarzysz jest równie samotny jak ja.Ale okazało się,że ma rozległe znajomoœci,i to w różnych sferach.Trzy czy cztery razy w jednym tygodniu przyszedł do niego pewien niski,blady,ciemnooki pan o lisiej twarzy,którego mi przedstawiono jako panaLestrade'a.Pewnego ranka zajrzała młoda,szykowna dziewczyna i siedziała u Holmesa z pół godziny albo i więcej.Tego samego popołudnia odwiedził go szpakowaty zaniedbany jegomoœć,przypominajšcy żydowskiego przekupnia i zdradzajšcy niezwykłe zdenerwowanie,a zaraz po nim przyszła jakaœ niechlujna,starsza kobieta.Kiedy indziej starszy,siwy pan przybył na dłuższš rozmowę,a znów innym razem zajšł mego współtowarzysza tragarz kolejowy w welwetowym mundurze.Przy ukazaniu się takiej bliżej nieokreœlonej osobistoœci Holmes prosił mnie,by mu pozostawić bawialnię;zabierałem się więc i odchodziłem do swej sypialni. Holmes za każdym razem tłumaczył się przede mnš:„Muszę użyć tego pokoju jako gabinetu, bo to sš moi klienci ”.Znów nadarzała się okazja,by go zapytać prosto z mostu,czym się zajmuje,ale znowu delikatnoœć nie pozwoliła mi się wtršcać w cudze sprawy.Przypuszczałem,że Holmes dla jakichœ ważkich przyczyn,nie chce się zdradzić,ale niebawem on sam,z własnej woli,rozwiał moje podejrzenia. W dniu czwartego marca,a mam powody,by dobrze pamiętać tę datę,wstałem nieco wczeœniej i zastałem Holmesa przy œniadaniu.Nasza gospodyni tak się już przyzwyczaiła do mojego póŸnego wstawania,że nie nakryła dla mnie ani nie przygotowała kawy.Z niczym nie usprawiedliwionym rozdrażnieniem,właœciwym rodowi ludzkiemu,zadzwoniłem i krótko powiadomiłem jš,że już jestem.Potem wzišłem ze stołu jakieœ czasopismo i spróbowałem skrócić sobie czas czytaniem.Holmes w milczeniu chrupał grzankę.Jeden z artykułów w czasopiœmie był zakreœlony i oczywiœcie zaczšłem od niego. Zaznaczony artykuł nosił nieco pretensjonalny tytuł:„Księga życia ”,a jegoautor starał się wykazać,że człowiek spostrzegawczy może się wiele dowiedzieć,systematycznie i uważnie obserwujšc otoczenie.W artykule uderzyło mnie przedziwne pomieszanie bystroœci i absurdu. Rozumowanie było œcisłe i żywe,lecz wnioski wydawały się nacišgnięte i przesadne.Autor twierdził,że z przelotnego wyrazu twarzy,grymasu czy spojrzenia można wyczytać najtajniejsze myœli.Utrzymywał,że wytrawny i przenikliwy obserwator nie da się niczym zwieœć. Jego wnioski będš równie niezawodne jak twierdzenia Euklidesa,a wyniki,do których dojdzie,wydadzš się nie wtajemniczonym tak zadziwiajšce,że dopóki nie poznajš jegometody, uważać go będš za czarownika. „Z istnienia kropli wody – pisał autor artykułu –logicznie rozumujšcy człowiek wydedukuje możliwoœć istnienia Oceanu Atlantyckiego czy Niagary,choć nigdy ich niewidział ani o nich słyszał.Całe życie to jeden wielki łańcuch,którego istotę możemypoznać po jednym ogniwie.Tak jak wszystkieinne sztuki,wiedza dedukcji i analizy daje się posišœć tylko po długich i cierpliwych studiach,a życie ludzkie jest za krótkie,by zwykły œmiertelnik mógł w niej dojœć do doskonałoœci.Zanim sięgnie się do najtrudniejszych zagadnień natury moralneji rozumowej,adept tej sztuki winien zaczšć od prostszych problemów.Przy spotkaniu z bliŸnim niech się stara od pierwszego wejrzenia odgadnšć jego zawód i koleje losu.Choć takie ćwiczenie może się wydać dziecinne,zaostrza ono spostrzegawczoœć i uczy,na co patrzeć.Z paznokci,z rękawów marynarki,z butów,spodni na kolanach,ze zgrubienia naskórka na palcach wskazujšcym i wielkim,z miny i z mankietów koszuli –z każdej z tych rzeczy można jasno odczytać zawód człowieka.Trudno sobie wyobrazić,by te połšczone cechy mogły zwieœć wprawnego obserwatora ”. –Cóż to za androny!– wykrzyknšłem ciskajšc z rozmachem pismo na stół.– Nigdy jesz-cze nie czytałem podobnych bzdur. – O co chodzi??– zapytał Sherlock Holmes. –O ten artykuł – odparłem i zabierajšc siędo jajek na miękko,wskazałem łyżkš pismo.– Z podkreœlenia widzę,że pan go czytał.Nie przeczę,że jest żywo napisany.Lecz mimo to mnie złoœci.Niewštpliwie pisał go jakiœ teoretyk,który w wygodnym fotelu i zaciszuswego gabinetu płodzi zręczne paradoksy.To nie ma nic wspólnego z życiem.Chciałbym go zobaczyć na ławce trzeciej klasy kolei podziemnej,udzielajšcego wyjaœnień o zawodach wszystkich współpodróżnych.Założę się o tysišc funtów,że niczego nie powie trafnie. –I przegra pan – spokojnie powiedział Holmes..– A artykuł ja pisałem.. – Pan??! – Tak,,ja.Mam dar zarówno obserwacji,jak i dedukcji.Poglšdy,które tu wyraziłem i które wydajš się panu tak utopijne,w gruncie rzeczy sš niezwykle praktyczne...tak dalece praktyczne,że żyję z nich. – W jaki sposób??– zapytałem mimo woli. –Mam swój własny zawód.Myœlę –jedyny na œwiecie.Jestem detektywem-doradcš,jeœlipan wie,co to znaczy.Tu,w Londynie,mamy bardzo wielu detektywów rzšdowych i niemniejszš iloœć – prywatnych.Gdy zgubiš się w jakiejœ sprawie,przychodzš do mnie,aja naprowadzam ich na właœciwy œlad.Wtajemniczajš mnie we wszystkie fakty i zwykle udaje mi się,dzięki znajomoœci historii zbrodni,wskazać im prawidłowš drogę.Wszystkie przestępstwa majš jakieœ „rodzinne ”podobieństwo i gdy się zna jak własne pięć palców szczegóły tysišca zbrodni,dziwnym by było nie rozwikłać tysišc pierwszej.Lestrade to znany detektyw, ale ostatnio utknšł przy sprawie fałszerstwa i dlatego przyszedł do mnie. – A ci inni ludzie?? – Przeważnie przysyłajš ich agencje prywatne.. Wszyscy popadli w jakieœ kłopoty i pragnš,by im coœ niecoœ wyjaœnić.Ja wysłuchuję ich historii,oni – moich komentarzy i inkasuję honorarium.. – Mówi pan – rzekłem – że nie opuszczajšc swego pokoju potrafi pan rozwikłać zagadkę,,z którš inni nie mogš sobie poradzić,choć osobiœcie i na miejscu zetknęli się ze wszystkimi szczegółami? –Tak.Mam pod tym względem jakšœ intuicję.Od czasu do czasu nawinie mi się sprawa bardziej skomplikowana,wtedy muszę się raŸniej zakrzštnšć i zobaczyć wszystko na własne oczy.Widzi pan,mam spory zasób specjalnych wiadomoœci,które puszczam w ruch,co znakomicie ułatwia mi zadanie.Te zasady dedukcji wyłuszczone w artykule,który zasłużył sobie na pańskš pogardę,sš dla mnie nieocenione w mej pracy.Obserwacja to moja druga natura. Wydawał się pan zaskoczony,gdy przy pierwszym naszym spotkaniu powiedziałem,że wraca pan z Afganistanu. – Musiano panu o tym powiedzieć.. –Nic podobnego.Ja wiedziałem,że pan wraca z Afganistanu.Wytrenowane myœli takszybko biegnš,że dochodzę do pewnego wniosku sam nie wiedzšc jak i kiedy.Ale poœrednia droga oczywiœcie istnieje.W pańskim przypadku te poœrednie etapy tak wyglšdały:Oto typ lekarza,lecz z wojskowym zacięciem.A więc –lekarz wojskowy.Musiał przybyć z południa, bo jest bardzo œniady,a ta œniadoœć nie jest naturalnš barwš skóry,kostki u ršk bowiemma białe.Jego twarz wyraŸnie mówi o przebytych trudach i chorobie.Jest ranny wlewš rękę, gdyż trzyma jš nienaturalnie i sztywno.Gdzież pod równikiem angielski lekarz wojskowy mógł wycierpieć wiele trudów i zostać ranny w rękę?Oczywiœcie wAfganistanie.Nie zajęło mi to nawet sekundy.I wtedy powiedziałem,że wrócił pan z Afganistanu,co bardzo pana zdziwiło. –Wszystko to brzmi bardzo prosto –powiedziałem z uœmiechem.– Przywodzi mipan na myœl Dupina z opowiadania Edgara Allana Poe.Nawet nie przypuszczałem,że takie postacie mogš istnieć w życiu. Sherlock Holmes wstał i zapalił fajkę. –Sšdzi pan,zapewne,że pochlebia mi porównanie z Dupinem?Ja jednak myœlę,że był on doœć miernym typem.Ten jego trick,gdy po kwadransie milczenia wdziera się trafnš uwagš w myœl przyjaciela,jest bardzo efektowny,ale i powierzchowny.Niewštpliwie miał on genialne zdolnoœci analityczne,ale nie był takim fenomenem,jak Poe sobie wyobrażał. –Czytał pan powieœć Gaboriau?– zapytałem.–Czy Lecoq odpowiada pańskiemupojęciu o detektywie? Sherlock Holmes uœmiechnšł się ironicznie. –Lecoq był nędznym partaczem –powiedział gniewnie.–Miał tylko jednš dobrš stronę – energię.Niedobrze mi się robi,kiedy czytam tę ksišżkę.Chodziło o to,jak zidentyfikować nieznanego więŸnia.Jauporałbym się z tym w dwadzieœcia cztery godziny.Lecoq potrzebował szeœciu miesięcyczy coœ w tym rodzaju.Można by z tego ułożyć podręcznik dla detektywów,jak unikać błędów. Trochę mnie dotknšł pogardliwy sposób,w jaki Holmes skrytykował moich dwóch ulubionych bohaterów.Stanšłem przed oknem i patrzyłem na ruchliwš ulicę. Może to i niegłupi facet – pomyœlałem –aleniesłychanie zarozumiały. –Dziœ już nie ma prawdziwych zbrodni ani wytrawnych zbrodniarzy –mówił Holmes zaczepnie.– W naszym zawodzie rozum przestał być potrzebny.Wiem,że mam go dosyć,by stać się sławnym.Jeszcze nikt na œwiecie,czy to teraz czy dawniej,nie włożył tyle naukowej pracy i tyle wrodzonego talentu w sztukę kryminalnej dedukcji,co ja.I z jakim wynikiem? Nie ma żadnej zagadkowej zbrodni do wyjaœnienia poprzez dedukcję.Najwyżej jakieœ mierne partactwo o motywach tak przejrzystych,że byle urzędnik ze Scotland Yardu je odgadnie. Złoœciła mnie ta bezgraniczna pewnoœć siebie.Wolałem więc zmienić temat. –Ciekaw jestem,czego szuka ten jegomoœć –powiedziałem wskazujšc na krzepkiego mężczyznę,ubranego z prostacka,który szedł wolno drugš stronš ulicy i z ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPŤ&ű< c€7UcŒ ź cH. cY;zafrasowanš minš patrzał na numery domów.W ręku trzymał dużš,niebieskš kopertę,którš najwidoczniej niósł do kogoœ.–Myœli pan o tym dymisjonowanym sierżancie piechoty morskiej?–zapytał Sherlock Holmes. Samochwał i blagier – zdecydowałem..– Wie,,że nie mogę tego sprawdzić. Ledwie zdšżyłem to pomyœleć,gdy obserwowany przez nas człowiek zobaczyłnumer nad drzwiami naszego domu i przebiegł jezdnię.Usłyszeliœmy gromkie stukanie do drzwi,basowy głos dolatujšcy zparteru i ciężkie kroki na schodach. –Do pana Sherlocka Holmesa – powiedział mężczyzna wchodzšc do pokoju i podajšc list memu przyjacielowi. Trafiła mi się okazja przyłapania Holmesa.Nie pomyœlał o tym,gdy na chybił trafił wysnuł swe wnioski. –Pozwoli pan,mój przyjacielu,że zapytam,czym pan jest z zawodu –powiedziałem najuprzejmiej. – Posłańcem,,proszę pana – odparł szorstko – mundur jest w naprawie.. – A czym pan był przedtem?– pytałem dalej z tajonš złoœliwoœciš,spoglšdajšc na mojego towarzysza. – Sierżantem,,panie.W królewskiej piechociemorskiej.Nie będzie odpowiedzi?Rozkaz! Trzasnšł obcasami,zasalutował i wyszedł. ------ [3] Tomasz C a r l y l e (1795 -1881)- szkocki pisarz i historyk. III.Tajemnica Lauriston Gardens Przyznaję,że oszołomił mnie ten nowy dowód praktycznej przydatnoœci poglšdów mego współlokatora.Mój szacunek do jego analitycznych talentów znacznie wzrósł.W głębi duszy kryłem jednak podejrzenie,że ukartował tę całš historię,by mnie zadziwić,chociaż nie mogłem pojšć,na co bymu się to zdało.Gdy spojrzałem na niego,skończył właœnie czytać. Wzrok miał szklany i nieprzytomny jak zawsze w chwilach zadumy. – Jakże,,u licha,pan to wywnioskował?!– zawołałem. – Wywnioskowałem,,co?– spytał niecierpliwie. – No to,,że jest dymisjonowanym sierżantem piechoty morskiej. –Nie mam czasu na głupstwa –odparł ostro.I po chwili dorzucił z uœmiechem:–Proszę mi wybaczyć moje rozdrażnienie.Przerwał mi pan tok myœli.Alemoże to i lepiej.A więc nie mógłby pan poznać,że to dawny sierżant piechoty morskiej? – Nie,,w żadnym wypadku. –Łatwiej było wtedy wiedzieć,niż teraz wyjaœnić,skšd wiedziałem.Może i panu byłoby trudno wytłumaczyć,że dwa razy dwa to cztery,choć pan wie to na pewno.Nawet przez ulicę mogłem dostrzec wielkš,niebieskš kotwicę wytatuowanš na jego ręce.To pachniało morzem. Miał żołnierskš postawę i regulaminowe bokobrody.A zatem marynarz.Cechowało go poczucie własnej godnoœci i coœ rozkazujšcego w twarzy.Musiał pan chyba widzieć,jak trzymał głowę i jak machał laskš.Zrównoważony,budzšcy respekt mężczyzna,do tego w œrednim wieku...to wszystko powiedziało mi,że był sierżantem. – Nadzwyczajne!!– wykrzyknšłem.. –Nic wielkiego –powiedział Holmes,jednak widać było po nim,że radował go mój zachwyt i zdziwienie.–Przed chwilš powiedziałem,że teraz nie ma już prawdziwych zbrodniarzy.Zdaje się,że się myliłem...Niech pan spojrzy! Podał mi list przyniesiony przez posłańca. – Niemożliwe!!– wykrzyknšłem przebiegajšc list oczami..– To straszne!! –W każdym razie niepowszednie –spokojnie zauważył Holmes.– Czy zechce pan przeczytać mi list głoœno? Oto,co przeczytałem: S z a n o w n y p a n i e! W nocy wydarzyła się brzydka historia na Lauriston Gardens nr 3,niedaleko Brixton Road.Policjant w czasie obchodu zobaczył tam œwiatło około drugiej w nocy,wydało mu się to podejrzane,bo wiedział,że dom stoi pustkš.Drzwi znalazł otwarte,a we frontowym pokoju,zupełnie pustym,ujrzał zwłoki dobrze ubranego mężczyzny.W kieszeni trupa znalazł wizytówkę z nazwiskiem „Enoch J.Drebber, Cleveland,Ohio.USA ”.Nic nie wskazuje na mord rabunkowy,nie można też ustalić przyczyny zgonu.W pokoju sš œlady krwi,alena ciele nie ma żadnych ran.Zupełnie nie rozumiemy,jak zmarły dostał się do pustego domu.Cała sprawa jest bardzo zagadkowa.Gdyby się pan tu wybrał,zastanie mnie pan na miejscu do dwunastej. Wszystko pozostawię tak,jak było,i niczegonie ruszę,zanim nie otrzymam od pana wiadomoœci.Gdyby pan nie mógł przyjœć,przedstawię panu wszystkie fakty bardziej szczegółowo,bo radbym wysłuchać pańskiej opinii. Z poważaniem Tobiasz Gregson –Gregson jest najzręczniejszym detektywem Scotland Yardu –zauważył Holmes.– On i Lestrade to najlepsi ze złych.Obaj sš energiczni i szybcy w działaniu,ale diabelnie zrutynizowani.A poza tym majš ze sobš na pieńku.Sš tak o siebie zazdroœni jak dwie piękne kobiety.Będzie z czego się poœmiać,jeœli ich obu zaprzęgniętodo tej sprawy. Dziwiła mnie beztroska gadanina Holmesa. – Szkoda każdej chwili!!– zawołałem..– Czykazać wezwać dorożkę?? –Nie wiem,czy mam tam jechać.Chyba nie było na œwiecie większego lenia ode mnie... to znaczy,gdy przyjdzie na mnie taka chwila,bo czasem potrafię być doœć czynny.– Czekał pan przecież na podobnš okazję!! –Jakież to dla mnie może mieć znaczenie?Przypuœćmy,że rozwikłam zagadkę.Może pan być pewien,że wtedy cała zasługa przypadnie Gregsonowi,Lestrade'owi i kompanii.Wynika to z tego,że nie jestem żadnš urzędowš osobš. – Ale on prosi pana o pomoc.. –Tak.Wie,że jestem mšdrzejszy od niego i w cztery oczy to przyznaje.Lecz prędzej odgryzie sobie język,niż to powie przy kimœtrzecim.Możemy jednak tam pojechać i zobaczyć, o co chodzi.Zajmę się tš sprawš dla własnej satysfakcji.Przynajmniej zabawię się ich kosztem.Jedziemy! Szybkim ruchem nacišgnšł palto i w nagłymprzypływie energii,która widocznie wzięła górę nad apatiš,szykował się do wyjœcia. – Proszę wzišć kapelusz,,doktorze – powiedział.. – Chce pan,,żebym też pojechał? – Tak,,jeœli nie ma pan nic lepszego w planie. W chwilę potem siedzieliœmy już w dorożce i pędziliœmy jak szaleni na Brixton Road. Ranek był mglisty i pochmurny.Nad dachamidomów zawisła szarobura zasłona – jakby odbicie brudnych ulic w dole.Mój towarzysz był w wyœmienitym humorze i w najlepsze rozgadał się o skrzypcach z Cremony [4] i o różnicy między Stradivariusem [5] i Amatim [6] .Ja zaœ siedziałem w milczeniu pod przykrym wrażeniem pogody i ponurej zagadki,która nas czekała. –Pan jakoœ wcale nie przejmuje się tš sprawš?–przerwałem wreszcie muzyczne wywody Sherlocka Holmesa. –Nie mam jeszcze żadnych danych – odpowiedział –a wszelkie teoretyczne rozważania przed zapoznaniem się z faktami uważam za kapitalny błšd.To wypacza ocenę. –Zaraz już pan będzie miał swoje dane – zauważyłem i wskazałem palcem:–oto Brixton Road,a tu,jeœli się nie mylę,mamy dom,którego szukamy. –Tak.Racja.Hej,proszę stanšć!– zawołał Holmes do dorożkarza i choć byliœmy co najmniej o sto jardów od celu,uparł się,abywysišœć.Poszliœmy więc dalej pieszo. Dom numer 3 na Lauriston Gardens wyglšdał ponuro i groŸnie.Był jednym z czterech budynków nieco cofniętych od ulicy,z których dwa były zamieszkane,a dwa stały pustkš.Te ostatnie spoglšdały trzema rzędami melancholijnie pustych okien,bezdusznych i posępnych, tu i tam rozjaœnionych tylko kartkš z napisem „Do wynajęcia ”,niby kataraktš na zmatowiałejszybie.Niewielki ogródek,z wypryskami rachitycznej roœlinnoœci tu i ówdzie,oddzielał każdy z tych domów od ulicy,a wšska,żółtawa œcieżka,mieszanina gliny ze żwirem,przecinała go w poprzek.Ponocnym deszczu grunt zamienił się w błoto.Trzystopowy ceglany mur, uwieńczony drewnianymi sztachetami,opasywał te ogródki.O ten mur opierał się teraz krzepki policjant otoczonygrupkš gapiów,którzy wycišgali szyje i wytężali wzrok,na próżno starajšc się dojrzeć,co się dzieje w œrodku. Wyobrażałem sobie,że Holmes z miejsca poœpieszy do domu i cały odda się wyjaœnieniu tajemnicy.Ale w rzeczywistoœci był on bardzo daleki od tego.Z niedbałš minš,która w moim mniemaniu w tych warunkach graniczyła z pozš,przechadzał się wzdłuż chodnika,obojętnie przyglšdał się ziemi,niebu,przeciwległym domom i sztachetom.Gdy z tym skończył,poszedł wolno,nie odrywajšc oczu od ziemi,œcieżkš,a raczej jej obrzeżem z trawy.Dwa razy przystanšł,a raz widziałem,że się uœmiechnšł,i słyszałem,jak coœ wykrzyknšł z zadowoleniem.Na błotnistym,wilgotnym gruncie pełno było œladów stóp.Nie pojmowałem jednak,co Holmes mógł tam dostrzec,skoro się zważy,że policjanci przeszli tamtędy parokrotnie.Ale że dał mi już niezwykłe dowody swej przenikliwoœci,ufałem,że widzi tam coœ,czego ja nie widzę. Przy drzwiach domu powitał nas wysoki,bladolicy,jasny blondyn z notesem wręku.Wybiegł na nasze spotkanie i wylewnieuœcisnšł dłoń mego przyjaciela. – To bardzo ładnie,,że pan przyjechał – powiedział..– Nie pozwoliłem niczego dotknšć.. –Z wyjštkiem tego – odpowiedział Holmes wskazujšc na œcieżkę.–Stado bawołów nie narobiłoby większego mętliku.Ale niewštpliwie wycišgnšł pan potrzebne wnioski,panie Gregson,nim pan na to zezwolił? –Miałem dużo roboty wewnštrz domu –wymijajšco odparł detektyw.–Jest tu ze mnš kolega Lestrade.Byłem pewien,że on tozrobi. Holmes spojrzał na mnie i uniósł brwi ironicznie. –Przy dwóch takich ludziach,jak pan i Lestrade,trzeci nie znajdzie pola do popisu – rzekł. Gregson z zadowoleniem zatarł ręce. –Myœlę,że zrobiliœmy wszystko,co tylko można –oœwiadczył.– To jednak dziwna sprawa,a wiem,że pan takie lubi. – Przyjechał pan dorożkš??– zapytał Sherlock Holmes. – Nie.. –I Lestrade też nie? –I Lestrade nie. – ChodŸmy więc obejrzeć pokój.. Zakończywszy rozmowę tak niekonsekwentnym zdaniem,Holmes wszedł do domu,a Gregson z wielce zdziwionš minš podšżył za nim. Krótki korytarz z zakurzonš,drewnianš podłogš wiódł do kuchni i służbowych pokoi. Dwoje drzwi wychodziło na lewo i na prawo.Jedne musiały być zamknięte od tygodni,drugie prowadziły do jadalni,pokoju,który był scenš tajemniczej zbrodni.Holmes wszedł tam,a ja poszedłem za nim z tym dziwnym uczuciem,które ogarnia mnie zawsze w obliczu œmierci. Jadalnia była duża,kwadratowa,a przez absolutny brak mebli wydawała się jeszcze większa.Wulgarne,jaskrawe tapety zdobiły œciany.Gdzieniegdzie widać było na nich wielkie plamy wilgoci,a tu i tam papier całymi pasami zwisał w dół,obnażajšc żółty tynk.Na wprost drzwi rzucał się w oczy kominek,a nad nim gzyms z imitacji marmuru.Na jednym rogu sterczał przylepiony ogarek œwiecy z czerwonego wosku.W mdłym œwietle,wpadajšcym przez brudne szyby jedynego okna,wszystko wydawało się szare,a gruby pokład kurzu jeszcze potęgował to wrażenie. Ale te szczegóły zauważyłem dopiero potem.Mojš uwagę zajęła przede wszystkimstraszna,nieruchoma postać na deskach podłogi,nie widzšcymi,szklanymi oczami wpatrzona w bezbarwny sufit.Był to mężczyzna w wieku lat czterdziestu trzech lub czterech,œredniego wzrostu,barczysty,zczarnymi kędzierzawymi włosami i krótkš,szczeciniastš brodš.Na sobie miał surdut z pierwszorzędnego czarnego sukna,kamizelkę i szare spodnie.Kołnierzyk i mankiety jego koszuli były nieskazitelnej białoœci.Cylinder,wyszczotkowany i wypieszczony,leżał przy nim.Nieboszczyk zacisnšł ręce,rozrzucił ramiona,nogi podkurczył i złšczył mocno,jakby po rozpaczliwej walce o życie.Na twarzy zastygł mu wyraz przerażenia i nawet,tak mi się wydawało,nienawiœci,jakiej nigdy jeszcze u nikogo nie widziałem.Ten zły i straszny grymas w połšczeniu z niskim czołem,tępym,spłaszczonym nosem i wystajšcš szczękš upodabniał go do małpy,a nienaturalna,skurczona pozycja jeszcze bardziej zwiększała to podobieństwo.Stykałem się już ze œmierciš w jej najrozmaitszych postaciach,ale żadnanie wydała mi się tak odrażajšca jak ta,w tym mrocznym,ponurym mieszkaniu,tuż przy jednej z najgłówniejszych przedmiejskich arterii Londynu. Lestrade,chudy,jak zawsze przypominajšcy łasicę,stał przy drzwiach i przywitał się zHolmesem i ze mnš. –Ta sprawa narobi szumu,proszę pana –powiedział.– Przekracza wszystko,co widziałem,a przecież nie jestem niemowlęciem przy piersi. – Nie ma jeszcze żadnej wskazówki??– zapytał Gregson. – Najmniejszej – tym samym tonem odpowiedział Lestrade.. Sherlock Holmes podszedł do zwłok,przyklęknšł i zbadał je dokładnie. –Jesteœcie,panowie,pewni,że nie ma żadnych obrażeń?–zapytał wskazujšc palcem na liczne plamy i œlady krwi dookoła. – Najzupełniej pewni!!– jednoczeœnie wykrzyknęli detektywi.. –A więc ta krew to krew tego drugiego osobnika,przypuszczalnie mordercy,jeżeli wogóle zachodzi tu morderstwo.Ten wypadek przypomina mi okolicznoœci,które towarzyszyły œmierci van Jansena w Utrechcie w 1834 roku.Pamięta pan tę sprawę,panie Gregson? – Nie,,proszę pana. – Niech się pan z niš zapozna,,naprawdę...powinien pan.Nie ma nic nowego pod słońcem. Wszystko to już było. Gdy mówił,jego zręczne,ruchliwe palce biegały tu i tam.Obmacywały,naciskały,rozpinały guzikiprzy ubraniu zmarłego,badały wszystko,podczas gdy nieobecnym wzrokiem błšdził w przestrzeni,jak już to nieraz u niego widziałem.Palce migały tak szybko,że trudno było dostrzec dokładnie ich ruch.W końcu Holmes powšchał wargi zmarłego i spojrzał na zelówki jego lakierków. – Nie ruszaliœcie zwłok??– zapytał. – Tylko tyle,,ile wymagało œledztwo. – Możecie je zabrać do prosektorium – powiedział..– Niczego się już tu nie dowiemy.. Gregson miał w pogotowiu czterech ludzi,którzy na jego zawołanie ułożyli na noszach zwłoki nieznajomego i wynieœli je zpokoju.Gdy podnosili ciało,wyleciała skšdœ obršczka i z brzękiem potoczyła się po podłodze.Lestrade błyskawicznie jš pochwycił i zaczšł się jej przyglšdać osłupiałymi ze zdziwienia oczami. – Kobieca obršczka!!– zawołał pokazujšc jš nam na wycišgniętej dłoni.. Skupiliœmy się przy nim i patrzyliœmy na złote kółeczko.Nie było żadnej wštpliwoœci,że zdobiło ono kiedyœ ršczkę panny młodej. – Kobieta znacznie komplikuje zagadnienie –powiedział Gregson.– A Bóg mi œwiadkiem, że i tak było doœć skomplikowane. –A nie sšdzi pan,że je upraszcza?–zauważył Holmes.– Z gapienia się nic nam nie przyjdzie.Co nieboszczyk miał w kieszeniach? –Tu leży wszystko –Gregson wskazał na kupkę przedmiotów.– Złoty zegarek N 97163 firmy Barraud w Londynie.Złoty łańcuszek do zegarka,ciężki i masywny.Złoty pierœcień z masońskimi emblematami.Złota szpilka do krawata z główkš buldoga i rubinami w miejsce oczu.Portfelik z rosyjskiej skóry na bilety wizytowe Enocha J.Drebbera z Cleveland,co zgadza się z literami E.J.D.na bieliŸnie.Portmonetki nie było,a pienišdze – razem siedem funtów i trzynaœcie szylingów –nieboszczyk nosił luzem.Poza tym kieszonkowe wydanie „Dekamerona ”Boccaccia,z nazwiskiem „Józef Stangerson ” na pierwszej karcie.No i dwalisty: jeden do E.J.Drebbera i jeden do Józefa Stangersona. – Na jaki adres?? –Do „American Exchange ”Strand,do odebrania.Oba z Towarzystwa Okrętowego Guion. Dotyczš odjazdu statków z Liverpoolu.Jasne jest,że ten biedak lada dzień miał ruszyć w powrotnš drogę do Nowego Jorku. – Czy już szukacie,,panowie,tego Stangersona? –Od pierwszej chwili,proszę pana – odparł Gregson.–Dałem ogłoszenie do wszystkich gazet,a jednego z moich ludzi posiałem do „American Exchange ”,tylko jeszcze nie wrócił. – Czy telegrafowaliœcie do Cleveland?? – Dziœ z samego rana.. – A o co pytaliœcie?? – Po prostu opisaliœmy w krótkich słowach wypadek i prosiliœmy o jakieœ informacje,,które by się nam mogły przydać. –Czy nie pytał pan o żadne szczegóły zwišzane z jakimœ punktem,który wydaje się panu zasadniczy? – Pytałem o Stangersona.. –I to wszystko?Czy nie widzi pan tu nic,wokół czego obracałaby się cała sprawa?Nie będzie pan telegrafował po raz drugi? –Powiedziałem już wszystko,co miałem do powiedzenia – urażonym tonem odparł Gregson. Sherlock Holmes zachichotał i już chciał coœ odpowiedzieć,kiedy Lestrade,który pozostał we frontowym pokoju,gdy myœmy rozmawiali w hallu,pojawił się w drzwiach.Minę miał napuszonš i zacierał ręce z ukontentowania. –Panie Gregson –powiedział.– Tylko co zrobiłem doniosłe odkrycie,które uszłoby uwagi wszystkich,gdybym nie wpadł na pomysł dokładnego zbadania œciany. Małemu człowieczkowi,gdy to mówił,błyszczały oczy i widać było,że z trudem hamuje radoœć z pognębienia kolegi. –ChodŸcie,panowie – naglił cofajšc się szybko do pokoju,który teraz,po zabraniu groŸnych zwłok,wydawał się nieco przyjemniejszy.– Stańcie tu!! Zapalił zapałkę o podeszwę swego buta i lno drugš stronš ulicy i z ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPë c;/0j,c€–"c31( c[>ű oœwietlił œcianę. – Spójrzcie!!– zawołał.. Mówiłem już,że tapeta częœciowo odpadła od œciany.W tym kšcie pokoju duży kawał żółtawego,surowego muru był zupełnie ogołocony.W poprzek niego widniało napisane krwiš jedno jedyne słowo: RACHE –Proszę!–tryumfował detektyw z minš iluzjonisty,któremu udała się sztuka.–Przegapiono ten napis,bo jest w najciemniejszym kšcie pokoju,a nikt nie domyœlił się tu zajrzeć. Morderca wypisał to własnš krwiš.Spójrzcie,jak spłynęła po murze!To wyklucza podejrzenie o samobójstwie.Czemu morderca wybrał ten kšt?Powiem panom.Widzicie œwiecę nad kominkiem.Paliła się w czasie zabójstwa.A gdy się paliła,ten kšt był najjaœniejszy w całym pokoju. – A teraz,,kiedy pan to znalazł,co to znaczy?– lekceważšco zapytał Gregson. –Znaczy?Jak to!Znaczy,że ten,co pisał,zamierzał wypisać imię Rachela,lecz coœ mu przeszkodziło,Zapamiętajcie,panowie,moje słowa:gdy tajemnica się wyjaœni,dowiecie się, że w zbrodnię tę wmieszana jest jakaœkobieta imieniem Rachela.Może się pan œmiaćdo woli,panie Holmes.Jest pan bardzo mšdryi sprytny,ale stary pies ma najlepszy węch,jak się pan przekona. –Bardzo pana przepraszam –powiedział Holmes,który swym niewczesnym œmiechem zirytował małego człowieczka.–Oczywiœciepanu przypada zasługa znalezienia napisu i oczywiœcie ma pan rację mówišc,że musiał go nakreœlić drugi uczestnik tego tajemniczego zdarzenia.Nie miałem jeszczeczasu zbadać pokoju,ale zrobię to zaraz,jeœli panowie pozwolš. Z tymi słowami wycišgnšł z kieszeni zwijanš taœmę mierniczš i wielkie,okršgłe szkło powiększajšce.Uzbrojony w te dwa narzędzia,ruszył dokoła pokoju,zatrzymujšc się tu i tam, czasem przyklękał,a raz nawet plackiem położył się na podłodze.Tak pochłonęły go te badania,że zapomniał o całym œwiecie.Bez przerwy mówił coœ do siebie pod nosem,pogwizdywał wydawał pomruki,a nawet okrzyki jakby zachęty czy zadowolenia.Przypominał mi rasowego psa,dobrze ułożonego gończaka,kršżšcego po chaszczach,popiskujšcego w zapale, nim nareszcie uda mu się wpaœć na stracony œlad.Z górš dwadzieœcia minut uganiał wkoło, dokładnie mierzšc odległoœć międzyjakimiœ nieuchwytnymi dla mnie znakami i czasem,w równie niezrozumiałym celu,przykładajšc miarkę do muru.W jakimœmiejscu bardzo ostrożnie zebrał małš kupkę szarego pyłu z podłogi i wsypał go do koperty.W końcu przyjrzał się przez powiększajšce szkło napisowi na œcianie,z największš skrupulatnoœciš badajšc literę po literze.Skończywszy z tym wydawał się zupełnie zadowolony z wyniku,bo schował miarkę i szkło do kieszeni. –Mówi się,że geniusz to bezgraniczna zdolnoœć znoszenia trudów –zauważył z uœmiechem.– To zła definicja,,ale słuszna dla pracy detektywa. Gregson i Lestrade przyglšdali się manewrom swego kolegi amatora ciekawie,lecz lekceważšco.Najwidoczniej nie rozumieli tego,co ja poczšłem już pojmować:że Holmes nawet w najmniejszej czynnoœci zmierzał do okreœlonego i zupełnie realnego celu. – No i jakież jest pańskie zdanie??– zapytali. –Ograbiłbym panów z zasługi,gdybym miał im pomóc w tej sprawie –odrzekł Holmes.–Obaj spisujecie się dotšd tak dobrze,że szkoda byłoby się w to wtršcać – cišgnšł z lekkš ironiš.– Jeżeli,panowie,zechcecie łaskawie informować mnie o postępach œledztwa,z radoœciš pomogę radš w miarę moich sił.Tymczasem chciałbym jeszcze pomówić z konstablem,który znalazł zwłoki.Czy mogę prosić o jego nazwisko i adres? Lestrade zajrzał do notesu. –John Rance.Teraz jest po służbie.Znajdzie go pan pod numerem 46 Audley Court,Kennington Park Gate. Holmes zanotował adres. – ChodŸmy,,doktorze – powiedział..– Wpadniemy do niego..A panom powiem jednš rzecz, która może się w œledztwie przydać – zwrócił się do detektywów.– Popełniono tu morderstwo.Mordercš jest mężczyzna mierzšcy ponad szeœć stóp wzrostu,w kwiecie wieku.Jak na swój wzrost ma małšstopę.Nosił ciężkie buty z szerokimi noskami i palił cygaro gatunku „trichinopoly”.Przybył tu ze swš ofiarš dorożkš cišgnionš przez konia,który miał trzy podkowy zdarte,a jednš nowš na prawej przedniej nodze.Należy przypuszczać,że morderca ma twarz rumianš,a paznokcie naprawej ręce wyjštkowo długie.Niewiele tych wskazówek,ale mogš się panom przydać. Lestrade i Gregson spojrzeli na siebie uœmiechajšc się nieufnie. – Jeżeli tego człowieka zamordowano,,to jak?– zapytał Lestrade. – Trucizna – jednym słowem odparł Holmes i ruszył do wyjœcia..– I jeszcze coœ,Lestrade – dorzucił odwracajšc się przy drzwiach.–Rache to po niemiecku „zemsta ”,niech więc pan nie traci czasu na poszukiwania jakiejœ tam Racheli. I wypuœciwszy tę partyjskš strzałę [7] wyszedł zostawiajšc detektywów w niemymzdziwie- niu. --------- [4] C r e m o n a - miasto we Włoszech..W XVI,XVII i XVIII wieku wyrabiano tu słynneskrzypce. 5] Antonio S t r a d i v a r i (1644 -1737)- słynny mistrz lutniczy z Cremony,zwany popularnie Stradivariusem. [6] Nicolo A m a n t i (1596 - 1648))- słynny mistrz lutniczy z Cremony,nauczyciel Stradivariusa. [7] S t r z a ł a P a r t ó w – strzała wypuszczona w tył przez uciekajšcego,,konno łucznika.W przenoœni:zaska- kujšca odpowiedŸ. IV.Co miał do powiedzenia John Rance Była już pierwsza,gdy wyszliœmy z domu numer 3 na Lauriston Gardens.Sherlock Holmes zabrał mnie do najbliższego urzędu pocztowego,skšd wysłał długi telegram.Potem przywołał dorożkę i kazał nas zawieŸć pod adres podany przez Lestrade'a. –Najlepsze sš informacje z pierwszego Ÿródła –zauważył w drodze.–W gruncie rzeczy wyrobiłem sobie już własne zdanie o tej sprawie,ale nic nie zaszkodzi dowiedzieć się wszystkiego,co można. –Pan mnie zadziwia –powiedziałem.– Chyba pan sam nie wierzy w te informacje,które pan przed chwilš podał. – Nie może być mowy o pomyłce – odpowiedział..– Pierwszš rzeczš,,którš zauważyłem po przybyciu na miejsce,były dwa œlady kół,tam i z powrotem,tuż przy obrzeżu chodnika.Aż do wczorajszego wieczoru,od tygodnia,nie mieliœmy deszczu,a więc te głębokie koleiny musiały powstać ubiegłej nocy.Widziałem tam też znaki podków,z których powtarzajšcy się odcisk jednej był wyraŸniejszy od pozostałych – zatem ta podkowa była nowsza.Skoro więc po deszczu pod dom zajechał powóz,a nikt nie przyjechał nim rano –o czym wiemy ze słów Gregsona – musiał przyjechać w nocy i przywieŸć tychdwóch osobników.. –To brzmi przekonywajšco –powiedziałem.– Ale skšd pan wie,jakiego wzrostu był ten drugi człowiek? –W dziewięciu wypadkach na dziesięć z długoœci kroków można okreœlić wzrost człowieka.Obliczenie jest proste,ale nie ma celu nudzić nim pana.Długoœć kroku tego mężczyzny wymierzyłem na gliniastym gruncie zewnštrz domu i na zakurzonej podłodze wewnštrz.Poza tym mogłem sprawdzić mojš kalkulację,bo piszšc coœ naœcianie bezwiednie robimy to na wysokoœci oczu.A w pokoju od napisu do podłogi było nieco więcej niż szeœć stóp.Jak pan widzi,wszystko jest bardzo proste. – No,,a wiek? –Człowiek,który bez wysiłku daje cztery i półstopowego susa nie może być zaawansowany w latach.A takš szerokoœć miała kałuża na œcieżce w ogrodzi e,którš przesadził po drodze. Lakierki obeszły jš wkoło,a kwadratowe noski – przesadziły.Nie ma tu nic tajemniczego.Po prostu stosuję w codziennym życiu tych parę prawideł z dziedziny obserwacji i dedukcji,które propaguję w mym artykule.Czy jeszcze coœ pana zadziwiło? – Długoœć paznokci u ršk i gatunek cygara – powiedziałem.. –Napis na œcianie wydrapano męskim paznokciem umaczanym we krwi.Moje powiększajšce szkło pozwoliło mi zobaczyć,że tynk był lekko podrapany,co bysię nie było stało, gdyby piszšcy miał przycięte paznokcie.Z podłogi zebrałem odrobinę popiołu tytoniowego. Miał ciemny kolor i był włóknisty –taki popiół dajš tylko cygara „trichinopoly ”.Zajmowałem się popiołem z cygar,napisałem nawet rozprawę na ten temat.Pochlebiam sobie,że od jednego rzutu oka rozpoznam popiół każdego ze znanych gatunków cygar czy tytoniu.W takich właœnie szczegółach zręczny detektyw różni się od ludzi typu Lestrade'a i Gregsona. – A rumiana twarz?? –Ach,to było znacznie œmielsze,choć jestempewien,że równie trafne.Ale w obecnym stanie rzeczy nie mogę panu jeszcze tego wyjaœnić. Przesunšłem rękš po czole. –W głowie mi się miesza –powiedziałem.– Im więcej o tym myœlę,tym bardziej wydajemi się to tajemnicze.Jak ci dwaj ludzie – jeœli było ich dwóch – dostali się do pustego domu? Co się stało z dorożkarzem,który ich przywiózł?Jak jedenz nich mógł zmusić drugiego do zażycia trucizny?Skšd krew na œcianach?Po co popełniono morderstwo,skoro nie dla rabunku?Jak się tam dostała damska obršczka?A nade wszystko,po co ten drugi napisał przed wyjœciem niemieckie słowo Rache?Przyznaję,że nie mogę sobie tego wszystkiego połšczyć w całoœć i wytłumaczyć. Mój towarzysz przytaknšł mi z uœmiechem.–Podsumował pan trudnoœci zwięŸle i dokładnie –powiedział.– Wiele rzeczy pozostaje jeszcze ciemnych,choć wyrobiłem sobie zdanie o zasadniczych faktach.Co zaœ do odkrycia biednego Lestrade'a,to uważam,że chodzi o zwykły podstęp dla zmylenia policji i zasugerowaniajej,iż ma do czynienia z jakimœ wystšpieniem socjalistów czy tajnej organizacji.Tego nie pisał Niemiec.Litera „A”,jeœli pan zauważył,miała w sobie coœ z gotyku,podczas gdy prawdziwy Niemiec pisze teraz łacińskim alfabetem.Œmiało więc możemy powiedzieć,że chodzi tu nie o rdzennego Niemca,lecz niezręcznego naœladowcę,który przeholował w swoim zadaniu.Zwykły wybieg dla skierowania œledztwa na fałszywe tory.Na tym poprzestanę,doktorze.Pan wie,że kuglarz traci wiarę u widzów,gdy zdradzi tajemnicęswych sztuczek.A jeœli powiem panu za dużoo mej metodzie pracy,przyjdzie pan do wniosku,że jestem najprzeciętniejszym człowiekiem pod słońcem. –Nigdy tego nie pomyœlę – powiedziałem.– Uczynił pan z dedukcji niemal naukę œcisłš,czego nikt inny zrobić by chyba nie potrafił. Moje słowa i poważny ton wywołały rumieniec na twarzy Holmesa.Zdšżyłem już zauważyć,że jeœli chodzi o jego sztukę,był tak czuły na pochlebstwa jak dziewczyna na punkcie swej urody. –Powiem panu jeszcze coœ –dodał.– Lakierki i kwadratowe noski przyjechały tšsamš dorożkš i szły œcieżkš,jak dwoje serdecznych przyjaciół.Prawdopodobnie podrękę.W pokoju spacerowały tam i z powrotem,a raczej Lakierki stały,a Kwadratowe Noski chodziły tam i z powrotem.Wszystko to wyczytałem z kurzu.Wyczytałem jeszcze,że w miarę tegospaceru Kwadratowe Noski irytowały się coraz więcej.Widać to z wydłużajšcego się kroku. Ten człowiek mówił przez cały czasi bez wštpienia doprowadził się do wœciekłoœci.I wtedy wydarzyła się cała tragedia.Teraz powiedziałem panu wszystko,co wiem,bo reszta to tylko domysły i podejrzenia.Mamy jednak od czego zaczšć.Musimy się teraz poœpieszyć,bo chciałbym zdšżyć na koncertHallé'go i posłuchać Norman-Nerudy [8] . Rozmawialiœmy w dalszym cišgu,jadšc dorożkš przez szereg brudnych,zakopconych ulic i odpychajšcych zaułków.W najbrudniejszej i najbardziej ponurej dorożkarz nagle przystanšł. –To już Audley Court,tam w głębi – powiedział wskazujšc na wšskš szczelinę wdługim szeregu spłowiałych,ceglanych murów.– Poczekam tu na panów.. Audley Court nie wyglšdał pocišgajšco.Wšskim przejœciem doszliœmy do kwadratowego podwórka,wyłożonego płytami i obstawionego ubogimi siedzibami ludzkimi.Torowaliœmy sobie drogę między grupkami brudnych dzieciaków i suszšcš się,spranš do cna bieliznš,aż dotarliœmy wreszcie do numeru 46 i stanęliœmy przed drzwiami ozdobionymi małš,miedzianš tabliczkš z wyrytym na niej nazwiskiem Rance'a.Na nasze pytanie odpowiedziano,że konstabl już się położył i wprowadzono nasdo małego,frontowego pokoiku,gdzie mieliœmy czekać,aż wstanie i przyjdzie. Wreszcie zjawił się,zły,że go zbudzono. –Złożyłem raport na posterunku –powiedział.Holmes wyjšł z kieszeni pół suwerena [9] i poczšł się nim bawić w zamyœleniu. – Chcielibyœmy usłyszeć całš historię z pańskich własnych ust.. –Z przyjemnoœciš powiem panom wszystko,co wiem –odpowiedział policjant nie spuszczajšc oka ze złotego kršżka. – Niechże więc nam pan opowie własnymi słowami,,jak to było. Rance usiadł na kanapie wypchanej końskimwłosiem i zmarszczył brwi,jakby chciał sobie przypomnieć każdy szczegół. – Opowiem od poczštku –zaczšł.–Obchód mój trwa od dziesištej w nocy do szóstej rano. O jedenastej wydarzyła się bijatyka „Pod Białym Jeleniem ”.Gdyby nie to,spokójbyłby w moim rejonie.O pierwszej zaczęło padać.Spotkałem Harry Murchera – tego,który ma rejon Holland Grove – i pogadaliœmy chwilę na rogu Henrietta Street.Wreszcie – było chyba około drugiejalbo i parę minut póŸniej – pomyœlałem sobie,że przejdę się w dół Brixton Road i zobaczę,czy tam aby wszystko w porzšdku.Ulica była diabelnie brudna i pusta.Nie spotkałem żywej duszy,tylko minęła mnie jedna,a może dwie dorożki.Szedłem ulicš i myœlałem, między nami mówišc,że przydałoby się człowiekowi golnšć teraz ćwiartkę dżynu,gdy nagle uderzył mnie widok œwiatła w oknie tego domu.Wiedziałem,że te dwa domy na Lauriston Gardens sš nie zamieszkane,bo właœciciel nie chce oczyœcić œcieków,a ostatni z mieszkańców umarł na tyfus.Coœ mnie więc tknęło na widok œwiatła – od razu miałem złe przeczucie. Kiedy podszedłem do drzwi... – Przystanšł pan na chwilę i zawrócił do bramy – przerwał mu Holmes.– Po co pan to zrobił? Rance podskoczył i wytrzeszczył oczy na Sherlocka Holmesa,œmiertelnie zdziwiony. –Jak to?Racja!Bóg raczy wiedzieć,skšd pan to wie.Widzi pan,gdy podszedłem do drzwi,wszędzie było tak pusto i głucho,że pomyœlałem sobie:„Dobrze by było mieć kogoœ koło siebie ”.Ja się ludzi nie boję,alepomyœlałem,że to może przyszedł ów zmarły na tyfus, by sobie obejrzeć te zabójcze œcieki.Ciarki mnie przeszły na tę myœl i wróciłem do bramy,by zobaczyć,czy nie dojrzę gdzie latarki Murchera.Ale nie było widać żywego ducha. – Nie było nikogo na ulicy?? –Żywego ducha,nawet psa z kulawš nogš.Wzišłem się więc w garœć,podszedłemdo drzwi i pchnšłem je.Wewnštrz było cicho,jak makiem zasiał.Wszedłem do oœwietlonego pokoju.Na półce nad kominkiem płonęła œwieca...czerwona,woskowa...w jej blasku zobaczyłem... –Dziękuję.Wiem,co pan zobaczył.Obszedł pan parę razy pokój,przyklškł pan przy nieboszczyku,przeszedł do kuchennych drzwi i spróbował je pan otworzyć,a potem... John Rance zerwał się jak oparzony,z przerażeniem na twarzy i podejrzeniem w oczach. –Gdzie się pan schował,że pan to wszystkowidział?!–wykrzyknšł.– Coœ pan wie więcej,niż potrzeba! Holmes rozeœmiał się i przez stół podał swój bilet wizytowy konstablowi. –Niech pan nie myœli o aresztowaniu mnie pod zarzutem morderstwa – powiedział.– Jestem z gatunku wyżłów,nie wilków.Gregson i Lestrade zaręczš za mnie.Niechże więc pan mówi dalej.Co pan robił potem? Rance usiadł z powrotem,lecz wcišż wyglšdał na zaniepokojonego. – Wróciłem do bramy i zagwizdałem..To sprowadziło Murchera i jeszcze dwóch kolegów. – Czy i wtedy ulica była pusta?? – O tyle,,o ile. – Co pan ma na myœli?? Twarz policjanta rozcišgnęła się w szerokim uœmiechu. –Widziałem już dużo pijaków – powiedział –ale nigdy tak zalanego jak ten drab.Stał przy bramie,gdy podszedłem,oparty o sztachety i wyœpiewywał na całe gardło.Nie mógł ustać na nogach. – Jak wyglšdał??– zapytał Sherlock Holmes. John Rance wydawał się trochę zirytowany tym odejœciem od tematu. –Był zalany w pestkę –burknšł.–Odprowadzilibyœmy go na policję,gdybyœmy nie byli tak zajęci. – Dobrze,,ale jego twarz...ubiór...czy pan nic nie zapamiętał?– niecierpliwie przerwałmu Holmes. –No,chyba że zapamiętałem,skoro wraz z Murcherem musiałem go podeprzeć.Był wysoki,rumiany,dół twarzy miał owinięty szalem... – Ano właœnie!!– wykrzyknšł Holmes..– Co się z nim stało?? –Nie mieliœmy czasu na niego –odparł policjant obrażonym tonem.– Założę się,że szczęœliwie trafił do domu. – Jak był ubrany?? – W bršzowe palto.. – Czy miał w ręku bat?? – Bat....nie. –Musiał go gdzieœ zostawić –mruknšł mój towarzysz.– Czy nie słyszał pan potem jakiejœ dorożki? – Nie.. –Proszę,tu jest pół suwerena –powiedział Holmes wstajšc i bioršc kapelusz.– Boję ta i lno drugš stronš ulicy i z ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPM7ˇ c€TŹ c#Ę cĘ0":ě8…-€się, Rance,że pan nigdy nie będzie awansował.Głowę ma pan tylko dla ozdoby.Ubiegłej nocy mógł pan zdobyć naszywki sierżanta.Trzymał pan w ręku człowieka,który zna tajemnicę zbrodni i którego szukamy.Teraz szkoda już o tym mówić.Ale zapewniam pana,że mam rację.ChodŸmy,doktorze. Poszliœmy do czekajšcej na nas dorożki,pozostawiajšc Rance'a pełnego niewiary,ale wyraŸnie speszonego. –Co za idiota!–gorzko żalił się Holmes w drodze do domu.–Tylko pomyœleć,że miał przysłowiowy łut szczęœcia i nie potrafił tego wykorzystać. –A ja cišgle nic nie rozumiem...Trzeba przyznać,że ten opis pijaka odpowiada pańskiemu opisowi osoby zamieszanej w tę zbrodnię.Ale czemu morderca wrócił do tego domu? Normalnie tak nie bywa. –Obršczka,człowieku,obršczka...Po niš wrócił.Jeżeli nie uda nam się pochwycić go w inny sposób,zrobimy łapkę z obršczki.Schwycę go,doktorze...Głowę daję,że go schwycę. Muszę panu podziękować:gdyby nie pan,nie zajšłbym siętš sprawš i straciłbym okazję do najwspanialszego studium,jakie dotšd mi siętrafiało.„Studium w szkarłacie ”,co?Czemunie mielibyœmy sobie pozwolić na artystyczny żargon.W bezbarwnym kłębku życia przewija się szkarłatna nić morderstwa.Do nas należy wysupłać jš,oddzielić cal po calu.A teraz drugie œniadanie i koncert Nerudy.Jej dynamika i smyczek sš wspaniałe.Jak to idzie ta melodia Chopina,którš gra tak cudnie:Tra-la-la-lira-la. Odchyliwszy się na siedzeniu dorożki ten amator-detektyw wyœpiewywał niczym słowik,a ja zastanawiałem się tymczasem nad wielostronnoœciš ludzkiej duszy. ------- [8] Charles H a l l é (1819 -1893)- znany pianista i dyrygent pochodzenia niemieckiego..Wilhelmina N e r u d a (1839 -1911)- skrzypaczka..W roku 1864 wyszła zaszwedzkiego muzyka Ludwika Normana,a w 1888 zaCharlesa Hallé. [9] S u w e r e n (soveregin)- złota monetawartoœci jednego funta. V.Na ogłoszenie zjawia się goœć Nasza ranna wyprawa nadwerężyła moje wštłe siły,toteż po południu czułem się bardzo wyczerpany.Po wyjœciu Holmesa na koncert położyłem się na kanapie i próbowałem zasnšć. Niestety daremnie.W moim mózgu,podekscytowanym rannymi wydarzeniami,snuły się najrozmaitsze przypuszczenia i domysły.Wystarczyło mi zamknšć oczy,by ujrzeć przed sobš wykrzywione,małpie rysy zamordowanego.Wyraz jego twarzy tak mnie przygnębił,że mimo wszystko czułem wdzięcznoœć dla mordercy za uwolnienie ludzkoœci od podobnego typa. Wštpię,czy na całym œwiecie znalazłoby sięjeszcze jakieœ inne oblicze tak wyraŸnie napiętnowane występkiem jak oblicze Enocha J.Drebbera z Cleveland.A przecież rozumiałem,że sprawiedliwoœci musi się stać zadoœć i że w oczach prawa niemoralnoœć ofiary nie usprawiedliwia zabójcy. Im więcej myœlałem o wszystkim,tym bardziej zadziwiajšca wydawała mi się hipoteza Sherlocka Holmesa,że Drebbera otruto.Przypomniałem sobie,jak Holmes wšchał wargi ofiary,i nie wštpiłem,że wykrył coœ,co go naprowadziło na tę myœl.A jeżeli tego człowieka nie otruto,to jak poniósł œmierć,skoro na zwłokach nie stwierdziliœmy ani ran,ani œladów uduszenia?Lecz z drugiej strony,czyja krewtak obficie splamiła podłogę?Nie było żadnych œladów walki,a przy ofierze nie znaleŸliœmy żadnej broni,którš mógłby zranić swego przeciwnika.Czułem,że obaj zHolmesem nie będziemy mogli zasnšć tej nocy.Spokój i pewnoœć siebie mego przyjaciela upewniły mnie,że już sobie stworzył jasny poglšd na całš sprawę.Ja jednak nie miałem najmniejszego wyobrażenia,o co by mogło chodzić w tej zbrodni i jak jš popełniono. Holmes wrócił bardzo póŸno.Tak póŸno,że zdawałem sobie sprawę,iż to nie tylko koncert trzymał go poza domem.Zanim się zjawił,podano już obiad. –To było wspaniałe –powiedział usadowiwszy się przy stole.–Czy pan pamięta,co powiedział Darwin o muzyce?Twierdzi,że ludzkoœć znała jš i potrafiła ocenić na długo przed powstaniem mowy.Być może,dlatego działa na nas tak silnie.W naszych duszach drzemie niejasne wspomnienie zamglonych wieków,kiedy œwiat był jeszcze w kolebce. – Bardzo szerokie ujęcie.. –Należy wszystko ujmować tak szeroko,jakszeroka jest sama natura,skoro ma się jš tłumaczyć.Co się stało?le pan wyglšda.Zmęczyło pana to zabójstwo przy Brixton Road. –Prawdę mówišc,tak – odpowiedziałem.– Moje przygody w Afganistanie powinny byłyuodpornić mnie psychicznie.Spokojnym okiempatrzyłem przecież na kolegów ršbanych wkawałki pod Maiwand. –Rozumiem to doskonale.Tajemnica otaczajšca tę sprawę podnieca imaginację,agdzie nie ma imaginacji,nie ma grozy.Czy już pan przeglšdał wieczorne gazety? – Jeszcze nie.. –Znajdzie pan w nich doœć dokładne sprawozdanie ze zbrodni.Milczš jednak o tym,że przy wynoszeniu trupa wypadła na ziemię kobieca obršczka.To dobrze. – Czemu?? Niech pan spojrzy na to ogłoszenie –odparł Holmes.– Dziœ rano wysłałem ten tekst do paru pism. Podał mi gazetę przez stół.Spojrzałem na wskazane mi ogłoszenie.Było pierwsze w rubryce „znaleziono ”. Dziœ rano –na Brixton Road,między szynkiem„Biały Jeleń ”i Holand Grove znaleziono złotš obršczkę.Zgłosić się po odbiór do dr.Watsona,221b Baker Street, dziœ wieczórmiędzy ósmš i dziesištš. –Proszę mi wybaczyć,że podałem pana nazwisko –mówił Holmes.– Gdybym użył własnego,któryœ z tych bałwanów poznałby się na rzeczy i chciałby się wtršcić. – Nic nie szkodzi – odpowiedziałem..– Ale jeœli się nawet ktoœ zgłosi,,nie mam obršczki. – Ma jš pan – rzekł wręczajšc mi obršczkę..– Ta jest zupełnie podobna,,niemal identyczna. –I jak pan przypuszcza,kto po niš przyjdzie? –Jak to kto?Człowiek w bršzowym palcie...nasz rumiany przyjaciel w bucikach o szerokich noskach.Jeœli nie przyjdzie sam,przyœle wspólnika. – Nie będzie się bał?? –Ani trochę...Jeœli mój poglšd na sprawę jest słuszny,a sšdzę,że tak,ten człowiek będzie wolał zaryzykować głowš,niż stracić obršczkę.Według mnie zgubił jš,gdysię pochylił nad ciałem Drebbera,i nie zauważył tego w porę.Po wyjœciu z domu połapał się,że jej nie ma i zawrócił.Ale jużnatknšł się na policję,którš œcišgnšł przez własnš głupotę,zapomniawszy zgasić œwiecę.Musiał więc udać pijanego,by odwrócić od siebie podejrzenie policjanta,które mógł obudzić swym widokiem.Niech się pan teraz postawi na jego miejscu.Gdy ponownie wszystko przemyœlał,musiało mu przyjœć do głowy,że mógł zgubić obršczkę na ulicy,jużpo wyjœciu z domu.Cóż więc zrobi?Niecierpliwie będzie wyczekiwać na wieczorne gazety, spodziewajšc się,że może ktoœ ogłosi o jej znalezieniu.Ucieszy się na widok spełnionej nadziei.Nie będzie się posiadał z radoœci.Czemu miałby podejrzewać pułapkę?Nie zrozumie, jaki zwišzek może mieć znalezienie obršczki z morderstwem.I przyjdzie.Musi przyjœć.Zobaczy go pan za godzinę. – A wtedy??– zapytałem. – Resztę niech pan mnie pozostawi..Czy ma pan jakšœ broń? – Mam mój stary służbowy rewolwer i parę naboi.. – Dobrze by było,,gdyby pan go oczyœcił i nabił.To desperat i choć postaram się go zaskoczyć,dobrze będzie przygotować się na wszystko. Poszedłem do sypialni i uczyniłem,jak mi radził.Gdy wróciłem z rewolwerem w ręku,zastałem stół już sprzštnięty,a Holmesa pochłoniętego swym ulubionym zajęciem:wodzeniem smyczkiem po strunach. –Zagadka się komplikuje –powitał mnie.–Właœnie nadeszła odpowiedŸ na depeszę do Ameryki.Potwierdza się mój poglšd. – To znaczy??– zapytałem goršczkowo. –Moje skrzypce byłyby lepsze,gdyby im daćnowe struny – zauważył.– Niech pan wsadzi rewolwer do kieszeni.Gdy ten goœć wejdzie,musi pan z nim mówić jakby nigdy nic. Resztę proszę mnie zostawić.Niech go pan nie spłoszy przyglšdajšc mu się zbyt badawczo. – Już ósma – powiedziałem patrzšc na zegarek.. – Tak..Pewnie tu będzie za parę minut.Niechpan trochę uchyli drzwi.Tak,tyle wystarczy.Teraz niech pan przełoży klucz do wewnštrz.Dziękuję.Rzadkš ksišżkę kupiłem wczoraj na straganie:„De iure inter Gentes ”,wydanš po łacinie w Liege w Niderlandach w roku 1642. Głowa Karola [10] mocno jeszcze siedziała na karku,gdy wytłoczono ten mały tomik w bršzowej skórze. – Kto go tłoczył?? –Jakiœ Phillipe de Croy.Na pierwszej karcie widnieje spłowiał y już napis:„Ex libris Gulielmi Whyte ”.Zastanawiam się,kim był ten William Whyte.Pewnie jakimœ wœcibskim prawnikiem siedemnastego wieku.Sšdzšc po piœmie,musiał być wielkim legalistš.Ale oto nasz goœć. Gdy mówił,ktoœ mocno pocišgnšł za dzwonek.Sherlock Holmes wstał cicho i przysunšł fotel do drzwi.Usłyszeliœmy kroki służšcej na korytarzu i ostry szczęk odsuwanego zamka przy drzwiach. –Czy tu mieszka doktor Watson?– zapytał ktoœ wyraŸnym,choć zachrypniętym głosem.Nie słyszeliœmy odpowiedzi służšcej,ale drzwi zamknęły się i przybysz poczšł wstępować po schodach.Szedł niepewnie,powłóczšc nogami.Sherlock Holmes wyraŸnie zdziwił się słyszšc ten chód.Nasz goœć wolno przeszedł korytarz izastukał w nasze drzwi. – Proszę!!– zawołałem.. Na to wezwanie do pokoju zamiast mężczyzny w pełni sił,jak oczekiwaliœmy,niepewnie weszła pomarszczona starowinka.Musiał jš oœlepić blask œwiatła,bo dygnšwszy stanęła patrzšc na nas zmatowiałymi oczami spod zmrużonych powiek i grzebišc w kieszeni nerwowymi,trzęsšcymi się palcami.Spojrzałem ukradkiem na mojego towarzysza i na widok jego zmartwionej i rozczarowanej twarzy o mało się nie rozeœmiałem. Starowina wycišgnęła gazetę wieczornš i pokazała nam ogłoszenie. –Ono mnie tu sprowadza,moi dobrzy panowie – powiedziała i znów dygnęła.– Złota obršczka na Brixton Road.Należy do mojej córki Sally,która teraz będzie rok,jakwyszła za mšż za stewarda z „Union Boat ”.Strach pomyœleć,co on powie,gdy wróci do domu i zobaczy,że ona nie ma obršczki,bo i tak jest skory do bicia nawet na trzeŸwo,cóż dopiero po pijanemu.Wczoraj wieczorem córka poszła do cyrku... – Czy to ta obršczka??– zapytałem. – Dzięki ci,Panie Boże!– wykrzyknęła stara..– Ale Sally się ucieszy!!To ta. – A gdzie pani mieszka??– pytałem bioršc ołówek. – Duncan Street numer 13,,Houndsditch.Kawał drogi stšd. – Pomiędzy Brixton Road a Houndsditch nie ma żadnego cyrku – ostro zauważył Holmes.. Stara odwróciła się i uważnie popatrzyła na niego małymi,zaczerwienionymi oczkami.–Ten pan pytał o mój adres –powiedziała.–Sally mieszka w umeblowanych pokojach na Mayfield numer 3,Peckham. – A pani się nazywa?? –Ja nazywam się Sawyer...Ona –Dennis.Wyszła za Toma Dennisa...dzielnego chłopca, porzšdnego na morzu.Żaden steward nie jest tak ceniony jak on.Ale po zejœciu na brzeg,gdy chodzi o kobiety i knajpy... –Niech pani weŸmie obršczkę – przerwałem stosujšc się do znaku Holmesa.–Niewštpliwie należy do córki pani.Cieszę się,że mogę oddać zgubę prawejwłaœcicielce. Mamroczšc jakieœ podziękowania i błogosławišc mnie,starucha schowała obršczkę do kieszeni i podreptała ze schodów.Ledwie wyszła,Holmes zerwał się na równe nogi i pobiegł do swego pokoju.W parę sekund był z powrotem szczelnie owinięty w długie,luŸne palto i w szal. – Pobiegnę za niš – powiedział szybko..– Musi być w zmowie i zaprowadzi mnie do niego.. Niech pan czeka na mnie. I ledwie drzwi zdšżyły się zatrzasnšć za naszym goœciem,był już na dole.Z okna mogłem widzieć,jak starucha powlokła się drugš stronš ulicy,a Holmes szedł trop w trop za niš. Albo się całkowicie myli – myœlałem – albo dotrze teraz do sedna tajemnicy.. Wcale nie potrzebował mnie prosić,bym na niego czekał,czułem bowiem,że nie zmrużęoka,póki się nie dowiem,jak mu się powiodło w poœcigu.Wybiegł z domu koło dziewištej. Nie miałem najmniejszego pojęcia,kiedy wróci,ale czekałem pykajšc leniwie fajeczkę i przerzucajšc „Cyganerię ”Henryka Murgera.Już po dziesištej usłyszałem,jak służšca podreptała do łóżka.O jedenastej koło mych drzwi majestatycznie przemaszerowała nasza gospodyni, udajšc się na spoczynek.Dopiero tuż przed dwunastš głoœno szczęknšł zamek przy drzwiach na dole.Ledwie Holmeswszedł,poznałem,że przegrał.Wesołoœć i rozdrażnienie walczyły o lepsze na jego twarzy,aż wreszcie ta pierwsza zwyciężyła i Holmes wybuchnšł głoœnym œmiechem. –Za nic na œwiecie nie chciałbym,by w Scotland Yardzie dowiedziano się o tym –zawołał padajšc w fotel.Tyle razy dałem im się we znaki,że teraz straciłbym u nich posłuch.Mogę sobie pozwolić na żarty,bo wiem,że w końcu będę górš. – Co się stało??– zapytałem. –Och,nie wstydzę się mówić o swej porażce.Ta baba po paru krokach zaczęła utykać, jakby jš nogi bolały.Wreszcie przystanęła i zatrzymała przejeżdżajšcš dorożkę.Podszedłem jak najbliżej,aby usłyszeć,dokšd każe się zawieŸć,niepotrzebnie jednak,bo tak się darła,że słychać jš było po drugiej stronieulicy.„Duncan Street 13,Houndsditch ”wrzeszczała.„To wyglšda na prawdę ”pomyœlałem i zobaczywszy,że się usadowiła wewnštrz,przyczepiłem się z tyłu.To każdy detektyw powinien umieć.Ruszyliœmy naprzód,nigdzie nie przystajšc aż do wskazanej ulicy.Zeskoczyłem,zanim jeszcze dorożka zajechała pod dom,i poszedłem sobie,jakbynigdy nic,z niedbałš minš.Zobaczyłem,że dorożka staje.Dorożkarz zeskoczył, otworzył drzwiczki i czekał.Nikt jednak niewysiadł.Gdy podszedłem bliżej,ujrzałem,żejak szalony przetrzšsa wnętrze dorożki i klnie,na czym œwiat stoi.Nigdy jeszcze nie zdarzyło mi się słyszeć takich wymysłów.Pasażerka zniknęła bez œladu i obawiam się,że dorożkarz długo poczeka napienišdze.Na nasze pytanie odpowiedziano nam,że dom numer 13 należy do niejakiego Keswicka,ogólnie poważanego tapeciarza,i że żadna Sawyer czy Dennis tam nie mieszkajš.Nikt też nie słyszał o takich. –Chce pan powiedzieć –zawołałem zdumiony – że ta niemrawa,słaba babina wyskoczyła w biegu z dorożki,tak że ani pan,ani stangret tego nie zauważyli?! – Babina....niech jš diabli!– ostro ucišł Holmes.– To z nas raczej stare baby,że pozwoliliœmy się tak nabrać.To musiał być młody,żwawy mężczyzna,no i wspaniały aktor.Cudownie się ucharakteryzował.Bez wštpienia domyœlił się,że ktoœ jest na jego tropie i użył fortelu,by się wymknšć.Wynikaz tego,że człowiek,którego szukamy,wcale nie jest taki samotny,jak przypuszczałem.Ma przyjaciół gotowych dla niego nadstawić karku.Doktorze,sprawiapan wrażenie zupełnie wyczerpanego.Niech pan posłucha mojej rady i położy się. Istotnie czułem się bardzo zmęczony,toteż usłuchałem go bez słowa.Holmes został przy ogniu tlejšcym na kominku i długo jeszcze słyszałem melancholijne kwilenie skrzypiec.Wiedziałem,że cišgle rozmyœla nad dziwnš zagadkš,którš postanowił sobie rozwišzać za wszelkš cenę. -------- [10] Mowa o œciętym Karolu I (1600 -1649),królu Anglii i Irlandii. VI.Tobiasz Gregson pokazuje,co umie Nazajutrz gazety pełne były opisów „Brixtońskiej tajemnicy ”,jak nazwały morderstwo przy Brixton Road.Wszystkie zamieszczały szczegółowe sprawozdanie,a niektóre nadto poœwięciły tej sprawie wstępne artykuły.Kilka wiadomoœci było dlamnie zupełnie nowych.W moim brulionie zachowały się jeszcze niektóre wycinki i streszczenia tych artykułów.Oto parę z nich: „Daily Telegraph ”zauważa,że w historii zbrodni rzadko zdarzały się tragedie o tak zagadkowych rysach.Niemieckie nazwisko ofiary,zupełny brak wyraŸnych motywów,budzšcy grozę napis na œcianie – wszystko to wskazuje na udział w niej politycznych uchodŸców i rewolucjonistów.Socjaliœci sš doœć silni w Ameryce.Niewštpliwie zmarły przekroczył ich niepisane prawa i dopadli go wreszcie.Z lekka nawišzujšc do Fehmgericht [11] ,AquaTofany [12] , Karbonariuszów [13] ,do markizy de Brinvilliers [14] ,do teorii Darwina i Malthusa,do morderców z RatcliffHogway,autor artykułu kończy ostrzeżeniem pod adresem rzšdu i apelem do zwracania baczniejszej uwagi na działalnoœć obcokrajowców w Anglii. „Standard ”rozpoczšł od stwierdzenia,że podobne przestępstwa,stanowišce pogwałcenie wszelkiego prawa,zwykle wydarzajš się za rzšdu liberałów.Rodzš sięone we wzburzonych umysłach mas i wynikajš ze stałego upadku wszelkich autorytetów.Zamordowany był amerykańskim obywatelem,od paru tygodni mieszkajšcym w stolicy.Zatrzymał się w pensjonacie pani Charpantier na Torquay Terrace,Camberwell.W podróży towarzyszyłmu prywatny sekretarz,Józef Stangerson.We wtorek,czwartego,obaj pożegnali się z gospodyniš i odjechali na dworzec Euston z jawnym zamiarem y i z ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż P^c!Ž{ c")Ď c#ř)‹ c$ƒ7Á'%D<)€złapania ekspresu liverpoolskiego.Widziano ich razem na peronie.PóŸniej słuch o nich zaginšł,aż do czasu znalezienia ciała Drebbera w pustym domu na Brixton Road,o wiele mil od Euston.Cišgle jednak pozostaje tajemnicš,jak Drebber się tam dostał i jak doszło do zabójstwa.Nic zupełnie nie wiadomo o losie Stangersona.„Z radoœciš dowiadujemy się –podawało pismo –że tę sprawę powierzono panom Lestrade i Gregsonowi ze Scotland Yardu,i ufamy,iż ci dobrze znani detektywi szybko wyjaœniš tajemnicę ”. „Daily News ” sugeruje,że niewštpliwie mamy do czynienia ze zbrodniš politycznš.Despotyzm i nienawiœć do liberalizmu,przejawiane przez rzšdy kontynentalnych państw europejskich,przygnały do Anglii pewnš grupę ludzi,którzy mogliby być doskonałymiobywatelami,gdyby przeżycia nie uczyniły znich ludzi zgorzkniałych.Ci ludzie rzšdzš sięsurowym kodeksem honoru,a najmniejsze przekroczenie jego kanonów karzš œmierciš.„Za wszelkš cenę trzeba odszukać sekretarza Stangersona i dowiedzieć się kilku szczegółów z życia zmarłego.Zrobionowielki krok naprzód,ustalajšc,gdzie zmarły mieszkał.Zawdzięczamy to całkowicie czujnoœci i energii pana Gregsona ze Scotland Yardu ”. Sherlock Holmes,z którym wspólnie przy œniadaniu przeczytałem te artykuły,szczerze się nimi ubawił. – Mówiłem panu,,że tak czy owak Lestradei Gregson dobrze na tym wyjdš. – Zależy od obrotu sprawy.. – Ee tam!!To nie gra żadnej roli.Jeœli uda się złapać przestępcę,to dzięki ich wysiłkom,jeœli zaœ ujdzie on sprawiedliwoœci,to mimo ich wysiłków.Cetnoczy licho,oni zawsze wygrajš.Jakkolwiek postšpiš,znajdš admiratorów.Un sot trouve toujours un plus sot qui l'admire [15] . – Co się dzieje!!– zawołałem słyszšc w tejchwili tupot licznych stóp w sieni i na schodach,, któremu towarzyszyły nie mniejgłoœne protesty naszej gospodyni. –To oddział policyjnych sił brygady Baker Street – poważnie odparł mój towarzysz,a przy jego ostatnich słowach do pokoju wpadło z pół tuzina najbrudniejszych i najbardziej obdartych bezdomnych uliczników,jakich kiedykolwiek widziałem. –...aacznoœć!– ostro skomenderował Holmesi szeœciu małych,brudnych łobuzów zastygło nieruchomo niby szeœć posšżków. –W przyszłoœci będzie do mnie z raportem przychodził sam Wiggins.Reszta musi czekać na ulicy.Wiggins!ZnaleŸliœcie go? – Nie,,proszę pana – odparł jeden z chłopców.. – Nie liczyłem,,że wam się uda.Ale musicie szukać,póki go nie znajdziecie.Tu macie waszš pensję – dał każdemu po szylingu.–Ateraz wynoœcie się i przynieœcie mi lepsze wiadomoœci. Skinšł rękš i chłopcy na łeb na szyję puœcili się w dół po schodach,niczym stado szczurów.Za chwilę usłyszeliœmy ich przeraŸliwe krzyki na ulicy. – Z takimi małymi żebrakami można więcej zdziałać niż z tuzinem policjantów – zauważył Holmes.– Sam widok oficjalnej osoby zamyka ludziom usta.A ci wcisnš się wszędzie i wszystkiego się wywiedzš.Sprytuim nie brak,tylko organizacji. – Czy używa ich pan do sprawy Brixton Road??– zapytałem. –Tak.Chciałbym się co do jednego upewnić.To tylko kwestia czasu.Aha!Zaraz będziemy mieli pełne uszy wiadomoœci!Gregson idzie ulicš,a z twarzy aż bije mu radoœć.Chyba zmierza do nas.Tak,przystaje.Za chwilę tu będzie. Zabrzęczał mocno targnięty dzwonek i w parę chwil potem jasnowłosy detektyw wbiegł po trzy stopnie na górę i wpadł do naszej bawialni. –Może mi pan powinszować!– zawołał,wylewnie œciskajšc dłoń Holmesa.–Wyjaœniłem już całš tajemnicę. Cień niepokoju przemknšł po wyrazistym obliczu mego towarzysza. – Wpadł pan na właœciwy trop??– zapytał.– Właœciwy trop!!Mój panie,mordercę mamyjuż pod kluczem. –I jak się nazywa? –Artur Charpentier.Podporucznik królewskiej floty – z emfazš wypalił Gregson,zacierajšc pulchne dłonie i wypinajšc pierœ. Sherlock Holmes odetchnšł z ulgš i rozpogodził twarz w uœmiechu. – Niech pan siada i zapali jedno z tych cygar – powiedział..– Umieram z ciekawoœci,by się dowiedzieć,jak się to panu udało.Może się pan napije trochę whisky z wodš? –Chętnie –odparł detektyw.– Wyczerpało mnie te kilka dni wielkiego wysiłku.I to nie tyle wysiłku fizycznego,ile napięcia umysłowego.Pan to najlepiej zrozumie,panieHolmes, bo obaj pracujemy przede wszystkim mózgiem. –Zaszczyca mnie pan tš uwagš –poważnie odrzekł Holmes.– Niechże pan nam opowie, jak pan doszedł do tak wspaniałych wyników? Detektyw siadł w fotelu i wielce zadowolony z siebie pykał cygaro.Nagle w napadzie radoœci klepnšł się po udach. –Najzabawniejsze jest to –wykrzyknšł –żeten wariat Lestrade,który się uważa za takzręcznego,goni całkiem fałszywym tropem.Szuka Stangersona,sekretarza,któryma tyle z tš zbrodniš wspólnego,co nowonarodzone dziecię.Nie wštpię,że już gozłapał. Ta myœl tak go uradowała,że aż dostał czkawki ze œmiechu. – A jak pan wpadł na właœciwy œlad?? –Zaraz panu powiem.Doktorze Watson,rozumie pan,że to musi zostać między nami. Pierwsza trudnoœć polegała nawyjaœnieniu przeszłoœci Amerykanina.Inni czekaliby na wynik ogłoszeń albo aż ktoœ się sam zgłosi z jakšœ informacjš.Ale nie Tobiasz Gregson!Czy pamiętacie,panowie,cylinder zamordowanego? –Tak –odparł Holmes.– Kupiony w firmie John Underwood i Synowie,129,Camberwell Road. Gregsonowi twarz się wycišgnęła. – Nie myœlałem,,że pan to zauważy – powiedział..– Czy pan już tam był?? – Nie.. –Ha!–wykrzyknšł Gregson z ulgš.–Nigdy nienależy lekceważyć sobie nawet najmniejszejszansy. – Dla wielkich umysłów nic nie jest małe –sentencjonalnie zauważył Holmes.. –No więc poszedłem do Underwooda i zapytałem,czy sprzedał taki a taki kapelusz o takim wymiarze.Przejrzał swe księgi i od razu natknšł się na odpowiedniš pozycję.Podobny kapelusz odesłał panu Drebberowi,zamieszkałemu w pensjonacie pani Charpentier,Torquay Terrace.W ten sposób zdobyłem adres zamordowanego. – Zręcznie....bardzo zręcznie – mruknšł Sherlock Holmes.. –Z miejsca udałem się do pani Charpentier –cišgnšł detektyw.–Zastałem jš niezwykle bladš i przygnębionš.Była przy niej jej córka...piękna dziewczyna.Zaraz spostrzegłem,że oczy miała zaczerwienione,a wargi jej drżały,gdy mówiła do matki.Poczułem,że coœ tu jest nie w porzšdku.Zna pan to uczucie,panie Holmes,gdy człowiek wpadnie na œlad...taki nerwowy dreszczyk.Zapytałem: –Czy panie już słyszały o tajemniczej œmierci ich byłego pensjonariusza,Enocha J.Drebbera z Cleveland? Matka skinęła głowš.Nie mogła wydusić z siebie słowa.Córka się rozpłakała.Nabrałem pewnoœci,że wiedzš coœ więcej o całej sprawie. – O której Drebber wyjechał od państwa na stację??– zapytałem. –O ósmej –odparła matka,przełknšwszy nerwowo œlinę.– Sekretarz pana Drebbera,pan Stangerson,mówił,że majš dwa pocišgi:o 9.15 i o 11.Chciał złapać pierwszy. –I potem już go panie nie widziały? Pani Charpentier straszliwie zmieniła się natwarzy.Zbladła jak papier.Upłynęło parę sekund,zanim się zdobyła na jedno jedyne słowo:„tak ”,które wykrztusiła sztucznym,ochrypłym głosem. Na chwilę zapanowała cisza.Przerwała jš córka mówišc spokojnie i wyraŸnie: –Kłamstwo nigdy nie prowadzi do dobrego,mamo.BšdŸmy szczere z tym panem.Widziałyœmy raz jeszcze pana Drebbera. –Niech ci Bóg wybaczy!– wykrzyknęła pani Charpentier,wznoszšc w górę ręce i opadajšc bezsilnie w fotelu.– Wydałaœ własnego brata!! – Artur byłby za tym,,żeby powiedzieć prawdę – pewnym głosem rzekła dziewczyna.. –Niech panie mówiš wszystko szczerze,to będzie najlepsze – wtršciłem.– Takie połowiczne zaufanie gorsze jest niż żadne.Poza tym przecież panie nie wiedzš,co my naprawdę wiemy,a czego nie wiemy. –Na twojš odpowiedzialnoœć,Alicjo!–zawołała matka i zwróciła się do mnie:–Powiem panu wszystko.Niech pan nie sšdzi,że moje podniecenie wypływa z obawy o syna.Ja wiem, że on nie przyłożył ręki do tego niecnego zabójstwa.Jest zupełnie niewinny.Ale boję się,że w pańskich oczach czy w oczach innych ludzi może ujœć za winnego.Ale to niemożliwe!Jego szlachetny charakter,zawód,cała jego przeszłoœć zadajš kłam takiemu podejrzeniu. –Najlepiej pani zrobi przedstawiajšc mi szczerze wszystkie wypadki – odparłem.–Jeœli pani syn jest niewinny,może pani wierzyć,że nie stanie mu się nic złego. –Może,Alicjo,zostawisz nas samych – powiedziała pani Charpentier.A gdy jej córka wyszła,zwróciła się znów do mnie:–Poczštkowo,proszę pana,nie chciałampanu mówić wszystkiego,ale skoro córka zaczęła,nie mam wyboru.Teraz zaœ,raz powzišwszy decyzję, nie ukryję żadnego szczegółu. – To będzie najmšdrzej – rzekłem.. –Pan Drebber mieszkał u nas bez mała trzy tygodnie.Wraz ze swym sekretarzem,Stangersonem,podróżowali przedtem po Europie.Na ich walizkach widziałam nalepkę „Kopenhaga ”,co wskazuje,że to miasto było ostatnie,w którym bawili przed przyjazdem do Anglii. Stangerson to człowiek spokojny,opanowany,ale jego chlebodawca –przykro mi o tym mówić –to typ całkiem inny.Nieokrzesany,prostak i brutal.W dzień swego przyjazdu upił się i zachowywał okropnie.Nawet następnego dnia w południejeszcze nie wytrzeŸwiał.Zaczepiał służšce i,co gorsza,podobnie zaczšł traktować mojš córkę.Parokrotnie nagabywał jš,ale naszczęœcie w swej niewinnoœci nie rozumiała,o co mu chodzi.Raz schwycił jš nawet i objšł... Jego własny sekretarz,oburzony tym niecnym postępkiem,czynił mu ostre wyrzuty. –Czemu to pani znosiła?– zapytałem..–Chyba może pani wymówić mieszkanie swym lokatorom,kiedy pani chce.Pani Charpentier zaczerwieniła się na tę logicznš uwagę. –Bóg mi œwiadkiem,że kazałabym mu się wynieœć zaraz pierwszego dnia –powiedziała. –Ale pokusa była za silna.Płacili po funcie dziennie od osoby;czternaœcie funtów co dwa tygodnie,a teraz przecież mamy martwy sezon.Jestem wdowš,a mój syn w marynarce dużo mnie kosztuje.Żal mi było tracić te pienišdze.Chciałam jak najlepiej.Jednakże tym ostatnim wybrykiem Drebber przebrał miarę i wymówiłam mu mieszkanie.Dlatego wyjechał. – No więc?? –Odetchnęłam z ulgš widzšc,że wyjeżdża.Mój syn bawi u nas na urlopie,ale że jest gwałtowny i szalenie kocha siostrę,nic mu nie mówiłam.Ciężar spadł miz serca,gdy drzwi zamknęły się za moimi lokatorami.Niestety w niecałš godzinę potem usłyszałam dzwonek i oznajmiono mi,że Drebber wrócił.Był bardzo podniecony i co gorsza – pijany.Przemocš wszedł do pokoju,gdzie siedziałyœmy z córkš,i coœ wybełkotał o spóŸnieniu się na pocišg. Potem zwrócił się do Alicji i nic sobie ze mnie nie robišc zaproponował jej,by z nim uciekła. „Jest już pani pełnoletnia –powiedział –i żadne prawo pani nie zatrzyma.Pieniędzy mam jak lodu.Niech pani nie zważa na tę starszš damę i natychmiast idzie ze mnš.Będzie pani żyła jak udzielna księżna ”.Biedna Alicja próbowała uciec,ale on złapał jš za rękę i pocišgnšł do drzwi.Zaczęłam krzyczeć i mój syn,Artur,wszedł na tę scenę.Nie wiem,co się potem dzia- ło.Słyszałam jakieœ przekleństwa i szamotanie.Nie mogłam podnieœć głowy z przerażenia.A kiedy ochłonęłam,zobaczyłam Artura œmiejšcego się i stojšcego na progu z laskš w ręku. „Zdaje mi się,że ten facet już się tu nie pokaże – powiedział.– Pójdę teraz za nim i zobaczę, co pocznie ”.Z tymi słowami wzišł kapelusz i wyszedł na ulicę.A nazajutrz rano dowiedzieliœmy się o tajemniczej œmierci Drebbera. Pani Charpentier opowiedziała mi to wszystko wœród częstych wzdychań i przerw.Czasem mówiła tak cicho,że ledwie jš słyszałem.Stenografowałem sobie jej słowa,nie może więc być mowy o pomyłce. – Nadzwyczaj ciekawe – powiedział Holmesziewajšc..– I co dalej?? –Kiedy już skończyła – cišgnšł detektyw –zorientowałem się,że wszystko się obracakoło jednego punktu.Wpatrujšc się w niš badawczo,co jak zauważyłem,zawsze jest skuteczne z kobietami,zapytałem,o której jej syn wrócił. – Nie wiem – odpowiedziała. – Nie wie pani?? – Nie..Ma własny klucz i sam sobie otwieradrzwi. – W każdym razie,,gdy pani już poszła spać? – Tak.. – A o której pani poszła do łóżka?? – Koło jedenastej.. – A zatem syna pani nie było co najmniej dwie godziny?? – Tak.. – A może cztery lub pięć?? – Możliwe.. – Cóż robił przez tak długi czas?? – Nie wiem – powiedziała kredowo blada.. Oczywiœcie sprawa była jasna.Dowiedziałemsię,gdzie można złapać młodego Charpentiera,wzišłem dwóch ludzi do pomocy i aresztowałem go.Gdy kładłem murękę na ramieniu i uprzedzałem,by nie stawiał oporu,powiedział czelnie:„Sšdzę,że aresztuje mnie pan pod zarzutem udziału wmorderstwie tego łotra Drebbera ”.A że nic nie mówiliœmy mu przedtem, ta uwaga zabrzmiała bardzo podejrzanie. – Bardzo – rzekł Holmes.. –Miał jeszcze przy sobie masywnš laskę,którš jak matka mówiła,zabrał ze sobš idšc za Drebberem.To ciężki,dębowy kawał kija. – No,,i jak pan sobie wyobraża tę całš historię? –Ja to sobie tak obmyœliłem:Charpentier poszedł za Drebberem na Brixton Road.Tam wynikła między nimi nowa kłótnia i Charpentier uderzył Drebbera tym ciężkim kijem w dołek.Cios był œmiertelny i nie pozostawił żadnego œladu.Padało,na ulicy nie było nikogo, Charpentier zdołał więc bez œwiadków wcišgnšć ciało do pustego domu.A œwieca,krew i napis to pewnie sš tricki dla zmylenia policji. –Zuch z pana!– rzekł Holmes z zachętš w głosie.–Gregson,wspaniale się pan spisał. Będš jeszcze z pana ludzie. –Pochlebiam sobie,że dobrze się spisałem –dumnie odparł detektyw.–Młody człowiek przyznał się dobrowolnie,że jakiœ czas szedł za Drebberem,ale ten go zobaczył i wsiadł do dorożki,by mu umknšć.Wracajšc do domu Charpentier miał jakoby spotkać kolegę,z którym długo spacerował.Zapytany,gdzie ten kolega mieszka,nie umiał dać odpowiedzi.Myœlę, żewszystko wspaniale się zgadza.Œmieszy mnie Lestrade uganiajšcy za fałszywym œladem. Nic z tego nie będzie.U licha,otóż i on! Istotnie w czasie naszej rozmowy Lestradewszedł na górę i teraz stał w drzwiach.Brakło mu jednak zwykłego tupetu i zadowolenia z siebie.Minę miał zakłopotanš i niepewnš,a ubrany był nieporzšdnie –na łapucapu.Niewštpliwie przyszedł naradzić się z Holmesem,ale ujrzawszy swego kolegę do reszty stracił kontenans.Stał w pokoju,bezradnie mnšc kapelusz. – Niezwykle zawiła sprawa –wykrztusił wreszcie.– Bardzo zagadkowa.. –Ach,tak pan uważa,panie Lestrade!– tryumfujšco wykrzyknšł Gregson.–Przypuszczałem,że pan dojdzie dotego wniosku.Udało się panu umiejscowić Józefa Stangersona? –Józefa Stangersona,sekretarza Drebbera –poważnym tonem powiedział Lestrade –zamordowano dziœ koło szóstej rano w hotelu Halliday. ------- [11] Fehmgericht (Vehmgericht)- obok sšdów urzędowych istniały w Niemczech sšdy Fehmgericht,które powoływane były wtedy,kiedy zawodziła praworzšdnoœć.Najbardziej rozwinęła się ich działalnoœć w XIV i XV w. Poczštkowo były jawne,póŸniej - tajne.. [12] Aqua Tofana (woda Tofany)- trujšcy płyn,rzekomo wynaleziony przez SycyliankęTofanę.Miała ona skrycie otruć nim w wieku XVIII około 600 osób.Podawała truciznę pod postaciš leku zwanego „Manna œw.Michała z Bari ”,wykorzystujšc zabobon,według którego płyn wydzielajšcy się ze œwiętych relikwii miał być skutecznywe wszystkich chorobach. [13] Karbonariusze - tajna organizacja rewolucyjna działajšca we Włoszech w pierwszej połowie XIX wieku i we Francji w 20 - 30 latach XIX wieku. [14] Markiza de Brivilliers (Marie Madeleined'Aubray)- trucicielka,œcięta i spalona w 1667 roku. [15] Przysłowie francuskie:głupiec zawsze znajdzie jeszcze głupszego,który go podziwia. VII.Œwiatełko w mroku Oszołomiła nas niespodziewana i niezwykle ważna wiadomoœć,którš Lestrade obwieœciłna przywitanie.Gregson zerwał się z fotela,przewracajšc resztki whisky z wodš.Ja w milczeniu patrzyłem na Sherlocka Holmesa,który zacisnšł usta i zmarszczył brwi. – Stangerson także!!– mruknšł..– Sprawa się komplikuje.. –Już przedtem była doœć skomplikowana –żałoœnie powiedział Lestrade przysuwajšcsobie krzesło.– Widzę,,że trafiłem na coœ w rodzaju rady wojennej. – Czy jest pan....pewien tej wiadomoœci?– wyjškał Gregson. – Przychodzę prosto z jego pokoju – odparł Lestrade..– Pierwszy wykryłem,,co się stało. –Znamy już poglšd Gregsona – rzekł Holmes.– Może z łaski swojej pan nam opowie, czego pan był œwiadkiem i czego pan dokonał. –Bardzo chętnie – odparł Lestrade siadajšcem y i z ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż&`c'rç c(Ypc)É*c*Ë8đ+ť; €,Ů;Ś €wygodnie.– Przyznaję otwarcie:sšdziłem,żeStangerson zamieszany jest w morderstwo Drebbera,lecz to nowe wydarzenie wskazuje,że się gruntownie myliłem.Pochłonięty jednš myœlš,gorliwie zajšł em się osobš sekretarza.Obu, jego i jego chlebodawcę,widziano na dworcu Euston koło pół do dziewištej wieczorem trzeciego bieżšcego miesišca.O drugiej w nocy znaleziono Drebbera na Brixton Road.Należało więc ustalić,co robił Stangerson między ósmš trzydzieœci a godzinš zbrodni i co się z nim działo potem.Telegraficznie nadałem jego rysopis do Liverpoolu i kazałem œledzić statki odchodzšce do Ameryki.Potem zabrałem się do roboty i odwiedziłem wszystkie hotele i pensjonaty w pobliżu Euston.Widzicie,panowie,myœlałem,że jeżeli Drebber rozstał się ze swym towarzyszem,to ten najpewniej ulokował się na noc gdzieœ w pobliżu,by od rana czekać na dworcu. – Prawdopodobnie zawczasu ustalili sobie miejsce spotkania – zauważył Holmes.. –Tak też było.Cały wczorajszy wieczór straciłem na daremnych poszukiwaniach.Dziœ zaczšłem od wczesnego ranka i o ósmej dotarłem do hotelu Halliday na Little George Street. Na moje pytanie,czy nie zatrzymał się czasem u nich Stangerson,odpowiedziano mi twierdzšco. –Pewnie pan jest tym,na kogo on czeka –powiedziano.–Od dwóch dni czeka na jakiegoœ pana. – Gdzież teraz jest??– zapytałem. – U siebie na górze,,w łóżku.Kazał się zbudzić o dziewištej. – Pójdę do niego – rzekłem.. Sšdziłem że zaskoczony moim widokiem,mimo woli się wygada Posługacz ofiarował się, że mnie zaprowadzi.Pokój zajęty przez Stangersona mieœcił się na drugim piętrze,a szło się do niego wšskim korytarzem.Posługacz wskazał mi właœciwe drzwi i już miałem go odesłać, gdy ujrzałem coœ,co przyprawiło mnie o mdłoœci,mimo mej dwudziestoletniej praktyki. Spod drzwi,wijšc się,wypływała wšska,czerwona,krwawa struga i u przeciwległej listwy zbierała się w małš kałużę.Na mój krzyk posługacz zatrzymał się.Mało nie zemdlał na ten straszny widok.Drzwi były zamknięte od wewnštrz,więc wyważyliœmy je wspólnymi siłami. Okno pokoju było otwarte i przy nimleżały skurczone zwłoki mężczyzny w nocnej koszuli. Musiał już skonać przed paroma godzinami,bo kończyny miał zimne isztywne.Gdyœmy go odwrócili na wznak,posługacz od razu poznał w nim człowieka,który wynajšł pokój,podajšc się za Józefa Stangersona.Zginšł od głębokiegociosu w lewš pierœ,który prawdopodobnie przeszył mu serce.A teraz najważniejsza częœć zagadki!Jak sšdzicie,co ujrzałem nadzamordowanym? Zanim jeszcze Holmes zdšżył odpowiedzieć,poczułem,jak cierpnie na mnieskóra. – Słowo RACHE napisane krwiš – powiedział.. –Tak –potwierdził Lestrade głosem nabrzmiałym trwogš i na chwilę zastygliœmy w milczeniu. Jakaœ dziwna i niepojęta metodycznoœć nieznanego mordercy dodała nowej okropnoœci je- go zbrodniom.Moje nerwy,doœć mocne na polu bitwy,zawodziły na myœl o tym przestęp- stwie. –Zbrodniarza widziano –cišgnšł Lestrade.–Chłopak mleczarza widział go idšc drogš za hotelem,wiodšcš do obory.Zauważył on,że drabina,która tam zwykle leżała,tym razem stała oparta o mur przed jednym,szeroko otwartym oknemdrugiego piętra.Minšwszy jš chłopak odwrócił się i ujrzał jakiegoœ mężczyznę schodzšcego po niej.Zstępował tak spokojnie,że chłopiec wzišł go za cieœlę czy stolarza pracujšcego w hotelu.Nie zwrócił więc na niego większej uwagi i pomyœlał tylko,że ten rzemieœlnik coœ wczeœnie wzišł się do roboty. Przypomina sobie jednak,że ów człowiek był wysoki,czerwonawy na twarzy i że miał długie,bršzowe palto.Po morderstwie musiał czas jakiœ zabawić w pokoju,bo w miednicy została woda zaróżowiona od krwipo myciu ršk i plamy na przeœcieradle,o które z całym spokojem otarł nóż. Na ten opis mordercy,zgadzajšcy się z tym,co mówił Holmes,spojrzałem na niego.Ale na jego obliczu nie dojrzałem żadnych oznak tryumfu czy zadowolenia. – A w pokoju nie znalazł pan nic,,co dałobynam jakšœ nić do ręki?– zapytał tylko. –Nic.Stangerson miał w kieszeni sakiewkę Drebbera,ale to zrozumiałe,bo jako sekretarz regulował wszelkie rachunki.ZnaleŸliœmy w niej osiemdziesišt funtów w pojedynczych banknotach,którychmorderca nie tknšł.Nie wiem,jakie sš motywy tych tajemniczych zbrodni,ale z pewnoœciš nie rabunek.Poza tym w kieszeniach ubrania nie było ani notatek, ani żadnych innych papierów z wyjštkiem depeszy sprzed miesišca z Cleveland o takiej treœci:„J.H.jest w Europie ”.Żadnego podpisu nie było. –I nic więcej?– pytał Holmes. –Nic ważnego.Na łóżku leżała jakaœ powieœć,którš Stangerson czytał do poduszki,a na krzeœle obok –fajka.Na stole stała szklanka wody,a na parapecie okiennym znaleŸliœmy łubiane pudełeczko pomaœci z paroma pigułkami. Sherlock Holmes zerwał się z fotela z okrzykiem radoœci. – Ostatnie ogniwo!!– zawołał tryumfalnie..–Teraz mam już wszystko!! Obaj detektywi patrzyli na niego ze zdziwieniem. –Trzymam już w ręku wszystkie nici tego węzła –mówił Holmes dufnym tonem.– Oczywiœcie niektóre szczegóły należałoby jeszcze wyjaœnić,jednakże jestem tak pewien najważniejszych wydarzeń od chwili,gdy Drebber rozstał się ze Stangersonem na dworcu,aż do œmierci tegoostatniego,jakbym był przy tym.Dam tego dowód.Czy może pan zdobyć te pigułki? –Mam je przy sobie –odparł Lestrade wyjmujšc z kieszeni białe pudełeczko.–Zabrałem je wraz z portmonetkš i telegramem,by je zdeponować w policji.Przyznaję,że tylko przez przypadek zabrałem pigułki,bo osobiœcie nie przywišzuję do nich najmniejszego znaczenia. –Proszę mi je dać –powiedział Holmes.– Doktorze – zwrócił się do mnie – czy to sšzwykłe pigułki? Rzeczywiœcie różniły się od normalnych.Były perłowoszare,małe,kršgłe i pod œwiatło niemal przezroczyste. –Z ich lekkiej wagi i przezroczystoœci wnoszę,że w wodzie się rozpuszczajš – powie- działem. –Zgadza się – rzekł Holmes.– Czy zechciałby pan zejœć na dół i przynieœć tu tego biednego schorowanego terierka,któremu gospodyni już wczoraj chciała skrócić cierpienia? Zszedłem na dół i przyniosłem pieska.Jego ciężki oddech i szklisty wzrok mówiły,że niewiele już ma życia przed sobš,a siwy pyszczek wskazywał,że przekroczył zwykły okres psiego żywota.Położyłem terierka na poduszce rzuconej na dywan. –Przepołowię jednš z nich –powiedział Holmes wyjmujšc scyzoryk i przecinajšc pigułkę. –Tę połówkę schowam do pudełka.Przyda nam się póŸniej.Drugš wrzucam do szklaneczki zawierajšcej łyżkę wody.Jak panowie widzš,nasz przyjaciel,doktor,miał rację:pigułka rozpuszcza się łatwo. – Może to i ciekawe – odezwał się Lestrade urażonym tonem człowieka,który podejrzewa, że ktoœ go bierze na kawał – ale nie widzę,,by miało zwišzek z zabójstwem Stangersona. –Cierpliwoœci,drogi przyjacielu,cierpliwoœci!Przekona się pan z czasem,że jednak ma zwišzek.Teraz dolewam odrobinę mleka dla smaku,podaję roztwór psu i panowie zobaczš, że wychłepcze go chętnie. To mówišc wylał zawartoœć szklaneczki na spodek i postawił przed psem,który szybkozlizał płyn do sucha.Holmes tak nas zahipnotyzował swš powagš,że siedzieliœmyw milczeniu i wpatrywaliœmy się w psa czekajšc na jakieœ oszołamiajšce wydarzenia.Ale nic się nie stało.Pies,jak poprzednio,leżał wycišgnięty na poduszce,ciężko dyszšc i ani mu się pogorszyło,ani polepszyło po łyku płynu. Holmes wyjšł zegarek i w miarę upływu minut,które nie przynosiły nic nowego,jego twarz przybierała coraz bardziej rozczarowany i zasmucony wyraz.Zagryzł wargi,palcami bębnił po stole i zdradzał wcišż rosnšce zniecierpliwienie.Był tak podniecony,że zrobiło mi się go żal,a detektywi uœmiechali się lekceważšco,zadowoleni z jego niepowodzenia. –To nie może być czysty przypadek!–zawołał wreszcie zrywajšc sięz miejsca i goršczkowo przemierzajšc pokój.–To nie może być czysty przypadek.Tepigułki,których się domyœlałem przy zabójstwie Drebbera,znaleziono po œmierci Stangersona.A jednak sš nieszkodliwe.Co to znaczy?Przecież nie mogłem się mylić.To niemożliwe!Lecz ten przeklęty pies wcale nie czuje się gorzej.Ach,mam,mam! Z okrzykiem zadowolenia podskoczył do pudełeczka,przepołowił drugš pigułkę,rozpuœcił jš w wodzie,dolał mleka ipodsunšł psu.Ledwie nieszczęsne zwierzę umoczyło koniuszek języka,zadrgało konwulsyjnie i wycišgnęło się martwe i sztywne,jakby rażone piorunem. Sherlock Holmes odetchnšł całš piersiš i otarł pot z czoła. –Powinienem był mieć więcej wiary – powiedział.– Warto,żebym już dziœ wiedział,iż gdy jakiœ fakt pozornie zaprzecza długiemu łańcuchowi dedukcji,dowodzi to tylko,iż należy wyszukać dla niego innego wytłumaczenia.Z tych dwóch pigułek w pudełeczku jedna była silnie trujšca,a druga – zupełnie nieszkodliwa.Powinienem był to wiedzieć,zanim jeszcze ujrzałem pudełko. Tak mnie zaskoczył tym oœwiadczeniem,że zaczšłem się zastanawiać,czy aby jest przy zdrowych zmysłach.Ale na potwierdzenie jego słów miałem przed sobš zdechłego psa.Mgła zasnuwajšca mój mózg powoli jęła się rozpraszać,a prawda stopniowo docierać do œwiadomoœci. –To wszystko panów dziwi – kontynuował Holmes –z tej prostej przyczyny,że od razunie dojrzeliœcie tego jedynego i prawdziwego klucza do tajemnicy,który leżał przed wami. Mnie udało się go ujrzeć,a wszystkie póŸniejsze wydarzenia potwierdziły pierwotne przypuszczenie i w gruncie rzeczy rozwijały się w logicznej z nim zgodzie.Dlatego też wszystko, co was,panowie,peszyło i zaciemniało wam poglšd,mnie rozjaœniało sprawę i potwierdzało pierwsze wnioski.Błędem jestutożsamiać dziwne z tajemniczym.Najpospolitsza zbrodnia częstomoże być najbardziej tajemnicza,jeœli nie ma w niej żadnej nowej czy specjalnej cechy,z której dałoby się wydedukować prawdę.To morderstwo byłoby o wiele trudniejsze do rozwikłania,gdyby ofiarę znaleziono po prostu na drodze bez tych wszystkich przesadnych i sensacyjnych okolicznoœci,które nadały mu niezwykły posmak.Te dziwaczne szczegóły, zamiast skomplikować zagadnienie,w istocie je uproœciły. Gregson,który słuchał tej przemowy bardzo niecierpliwie,nie mógł się dłużej powstrzymać. –Panie Holmes –powiedział.– Chętnie przyznajemy,że pan jest bardzo mšdry i żema pan swš własnš metodę pracy.Ale terazchcielibyœmy czegoœ więcej od teoretycznych rozważań i kazań.Tu chodzi o ujęcie zbrodniarza.Ja stworzyłem sobie pewien poglšd,zdaje się błędny.Młody Charpentier nie mógł być wmieszany w to drugie zabójstwo.Lestrade gonił za swoim domniemanym zabójcš,Stangersonem,i prawdopodobnie też się pomylił.Pan rzucił jakšœ uwagę mimochodem i wyglšda na to,że wie pan więcej od nas.Ale nadeszła chwila, kiedy mamy prawo zapytać pana prosto z mostu,co pan wie o tej zbrodni.Czyzna pan nazwisko mordercy? –Zdaje się,że Gregson ma rację,proszę pana –podtrzymał go Lestrade.– Próbowaliœmy obaj i obu nam się nie udało.Od chwili,gdy wszedłem do tego pokoju,kilkakrotnie dał pan do zrozumienia,że trzyma pan w ręku wszystkie potrzebne nam dowody.Sšdzę,że nie będzie pan z nich dłużej robił tajemnicy. –Najmniejsza zwłoka w aresztowaniu mordercy – zauważyłem –pozwala mu przygotować nowe zbrodnie. Holmes,przypierany przez nas do muru,wahał się widocznie.Dalej chodził po pokoju z opuszczonš głowš i œcišgniętymi brwiami,jak zawsze,gdy nad czymœ głębokodumał. –Nowych zbrodni nie będzie –powiedział zatrzymujšc się nagle i patrzšc na nas.–Tego względu możemy nie brać pod uwagę.Pytaliœcie mnie,panowie,czy znam nazwisko mordercy.Owszem,znam.Ale samo nazwisko to jeszcze mało w porównaniu z ciężkim zadaniem ujęcia zbrodniarza.Myœlę jednak,że niebawem to nastšpi.Spodziewam się go pochwycić własnymi siłami.Ale to delikatne zadanie,bo mamy do czynienia z chytrym i zdecydowanym na wszystko przeciwnikiem,któremu na dobitek,jak się przekonałem,pomaga ktoœ inny,nie mniej mšdry od niego.Dopóki człowiek ten niczegosię nie domyœla,mamy pewne szanse ujęcia go,ale wystarczy najmniejsze podejrzenie,azmieni nazwisko i zginie w czteromilionowym mieœcie.Nie mam zamiarupanów urazić,ale muszę powiedzieć,że moimzdaniem, policja mu nie sprosta i dlatego nie zwracałem się do panów o pomoc.Jeœli mnie się nie uda, cała wina spadnie na mnie.Jestem na to przygotowany.Teraz zaœ obiecuję panom,że w odpowiedniej chwili,kiedy bez szkody dla moich planów będę mógł nawišzać z panami kontakt,nawišżę go. Z miny Gregsona i Lestrade'a jasno wynikało,że nie byli zadowoleni ani z tego zapewnienia,ani z mało pochlebnej oceny policji.Gregson zaczerwienił się aż po uszy,a małe oczka Lestrade'a rozbłysły ciekawoœciš i żalem.Nie mieli jednak czasu odezwać się słowem,bo zapukano do drzwi i do pokoju wszedł przedstawiciel bezdomnych uliczników,młody Wiggins we własnej osobie. –Proszę pana –powiedział dotykajšc palcami kosmyka włosów na czole –dorożkajuż zajechała. –Zdolny chłopak –serdecznym tonem pochwalił go Holmes.– Czemu nie korzystacie z tego modelu w Scotland Yardzie?– cišgnšł wyjmujšc z szuflady parę stalowych kajdanków. Spójrzcie,jak wspaniale działa sprężyna.Zaskakuje w mgnieniu oka. –Stary model też jest dobry –zauważył Lestrade –jeœli ma się komu go założyć.–Do- skonale,doskonale – uœmiechnšł się Holmes.– Dorożkarz zabierze moje walizki.Wiggins, zawołaj go na górę. Zdziwiłem się słyszšc,że Holmes mówi o wyjeŸdzie,o którym przedtem nie napomknšł mi ani słowem.Wycišgnšł teraz mały sakwojaż i poczšł zacišgać paski.Dorożkarz,który wszedł na górę,zastał go pochłoniętego tš pracš. –Niech pan mi pomoże zapišć sprzšczkę – powiedział do niego Holmes klęczšc nad walizkš i nie odwracajšc głowy. Dorożkarz postšpił naprzód z nieco posępnši przekornš minš i wycišgnšł ręce ku walizce. W tej chwili rozległ się ostry trzask,szczęknęło żelazo i Sherlock Holmeszerwał się na równe nogi. – Panowie!!– zawołał z błyszczšcymi oczami..– Pozwólcie,że wam przedstawię Jeffersona Hope,zabójcę Enocha Drebbera iJózefa Stangersona. Wszystko to trwało sekundę,tak szybko,że nawet nie zdołałem się połapać w biegu wypadków.Żywo zapamiętałem tylko końcowš scenę:tryumfujšce oblicze Holmesa,dŸwięk jego głosu,zdumionš i wœciekłš minę dorożkarza spoglšdajšcego na błyszczšce kajdanki, które jednym magicznym ruchem zamknęły się na jego napięstkach.Przez sekundę czy dwie przypominaliœmy jakšœ niemš rzeŸbę.Wreszcie jeniec z nieartykułowanymokrzykiem wœciekłoœci wyrwał się Holmesowi i skoczył ku oknu.Rama i szyby poszły w kawałki,ale nim zdołał wyskoczyć,dopadli go Gregson,Lestrade i Holmes,niczym trzy gończe psy.Odcišgnęli go na œrodek pokoju,gdzie zawrzała desperacka walka.Zbrodniarz był silny i takszalał, że ,co chwila wszyscy czterej odlatywaliœmy od niego jak piłki.Miał w sobie rozpaczliwš moc człowieka w epileptycznym ataku.Ręce i twarz pokiereszował sobie o zbitš szybę,ale upływ krwi go nie osłabił.Dopiero gdy Lestrade'owi udało się wcisnšć mu rękę za kołnierz i niemal udusić,przekonał się,że dalszy opór jest bezcelowy.Ale nie czuliœmy się pewni,dopóki nie zwišzaliœmy mu i nóg.Wtedy usiedliœmy wyczerpani do cna. –Mamy jego dorożkę –rzekł Holmes.– Zawieziemy go niš do Scotland Yardu.A teraz, panowie – cišgnšł z miłym uœmiechem – doszliœmy już do końca naszejmałej tajemnicy.Możecie mnie pytać,o co chcecie,bez obawy,że wam nie odpowiem. CZĘŒĆ DRUGA Kraj œwiętych VIII.Na wielkich,słonych równinach W œrodku wielkiego kontynentu Ameryki Północnej leży jałowa,monotonna,odrażajšca pustynia,która przez długie lata zagradzaładrogę postępowi cywilizacji.Od Sierra Nevada do Nebraski i od rzeki Yellowstone na północy aż do Colorado na południu rozcišga się martwy, bezludny kraj.Na tym ponurym obszarze natura przybrała różnorakš postać.Sš tu wyniosłe góry w œnieżnych kapach i mroczne,ponure doliny.Bystre potoki rwš skalistymi kanionami [16] .Rozległe równiny w zimie bielejš œniegiem,gdy latem pokrywa je szary,słony pył.Jałowoœć,niegoœcinnoœć i bieda charakteryzujš cały krajobraz. W tym kraju bezgranicznej rozpaczy nie mażadnych ludzkich osiedli.Czasem przetnie go jakaœ grupka Indian Pawnee [17] lub z plemienia Czarnych Stóp w drodze na inne tereny łowieckie,ale nawet najdzielniejsi z dzielnych cieszš się,gdy zostawiš za sobš groŸnš pustkę i znów znajdš się w swych y i z ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż-PŔc .ą c /Á.c 0ď*c 19N. 2P?& rodzinnych preriach.Kojoty skradajš się w karłowatych krzakach myszołów mozolnie tnie powietrze ciężkim ruchem skrzydeł,niezgrabny niedŸwiedŸ grizli ospale snuje się po dolinach żywišc się tym,co znajdzie wœród skał.To sš jedyni mieszkańcy pustyni. Na całym œwiecie nie znajdzie się bardziej ponurego widoku niż ten na północnych zboczach Sierra Blanco.Jak okiem sięgnšć cišgnie się wielka,monotonna płaszczyzna przyprószona niekształtnymi plamami solanek i upstrzona grupkami karłowatych,kłujšcych krzewów.Horyzont zamyka długi łańcuch poszarpanych górskich szczytów,białych od œniegu. Tu,na tym wielkim szmacie ziemi,nie widać żywego stworzenia,nie dojrzy się najmniejszego œladu życia.Żaden ptak nie buja na stalowo błękitnym niebie,nic się nierusza na posępnej,szarej równinie – nad wszystkim zawisła głucha cisza.Z tej wielkiej pustyni najsłabszy dŸwięk nie dotrze do naszego ucha:nic tylko cisza,kompletna,przejmujšca lękiem cisza. Jak już mówiliœmy,na tej olbrzymiej równinie nie ma znaków życia.Ale czy tak?Patrzšc z Sierra Blanco ujrzymy szlak przetarty przez pustynię.Wije się on w dali i ginie na widnokręgu.Wyżłobiły go koła i wydeptały stopy licznych poszukiwaczy przygód.W promieniach słońca,na tle jednostajnie szarych,słonych złóż coœ na nim błyszczy bielš.PodejdŸcie i spójrzcie!Tokoœci:jedne wielkie i grube,inne mniejsze i delikatne.Pierwsze to koœci wołów, drugie – ludzkie.Rozsiane na przestrzeni tysišca pięciuset mil,znaczš widmowy szlak karawan. 4 maja 1847 roku samotny wędrowiec patrzał z góry na tę scenę.Z wyglšdu mógł być zarówno dobrym,jak i złym duchem tego kraju.Trudno było okreœlić jego wiek,czy był bliżej czterdziestki czy szeœćdziesištki.Twarz miał wychudłš,znużonš,a sucha jak pergamin,bršzowa skóra mocno obcišgała wystajšce koœci.Siwizna gęsto pobieliła mu kasztanowate włosy i brodę.Wpadnięte w głšb oczy płonęły goršczkš.Ręka,zaciœniętana strzelbie,przypominała rękę koœciotrupa.Stojšc opierał się ciężko na swej broni,choć jego wysoka postać i gruby, masywny koœciec œwiadczyły,że byłczłowiekiem rzadko krzepkim i silnym.Jednakże z zapadłych rysów i ubioruluŸno wiszšcego na wychudłych członkach łatwo było zgadnšć,czemu wyglšdał tak starczo i nędznie.Człowiek ten umierał...umierał z głodu i pragnienia. Z trudem wlókł się dolinš i wdrapywał na małe wzniesienia wypatrujšc daremnie jakiegoœ œladu wody.Teraz widział przed sobš wielkš,słonš równinę i odległe pasmo dzikich gór bez najmniejszego drzewka,które by mu zwiastowało wodę.W całym rozległym krajobrazie najmniejszegopromyka nadziei.Badawczym,goršczkowym wzrokiem spoglšdał więc na północ,wschódi zachód i zdał sobie sprawę,że doszedł dokresu wędrówki,że tu,na jałowej skale,przyjdzie mu zemrzeć. –Można i tu,równie dobrze jak dwadzieœcia lat temu na puchowej poœcieli –mruknšł siadajšc w cieniu pod głazem. Lecz przedtem złożył na ziemi bezużytecznš strzelbę i doœć duże zawiništko z szarego szala,które niósł zawieszone na prawym ramieniu.Musiało ono za bardzo cišżyć jego nadwštlonym siłom,bo choć ostrożnie zsunięte z ramienia,doœć silnie uderzyło o ziemię.Z szarego tłumoczka natychmiast rozległ się żałosny jęk i wyjrzała wymęczona twarzyczka o piwnych oczach i dwie małe,piegowate pišstki z dołeczkami. – Potłukłeœ mnie!!– z wyrzutem zabrzmiał dziecinny głosik.. –Potłukłem?Nieumyœlnie –odparł człowiek pokornym tonem.To mówišc rozsupłał szal ipomógł z niego wyjœć ładniutkiej,mniej więcej pięcioletniej dziewczynce.Sšdzšc z jej eleganckich trzewiczków i wytwornej,bladoróżowej sukienki z małym,płóciennym fartuszkiem, matka musiała bardzo o niš dbać.Dziecko było blade i zmęczone,choć pełne ršczki i nóżki œwiadczyły,że wycierpiało znacznie mniej od swego towarzysza. –Boli cię jeszcze?– z niepokojem zapytał mężczyzna,widzšc,że mała wcišż pociera jasnozłote loki na tyle główki. –Pocałuj,to przejdzie – odpowiedziała,z powagš pokazujšc na stłuczone miejsce.– Mamusia tak zawsze robiła.Gdzie jest mama? – Matka odeszła..Pewnie już niedługo jš zobaczysz. –Odeszła,ojej!– rzekła dziewczynka.– Dziwne,że się nie pożegnała.Zawsze mówiłado widzenia,nawet gdy szła do cioci na herbatę,a teraz już jej nie ma od trzech dni.Jak tu strasznie sucho.Czy tu nie ma nicdo picia i do jedzenia? –Nie,kochanie,tu nie ma nic.Musisz być jeszcze trochę cierpliwa,potem już będzie ci dobrze.Oprzyj główkę o mnie,to ci troszkę ulży.Trudno mówić,gdy ma się języksuchy jak podeszew,ale myœlę,że lepiej wyłożyć ci wszystko jasno.Co tam masz? –Jakie to ładne!–zawołała uradowana dziewczynka podnoszšc dwa kawałki błyszczšcej miki.– Gdy wrócimy do domu,,dam to memu braciszkowi Bobowi. – Niebawem zobaczysz jeszcze ładniejsze rzeczy – z głębokš wiarš powiedział mężczyzna.. –Tylko poczekaj troszkę.Właœnie chciałem ci powiedzieć...pamiętasz,jak opuszczaliœmy rzekę? – O,,tak. –Liczyliœmy wtedy,widzisz,że wkrótce napotkamy innš rzekę.Ale coœ zawiodło:kompas,mapa czy coœ innego...doœć,że nasze przypuszczenie się nie sprawdziło.Wody już nie było.Tylko parękropel zostało...dla takich jak ty i...i... –I nie mogłeœ się myć?–z całš powagš przerwała mu mała towarzyszka spoglšdajšc na jego brudnš twarz. –Nie,nie mogłem się nawet napić.Pierwszy odszedł Bender,potem Indianin Pete,pani McGregor i Johnny Hones,i wreszcie,kochanie,twoja matka. –To mamusia umarła!– zawołała dziewczynka i chowajšc głowę w fartuszek,zaszlochała gorzko. –Tak,wszyscy pomarli prócz ciebie i mnie.Wtedy pomyœlałem sobie,że idšc w tymkierunku prędzej znajdę wodę.Wzišłem cię więc na ramię i wędrowaliœmy razem.Ale zdaje się, że to nie poprawiło sprawy.Pozostało nam diabelnie mało nadziei! –Myœlisz,że też umrzemy?– zapytało dziecko powstrzymujšc łkanie i unoszšc załzawionš twarzyczkę. – Myœlę,,że tym się to skończy. –Czemuœ tego od razu nie powiedział?– rzekła mała œmiejšc się radoœnie.– Takeœ mnie przestraszył.Przecież,gdy umrzemy,będziemy znów z mamusiš. – Tak,,będziesz,kochanie. –I ty też.Powiem jej,jaki byłeœ dobry.Zobaczysz:powita nas w drzwiach nieba z wielkim dzbanem wody i pełnš tacš hreczanych placków,goršcych,przypieczonych po obu bokach,tak jak Bob i ja lubimy.Kiedy już tambędziemy? –Nie wiem,chyba niedługo – mężczyzna wpatrywał się w horyzont na północy.Na błękitnym stropie nieba ukazały się trzy małe kropeczki.Zbliżały się tak szybko,że rosły w oczach z minuty na minutę.Wkrótcezamieniły się w trzy wielkie,ciemne ptaki,które zakołowały nad głowami wędrowców i wreszcie siadły na skale nad nimi.Były to myszołowy, sępy zachodu,zwiastuny œmierci. –Koguty i kury –zawołała radoœnie dziewczynka wskazujšc na złowieszcze ptaki i klaszczšc w ręce,by je spłoszyć.– Powiedz,czy to Bóg stworzył ten kraj? – Oczywiœcie – odparł mężczyzna zaskoczony tym niespodziewanym pytaniem..– On stworzył Illinois i On stworzył Missouri –cišgnęła dziewczynka.–Ale ten kraj stworzył ktoœ inny,bo tu nie jest tak ładnie.Zapomniano o wodzie i o drzewach. – A może byœmy się pomodlili,,co?– nieœmiało zaproponował mężczyzna. – Przecież to nie noc – odparła mała.. –Cóż to szkodzi?Może to nie będzie zupełnie prawidłowo,ale On ci tego nie weŸmie za złe,możesz być pewna.Zmów te modlitwy,które mówiłaœ w wozie,tam na równinach. –A dlaczego ty sam ich nie zmówisz?–patrzšc na niego zdziwionymi oczami zapytała dziewczynka. –Bo ja już zapomniałem.Nie odmawiałem żadnej od czasu,gdy byłem tak mały jak pół tej strzelby.Ale chyba nigdy nie jest za póŸno.Ty będziesz mówiła,a ja będę powtarzał za tobš. –To klęknij koło mnie – powiedziała rozœciełajšc szal na ziemi.–Musisz złożyć ręce o tak.To ci trochę pomoże. Gdyby tam był ktoœ inny prócz myszołowów,ujrzałby dziwny widok.Ramię w ramię,na rozłożonym wšskim szalu,klęczało dwoje wędrowców:małe,szczebioczšce dziecko i œmiały, zahartowany w trudach poszukiwacz przygód.Kršgła twarzyczka dziecka i surowe,wychudłe oblicze mężczyzny zwróciły się ku bezchmurnemu niebu,serdeczni e proszšc o ratunek tę groŸnš Istotę,z którš stanęli teraz oko w oko.Dwa głosy –cienki i czysty oraz głębokii ochrypły – złšczyły się w błaganiu o łaskę i przebaczenie.Po skończonej modlitwie oboje znów siedli w cieniu głazu.Dziecko usnęło złożywszy główkę napiersi swego opiekuna,a on czas jakiœ czuwał nad snem małej,aż w końcu i jego sen zmorzył.Przez trzy dni i trzy noce nie zmrużył oka i nie wypoczywał ani chwili.Powieki wolno opadły mu na zmęczone oczy, głowa coraz niżej pochylała się na pierœ,aż wreszcie szpakowata broda dotknęła złotych kędziorów dziewczynki.Oboje zasnęli twardo,bez snów. Gdyby podróżny czuwał jeszcze z pół godziny,ujrzałby dziwny widok.Daleko na krańcu słonej pustyni wzbił się mały obłoczek kurzu.Powstawał powoli i trudno go było odróżnić od mgiełki nad horyzontem.Stopniowo jednak rósł i wreszcie zamienił się w wyraŸnš,wielkš chmurę.Powiększała się ona bezustannie i wkońcu stało się widoczne,że sš to tumany kurzu wznieconego przez gromadę poruszajšcych się żywych stworzeń.Na urodzajnej ziemi myœlałoby się,że to biegnie jedno z wielkich stad bizonów,pasšcych się w prerii.Ale tu,na jałowej pustyni,było to niemożliwe.W miaręzbliżania się kłębów kurzu do samotnej,stromej skały,na której wypoczywało dwoje wędrowców,zza tumanu gęstego pyłu poczęły przeglšdać płócienne dachy wozów i sylwetki zbrojnych jeŸdŸców.Odległe poczštkowo widziadło jęło przybierać wyraŸnš postać wielkiej karawany cišgnšcej na zachód.Cóż to była za karawana!Gdy jej czoło dotarło do podnóża gór ogon ginšł na horyzoncie.Niezmierzonš równinš cišgnęły rozproszone szeregi krytych wozów,jeŸdŸców i pieszych.Tłumy kobiet szły chwiejšc się pod ciężarem ładunku;dzieci,niepewnymi kroczkami,dreptały przy wozach lub wyglšdały spod ich białych dachów.Nie była to zwykła grupa imigrantów,lecz całekoczownicze plemię,zmuszone do szukania sobie nowej siedziby.W jasnej ciszy rósł gwar licznych ludzkich głosów,pomieszany ze skrzypieniem kół i rżeniem koni.Lecz nawet i ten hałas nie zdołał zbudzić wędrowców œpišcych na skale nad karawanš.Na jej czele jechało ze dwudziestu jeŸdŸców,o poważnych rysach.Nosili ciemne,samodziałowe ubrania i zbrojni byli w strzelby.Dotarłszy pod skałę przystanęli na krótkš naradę. –ródła leżš na prawo,bracia –powiedział jeden z nich,mężczyzna o wšskich ustach, gładko wygolonej twarzy i szpakowatych włosach. – Na prawo od Sierra Blanco....dotrzemy doRio Grande – odezwał się drugi.. –Nie lękajcie się o wodę – wykrzyknšł trzeci.–Ten,co kazał jej trysnšć ze skały,nie opuœci swego wybranego ludu. – Amen!!Amen!– powtórzyli wszyscy chórem.. Już mieli ruszyć,gdy jeden z młodszych i bardziej bystrookich krzyknšł ze zdumienia.Rękš wskazał na zębaty brzeg skały nad nimi.Tam,u jej wierzchołka,słabopowiewał mały, różowy strzępek materii,dobrze widoczny na szarym tle skał.Na ten widok jeŸdŸcy ze straży przedniej wstrzymali konie i porwali za strzelby,a ich towarzysze przygalopowali im na pomoc.Słowo „czerwonoskórzy ” było na ustach całej karawany.. –Tu nie może być Indian – rzekł starszy mężczyzna,widocznie dowódca.– Pawnee zostali za nami,a na inne plemiona możemy się dopiero natknšć po przejœciu wielkich gór. – Czy mam zobaczyć,,bracie Stangerson?– zapytał jeden z grupki konnych. –I ja z tobš,i ja – odezwało się parę głosów.. – Zostawcie konie na dole..My poczekamy tuna was – odparł zapytany.. W mgnieniu oka młodzieńcy zeskoczyli z siodeł,przywišzali konie i poczęli się wspinać po stromym zboczu ku przedmiotowi,który obudził ich ciekawoœć.Wdzierali się szybko i cicho,zręcznie i wprawnie,jak przystało doœwiadczonym zwiadowcom.Patrzšcy z dołu widzieli,jak zwinnie i lekko przeskakiwali ze skały na skałę,aż wreszcie stanęli na jasnym tle nieba.Prowadził ich młodzieniec,który zaalarmował karawanę.Idšcy za nim ujrzeli,że nagle wzniósł ręce w górę,jakby ogarnięty niezmiernym zdziwieniem.A gdy doszli do niego,stanęli nie mniej zdziwieni widokiem,który mieli przed sobš. Na małej skalnej platforemce u samego szczytu gołej góry wyrastał samotny,potężny głaz, pod którym leżał wysoki,brodaty mężczyzna o ostrych rysach twarzy,chudy jak szczapa. Spokój malujšcy się na jego obliczu i głęboki oddech œwiadczyły,że mocno œpi.Przy nim spoczywała mała dziewczynka.Kršgłymi,białymi ramionkami otoczyła œniadš,muskularnš szyję mężczyzny,a złotowłosš główkę oparła najego piersi okrytej aksamitnš kurtkš.Czerwone usteczka rozchyliły się ukazujšc rzšd œnieżnobiałych,równych zšbków.Radosny uœmiech rozjaœnił dziecinnerysy twarzyczki.Pulchne,białe nóżki w białych skarpetkach i eleganckich trzewiczkach z błyszczšcymi klamrami rażšco kontrastowały z wychudłymi członkami jej towarzysza.Na skalnym występie nad tš dziwnš parš siedziały trzy napuszone myszołowy,które na widok œwieżo przybyłych wrzasnęły,rozczarowane,i odleciały ociężale. Ochrypłe krakanie ptaków zbudziło œpišcych.Na pół przytomnie rozejrzeli się wkoło. Mężczyzna chwiejšc się wstał i spojrzał w dół na równinę głuchš i pustš,gdy zasypiał,a teraz pełnš ludzi i zwierzšt.Zdawał się nie wierzyć własnym oczom.Zdziwiony przetarł je koœcistš rękš:–To się chyba nazywa fata morgana – mruknšł.Dziewczynka stała przynim trzymajšc się brzegu jego kurtki i w milczeniu rozglšdała się zdziwionym,dziecinnie ciekawym spojrzeniem. Młodzi ratownicy szybko zdołali przekonać zagubionych w pustyni wędrowców,że nie sš żadnym przywidzeniem.Jeden z nich wzišł dziewczynkę na ramię,inni podtrzymali jej wycieńczonego towarzysza i tak poprowadzili ich do jednego z wozów. –Nazywam się John Ferrier – powiedział wędrowiec.– Ja i ta mała to wszystko,co pozostało z dwudziestu jeden ludzi.Reszta pomarła z głodu i pragnienia tam,na południu. – Czy to twoje dziecko??– zapytano. –Teraz jest moje –wyzywajšco odparł wędrowiec.– Jest moje,bo je uratowałem.Nikt mi jej nie odbierze.Od dziœnazywa się Lucy Ferrier.Lecz coœcie za jedni?–cišgnšł przyglšdajšc się ciekawie swym zaprawionym w trudach,ogorzałym zbawcom.– Ależ was tu sporo! –Bez mała dziesięć tysięcy –odparł jeden zmłodzieńców.Jesteœmy przeœladowanymi dziećmi Boga...Wybrańcami anioła Moroni. –Nigdy nie słyszałem o takim –rzekł na towędrowiec.– Wybrał sobie jednak niezły tłumek. –Nie żartuj z rzeczy œwiętych – poważnie odpowiedział tamten.–My należymy do ludzi wierzšcych w œwięte pisma wyryte po egipsku na płytach z kutego złota,objawionych œwiętemu Józefowi Smithowi pod Palmirš [18] .Idziemy z Nauvoo w stanie Illinois,gdzie wznieœliœmy naszš œwištynię.Szukamy schronienia przed gwałtownikami i niewierzšcymi,nawet gdybyœmy je mieli znaleŸć w samym sercu pustyni. Nazwa Nauvoo musiała coœ powiedzieć Johnowi Ferrier. – Rozumiem – rzekł..–Jesteœcie mormonami[19] . – Jesteœmy mormonami – chórem potwierdzili młodzieńcy.. –I dokšd idziecie? –Nie wiemy.Bóg nas prowadzi przez swego proroka.Musicie pójœć do niego.On powie, coz wami zrobić. Tymczasem zeszli z góry.Otoczył ich tłum pielgrzymów:blade,łagodne kobiety,zdrowe, rozeœmiane dzieci,mężczyŸni o poważnym spojrzeniu.Na widok małego dziecka i niezmiernie wyczerpanego mężczyzny odezwały się okrzyki zdumienia i współczucia.Ale młodzieńcy eskortujšcy obcych nie zatrzymali się,tylko szli dalej,a tłum mormonów towarzyszył im aż do wozu,który wyróżniał się od innych wielkoœciš i ozdobami.Cišgnęło go szeœć koni,gdy pozostałe zaprzężone były w dwa lub co najwyżej w cztery.Obok woŸnicy siedział mężczyzna może trzydziestoletni,jednakże stanowczy wyraz oblicza zdradzał w nim wodza.Czytał jakšœ księgę w bršzowej skórzanej oprawie,któršodłożył na widok zbliżajšcego się tłumu,i uważnie wysłuchał sprawozdania z wydarzenia.Potem zwrócił się do wędrowców: –Możemy was zabrać jedynie jako wyznawców naszej wiary – powiedział uroczyœcie.– Nie chcemy wilków w naszym stadzie.Niech lepiej wasze koœci zbielejš napustyni,aniżeli byœcie mieli stać się małš plamkš zgnilizny,która z czasem obejmie cały owoc.Czy na tych warunkach pójdziecie z nami? –Pójdę z wami na każdych warunkach – odrzekł Ferrier z takim zapałem,że starsi,mimo całej powagi,nie zdołali ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż3PÖ, 4&†c €5Źäc 6#Gc 7×1X@ 8/:>$ €powstrzymać uœmiechu.Tylko ich wódz zachował uroczystš powagę. –WeŸmiesz go,bracie Stangerson –powiedział.– Nakarmisz go i napoisz.I dziecko też.I nawrócisz ich na naszš œwiętšwiarę.Doœć już straciliœmy czasu.Naprzód!Naprzód do Syjo- nu! –Naprzód do Syjonu!– wykrzyknęli mormoni,a te słowa podawane z ust do ust przebiegły wzdłuż karawany i zamarły w oddali.Przy klaskaniu batów,ze skrzypem kół wielkie furgony ruszyły z miejsca i wkrótce ich długi wšż znów zaczšł się wićpo pustyni.Ten ze starszych,którego opiece powierzono zbłškanych wędrowców,zaprowadził ich do swego wozu, gdzie czekał już na nich posiłek. –Zostaniecie tutaj –powiedział.– W kilka dniodzyskacie siły.A tymczasem pamiętajcie, że od dziœ już na zawsze jesteœcie wyznawcami naszej wiary.Powiedział to Brigham Young, a przez jego usta Józef Smith przemawiał głosem Boga. ------- [16] K a n i o n - głęboka dolina lub wšwóz o prawie prostopadłych œcianach. [17] P a w n e e - konfederacja północno amerykańskich plemion indiańskich zamieszkujšcych równiny. [18] Według wierzenia mormonów anioł we wrzeœniu 1823 r.Miał kazać J.Smithowi kopać na pagórku pod Palmirš w ówczesnymhrabstwie New York.Smith znalazł tam œwięte tablice ze złota,które anioł zezwoliłmu wydobyć dopiero 22 wrzeœnia 1827 roku.[19] M o r m o n i – członkowie amerykańskiej sekty religijnej,,założonej w 1827 r.;nazwa pochodzi od „proroka ” Mormona.Wœród mormonów panowało wielożeństwo zniesione dopiero w 1882 r. IX.Kwiat Utahu Nie będziemy tu opisywali trudów i znojów,które musieli znieœć mormoni w drodze do celu swej wędrówki.Cišgnšc znadbrzegów Missisipi do zachodnich zboczy GórSkalistych, walczyli z uporem,jakiego chybanie zna historia.Z iœcie angl osaskš wytrwałoœciš pokonali dzikiego człowieka i drapieżne zwierzę,przezwyciężyli głód,pragnienie,wyczerpanie i choroby,słowem,każdš przeszkodę,którš natura postawiła na ich drodze.Jednakże długa wędrówka i straszne przeżycia wstrzšsnęły nawet najmocniejszymi z nich.Gdy więc ujrzeli w dole skšpanš w słońcu,szerokš dolinę Utahu i usłyszeli z ust swego wodza,że to jest ta ziemia obiecana,której dziewicze obszary na zawsze już pozostanš w ich posiadaniu,padlina kolana w dziękczynnej modlitwie. Young niebawem okazał się równie zdolnym administratorem,jak dzielnym wodzem.Nakreœlono plany i mapy nowego miasta.Naokoło wydzielono farmy różnej wielkoœci i oddano je mormonom według ichpowagi i znaczenia.Kupcy zajęli się handlem,rzemieœlnicy – rzemiosłem.W mieœcie,jak na skinienie czarodziejskiej różdżki,wyrastały ulice i place.Drenowano igrodzono ziemię,karczowano lasy i obsiewano pola,tak że już najbliższego lata rozzłociły się one pszenicš.W tym dziwnymmieœcie mormonów szczęœciło się ludziom.Anad wszystkim coraz wyżej i szerzej rosłaœwištynia Pańska budowana w œrodku miasta.Od brzasku do zmroku stukały młotki i zgrzytały piły przy tej monumentalnej budowie,stawianej przez mormonów na znak wdzięcznoœci dla Tego,który ich wywiódł z tylu niebezpieczeństw. John Ferrier i dziewczynka,którš adoptował i która dzieliła jego losy,towarzyszyli mormonom do końca ich pielgrzymki.Mała Lucy Ferrier odbyła całš drogę doœć wygodnie w furgonie Stangersona,w którym jechały trzy żony mormona i jego syn,uparty,rozpuszczony, dwunastoletni chłopiec.Z dziecięcš łatwoœciš zapomniawszy o bólu po stracie matki,Lucy szybko stała się ulubienicš kobiet i pogodziła się z nowymi warunkami życia w ruchomym, krytym płótnem domu.Tymczasem Ferrier,który szybko odzyskał siły po przeżytych trudach i cierpieniach,dał się poznać jako nieocenionyzwiadowca i niezmordowany myœliwy.Tak szybko zdobył sobie uznanie swych nowych towarzyszy,że zaraz po zakończeniu wędrówki jednomyœlnie postanowili oni obdzielić go takim wielkim szmatem urodzajnej ziemi,jakiego nie dali nikomu prócz samego Younga i czterech głównych starszych:Stangersona,Kimballa, Johstona i Drebbera. Na zdobytej w ten sposób farmie John Ferrier wybudował masywny dom z bali,który z czasem,dzięki wielu przybudówkom,przerodził się w wielopokojowy dwór.John Ferrier był człowiekiem praktycznym,œmiałym w poczynaniach i zręcznym w rękach.Żelazne zdrowie pozwalało mu pracować od rana donocy na swej ziemi.Dzięki temu jego farma icała posiadłoœć była wyjštkowo dobrze zagospodarowana.Po trzech latach stał lepiej od wszystkich sšsiadów,po szeœciu był zamożny,po dziewięciu – bogaty,a po dwunastu nie znalazłoby się nawet czterechludzi w całym Salt Lake City,którzy by mu dorównali.Od tego wielkiego lšdowego morza[20] aż po odległe góry Wahsatch nazwisko Johna Ferrier było najlepiej znane ze wszystkich. Lecz pod jednym względem –i tylko pod tymjednym –raził on swych wrażliwych współwyznawców.Żadnym argumentem,żadnymi namowami nie dał się skłonić do założenia rodziny na wzór mormoński.Nigdy nie uzasadnił rzeczowo swego zaciętego uporu,ale zdecydowanie i nieugięcie obstawał przy swoim.Jedni uważali,że jego upór wynika z obojętnoœci do œwieżo przyjętej wiary,inni zaœ – że z chciwoœci i skšpstwa.Jeszcze inni przebškiwali o jakiejœ młodzieńczej miłoœcii jasnowłosej dziewczynie,która umarła z tęsknoty gdzieœ nad brzegami Atlantyku.Tak,czy owak,Ferrier został kawalerem,choć pod każdym innym względem stosował się do kanonów wiary młodych osadników i uchodził za wiernego iprawego mormona. Lucy Ferrier rosła w bierwionowym domu ipomagała przybranemu ojcu we wszystkim.Ostre górskie powietrze i balsamiczny zapach jodeł były jej wychowawczyniš i matkš.Z biegiem lat stawała się coraz wyższa i silniejsza.Jej policzki nabierały rumieńców,a krok –elastycznoœci.Niejeden z przejezdnych zdšżajšcych drogš,która przechodziła koło farmy Ferriera,na długozachował w pamięci obraz młodej dziewczyny biegajšcej wœród łanów pszenicy. Czasem widywano jš konno na ojcowskim mustangu [21] ,którym powodowała bez trudu i z gracjš prawdziwego dziecka Zachodu.Tak więc pšczek rozwinšł się w kwiat i w owym roku. kiedy jej ojciec stał się jednym z najbogatszych farmerów,ona przeistoczyła się w tak piękny okaz amerykańskiego dziewczęcia,jaki nie miał chyba sobie równego na całym wybrzeżu Oceanu Spokojnego. Lecz to nie jej ojciec dostrzegł pierwszy,że dziecko wyrosło na kobietę.Naogół ojcowie rzadko to widzš.Ta zmiana jest zbyt subtelna,by mierzyć jš datami.A najrzadziej dostrzega jš sama dziewczyna.Idopiero gdy ton głosu czy dotyk ręki wprawi w drżenie jej serduszko, dowiadujesię z dumš i lękiem zarazem,że zbudziła sięw niej nowa,bogatsza istota.Rzadko która nie pamięta owego dnia czy małego wydarzenia,jak kamień milowy znaczšcego poczštek nowego życia.Dla Lucy Ferrier to wydarzenie samo przez się było wystarczajšco ważne,że pominiemy już jego wpływ na jej własny los i los bliskich jej ludzi. Miało to miejsce pewnego upalnego czerwcowego ranka.Mormoni krzštali się pracowicie jak pszczoły,których ul obrali sobie za emblemat.Nad polami i ulicami stałmonotonny,pracowity ludzki gwar.Kurzliwymi goœcińcami cišgnęły na zachód szeregi jucznych mułów,bo droga do Kalifornii,gdzie rozpoczęła się goršczka złota,biegła przez miasto Wybrańców Boga.I w nim zresztš tłoczno było od stad owiec i wołów pędzonych z odległych pastwisk, od nie kończšcych się kolumn wozów ze zmęczonymi imigrantami,od ludzi i koni jednako wyczerpanych długš i ucišżliwš drogš.Lucy Ferrier z wprawš wytrawnego jeŸdŸca galopowała przez ten różnobarwny i różnoraki tłum.Wysiłek zarumienił jej twarzyczkę,a wiatr rozwiał kasztanowate włosy.Ojciec wysłał jš z jakimœ poleceniem do miasta,toteż z nieustraszonš odwagš młodoœci pędziła co koń wyskoczy,myœlšc tylko,co i jak ma załatwić.Pokryci kurzem podróżni patrzyli na niš nie ukrywajšc zdziwienia,a zimnokrwiœci Indianie,opatuleni w skóry,zapomnieli o swej zwykłej obojętnoœci i rozkoszowali się widokiem pięknej,bladolicej dziewczyny. Lucy dotarła już do skraju miasta,gdy nagle drogę zagrodziło jej wielkie stado bydła pędzonego przez szeœciu dzikich pastuchów z równin.Niecierpliwa dziewczyna spróbowała przebyć przeszkodę kierujšc konia w lukę w stadzie.Ale ledwie w niš wjechała,bydło skupiło się znowu i dziewczyna znalazła się w samym œrodku żwawo płynšcego potoku długorogich i dzikich wołów.Nawykła do bydła,nie zlękłasię niebezpieczeństwa.Umiejętnie wykorzystywała każdš okazję,by pchnšć konia naprzód i przebić się przez stado.Na nieszczęœcie jedno ze zwierzšt,niechcšcy czy umyœlnie,silnie drasnęło rogiem bok konia,co wprawiło go w istny szał.W mgnieniu oka,chrapišc z gniewu,stanšł dębai poczšł się tak miotać i skakać, że tylko bardzo doœwiadczony jeŸdziec mógłby utrzymać się w siodle.Sytuacja zaczęła byćgroŸna.Podniecony koń przy każdym skoku nadziewał się na rogi,co doprowadzało go do nowego szału.Dziewczyna mogła tylko starać się utrzymać w siodle,bo gdyby się zeœliznęła na ziemię,zginęłaby pod kopytamiciężkich i przerażonych zwierzšt.Niedoœwiadczona w nagłych niebezpieczeństwach,dostała zawrotu głowy,a cugle poczęły się wymykać jej z ršk. Duszšc się tumanami kurzu i zaduchem bijšcym od rozszalałych zwierzšt,byłaby już zaniechała walki,gdyby nie dodał jej ducha czyjœ zbawczy głos tuż obok.W tej samej chwili muskularna,smagła ręka chwyciła przerażonego konia za uzdę od munsztuka i jakiœ mężczyzna, torujšc sobiedrogę przez stado,wywiódł zeń Lucy. –Spodziewam się,panienko,że się pani nie stało nic złego –z szacunkiem powiedział zbawca. Lucy spojrzała na jego œniadš,surowš twarz i rozeœmiała się wesoło. –Okropnie się przestraszyłam – powiedziała z prostotš.– Kto by pomyœlał,że Poncho tak się przerazi stada krów. –Całe szczęœcie,że pani nie zleciała z siodła –poważnie odparł mężczyzna.Był to wysoki młodzieniec na silnym dereszu,ubrany w prosty myœliwski strój;długa strzelba wisiała mu za plecami.–Pani musi być córkš Johna Ferrier – zauważył.– Widziałem,jak wyjeżdżała pani z jego farmy.Kiedy go pani zobaczy,niech gopani zapyta,czy sobie przypomina Jeffersona Hope'a z St Louis.Jeœli to ten sam Ferrier,to mój ojciec i on byli przyjaciółmi. – A może pan by go sam o to zapytał??– rzekła Lucy z niewinnš minkš. Młodzieńcowi musiała spodobać się ta propozycja,bo oczy zapłonęły mu radoœciš.–Dobrze,przyjdę.Dwa miesišce siedzieliœmy w górach i w tym stanie nie bardzo nadaję się do wizyty,ale ojciec pani będzie się musiał z tym pogodzić. –Winien panu wdzięcznoœć.I ja też.Bardzo mnie kocha.Nie przeżyłby tego,gdyby te bydlęta mnie stratowały. –I ja też – powiedział młodzieniec.. –Pan?Nie zdaje mi się,żeby to miało dla pana takie znaczenie.Pan nawet nie należy do grona naszych przyjaciół. Na te słowa młodzieniec tak spochmurniał,że Lucy wybuchnęła głoœnymœmiechem. –Nie,Ÿle się wyraziłam.Oczywiœcie teraz jest pan naszym przyjacielem.Musi pan nas odwiedzić.A teraz jadę dalej,bo ojciec gotów mi już nigdy więcej nie powierzyć żadnej sprawy.Do widzenia! –Do widzenia!– odparł unoszšc szerokie sombrero [22] i pochylajšc się nad jej małšršczkš, ona zaœ w miejscu zawróciła mustanga,zacięła go pejczem i zniknęła na szerokim goœcińcu w tumanach kurzu. Młody Jefferson Hope,ponury i zamyœlony,pojechał dalej ze swymi towarzyszami.Razem z nimi szukał srebra w górach Nevady i teraz wracał do Salt Lake City,by zdobyć pienišdze na eksploatację wykrytych złóż.Ta sprawa zaprzštała mu głowę,jak żadnemu z nich, dopóki nagłe wydarzenie na drodze nie skierowało jego myœli w i nnym kierunku.Widok młodej,pięknej dziewczyny,tak œwieżej jak powiew wiatru z Sierra,poruszył do głębi jego zapalne,nieposkromione serce.Kiedy Lucy zniknęła mu z oczu,pojšł jasno,że w jego życiu coœ się zmieniło,że ani spekulacja srebrem,ani żadna inna rzecz na œwiecie nie będzie już miała dla niego takiego znaczenia jak ta,tylko co poznana dziewczyna.Miłoœć,jakš zapłonęło jego serce,nie była nagłym,płochym,młodzieńczym kaprysem,lecz raczej szalonš,niepohamowanš namiętnoœciš człowieka silnej woli i władczego charakteru.Przywykł do powodzenia we wszystkim.Przysišgł sobie,że i tym razem uporem i wytrwałoœciš dopnie celu, jeœli totylko leży w ludzkiej mocy. Tego jeszcze wieczoru odwiedził Johna Ferrier,a póŸniej bywał u niego częstym goœciem, aż w końcu stał się niemal domownikiem.John,zagrzebany w dolinie,po uszy zatopiony w pracy,od dwunastu lat stracił kontakt ze œwiatem;żywe opowiadania Jeffersona Hope potrafiły zainteresować również i Lucy.Hope był jednym z pierwszych poszukiwaczy złota wKalifornii i opowiadał przedziwne historie ofortunach,co wyrastały w mgnieniu oka i wmgnieniu oka topniały w owe dni łagodne,a zarazem pełne goršczkowego napięcia.Był zwiadowcš i traperem,dobywał srebro i hodował bydło.Gdzie zapachniało przygodš,tam zaraz zjawiał się Jefferson Hope.Stary farmer polubił go szybko i pod niebiosy wynosił jego zalety.W takich chwilach Lucy siedziała cichutko,lecz rumieniec na policzkach i rozpromienione,szczęœliwe oczy aż nadto wyraŸnie mówiły,że nie jest już paniš własnego serca.Jej zacny ojciec mógł nie widzieć tych symptomatycznych objawów,ale na pewno nie uszły one uwagi młodzieńca,który zdobył jej miłoœć. Pewnego letniego wieczoru przygalopował na farmę i osadził konia przed bramš.Lucy,która stała w drzwiach domu,wyszła mu na spotkanie.Jefferson Hope zarzucił cugle na ogrodzenie i ruszył ku niej œcieżkš. –Wyjeżdżam,Lucy –powiedział bioršc jej ręce w swojš dłoń i czule patrzšc w jej twarzyczkę.– Nie proszę cię,byœ jechała ze mnš,ale czy gotowa jesteœ towarzyszyć mi,gdy wrócę? – A kiedy wrócisz??– zapytała rumienišc się i œmiejšc. –Za dwa miesišce najdalej.Wrócę i poproszęo twojš rękę,kochana.Nikt mi cię nie odbierze. –A co ojciec?– zapytała. –Zgodził się pod warunkiem,że powiedzie się nam ze srebrem.Ale o to mnie głowa nieboli. –Och,nie ma więc o czym mówić,skoro już tak ułożyliœcie z ojcem – szepnęła opierajšc główkę na jego piersi. –Dzięki Najwyższemu!–rzekł ochrypłym zewzruszenia głosem i schyliwszy się pocałował jš.–A więc postanowione.Im dłużej tu zostanę,tym trudniej będzie mi odejœć.Towarzysze czekajš na mnie w kanionie.Do widzenia,ukochana,do widzenia!Za dwa miesišce zoba- czymy się znowu. Z tymi słowami oderwał się od niej,wskoczył na siodło i jak szalony pogalopował przed siebie.Nie obejrzał się nawet,jakby się bał,że zawiodš go siły,jeœli choć raz jeszcze spojrzy na kobietę,od której odjeżdżał.Ona zaœ stała przy bramie odprowadzajšc go wzrokiem,póki zupełnie nie zniknšł jej z oczu.A potem wróciła do domu –najszczęœliwsza dziewczyna w Utah. ---------- [20] S a l t L a k e C i t y - leży nad Wielkim Słonym Jeziorem,,którego powierzchnia mierzy 2300 mil. [21] M u s t a n g - dziki koń amerykański. [22] S o m b r e r o - hiszpański kapelusz oszerokim rondzie. X.John Ferrier rozmawia z prorokiem Upłynęło trzy tygodnie od wyjazdu Jeffersona Hope i jego towarzyszy z Salt Lake City.W Johnie Ferrier serce zamierałona myœl o powrocie młodzieńca i zwišzanš z tym,nieuchronnš rozłškš z przybranš córkš.Lecz jej rozpromieniona i szczęœliwa twarzyczka godziła go z tym zamęœciem,bardziej niż jakikolwiek inny argument.Od dawna już twardo postanowił w swym nieulękłym sercu,że za nic nie zgodzi się wydać córki za mormona.Nie uznawał takiego małżeństwa i zapatrywał się na nie jak na coœ hańbišcego i uwłaczajšcego ludzkiej godnoœci.Cokolwiek myœlał o religii mormonów,na tym punkcie był nieubłagany.Musiał jednak milczeć jak zaklęty,bo w owych czasach niebezpiecznie było zdradzić się w kraju mormonów ze swš nieprawomyœlnoœciš. Tak,było niebezpiecznie...tak niebezpiecznie,że nawet najœwiętsi ze œwiętych jedynie szeptem,z zapartym oddechem odważali się wyrażać swe zdanie,z obawy,iż jakieœ nieopatrzne słowomoże być Ÿle zrozumiane i œcišgnie na nich natychmiastowš karę.Ofiary przeœladowaniasame stały się teraz przeœladowcami i to nie przebierajšcymi w œrodkach.Ani sewilska inkwizycja,ani niemieckie Fehmgerichty,ani tajne organizacje włoskienie zdołały puœcić w ruch tak strasznej maszyny jak ta,która rzuciła cień na cały stan Utah. Nieuchwytnoœć i tajemniczoœć tej zdołali ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż9PIc :™c c ;ü&! <" Đ c €=ň-‡c >y<ď organizacji czyniły jš podwójnie strasznš.Wydawała się wszechpotężna i wszechwiedzšca,ale nie było jej ani widać,ani słychać.Człowiek,który odważył się wystšpić przeciw koœciołowi,ginšł i niktnie potrafił powiedzieć,co się z nim stało.Żona i dzieci czekały nań w domu,ale nie zdarzyło się,by wrócił i powiedział,co go spotkało ze strony tajemniczych sędziów.Nie przemyœlane słowo czy nieoględny czyn pocišgały za sobš zagładę,a nikt nie umiał powiedzieć,na czym polegała ta okropna siła,która zacišżyła nad wszystkimi.Nic więc dziwnego.że ludzie chodzili wystraszeni i nanajwiększym nawet pustkowiu słowem bali się zdradzić trapišce ich wštpliwoœci. Poczštkowo ta tajemnicza i straszna potęgaœcigała tylko tych mało pokornych,którzy przyjšwszy wiarę mormonów chcieli jš zreformować albo porzucić.Wkrótce jednak rozszerzyła swój zasięg.Dojrzałych kobiet było mało,a zatem wielożeństwo pozostawało czystš teoriš.Dziwne pogłoski poczęły więc kršżyć na ten temat;opowiadano sobie o pomordowanych imigrantach,o napadach i porwaniach z obozów tam,gdzie nigdy dotšd nie widziano Indian.Jakieœ nowe kobiety pokazały się w haremach starszych braci:zapłakane,zmizerowane,nosiły na twarzach œlady nieustannego przerażenia.ZapóŸnieni w górach podróżni opowiadali o bandach zbrojnych,zamaskowanych ludzi,którzy bez szelestu,jak duchy,przemykali w ciemnoœciach.Te poczštkowo niejasne pogłoski nabrały póŸniej wyraŸnego kształtu,a powtarzane raz po raz,przybrały wreszcie konkretne nazwy.Do dziœ w samotnych ranczach Zachodu z drżeniem w sercu wspomina się ponurš i złowieszczš nazwę „Danitów ” albo „Aniołów-Mœcicieli ”. Bliższe zetknięcie się z tš organizacjš,siejšcš taki postrach,zwiększało jeszcze przerażenie,jakie budziła ona w umysłach ludzkich.Nikt nie wiedział,kto należy,a kto nie należy do tego bezlitosnego stowarzyszenia.Nazwiska uczestników krwawych zbrodni i gwałtów,których dokonywano pod płaszczykiem religijnym,trzymano w œcisłej tajemnicy.Szczery przyjaciel,któremu zwierzyłeœ się z nieufnoœci do proroka i jego misji na ziemi,mógł być jednym z tych,co przyjdš w nocy,by ogniem i mieczem dochodzić najokropniejszego zadoœćuczynienia.Dlatego sšsiad bał się sšsiada i nikt nie mówił o tym,co mu cišżyło na sercu. Pewnego pięknego ranka John Ferrier zbierał się właœnie w pole,gdy doleciał go szczęk odsuwanej zasuwy.Wyjrzał oknem i zobaczył krzepkiego,jasnowłosego mężczyznę w œrednim wieku,idšcego œcieżkš ku domowi.Poznał w przybyszu samego wielkiego Brighama Younga i poczuł,jak na ten widok serce podchodzi mu pod gardło.Pełen najczarniejszych przeczuć – wiedział bowiem,że taka wizytanie wróży nic dobrego –wybiegł na próg,bypowitać wodza mormonów. Young ozięble odpowiedział na jego powitanie i z poważnš minš pozwolił się zaprowadzić do bawialni. –Bracie Ferrier – powiedział siadajšc i badawczo patrzšc na farmera spod swych jasnych rzęs.–Wyznawcy prawdziwej wiarybyli ci dobrymi przyjaciółmi.Podnieœli cię napuszczy konajšcego z głodu.Nakarmili cię i napoili,bezpiecznie przywiedli do Wybranej Doliny. Hojnie nadzielili ziemiš i pozwolili podswojš opiekš dojœć do wielkich bogactw.Czynie tak? – Tak – odparł John Ferrier.. –W zamian za to zażšdaliœmy tylko jednego:byœ przyjšł prawdziwš wiarę i pod każdym względem stosował się do naszych zwyczajów.Obiecałeœ nam to i –jeœli ludzie mówiš prawdę – nie dotrzymałeœ.. –Jak to nie dotrzymałem?–zapytał z wyrzutem Ferrier.–Czy nie wniosłem mego działu do wspólnej kasy?Czy nie chodzę do koœcioła?Czy nie... –Gdzież sš twe żony?–zapytał Young rozglšdajšc się wkoło.–Przywołaj je,bym je mógł pozdrowić. –Tak,nie ożeniłem się,to racja –odparł Ferrier.–Ale kobiet jest mało i sš bracia,którzy majš większe do nich prawo niż ja.Zresztš nie jestem samotny.Mam córkę,która o mnie dba. –Właœnie o niej chcę z tobš pomówić – rzekł wódz mormonów.–Wyrosła na prawdziwy kwiat Utahu i pozyskała sobie sympatię wielu dostojnych ludzi naszego kraju. John Ferrier jęknšł wewnętrznie. –Opowiadajš o niej historię,której nie chciałbym wierzyć...że jest zaręczona z poganinem [23] .Muszš to być złe plotki.Cóżgłosi trzynaste przykazanie œwiętego Józefa Smitha? „Niech każda dziewczyna prawdziwej wiarypoœlubi jednego z wybranych;poœlubiajšc bowiem poganina,zgrzeszy ciężko ”.A skorotak,nie może być,abyœ ty,wyznawca naszej œwiętej wiary,pozwolił córce złamać to przykazanie. John Ferrier milczał,nerwowo kręcšc w ręku pejcz. –Szczeroœć twej wiary poddana będzie tej jednej próbie...tak orzekła Œwięta Rada Czterech.Dziewczyna jest młoda.Nie nalegamy,by wyszła za starego,i nie chcemy też pozbawiać jej prawa wyboru.My,starsi,mamy dużo ciołek [24] ,ale musimy pomyœleć i o naszych dzieciach.Stangerson ma syna i Drebber ma syna.Każdy z nich z radoœciš weŸmie twš córkę pod swój dach.Niech więc wybierze któregoœ z nich.Sš młodzi,bogaci i naszej wiary.Co o tym myœlisz? Ferrier zmarszczywszy brwi milczał przezchwilę. –Musicie dać nam trochę czasu – powiedział wreszcie.–Moja córka jest bardzo młoda... ledwie dojrzała do małżeństwa. –Dajemy jej miesišc do namysłu –odparł Young wstajšc.– Po miesišcu musi się zdecydować. Już w drzwiach odwrócił się,czerwony,z gniewnie błyszczšcymi oczami. –Lepiej byłoby dla ciebie,Johnie Ferrier – zagrzmiał –gdyby twoje i jej koœci bielały na Sierra Blanco,niż gdybyœ swš mizernš wolę chciał przeciwstawić rozkazom Œwiętej Czwórki! Z groŸnym gestem odwrócił się,a John Ferrier usłyszał jeszcze skrzyp jego ciężkich kro- ków na żwirze dróżki. Wcišż siedział skamieniały,z łokciami wspartymi na kolanach,i rozmyœlał,co i jak ma powiedzieć córce,gdy nagle poczuł na ramieniu jej delikatnš ršczkę.Uniósł oczy i zobaczył, że Lucy stoi przy nim.Od jednego spojrzenia na jej bladš,przerażonš twarzyczkę zrozumiał, że słyszała wszystko. –Musiałam słyszeć –odpowiedziała na nieme pytanie ojca.–Jego głos słychać byłow całym domu.Och,ojcze,co teraz poczniemy? –Nie martw się –odrzekł przycišgajšc jš do siebie i czule głaszczšc szorstkš dłoniš jej jasne włosy.– Jakoœ to będzie.Nie zechcesz chyba porzucić swego kochanego chłopca dla któregoœ z tych drabów,prawda? Odpowiedziała mu cichym szlochem i lekkim uœciœnieniem ręki. – Nie,oczywiœcie nie.Nie chciałbym słyszećz twych ust innej odpowiedzi.To poczciwy chłopak i dobry chrzeœcijanin.Więcej wart od tych mormonów,mimo ich modłów i kazań. Jutro kilku ludzi jedzie do Nevady.Zawiadomię go więc,w jakich jesteœmy opałach.Jeœli go dobrze znam,przyleci szybciej niż błyskawica. Słowa te wywołały uœmiech na zapłakanej twarzyczce Lucy. –Gdy tu już będzie,potrafi znaleŸć radę –powiedziała.–Ale boję się o ciebie.Ludzie mówiš...opowiadajš takie straszne rzeczy o tych,którzy się sprzeciwili woli proroka.Zawsze spotyka ich jakieœ nieszczęœcie. –Myœmy się mu jeszcze nie sprzeciwili –odrzekł John.–Będziemy mieli czas się strzec, gdy do tego dojdzie.Mamy jeszcze cały miesišc przed sobš.A w ostatecznoœci zwiejemy z Utah. – Porzucić Utah!! – Tak wypadnie.. – Ale co z farmš?? –Spieniężymy,co się da,a resztę zostawimy.Prawdę mówišc,już nieraz o tymmyœlałem. Zbrzydło mi to cišgłe uginanie karku,jak oni to robiš,przed tym ich przeklętym prorokiem. Jestem wolnym Amerykaninem i nie potrafię tego.I za staryjestem na naukę.Jeœli raz jeszcze wlezie nam w paradę,gotówem go poczęstować porzšdnš porcjš grubego œrutu. – Oni nie pozwolš nam wyjechać – zauważyła Lucy.. –Zaczekamy na Jeffersona,a potem szybko to załatwimy.Tymczasem nie trap się,kochanie,i nie płacz.Bo gdy cię ujrzy takš zmartwionš,nigdy mi tego nie przebaczy.Nie ma się czego bać,bo i nie mażadnego niebezpieczeństwa. Pewny ton Johna Ferrier nie zdołał zwieœć Lucy.Zauważyła,że jej przybrany ojciec tego wieczora niezwykle starannie zaryglował drzwi i uważnie oczyœcił i nabiłstarš,zardzewiałš strzelbę,która wisiała na œcianie w jego sypialni. -------- [23] Mormoni,uważajšc się za œwiętych,nazywali ludzi innej wiary „poganami ”. [24] Heber C.Kimball w jednym ze swych kazań w tak czuły sposób wspomniał o setce swoich żon (przyp.Auto- ra). XI.Wyœcig o życie Nazajutrz po rozmowie z prorokiem mormonów John Ferrier udał się rankiem do Salt Lake City.Odszukał tam swego znajomego,który jechał w góry Nevady i przez niego posłał wiadomoœć Jeffersonowi Hope.Szczegółowo powiadomiłgo o nieuchronnym niebezpieczeństwie wiszšcym nad nimi i usilnie prosił o natychmiastowe przybycie.Załatwiwszy to odetchnšł z ulgš i już w lepszym nastroju wybrał się w powrotnš drogę. Podjeżdżajšc do domu zdziwił się na widok dwóch koni przywišzanych do słupów po bokach bramy.Ale jeszcze bardziej zdziwił go widok dwóch młodzieńców,którzy bez ceremonii rozgoœcili się w jego bawialni.Jeden z nich,o długiej,bladej twarzy,siedział wygodnie odchylony w fotelu na biegunach,z nogami opartymi o kominek.Drugi,młodzieniec o iœcie byczym karku i nalanych rysach nieokrzesanej twarzy,stał przed frontowym oknem,trzymajšc ręce w kieszeniach i gwiżdżšc jakiœ znany psalm.Obaj skinęli głowami Ferrierowi na powitanie,a ten,który siedział,zaczšł rozmowę. –Możliwe,że pan nas nie zna.To jest syn starszego brata Drebbera,a ja nazywam sięJózef Stangerson.Razem z panem wędrowaliœmy przez pustynię,kiedy to Bóg wycišgnšł dłoń i przyjšł pana do swej prawdziwej owczarni. –Jak i przyjmie cały lud w naznaczonym czasie –odezwał się drugi nosowym głosem.– Boży młyn miele wolno,ale na drobny pył. John Ferrier skłonił się chłodno.Odgadł,kim sš jego goœcie. –Przyjechaliœmy – cišgnšł Stangerson –za radš naszych ojców,by prosić o rękę pańskiej córki dla tego,który spodoba się panu i jej.A że ja mam tylko cztery żony,gdy brat Drebber ma ich siedem,sšdzę,że powinienem mieć pierwszeństwo. –Nie,nie,bracie Stangerson –zaoponował drugi z goœci.–Nie chodzi o to,ile kto z nas ma żon,lecz na ile może sobie pozwolić.Mój ojciec oddał mi teraz wszystkie swoje młyny i jestem bogatszy od ciebie. –Ale ja mam lepsze widoki – goršco odparłStangerson.–Kiedy Bóg powoła do siebie mego ojca,odziedziczę jego garbarnie i innefabryki.Poza tym jestem starszy od ciebie izajmuję wyższe stanowisko w hierarchii koœcielnej. –Niech dziewczyna zadecyduje –odrzekł młody Drebber z samolubnym uœmiechem patrzšc w lustro.– Jej pozostawmy wybór..Podczas tego dialogu John Ferrier stał w drzwiach pienišc się ze złoœci.Z trudem się hamował,by nie smagnšć goœci pejczem po plecach. –Słuchajcie – powiedział wreszcie,podchodzšc do nich,–Przyjdziecie,kiedy moja córka was zawoła,a przedtem nie życzę sobie oglšdać waszych twarzy. Młodzi mormoni patrzyli na niego ze zdziwieniem.W ich oczach ten wzajemny spór o dziewczynę był tylko najwyższym zaszczytem dla niej i dla jej ojca. –Macie dwa wyjœcia z tego pokoju –krzyknšł Ferrier.–Przez drzwi i przez okno.Wybierajcie! Jego smagła twarz przybrała taki gniewny wyraz,że obaj goœcie skoczyli na równe nogi i wycofali się co prędzej.Stary farmerszedł za nimi do drzwi. –Gdy już będziecie w siodłach,powiecie mi,jak rozstrzygnęliœcie spór – rzekł sardonicznie. –Zapłacisz nam za to!–krzyknšł Stangersonblady z wœciekłoœci.– Nie usłuchałeœ proroka i Rady Czterech.Będziesz tego żałował do końca życia. –Gniew Pana spadnie na ciebie –wołał młody Drebber.–Odwróci On swe oblicze i ukarze cię! –A więc ja zacznę od karania!– wykrzyknšłrozwœcieczony Ferrier i byłby skoczył na górę po strzelbę,gdyby Lucy nie schwyciła go za rękę.Nim zdołał się uwolnić,odległy tętent kopyt powiedział mu,że obaj młodzieńcy sš już daleko. –Obłudni młodzi nicponie!– wołał Ferrier ocierajšc pot z czoła.– Wolę ujrzeć cię w grobie,moje dziecko,aniżeli żonš któregoœ znich. –I ja też to wolę,ojcze –odparła z żarem w głosie.–Na szczęœcie Jefferson niedługojuż tu będzie. –Tak,wkrótce powinien tu być.Im prędzej,tym lepiej,bo nie wiadomo,co oni teraz wymyœlš. Istotnie czas już był najwyższy,by ktoœ energiczny i mšdry radš i czynem przybył z pomocš staremu,dzielnemu farmerowi i jego przybranej córce.Dotychczas w historiicałego osiedla nie zanotowano jeszcze wypadku jawnego oporu wobec woli starszych.Gdy więc znacznie mniejsze wykroczenia karano tak bezwzględnie,jaki los musiał czekać tych,co odważyli się na otwartš rebelię?Ferrier wiedział,że nie uratuje go ani jego bogactwo,ani poważanie,jakim się cieszył.Inni,nie mniej znani i bogaci,zniknęli tajemniczo,a ich dobra przekazano koœciołowi.Ferrier był odważnym człowiekiem,lecz drżał na myœl o zagadkowej, niepojętej groŸbie,która nad nim zawisła.Œmiało stawiłby czoło każdemu uchwytnemu niebezpieczeństwu,lecz to nieznane wyprowadzało go z równowagi.Ukrywał,jakmógł,swe obawy przed córkš,lekceważył sobie nawet całš sprawę,ale ona bystrym,kochajšcym okiem widziała,jak nadtym cierpi. Farmer przypuszczał,że Young nie pozostawi go w spokoju i że da o sobie znać.I nie mylił się,choć to przypomnienie nadeszło w zupełnie niespodziewanej formie.Zbudziwszy się nazajutrz,ku swemu zdziwieniu,znalazł kartkę papieru przypiętšdo kołdry.Na tej kartce widniały słowa skreœlone wyraŸnymi,rozstrzelonymi literami:D o p o p r a w y p o z o s t a j e c i d w a d z i e œ c i a d z i e w i ę ć d n i, a p o t e m... Nieubłagana stanowczoœć i szybkoœć działania były straszniejsze od samej groŸby.Johna Ferrier zaniepokoiło,jak to ostrzeżenie dostało się do jego pokoju.Służba sypiała w oddzielnym budynku,a drzwi i okna domu były mocno zamknięte.Zmišł kartkę i nic nie powiedział córce,lecz wypadek wywarł na nim wielkie wrażenie.Te dwadzieœcia dziewięć dni stanowiły najwidoczniej resztę z miesišca zwłoki obiecanej mu przez Younga.Jakaż siła czy męstwo mogły się przeciwstawić takiej tajemniczej potędze?Ręka,która przypięła Ferrierowi tę kartkę,mogła równie dobrze przeszyć mu serce we œnie.Lecz jeszcze większego wstrzšsu doznał następnego ranka.Właœnie zasiedli do œniadania,kiedy Lucy,krzyknšwszy ze zdziwienia, wskazała w górę.Na œrodku sufitu nakreœlono,zapewne opalonym patykiem,wielkš cyfrę 28. Lucy nie zrozumiała tego,a Ferrier wolał jej nie tłumaczyć.Całš najbliższš noc przesiedział na czatach ze strzelbš w pogotowiu.Nic nie widział i nic nie słyszał,a jednak rankiem na zewnętrznej stronie drzwi ujrzał wymalowane wielkie 27. Dzień szedł za dniem i każdego ranka Ferrier niezmiennie stwierdzał,że wrogowie prowadzš œcisły rachunek i w jakiœ zagadkowy sposób znaczš,co mu jeszcze pozostało z podarowanego miesišca.Czasem tajemnicze liczby zjawiałysię na œcianach,czasem na podłodze, czasem zaœ na karteczkach przyczepionych do ogrodowych wrót lub płotu.Mimo nieustannej czujnoœci nie mógł wyœledzić,skšd się biorš te codzienne ostrzeżenia.Na ich widok ogarniał go niemalzabobonny lęk.Zdziczał,był u kresu sił,a oczy jego przybrały zalękniony wyraz szczutego zwierzęcia.Teraz pozostała mu już tylko jedna nadzieja:powrót młodego myœliwca z Nevady. Jefferson zaœ nie dawał znaku życia.Liczbymalały,dzień po dniu,a on milczał.Na każdytętent konia,na krzyk woŸnicy stary farmerbiegł do wrót z nadziejš,że pomoc nareszcie nadchodzi.W końcu,gdy ujrzał,że pięć zamieniło się w cztery,a cztery w trzy,całkiem upadł na duchu i stracił resztkę nadziei.Wiedział,że sam jeden przy słabej znajomoœci gór otaczajšcych osiedlejest zupełnie bezradny.Bardziej uczęszczane drogi były bacznie strzeżone inie można było nimi przejœć bez zezwoleniaRady.Czego by Ferrier nie przedsięwzišł,dokšdby się nie obrócił,nie mógł uniknšć grożšcego mu ciosu.Lecz mimo wszystko twardo stał przy swoim:raczej zginie,a nie da zgody na to,couważał za hańbę dla córki. Pewnego wieczoru siedział pogršżony w swych troskach i goršczkowo szukał jakiegoœ wyjœcia z tragicznej sytuacji.Tego ranka na œcianie domu ujrzał liczbę 2.Jutrzejszy dzień zatem był ostatnim z udzielonej mu zwłoki.Co się póŸniej stanie?Jego wyobraŸnia malowała mu najstraszniejsze,tajemnicze obrazy.A córka...jaki los jš czeka po jego œmierci?Czy nie ma żadnej nadziei,aby przerwać tę niewidzialnš sieć,którš ich omotano?Głowa opadła mu na stół i załkałmyœlšc o własnej bezsilnoœci. tej zdołali ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż?Pc @߁c A`<9 Bœ$Íc€Ci3 PAle co to?W martwej ciszy doleciało go leciutkie chrobotanie,ledwie uchwytne,ale wyraŸne w głuchym spokoju nocy.Dochodziło od drzwi.Ferrier wczołgał się do sieni i nadstawił ucha.Kilka chwil było cicho,a potem leciutkie,zagadkowe skrobanie znów się powtórzyło.Ktoœ bardzodelikatnie stukał w jednš z desek drzwi.Czyto był nocny morderca,który przyszedł,by wykonać wyrok tajnego trybunału?A może to jakiœ wysłannik mormonów kreœlił ostrzeżenie,że nadszedł ostatni dzień udzielonej łaski.John Ferrier pomyœlał,że œmierć jest lepsza od dręczšcej go niepewnoœci.Skoczył naprzód,odepchnšł rygiel i jednym szarpnięciem otworzył drzwi. Na dworze było cicho i spokojnie.Noc była piękna,gwiazdy jasno błyszczały na niebie. Ferrier miał przed sobš,jak na dłoni,mały,frontowy ogródek zamknięty ogrodzeniem i bramš,ale ani tu,ani na drodze nie dostrzegł żywego ducha.Westchnšwszy z ulgš,spojrzał w lewo i w prawo,aż wreszcie przypadkowo rzucił okiem w dół i ze zdumieniem ujrzał u swych stóp jakiegoœ człowieka,który z rozrzuconymi rękami i nogami leżał twarzšdo ziemi.Stary farmer tak się przeraził,że oparł się plecami o œcianę i zacisnšł rękš usta,by stłumić mimowolny okrzyk.W pierwszej chwili myœlał,że ten człowiek jest ranny lub że umiera.Ale gdy przyjrzał mu się uważniej,spostrzegł,że czołga się on po ziemi i wœlizguje do korytarza cicho iszybko jak wšż.W domu zerwał się na nogi,zatrzasnšł drzwi i wtedy zdumiony farmer ujrzał przed sobš stanowcze i surowe oblicze Jeffersona Hope. –W imię Ojca i Syna!...–westchnšł wówczas.– Jakżeœ mnie przeraził.Czemu ażw taki sposób wchodzisz do domu? –Niech pan mi da co zjeœć –ochrypłym głosem odparł Hope.– Od czterdziestu oœmiu godzin nie straciłem chwili czasu na kęs strawy czy łyk wody.–Rzucił się na zimne mięso i chleb,które po kolacji zostałyna stole,i zaczšł je pożerać łapczywie. – Czy Lucy trzyma się dobrze??– zapytał po zaspokojeniu pierwszego głodu. – Tak..Nie zdaje sobie sprawy z niebezpieczeństwa. –To dobrze.Dom jest gęsto obstawiony.Dlatego musiałem się czołgać.Mogš być diabelnie czujni,ale nie zdołajš pochwycić myœliwca Washoe [25] . John Ferrier odżył,gdy poczuł przy sobie oddanego sprzymierzeńca.Chwycił szorstkšdłoń Jeffersona i uœcisnšł jš serdecznie. –Można być z ciebie dumnym,chłopcze – powiedział.– Niewielu znalazłbym takich,którzy zgodziliby się podzielić nasze troski i niebezpieczeństwa. – Trafiłeœ w sedno,,ojcze – odparł młody myœliwy..– Szanuję cię i czczę,,ale gdybyœ ty sam wpadł w takš kabałę,zastanowiłbym się mocno przed wejœciem w to gniazdo os.Przybyłem tu dla Lucy i prędzej w Utah będzie mniej o jednego Hope'a,niż jej włos spadnie z głowy. – Cóż poczniemy?? –Jutro mija ostatni dzień z danego panu terminu i jeœli natychmiast nie zacznie pan działać,będziecie zgubieni.W Kanionie Orła mam ukrytego muła i dwa konie.Ile ma pan pieniędzy? – Dwa tysišce dolarów w złocie i pięć tysięcy w banknotach.. –Wystarczy.Ja mam też tyle.Musimy góramiprzedostać się do Carson [26] .Niech pan zbudzi Lucy.Dobrze,że służba œpi poza domem. Kiedy Ferrier budził Lucy i przygotowywał jš do drogi,Jefferson Hope spakował całe jedzenie,jakie znalazł,i napełnił kamienny dzban wodš.Wiedział z własnego doœwiadczenia, że w górach Ÿródła sš rzadkie i leżš daleko od siebie.Ledwie skończył,wszedł farmer z córkš,oboje jużubrani i gotowi do drogi.Powitanie kochanków było czułe,choć krótkie,bo czasnaglił,a dużo pozostawało do zrobienia. –Musimy zaraz ruszać –powiedział Jefferson Hope głosem cichym,lecz stanowczym,jak człowiek,który się dobrze orientuje w niebezpieczeństwie,lecz jest gotów powitać je z otwartš przyłbicš.– Drzwi frontowe i kuchenne sš strzeżone,alezachowujšc ostrożnoœć,możemy się wymknšć bocznym oknem i przejœć polami.Zgoœcińca mamy już tylko dwie mile do Kanionu Orła,gdzie czekajš konie.O œwicie powinniœmy już być na pół drogi w górach. – A jeżeli nas zatrzymajš??– zapytał Ferrier. Hope uderzył dłoniš po rewolwerze wystajšcym spod kurtki. –Jeœli będzie ich za dużo,jak na nasze siły,dwóch lub trzech pójdzie za nami –powiedział uœmiechajšc się złowrogo. Zgasili,œwiatło i Ferrier wyjrzał z okna na swoje pola,które miał teraz na zawsze opuœcić. Zdołał jednak już się zżyć z tš bolesnš myœlš,bo troska o honor i szczęœcie córki przeważyły nad żalem za majętnoœciš.Wszystko wkoło tchnęło takim błogim spokojem – drzewa szumišce liœćmi i szerokie,ciche łany –że trudno było sobiewyobrazić,by gdzieœ wœród nich czyhali mordercy.Lecz blada twarz i stwardniałe rysy młodego myœliwego wskazywały,że podrodze widział wiele strasznych rzeczy. Ferrier trzymał w ręku worek z pieniędzmi,Jefferson –skšpy zapas żywnoœci i wody,a Lucy – węzełek z kilkoma najcenniejszymi drobiazgami.Wolno iostrożnie otworzyli okno, zaczekali,aż ciemna chmura przesłoniła niebo,i kolejno wysunęli się do ogródka.Z zapartym oddechem,skurczeni,przeœliznęli się pod sam płot i szli wzdłuż niego ku wyrwie wychodzšcej na łany zboża.Gdy już byli przy niej,młody myœliwy schwycił nagle swych towarzyszy za ręce i pocišgnšł w cień.Tu cicho leżeli dygoczšc z niepokoju. Na szczęœcie dla nich Jefferson Hope,dziękidługiemu doœwiadczeniu nabytemu w prerii,miał słuch rysia.Ledwie bowiem zdšżyli przykucnšć,doleciało ich żałosne pohukiwanie sowy o parę jardów od nich.Natychmiast odpowiedziało mu podobneskšdsiœ z pobliża.W tej samej chwili jakaœ niewyraŸna postać wychynęła z wyrwy w płocie,do której zdšżali zbiegowie,i raz jeszcze powtórzyła płaczliwe wołanie sowy.Na ten głos z ciemnoœci wyłonił się drugi człowiek. –Jutro o północy –powiedział pierwszy z nich,najwidoczniej wódz.–Kiedy kozodój odezwie się trzy razy. – Dobrze – odparł drugi..– Czy mam zawiadomić brata Drebbera?? – Zawiadom go i powiedz,,by powtórzył tenrozkaz dalej.Dziewięć do siedmiu! –Siedem do pięciu!– rzekł tamten i obaj zniknęli w przeciwnych kierunkach.Rozmowęswš zakończyli widocznie hasłem i odzewem.Ledwie ich kroki zamarły w oddali,Jefferson Hope zerwał się z ziemi,dopomógł swym towarzyszom przejœćprzez wyrwę i co sił w nogach zaczęli biecpolami.Biegnšc,młody myœliwy podtrzymywał,a nawet niósł Lucy,gdy zabrakło jej sił. –Szybko!Szybko!–szeptał od czasu do czasu.–Już przeszliœmy linię czat.Wszystko zależy od poœpiechu.Szybko!Szybko! Wydostawszy się na goœciniec raŸno posuwali się naprzód.Raz tylko dostrzegli kogoœ,ale nawet i wówczas udało im się skryć w polu i umknšć niepostrzeżenie.Tuż przed miastem myœliwy zboczył na kamienistš,wšskš œcieżkę wiodšcš prosto wgóry.Dwa czarne,skaliste szczyty majaczyły w mroku nad nimi,a wšwóz między tymi szczytami był właœnie Kanionem Orła,gdzie czekały konie.Z nieomylnym instynktem Jefferson Hope odnajdywał krętš drogę między potężnymi głazami i wzdłuż wyschniętych potoków.W końcu dotarł do zacisznego zakštka za złomami skał,gdzie stały przywišzane wierne zwierzęta.Lucy wsadzono na muła, a stary Ferrier,nie wypuszczajšc worka z pieniędzmi,dosiadł j ednego z koni.Jefferson Hope ujšł drugiego za cugle i powiódł zbiegów urwistš,niebezpiecznš œcieżynš. Była to prawdziwie karkołomna droga dla ludzi nie obytych z najdzikszš przyrodš.Z jednej strony œcieżyny,co najmniej na tysišc stóp w górę,piętrzyła się potężna skalna œciana, czarna,posępna i groŸna,pokarbowana długimi żyłami bazaltu,podobnymi do żeber skamieniałego potwora.Po drugiej stronie –kamienie i głazy,zwalone w dzikim chaosie,uniemożliwiały przejœcie.Między tymi dwoma przeszkodami wiła się œcieżynka miejscami tak wšska, że można się było posuwać po niej tylko gęsiego,i taknierówna,że dostępna jedynie dla wytrawnych jeŸdŸców.Lecz mimo tych trudnoœci i niebezpieczeństw zbiegowie jechali z lekkim sercem,bo każdy krok oddalał ich od okrutnego despotyzmu,przed którym musieli uchodzić. Niebawem jednak przekonali się,że wcišż jeszcze sš w zasięgu prawa mormonów.Dotarli właœnie do najdzikszego inajodludniejszego zakštka przełęczy,gdy Lucy krzyknęła z przerażenia i wskazała rękš w górę.Na skale,która panowała nad drogš,kontrastowo występujšc na tle nieba,stał samotny szyldwach.Dostrzegł ichw tej samej chwili,co oni jego.W cichym wšwozie donoœnie rozbrzmiało wojskowe zawołanie: – Kto idzie?? –Podróżni zdšżajšcy do Nevady – odparł Jefferson Hope kładšc rękę na strzelbie zawieszonej u siodła. Widzieli,jak samotny szyldwach zniżył lufę swojej strzelby i bacznie patrzał w dół,jakby niezadowolony z odpowiedzi. – Z czyjego zezwolenia??– zapytał. –Œwiętej Czwórki –odparł Ferrier.Ze swegodoœwiadczenia wiedział,że jest to najwyższy autorytet mormonów,na który można się powołać. – Dziewięć do siedmiu – krzyknšł szyldwach.. –Siedem do pięciu –szybko odpowiedział Jefferson Hope,przypomniawszy sobie odzew słyszany w ogrodzie. – PrzejdŸcie i niech Bóg was prowadzi – odparł głos z góry.. Za tym posterunkiem œcieżka się rozszerzała i konie mogły już pójœć kłusa.Obejrzawszy się za siebie zbiegowie dojrzeli jeszcze sylwetkę samotnego szyldwacha wspartego na strzelbie i zrozumieli,że udało im się minšć najbardziej wysuniętš czatę wybranego ludu.Przed sobš mieli już wolnoœć. -------- [25] W a s h o e -plemię Indian zamieszkujšcych w Nevadzie. [26] C a r s o n C i t y - stolica Nevady. XII.Aniołowie-Mœciciele Całš noc jechali labiryntem wšwozów,krętymi,kamienistymi œcieżkami.Kilkakrotnie zbłšdzili,ale za każdym razem zażyłoœć Jeffersona Hope z górami pozwalała mu odnaleŸć dobrš drogę.O œwicie ujrzeli wspaniałe,choć dzikiepiękno krajobrazu.Ze wszystkich stron, aż po daleki horyzont,otaczały ich wysokie góry w œnieżnych czapach,spoglšdajšce na siebie przez ramię.Skaliste œciany wšwozu były tak urwiste,że zdawało się,iż porastajšce je modrzewie i jodły wiszš nadgłowami zbiegów i za lada podmuchem wiatru runš na nich.Nie były to płonne obawy,gdyż dno kamienistego wšwozu gęstozaœciełały drzewa i głazy stršcone wiatrem.Raz nawet tuż za zbiegami zleciał wielki głaz,głuchym łoskotem budzšc gromkie echo w skalnej gardzieli i przynaglajšc zmęczone konie do rozpaczliwego galopu. W miarę wznoszenia się słońca białe czapyna szczytach zapalały się kolejno jak lampiony na festiwalu,aż wreszcie zapłonęły purpurš.Ten wspaniały widok podniósł na duchu trójkę zbiegów i dodał im nowych sił.Zatrzymali się przy dzikim potoczku górskim,wypływajšcym ze skalnejrozpadliny.Napoili konie i sami szybko się pożywili.Lucy i jej ojciec chętnie wypoczywaliby dłużej,ale Jefferson Hope był nieubłagany. –Na pewno już goniš za nami –mówił.– Wszystko teraz zależy od poœpiechu.Gdy wreszcie znajdziemy się w Carson,będziemymogli wypoczywać do końca życia. Cały dzień przedzierali się wšwozami i pod wieczór obliczyli,że co najmniej trzydzieœcimil musi ich dzielić od wrogów.Na noc,dla osłony przed wiatrem,schronili się pod skalny występ i tulšc się do siebie przespaliparę godzin.Ale już o brzasku znów byli w drodze.Nie czuli za sobš żadnej pogoni i Jefferson Hope już zaczšł przypuszczać,żeszczęœliwie wydostali się z ršk tej strasznej organizacji,której gniew wzbudzili.Nie podejrzewał jednak,jak daleko sięga jej żelazna dłoń i jak szybki i miażdżšcy jest jej chwyt.Mniej więcej w połowie drogi,drugiego dnia ucieczki,skończył się skšpy zapas żywnoœci.Hope mało się tym przejšł, bo w górach łatwo było o zwierzynę,a jego strzelba nieraz go już ratowała od głodowej œmierci.Wyszukał więc jakiœ spokojny zakštek,nazbierał suchych gałęzi i rozpalił ogień, przy którym jego towarzysze mogli się rozgrzać –byli już niemal pięć tysięcy stóp nad powierzchniš morza i ostre,chłodne powietrze dawało imsię we znaki.Potem przywišzał konie, powiedział Lucy do widzenia,przerzucił strzelbę przez ramię i ruszył na poszukiwanie szczęœcia.Obejrzawszy się zobaczył jeszcze starego mężczyznę i młodš dziewczynę skulonych przy jasnym ogniu i trzy nieruchome zwierzęta za nimi.Za chwilę skały przysłoniły mu i ten widok. Hope szedł wšwozami parę mil i nic nie upolował,choć ze œladów na korze drzew i po innych znakach widział,że musi tu być sporo niedŸwiedzi.W końcu po dwóch czy trzech godzinach bezowocnych poszukiwań zaczšł w rozpaczy przemyœliwać nad powrotem,gdy przypadkiem spojrzawszy w górę ujrzał coœ,co natchnęło go radoœciš.Na skalistym występie górskiego szczytu,trzysta czy czterysta stóp nad nim,stało zwierzę podobne do owcy,zbrojnejednak w parę olbrzymich rogów.Wielki rogacz – bo tak go nazywano –stał pewnie na straży stada,które pasło się ukryte przed oczami myœliwego.Na szczęœcie zwierzę patrzyło w innš stronę.Jefferson Hope położył się na brzuchu,oparł strzelbęo kamień i długo mierzył,nim pocišgnšł za cyngiel.Zwierzę skoczyło w górę,chwilę chwiało się nad brzegiem przepaœci i wreszcie z łoskotem runęło w dół. Zdobycz była za ciężka,by dŸwigać jš w całoœci.Myœliwy zadowolił się więc wycięciem szynki i częœci mięsa z boku.Potem zarzucił trofeum na ramię i szybko ruszył w powrotnš drogę,gdyż poczynało się zmierzchać.Lecz już po paru krokach przekonał się,jakie trudnoœci go czekajš.W łowieckim zapale wyszedł dalekopoza znane sobie wšwozy i teraz z trudem odnajdywał drogę.Wšwóz,w którym się znalazł,miał liczne rozgałęzienia tak uderzajšco do siebie podobne,że nie można ich było rozróżnić.Z milę lub więcej szedł jednym z nich, aż doszedł do górskiego potoku,którego przedtem wcale nie widział.Przekonany,że zabłšdził,zawrócił w innš stronę z podobnym wynikiem.Noc zbliżała się szybko i prawie było już ciemno,gdy wreszcie znalazł się w znanym sobie wšwozie.Ale nawet wtedy trudno mu było utrzymać się na właœciwej drodze.Księżyc jeszcze nie wzeszedł,a wysokie skały po obu stronach rzucały gęsty cień.Uginajšc się pod ciężarem zdobyczy,zmożony trudami,Hope wlókł się naprzód,a pocieszała go tylko myœl,że każdy krok zbliża go do Lucy i że pożywienie,które dŸwiga,wystarczy im do końca drogi. Doszedł teraz do wylotu tego wšwozu,w którym zostawił swych przyjaciół.Nawet wciemnoœci rozpoznał zarys urwistych skał wokół niego.Myœlał,że Lucy i Ferrier muszšsię niepokoić jego pięciogodzinnš nieobecnoœciš.Rozradowany,przyłożył więc dłonie do ust i obwieœcił swe nadejœcie takgłoœnym okrzykiem,że wšski kanion rozgrzmiał gromkim echem.Przystanšł i czekał na odpowiedŸ.Nie usłyszał nic prócz zamierajšcego echa,wywołanego własnym okrzykiem i stokrotnie powtórzonego przez mroczne góry.Krzyknšłwięc znowu jeszcze głoœniej niż poprzednioi znowu nie usłyszał najsłabszej nawet odpowiedzi przyjaciół,od których tak niedawno odszedł.Serce œcisnęło mu się więc niejasnym przeczuciem jakiegoœ tajemniczego nieszczęœcia.Podniecony,rzuciłbezcennš żywnoœć i co tchu popędził naprzód.Dopadł do występu skalnego i ujrzał przed sobš miejsce,gdzie rozpalił ognisko.Węgle jeszcze się żarzyły w popiele,ale ognia widocznie nie podsycano odchwili,gdy odszedł.Wkoło panowała martwacisza.Ze strasznym przeczuciem,które zamieniło się w pewnoœć,pobiegł naprzód.Wpobliżu tlejšcego ogniska nie było żywej duszy;zwierzęta, farmer i dziewczyna zniknęli.Trudno było się łudzić;w czasie jego nieobecnoœci musiało spaœć na nich nagłe i okropne nieszczęœcie.Nieszczęœcie,które objęło ich wszystkich i nie pozostawiło żadnego œladu po sobie. Skamieniały i oszołomiony nagłym ciosem,Jefferson Hope poczuł,że traci przytomnoœć,i byłby upadł,gdyby się nie wsparł na strzelbie.Ale że przede wszystkim był człowiekiem czynu,szybko przyszedł do siebie po chwilowej słaboœci.Porwał na pół zwęglonš głownię ztlejšcego ogniska i rozdmuchał jš w jasnš pochodnię.Przy jej blasku zaczšł badać małe obozowisko.Cały grunt był stratowany kopytami:widocznie liczna grupajeŸdŸców dopędziła zbiegów,a œlady wskazywały,że pogoń zawróciła do Salt Lake City.Czy oboje zbiegów zabrano ze sobš?Jefferson Hope niemal zdołał wmówićw siebie,że tak było,gdy nagle wzrok jego padł na coœ,co poruszyło w nim każdy nerw.Nieco z dala od obozowiska ujrzał mały kopczyk rudawej ziemi,którego przedtem tu nie widział.Nie można się byłopomylić:był to całkiem œwieży grób.Zbliżywszy się do niego,młody myœliwydojrzał wetknięty w ziemię patyk z li ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żDPä cE4ĐcFë NGď'r c€Ha5ô DIU?(przyczepionš do niego kartkš papieru.Napis na niej był krótki,lecz wymowny: John Ferrier ongi z Salt Lake City zmarł 4 sierpnia 1860 r. Dzielny starzec,z którym rozstał się tak niedawno,odszedł zatem na zawsze,a ten napis był całym jego poœmiertnym wspomnieniem.Jefferson Hope błędnym wzrokiem rozejrzał się, czy nie ma gdzie drugiego grobu,ale nic nie dostrzegł.Okrutniprzeœladowcy porwali Lucy, by w haremie syna jednego ze Starszych dopełniło się jejprzeznaczenie.Gdy Jefferson Hope jasno zdał sobie sprawę,jaki los jš czeka,i że on nie zdoła j uż jej uratować,pożałował,że nie leży w grobie obok starego farmera. Lecz raz jeszcze jego żywotnoœć wzięła górę nad rozpaczš.Otrzšsnšł się z apatii.Jeœli nie pozostało mu już żadnej nadziei,mógł przynajmniej życie poœwięcić zemœcie. Bezgranicznie cierpliwy i uparty,Jefferson Hope potrafił być również wytrwałym mœcicielem,czego się zapewne nauczył przebywajšc długo wœród Indian.Teraz gdy stał przed dogasajšcym ogniskiem,czuł,że tylko jedna rzecz może złagodzi ć jego ból:własnoręczna, bezwzględna i całkowita pomsta na wrogach.Swš silnš wolę i niezmordowanš energię –tak postanowił –skieruje w tym jednym kierunku.Blady,z zaciętym wyrazem twarzy wrócił po porzucone mięso i roznieciwszy ognisko upiekł sobie na zapas tyle,by mu starczyło na parę najbliższych dni.Potem zawinšł żywnoœć w węzełek i mimo wyczerpania ruszył z powrotem przez góry,œladami Aniołów-Mœcicieli. Pięć dni,upadajšc ze zmęczenia,wlókł się wšwozami,które niedawno przebył konno.W nocy rzucał się bez sił na skały i urywał sobie parę godzin na sen,ale już o brzasku był w drodze.Szóstego dnia doszedł do Kanionu Orła.Stšd mógł już dojrzeć siedzibęmormonów. Wyczerpany do cna,wsparł się na strzelbie i pogroził pięœciš cichemu,rozległemu miastu. Przyglšdajšc mu się spostrzegł,że główne ulice były przybrane choršgwiami.Zauważył też inne oznaki jakiejœ niedawnej uroczystoœci.Cišglejeszcze rozmyœlał,co by to być mogło,gdy usłyszał tupot końskich kopyt i ujrzał zbliżajšcego się jeŸdŸca.Po chwili poznał w nim mormona Cowpera,któremu parę razy wyœwiadczył jakieœ przysługi.Zatrzymał gowięc,by się czegoœ dowiedzieć o losie Lucy Ferrier. – Jestem Jefferson Hope – zaczšł..– Czy pan mnie pamięta?? Mormon spojrzał na niego z nie ukrywanymzdziwieniem.Rzeczywiœcie trudno było w tym obszarpanym,zaniedbanym włóczędze owidmowo bladej twarzy i dziko pałajšcych oczach poznać ongi dbałego o siebie myœliwego.Przekonawszy się jednak,że mówi prawdę, mormon przestał się dziwić ijawnie się zaniepokoił. – Czemuœ tu przyszedł,wariacie!– wykrzyknšł.– Zapłacę głowš,jeœli mnie przyłapiš na rozmowie z tobš.Œwięta Czwórka wydała nakaz aresztowania ciebie za udział w ucieczce Ferrierów. –Nie boję się ani Œwiętej Czwórki,ani ich nakazu –poważnie odparł Hope.–Pan musi coœ wiedzieć o tej sprawie.Człowieku,zaklinam cię na wszystko,co masz œwiętego,odpowiedz na moje pytania!Zawsze byliœmy przyjaciółmi.Na miłoœć boskš,nie odmawiajmi! –O co chodzi?– niechętnie zapytał mormon.–Mów szybko.Tu nawet skały majš uszy,a drzewa – oczy.. – Co się stało z Lucy Ferrier?? –Wczoraj poœlubiono jš młodemu Drebberowi.Opamiętaj się,człowieku,opamiętaj!Ledwie stoisz na nogach. –Mniejsza o mnie –mdlejšcym głosem rzekł Hope.Zbladł jak œmierć i osunšł się na skałę,o którš stał oparty.– Mówisz,,poœlubiono jš? –Poœlubiono wczoraj...i dlatego wiszš choršgwie na budynkach.Młody Drebber i młody Stangerson posprzeczali się o niš.Obaj brali udział w poœcigu i Stangersonzastrzelił jej ojca, co jakoby miało mu dawać większe prawa.Ale na Radzie stronnicy Drebbera przeważyli i prorok jemu jš oddał.Żaden jednak nie będzie się niš długo cieszyć;wczoraj wyraŸnie widziałem œmierć wypisanš na jej obliczu.Bardziej podobna jest do ducha niż do kobiety.Odchodzisz? –Tak –odparł Jefferson Hope stojšc już nanogach.Twarz jego stanowczym i twardym wyrazem przypominała rzeŸbę w marmurze,oczy błyszczały mu złowrogo. – Dokšd idziesz?? –Mniejsza o to –odparł i przewiesiwszy broń przez ramię ruszył w głšb wšwozu,wsamo serce gór,w legowiska dzikich zwierzšt.A żadne z nich nie było tak zawzięte i groŸne jak on. Przepowiednia mormona była aż nazbyt trafna.Czy to straszna œmierć ojca,czy też ohyda wymuszonego małżeństwa sprawiły,że Lucy nigdy już nie dŸwignęła się z tego ciosu.Gasła stopniowo i zmarła w cišgu miesišca.Jej otępiały z cišgłego pijaństwa małżonek,który poœlubił jš przede wszystkim dla bogactwa Ferriera,nie odczuł bólu po jej stracie,leczjego pozostałe małżonki opłakiwały Lucy i według zwyczaju mormonów całš noc przed pogrzebem spędziły przy jej zwłokach.Wczesnym rankiem,gdy czuwały przy marach,zobaczyły z przerażeniem i zdziwieniem zarazem,że drzwi otworzyły się nagle i dziki,zahartowany w trudach,obdarty mężczyzna wtargnšł do pokoju.Bez słowa,nie patrzšc na żadnš z kulšcych się w trwodze kobiet,podszedł do białych cichych zwłok,w których ongi żyła czysta dusza Lucy Ferrier.Pochylił się nad nimi,z czciš przycisnšł wargi do zimnego czoła i schwyciwszy rękę zmarłej zdjšł z niej obršczkę.–Nie pochowacie jej z tym –warknšł groŸnie i nim któraœ z kobiet zdołała zawołać o pomoc,zbiegł ze schodów i znikł.Wszystko to było tak tajemnicze i trwało tak krótko,że kobiety same sobie nie wierzyły i nie zdołałyby nikogo przekonać,gdyby nie fakt,iż małe złote kółeczko,małżeński symbol zmarłej,zniknęło z jej palca. Kilka miesięcy Jefferson Hope snuł się po górach pędzšc dziwne,dzikie życie,opanowany goršcym pragnieniem zemsty.W mieœcie opowiadano sobie o tajemniczej postaci skradajšcej się na przedmieœciach i nawiedzajšcej pustynne górskie wšwozy.Raz kula wpadła przez okno domu Stangersona i rozpłaszczyła się,uderzywszy w œcianę,o stopę od jego głowy.Innego razu wielki głaz spadł tuż koło Drebbera,gdy ten przechodził pod skałš.Uszedł pewnej œmierci,na czas padajšc plackiem na ziemię.Młodzi mormoni szybko odkryli przyczynę tych zamachów i kilkakrotnie powiedli w góry wyprawy chcšczłapać lub zabić przeœladowcę,ale zawsze daremnie.Wówczas zaczęli się mieć na bacznoœci i nigdy nie wychodzili samotnie o zmroku zaœ nie opuszczali w ogóle domów,które były pilnie strzeżone.Po pewnym czasie mogli sobie pozwolić na większš swobodę,gdyż wszelki słuch o ich przeœladowcy zaginšł. Sšdzili więc,że czas złagodził jego mœciwoœć. Lecz wcale tak nie było,bo czas – jeœli tylko czas – jeszcze jš powiększył.Jefferson Hope miał nieugiętš i nieubłaganš duszę,a chęć zemsty tak jš opanowała,że zabrakło w niej miejsca na jakiekolwiek inne uczucie.Był jednak ponadto człowiekiem praktycznym,więc niebawem zrozumiał,że nawet jego żelazne zdrowie nie sprosta straszliwemu napięciu,w jakim żył.Trudy i brak odpowiedniego pożywienia coraz bardziej dawały mu się we znaki.Jeœli jak pies zginiew górach,co się stanie z jego zemstš?A taka œmierć czekałaby go nieuchronnie, gdyby nadal bez chwili odpoczynku przeœladował wrogów.Zrozumiał,że to wyszłoby im tylko na dobre,i wrócił do kopalń Nevady,by podreperować zdrowie i zdobyć pienišdze,a potem,już bez ciężkich braków,tym usilniej szukać pomsty. Poczštkowo chciał oddalić się najwyżej na rok,ale zbieg nieprzewidzianych wypadków zmusił go do pozostania w kopalniach przezlat pięć bez mała.Jednakże pod koniec tego okresu poczucie doznanej krzywdy i chęć zemsty były w nim tak samo żywe jak owejpamiętnej nocy,kiedy stał nad grobem Johna Ferrier.Przebrany i pod fałszywym,nazwiskiem powrócił do Salt Lake City.Nie dbał o własne życie i chciał tylko dokonać tego,co uważał za wyrok sprawiedliwoœci.Czekała go tu fatalna wiadomoœć.Parę miesięcy temu w „wybranym ludzie ”nastšpił rozłam.Pewna grupa młodych malkontentów zbuntowała się przeciwko Starszym,oderwała się od koœcioła i porzuciła Utah.Drebber i Stangerson należeli do nich.Nikt nie wiedział,gdzie teraz sš.Mówiono,że Drebberowi udało się spieniężyć większoœć majštku i że wyjechał jako człowiek bogaty,gdy Stangerson został stosunkowo biedny.Nie można było jednak dociec,co się z nimi stało. W obliczu tych trudnoœci niejeden pamiętliwy człowiek porzuciłby nadzieję zemsty,ale Jefferson Hope nawet o tym niepomyœlał.Z minimalnymi zasobami pieniężnymi,imajšc się każdej pracy,wędrował z miasta do miasta po całych Stanach Zjednoczonych i szukał swych wrogów.Lata mijały,siwizna przyprószyła mu włosy,a on,jak wyżeł w ludzkiej skórze,tropił dalej,opanowany tylko jednš myœlš,której poœwięcił całe swoje życie.Wreszcie ta wytrwałoœć została nagrodzona.Szybkie jak błyskawica spojrzenie na twarz w oknie powiedziało mu,że ludzie,których szuka,sš w Cleveland w stanie Ohio.Wrócił do swego mizernego mieszkanka z gotowym planem zemsty.Ale zdarzyło się,że Drebber,wyglšdajšc oknem,poznał tego ulicznego włóczęgę i wyczytał wyrok œmierci w jego oczach.Wraz ze Stangersonem,który teraz był jego osobistym sekretarzem,pobiegł doprokuratora i oœwiadczył,że jego życiu zagraża zazdrosny,ziejšcy doń nienawiœciš dawny rywal.Tegoż wieczora uwięziono Jeffersona Hope.Niestety nie mógł on złożyć kaucji i dlatego kilka tygodni musiał przesiedzieć w więzieniu.Kiedy go wreszcie wypuszczono,przekonał się,że dom Drebbera stoi pustkš,a on sam wraz z sekretarzem wyjechał do Europy. Tak więc znów los pokonał mœciciela.Jednakże gnany jeszcze silniejszš nienawiœciš,rzucił się on w dalszš pogoń.Z braku pieniędzy jšł się na jakiœ czas pracy i oszczędzał każdego dolara.Zebrawszy wreszcie ledwie tyle,by wystarczyło na życie,wyjechał do Europy i tam, imajšc się każdej pracy,œcigał wrogów od miasta do miasta.Wcišż jednak bezskutecznie. Kiedy dotarł do St Petersburga [27] ,oni wyjechali do Paryża,gdy się znalazł w Paryżu – właœnie wyruszyli do Kopenhagi.Wstolicy Danii znów stanšł o parę dni za póŸno;obaj dawni mormoni wyjechali do Londynu,gdzie wreszcie udało mu się ich dopaœć.O tym zaœ,co się tam wydarzyło,najlepiej dowiemy się z opowiadania samego Jeffersona Hope,tak jak je œciœle zanotował doktor Watson,którego uprzejmoœci je zawdzięczamy. ------- [27] St Petersburg – dziœ Leningrad. XIII.Dalszy cišg wspomnień dr Johna Watsona Nasz jeniec,opierajšc się z szaleńczš zaciekłoœciš,nie żywił jednak nienawiœci dożadnego z nas,gdyż obezwładniony,uœmiechnšł się resztkami sił i wyraził nadzieję,że nie zranił nikogo. –Pewnie zabierzecie mnie na policję – powiedział do Sherlocka Holmesa.–Moja dorożka stoi przed drzwiami.Rozwišżcie mi nogi,to pójdę sam.Nie jestem już taki lekki,jak byłem dawniej. Lestrade i Gregson zamienili spojrzenia,jakby uważali tę propozycję za zbyt œmiałš,lecz Holmes bez wahania uwierzył jeńcowi i rozwišzał ręcznik,którym skrępowaliœmy mu nogi w kostkach.Jeniec wstał i rozprostował nogi,jakby się chciał przekonać,że naprawdę sš wolne. Pamiętam,jak patrzšc na niego myœlałem,że rzadko kiedy widziałem człowieka tak wspaniałej budowy.Z jego œniadej,ogorzałej twarzy bila energia i stanowczoœć me mniej zadziwiajšca od jego fizycznej siły. –Jeœli w tym mieœcie wakuje stanowisko komendanta policji,pan powinien nim zostać – powiedział,z nie ukrywanym podziwem spoglšdajšc na mego współlokatora.–Wspaniale deptał mi pan po piętach. – ChodŸcie,,panowie,ze mnš – zwrócił się Holmes do obu detektywów.. – Ja mogę powozić – powiedział Lestrade.. –Œwietnie!Gregson wsišdzie ze mnš do œrodka.I pana zabierzemy,doktorze.Miał pan swój udział w sprawie i powinien się pan nas trzymać. Zgodziłem się chętnie i zeszliœmy wszyscy na dół.Nasz więzień nie próbował uciec i bez oporu wsiadł do własnej dorożki,a my wsiedliœmy za nim.Lestrade wdrapał się na kozioł, zacišł konia i szybko dowiózł nas do celu.Weszliœmy do niewielkiego pokoiku,gdzie inspektor policji zanotował nazwisko naszego więŸnia i nazwiska l udzi,o zamordowanie których go oskarżono.Ten blady,beznamiętny urzędnik,obojętnie,czysto mechanicznie spełniał swe obowišzki. –Więzień w cišgu tygodnia stanie przed sšdem – powiedział.– A tymczasem,panie Jefferson Hope,czy ma pan coœ do powiedzenia?Muszę jednak uprzedzić pana,że zaprotokołuję każde pańskie słowo,które też może być użyte przeciwko panu. – Dużo mam do powiedzenia – wolno odrzekł więzień..– Chcę panom wszystko wyjaœnić.. – Może pan woli zaczekać z tym do sprawy??– spytał inspektor. –Mogę w ogóle nie stanšć przed sšdem –odparł Hope.–Nie róbcie,panowie,takich zdziwionych min.Wcale nie myœlę o samobójstwie.Czy pan jest l ekarzem?– spojrzał na mnie czarnymi,pałajšcymi oczami. – Tak – odparłem.. – Niech pan przyłoży dłoń – uœmiechnšł się i rękš w kajdanach wskazał na swš pierœ.. Zrobiłem,o co prosił.Od razu uderzyło mnieniezwykłe łomotanie i pulsowanie idšce skšdœ z głębi.Cała klatka piersiowa drgała i dygotała jak dom wstrzšsany pracujšcš wewnštrz potężnš maszynš.W ciszy pokoju wyraŸnie słyszałem głuche dudnienie i szmery dobywajšce się z jego piersi. – Jak to!!– krzyknšłem..– Pan ma anewryzm serca?? –Tak to nazywajš –odparł beztrosko.–Tydzień temu byłem u lekarza,który powiedział, że moje serce musi pęknšć niebawem.Od lat coraz z nim gorzej.Nabawiłem się tego z przemęczenia i niedojadania w górach Salt Lake.Dopišłem już swego i nie dbam teraz o to,kiedy skończę życie.Ale chciałbym,żeby ludzie wiedzieli,jak wszystko było naprawdę.Po comajš o mnie mówić jak o zwykłym zbrodniarzu. Inspektor i dwaj detektywi wdali się w żywš dyskusję,czy celowe jest,aby aresztowany opowiedział nam historię swojego życia. –Panie doktorze,czy zachodzi niebezpieczeństwo nagłej œmierci?–zapytałmnie inspektor. – Niewštpliwie – odparłem.. –W takim razie,w interesie sprawiedliwoœci,musimy odebrać zeznanie –zawyrokował inspektor.– Może pan zeznawać,ale raz jeszcze uprzedzam,że będę protokołował wszystko, co pan powie.–Spocznę,jeœli panowie pozwolš – odrzekł więzień siadajšc na krzeœle.– Przez ten anewryzm serca łatwo się męczę,a stoczona przed godzinš bójka nie polepszyła mego stanu.Stoję nad grobem i nie chcę kłamać.W tym,co teraz powiem,niebędzie słowa kłamstwa,a co wy z tym,panowie,zrobicie,to już wasza rzecz. To mówišc oparł się plecami o poręcz krzesła i zaczšł opowiadać.Mówił spokojnie i metodycznie,jakby dzieje jego życia nie miały w sobie nic niezwykłego.Ręczę za œcisłoœć przytoczonego opowiadania,bo miałem dostęp do notesu Lestrade'a,gdzie zapisywał on do- kładnie każde słowo więŸnia. –Moja zaciekła nienawiœć do tych ludzi oczywiœcie nie ma dla panów żadnego znaczenia – zaczšł Hope..– Ale wystarczy,,że winni sš œmierci dwojga ludzi –ojca i córki –i to przypieczętowało ich los.Zbyt wiele lat upłynęło od tej zbrodni i nie mogłem już zdobyć dowodów, by ich oskarżyć przed sšdem.Wiedziałem jednak,że sš winni,i postanowiłem,iż ja będę ich sędziš i katem.Panowie postšpilibyœcie tak samo,gdybyœcie byli na moim miejscu i jeżeli macie odrobinę męskoœci w sobie. Dziewczynę,o której mówiłem,miałem poœlubić dwadzieœcia lat temu.Zmuszono jš do wyjœcia za Drebbera i to wpędziło jš do grobu.Zdjšłem obršczkę z jej palca i poprzysišgłem sobie,że jego ostatnie spojrzenie w życiu musi paœć na niš,a ostatnia myœl –dotyczyć zbrodni,za którš ponosi karę.Nosiłem obršczkę przy sobie i œcigałem Drebbera i jego wspólnika przez dwa kontynenty,aż wreszcie ich dopadłem.Myœleli,że uda im się wywieœć mnie w pole,ale się pomylili.Jeœli nawet jutro umrę,co jest zupełnie możliwe,to umrę z œwiadomoœciš,że osišgnšłem swój cel,a zadanie wykonałem dobrze.Obaj zginęli,i to z mojej ręki.Ja już się niczego nie spodziewam i niczego nie pragnę. Oni byli bogaci,ja – biedny.Niełatwo więc mibyło gonić za nimi.W Londynie miałem już pustkę w kieszeni i musiałem się jšć pracy.Jeżdżę i powożę tak dobrze,jak chodzę,zgłosiłem się więc do przedsiębiorstwa dorożkarskiego i doœć łatwo dostałem zajęcie.Co tydzień musiałem wpłacać przedsiębiorcy okreœlonš sumę;co ponadto – zostawało dlamnie.Rzadko wprawdzie zostawało coœ więcej,ale jakoœ sobie radziłem.Najtrudniejbyło mi poznać miasto,bo ze wszystkich labiryntów,jakie ludzie kiedykolwiek wymyœlili,Londyn jest chyba najbardziej zawiły.Miałem jednak przy sobie plan i 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żJPţcKNçcL5ő cM*,cN=:0'€kiedy raz już poznałem pryncypalne hotele igłówne stacje,nieŸle dawałem sobie radę. Upłynęło trochę czasu,nim wykryłem,gdziemieszkajš tropieni przeze mnie ludzie.Szukałem,pytałem,aż wreszcie ich znalazłem.Ulokowali się w pensjonacie w Camberwell,po drugiej stronie rzeki.A kiedy już ich wyœledziłem,wiedziałem,że trzymam ich mocno w garœci.Zapuœciłem brodę i żaden z nich nie poznałby mnie.Tropiłem ich czekajšc na dogodnš chwilę.Postanowiłem sobie w duszy,że już żadnego nie wypuszczę. Ale mimo wszystko o mały włos mi nie umknęli.Deptałem im po piętach,gdzieby się nie ruszyli,po całym Londynie.Czasem œledziłem ich z kozła mojej dorożki,czasem– piechotš. Lecz z dorożki było wygodniej,bo nie mogli mi ujœć.Zarabiać mogłem tylko wczesnym rankiem lub póŸnym wieczorem.Niebawem więc zadłużyłem się u mego pracodawcy.Mało mnie to jednak wzruszało,dopóki miałem nadzieję,że dosięgnę znienawidzonych ludzi. Pilnowali się jednak bardzo.Musieli się czegoœ domyœlać,bo zawsze wychodzili razem i nigdy o zmroku.Przez dwa tygodnie jeŸdziłem za nimi i ani razu nie widziałem,żeby się rozdzielili.Drebber przeważnie był pijany,ale Stangersona nie można było zaskoczyć.Czyhałem na nich w nocy i rankiem,lecz nigdy los się do mnie nie uœmiechnšł,nawet na chwilę.Nie traciłem jednak ducha,bo coœ mi mówiło,żegodzina zemsty jest już blisko.Bałem się tylko, by ten instrument w mojej piersi nie pękł za wczeœnie,bo to by mi nie pozwoliło dokonać dzieła. Wreszcie pewnego wieczoru,gdy jeŸdziłem tam i z powrotem po Torquay Terrace –tak się nazywa ta ulica,gdzie mieszkali –zauważyłem dorożkę podjeżdżajšcš pod drzwi.Po chwili wyniesiono walizki,a w jakiœczas potem wyszedł Drebber ze Stangersonem i obaj odjechali.Zacišłem mego konia i nie spuszczałem ich z oka.Był em bardzo niespokojny,bo się bałem,że się gdzieœ wyprowadzajš.Wysiedli na stacji Euston,ja zaœ kazałem jakiemuœ chłopakowiprzypilnować konia i poszedłem za nimi na peron.Słyszałem,że pytali o pocišg do Liverpoolu,a bileter powiedział im,iż jeden już odszedł,a następny odejdzie za parę godzin.Stangersona zdenerwowała ta wiadomoœć,gdy Drebber był wyraŸnie zadowolony.W tłumie udało mi się podejœć do nich tak blisko,że słyszałem każde słowo.Drebber powiedział,że ma jakšœ osobistš sprawę do załatwienia i żeby Stangerson na niego czekał,bo wkrótce wróci.Stangerson sprzeciwiał się i przypominał,że postanowili się nie rozłšczać. Drebber oœwiadczył na to,że jego interes jest natury delikatnej i że musi go załatwićbez œwiadka.Nie dosłyszałem,co tamten odpowiedział,ale Drebber poczšł klšć i krzyczeć,żeby Stangerson nie zapominał,żejest tylko płatnym sługš,i nie wyobrażał sobie,że mu wolno rozkazywać.Widzšc,że nic nie wskóra,Stangerson dał spokój.Wytargował tyle,że gdyby się Drebber spóŸnił,spotkajš się w hotelu Halliday.Drebber oznajmił,że będzie na peronie przed jedenastš,i poszedł. Nadeszła wreszcie chwila,na którš czekałem tak długo.Miałem wrogów w swej mocy. Gdy byli razem,łatwiej się moglibronić,rozdzieleni – zdani byli na mojš łaskę.Nie mogłem jednak działać poœpiesznie.Plan miałem już ułożony.Zemstadopiero wtedy jest słodka,kiedy wróg wie,kto mu zadaje cios i za co ponosi karę.Tak sobie ułożyłem plan działania,żeby mój krzywdziciel jasno pojšł,że płaci za dawne grzechy.Szczęœliwym zbiegiem okolicznoœci parę dni temu jakiœ jegomoœć,który oglšdałkilka domów na Brixton Road,zgubił klucz odjednego z nich w mojej dorożce.Wprawdzie tegoż wieczoru zgłosił się po odbiór,ale zdšżyłem już zrobić sobie odcisk klucza i sporzšdzić duplikat.Umożliwiło mi to dostęp do jednego przynajmniej miejsca w tym wielkim mieœcie,gdzie nikt mi nie mógł przeszkodzić.Trudnoœć, którš musiałem teraz pokonać,polegała na tym,jak tam œcišgnšć Drebbera. Poszedł ulicš i wstšpił do paru knajp.W ostatniej zabawił z pół godziny.Wyszedł z niej chwiejšc się na nogach.Musiał mieć mocno w czubie.Przede mnš stała dorożka,do której wsiadł.Pojechałem za nim trzymajšc się cały czas tak blisko nich,że mój koń chrapami doty- kał niemal pleców dorożkarza [28] .Z łoskotem kół przebyliœmy most Waterloo i długo jechaliœmy ulicami Londynu,aż w końcu,ku memu zdziwieniu,zajechaliœmy na Torquay Terrace, przed pensjonat,gdzie mieszkał Drebber.Nie mogłem pojšć,po co on tam wrócił,ale minšłem go i zatrzymałem się ojakieœ sto jardów od domu.Drebber wszedł do œrodka zwolniwszy dorożkę.Dajcie mi,panowie,wody.Zaschło mi w gardle z tego mówienia. Wypił do dna szklankę wody,którš mu podałem. –Dziękuję,teraz lepiej –powiedział.– A więcczekałem z kwadrans,a może więcej,gdy nagle jakiœ gwałt podniósł się w domu,jakby się kto kłócił.W chwilę potem drzwi otworzyły się raptownie i ujrzałem dwóch mężczyzn:jednym był Drebber,drugim jakiœ młody nie znany mi człowiek.Ten ostatni trzymał Drebbera za kołnierz i pchnšł go,a potem kopnšł,tak żeDrebber ze szczytu schodów wyleciał na sam œrodek jezdni.„Ty parszywy psie!–wołał młodzieniec grożšc mu kijem.–Ja ci pokażę obrażać uczciwš dziewczynę!”Tylko czekałem,że go wyrżniekijem,taki był rozwœcieczony.Ale ten nędznik Drebber uciekł co sił w nogach. Już na rogu zobaczył mojš dorożkę,skinšł na mnie i wskoczył do œrodka.„Do hotelu Halliday ” powiedział. Gdy go ujrzałem w mojej dorożce,serce tak mi zabiło z radoœci,że bałem się,czy minie pęknie w ostatniej chwili.Jechałem wolno,zastanawiajšc się,j ak teraz postšpić.Mogłem go wywieŸć za miasto i najakiejœ odludnej drodze pogadać z nim po raz ostatni w życiu.Już się prawie na to zdecydowałem,gdy on sam wszystko za mnie rozstrzygnšł.Znów opanowało go pragnienie alkoholu i kazał mi stanšć przed knajpš.Wszedł do niej,a mnie kazał czekać.Siedział tam aż do zamknięcia,a kiedy wyszedł,był tak pijany,iż wiedziałem,że teraz mi nie ujdzie. Nie myœlcie,panowie,że chodziło mi tylko o to,by go zabić.Co prawda taki postępek byłby jedynie bezlitosnym wyrokiem sprawiedliwoœci,ale nie mogłem się na to zdobyć.Od dawna postanowiłem,że dam mu szansę ratunku,jeżeli będzie chciał z niej skorzystać.Wœród wielu zajęć,jakich się imałem w moim awanturniczym życiu,byłemteż kiedyœ posługaczem w laboratorium York College.Tam zdarzyło mi się słyszeć wykład profesora o truciznach, podczas którego pokazywał on studentom pewne alkaloidy,jak je nazywał,wydobyte z południowo amerykańskich strzał,tak silne,że odrobina ich powodowała natychmiastowš œmierć. Zapamiętałem sobie butelkę z tš truciznš i kiedy wszyscy wyszli,odlałem sobie trochę.Byłem doœć dobrym laborantem,toteżudało mi się nadać truciŸnie kształt małych,łatwo rozpuszczalnych pigułek.Każdš z nich włożyłem do pudełeczka obok podobnej,zupełnie nieszkodliwej.Już wtedy postanowiłem,że wgodzinie zemsty pozwolę memu wrogowi wybrać jednš z pudełka,a sam połknę drugš.Skutek będzie równie œmiertelny,a o wiele cichszy niż strzelanie zza chustki.Od tego dnia zawsze nosiłem pudełka z pigułkami przy sobie. Minęła już północ.Było ciemno choć oko wykol,wiatr szalał i lało jak z cebra.Wprawdzie na œwiecie było ponuro,ale ja sam byłem szczęœliwy...tak szczęœliwy,że chciało mi się krzyczeć z radoœci.Jeœli któryœ z panówpragnšł czegoœ w życiu goršco,tęsknił za czymœ przez długich lat dwadzieœcia i nagleujrzał się u celu,zrozumie moje uczucie.Chcšc uspokoić nerwy,zapaliłem cygaro,lecz ręce mi drżały,a w skroniach pulsowało.Powożšc widziałem starego Johna Ferrier i słodkš Lucy patrzšcych na mnie z mroku i uœmiechajšcych się – tak wyraŸnie,jak panów tu widzę.Całš drogę miałem te twarze przed sobš.Wreszcie podjechaliœmy pod dom na Brixton Road. Na ulicy nie było żywego ducha.Cicho jak makiem zasiał,tylko deszcz dudnił.Spojrzałem przez okienko i zobaczyłem Drebbera skulonego w głębokim,pijackim œnie.Potrzšsnšłem nim zaramię i zawołałem: – Czas wysiadać!! – Dobra,,dryndziarzu – powiedział.. Pewnie myœlał,że jesteœmy już przed hotelem,do którego kazał się zawieŸć,bo wysiadł bez słowa i poszedł ze mnš przez ogród.Musiałem iœć obok i podtrzymywać go,bo był wcišż zamroczony.Kiedy podeszliœmy do drzwi,otworzyłem je i wprowadziłem go do frontowego pokoju.Przysięgam,że przez cały czas ojciec i córka szli przed nami. – Ciemno tu jak w piekle – mamrotał Drebber kroczšc obok mnie.. –Zaraz będzie jasno –powiedziałem zapalajšc zapałkę i przytykajšc jš do woskowej œwiecy,którš nosiłem przy sobie.– Enochu Drebber –cišgnšłem zwracajšc się do niego i przybliżajšc œwiatło do własnej twarzy.– Poznajesz mnie?? Chwilę patrzył na mnie zamglonym,pijackim wzrokiem.Nagle przerażenie zabłysło w jego oczach,rysy mu się wykrzywiły;zrozumiałem,że mnie poznał.Zbladł,cofnšł się,pot wystšpił mu na czoło,zęby zaczęły mu szczękać.Na ten widok oparłem się o drzwi i wybuchnšłem głoœnym,przecišgłym œmiechem.Zawsze wiedziałem,że zemsta będzie słodka,ale nigdy nie przypuszczałem,że sprawi mi aż takš szalonš radoœć. –Ty psie –powiedziałem.– Goniłem za tobš od Salt Lake City do St Petersburga i zawsze mi się wymykałeœ.Teraz skończyły się twoje wędrówki;jeden z nas już nie ujrzy wschodu słońca. Cofał się słuchajšc i widziałem,że uważa mnie za szaleńca.Bo i byłem nim wtedy.W skroniach mi łomotało,jakby kto młotem walił,i chyba padłbym trupem,gdyby nie nagły krwotok z nosa. – I cóż teraz myœlisz o Lucy Ferrier?!– krzyknšłem zamykajšc drzwi i potrzšsajšc mu kluczem przed nosem.– Kara zbliżała się powoli,,aż wreszcie nadeszła. Widziałem,jak tchórzliwie drżały mu usta.Może nawet błagałby o życie,ale wiedział,że się to na nic nie zda. – Czy chcesz mnie zabić??– wyjškał. –Nie ma mowy o zabójstwie –odpowiedziałem.– Lecz kto o tym wspomina?Ty,wœciekły psie?Czy litowałeœ się choć trochę nad mym kochanym biedactwem,gdyœ jš odcišgnšł od zamordowanego ojca i zawlókł do swego przeklętego i haniebnego haremu? – To nie ja zabiłem jej ojca!!– wykrzyknšł.. –Ale jej serce pękło przez ciebie!–wrzasnšłem potrzšsajšc przed nim pudełkiem z pigułkami.– Niech Bóg to rozsšdzi.Wybierz pigułkę i łyknij.Jedna to życie,druga – œmierć.Ja przełknę tę,którš ty zostawisz.Zobaczymy,czy jest sprawiedliwoœć na ziemi,czy też rzšdzi nami œlepy przypadek. Z dzikim krzykiem cofał się przede mnš i błagał o litoœć.Wycišgnšłem jednak nóż,przyłożyłem mu ostrze do gardła i zmusiłem do posłuszeństwa.Potem łyknšłem drugš pigułkę i z minutę staliœmybez słowa,czekajšc na œmierć lub na życie.Chyba nigdy nie zapomnę jego twarzy,gdy poczuł pierwsze skurcze bólu.Zaœmiałem się na ten widok i podsunšłem mu pod oczy obršczkę Lucy.Trwało to tylko sekundę,bo alkaloidy działajš piorunujšco.Ból wykrzywił mu rysy,wycišgnšł ręce przed siebie,zachwiał się i z ochrypłym okrzykiem ciężko padł napodłogę.Końcem buta odwróciłem go na wznak i przyłożył em mu rękę do serca.Był martwy! Krew ciekła mi z nosa,ale nie zwracałem na to uwagi.Nie wiem,skšd przyszedł mi pomysł,by nakreœlić napis na œcianie.Może chodziło o jakšœ przekornš chęć zmylenia policji, bo na sercu było mi lekko i radoœnie.Przypomniałem sobie,że w NowymJorku znaleziono ongiœ zwłoki jakiegoœ Niemca,obok których na œcianie widniał napis RACHE.Wówczas prasa podawała,że zamordowała go jakaœ podziemna organizacja.Sšdziłem,że to,co zaskoczyło mieszkańców Nowego Jorku,zaskoczy też i londyńczyków.Umoczyłem więc palec we własnej krwi i wypisałem to słowo w widocznym miejscu na œcianie.Skończywszy z tym,wróciłem do swojej dorożki.Noc cišgle była wietrzna i dżdżysta,a ulica pusta.Odjechałem już kawałek drogi,gdy wsunšwszy rękę do kieszeni,gdzie zawsze nosiłem obršczkę Lucy,przekonałem się,że jš zgubiłem.Jakby we mnie piorun strzelił.Przecież to była jedyna pamištka po niej.Pomyœlałem sobie,że mogła mi wypaœć,gdy się pochyliłem nad zwłokami Drebbera, i zawróciłem.Dorożkę zostawiłem przy chodniku i œmiało poszedłem do domu.Gotów byłem narazić się na każde niebezpieczeństwo,byle odzyskać zgubę.Przed domem wpadłem prosto w objęcia wychodzšcego policjanta i tylko udajšc œmiertelnie pijanego uniknšłemjego podej- rzeń. Oto jak skończył Enoch Drebber.Teraz pozostawało mi jeszcze rozprawić się ze Stangersonem i spłacić mu dług za Johna Ferrier.Wiedziałem,w jakim mieszka hotelu.Kręciłem się tam cały dzień,ale Stangerson nie wytknšł nosa.Myœlę,że nieobecnoœć Drebbera zbudziła jego podejrzenia.Stangerson był przebiegły i zawsze miał się na bacznoœci.Mylił się jednak, jeżeli myœlał,że zaszachuje mnie siedzeniem w domu.Szybko udało mi się wykryć okno jego pokoju.Następnego ranka skorzystałem z drabiny leżšcej za hotelem i po niej,o œwicie,dostałem się do jego sypialni.Zbudziłem go i powiedziałem,że nadeszła godzina zapłaty za życie,które zgasił tyle lat temu.Opisałem mu œmierć Drebbera i podsunšłem pigułki.Ale zamiast skorzystać z szansy,zerwał się z łóżka i skoczył mi do gardła.We własnej obronie pchnšłem go nożem w serce.Tak czy owak podobnie by się to skończyło,bo Opatrznoœćwetknęłaby zatrutš pigułkę w rękę zbrodniarza. Właœciwie powiedziałem już wszystko.I dobrze,bo czuję œmierć nad sobš.Ze dwa dnijeszcze trudniłem się dorożkarstwem;chciałem zostać przy tej pracy,póki nie zarobię na powrót do Ameryki.Stałem na postoju,kiedy przybiegł jakiœ młody obdartus i zapytał,czy jest tu dorożkarz nazwiskiem Jefferson Hope,bo jakiœ pan z Baker Street 221 b go wzywa.Pojechałem nie podejrzewajšc nic złego i zanim się opamiętałem,ten młody pan założył mi kajdany na ręce tak zręcznie,jak nigdy jeszcze nie zdarzyło mi się widzieć.To już cała moja historia,panowie.Możecie mnie uważać za mordercę,ale myœlę,że równie dobrze służęsprawiedliwoœci jak i wy. Jefferson Hope opowiadał tak przejmujšco,że siedzieliœmy w milczeniu,głęboko wzruszeni i zadumani.Nawet zawodowi detektywi,zblazowani i nawykli do najróżniejszych rodzajów zbrodni,przejęli się żywo jego opowiadaniem.Czas jakiœ siedzieliœmy w ciszy,przerywanej tylko skrzypieniem ołówka Lestrade'a,który zapisywał ostatnie słowa opowieœci. –Jest jeszcze jeden szczegół,który chciałbym wyjaœnić –odezwał się w końcu Sherlock Holmes.– Kto był pańskim wspólnikiem,,który na moje ogłoszenie zgłosił się po obršczkę? Więzień żartobliwie mrugnšł okiem odpowiadajšc memu przyjacielowi: –Mogę zdradzić tylko własne tajemnice.Niechcę nikomu przysparzać kłopotu.Przeczytałem pańskie ogłoszenie i pomyœlałem,że może być ono pułapkš,a może też zwrócić mi upragnionš obršczkę.Mój przyjaciel zgodził się pójœć i zobaczyć.Przyzna pan,że dzielnie się spisał.– Przyznaję – szczerze rzekł Holmes.. –Panowie – poważnie wtršcił się inspektor –musimy przestrzegać przepisów prawa.Weczwartek aresztowany stanie przed sšdem,a panowie zostaniecie wezwani.Tymczasem ja za niego odpowiadam. Zadzwonił i dwóch strażników zabrało Jeffersona Hope,a my z Sherlockiem Holmesem wróciliœmy dorożkš na Baker Street. Zakończenie Wszystkim nam kazano stawić się przed sšdem we czwartek.Ale kiedy dzień ten nadszedł, nasze zeznania nie były już potrzebne.Najwyższy Sędzia ujšł sprawę wswe ręce i Jefferson Hope stanšł przed trybunałem boskim,który sprawiedliwie zważy jego uczynek.W noc po ujęciu pękło serce Jeffersona Hope;rano znaleziono go na podłodze celi z błogim uœmiechem na ustach,jakby w ostatniej godzinie jasno ujrzał całe swoje życie i dobrze spełnionedzieło. –Gregson i Lestrade wœcieknš się z tego powodu –zauważył Holmes,gdy następnego wieczoru rozmawialiœmy o œmierci Jeffersona Hope.– Szumna autoreklama wzięła w łeb.. – Nie wydaje mi się,,żeby ujęcie Jeffersona Hope było ich zasługš – powiedziałem.. –Na œwiecie nie ma znaczenia to,czego się dokonało – gorzko rzekł Holmes.– Chodzi tylko o to,by ludzie myœleli,że się czegoœ dokonało.Ale pal szeœć –cišgnšł już pogodniej – za żadne skarby nie wyrzekłbym się tej sprawy.Jak sięgnę pamięciš,nie miałem wspanialszej.Niesłychanie prosta,miała wiele pouczajšcych momentów. – Prosta??! –Trudno jš nazwać inaczej – Sherlock Holmes uœmiechnšł się na widok mojej zdziwionej miny.– Choćby dlatego,że jedynieprzy pomocy prostej dedukcji mogłem pochwycić przestępcę w cišgu trzech dni. – To racja – przytaknšłem.. –Już raz powiedziałem panu,że to,co y sobie plan i 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żO@źcPüucQqĐ?˙˙wychodzi poza szablon,jest raczej pomocš,a nie przeszkodš.W rozwišzywaniu tego rodzaju problemów należy przede wszystkim umieć myœleć „wstecz ”.Ta metoda zwykle bywa bardzo skuteczna i łatwa,lecz ludzie rzadko z niej korzystajš.W życiu codziennym bardziej opłaca się rozumować „naprzód ” i dlategozaniedbuje się myœlenia wstecz.Na ogół jeden człowiek na pięćdziesięciu rozumuje analitycznie, gdy reszta – syntetycznie.. – Przyznaję – powiedziałem – że nie bardzo pana rozumiem.. –Nie łudziłem się,że pan mnie zrozumie.Zobaczymy,czy potrafię wyrazić się jaœniej. Większoœć ludzi,wysłuchawszy biegu wydarzeń,powie panu,co z nich wynikło.Połšczš je sobie w umyœle i wywnioskujš,co się dalej stać mogło.Ale niewielu znajdziemy takich,którzy z końcowego wyniku zdołajš odtworzyć bieg wypadków,jakie do niego doprowadziły.O takiej właœnie zdolnoœci myœlenia mówiłem wspominajšc o rozumowaniu „wstecz ”,czyli – analitycznym. – Pojmuję – powiedziałem.. –W tej sprawie „wiadomš ”był wynik,do reszty trzeba było dojœć samemu.Pozwoli pan, że go teraz wtajemniczę w kolejne etapy mego rozumowania.Zacznijmy od poczštku:Poszedłem do tego domu nie majšcjeszcze żadnego sprecyzowanego zdania.Oczywiœcie zaczšłem od badania ulicyi jak już panu wspomniałem,dostrzegłem wyraŸny œlad dorożkarskich kół, który –ustaliłem to w paru pytaniach – pozostał tam z nocy.O tym,że była to dorożka,a nie powóz prywatny,powiedział mi wšski œlad kół.Zwykła londyńska drynda jest dużo węższa od wielkopańskiej karety. Było to pierwsze zwycięskie osišgnięcie.Potem przeszedłem wolno wzdłuż ogrodowej œcieżki.Tak się złożyło,że była gliniasta,cudownie konserwujšca œlady.Dla pana niezawodnie była tylko wydeptanš grzšskš œcieżkš,ale dla mego wprawnego oka każdy odcisk na niej miał swš wymowę.W służbie œledczej żadna gałšŸ nie jest chyba tak ważna –i tak zaniedbana zarazem – jak sztuka czytania œladów.Na szczęœcie zawsze przywišzywałem do niej wielkš wagę,a stała praktyka znakomicie mnie w tym wyszkoliła.Widziałem œlady ciężkich stóp konstabla,ale dostrzegłem też œlady dwóch ludzi,którzy przedtem przeszli przez ogród.Łatwo było wywnioskować,że szli tędy wczeœniej,bo miejscami œlady ich stóp zatarte były przez inne,odciœnięte na nich.W ten sposób odkryłem drugie ogniwo,które powiedziało mi, że nocnych goœci było dwóch:jeden bardzo wysoki (wyliczyłem to sobie z długoœci jego kroków),a drugi wytwornie ubrany,co mogłem wywnioskować z niewielkiego i eleganckiego odcisku bucików. Zaraz po wejœciu do pokoju znalazłem potwierdzenie swojej tezy.Człowiek w eleganckich trzewikach leżał przede mnš.A więc mordercš musiał być ów wysoki,jeœli w ogóle morderstwo wchodziło w rachubę.Na zwłokach nie było żadnych ran,ale wykrzywione strachem rysy zmarłego wskazywały,że wiedział,co go czeka.Twarze ludzi zmarłych na udar sercaczy z jakiejœ innej nagłej przyczyny nigdy nie sš tak wykrzywione.Powšchałem wargi trupa, poczułem kwaœny odór i wywnioskowałem,że tego człowieka zmuszono do zażycia trucizny. A że go do tego zmuszono,wynikało z wyrazu nienawiœci i przerażenia zastygłegona jego obliczu.Doszedłem do tego wniosku stosujšc metodę eliminacji:kolejnego odrzucania innych możliwoœci.Pozostawiłem tylko to,co odpowiadało faktom.Niech pan nie sšdzi,że podobny wypadek zabójstwa jest odosobniony.Zmuszenie do przełknięcia trucizny nie jest niczym nowym w kryminalnych kronikach.Sprawa Dolskiego w Odessie i Leturiera w Montpellier od razu przyjdzie na myœl każdemu toksykologowi [29] . A teraz pozostało najważniejsze zagadnienie:powód morderstwa.Nie chodziłoo rabunek, bo zmarłemu nic nie zabrano.A więc polityka czy kobieta?To było pytanie,na które musiałem sobie odpowiedzieć.Polityczni mordercy zawsze pragnš jak najszybciej dokonać dzieła i zaraz uchodzš.Tego morderstwa zaœ dokonano z premedytacjš,a zabójca pozostawił po sobie œlady w całym pokoju,które wskazywały,że bawił tam doœć długo.Zatem osobista krzywda, nie polityczne względy,upominała się o tak obmyœlanš zemstę.Napis odkryty na œcianie jeszcze bardziej mnie utwierdził w tym mniemaniu.Widocznie chodziło o zmylenie policji.A znaleziona obršczka rozwiała resztę wštpliwoœci.Jasne było,że zabójca użył jej,by przypomnieć ofierze jakšœ zmarłš czy nieobecnš kobietę.Dlatego zapyt ałem Gregsona,czy w swej depeszy do Cleveland pytał o jakiœ specjalnie ciekawy fakt,który odegrał rolę w życiu Drebbera.Jak pan pamięta,Gregson odpowiedział przeczšco. Zabrałem się więc do szczegółowego badania pokoju.Upewniło mnie ono,że się niemyliłem co do wzrostu mordercy.Dostarczyło mi też dodatkowych danych o długoœci jego paznokci i cygarze „trichinopoly ”,które palił.Nie znalazłem œladów walki i z tego wywnioskowałem,że krew musiała pochodzić z nosa mordercy,który na skutek niezwykłego podniecenia dostał widocznie krwotoku.Zauważyłem,że krwawe œlady towarzyszš jego krokom. Rzadko człowiek dostaje krwotoku ze wzruszenia,chyba że ma w sobie dużo krwi.Zaryzykowałem więc twierdzenie,że morderca musi być krzepki irumiany.Wypadki dowiodły,że miałem rację.Po wyjœciu z domu zrobiłem to,czego Gregson zaniedbał.Zadepeszowałem do szefa policji w Cleveland,proszšc jedynie o podanie mi danych dotyczšcych małżeńskiego pożycia Enocha Drebbera.OdpowiedŸ stawiała kropkę nad „i ”.Dowiedziałem się,że Drebber zwracał sięjuż z proœbš o obronę przed dawnym rywalem w sprawach miłosnych,Jeffersonem Hope,i że ten właœnie Hope bawi obecnie w Europie.Teraz już byłem pewny,że trzymam w ręku klucz od tajemnicy.Chodziło tylko o ujęcie zabójcy. Wiedziałem już,że człowiek,który wraz z Drebberem wszedł do domu,powoził dorożkš. Œlady na ulicy wskazywały bowiem,że koń ruszył trochę z miejsca i zboczył,czego by nie zrobił,gdyby go ktoœ pilnował.Gdzież więc mógł być stangret,jeœli nie w tym domu?I znowu absurdem byłoby przypuszczać,że ktoœ zdrowy na umyœle dokonałby obmyœlonej zbrodni na oczach œwiadka – w tym wypadku dorożkarza –który by go mógł zdradzić.W końcu,zakładajšc,że jeden człowiek zamierza tropić drugiego po całym Londynie,czy wybierze coœ lepszego od roli dorożkarza?Te rozważania doprowadziły mnie do nieodpartego wniosku,że Jeffersona Hope trzeba szukać wœród dorożkarzy stolicy. Jeżeli był jednym z nich,to należało także przypuszczać,że jeszcze nim zostanie.Z jego punktu widzenia raptowna zmiana mogła œcišgnšć nań uwagę.Dlatego przynajmniej przez jakiœ czas będzie dalej pracował.Nie było też powodu przypuszczać,że się ukrywa pod przybranym nazwiskiem.Czemu miałby je zmieniać w kraju,gdzie nikt go nie zna.Uciekłem się więc do pomocy mego oddziału uliczników i wysyłałem ich po kolei na każdy postój dorożek w Londynie,aż wreszcie znaleŸli szukanego przeze mnie człowieka.Chyba pan dobrze pamięta,jak zręcznie moi pomocnicy działalii jak szybko wykorzystałem ich pomoc.Zamordowanie Stangersona sprawiło mi zupełnš niespodziankę,ale wštpię,czy można było temu zapobiec.Przez to morderstwo doszedłem,jak pan wie,do pigułek,których istnienia już się domyœlałem.Widzi pan,mamy tu cały łańcuch logicznych wniosków,w którym nie znajdzie pan najmniejszego pęknięcia. –Wspaniałe!– zawołałem.–Ludzie muszš siędowiedzieć o pańskiej zasłudze.Powinien pan opublikować sprawozdanie.Jeœli pan nie chce,ja to uczynię. –Doktorze,może pan zrobić,co się panu podoba – odparł Holmes.–Ale proszę spojrzeć na to – podał mi gazetę.. Było to „Echo ” z owego dnia,a artykuł,który mi wskazał,dotyczył omawianej przez nas sprawy. „Na skutek nagłej œmierci niejakiego Hope'a,którego podejrzewano o zabójstwo Enocha Drebbera i Józefa Stangersona – czytałem –publicznoœć straciła możnoœć przeżycia dreszczyka emocji.Okolicznoœci towarzyszšce tej ciekawej sprawie pewnie nigdy nie wyjdš na jaw,wiemy jednakże z dobrze poinformowanego Ÿródła,że chodziło tu o krwawš zemstę na tle zadawnionej,romantycznej nienawiœci,w której miłoœć i mormoni odegrali znacznš rolę.Wydaje się,że obie ofiary należały w młodoœci do sekty mormonów,a Hope,zmarły aresztant,również pochodził zSalt Lake City.Jeœli sprawa na tym się skończy,będzie wiadomo przynajmniej,że nasza policja pracuje dzielnie i że wszyscy obcokrajowcy mšdrzej zrobiš załatwiajšc swe porachunki u siebie,a nie na brytyjskiejziemi.Publicznš tajemnicš jest,że cała zasługa szybkiego ujęcia mordercy przypada wyłšcznie dwom znanym urzędnikom Scotland Yardu,panom:Lestrade'owi i Gregsonowi.Zabójcę ujęto podobno w mieszkaniu niejakiego Sherlocka Holmesa,doœć zdolnego detektywa-amatora,który pod kierunkiem takich ludzi może się z czasem czegoœ nauczyć.Spodziewamy się,że obu wspomnianych oficerów nie minie godna nagroda w uznaniu ich zasług ”. – Czy nie mówiłem tego na samym poczštku??!– œmiejšc się wykrzyknšł Sherlock Holmes.. – Skutek naszego „Studium w szkarłacie ” – to nagroda dla nich.. –Nic nie szkodzi –powiedziałem.– Mam wszystko zapisane w mym notatniku i społeczeństwo dowie się prawdy.A tymczasem musi się pan zadowolić œwiadomoœciš osišgniętego powodzenia,tak jak rzymski skšpiec: Ludek mnie wygwizduje,lecz ja sobie brawobiję w domu,od skrzyni uchyliwszy wieka [30] . -------- [28] W londyńskich dorożkach w owym czasie stangret siedział z tyłu. [29] T o k s y k o l o g - badacz trucizn. [30] Dwuwiersz z satyry Horacjusza,słynnego rzymskiego poety i satyryka,który żył w I w.p.n.e.Przekład Jana Czubka. ---------------Konwersja: rpg6@go2.pl a.Może nawet błagałby o życie,ale wiedział,że się to na nic nie zda. – Czy chcesz mnie zabić??– wyjškał. –Nie ma mowy o zabójstwie –odpowiedziałem.– Lecz kto o tym wspomina?Ty,wœciekły psie?Czy litowałeœ się choć trochę nad mym kochanym biedactwem,gdyœ jš odcišgnšł od zamordowanego ojca i zawlókł do swego przeklętego i haniebnego haremu? – To nie ja zabiłem jej ojca!!– wykrzyknšł.. –Ale jej serce pękło przez ciebie!–wrzasnšłem potrzšsajšc przed nim pudełkiem z pigułkami.– Niech Bóg to rozsšdzi.Wybierz pigułkę i łyknij.Jedna to życie,druga – œmierć.Ja przełknę tę,którš ty zostawisz.Zobaczymy,czy jest sprawiedliwoœć na ziemi,czy też rzšdzi nami œlepy przypadek. Z dzikim krzykiem cofał się przede mnš i błagał o litoœć.Wycišgnšłem jednak nóż,przyłożyłem mu ostrze do gardła i zmusiłem do posłuszeństwa.Potem łyknšłem drugš pigułkę i z minutę staliœmybez słowa,czekajšc na œmierć lub na życie.Chyba nigdy nie zapomnę jego twarzy,gdy poczuł pierwsze skurcze bólu.Zaœmiałem się na ten widok i podsunšłem mu pod oczy obršczkę Lucy.Trwało to tylko sekundę,bo alkaloidy działajš piorunujšco.Ból wykrzywił mu rysy,wycišgnšł ręce przed siebie,zachwiał się i z ochrypłym okrzykiem ciężko padł napodłogę.Końcem buta odwróciłem go na wznak i przyłożył em mu rękę do serca.Był martwy! Krew ciekła mi z nosa,ale nie zwracałem na to uwagi.Nie wiem,skšd przyszedł mi pomysł,by nakreœlić napis na œcianie.Może chodziło o jakšœ przekornš chęć zmylenia policji, bo na sercu było mi lekko i radoœnie.Przypomniałem sobie,że w NowymJorku znaleziono ongiœ zwłoki jakiegoœ Niemca,obok których na œcianie widniał napis RACHE.Wówczas prasa podawała,że zamordowała go jakaœ podziemna organizacja.Sšdziłem,że to,co zaskoczyło mieszkańców Nowego Jorku,zaskoczy też i londyńczyków.Umoczyłem więc palec we własnej krwi i wypisałem to słowo w widocznym miejscu na œcianie.Skończywszy z tym,wróciłem do swojej dorożki.Noc cišgle była wietrzna i dżdżysta,a ulica pusta.Odjechałem już kawałek drogi,gdy wsunšwszy rękę do kieszeni,gdzie zawsze nosiłem obršczkę Lucy,przekonałem się,że jš zgubiłem.Jakby we mnie piorun strzelił.Przecież to była jedyna pamištka po niej.Pomyœlałem sobie,że mogła mi wypaœć,gdy się pochyliłem nad zwłokami Drebbera, i zawróciłem.Dorożkę zostawiłem przy chodniku i œmiało poszedłem do domu.Gotów byłem narazić się na każde niebezpieczeństwo,byle odzyskać zgubę.Przed domem wpadłem prosto w objęcia wychodzšcego policjanta i tylko udajšc œmiertelnie pijanego uniknšłemjego podej- rzeń. Oto jak skończył Enoch Drebber.Teraz pozostawało mi jeszcze rozprawić się ze Stangersonem i spłacić mu dług za Johna Ferrier.Wiedziałem,w jakim mieszka hotelu.Kręciłem się tam cały dzień,ale Stangerson nie wytknšł nosa.Myœlę,że nieobecnoœć Drebbera zbudziła jego podejrzenia.Stangerson był przebiegły i zawsze miał się na bacznoœci.Mylił się jednak, jeżeli myœlał,że zaszachuje mnie siedzeniem w domu.Szybko udało mi się wykryć okno jego pokoju.Następnego ranka skorzystałem z drabiny leżšcej za hotelem i po niej,o œwicie,dostałem się do jego sypialni.Zbudziłem go i powiedziałem,że nadeszła godzina zapłaty za życie,które zgasił tyle lat temu.Opisałem mu œmierć Drebbera i podsunšłem pigułki.Ale zamiast skorzystać z szansy,zerwał się z łóżka i skoczył mi do gardła.We własnej obronie pchnšłem go nożem w serce.Tak czy owak podobnie by się to skończyło,bo Opatrznoœćwetknęłaby zatrutš pigułkę w rękę zbrodniarza. Właœciwie powiedziałem już wszystko.I dobrze,bo czuję œmierć nad sobš.Ze dwa dnijeszcze trudniłem się dorożkarstwem;chciałem zostać przy tej pracy,póki nie zarobię na powrót do Ameryki.Stałem na postoju,kiedy przybiegł jakiœ młody obdartus i zapytał,czy jest tu dorożkarz nazwiskiem Jefferson Hope,bo jakiœ pan z Baker Street 221 b go wzywa.Pojechałem nie podejrzewajšc nic złego i zanim się opamiętałem,ten młody pan założył mi kajdany na ręce tak zręcznie,jak nigdy jeszcze nie zdarzyło mi się widzieć.To już cała moja historia,panowie.Możecie mnie uważać za mordercę,ale myœlę,że równie dobrze służęsprawiedliwoœci jak i wy. Jefferson Hope opowiadał tak przejmujšco,że siedzieliœmy w milczeniu,głęboko wzruszeni i zadumani.Nawet zawodowi detektywi,zblazowani i nawykli do najróżniejszych rodzajów zbrodni,przejęli się żywo jego opowiadaniem.Czas jakiœ siedzieliœmy w ciszy,przerywanej tylko skrzypieniem ołówka Lestrade'a,który zapisywał ostatnie słowa opowieœci. –Jest jeszcze jeden szczegół,który chciałbym wyjaœnić –odezwał się w końcu Sherlock Holmes.– Kto był pańskim wspólnikiem,,który na moje ogłoszenie zgłosił się po obršczkę? Więzień żartobliwie mrugnšł okiem odpowiadajšc memu przyjacielowi: –Mogę zdradzić tylko własne tajemnice.Niechcę nikomu przysparzać kłopotu.Przeczytałem pańskie ogłoszenie i pomyœlałem,że może być ono pułapkš,a może też zwrócić mi upragnionš obršczkę.Mój przyjaciel zgodził się pójœć i zobaczyć.Przyzna pan,że dzielnie się spisał.– Przyznaję – szczerze rzekł Holmes.. –Panowie – poważnie wtršcił się inspektor –musimy przestrzegać przepisów prawa.Weczwartek aresztowany stanie przed sšdem,a panowie zostaniecie wezwani.Tymczasem ja za niego odpowiadam. Zadzwonił i dwóch strażników zabrało Jeffersona Hope,a my z Sherlockiem Holmesem wróciliœmy dorożkš na Baker Street. Zakończenie Wszystkim nam kazano stawić się przed sšdem we czwartek.Ale kiedy dzień ten nadszedł, nasze zeznania nie były już potrzebne.Najwyższy Sędzia ujšł sprawę wswe ręce i Jefferson Hope stanšł przed trybunałem boskim,który sprawiedliwie zważy jego uczynek.W noc po ujęciu pękło serce Jeffersona Hope;rano znaleziono go na podłodze celi z błogim uœmiechem na ustach,jakby w ostatniej godzinie jasno ujrzał całe swoje życie i dobrze spełnionedzieło. –Gregson i Lestrade wœcieknš się z tego powodu –zauważył Holmes,gdy następnego wieczoru rozmawialiœmy o œmierci Jeffersona Hope.– Szumna autoreklama wzięła w łeb.. – Nie wydaje mi się,,żeby ujęcie Jeffersona Hope było ich zasługš – powiedziałem.. –Na œwiecie nie ma znaczenia to,czego się dokonało – gorzko rzekł Holmes.– Chodzi tylko o to,by ludzie myœleli,że się czegoœ dokonało.Ale pal szeœć –cišgnšł już pogodniej – za żadne skarby nie wyrzekłbym się tej sprawy.Jak sięgnę pamięciš,nie miałem wspanialszej.Niesłychanie prosta,miała wiele pouczajšcych momentów. – Prosta??! –Trudno jš nazwać inaczej – Sherlock Holmes uœmiechnšł się na widok mojej zdziwionej miny.– Choćby dlatego,że jedynieprzy pomocy prostej dedukcji mogłem pochwycić przestępcę w cišgu trzech dni. – To racja – przytaknšłem.. –Już raz powiedziałem panu,że to,co y sobie plan i 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj8<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż”üżN¸÷ż@