ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS WPUSTYNI €003ą)Ç˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕPŇ c€"(cJ~cČ,W$2Q W€ " W PUSTYNI I W PUSZCZY " HENRYK SIENKIEWICZ Rozdział 1 Wiesz, Nel - mówił Staœ Tarkowski do swojej przyjaciółki, małej Angielki - wczoraj przyszli zabtie (policjanci) i aresztwali żonę dozorcy Smaina i jej troje dzieci - tę Fatmę, która już kilka razy przychodziła do biura do twojego ojca i do mego. A mała, podobna do œlicznego obrazka Nel podniosła swe zielonawe oczy na Stasia i zapytała na wpół ze zdziwieniem, a na wpół ze strachem: - Wzięli jš do więzienia? - Nie, ale nie pozwolili jej wyjechać do Sudanu i przyjechał urzędnik, który jej będzie pilnował, by ani krokiem nie wyruszyła z Port-Saidu. - Dlaczego? Staœ, który kończył rok czternasty i który swš oœmioletniš towarzyszkę kochał bardzo, ale uważał za zupełne dziecko, rzekł z minš wielce zarozumiałš: - Jak dojdziesz do mego wieku, to będziesz wiedziała wszystko, co się dzieje nie tylko wzdłuż kanału, od Port-Saidu do Suezu, aleiw całym Egipcie. Czy ty nic nie słyszałaœ oMahdim? - Słyszałam, że jest brzydki i niegrzeczny.Chłopiec uœmiechnšł się z politowaniem. - Czy jest brzydki - nie wiem. Sudańczycy utrzymujš, że jest piękny. Ale powiedzieć, że jest niegrzeczny, o człowieku, który wymordował już tylu ludzi, może tylko dziewczynka oœmioletnia, w sukience, ot! takiej - do kolan! - Tatuœ mi tak powiedział; a tatuœ wie najlepiej. - Powiedział ci tak dlatego, że inaczej byœ nie zrozumiała. Do mnie by się tak nie wyraził. Mahdi jest gorszy niż całe stado krokodyli. Rozumiesz? Dobre mi powiedzenie:"niegrzeczny", tak się mówi do niemowlšt. Lecz ujrzawszy zachmurzonš twarz dziewczynki umilkł, a potem rzekł: - Nel! wiesz, że nie chciałem ci zrobić przykroœci; przyjdzie czas; że i ty będzieszmiała czternasty rok. Obiecuję ci to na pewno. - Aha! - odpowiedziała z zatroskanym wejrzeniem - a jeżeli Mahdi wpadnie przedtem do Port-Saidu i mnie zje? - Mahdi nie jest ludożercš, więc ludzi nie zjada, tylko ich morduje. Do Port-Saidu też nie wpadnie, a gdyby nawet wpadł i chciał cię zabić, pierwej miałby ze mnš do czynienia. Oœwiadczenie to oraz œwist; z jakim Staœ wcišgnšł nosem powietrze, nie zapowiadajšcy nic dobrego dla Mahdiego, uspokoiły znacznie Nel co do własnej osoby. - Wiem - odrzekła. -Ty byœ mnie nie dał. Aledlaczego nie puszczajš Fatmy z Post-Saidu? - Bo Fatma jest ciotecznš siostrš Mahdiego.Mšż jej, Smain, oœwiadczył rzšdowi egipskiemu w Kairze, że pojedzie do Sudanu, gdzie przebywa Mahdi, i wyrobi wolnoœć dla wszystkich Europejczyków, którzy wpadli w jego ręce. - To Smain jest dobry? - Czekaj. Twój i mój tatuœ, którzy znali doskonale Smaina, nie mieli wcale do niego zaufania i ostrzegali Nubara paszę, by mu nie ufał. Ale rzšd zgodził się wysłać Smaina i Smain bawi od pół roku u Mahdiego. Jeńcy jednak nie tylko nie wrócili, ale przyszła z Chartumu wiadomoœć, że mahdyœci obchodzš się z nimi coraz okrutniej, a że Smain, nabrawszy od rzšdu pieniędzy, zdradził. Przystał całkiem do Mahdiego i został mianowany emirem. Ludzie powiadajš, że w tej okropnej bitwie, w której poległ jenerał Hicks, Smain dowodził artyleriš Mahdiego i on to podobno nauczył mahdystów obchodzić się z armatami, czegoprzedtem, jako dzicy ludzie, wcale nie umieli. Ale Smainowi chodzi teraz o to, by wydostać z Egiptu żonę i dzieci, toteż gdy Fatma, która widocznie z góry wiedziała, co zrobi Smain, chciała cichaczem wyjechać z Port-Saidu, rzšd aresztował jš teraz razem z dziećmi. - A co rzšdowi przyjdzie z Fatmy i jej dzieci? - Rzšd powie Mahdiemu: "Oddaj nam jeńców, a my oddamy ci Fatmę..." Na razie rozmowa urwała się, albowiem, uwagę Stasia zwróciły ptaki lecšce od strony Echtum om Farag ku jezioru Menzaleh. Leciały one doœć nisko i w przezroczym powietrzu widać było wyraŸnie kilka pelikanów z zagiętymi na grzbiety szyjami, poruszajšcych z wolna ogromnymi skrzydłami. Staœ poczšł zaraz naœladować ich lot, więc zadarł głowę i biegł przez kilkanaœcie kroków groblš, machajšc rozłożonymi rękoma. - Patrz! lecš i czerwonaki! - zawołała nagleNel. Staœ zatrzymał się w jednej chwili, gdyż istotnie za pelikanami, ale nieco wyżej, widać było zawieszone na błękicie jakby dwa wielkie, różowe i purpurowe kwiaty. - Czerwonaki! Czerwonaki! - One wracajš pod wieczór do swoich siedzib na wysepkach - rzekł chłopiec. - Ach; gdybym miał strzelbę! - Po cóż byœ miał do nich strzelać? - Kobiety takich rzeczy nie rozumiejš. Ale pójdŸmy dalej, może zobaczymy ich więcej. To powiedziawszy wzišł dziewczynkę za rękę i poszli ku pierwszej za Port-Saidem kanałowej przystani, za nimi zaœ nadšżała Murzynka Dinah, niegdyœ piastunka małej Nel. Szli wałem oddzielajšcym wody jezioraMenzaleh od kanału, przez który przepływał w tej chwili, prowadzony przezpilota, duży parowiec angielski. Zbliżał się wieczór. Słońce stało jeszcze doœć wysoko, ale przetoczyło się już na stronę jeziora. Słonawe jego wody poczynały lœnićzłotem i drgać odblaskami pawich piór. Po arabskim brzegu cišgnęła się, jak okiem sięgnšć, płowa piaszczysta pustynia - głucha, złowroga, martwa. Między szklanym, jakby obumarłym niebem a bezmiarem pomarszczonych piasków nie było œladu żywej istoty Podczas gdy na kanale wrzało życie, kręciły się łodzie, rozlegały się œwisty parowców, a nad Menzaleh migotały w słońcu stada mew i dzikich kaczek - tam, na arabskim brzegu, była jakby kraina œmierci. Tylko w miarę jak słońce zniżajšc się stawało się coraz czerwieńsze, piaski poczęły przybierać barwę liliowš, takš, jakš jesieniš majš wrzosy w polskich lasach. Dzieci idšc ku przystani ujrzały jeszcze kilka czerwonaków, do których œmiały się ich oczy, po czym Dinah oœwiadczyła, że Nel musi wracać do domu. W Egipcie po dniach, które nawet w czasie zimy często bywajš upalne, następujš noce bardzo zimne, a że zdrowie Nel wymagało wielkiejostrożnoœci, ojciec jej, pan Rawlison, nie pozwalał, by dziewczynka znajdowała się po zachodzie słońca nad wodš. Zawrócili więc ku miastu, na którego krańcu stała wpobliżu kanału willa pana Rawlisona - i w chwili gdy słońce zanurzyło się w morzu, znaleŸli się pod dachem. Niebawem przybył też zaproszony na obiad inżynier Tarkowski, ojciec Stasia - i całe towarzystwo, wraz z Francuzkš, nauczycielkš Nel, paniš Olivier, zasiadło do stołu: Pan Rawlison, jeden z dyrektorów kompanii Kanału Sueskiego, i Władysław Tarkowski, starszy inżynier tejże kompanii, żyli od wielu lat w najœciœlejszej przyjaŸni. Obaj byli wdowcami, ale pani Tarkowska, rodem Francuzka, zmarła z chwilš przyjœcia na œwiat Stasia, to jest przed laty przeszło trzynastu, matka zaœ Nel zgasła na suchoty w Heluanie, gdy dziewczynka miała lat trzy. Obaj wdowcy mieszkali w sšsiednich domach w Port-Saidzie i z powodu swych zajęć widywali się codziennie. Wspólne nieszczęœcie zbliżyło ich jeszcze bardziej do siebie i umocniło zawartš poprzednio przyjaŸń. Pan Rawlison pokochał Stasia jak własnego syna, a zaœ pan Tarkowski byłby skoczył w ogień i wodę za małš Nel. Po ukończeniu dziennychprac najmilszym dla nich odpoczynkiem byłarozmowa o dzieciach, ich wychowaniu i przyszłoœci. Podczas podobnych rozmów najczęœciej bywało tak, że pan Rawlison wychwalał zdolnoœci, energię i dzielnoœć Stasia, a pan Tarkowski unosił się nad słodyczš i anielskš twarzyczkš Nel. I jedno, i drugie było prawdš. Staœ był trochę zarozumiały i trochę chełpliwy, ale uczył się doskonale, i nauczyciele szkoły angielskiej, do której chodził w Port-Saldzie, przyznawali mu istotnie niezwykle zdolnoœci. Co do odwagi i zaradnoœci, odziedziczył jš po ojcu, albowiem pan Tarkowski posiadał te przymioty w wysokim stopniu i w znacznej częœci im właœnie zawdzięczał obecne swe stanowisko. W roku 1863 bił się bez wytchnienia w cišgu jedenastu miesięcy. Następnie ranny, wzięty do niewoli i skazany na Sybir, uciekł z głębi Rosji i przedostał się za granicę. Był już przed pójœciem do powstania skończonym inżynierem, jednakże rok jeszcze poœwięciłna studia hydrauliczne, a następnie otrzymał posadę przy kanale i w cišgu kilkulat - gdy poznano jego znajomoœć rzeczy, energię i pracowitoœć - zajšc wysokie stanowisko starszego inżyniera. Staœ urodził się, wychował i doszedł do czternastego roku życia w Port-Saidzie, nadkanałem, wskutek czego inżynierowie, koledzy ojca, nazywali go "dzieckiem pustyni". PóŸniej, będšc już w szkole, towarzyszył czasem ojcu lub panu Rawlisonowi, w czasie wakacji i œwišt, w wycieczkach, jakie z obowišzku musieli czynić od Port-Saidu aż do Suezu dla rewizjirobót przy wale i przy pogłębianiu łożyska kanału. Znał wszystkich - zarówno inżynierów i urzędników komory, jak i robotników, Arabów i Murzynów. Kręcił i wkręcał się wszędzie, wyrastał, gdzie go nie posiali, robił długie wycieczki wałem, jeŸdził łódkš po Menzaleh i zapuszczał się nieraz doœć daleko. Przeprawiał się na brzeg arabski i dorwawszy się do czyjego bšdŸ konia, a z braku konia - do wielbłšda, a nawet i osła, udawał farysa w pustyni; słowem, jak się wyrażał pan Tarkowski, "bobrował" wszędzie i każdš wolnš od nauki chwilę spędzał nad wodš. Ojciec nie sprzeciwiał się temu, wiedzšc, że wiosłowanie, konna jazda i cišgłe życie na œwieżym powietrzu wzmacnia zdrowie chłopca i rozwija w nim zaradnoœć. Jakoż Staœ wyższy był i silniejszy, niż bywajš chłopcy w jego wieku, a doœć mu było spojrzeć w oczy; by odgadnšć, że w razie jakiego wypadku prędzej zgrzeszy zbytkiemzuchwałoœci niż bojaŸniš. W czternastym roku życia był jednym z najlepszych pływaków w Port-Saidzie, co niemało znaczyło, albowiem Arabowie i Murzyni pływajš jak ryby. Strzelajšc z karabinków małego kalibru - i tylko kulami, do dzikich kaczek i do egipskich gęsi, wyrobił sobie niechybnš rękę i oko. Marzeniem jego było polować kiedyœ na wielkie zwierzęta w Afryce œrodkowej; chciwie też słuchał opowiadań Sudańczyków zajętych przy kanale, którzy spotykali się w swej ojczyŸnie z wielkimi drapieżnikami i gruboskórnymi. Miało to i tę korzyœć, że uczył się zarazem ich języków. Kanał Sueski nie doœćbyło przekopać, trzeba go jeszcze i utrzymać, gdyż inaczej piaski z pustyń, leżšcych po obu jego brzegach, zasypałyby go w cišgu roku. Wielkie dzieło Lessepsa wymaga cišgłej pracy i czujnoœci. Toteż do dziœ dnia nad pogłębieniem jego łożyska pracujš pod dozorem biegłych inżynierów potężne maszyny i tysišce robotników. Przyprzekopaniu kanału pracowało ich dwadzieœcia pięć tysięcy. Dziœ, wobec dokonanego dzieła i ulepszonych nowych maszyn, potrzeba ich znacznie mniej, jednakże liczba ich jest dotychczas dosyć znaczna. Przeważajš wœród nich ludzie miejscowi, nie brak jednak i Nubijczyków, iSudańczyków, i Somalisów, i rozmaitych Murzynów mieszkajšcych nad Białym i Niebieskim Nilem, to jest w okolicach, które przed powstaniem Mahdiego zajšł byłrzšd egipski. Staœ żył ze wszystkimi za panbrat, a majšc, jak zwykle Polacy, nadzwyczajnš zdolnoœć do języków, poznał,sam nie wiedzšc jak i kiedy, wiele z ich narzeczy. Urodzony w Egipcie, mówił po arabsku jak Arab. Od Zanzibarytów, którychwielu służyło za palaczów przy maszynach,wyuczył się rozpowszechnionego wielce w całej Afryce œrodkowej języka ki-swahili, umiał nawet rozmówić się z Murzynami z pokoleń Dinka i Szylluk, zamieszkujšcych poniżej Faszody nad Nilem. Mówił prócz tego biegle po angielsku, po francusku i po polsku, albowiem ojciec jego, goršcy patriota, dbał o to wielce, by chłopiec znałmowę ojczystš. Staœ, oczywiœcie, uważał mowę tę za najpiękniejszš w œwiecie i uczył jej, nie bez powodzenia, małš Nel. Nie mógł tylko dokazać tego, aby jego imię wymawiała Staœ, nie "Stes". Nieraz też przychodziło między nimi z tego powodu do nieporozumień; które trwały jednak dopótytylko, dopóki w oczach dziewczyny nie zaczynały œwiecić łezki. Wówczas "Stes" przepraszał jš - i bywał zły na samego siebie. Miał jednak brzydki zwyczaj mówić z lekceważeniem o jej oœmiu latach i przeciwstawiać im swój poważny wiek i doœwiadczenie. Utrzymywał, że chłopiec, który kończy lat czternaœcie, jeœli nie jest jeszcze zupełnie dorosłym, to przynajmniej nie jest już dzieckiem, a natomiast zdolny już jest do wszelkiego rodzaju czynów bohaterskich, zwłaszcza jeœli ma w sobie krew polskš i francuskš. Pragnšł też najgoręcej, żeby kiedykolwiek zdarzyła się sposobnoœć do takich czynów, szczególniej w obronie Nel. Oboje wynajdywali rozmaite niebezpieczeństwa i Staœ musiał odpowiadać na jej pytania, co by zrobił, gdyby na przykład wlazł do jej domu przez okno krokodyl majšcy dziesięć metrów albo skorpion tak duży jak pies. Obojgu ani na chwilę nie przychodziło do głowy, że wkrótce groŸna rzeczywistoœć przewyższy wszelkie ich fantastyczne przypuszczenia. Rozdział 2 Tymczasem w domu czekała ich podczas obiadu dobra nowina. Panowie Tarkowski i Rawlison byli zaproszeni przed kilku tygodniami, jako biegli inżynierowie, do obejrzenia i oceny robót prowadzonych przy całej sieci kanałów w prowincji El-Fajum, w okolicach miasta Medinet, blisko jeziora Karoun oraz wzdłuż rzeki Jussef i Nilu. Mieli tam zabawić koło miesišca i uzyskali na to urlopy od własnej kompanii. Ponieważ zbliżały się œwięta Bożego Narodzenia, więc obaj nie chcšc rozstawać się z dziećmi postanowili, że Staœ i Nel pojadš także do Medinet. Po usłyszeniu tej nowiny dzieci omal nie wyskoczyły ze skóry z radoœci. Dotychczasznały miasta leżšce wzdłuż kanału, a mianowicie Izmailę i Suez, poza kanałem zaœ - Aleksandrię i Kair, pod którym oglšdały wielkie piramidy i Sfinksa. Ale byłyto krótkie wycieczki, gdy wyprawa do Medinet-el-Fajum wymagała całego dnia jazdy kolejš wzdłuż Nilu na południe, a potem od El-Wasta na zachód, ku Pustyni Libijskiej. Staœ znał Medinet z opowiadań młodszych inżynierów i podróżników, którzy jeŸdzili tam na polowanie na wszelkiego rodzaju ptactwo wodne oraz na wilki z pustyni i hieny. Wiedział, że jest to osobna wielka oaza leżšca po lewym brzeguNilu, ale niezależna od jego wylewów i majšca swój własny system wodny, utworzony przez jezioro Karoun, przez Bahr-Jussef i przez całš więŸ drobnych kanałów. Ci, którzy oazę tę widzieli, mówili, że jakkolwiek kraina ta należy do Egiptu, jednakże, oddzielona od niego pustyniš, tworzy odrębnš całoœć. Tylko rzeka Jussef wišże, rzekłbyœ, niebieskim cienkim sznurkiem tę okolicę z dolinš Nilu. Wielka obfitoœć wód, żyznoœć gleby i wspaniała roœlinnoœć tworzš z niej jakby raj ziemski, a rozległe ruiny miasta Krokodilopolis œcišgajš tam setki ciekawych podróżników. Stasiowi jednak uœmiechały się głównie brzegi jeziora Karoun z rojami ptactwa i wyprawy na wilki do pustynnych wzgórz Guebel-el-Sedment. Ale wakacje jego zaczynały się dopiero za kilka dni, ponieważ zaœ rewizja robót przy kanałach była sprawš pilnš i starsi panowie nie mogli tracić czasu, ułożyli się przeto, że wyjadš niezwłocznie, a dzieci wraz z paniš Olivier w tydzień póŸniej. I Nel, i Staœ mieli ochotę jechać zaraz, ale Staœ nie œmiał o to prosić. Poczęli natomiast wypytywać o rozmaite sprawy tyczšce podróży i z nowymi wybuchami radoœci przyjęli wiadomoœć, że nie będš mieszkali w niewygodnych, utrzymywanych przez Greków hotelach, ale w namiotach dostarczonych przez Towarzystwo Podróżnicze Cooka. Tak zwykle urzšdzajš się podróżni, którzy z Kairu wyjeżdżajš na dłuższy nawet pobyt do Medinet. Cook dostarcza namiotów, służby, kucharzy, zapasów żywnoœci, koni, osłów, wielbłšdów i przewodników, tak że podróżnik nie potrzebuje o niczym myœleć. Jest to wprawdzie doœć kosztowny sposób podróżowania, ale panowie Tarkowski i Rawlison nie mieli potrzeby się z tym liczyć,wszelkie bowiem wydatki ponosił rzšd egipski, który ich zaprosił, jako biegłych, do oceny i rewizji prac przy kanałach. Nel,która nad wszystko w œwiecie lubiła jeŸdzić na wielbłšdzie, otrzymała obietnicęod ojca, że dostanie osobnego, garbatego wierzchowca, na którym wraz z paniš Olivier albo z Dinah, a czasem i ze Stasiem, będzie brała udział we wspólnych wycieczkach w bliższe okolice pustyni i do Karoun. Stasiowi przyrzekł pan Tarkowski, że pozwoli mu kiedy nocš pójœć na wilki - i ňë ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔˆiC ř }x}`X¸ŠjPócC cc°c -Ňc ĺ;vże jeżeli przyniesie dobre œwiadectwo szkolne, to dostanie prawdziwy angielski sztucer i wszelkie potrzebne dla myœliwego przybory. Ponieważ Staœ pewny był cenzury, więc od razu zaczšł uważać się za posiadacza sztucera i obiecywał sobie dokonać z nim rozmaitych zdumiewajšcych iwiekopomnych czynów. Na takich projektach i rozmowach zeszedł uszczęœliwionym dzieciom obiad. Stosunkowonajmniej zapału okazywała do zamierzonej podróży pani Olivier, której nie chciało się ruszać z wygodnej willi w Port-Saidzie i którš przestraszała myœl zamieszkania przez kilka tygodni w namiocie, a zwłaszcza zamiar wycieczek na wielbłšdach. Zdarzyło się jej już kilkakrotnie próbować podobnej jazdy, jak to zwykle robiš przez ciekawoœć Europejczycy zamieszkali w Egipcie, i zawsze te próby wypadały niepomyœlnie. Raz wielbłšd podniósł się za wczeœnie, gdy jeszcze nie zasiadła się dobrze na siodle, i skutkiem tego stoczyła się przez jego grzbiet na ziemię. Innym razem nie należšcy do lekkonoœnych dromader utrzšsłjš tak, że przez dwa dni nie mogła przyjœćdo siebie, słowem, o ile Nel po dwu lub trzech przejażdżkach, na które pozwolił pan Rawlison, zapewniała, że nie ma nic rozkoszniejszego na œwiecie, o tyle pani Olivier zostały przykre wspomnienia. Mówiła, że to jest dobre dla Arabów albo dla takiej kruszynki jak Nel, która nie więcej się utrzęsie niż mucha, która by siadła na garbie wielbłšda, ale nie dla osóbpoważnych i niezbyt lekkich, a zarazem majšcych pewnš skłonnoœć do nieznoœnej choroby morskiej. Lecz co do Medinet-el-Fajum miała i inne obawy. Oto w Port-Saidzie, zarówno jak w Aleksandrii, Kairze i całym Egipcie, nie mówiono o niczym więcej, tylko o powstaniuMahdiego i o okrucieństwach derwiszów. Pani Olivier nie wiedzšc dokładnie, gdzie leży Medinet, zaniepokoiła się, czy to nie będzie zbyt blisko od mahdystów, i wreszcie poczęta wypytywać o to pana Rawlisona. Lecz on uœmiechnšł się tylko i rzekł: - Mahdi oblega w tej chwili Chartum, w którym broni się jenerał Gordon. Czy pani wie, jak daleko z Medinet do Chartumu? - Nie mam o tym żadnego pojęcia. - Tak mniej więcej jak stšd do Sycylii - objaœnił pan Tarkowski. - Mniej więcej - potwierdził Staœ. - Chartum leży tam, gdzie Nil Biały i Niebieski schodzš się i tworzš jednš rzekę.Dzieli nas od niego ogromna przestrzeń Egiptu i cała Nubia. Następnie chciał dodać, że choćby Medinet leżało bliżej od krajów zajętych przez powstanie, to przecie on tam będzie ze swoim sztucerem, ale przypomniawszy sobie, że za podobne przechwałki dostał już nieraz burę od ojca - umilkł. Starsi panowie poczęli jednak rozmawiać o Mahdim i o powstaniu, była to bowiem najważniejsza dotyczšca Egiptu sprawa. Wiadomoœci spod Chartumu były złe. Dzikie hordy oblegały już miasto od półtora miesišca; rzšdy egipski i angielski działały powolnie. Odsiecz zaledwie wyruszyła i obawiano się powszechnie, że mimo sławy, męstwa i zdolnoœci Gordona ważne to miasto wpadnie w ręce barbarzyńców. Tegozdania był i pan Tarkowski, który podejrzewał, że Anglia życzy sobie w duszy, by Mahdi odebrał Sudan Egiptowi po to, by póŸniej odebrać go Mahdiemu i uczynić z tej ogromnej krainy posiadłoœć angielskš. Nie podzielił się jednak pan Tarkowski tymi podejrzeniami z panem Rawlisonem nie chcšc urażać jego uczuć patriotycznych. Pod koniec obiadu Staœ jšł wypytywać, dlaczego rzšd egipski zabrał wszystkie kraje leżšce na południe od Nubii, a mianowicie Kordofan, Darfur i Sudan aż do Albert-Nianza - i pozbawił tamtejszych mieszkańców wolnoœci. Pan Rawlison postanowił mu to wytłumaczyć: z tej przyczyny, że wszystko, co czynił rzšd egipski, to czynił z polecenia Anglii, która rozcišgnęła nad Egiptem protektorat i w rzeczywistoœci rzšdziła nim, jak sama chciała. - Rzšd egipski nie zabrał tam nikomu wolnoœci rzekł - ale jš setkom tysięcy, a może i milionom ludzi przywrócił. W Kordofanie, w Darfurze i w Sudanie nie było w ostatnich czasach żadnych państw niezależnych. Zaledwie tu i ówdzie jakiœ mały władca roœcił sobie prawo do niektórych ziem i zagarniał je wbrew woli ich mieszkańców, przemocš. Przeważnie jednak były one zamieszkałe przez niezawisłe pokolenia Arabo-Murzynów, to jest przez ludzi majšcych w sobie krew obutych ras. Pokolenia te żyły w ustawicznej wojnie. Napadały na siebie wzajem i zabierały sobie konie, wielbłšdy, bydło rogate i przede wszystkim niewolników. Popełniano przy tym wiele okrucieństw. Alenajgorsi byli kupcy polujšcy na koœć słoniowš i niewolników. Utworzyli oni jakby osobnš klasę ludzi, do której należeli wszyscy niemal naczelnicy pokoleń i zamożniejsi kupcy. Ci czynili zbrojne wyprawy daleko w głšb Afryki, grabišc wszędy kły słoniowe i chwytajšc tysišce ludzi: mężczyzn, kobiet i dzieci. Niszczyli przy tym wsie i osady, pustoszyli pola, przelewali rzeki krwi i zabijali bez litoœci wszystkich opornych. Południowe strony Sudanu, Darfuru i Kordofanu oraz kraje nadgórnym Nilem aż po jeziora - wyludniły się w niektórych okolicach prawie zupełnie. Lecz bandy arabskie zapuszczały się coraz dalej, tak że cała œrodkowa Afryka stała się ziemiš łez i krwi. Otóż Anglia, która, jak ci wiadomo, œciga po całym œwiecie handlarzy niewolników, zgodziła się na to, by rzšd egipski zajšł Kordofan, Darfur i Sudan, był to bowiem jedyny sposób zmuszenia tych grabieżców do porzucenia tego obrzydliwego handlu i jedyny sposób utrzymania ich w ryzie. Nieszczęœliwi Murzyni odetchnęli; napady i grabieże ustały, a ludzie poczęli żyć pod jakim takimprawem. Ale oczywiœcie taki stan rzeczy niepodobał się handlarzom, więc gdy znalazł się między nimi Mohammed-Achmed, zwany dziœ Mahdim, który poczšł głosić wojnę œwiętš pod pozorem, że w Egipcie upada prawdziwa wiara Mahometa, wszyscy rzucili się jak jeden człowiek do broni.. I oto rozpaliła się ta okropna wojna, która, przynajmniej dotychczas, bardzo Ÿle idzie Egipcjanom. Mahdi pobił we wszystkich bitwach wojska rzšdowe, zajšł Kordofan, Darfur, Sudan; hordy jego oblegajš obecnie Chartom i zapuszczajš się na północ aż do granic Nubii. - A czy mogš dojœć aż do Egiptu? - zapytał Staœ. - Nie - odpowiedział pan Rawlison. - Mahdi zapowiada wprawdzie, że zawojuje cały œwiat, ale jest to dziki człowiek, który o niczym nie ma pojęcia. Egiptu nie zajmie nigdy, gdyż nie pozwoliłaby na to Anglia. - Jeœli jednak wojska egipskie zostanš zupełnie zniesione? - Wówczas wystšpiš wojska angielskie, których nie zwyciężył nigdy nikt. - A dlaczego Anglia pozwoliła Mahdiemu zajšć tyle krajów? - Skšd wiesz,. że pozwoliła - odpowiedział pan Rawlison. - Anglia nie œpieszy się nigdy, albowiem jest wieczna. Dalszš rozmowę przerwał służšcy Murzyn,który oznajmił, że przyszła Fatma Smainowa i błaga o posłuchanie. Kobiety na Wschodzie zajmujš się sprawamiprawie wyłšcznie domowymi i rzadko nawetwychodzš z haremów. Tylko uboższe udajš się na targi lub pracujš w polach, jak to czyniš żony fellachów, to jest wieœniaków egipskich. Ale i te przesłaniajš wówczas twarze. Jakkolwiek w Sudanie, z którego pochodziła Fatma, zwyczaj ten nie bywa przestrzegany i jakkolwiek przychodziła ona już poprzednio do biura pana Rawlisona,jednakże przyjœcie jej, zwłaszcza o tak póŸnej porze i do prywatnego domu, wywołało pewne zdziwienie. - Dowiemy się czegoœ nowego o Smainie - rzekł pan Tarkowski. - Tak - odpowiedział pan Rawlison dajšc zarazem znać służšcemu, aby wprowadził Fatmę. Jakoż po chwili weszła wysoka, młoda Sudanka, z twarzš zupełnie nie osłoniętš, obardzo ciemnej cerze i przepięknych, lubo dzikich i trochę złowrogich oczach. Wszedłszy padła zaraz na twarz, a gdy pan Rawlison kazał jej wstać, podniosła się; ale pozostała na klęczkach. - Sidi - rzekła - niech Allach błogosławi ciebie, twoje potomstwo, twój dom i twoje trzody! - Czego żšdasz? - zapytał inżynier. - Miłosierdzia, ratunku i pomocy w nieszczęœciu, o panie! Oto jestem uwięziona w Port-Saidzie i zatrata wisi nade mnš i nadmymi dziećmi. - Mówisz, żeœ uwięziona, a przecież mogłaœ tu przyjœć, a do tego w nocy. - Odprowadzili mnie tu zabtiowie, którzy wednie i w nocy pilnujš mego domu, i wiem, żemajš rozkaz poucinać nam wkrótce głowy. - Mów jak niewiasta roztropna - odpowiedział wzruszajšc ramionami pan Rawlison. - Jesteœ nie w Sudanie, ale w Egipcie, gdzie nie zabijajš nikogo bez sšdu, więc możesz być pewna, że włos nie spadnie z głowy ani tobie, ani twoim dzieciom. Lecz ona poczęła go błagać, by wstawił się za niš jeszcze raz do rzšdu, wyjednał jej pozwolenie na wyjazd do Smaina: "Anglicy tak wielcy jak ty, panie (mówiła), wszystko mogš. Rzšd w Kairze myœli, że Smain zdradził, a to jest nieprawda! Byli u mnie wczoraj kupcy arabscy, którzy przyjechali z Souakimu, a przedtem kupowali gumę i koœć słoniowš w Sudanie, idonieœli mi, że Smain leży chory w El-Faszer i wzywa mnie wraz z dziećmi do siebie, by je pobłogosławić..." - Wszystko to jest twój wymysł, Fatmo - przerwał pan Rawlison. Lecz ona zaczęła zaklinać się na Allacha, żemówi prawdę, a następnie mówiła, iż jeœli Smain wyzdrowieje - to wykupi niezawodniewszystkich jeńców chrzeœcijańskich, jeœli zaœ umrze, to ona, jako krewna wodza derwiszów, łatwo znajdzie do niego przystęp i uzyska, co zechce. Niech jej tylko pozwolš jechać, albowiem serce w jejpiersiach skowyczy z tęsknoty za mężem. Co ona, nieszczęsna niewiasta, zawiniła rzšdowi i chedywowi? Czy to jej wina i czy może za to odpowiadać, że ma nieszczęœciebyć krewnš derwisza Mohammeda-Achmeda?Fatma nie œmiała wobec "Anglików" nazwaćswego krewnego Mahdim, ponieważ znaczy to: odkupiciel œwiata - wiedziała zaœ, że rzšd egipski uważa go za buntownika i oszusta. Ale bijšc wcišż czołem i wzywajšcniebo na œwiadectwo swej niewinnoœci i niedoli, poczęła płakać i zarazem wyć żałoœnie, jak czyniš na Wschodzie niewiastypo stracie mężów lub synów. Następnie rzuciła się znowu twarzš na ziemię, a raczej na dywan, którym przykryta była posadzka i czekała w milczeniu. Nel, której chciało się trochę spać pod koniec obiadu, rozbudziła się zupełnie, a majšc poczciwe serduszko chwyciła rękę ojca i całujšc jš raz po razu, poczęła prosić za Fatmš: - Niech jej tatuœ pomoże! - niech jej pomoże! Fatma zaœ, rozumiejšc widocznie po angielsku, ozwała się wœród łkań, nie odrywajšc twarzy od dywanu: - Niech cię Allach błogosławi, kwiatku rajski, rozkoszy Omaja, gwiazdko bez zmazy! Jakkolwiek Staœ był w duszy bardzo zawzięty na mahdystów, jednakże wzruszyłsię także proœbš i bólem Fatmy. Przy tym Nel wstawiała się za niš, a on ostatecznie zawsze chciał tego, czego chciała Nel - więc po chwili ozwał się niby do siebie, ale tak, by słyszeli go wszyscy: - Ja, gdybym był rzšdem, pozwoliłbym Fatmie odjechać. - Ale ponieważ nie jesteœ rzšdem - odpowiedział mu pan Tarkowski - lepiej zrobisz nie wdajšc się w to, co do ciebie nie należy. Pan Rawlison miał również litoœciwš duszę iodczuwał położenie Fatmy, ale uderzyły gow jej słowach rozmaite rzeczy, które wydały mu się prostym kłamstwem. Majšc prawie codzienne stosunki z komorš w Izmaili wiedział dobrze, że żadne nowe ładunki gumy ani koœci słoniowej nie przechodziły w ostatnich czasach przez kanał. Handel tymi towarami ustał prawie zupełnie. Kupcy arabscy nie mogli też wracać z leżšcego w Sudanie miasta El-Faszer, gdyż mahdyœci w ogóle z poczštku nie dopuszczali do siebie kupców, a tych, których mogli złapać, rabowali i zatrzymywali w niewoli. Było to też rzeczš niemal pewnš, że opowiadanie o chorobie Smaina jest kłamstwem. Lecz ponieważ oczki Nel patrzyły wcišż błagalnie na tatusia, więc ten nie chcšc zasmucić dziewczynki rzekł po chwili do Fatmy: - Fatmo, pisałem już do rzšdu na twojš proœbę, ale bez skutku. A teraz słuchaj. Jutro z tym oto mehendysem (inżynierem), którego tu widzisz, wyjeżdżamy do Medinet-el-Fajum; po drodze zatrzymamy się przez jeden dzień w Kairze, albowiem chedyw chce rozmówić się z nami o kanałach prowadzonych od Bahr-Jussef i dać nam co do nich polecenia. W czasie rozmowy postaram się przedstawić mu twojš sprawę i uzyskać dla ciebie jego łaskę. Ale nic więcej uczynić nie mogę i nie przyrzekam. Fatma podniosła się i wycišgnšwszy obie ręce na znak dziękczynienia, zawołała: - A więc jestem ocalona! - Nie, Fatmo - odpowiedział pan Rawlison - nie mów o ocaleniu, albowiem powiedziałemci już, że œmierć nie grozi ani tobie, ani twoim dzieciom. Czy jednak chedyw pozwoli na twój odjazd, nie ręczę, albowiem Smain nie jest chory, ale jest zdrajcš, który zabrawszy rzšdowe pienišdze nie myœli wcale o wykupieniu jeńców od Mohammeda-Achmeda. - Smain jest niewinny, panie, i leży w El-Faszer powtórzyła Fatma - a gdyby on sprzeniewierzył się nawet rzšdowi, to ja przysięgam przed tobš, moim dobroczyńcš,że jeœli pozwolš mi wyjechać, póty będę błagać Mohammeda-Achmeda, póki nie wyproszę waszych jeńców. - A więc dobrze. Obiecuję ci raz jeszcze, żewstawię się za tobš do chedywa. Fatma poczęła bić pokłony. - Dzięki ci, sidi! Jesteœ nie tylko potężny, ale i sprawiedliwy. A teraz błagam cię jeszcze, abyœ pozwolił służyć nam sobie jak niewolnikom. - W Egipcie nikt nie może być niewolnikiem -odpowiedział z uœmiechem pan Rawlison. - Służby mam dosyć, a z twoich usług nie mogę korzystać jeszcze i dlatego, że jak cipowiedziałem, wyjeżdżamy wszyscy do Medinet i może być, że pozostaniemy tam aż do ramazanu. - Wiem, panie, albowiem powiedział mi to dozorca Chadigi, ja zaœ, dowiedziawszy się o tym, przyszłam nie tylko błagać cię o pomoc, ale by ci powiedzieć także, że dwaj ludzie z mego pokolenia Dangalów, Idrys i Gebhr, sš wielbłšdnikami w Medinet i że uderzš przed tobš czołem, gdy tylko przybędziesz, ofiarujšc na twe rozkazy siebie i swe wielbłšdy. - Dobrze, dobrze - odpowiedział dyrektor - ale to sprawa kompanii Cooka, nie moja. Fatma ucałowawszy ręce obu inżynierów i dzieci wyszła błogosławišc szczególniej Nel. Dwaj panowie milczeli przez chwilę, poczym pan Rawlison rzekł: - Biedna kobieta... ale kłamie tak, jak tylko na Wschodzie kłamać umiejš - i nawet w jej oœwiadczeniach wdzięcznoœci brzmi jakaœ fałszywa nuta. - Niezawodnie - odpowiedział pan Tarkowski ale co prawda, to czy Smain zdradził, czy nie zdradził, rzšd nie ma prawa zatrzymywać jej w Egipcie, gdyż onanie może odpowiadać za męża. - Rzšd nie pozwala teraz nikomu z Sudańczyków wyjeżdżać bez osobnego pozwolenia do Souakimu i do Nubii, więc zakaz nie dotyka tylko Fatmy. W Egipcie znajduje się ich wielu, przychodzš tu bowiem dla zarobku, a między nimi jest pewna liczba należšcych do pokolenia Dangalów, to jest tego, z którego pochodzi Mahdi. Oto na przykład należš do niego, prócz Fatmy, Chadigi i ci dwaj wielbłšdnicy z Medinet. Mahdyœci nazywajš Egipcjan Turkami i prowadzš z nimi wojnę, ale i między tutejszymi Arabami znalazłoby się sporo zwolenników Mahdiego, którzy by chętnie do niego uciekli. Zaliczyć trzeba do nich wszystkich fanatyków; wszystkich dawnych stronników Arabiego paszy i wielu spoœród klas najuboższych. Biorš oni za złerzšdowi, że poddał się całkiem wpływom angielskim, i twierdzš, że religia na tym cierpi. Bóg wie, ilu uciekło już przez pustynię, omijajšc zwykłš drogę morskš naSouakim, więc rzšd dowiedziawszy się, że Fatma chce także zmykać, przykazał jš pilnować. Za niš tylko i za jej dzieci, jako za krewnych samego Mahdiego, może będziemożna odzyskać jeńców. - Czy istotnie niższe klasy w Egipcie sprzyjajš Mahdiemu? - Mahdi ma zwolenników nawet w wojsku, które może dlatego bije się tak Ÿle. - Ale jakim sposobem Sudańczycy mogš uciekać przez pustynię? Przecie to tysišce mil? - A jednak tš drogš sprowadzono niewolników do Egiptu. - Sšdzę, że dzieci Fatmy nie wytrzymałyby takiej podróży. - Chce też jš sobie skrócić i jechać morzemdo Souakimu. - W każdym razie biedna kobieta... Na tym skończyła się rozmowa. A w dwanaœcie godzin póŸniej "biedna kobieta" zamknšwszy się starannie w domu z synem dozorcy Chadigiego szeptała mu zezmarszczonymi brwiami i ponurym spojrzeniem swych pięknych oczu: - Chamisie, synu Chadigiego, oto sš pójœć na wilki - i ňë ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż Pˆ  Řëc€ Ă}c@´ Eô(Äc€¸7Ť2pienišdze. Pojedziesz dziœ jeszcze do Medinet i oddasz Idrysowi to pismo, które na mojš proœbę napisał do niego œwištobliwy derwisz Bellali... Dzieci tych mehendysów sš dobre, ale jeœli nie uzyskampozwolenia na wyjazd, to nie ma innego sposobu. Wiem, że mnie nie zdradzisz... Pamiętaj, że ty i twój ojciec pochodzicie także z pokolenia Dangalów, w którym urodził się wielki Mahdi. Rozdział 3 Obaj inżynierowie wyjechali nazajutrz a nocdo Kairu, gdzie mieli odwiedzić rezydenta angielskiego i być na posłuchaniu u wicekróla. Staœ obliczał, że może im to zajšć dwa dni, i pokazało się, że obliczeniajego były trafne, gdyż trzeciego dnia wieczorem otrzymał od ojca, już z Medinet, następujšcš depeszę: "Namioty przygotowane. Macie wyruszyć z chwilš rozpoczęcia twoich wakacji. Fatmie daj znać przez Chadigiego, że nie mogliœmy dla niej nic zrobić.." Podobnš depeszę otrzymała również pani Olivier, która też zaraz rozpoczęła przy pomocy Murzynki Dinah przygotowania podróżne. Sam ich widok rozradował serca dzieci. Lecz nagle zaszedł wypadek, który poplštałwszelkie przewidywania i mógł nawet całkiem powstrzymać wyjazd. Oto w dniu, w którym zaczęły się zimowe wakacje Stasia, a w wigilię wyjazdu, paniš Olivier ukšsił podczas jej drzemki popołudniowej w ogrodzie skorpion. Jadowite te stworzenia nie bywajš zwykle w Egipcie zbyt niebezpieczne, tym razem jednak ukłucie mogło się stać wyjštkowo zgubnym.Skorpion pełznšł po górnym oparciu płóciennego krzesła i ukłuł paniš Olivier wszyję, w chwili gdy przycisnęła go głowš; że zaœ poprzednio cierpiała ona na różę w twarzy, więc zachodziła obawa, że chorobasię; powtórzy. Wezwano natychmiast lekarza, który przybył jednak dopiero po dwu godzinach, gdyż był zajęty gdzie indziej. Szyja, a nawet i twarz były już opuchnięte, po czym zjawiła się goršczka ze zwykłymi objawami zatrucia. Lekarz oœwiadczył, że nie może być mowy w tych warunkach o wyjeŸdzie, i kazał chorej położyć się do łóżka - wobec tego dzieciomgroziło spędzenie œwišt Bożego Narodzenia w domu: Trzeba oddać sprawiedliwoœć Nel, że w pierwszych zwłaszcza chwilach więcej myœlała o cierpieniach: swej nauczycielki niż o utraconych przyjemnoœciach w Medinet. Popłakiwała tylko po kštach na myœl, że nie zobaczy ojca aż po kilku tygodniach. Staœ nie przyjšł wypadku z takš samš rezygnacjš i wyprawił naprzód depeszę, a potem list z zapytaniem, co majš robić. OdpowiedŸ przyszła po dwu dniach. Pan Rawliso porozumiał się naprzód z doktoremidowiedziawszy się od niego, że doraŸne niebezpieczeństwo jest usunięte i że tylko zobawy odnowienia się róży nie pozwala na wyjazd pani Olivier z Port-Saldu, zapewnił przede wszystkim dozór i opiekę dla niej, anastępnie dopiero przesłał dzieciom pozwolenie na podróż wraz z Dinah. Ale ponieważ Dinah; mimo całego; przywišzaniado Nel, nie umiałaby sobie dać rady na kolejach i w hotelach, przeto przewodnikiem i skarbnikiem w czasie drogimiał być Staœ. Łatwo zrozumieć, jak był dumny z tej roli i z jak rycerskim animuszem zaręczał małej Nel, że jej włos z głowy nie spadnie, jakby rzeczywiœcie droga do Kairu i do Medinet przedstawiała jakiekolwiek trudnoœci lub niebezpieczeństwa. Wszystkie przygotowania były już poprzednio ukończone, więc dzieci wyruszyły tego samego dnia kanałem do Izmaili, a z Izmaili kolejš do Kairu, gdzie miały przenocować, nazajutrz zaœ jechać do Medinet. Opuszczajšc Izmailę widziały jezioro Timsah, które Staœ znał poprzednio,albowiem pan Tarkowski, zapalony w wolnych od zajęć chwilach myœliwy, brał gotam czasem z sobš na ptactwo wodne. Następnie droga szła wzdłuż Wadi-Toumilat, tuż przy kanale słodkiej wody idšcym od Nilu do Izmaili i Suezu. Przekopano ten kanał jeszcze przed Sueskim, inaczej bowiem robotnicy pracujšcy nad wielkim dziełem Lessepsa pozbawieni by byli całkiem wody zdatnej dopicia. Ale wykopanie go miało jeszcze i innypomyœlny skutek: oto kraina, która była poprzednio jałowš pustyniš, zakwitła na nowo, gdy przeszedł przez niš potężny i ożywczy strumień słodkiej wody. Dzieci mogły dostrzec po lewej stronie z okien wagonów szeroki pas zielonoœci, złożony z łšk, na których pasły się konie, wielbłšdy iowce i z pól uprawnych, mienišcych się kukurydzš, prosem, alfalfš i innymi gatunkami roœlin pastewnych. Nad brzegiemkanału widać było wszelkiego rodzaju studnie, w kształcie wielkich kół opatrzonych wiadrami lub w kształcie zwykłych żurawi, czerpišce wodę, którš fellachowie rozprowadzali pracowicie po zagonach lub rozwozili beczkami na wózkach cišgnionych przez bawoły. Nad runiš zbóż bujały gołębie, a czasem zrywały się całe stada przepiórek. Po brzegach kanału przechadzały się poważniebociany i żurawie. W dali, nad glinianymi chatami fellachów, wznosiły się jak pióropusze korony palm daktylowych. Natomiast na północ od linii kolejowej cišgnęła się szczera pustynia, ale niepodobna do tej, która leżała po drugiej stronie Kanału Sueskiego. Tamta wyglšdała jak równe dno morskie, z którego uciekły wody, a został tylko pomarszczony piasek, tu zaœ piaski były bardziej żółte, pousypywane jakby w wielkie kopce pokrytena zboczach kępami szarej roœlinnoœci. Między owymi kopcami, które gdzieniegdzie zmieniały się w wysokie wzgórza, leżały obszerne doliny, wœród których od czasu doczasu widać było cišgnšce karawany. Z okien wagonu dzieci mogły dojrzeć obładowane wielbłšdy idšce długim sznurem, jeden za drugim, przez piaszczyste rozłogi. Przed każdym wielbłšdem szedł Arab w czarnym płaszczu i białym zawoju na głowie. MałejNel przypomniały się obrazki z Biblii, któreoglšdała w domu, przedstawiajšce Izraelitów wkraczajšcych do Egiptu za czasów Józefa. Były one zupełnie takie same. Na nieszczęœcie, nie mogła przypatrywać się dobrze karawanom, gdyż przy oknach z tej strony wagonu siedzieli dwaj oficerowie angielscy i zasłaniali jej widok. Lecz zaledwie powiedziała to Stasiowi, on zwrócił się z wielce poważnš minš do oficerów i rzekł przykładajšc palec do kapelusza: - Dżentelmeni, czy nie zechcecie zrobić miejsca tej małej miss, która pragnie przypatrywać się wielbłšdom? Obaj oficerowie przyjęli z takš samš powagš propozycję i jeden z nich nie tylko ustšpił miejsca ciekawej miss, ale podniósłjš i postawił na siedzeniu przy oknie. A Staœ rozpoczšł wykład: - To jest dawna kraina Goshen, którš faraon oddał Józefowi dla jego braci Izraelitów. Niegdyœ, i jeszcze w starożytnoœci, szedł tu kanał wody słodkiej, tak że ten nowy jest tylko przeróbkš dawnego. Ale póŸniej poszedł w ruinę i kraj stał się pustyniš. Teraz ziemia poczyna być znów żyzna. - Skšd to dżentelmenowi wiadomo? - zapytał jeden z oficerów. - W moim wieku takie rzeczy się wie - odrzekł Staœ - a prócz tego niedawno profesor Sterling wykładał nam o Wadi-Toumilat. Jakkolwiek Staœ mówił bardzo biegle po angielsku, jednakże odmienny nieco jego akcent zwrócił uwagę drugiego oficera, który zapytał: - Czy mały dżentelmen nie jest Anglikiem? - Małš jest miss Nel, nad którš ojciec jej powierzył mi w drodze opiekę, a ja nie jestem Anglikiem, lecz Polakiem i synem inżyniera przy kanale. Oficer uœmiechnšł się słyszšc odpowiedŸ czupurnego chłopaka i rzekł: - Bardzo cenię Polaków. Należę do pułku jazdy, który za czasów Napoleona kilkakrotnie walczył z polskimi ułanami, i tradycja ta stanowi dotychczas jego chwałę i zaszczyt1. - Miło mi pana poznać - odpowiedział Staœ. I rozmowa poszła dalej łatwo, albowiem oficerowie bawili się widocznie: Pokazało się, że obaj jadš także z Port- Saidu do Kairu dla widzenia się z ambasadorem angielskim i po ostatnie instrukcje co do długiej podróży, która ich niebawem czekała. Młodszy z nich był doktorem wojskowym, ten zaœ, który rozmawiał ze Stasiem, kapitan Glen, miał z rozporzšdzenia swego rzšdu jechać z Kairuprzez Suez do Mombassa i objšć w zarzšd cały kraj przyległy do tego portu i cišgnšcy się aż do nieznanej krainy Samburu. Staœ, który z zamiłowaniem czytywał podróże po Afryce, wiedział, że Mombassa leży o kilka stopni za równikiem iże kraje przyległe, jakkolwiek zaliczone już do sfery interesów angielskich, sš jeszcze naprawdę mało znane, zupełnie dzikie, pełne słoni, żyraf, nosorożców, bawołów i wszelkiego rodzaju antylop, z którymi wyprawy i wojskowe, i misjonarskie, i kupieckie zawsze się spotykajš: Zazdroœcił też kapitanowi Glenowi z całej duszy i zapowiedział, że musi go w Mombassa odwiedzić i zapolowaćz nim na lwy lub bawoły. - Dobrze, ale proszę o odwiedziny z tš małš miss odpowiedział œmiejšc się kapitanGlen i ukazujšc na Nel, która w tej chwili odeszła od okna i siadła przy nim. - Miss Rawlison ma ojca - odpowiedział Staœ - a ja jestem tylko w drodze jej opiekunem. Na to zwrócił się żywo drugi oficer i zapytał: - Rawlison? - czy nie jeden z dyrektorów kanału i ten który ma brata w Bombaju? - W Bombaju mieszka mój stryjek - odpowiedziała Nel podnoszšc w górę paluszek. - A więc twój stryjek, darling, jest żonaty z mojš siostrš. Ja nazywam się Clary Jesteœmy powinowaci i prawdziwie rad jestem, żem cię spotkał i poznał, mały, kochany ptaszku. I doktor rzeczywiœcie był rad. Mówił, że zaraz po przybyciu do Port-Saidu rozpytywał się o pana Rawlisona, ale w biurach dyrekcji powiedziano mu, że wyjechał na œwięta. Wyraził też żal, że statek, którym majš jechać z Glenem do Mombassa, wychodzi z Suezu już za kilka dni, skutkiem czego nie będzie mógł wpaœć do Medinet. Polecił tylko Nel pozdrowić ojca i obiecał napisać do niej z Mombassa. Obaj oficerowie zajęli się teraz przeważnie rozmowš z Nel, tak że Staœ pozostał trochę na boku. Za to na wszystkich stacjach pojawiały się całymi tuzinami mandarynki, œwieże daktyle, a nawet i wyborne sorbety. Prócz Stasia i Nel - korzystała z nich także Dinah, która przy wszystkich swych przymiotach odznaczała się niepowszednim łakomstwem. W ten sposób prędko zeszła dzieciom drogado Kairu. Przy pożegnaniu oficerowie ucałowali ršczki i główkę Nel i uœcisnęli prawicę Stasia, przy czym kapitan Glen, któremu rezolutny chłopiec bardzo się podobał, rzekł na wpół żartem, na wpół naprawdę: - Słuchaj, mój chłopcze! Kto wie, gdzie, kiedy i w jakich okolicznoœciach możemy sięjeszcze spotkać w życiu. Pamiętaj jednak, że zawsze możesz liczyć na mojš życzliwoœć i pomoc. - I wzajemnie! - odpowiedział z pełnym godnoœci ukłonem Staœ. Rozdział 4 Zarówno pan Tarkowski, jak pan Rawlison, który kochał nad życie swojš małš Nel, ucieszyli się bardzo z przybycia dzieci. Młoda parka powitała też z radoœciš ojców, ale zaraz poczęła się rozglšdać po namiotach, które były już zupełnie wewnštrz urzšdzone i gotowe na przyjęcie miłych goœci. Okazało się, że sš wspaniałe,podwójne, podbite jedne niebieskš, drugie czerwonš flanelš, wyłożone na dole wojłokiem i obszerne jak duże pokoje. Kompania, której chodziło o opinię wysokichurzędników Towarzystwa Kanałowego, dołożyła wszelkich starań, by im było dobrze i wygodnie. Pan Rawlison obawiał siępoczštkowo, czy dłuższy pobyt pod namiotem nie zaszkodzi zdrowiu Nel, i jeœli się na to zgodził, to tylko dlatego; że w razie niepogody zawsze można było przenieœć się do hotelu. Teraz jednak, rozejrzawszy się dokładnie we wszystkim na miejscu, doszedł do przekonania, że dni i noce spędzane na œwieżym powietrzu stokroć będš dla jego jedynaczki korzystniejsze niż przebywanie w zatęchłych pokojach miejscowych hotelików. Sprzyjała temu i przeœliczna pogoda. Medinet, czyli El-Medine, otoczone naokół piaszczystymi wzgórzami Pustyni Libijskiej, ma klimat o wiele lepszy od Kairui nie na próżno zwie się "krainš róż". Z powodu ochronnego położenia i obfitoœci wilgoci w powietrzu noce nie bywajš tam wcale tak zimne jak w innych częœciach Egiptu, nawet położonych daleko dalej na południe. Zima bywa wprost rozkoszna, a od listopada rozpoczyna się właœnie największy rozwój roœlinnoœci. Palmy daktylowe, oliwki, których w ogóle jest mało w Egipcie, drzewa figowe, pomarańczowe, mandarynki, olbrzymie rycynusy, granaty i rozmaite inne roœliny południowe pokrywajš jednym lasem tę rozkosznš oazę. Ogrody zalane sš jakby olbrzymiš falš akacyj, bzów i róż, tak że wnocy każdy powiew przynosi upajajšcy ich zapach. Oddycha się tu pełnš piersiš i "nie chce się umierać", jak mówiš miejscowi mieszkańcy. Podobny klimat ma tylko leżšcy po drugiej stronie Nilu, lecz znacznie na północ, Heluan, chociaż brak mu tej bujnej roœlinnoœci. Ale Heluan łšczył się dla pana Rawlisona z żałosnym wspomnieniem, tam bowiem umarła matka Nel. Z tego powodu wolał Medinet - i patrzšc obecnie na rozjaœnionš twarz dziewczynki obiecywał sobie w duchuzakupić tu w niedługim czasie grunt z ogrodem, wystawić na nim wygodny angielski dom i spędzać w tych błogosławionych stronach wszystkie urlopy, jakie będzie mógł uzyskać, a po ukończeniu służby przy kanale może nawet zamieszkać tu na stałe. Były to jednak plany na dalekš przyszłoœć inie całkiem jeszcze stanowcze. Tymczasemdzieci kręciły się od chwili przyjazdu wszędzie jak muchy, pragnšc jeszcze przedobiadem obejrzeć wszystkie namioty oraz osły i wielbłšdy najęte na miejscu przez Cooka. Pokazało się jednak, że zwierzęta były na odległym pastwisku i że zobaczyć je będzie można dopiero jutro. Natomiast przy namiocie pana Rawlisona Nelly i Staœ spostrzegli z przyjemnoœciš Chamisa, syna Chadigiego, swego dobrego znajomego z Port-Saidu. Nie należał on do służby Cooka i pan Rawlison był nawet zdziwiony spotkawszy go w El-Medine, ale ponieważ używał go poprzednio do noszenia narzędzi,przyjšł go i teraz jako chłopca do posyłekiwszelkiego rodzaju posług. Obiad wieczorny okazał się wyborny, gdyż stary Kopt, pełnišcy już od lat wielu obowišzki kucharza w kompanii Cooka, chciał popisać się swojš sztukš. Dzieci opowiadały o znajomoœci, jakš zawarły w czasie drogi z dwoma oficerami, co szczególniej zajęło pana Rawlisona, któregobrat Ryszard, żonaty z siostrš doktora Clarego, przebywał rzeczywiœcie od wielu lat w Indiach. Ponieważ było to małżeństwo bezdzietne, więc ów stryjaszek kochał bardzo swojš małš synowicę, którš znał przeważnie tylko z fotografii - i wypytywał o niš starannie wewszystkich swoich listach. Obu ojców zabawiło również zaproszenie, jakie otrzymał Staœ od kapitana Glena do Mombassa. Chłopak brał je zupełnie poważnie i obiecywał sobie stanowczo, że kiedyœ musi odwiedzić swego nowego przyjaciela za równikiem. Dopiero pan Tarkowski musiał mu tłumaczyć, że urzędnicy angielscy nigdy nie zostajš długo na urzędzie w tej samej miejscowoœci, a toz powodu zabójczego klimatu Afryki, i że nim on Staœ - doroœnie, kapitan będzie już na dziesištej z rzędu posadzie albo nie będzie go wcale na œwiecie. Po obiedzie całe towarzystwo wyszło przed namioty, gdzie służba poustawiała składane krzesła płócienne, a dla starszych panów przygotowała syfony z wodš sodowš i brandy. Była już noc, ale nadzwyczaj ciepła, a ponieważ przypadała pełnia księżyca, więc jasno było jak we dnie. Białe mury budynków miejskich naprzeciw namiotów œwieciły zielono, gwiazdy skrzyły się na niebie, a w powietrzu rozchodził się zapach róż, akacyj i heliotropów. Miasto już spało. W ciszy nocnej słychać było tylko niekiedy donoœne głosy żurawi, czapli i flamingów, przelatujšcych znad Nilu w stronę jeziora Karoun. Nagle jednak rozległo się głębokie,basowe szczekanie psa, które zdziwiło Stasia i Nel, zdawało się bowiem wychodzićz namiotu, którego nie zwiedzili, przeznaczonego na skład siodeł, narzędzi irozmaitych podróżnych przyborów. - Co to za ogromny musi być pies. ChodŸmy go zobaczyć - rzekł Staœ. Pan Tarkowski poczšł się œmiać, a pan Rawlison strzšsnšł popiół z cygara i rzekł,również œmiejšc się: - Well! na nic nie zdało się zamknięcie. Po czym zwrócił się do dzieci: - Jutro - pamiętajcie - jest Wigilia i ten piesmiał być niespodziankš przeznaczonš przezpana Tarkowskiego dla Nel, ale ponieważ niespodzianka poczęła szczekać, zmuszony jestem zapowiedzieć jš już dziœ. Usłyszawszy to Nel wdrapała się w jednej chwili na kolana pana Tarkowskiego i objęłaa wilki - i ňë ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żP c$ c€"7cV1ţ `T?go za szyję, następnie przeskoczyła na ojcowskie: - Tatusiu, jaka ja jestem szczęœliwa! jaka szczęœliwa! Uœciskom i pocałunkom nie było końca; wreszcie Nel, znalazłszy się na własnych nogach, poczęła zaglšdać w oczy panu Tarkowskiemu: - Mister Tarkowski... - Co, Nel? - Bo jeœli ja już wiem, że on tam jest, to czy ja mogę go dziœ zobaczyć? - Wiedziałem - zawołał z udanym oburzeniem pan Rawlison - że ta mała mucha nie poprzestanie na samej nowinie. A pan Tarkowski zwrócił się do syna Chadigiego i rzekł: - Chamisie, przyprowadŸ psa. Młody Sudańczyk zniknšł za namiotem kuchennym i po chwili ukazał się znów, prowadzšc olbrzymie zwierzę za obrożę. A Nel aż się cofnęła. - Oj! - zawołała chwytajšc ojca za rękę. Staœ natomiast wpadł w zapał: - Ależ to lew, nie pies! - Nazywa się Saba (lew) - odpowiedział panTarkowski. - Należy on do rasy mastyfów, to zaœ sš największe psy na œwiecie. Ten ma dopiero dwa lata, ale istotnie jest ogromny. Nie bój się, Nel, gdyż łagodny jest jak baranek. Tylko œmiało! Puœć go; Chamisie. Chamis puœcił obrożę, za którš przytrzymywał brytana, a ów poczuwszy, że jest wolny, poczšł machać ogonem, łasić się do pana Tarkowskiego, z którym poznał się już dobrze poprzednio, i poszczekiwać z radoœci. Dzieci patrzyły z podziwem przy blasku księżyca na jego potężny okršgły łeb ze zwieszonymi wargami, na grube łapy, na potężnš postać przypominajšcš naprawdę postać lwa płowo-żółtš maœciš całego ciała. Nic podobnego nie widziały dotšd w życiu. - Z takim psem można by bezpiecznie przejœć Afrykę - zawołał Staœ. - Spytaj się go, czyby potrafił zaaportowaćnosorożca - rzekł pan Tarkowski. Saba nie mógłby wprawdzie odpowiedzieć na to pytanie, ale natomiast machał ogonemcoraz weselej i garnšł się do ludzi tak serdecznie, że Nel od razu przestała się go bać i poczęła go głaskać po głowie. - Saba, miły, kochany Saba. Pan Rawlison pochylił się nad nim, podniósł jego łeb ku twarzyczce dziewczynki i rzekł: - Saba, przypatrz się tej panience. Oto twoja pani! Masz jej słuchać i strzec - rozumiesz? - Wow! - ozwał się na to basem Saba, jakbyrzeczywiœcie zrozumiał, o co chodzi. I zrozumiał nawet lepiej, niż można się było spodziewać, gdyż korzystajšc z tego, że głowa jego znajdowała się prawie na wysokoœci twarzy dziewczynki, polizał na znak hołdu swym szerokim ozorem jej nosek i policzki. Wywołało to powszechny wybuch œmiechu. Nel musiała pójœć do namiotu, by się umyć.Wróciwszy po kwadransie czasu ujrzała Sabę z łapami założonymi na ramiona Stasia, który uginał się pod tym ciężarem. Pies przewyższał go o głowę. Nadchodził czas spoczynku, ale mała uprosiła sobie jeszcze pół godziny zabawy,by zapoznać się lepiej z nowym przyjacielem. Jakoż poznanie poszło tak łatwo, że pan Tarkowski posadził jš wkrótce po damsku na jego grzbiecie i podtrzymujšc jš z obawy, by nie spadła, kazał Stasiowi prowadzić psa za obrożę. Ujechała tak kilkanaœcie kroków, po czym próbował i Staœ dosišœć osobliwego wierzchowca, ale ów siadł wówczas na tylnych łapach, tak że Staœ znalazł się niespodzianie na piasku koło ogona. Dzieci miały już udać się na spoczynek, gdyz dala, na oœwieconym przez księżyc rynku,ukazały się dwie białe postacie zdšżajšce ku namiotom. Łagodny dotychczas Saba poczšł warczeć głucho i groŸnie, tak że Chamis na rozkaz pana Rawlisona musiał go znów chwycić za obrożę, a tymczasem dwaj ludzie, przybrani w białe burnusy, stanęli przed namiotami. - A kto tam? - zapytał pan Tarkowski. - Przewodniczšcy wielbłšdów - ozwał się jeden z przybyłych. - Ach! to Idrys i Gebhr? Czego chcecie? - Przyszliœmy spytać, czy nie będziemy potrzebni na jutro? - Nie. Jutro i pojutrze sš wielkie œwięta, wczasie których nie godzi się nam robić wycieczek. PrzyjdŸcie pojutrze rano. - Dziękujemy, efendi. - A wielbłšdy macie dobre? - zapytał pan Rawlison. - Bismillach! - odpowiedział Idrys - prawdziwe hegin (wierzchowce) o tłustych garbach i łagodne jak ha' ga (owce). Inaczej Cook nie byłby nas najšł. - Nie trzęsš nadto? - Można, panie, położyć garœć fasoli na grzbiecie każdego z nich i żadne ziarnko niespadnie w najszybszym biegu. - Jak przesadzać, to już po arabsku - rzekł œmiejšc się pan Tarkowski. - Albo po sudańsku - dodał pan Rawlison. Tymczasem Idrys i Gebhr stali wcišż jak dwie białe kolumny, przypatrujšc się pilnie Stasiowi i Nel. Księżyc oœwiecał ich bardzo ciemne twarze, które przy jego blasku wyglšdały jakby wykute z bršzu. Białka ichoczu połyskiwały zielonawo spod turbanów.- Dobranoc wam! - rzekł pan Rawlison. - Niech Allach czuwa nad wami, efendi, w nocy i we dnie: To rzekłszy skłonili się odeszli. Przeprowadzało ich głuche, podobne do dalekiego grzmotu warczenie Saby, któremudwaj Sudańczycy nie podobali się widocznie.Rozdział 5 Przez następne dni nie było żadnych wycieczek. Natomiast wieczorem w Wigilię, gdy na niebie pokazała się pierwsza gwiazda, w namiocie pana Rawlisona zajaœniało setkami œwieczek drzewko przeznaczone dla Nel. Choinkę zastępowała wprawdzie tuja wycięta w jednym z ogrodów El-Medine, niemniej jednak Nel znalazła między jej gałšzkami mnóstwo łakoci i wspaniałš lalkę, którš ojciec sprowadził dla niej z Kairu, a Staœ swój upragniony sztucer angielski. Od ojca dostałprzy tym ładunki, rozmaite przybory myœliwskie i siodło do konnej jazdy. Nel nieposiadała się ze szczęœcia, a Staœ, lubo sšdził, że kto posiada prawdziwy sztucer, powinien posiadać i odpowiedniš powagę, niemógł jednak wytrzymać - i wybrawszy chwilę, w której koło namiotu było pusto - obszedł go wokoło na rękach. Sztukę tę, uprawianš mocno w szkole w Port-Saidzie, posiadał w zadziwiajšcym stopniu i nieraz bawił niš Nel, która zresztš zazdroœciła mu jej szczerze. Wigilia i pierwsze œwięto spłynęły dzieciomczęœciš na nabożeństwie, częœciš na rozpatrywaniu darów, jakie otrzymały, i natresurze Saby. Nowy przyjaciel okazywał się pojętny nad wszelkie oczekiwanie. Zarazpierwszego dnia nauczył się podawać łapę,aportować chustki do nosa, których jednak nie oddawał bez oporu - i zrozumiał, że obmywanie ozorem twarzy Nel nie jest rzeczš godnš psa-dżentelmena. Nel trzymajšc palec na nosku udzielała mu rozmaitych nauk, on zaœ potakujšc ruchami ogona dawał w ten sposób do poznania, że słucha z należytš uwagš i bierze je do serca. Podczas przechadzek po piaszczystym placu miejskim sława Saby w Medinet rosła z każdš godzinš, a nawet, jak każda sława, zaczynała mieć przykrš stronę, œcišgała bowiem całe zastępy dzieciaków arabskich. Z poczštku trzymały się one z daleka, następnie jednak oœmielone łagodnoœciš "potwora" zbliżały się coraz bardziej, a w końcu obsiadały namioty, tak że nikt nie mógł poruszać się swobodnie. Nadto, ponieważ każdy dzieciak arabski ssie od rana do nocy trzcinę cukrowš, przeto za dziećmi cišgnš zawsze legiony much, które, uprzykrzone same przez się, bywajš niebezpieczne, roznoszš bowiem zarazki egipskiego zapalenia oczu. Służba usiłowała z tego powodu dzieci rozpędzać, ale Nel występowała w ich obronie, a co więcej, rozdawała najmłodszym helou, to jest słodycze, co zjednywało jej wielkš ich miłoœć, ale oczywiœcie powiększało ich zastępy. Po trzech dniach zaczęły się wspólne wycieczki, częœciš wšskotorowymi kolejkami, których dużo nabudowali w Medinet-el-Fajum Anglicy, częœciš na osłach, a czasem i na wielbłšdach. Pokazało się, że w pochwałach oddawanychtym zwierzętom przez Idrysa było wprawdzie wiele przesady, bo nie tylko fasoli, ale i ludziom niełatwo było utrzymać się na siodłach, lecz była też prawda. Wielbłšdy należały oczywiœcie do rodzaju hegin, to jest wierzchowych, a że karmiono je dobrze durrš (kukurydzš miejscowš lub syryjskš), więc garby miały tłuste i okazywały się tak ochocze do biegu, że trzeba je było powstrzymywać. Sudańczycy Idrys i Gebhr zjednali sobie, mimo dzikiego połysku ich oczu, ufnoœć i serca towarzystwa, a to przez wielkš usłużnoœć i nadzwyczajnš troskliwoœć o Nel. Gebhr miał zawsze okrutny i trochę zwierzęcy wyraz twarzy, ale Idrys zmiarkowawszy prędko, że ta mała osóbka jest okiem w głowie całego towarzystwa, oœwiadczał przy każdej sposobnoœci, że chodzi mu o niš więcej niż o "własnš duszę". Pan Rawlison domyœlał się wprawdzie, że przez Nel chce Idrys trafićdo jego kieszeni, ale mniemajšc zarazem, że nie ma na œwiecie człowieka, który by nie musiał pokochać jego jedynaczki, był mu jednakże wdzięczny i nie żałował "bakczyszów". W cišgu pięciu dni towarzystwo zwiedziło leżšce blisko miasta ruiny starożytnego Krokodilopolis, gdzie Egipcjanie czcili niegdyœ bożka zwanego Sebak, który miał postać ludzkš, a głowę krokodyla. Następnawycieczka była do piramidy Hanara i do szczštków Labiryntu, najdłuższa zaœ i całana wielbłšdach - do jeziora Karoun. Północny brzeg jego jest szczerš pustyniš,na której prócz ruin dawnych miast egipskich nie ma żadnego œladu życia. Natomiast na południe cišgnie się kraj żyzny, wspaniały, a same brzegi, poroœnięte wrzosem i trzcinš, rojš się od pelikanów, czerwonaków, czapli, dzikich gęsi i kaczek. Tam dopiero Staœ znalazł sposobnoœć popisania się celnoœciš swych strzałów. Zarówno ze zwykłej strzelby, jak i popisowe ze sztucera były tak nadzwyczajne, że po każdym dawało się słyszeć zdumione cmokanie Idrysa i wioœlarzy arabskich, a spadajšcym w wodę ptakom towarzyszyły stałe okrzyki: Bismillach i Maszallach! Arabowie zapewnili, że na przeciwległym brzegu "pustynnym" jest dużo wilków i hieni że podrzuciwszy wœród osypisk padlinę owcy można prawie na pewno przyjœć do strzału. Wskutek tych zapewnień pan Tarkowski i Staœ spędzili dwie noce na pustyni, przy ruinach Dine. Ale pierwszš owcę ukradli zaraz po odejœciu strzelców Beduini, druga zaœ zwabiła tylko kulawego szakala, którego położył Staœ. Dalsze polowania musiały być odłożone, gdyż dla obu inżynierów nadszedł czas wyjazdu na rewizję robót wodnych prowadzonych przy Bahr-Jussef, koło El-Lahum, na południowywschód od Medinet. Pan Rawlison czekał tylko na przybycie paniOlivier. Na nieszczęœcie, zamiast niej przyszedł list od lekarza donoszšcy, że dawna róża w twarzy odnowiła się po ukšszeniu i że chora przez czas dłuższy nie będzie mogła wyjechać z Port-Saidu. Położenie stało się istotnie kłopotliwe. Zabierać z sobš dzieci, starš Dinah, namiotyi całš służbę było niepodobna, choćby z tejprzyczyny, że inżynierowie mieli być dziœ tu, jutro tam, a mogli otrzymać polecenie dotarcia aż do wielkiego Kanału Ibrahima. Wobec tego, po krótkiej naradzie, postanowił pan Rawlison zostawić Nel pod opiekš starej Dinah i Stasia oraz ajenta konsularnego włoskiego i miejscowego mudira (gubernatora), z którym się poprzednio poznał. Obiecał też Nel, której żal było rozstawać się z ojcem, że ze wszystkich bliższych miejscowoœci obaj z panem Tarkowskim będš wpadali do Medinetalbo, jeœli znajdzie się co godnego widzenia,wzywali dzieci do siebie. - Bierzemy z sobš Chamisa - mówił - którego w danym razie po was przyœlemy. Dinah niech zawsze towarzyszy Nel, ale ponieważ Nel robi z niš wszystko, co jej się podoba, więc ty, Stasiu, czuwaj nad obiema. - Może pan być pewny - odpowiedział Staœ -że będę pilnował Nel tak jak rodzonej siostry. Ona ma Sabę, a ja sztucer, więc niech kto spróbuje jš pokrzywdzić... - Nie o to chodzi - rzeki pan Rawlison. - Saba i sztucer nie będš wam z pewnoœciš potrzebne. Ty bšdŸ tak dobry i chroń jš tylko od zmęczenia, a zarazem uważaj, by się nie przeziębiła. Prosiłem konsula, aby w razie gdyby się czuła niezdrowa, wezwał zaraz z Kairu doktora. Chamisa będziemy tu przysysali po wiadomoœci jak najczęœciej. Mudir będzie was także odwiedzał. Spodziewam się przy tym, że nasza nieobecnoœć nie potrwa nigdy długo. Pan Tarkowski nie szczędził także Stasiowi przestróg. Mówił mu, że Nel nie potrzebujejego obrony, gdyż w Medinet, jak również w całej prowincji El-Fajum nie ma ani dzikich ludzi, ani dzikich zwierzšt. Myœleć oczymœ podobnym byłoby rzeczš œmiesznš i niegodnš chłopca, który kończy niedługo rok czternasty. Więc ma być tylko troskliwyi uważny, nie przedsiębrać na własnš rękę,a tym bardziej razem z Nel, żadnych wypraw, zwłaszcza zaœ na wielbłšdach, naktórych jazda bšdŸ co bšdŸ zawsze męczy. Lecz Nel słyszšc to zrobiła tak smutnš minkę, że pan Tarkowski musiał jš uspokajać. - Owszem - rzekł głaszczšc jej czuprynkę - będziecie jeŸdzili na wielbłšdach, ale przynas albo ku nam, jeœli przyœlemy po was Chamisa. - A samym nam nie wolno robić żadnych wycieczek, choćby tycich, tyciutkich? - pytała dziewczynka. I poczęła pokazywać na paluszku, o jak małe wycieczki jej chodzi. Tatusiowie w końcu przystali z warunkiem, że będš się odbywały na osłach, nie na wielbłšdach - i nie do ruin, gdzie łatwo wpaœć w jakš dziurę, ale po drogach na pobliskie pola i kuogrodom położonym za miastem. Dragoman wraz z innš służbš Cooka miał dzieciom zawsze towarzyszyć. Po czym obaj starsi panowie wyjechali, ale wyjechali blisko, do Hamaret-el-Makta, tak że po dziesięciu godzinach wrócili na noc doMedinet. Powtarzało się to przez kilka dni zrzędu, póki nie zwiedzili robót najbliższych.Potem, gdy prace ich objęły dalsze, ale niezbyt jeszcze odległe okolice, przyjeżdżał w nocy Chamis i wczesnym rankiem zabierał Stasia i Nel do tych miasteczek, w których ojcowie chcieli im coœ ciekawego pokazać. Dzieci spędzały większš częœć dnia z tatusiami, a pod zachód słońca wracały do Medinet, do namiotów. Bywały jednak dni, w których Chamis nie przyjeżdżał, i wówczas Nel, pomimo towarzystwa Stasia i Saby, w którym odkrywała coraz nowe przymioty, wyglšdała z utęsknieniem posłańca. W ten sposób upłynšł czas aż do œwięta Trzech Króli, na które obaj inżynierowie powrócili do Medinet. W dwa dni póŸniej wyjechali jednak znowu, zapowiedziawszy, że wyjeżdżajš tym razemna dłużej i że prawdopodobnie dotrš aż do Beni-Suef, a stamtšd do El-Fachem gdzie zaczyna się kanał tegoż nazwiska, idšcy daleko na południe wzdłuż Nilu. Wielkie też było zdziwienie dzieci, gdy trzeciego dnia koło jedenastej rano Chamis pojawił się w Medinet. Spotkał go pierwszyStaœ, który poszedł na pastwisko przypatrywać się wielbłšdom. Chamis rozmawiał z Idrysem i powiedział tylko tyle Stasiowi, że przyjechał po niego i po Nel i że natychmiast przyjdzie do namiotówoznajmić, dokšd z polecenia starszych panów majš wyruszyć. Chłopiec poleciał zaraz z dobrš nowinš do Nel, którš zastał bawišcš się z Sabš przed namiotem. - Wiesz! jest Chamis! - zawołał już z daleka. A Nel poczęła zaraz podskakiwać trzymajšc obie nóżki razem, jak czyniš dziewczynki skaczšce przez sznur. - Pojedziemy! pojedziemy! - Tak, pojedziemy, i daleko. - A dokšd? - spytała rozgarniajšc ršczkamiczuprynę, która jej spadła na oczy. - Nie wiem. Chamis powiedział, że za chwilę tu przyjdzie i powie. - To skšd wiesz, że daleko? - Bo słyszałem, jak Idrys mówił, że on i Gebhr ruszš z wielbłšdami natychmiast. To znaczy, że pojedziemy kolejš i zastaniemy wielbłšdy tam, gdzie będš tatusiowie, a stamtšd będziemy robili jakieœ wycieczki. Czupryna z powodu cišgłych podskoków pokryła znów nie tylko oczy, ale całš twarz Nel, a nóżki jej odbijały się tak od ziemi, jakby były z kauczuku. W kwadrans póŸniej przyszedł Chamis i pokłonił się obojgu: - Khanage (paniczu) - rzekł do Stasia - jedziemy za trzy godziny pierwszym pocišgiem. - Dokšd? - Do El-Gharak-el-Sultani, a stamtšd razem ze starszymi panami na wielbłšdach do Wadi-Rajan: Serce zabiło Stasiowi z radoœci, ale jednoczeœnie zdziwiły go słowa Chamisa. Wiedział, że Wadi-Rajan jest to wielkie kolisko piaszczystych wzgórz wznoszšce się na Pustyni Libijskiej na południe i na południowy zachód od Medinet, a tymczasem pan Tarkowski i pan Rawlison zapowiedzieli wyjeżdżajšc, że udajš się w stronę wprost przeciwnš, w kierunku Nilu. - Cóż się stało? - zapytał Staœ. - To ojciec mój i pan Rawlison nie sš w Beni-Suef, tylkow El-Gharak? - Tak im wypadło - odrzekł Chamis. - Ale przecież kazali pisywać do siebie do El-Fachen. - W tym liœcie pisze starszy efendi, dlaczego sš w El-Gharak. ňë ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPpcŔŽ VN0c€~)cƒ7Ó5I przez chwilę szukał przy sobie listu, po czym wykrzyknšł: - Och, Nabi (proroku)! zostawiłem list w torbie przy wielbłšdnikach. Polecę zaraz, póki Idrys i Gebhr nie odjadš. I pobiegł do wielbłšdników, a tymczasem dzieci poczęły wraz z Dinah przygotowywaćsię do drogi. Ponieważ zanosiło się na dłuższš wycieczkę, więc Dinah zapakowała parę sukienek, trochę bielizny i cieplejsze ubranie dla Nel. Staœ także pomyœlał o sobie, a zwłaszcza nie zapomniał o sztucerze i ładunkach, majšc nadzieję spotkać się wœród osypisk Wadi-Rajan z wilkami i hienami. Chamis wrócił dopiero po godzinie, tak spocony, zziajany, że przez chwilę nie mógł tchu złapać. - Nie znalazłem już wielbłšdników - mówił - i goniłem za nimi, ale na próżno. Nic to jednak nie szkodzi, gdyż i list, i samych starszych efendich znajdziemy w El-Gharak.Czy i Dinah ma jechać z nami? - Albo co? - Może lepiej, żeby została. Starsi panowie nie mówili o niej wcale. - Ale zapowiedzieli wyjeżdżajšc, że Dinah zawsze ma towarzyszyć panience, więc pojedzie i teraz. Chamis skionił się przyłożywszy dłoń do serca i rzekł: - Spieszmy się, panie, bo inaczej katr (pocišg) odejdzie. Rzeczy były gotowe, więc znaleŸli się na czas na stacji. Odległoœć z Medinet do Gharak nie wynosi więcej jak trzydzieœci kilometrów, ale kolejka poboczna, która łšczy te miejscowoœci, idzie wolno i zatrzymuje się niezmiernie często. Gdyby Staœ był sam, byłby niewštpliwie wolał jechać na wielbłšdzie niż kolejš, gdyż wyliczył, iż Idrys i Gebhr, wyruszywszy nadwie godziny przed pocišgiem, będš wczeœniej od nich w El-Gharak. Ale dla Nel byłaby to droga zbyt długa, więc mały opiekun, który wzišł bardzo do serca przestrogi obu ojców, nie chciał narażać dziewczynki na zmęczenie. Zresztš czas zszedł obojgu szybko, tak że ani obejrzeli się, kiedy stanęli w Gharak. Mała stacyjka, z której Anglicy robiš zwykle wycieczki do Wadi-Rajan, była zupełnie pusta. Zastali tylko kilka zakwefionych kobiet z koszami mandarynek,dwóch nieznanych wielbłšdników-Beduinów oraz Idrysa i Gebhra z siedmiu wielbłšdami, z których jeden był silnie objuczony. Natomiast pana Tarkowskiego ani pana Rawlisona nie było ani œladu. Ale Idrys w ten sposób wytłumaczył ich nieobecnoœć: - Starsi panowie pojechali na pustynię, aby ustawić namioty, które przywieŸli z Etsah, ikazali nam jechać za sobš. - A jakże znajdziemy ich wœród wzgórz? - zapytał Staœ. - Przysłali przewodników, którzy nas poprowadzš. To powiedziawszy wskazał na Beduinów. Starszy z nich skłonił się, przetarł palcemjedno oko, jakie posiadał, i rzekł: - Nasze wielbłšdy nie tak tłuste, ale nie mniej œcigłe od waszych. Za godzinę tam będziemy. Staœ był rad, że spędzš noc na pustyni, aleNel odczuła pewien zawód, albowiem poprzednio była pewna, że zastanie tatusia w Gharak. Tymczasem naczelnik stacji, zaspany Egipcjanin w czerwonym fezie i w ciemnychokularach, zbliżył się i nie majšc nic innegodo roboty, poczšł przypatrywać się europejskim dzieciom. - To dzieci tych inglezi, którzy pojechali rano ze strzelbami na pustynię - rzekł Idrys sadowišc Nel na siodle. Staœ oddawszy sztucer Ghamisowi siadł przy niej, albowiem siodło było obszerne i majšce kształt palankinu, tylko bez dachu. Dinah usadowiła się za Chamisem, inni zajęliosobne wielbłšdy i ruszyli. Gdyby naczelnik stacji popatrzył był dłużejza nimi, byłby może zdziwiony, że owi Anglicy, o których wspomniał Idrys, pojechali wprost do ruin na południe, oni zaœ skierowali się od razu ku Talei, w stronę przeciwnš. Ale naczelnik wrócił jeszcze przedtem do domu, ponieważ żadenpocišg nie przychodził tego dnia do Gharak. Godzina była pišta po południu. Pogoda wspaniała. Słońce przeszło już na tę stronę Nilu i zniżyło się nad pustyniš tonšcw złotych i purpurowych zorzach płonšcych po zachodniej stronie nieba. Powietrze tak było przesycone różowym blaskiem, że oczy mrużyły się od jego zbytku. Pola przybrały odcień liliowy, a natomiast odległe wzgórza, odrzynajšce siętwardo na tle zórz, miały barwę czystego ametystu. Œwiat tracił cechy rzeczywistoœci i zdawał się być jednš grš zaziemskich œwiateł. Póki jechali przez kraj zielony i uprawny, przewodnik-Beduin prowadził karawanę krokiem umiarkowanym, z chwilš jednak gdy pod nogami wielbłšdów zaskrzypiał twardy piasek, zmieniło się wszystko od razu. - Yalla! yalla! - zawyły nagle dzikie głosy. A jednoczeœnie dał się słyszeć œwist batówi wielbłšdy, przeszedłszy z kłusa w cwał,poczęły pędzić jak wicher, wyrzucajšc nogami piasek i żwir pustyni. - Yalla! yalla! Kłus wielbłšda bardziej trzęsie, cwał, którym te zwierzęta rzadko biegnš, bardziej kołysze, więc dzieci bawiła z poczštku ta szalona jazda. Ale wiadomo choćby z huœtawki, że zbyt szybkie kołysanie się powoduje zawrót głowy. Jakoż po pewnym czasie, gdy pęd nie ustawał, małej Nel poczęło się kręcić w główce i ćmić w oczach. - Stasiu, czemu my tak lecimy? - zawołała zwracajšc się do towarzysza. - Myœlę, że pozwolili zanadto rozpędzić się wielbłšdom, a teraz nie mogš ich wstrzymać - odrzekł Staœ. Ale zauważywszy, że twarz dziewczynki trochę pobladła, poczšł wołać na Beduinówpędzšcych na przedzie, by zwolnili. Wołaniejego miało jednak tylko ten skutek, że rozległy się znów okrzyki: "Yalla!" - i że zwierzęta przyspieszyły jeszcze biegu. Chłopiec sšdził w pierwszej chwili, że Beduini go nie dosłyszeli, gdy jednak na powtórne wezwanie nie było żadnej odpowiedzi i gdy jadšcy za nimi Gebhr nie przestawał smagać tego wielbłšda, na którym oboje z Nel siedzieli, pomyœlał, że to nie wielbłšdy poniosły, ale że ludzie tak spieszš z jakiejœ nie znanej mu przyczyny. Przyszło mu do głowy, że może pojechali złš drogš i że chcšc wynagrodzić czas stracony pędzš teraz z obawy, by starsi panowie nie wyłajali ich za zbyt póŸne przybycie. Lecz po chwili zrozumiał, że to nie może być, gdyż pan Rawlison bardziej by się rozgniewał za zbytnie umęczenie Nel. Co to więc znaczy? i dlaczego nie słuchajš jego rozkazów? W sercu chłopakapoczšł wzbierać gniew i obawa o Nel. - Stój - krzyknšł z całej siły, zwracajšc się do Gebhra. - Ouskout (milcz)! - zawył w odpowiedzi Sudańczyk. I pędzili dalej. Noc zapada w Egipcie koło godziny szóstej,więc zorze wkrótce zgasły, a po pewnym czasie na niebo wytoczył się wielki, czerwony od blasku zórz księżyc i rozœwiecił pustynię łagodnym œwiatłem. W ciszy słychać było tylko zziajany oddechwielbłšdów i głuche, szybkie uderzenia ich nóg o piasek, a czasem œwist batów. Nel była już tak znużona, że Staœ musiał podtrzymywać jš na siodle. Co chwila zapytywała, czy prędko dojadš, i widoczniekrzepiła jš tylko nadzieja rychłego zobaczenia ojca. Ale na próżno rozglšdali się oboje dokoła. Upłynęła godzina, potem druga: ani namiotów, ani ognisk nigdzie nie było widać. Wówczas włosy powstały na głowie Stasia,albowiem zrozumiał, że ich porwano. Rozdział 6 A panowie Rawlison i Tarkowski oczekiwali rzeczywiœcie dzieci, ale nie wœród wzgórz piaszczystych Wadi-Rajan, dokšd nie mieli ani potrzeby, ani ochoty jechać, lecz w zupełnie innej stronie, w mieœcie El-Fachemnad kanałem tegoż nazwiska, przy którym oglšdali dokonane przed końcem roku roboty. Odległoœć między El-Fachen a Medinet wynosi w prostej linii około czterdziestu pięciu kilometrów. Ponieważ jednak nie ma bezpoœredniego połšczenia i trzeba jechać na El-Wasta, co podwaja niemal drogę, przeto pan Rawlison, rozglšdajšc się w przewodniku kolejowym, czynił następujšce wyliczenia: - Chamis wyjechał onegdaj wieczór - mówiłdo pana Tarkowskiego - i w El-Wasta złapałpocišg idšcy z Kairu, w Medinet jest zatem dziœ rano. Dzieci zapakujš się w godzinę. Wyjechawszy wszelako w południe, musiałyby czekać na nocny pocišg idšcy wzdłuż Nilu, a ponieważ nie pozwoliłem Nel jechać nocš, więc wyruszš dziœ rano i będš tu zaraz po zachodzie słońca. - Tak - rzekł pan Tarkowski - Chamis musi trochę odpoczšć, a Stasiowi pali się wprawdzie w głowie, jednakże gdy chodzi oNel, można zawsze na niego liczyć. Zresztšposłałem mu także kartę, by nie wyjeżdżalina noc. - Dzielny chłopiec i ufam mu zupełnie - odpowiedział pan Rawlison. - Co prawda, to i ja. Staœ przy swych rozmaitych wadach ma prawy charakter i nigdy nie kłamie, albowiem jest odważny, akłamiš tylko tchórze. Energii też mu nie brak i jeœli z czasem zdobędzie się na spokojnš rozwagę, to myœlę, że da sobie radę na œwiecie. - Z pewnoœciš. Co zaœ do rozwagi, to czy tybyłeœ rozważny w jego wieku? - Muszę przyznać, że nie - odpowiedział œmiejšc się pan Tarkowski - ale może nie byłem tak pewny siebie jak on. - To przejdzie. Tymczasem bšdŸ szczęœliwy,że masz takiego chłopca. - A ty, że masz takie słodkie i kochane stworzenie jak Nel. - Niech jš Bóg błogosławi - odpowiedział ze wzruszeniem pan Rawlison. Dwaj przyjaciele uœcisnęli sobie dłonie, po czym zasiedli do przeglšdania planów i kosztorysów robót. Na tym zajęciu spłynšłim czas aż do wieczora. O godzinie szóstej, gdy już zapadała noc, znaleŸli się na stacji i chodzšc po peronie rozmawiali w dalszym cišgu o dzieciach. - Pyszna pogoda, ale chłodno - ozwał się pan Rawlison. - Czy aby Nel wzięła ze sobš ciepłe ubranie? - Staœ będzie o tym pamiętał i Dinah także. - Żałuję jednakże; że zamiast sprowadzać ich tu, nie pojechaliœmy sami do Medinet. - Przypomnij sobie, że tak właœnie radziłem. - Wiem - i gdyby nie to, że mamy stšd jechać dalej na południe, byłbym się na to zgodził. Wyliczyłem wszelako, że droga zajęłaby nam dużo czasu i że bylibyœmy krócej z dziećmi. Przyznam ci się zresztš, że to Chamis poddał mi myœl, żeby je tu sprowadzić. Oœwiadczył mi, że ogromnie donich tęskni i że byłby szczęœliwy, gdybym go po oboje posłał. Nie dziwię się, że się do nich przywišzał... Dalszš rozmowę przerwały sygnały oznajmiajšce zbliżanie się pocišgu. Po chwiliw ciemnoœci ukazały się ogniste oczy lokomotywy, a jednoczeœnie dał się słyszećzdyszany jej oddech i gwizdanie. Szereg oœwieconych wagonów przesunšł sięwzdłuż peronu, zadrgał i stanšł. - Nie widziałem ich w żadnym oknie - rzekipan Rawlison. - Siedzš może głębiej i zapewne zaraz wyjdš. Podróżni zaczęli wysiadać, ale przeważnie Arabowie, gdyż El-Fachen prócz pięknych gajów palmowych i akacjowych nie ma nic ciekawego do widzenia. Dzieci nie przyjechały. - Chamis albo nie złapał pocišgu w El-Wastaozwał się z odcieniem złego humoru pan Tarkowski albo też po nocnej podróży zaspał i przyjadš dopiero jutro. - Może być - odpowiedział z niepokojem panRawlison - ale i to być może, że któreœ zachorowało. - Staœ by w takim razie zatelegrafował. - Kto wie, czy depeszy nie zastaniemy w hotelu. - PójdŸmy. Ale w hotelu nie czekała ich żadna wiadomoœć. Pan Rawlison był coraz niespokojniejszy. - Wiesz, co się jeszcze mogło zdarzyć? - rzekł pan Tarkowski. - Oto, jeœli Chamis zaspał, to nie przyznał się do tego dzieciom, przyszedł do nich dopiero dziœ i powiedział im, że majš jutro jechać. Przed nami będzie się wykręcał tym, że nie zrozumiał naszych rozkazów. Na wszelki wypadek zatelegrafuję do Stasia. - A ja do mudira Fajumu. Po chwili dwie depesze zostały wysłane. Nie było jeszcze wprawdzie powodów do niepokoju, jednakże w oczekiwaniu na odpowiedŸ inżynierowie Ÿle spędzili noc i wczesny poranek zastał ich na nogach. OdpowiedŸ od mudira przyszła dopiero kołodziesištej i brzmiała jak następuje: "Sprawdzono na stacji. Dzieci wyjechały wczoraj do Gharak-el-Sultani". Łatwo zrozumieć, jakie zdumienie i gniew ogarnęły ojców na tę niespodzianš wiadomoœć. Przez czas jakiœ spoglšdali na siebie, jakby nie rozumiejšc słów depeszy, po czym pan Tarkowski, który był człowiekiem porywczym, uderzył dłoniš w stół i rzekł: - To pomysł Stasia, ale ja go oduczę takich pomysłów. - Nie spodziewałem się tego po nim - odpowiedział ojciec Nel. Lecz po chwili zapytał: - No, a cóż Chamis?- Albo ich nie zastał i nie wie, co poczšć, albo pojechał za nimi. - Tak i ja myœlę. I w godzinę póŸniej wyruszyli do Medinet. W namiotach dowiedzieli się, że nie ma i wielbłšdników, a na stacji potwierdzono, żeChamis wyjechał z dziećmi do El-Gharak. Sprawa przedstawiała się coraz ciemniej i rozjaœnić jš można było tylko w El-Gharak. Jakoż dopiero na tej stacji zaczęła się odsłaniać straszliwa prawda. Zawiadowca, ten sam zaspany w ciemnych okularach i czerwonym fezie Egipcjanin, opowiedział im, że widział chłopca około lat czternastu i oœmioletniš dziewczynkę z niemłodš Murzynkš, którzy pojechali na pustynię. Nie pamięta, czy wielbłšdów byłorazem osiem, czy dziewięć, ale zauważył, że jeden był objuczony jak do dalekiej drogi, a dwaj Beduini mieli także duże juki przy siodłach; przypomina też sobie, że gdy przypatrywał się karawanie, jeden z wielbłšdników, Sudańczyk, rzekł mu, że tosš dzieci Anglików, którzy przedtem pojechali do Wadi-Rajan. - Czy ci Anglicy wrócili? - zapytał pan Tarkowski. - Tak jest. Wrócili jeszcze wczoraj z dwoma zabitymi wilkami - odpowiedział zawiadowca - i zdziwiło mnie to nawet, że nie wracajš razem z dziećmi. Ale nie pytałem ich o powód, gdyż to do mnie nie należy. To powiedziawszy, odszedł do swoich obowišzków. Podczas tego opowiadania twarz pana Rawlisona stała się biała jak papier. Patrzšc błędnym wzrokiem na przyjaciela zdjšł kapelusz, podniósł dłoń do spotniałego czoła i zachwiał się, jakby miał upaœć. - Rawlison, bšdŸ mężczyznš! - zawołał pan Tarkowski. - Dzieci nasze porwane. Trzeba je ratować. - Nel! Nel! - powtarzał nieszczęsny Anglik. - Nel i Staœ! To nie Stasia wina. Zwabiono tuoboje podstępnie i porwano. Kto wie - dlaczego. Może dla okupu. Chamis jest niezawodnie w spisku. Idrys i Gebhr także. Tu przypomniał sobie, co mówiła Fatma, żeobaj Sudańczycy należš do pokolenia Dangalów, w którym urodził się Mahdi, i żez tegoż pokolenia pochodzi Chadigi, ojciec Chamisa. Na to wspomnienie serce zamarłomu na chwilę w piersiach, zrozumiał bowiem, że dzieci mogły być porwane nie dla okupu, ale dla zamiany na rodzinę Smaina. Ale co z nimi zrobiš współplemieńcy złowrogiego proroka? Skryć się na pustyni lub gdzieœ nad brzegiem Nilu nie mogš, bo na pustyni pomarliby wszyscy z głodu i pragnienia, a nad Nilem złapano by ich z pewnoœciš. Chyba więc zbiegnš z dziećmi ażdo Mahdiego. I ta myœl napełniła pana Tarkowskiego przerażeniem, ale energiczny eks-żołnierz prędko przyszedł do siebie i poczšł przebiegać myœlš wszystko, co się stało, ajednoczeœnie szukał œrodków ratunku. "Fatma - rozumował - nie miała powodu mœcić się ani nad nami, ani nad naszymi dziećmi, jeżeli więc zostały porwane, to widocznie dlatego, aby wydać je w ręce Smaina. W żadnym razie œmierć im nie grozi. I to jest szczęœcie w nieszczęœciu, ale natomiast czeka je straszna droga, która może być dla nich zgubnš". I natychmiast podzielił się tymi myœlami z przyjacielem, po czym tak mówił: - Idrys i Gebhr, jako dzicy i głupi ludzie, wyobrażajš sobie, że zastępy Mahdiego sš już niedaleko, a tymczasem Chartum, do którego Mahdi dotarł, leży stšd o dwa tysišce kilometrów. Tę drogę muszš przebyć wzdłuż Nilu i nie oddalać się od niego, gdyż inaczej wielbłšdy i ludzie popadaliby z pragnienia. JedŸ natychmiast do Kairu i żšdaj od chedywa, by wysłano depesze do wszystkich posterunków wojskowych i by urzšdzono poœcig na prawo i lewo wzdłuż rzeki. Szeikom przybrzeżnym przyrzecz za schwytanie zbiegów wielkš nagrodę. Po wsiach niech zatrzymujš wszystkich, którzy się zbliżš powodę. W ten sposób Idrys i Gebhr muszš wpaœć w ręce władzy, a my odzyskamy dzieci. Pan Rawlison odzyskał już zimnš krew. - Jadę - rzekł. - Te łotry zapomniały, że armia angielska Wolseleya œpieszšca na pomoc Gordonowi jest już w drodze i że odetnie ich od Mahdiego. Nie umknš. Nie mogš umknšć. Wysyłam w tej chwili depeszę do naszego ministra, a potem jadę.Co ty zamierzasz? - Telegrafuję o urlop i nie czekajšc odpowiedzi ruszam w ich œlady Nilem do Nubii, by dopilnować poœcigu. - Więc się musimy spotkać, gdyż i ja uczynię z Kairu to samo. - Dobrze! a teraz do roboty. - Z pomocš Bożš! - odpowiedział pan aczego sš w El-Gharak. ňë ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żP \×c€3(c[nc É,,c!ő:s Rawlison. Rozdział 7 A tymczasem wielbłšdy pędziły jak huraganpo błyszczšcych od księżyca piaskach. Zapadła głęboka noc. Księżyc, poczštku wielki jak koło i czerwony, zbladł i wytoczył się wysoko. Oddalone wzgórza pustyni pokryły się muœlinowym, srebrnym oparem, który nie przesłaniajšc ich widokuzmienił je jakby w œwietlane zjawiska. Od czasu do czasu spoza skał tu i ówdzie rozsianych dochodziło żałosne skomlenie szakali. Upłynęła znowu godzina. Staœ otoczył ramieniem Nel i podtrzymywał jš, usiłujšc przez to złagodzić męczšce rzuty szalonej jazdy. Dziewczynka coraz częœciej zaczęła wypytywać go, dlaczego tak pędzš i dlaczego nie widać ani namiotów, ani tatusiów. Staœ postanowił wreszcie powiedzieć jej prawdę, która i tak prędzej czy póŸniej musiała się wydać. - Nel - rzekł - œcišgnij rękawiczkę i upuœć jš nieznacznie na ziemię. - Dlaczego Stasiu? A on przycisnšł jš do siebie i odpowiedział z jakšœ niezwykłš mu tkliwoœciš: - Zrób, co ci mówię. Nel trzymała się jednš rękš Stasia i bała się go puœcić, ale poradziła sobie w ten sposób, że poczęła œcišgać zšbkami rękawiczkę - z każdego palca osobno - a wreszcie, zsunšwszy jš zupełnie, upuœciła na ziemię. - Po niejakim czasie rzuć drugš - ozwał sięznowu Staœ. - Ja rzuciłem już swoje, ale twoje łatwiej będzie dostrzec, bo jasne. I widzšc, że dziewczynka patrzy nań pytajšcym wzrokiem, tak mówił dalej: - Nie przestrasz się, Nel... Ale widzisz... być może, że my wcale nie spotkamy ani twego, ani mojego ojca... i że nas ci szkaradni ludzie porwali. Ale się nie bój... Bojeœli tak jest, to pójdzie za nami pogoń. Dogoniš i odbiorš nas z pewnoœciš. Dlatego kazałem ci rzucić rękawiczki, żeby pogoń znalazła œlady. Tymczasem nie możemy zrobić nic innego, ale póŸniej coœ obmyœlę...Z pewnoœciš coœ obmyœlę, tylko nie bój się iufaj mi... Lecz Nel dowiedziawszy się, że nie zobaczytatusia i że uciekajš gdzieœ daleko na pustynię, zaczęła drżeć ze strachu i płakać, tulšc się jednoczeœnie do Stasia i wypytujšc wœród łkań, dlaczego ich porwali i dokšd ich wiozš. On pocieszał jš, jak umiał i prawie takimi słowami, jakimi jego ojciec pocieszał pana Rawlisona. Mówił, że ojcowie i sami będš ich œcigali, i zawiadomiš wszystkie załogi wzdłuż Nilu. Na koniec zapewniał jš, że cokolwiek bšdŸ by się stało, on jej nie opuœci nigdy i będzie jej zawsze bronił. Ale w niej żal i tęsknota za ojcem większe były nawet od strachu, więc długi czas nieprzestawała płakać - i tak lecieli, oboje żałoœni, wœród jasnej nocy po bladych piaskach pustyni. Stasiowi jednak œciskało się serce nie tylkożalem i obawš, lecz i wstydem. Temu, co się stało, nie był wprawdzie winien, natomiast przypomniał sobie swojš dawnš chełpliwoœć, którš tak często ganił w nim ojciec. Poprzednio był przekonany, że nie ma takiego położenia, w którym by nie dał sobie rady; poczytywał się za jakiegoœ niezwyciężonego junaka i gotów był wyzywać cały œwiat. Obecnie zaœ zrozumiał, że jest małym chłopcem, z którym każdy może zrobić, co zechce - i żeoto pędzi wbrew woli na wielbłšdzie dlategotylko, że tego wielbłšda pogania z tyłu półdziki Sudańczyk. Czuł się tym okropnie upokorzony, a nie widział żadnego sposobu oporu. Musiał przyznać sam przed sobš, żesię po prostu boi i tych ludzi, i tej pustyni, i tego, co ich oboje z Nel może spotkać. Obiecywał jednak szczerze nie tylko jej, ale i sobie, że będzie nad niš czuwał i bronił jej, choćby kosztem własnego życia.Nel, zmęczona płaczem i szalonš jazdš, trwajšcš już od szeœciu godzin, poczęła wreszcie drzemać, a chwilami i zasypiać zupełnie. Staœ wiedzšc, że kto spadnie z cwałujšcego wielbłšda, może się zabić na miejscu, przywišzał jš do siebie sznurem, który znalazł na siodle. Lecz po niejakim czasie wydało mu się, że pęd wielbłšdów staje się mniej szybki, chociaż leciały teraz przez gładkie i miękkie piaski. W oddali widać było majaczšce wzgórza, zaœ na równinie rozpoczęły się zwykłe na pustyni nocne ułudy. Księżyc œwiecił na niebie coraz bledziej, a tymczasem przed nimi pojawiały się pełznšce nisko, dziwne, różowe obłoki, zupełnie przezrocze, utkane tylko ze œwiatła. Tworzyły się one nie wiadomo dlaczego i posuwały się naprzód, jakby popychane lekkim wiatrem. Staœ widział, jak burnusy Beduinów i wielbłšdów różowiały nagle, wjechawszy wte oœwiecone przestrzenie, a następnie całš karawanę ogarniał delikatny, różowy blask. Czasem obłoki przybierały barwę błękitnawš i tak było aż do wzgórz. Przy wzgórzach bieg wielbłšdów zwolniał jeszcze bardziej. Naokół widać było teraz skały sterczšce z piaszczystych kopców lub porozrzucane wœród osypisk w dzikim nieładzie. Grunt stawał się kamienisty. Przebyli kilka wgłębień zasianych kamieniami i podobnych do wyschłych łożysk rzek. Chwilami drogę tamowały im wšwozy, które musieli objeżdżać. Zwierzętapoczęły stšpać ostrożnie, przebierajšc jakby w tańcu nogami wœród suchych i twardych kęp utworzonych przez róże jerychońskie, którymi osypiska i skały pokryte były obficie. Raz w raz któryœ wielbłšd potknšł się i widoczne było, że należy im dać wypoczynek. Jakoż Beduini zatrzymali się w zapadłym wšwozie i zsunšwszy się z siodeł, zabrali się do rozwišzywania juków. Idrys i Gebhr poszli za ich przykładem. Poczęto opatrywać wielbłšdy, rozluŸniać popręgi, zdejmować zapasy żywnoœci i wyszukiwać płaskich kamieni na założenie ogniska. Drzewa ani suchego nawozu, którym posługujš się Arabowie, nie było, ale Chamis, syn Chadigiego, nazrywał róż jerychońskich i ułożył z nich spory stos, który zapalił. Przez czas jakiœ, gdy Sudańczycy zajęci byli wielbłšdami, Staœ, Nel i jej piastunka, stara Dinah, znaleŸli sięrazem, w odosobnieniu. Lecz Dinah była bardziej jeszcze przerażona od dzieci i nie mogła słowa przemówić. Owinęła tylko Nelw ciepły pled i siadłszy koło niej na ziemi,poczęła z jękiem całować jej ršczki. Staœ natychmiast zapytał Chamisa, co znaczy to wszystko, co się stało, ale ów, œmiejšc się ukazał mu tylko swe białe zębyi poszedł zbierać w dalszym cišgu róże jerychońskie. Zapytany następnie Idrys odpowiedział jednym słowem: "zobaczysz" - i pogroził mu palcem. Gdy wreszcie zabłysło ognisko z róż, które więcej tliły się, niż płonęły, otoczyli je wszyscy kołem, prócz Gebhra, który został jeszczeprzy wielbłšdach, i poczęli jeœć placki z kukurydzy oraz suszone baranie i kozie mięso. Dzieci, wygłodzone przez długš drogę, jadły również, choć Nel kleiły się jednoczeœnie oczy ze snu. Ale tymczasem wmdłym œwietle ogniska pojawił się ciemnoskóry Gebhr i połyskujšc oczyma podniósł w górę dwie małe, jasne rękawiczki i zapytał: - Czyje to? - Moje - odpowiedziała sennym i zmęczonym głosem Nel. - Twoje, mała żmijo? - syknšł przez zaciœnięte zęby Sudańczyk. - To znaczysz drogę dlatego, by twój ojciec wiedział, którędy nas œcigać? I tak mówišc uderzył jš korbaczem, strasznym batem arabskim, który przecina nawet skórę wielbłšda. Nel, lubo owinięta w gruby pled, krzyknęła z bólu i ze strachu, lecz Gebhr nie zdołał uderzyć jej po raz drugi, gdyż Staœ skoczył w tej chwili jak żbik, uderzył go głowš w piersi,a następnie chwycił za gardło. Stało się to tak niespodzianie, że Sudańczyk upadł na wznak, a Staœ na niegoiobaj poczęli przewracać się po ziemi. Chłopak na swój wiek był wyjštkowo silny,jednakże Gebhr prędko dał sobie z nim radę. Naprzód oderwał od swego gardła jego dłonie, po czym obrócił go twarzš do ziemi i przycisnšwszy mu pięœciš kark poczšł smagać korbaczem jego plecy. Krzyk i łzy Nel, która chwytajšc ręce dzikusa błagała go jednoczeœnie, by Stasiowi "darował", nie byłyby się na nic przydały, gdyby nie to, że Idrys przyszedłniespodzianie chłopcu z pomocš. Był on starszy od Gebhra, daleko silniejszy i od poczštku ucieczki z Gharak-el-Sultani wszyscy stosowali się do jego rozkazów. Teraz wyrwał korbacz z ršk brata i odrzuciwszy go daleko zawołał: - Precz, głupcze! - Zaćwiczę tego skorpiona! - odpowiedział zgrzytajšc zębami Gebhr. Lecz na to Idrys chwycił go za opończę napiersiach i popatrzywszy mu w oczy poczšłmówić groŸnym, choć cichym głosem: - Szlachetna2 Fatma zakazała tym dzieciom czynić krzywdy, albowiem wstawiały się zaniš... - Zaćwiczę! - powtórzył Gebhr. - A ja ci powiadam, że nie podniesiesz na żadne z nich korbacza. Jeœli to uczynisz, zakażde uderzenie oddam ci dziesięć. I poczšł nim trzšœć jak gałęziš palmy, po czym tak dalej mówił: - Te dzieci sš własnoœciš Smaina i gdyby które z nich nie dojechało żywe, sam Mahdi(niech Bóg przedłuży dni jego nieskończenie) kazałby cię powiesić. Rozumiesz, głupcze! Imię Mahdiego sprawiało tak wielkie na wszystkich jego wyznawcach wrażenie, że Gebhr opuœcił natychmiast głowę i jšł powtarzać jakby z przestrachem: - Allach akbar! - Allach akbar!3 Staœ podniósł się zziajany i zbity, ale czuł,że gdyby ojciec mógł go w tej chwili widzieć i słyszeć, byłby dumny z niego, albowiem nie tylko skoczył był bez namysłu na ratunek Nel, ale teraz, choć razy korbacza paliły go jak ogniem, nie myœlał o własnym bólu, a natomiast poczšłpocieszać dziewczynkę i wypytywać, czy uderzenia nie zrobiły jej krzywdy. A następnie rzekł: - Com dostał, tom dostał, ale on się więcejna ciebie nie porwie. Ach, gdybym miał jakšbroń! Mała kobietka objęła go obu rękami za szyję i moczšc mu łzami policzki jęła zapewniać, że nie bardzo jš bolało i że płacze nie z bólu, tylko z żalu nad nim. Na to Staœ przesunšł usta do jej ucha i rzekł szepczšc: - Nel, nie za to, że mnie zbił, ale za to, żeciebie uderzył, przysięgam, że mu nie daruję. Na tym skończyło się zajœcie. Po pewnym czasie Gebhr i Idrys, pogodzeni już z sobš,porozcišgali na ziemi opończe i pokładli się na nich, a Chamis poszedł wkrótce za ich przykładem. Beduini zasypali wielbłšdom durry, po czym wsiadłszy na dwa luŸne, pojechali w stronę Nilu. Nel oparła główkęo kolana starej Dinah i usnęła. Ognisko przygasło i wkrótce słychać było tylko chrzęst durry w zębach wielbłšdów. Na niebo wytoczyły się małe obłoczki, które zakrywały chwilami księżyc, ale noc była widna. Za skałami odzywało się cišgłe żałosne skomlenie szakali. Po dwóch godzinach Beduini wrócili z wielbłšdami dŸwigajšcymi napełnione wodš skórzane wory. Podsyciwszy ogień zasiedli na piasku i zabrali się do jedzenia. Przybycie ich zbudziło Stasia, który się poprzednio był zdrzemnšł, oraz dwóch Sudańczyków i Chamisa, syna Chadigiego. Wtedy przy ognisku rozpoczęła się następujšca rozmowa: - Możemy jechać? - zapytał Idrys. - Nie, albowiem musimy odpoczšć - my i nasze wielbłšdy. - Czy nie widział was nikt? - Nikt. Dotarliœmy do rzeki między dwiema wioskami. Z daleka tylko szczekały psy. - Trzeba będzie zawsze jeŸdzić po wodę o północy i czerpać jš w pustych miejscach. Byle minšć pierwszš challal (kataraktę), to dalej wsie już rzadsze i prorokowi przychylniejsze. Poœcig pójdzie za nami z pewnoœciš. Na to Chamis przewrócił się plecami do góry i podparłszy dłońmi twarz, rzekł: - Mehendysi będš naprzód czekali dzieci w El-Fachen przez całš noc i do następnego pocišgu, potem pojadš do Fajum, a stamtšd do Gharak. Tam dopiero zrozumiejš, co się stało, i wówczas muszš wrócić do Medinet,aby wysłać słowa lecšce po miedzianym drucie do miast nad Nilem - i jeŸdŸców na wielbłšdach, którzy będš nas œcigali. Wszystko to zabierze najmniej trzy dni. Przedtem nie potrzebujemy męczyć naszychwielbłšdów i możemy spokojnie "pić dym" zcybuchów. To rzekłszy, wydobył z ogniska płonšcy pręcik róży jerychońskiej i zapalił nim fajkę, a Idrys poczšł zwyczajem arabskimcmokać z zadowolenia. - Dobrze to urzšdziłeœ, synu Chadigiego - rzekł - ale nam trzeba korzystać z czasu i zajechać przez te trzy dni i noce najdalej na południe. Odetchnę spokojniej dopiero wówczas, gdy przejedziemy pustynię między Nilem a Kharge (wielka oaza na zachód od Nilu). Dałby Bóg, aby wielbłšdy wytrzymały. - Wytrzymajš - ozwał się jeden z Beduinów.- Ludzie mówiš też - wtršcił Chamis - że wojska Mahdiego (niech Bóg przedłuży jegożywot) dochodzš już do Assuanu. Tu Staœ, który nie tracił ani słowa z tej rozmowy i zapamiętał również, co przedtem mówił Idrys do Gebhra, podniósł się i rzekł: - Wojska Mahdiego sš pod Chartumem. - La! La! (nie, nie) - zaprzeczył Chamis. - Nie zważajcie na jego słowa - odpowiedział Staœ - bo on ma nie tylko skórę, ale i mózg ciemny. Do Chartumu, choćbyœcie co trzy dni kupowali œwieże wielbłšdy i pędzili tak jak dziœ, zajedziecie za miesišc. A i tego może nie wiecie, że drogę przegrodzi wam armia, nie egipska, ale angielska... Słowa te uczyniły pewne wrażenie, a Staœ spostrzegłszy to mówił dalej: - Zanim znajdziecie się między Nilem a wielkš oazš, wszystkie drogi na pustyni będš już pilnowane przez szereg straży wojskowych. Ha! słowa po miedzianym drucie prędzej biegnš od wielbłšdów! Jakżezdołacie się przemknšć? - Pustynia jest szeroka - odpowiedział jeden z Beduinów. - Ale musicie trzymać się Nilu. - Możemy się nawet przeprawić i gdy nas będš szukać z tej strony, my będziemy z tamtej. - Słowa biegnšce po miedzianym drucie dojdš do miast i wsi po obu brzegach rzeki.- Mahdi zeœle nam anioła, który położy palce na oczach Anglików i Turków (Egipcjan), a nas osłoni skrzydłami. - Idrysie - rzekł Staœ - nie zwracam się doChamisa, którego głowa jest jak pusta tykwa, ani do Gebhra, który jest podłym szakalem, ale do ciebie. Wiem już, że chcecie nas zawieŸć do Mahdiego i oddać w ręce Smaina. Lecz jeœli to czynicie dla pieniędzy, to wiedz, że ojciec tej małej bint (dziewczynki) jest bogatszy niż wszyscy Sudańczycy razem wzięci. - I co z tego? - przerwał Idrys: - Co z tego? Wróćcie dobrowolnie, a wielki mehendys nie pożałuje wam pieniędzy i mójojciec także. - Albo oddadzš nas rzšdowi, który każe naspowiesić. - Nie, Idrysie. Będziecie wisieli niezawodnie, lecz tylko w takim razie, jeœli was złapiš w ucieczce. A tak się stanie z pewnoœciš. Ale jeœli sami wrócicie, żadna kara was nie spotka i prócz tego zostaniecie bogatymi ludŸmi do końca życia.Ty wiesz, że biali z Europy dotrzymujš zawsze słowa. Otóż daję wam słowo za obu mehendysów, że będzie tak, jak mówię.I Staœ pewien był istotnie, że ojciec jego i pan Rawlison będš stokroć woleli dotrzymaćuczynionej przez niego obietnicy niż narażać ich oboje, a zwłaszcza Nel, na okropnš podróż i jeszcze okropniejsze życie wœród dzikich i rozszalałych hord Mahdiego. Toteż z bijšcym sercem oczekiwał na odpowiedŸ Idrysa, który pogršżył się w milczeniu i dopiero po długiej chwili rzekł: - Mówisz, że ojciec małej bint i twój dadzšnam dużo pieniędzy? - Tak jest. - A czy wszystkie ich pienišdze potrafiš otworzyć nam drzwi do raju, które otworzy jedno błogosławieństwo Mahdiego? - Bismillach! - krzyknęli na to obaj Beduini wraz z Chamisem i Gebhrem. Staœ stracił od razu wszelkš nadzieję, wiedział bowiem, że jakkolwiek ludzie na Wschodzie chciwi sš i przekupni, to jednak gdy prawdziwy mahometanin spojrzy na jakšœ rzecz od strony wiary, wówczas nie ma już na œwiecie takich skarbów, którymi dałby się skusić. Idrys zaœ, zachęcony okrzykiem, mówił dalej i widocznie już nie dlatego, by odpowiedzieć Stasiowi, lecz w tej myœli, by zyskać tym większe uznanie i pochwały towarzyszów: - My mamy szczęœcie należeć tylko do tego pokolenia, które wydało œwiętego proroka, ale szlachetna Fatma i jej dzieci sš jego krewnymi - i wielki Mahdi je kocha. Gdy więc oddamy mu ciebie i małš bint, on zamieni was za Fatmę i jej synów, a nas pobłogosławi. Wiedz o tym, że nawet ta woda, w której on się co rano, wedle przepisów Koranu, obmywa, uzdrawia choroby i gładzi grzechy, a cóż dopiero jego błogosławieństwo! - Bismillach! - powtórzyli Sudańczycy i Beduini. Lecz Staœ chwytajšc się ostatniej deski ratunku rzekł: - To zabierzcie mnie, a Beduini niech wrócš z małš bint. Za mnie wydadzš Fatmę i jej synów. - Jeszcze pewniej wydadzš jš za was oboje. Na to chłopak zwrócił się do Chamisa. - Ojciec twój odpowie za twoje postępki. - Mój ojciec jest już w pustyni, w drodze do proroka - odparł Chamis. - Więc go złapiš i powieszš. rak. ňë ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż"Pćc#6& $\Ő c€%1Nc&,f c'ĺ9‹&Tu Idrys uznał jednak za stosowne dodać otuchy swym towarzyszom. - Te sępy - rzekł - które objedzš ciało z naszych koœci, może nie wylęgły się jeszcze. Wiemy, co nam grozi, aleœmy nie dzieci, i pustynię znamy od dawna. Ci ludzie (tu wskazał na Beduinów) byli wiele razy wBerberze i wiedzš o takich drogach, którymi biegajš tylko gazele. Tam nikt nas nie znajdzie i nikt nie będzie œcigał. Musimyzaiste skręcać po wodę do Bahr-el-Jussef, a póŸniej do Nilu, ale będziemy to czynili w nocy. Czy myœlicie przy tym, że nad rzekš nie ma ukrytych przyjaciół Mahdiego? A ja ci powiem, że im dalej na południe, tym ichwięcej, że i całe pokolenia, i ich szeikowie czekajš tylko pory sposobnej, by chwycić za miecze w obronie prawdziwej wiary. Ci sami dostarczš wody, jadła, wielbłšdów - izmylš pogoń. Zaprawdę wiemy, że do Mahdiego daleko, ale wiemy i to także, że każdy dzień przybliży nas do owczej skóry,na której œwięty prorok klęka do modlitw. - Bismillach! - zakrzyknęli po raz trzeci towarzysze. I widać było, że powaga Idrysa wzrosła pomiędzy nimi znacznie. Staœ zrozumiał, że wszystko stracone, więc chcšc przynajmniej uchronić Nel od złoœci Sudańczyków rzekł: - Po szeœciu godzinach mała panienka dojechała ledwie żywa. Jakże możecie myœleć, że ona wytrzyma takš drogę? Jeœli zaœ umrze, to i ja umrę, a wówczas z czym przyjedziecie do Mahdiego? Teraz Idrys nie znalazł odpowiedzi, co widzšc Staœ tak mówił dalej: - ...I jak was przyjmie Mahdi i Smain, gdy się dowiedzš, że za waszš głupotę Fatma i jej dzieci przypłacić muszš życiem? Lecz Sudańczyk opamiętał się już i odpowiedział: - Widziaiem, jak chwyciłeœ za gardziel Gebhra. Na Allacha, tyœ jest lwie szczenię i nie umrzesz, a ona... Tu popatrzył na główkę œpišcej Nel, opartšna kolanach starej Dinah, i dokończył jakimœ dziwnie łagodnym głosem: - Jej uwijemy na garbie wielbłšda gniazdko jak ptaszkowi, aby wcale nie czuła zmęczenia i mogła spać w drodze równie spokojnie, jak œpi teraz. To powiedziawszy podszedł ku wielbłšdowi i wraz z Beduinami poczšł na grzbiecie najlepszego z dromaderów moœcić siedzeniedla dziewczynki. Gadali przy tym dużo i sprzeczali się trochę, ale wreszcie za pomocš powrozów, koców oraz bambusowych dršżków urzšdzili coœ w rodzaju głębokiego, nieruchomego kosza, wktórym Nel mogła siedzieć lub leżeć, lecz zktórego nie mogła spaœć. Nad tym siedzeniem, tak obszernym, że i Dinah mogła się w nim pomieœcić, rozpięli płócienny daszek. - Oto widzisz - rzeki Idrys do Stasia - jaja przepiórki nie potłukłyby się w tych wojłokach. Stara niewiasta pojedzie z panienkš, aby jej służyć i we dnie, i w nocy... Ty sišdziesz ze mnš, ale możesz jechać przy niej i czuwać nad niš. Staœ był rad, że uzyskał choć tyle. Zastanowiwszy się nad położeniem, doszedłdo przekonania, że najprawdopodobniej złapiš ich, zanim dojadš do pierwszej katarakty, i ta myœl dodała mu otuchy. Tymczasem chciało mu się przede wszystkim spać, obiecywał więc sobie, że przywišże się jakim powrozem do siodła i ponieważ nie będzie musiał podtrzymywać Nel, zaœnie na kilka godzin. Noc czyniła się już bledsza i szakale przestały skomleć wœród wšwozów. Karawana miała zaraz wyruszyć, ale Sudańczycy spostrzegłszy brzask udali się za odległš o kilka kroków skałę i tam, zgodnie z przepisami Koranu, poczęli ranne obmywania, używajšc jednakże piasku zamiast wody, której pragnęli zaoszczędzić.Następnie zabrzmiały ich głosy odmawiajšce soubhg, czyli pierwszš porannš modlitwę. Wœród głębokiej ciszy słychać było wyraŸnie ich słowa: "W imię litoœciwego i miłosiernego Boga. Chwała niech będzie Panu, władcy œwiata, litoœciwemu i miłosiernemu w dniu sšdu. Ciebie wielbimy i wyznawamy, Ciebie błagamy o pomoc. ProwadŸ nas po drodze tych, którym nie szczędzisz dobrodziejstw iłaski, nie zaœ po œcieżkach grzeszników, którzy œcišgnęli na się gniew Twój i którzy błšdzš. Amen". A Staœ słuchajšc tych głosów podniósł oczy w górę - i w tej dalekiej krainie, wœród płowych, głuchych piasków, poczšł mówić: "Pod Twojš obronę uciekamy się, œwięta Boża Rodzicielko..." Rozdział 8 Noc bladła. Ludzie mieli już siadać na wielbłšdy, gdy nagle spostrzegli pustynnegowilka, który wtuliwszy ogon pod siebie przebiegł wšwóz o sto kroków od karawany i wydostawszy się na przeciwległe płaskowzgórze biegł dalej z wszelkimi oznakami strachu, jakby uciekał przed jakimœ nieprzyjacielem. W egipskich pustyniach nie masz takich dzikich zwierzšt, przed którymi wilki czułyby trwogę, i dlatego widok ten zaniepokoił wielce sudańskich Arabów. Cóż by to być mogło? Czyżby nadchodziła już pogoń? Jeden z Beduinów wdrapał się szybko na skałę, ale zaledwie spojrzał, zsunšł się z niej jeszcze prędzej. - Na proroka! - zawołał zmieszany i przelękły - chyba lew bieży ku nam i jest już tuż! A wtem spoza skał ozwało się basowe: "wow", po którym Staœ i Nel zakrzyknęli razem: - Saba! Saba! Ponieważ po arabsku znaczy to: lew, więc Beduini przestraszyli się jeszcze bardziej, lecz Chamis rozeœmiał się i rzekł: - Ja znam tego lwa. To powiedziawszy, gwizdnšł przecišgle - i w tejże chwili olbrzymi brytan wpadł między wielbłšdy. Ujrzawszy dzieci skoczyłku nim, przewrócił z radoœci Nel, która wycišgnęła do niego ręce, wspišł się na Stasia, następnie skowyczšc i poszczekujšcobiegł oboje kilkakrotnie, znów przewrócił Nel, znów wspišł się na Stasia i wreszcie, ległszy u ich nóg, poczšł ziać. Boki miał zapadłe, z wywieszonego języka spadały mu płaty piany, machał jednak ogonem i podnosił oczy pełne miłoœci na Nel, jakby jej chciał powiedzieć: "Ojciec twój kazał mi cię pilnować, więc oto jestem!" Dzieci siadły przy nim z jednej i drugiej strony i poczęły go pieœcić. Dwaj Beduini, którzy nie widzieli nigdy podobnej istoty, spoglšdali na niego ze zdumieniem, powtarzajšc: "Allach! o kelb kebir!" (Na Boga, to wielki pies!) - on zaœ leżał przez jakiœ czas spokojnie, następnie podniósł jednak łeb, wcišgnšł powietrze w swój czarny, podobny do ogromnej trufli nos, zawietrzył i skoczył ku wygasłemu ognisku, przy którym leżały resztki pożywienia. W tej samej chwili kozie i baranie koœci poczęły trzaskać i kruszyć się jak słomki w jego potężnych zębach. Po oœmiu ludziach, liczšc ze starš Dinah i z Nel, byłotego dosyć nawet dla takiego kelb kebir. Lecz Sudańczycy zakłopotali się jego przybyciem i dwaj wielbłšdnicy odwoławszy na bok Chamisa poczęli z nim rozmawiać z niepokojem, a nawet ze wzburzeniem. - Iblis przyniósł tu tego psa! - zawołał Gebhr i jakim sposobem trafił tu za dziećmi, skoro do Gharak przyjechały kolejš? - Zapewne œladem wielbłšdów - odpowiedział Chamis. - le się stało. Każdy kto zobaczy go przy nas, zapamięta naszš karawanę i wskaże, którędy przechodziła. Trzeba się go pozbyćkoniecznie. - Ale jak? - spytał Chamis. - Jest strzelba, weŸ jš i strzel mu w łeb. - Jest strzelba, ale ja nie umiem z niej strzelać. Chyba że wy umiecie?... Chamis od biedy byłby może potrafił, Staœ bowiem kilkakrotnie otwierał przy nim swojš broń i zamykał, lecz żal mu było psa, którego był polubił opiekujšc się nim jeszcze przed przyjazdem dzieci do Medinet. Wiedział natomiast doskonale, że obaj Sudańczycy nie majš żadnego pojęcia, jak obchodzić się z broniš najnowszego systemu, i że nie dadzš sobie z niš rady. - Jeœli wy nie umiecie - rzekł z chytrym uœmiechem - to psa mógłby zabić tylko ten mały nouzrani (chrzeœcijanin), ale ta strzelba może wystrzelić kilka razy z rzędu, więc nie radzę dawać mu jej do ręki. - Niech Bóg broni - odpowiedział Idrys. - Powystrzelałby nas jak przepiórki. - Mamy noże - zauważył Gebhr. - Spróbuj, ale pamiętaj, że masz i gardło, które pies rozerwie, nim go zakłujesz. - Co więc robić? A Chamis ruszył ramionami. - Dlaczego wy chcecie tego psa zabić? Choćbyœcie go potem przysypali piaskiem, hieny go wygrzebiš, pogoń znajdzie jego koœci i będzie wiedziała, że nie przeprawiliœmy się przez Nil, lecz uciekaliœmy z tej strony. Niech leci za nami.Ilekroć Beduini pojadš po wodę, a my się skryjemy w jakim wšwozie, możecie być pewni, że pies zostanie przy dzieciach. Allach! Lepiej, że teraz przyleciał, bo inaczej byłby prowadził pogoń naszym œladem aż do Berberu. Karmić go nie potrzebujecie, gdyż jeœli mu resztek po nasnie starczy, to o hienę albo szakala nie będzie mu trudno. Zostawcie go w spokoju, mówię wam i nie traćmy czasu na gadanie. - Może masz dusznoœć - rzekł Idrys. - Jeœli mam słusznoœć, to mu dam i wody, aby sam nie latał do Nilu i nie pokazywał się w wioskach. W ten sposób został rozstrzygnięty los Saby, który wypoczšwszy nieco i pożywiwszy się należycie, wychłeptał w mgnieniu oka miskę wody i puœcił się z nowymi siłami za karawanš. Wjechali teraz na wysokš płaszczyznę, na której wiatr pomarszczył piasek i z której widać było na obie strony ogromnš przestrzeń pustyni. Niebo przybrało barwęmuszli perłowej. Lekkie chmurki, zgromadzone na wschodzie, mieniły się jak,opale, po czym nagle zabarwiły się złotem.Strzelił jeden promień, potem drugi - i słońce, jak zwykle w krajach południowych, w których nie ma prawie zmierzchu i œwitu, nie wzeszło, ale wybuchnęło zza obłoków jak siup ognia i zalało jasnym œwiatłem widnokršg. Poweselało niebo, poweselała ziemia i niezmierne obszary piaszczyste odkryły sięoczom ludzkim. - Musimy pędzić - rzekł Idrys - bo stšd widać nas z daleka. Jakoż wypoczęte i napojone wielbłšdy pędziły z szybkoœciš gazeli. Saba pozostał za nimi, ale nie było obawy, by się zabłškał i nie zjawił na pierwszym popasie. Dromader, na którym jechał Idrysze Stasiem, biegł tuż obok wierzchowca Nel, tak że dzieci mogły rozmawiać swobodnie. Siedzenie, które wymoœcili Sudańczycy, okazało się wyborne i dziewczynka wyglšdała w nim rzeczywiœciejak ptaszek w gniazdku. Nie mogła spaœć, nawet œpišc, i jazda męczyła jš daleko mniej niż w nocy. Jasne œwiatło dzienne dodało obojgu dzieciom otuchy. W serce Stasia wstšpiła nadzieja, że skoro Saba ichdoœcignšł, to i pogoń potrafi uczynić to samo. Tš nadziejš podzielił się natychmiast z Nel, która uœmiechnęła się do niego po raz pierwszy od chwili porwania. - A kiedy nas dogoniš? - spytała po francusku, by Idrys nie mógł ich zrozumieć. - Nie wiem. Może dziœ jeszcze, może jutro,może za dwa lub trzy dni. - Ale nie będziemy jechali z powrotem na wielbłšdach? - Nie. Dojedziemy tylko do Nilu, a Nilem do El-Wrasta. - To dobrze, oj, dobrze! Biedna Nel, która tak lubiła poprzednio tę jazdę, miała jej teraz widocznie dosyć. - Nilem... do El-Wrasta i do tatusia! - poczęła powtarzać sennym głosem. I ponieważ na poprzednim postoju nie wyspała się należycie, więc usnęła znowu głębokim snem, takim, jakim po wielkim zmęczeniu œpi się nad ranem. Tymczasem Beduini pędzili wielbłšdy bez wytchnienia i Staœ zauważył, że kierujš się w głšb pustyni. Więc chcšc zachwiać w Idrysie pewnoœć, że zdołajš ujœć przed pogoniš, a zarazem pokazać mu, że sam liczy na niš niezawodnie, rzekł: - Odjeżdżacie od Nilu i od Bahr-Jussef; ale nic wam to nie pomoże, bo przecie nie będšwas szukali nad brzegiem, gdzie wsie leżš jedna przy drugiej, ale w głębi. A Idrys zapytał: - Skšd wiesz, że odjeżdżamy od Nilu, skorobrzegów nie możesz stšd dostrzec? - Bo słońce, które jest po wschodniej stronie nieba, grzeje nas w plecy; to znaczy, że skręciliœmy na zachód. - Mšdry z ciebie chłopiec - rzekł z uznaniem Idrys. Po chwili zaœ dodał: - Ale ani pogoń nas nie doœcignie, ani ty nie uciekniesz. - Nie - odrzekł - ja nie ucieknę... chyba z niš. I ukazał na œpišcš Nel. Do południa pędzili prawie bez wytchnienia, ale gdy słońce wzbiło się wysoko na niebo i poczęło przypiekać, wielbłšdy, które z natury mało się pocš, oblały się jednak potem i bieg ich stał się znacznie wolniejszy. Karawanę otoczyły znowu skałyi osypiska. Wšwozy, które w czasie deszczów zmieniajš się w łożyska strumieni, czy tzw. khory, zdarzały się coraz częœciej. Beduini zatrzymali się na koniec w jednym z nich, całkiem ukrytym wœród skał. Lecz zaledwie zsiedli z wielbłšdów, podnieœli krzyk i rzucili się naprzód, schylajšc się co chwila i ciskajšc przed siebie kamieniami. Stasiowi, który jeszcze nie zsunšł się z siodła, przedstawił się dziwny widok. Oto spoœród suchych krzaków porastajšcych dno khoru wysunšł się duży wšż i wijšc się z szybkoœciš błyskawicy między okruchami skał, umykał do jakiejœ znanej sobie kryjówki. Beduini œcigali go zaciekle, a na pomoc im poskoczył Gebhr z nożem w ręku.Ale z powodu nierównoœci gruntu zarówno trudno trafić było w węża kamieniem, jak przygwoŸdzić go nożem wkrótce też wróciliwszyscy trzej z widocznym w twarzach przestrachem. I zabrzmiały zwykłe u Arabów okrzyki: - Allach! - Bismillach! - Maszallach! Następnie obaj Sudańczycy poczęli spoglšdać jakimœ dziwnym, zarazem badawczym i pytajšcym wzrokiem na Stasia, który nie rozumiał wcale, o co chodzi. Tymczasem Nel zsiadła także z wielbłšda i jakkolwiek mniej była zmęczona niż w nocy, Staœ rozcišgnšł dla niej wojłok w cieniu na równym miejscu i kazał się jej położyć, by mogła, jak mówił, rozprostować nóżki. Arabowie zabrali się dopołudniowego posiłku, który jednak składał się tylko z sucharów i daktyli oraz z syku wody. Wielbłšdów nie pojono, albowiem piły w nocy. Twarze Idrysa, Gebhra i Beduinów były wcišż frasobliwe i postój odbywał się w milczeniu. Na koniec Idrys odwołał Stasia na bok i poczšł wypytywać go z twarzš zarazem tajemniczš i niespokojnš: - Widziaieœ węża? - Widziałem. - Nie tyœ go zaklšł, by się nam ukazał? - Nie. - Spotka nas jakieœ nieszczęœcie, gdyż ci głupcy nie zdołali węża zabić! - Spotka was szubienica. - Milcz. Czy twój ojciec nie jest czarownikiem? - Jest - odpowiedział bez wahania Staœ zrozumiawszy w jednej chwili, że ci dzicy iprzesšdni ludzie uważajš ukazanie się płazaza złš wróżbę i za zapowiedŸ, że ucieczka im się nie uda. - To więc twój ojciec nam go zesłał - odpowiedział Idrys - ale powinien zrozumieć, że za jego czary możemy się pomœcić na tobie. - Nic mi nie zrobicie, gdyż przypłaciliby za mojš krzywdę synowie Fatmy. - I to już zrozumiałeœ? Ale pamiętaj, że gdyby nie ja, byłbyœ spłynšł krwiš pod korbaczem Gebhra - ty i mała bint także. - Wstawię się też tylko za tobš, a Gebhr pójdzie na powróz. Na to Idrys popatrzył na niego przez chwilę jakby ze zdziwieniem i rzeki: - Życie nasze nie jest jeszcze w twoich rękach, a ty przemawiasz już do nas jak nasz pan... Po chwili zaœ dodał: - Dziwny z ciebie uled (chłopiec) i takiego jeszcze nie widziałem. Byłem dotychczas dobry dla was, lecz ty się miarkuj i nie gróŸ. - Bóg karze zdradę - odpowiedział Staœ. Było jednak rzeczš widocznš, że pewnoœć, z jakš mówił chłopak, w połšczeniu ze złšwróżbš pod postaciš węża, który zdołał umknšć, zaniepokoiła w wysokim stopniu Idrysa. Siadłszy już na wielbłšda powtórzył kilkakrotnie: "Tak! ja byłem dla was dobry! ", jakby na wszelki wypadek chciał wrazić to Stasiowi w pamięć, a następnie zaczšł przesuwać ziarnka różańca wyrobione ze skorupy orzecha dumi modlić się. Koło godziny drugiej po południu upał, mimo iż pora była zimowa, uczynił się niezwykły. Na niebie nie było żadnej chmurki, ale krańce widnokręgu poszarzaly.Nad karawanš unosiło się kilka sępów, których rozpostarte szeroko skrzydła rzucały ruchome, czarne cienie na płowe piaski. W rozpalonym powietrzu czuć było jakby swšd. Wielbłšdy nie przestajšc pędzićpoczęły dziwnie chrzškać. Jeden z Beduinów zbliżył się do Idrysa. - Zanosi się na coœ niedobrego - rzekł. - Co myœlisz? - zapytał Sudańczyk. - Złe duchy zbudziły wiatr œpišcy na zachodzie pustyni, a ów wstał z piasków i bieży ku nam. Idrys podniósł się nieco na siodle, popatrzył w dal i odpowiedział: - Tak jest. Idzie z zachodu i południa, ale on nie bywa tak wœciekły jak khmasin.4 - Trzy lata temu zasypał jednak koło Abu-Hamel całš karawanę, a odwiał jš dopiero zeszłej zimy. Ualla! Może mieć dosyć siły, by pozatykać nozdrza wielbłšdów i wysuszyć wodę w workach. - Trzeba pędzić, by zawadził nas jednym tylko skrzydłem. - Lecimy mu w oczy i nie potrafimy go ňë ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż(PŤc)űRc*MŢc++,A,l, c €-x;â ominšć. - Im prędzej przyjdzie, tym prędzej przewieje. To rzekłszy Idrys uderzył wielbłšda korbaczem, a za jego przykładem poszli inni. Przez jakiœ czas słychać było tylko tępe razy grubych batów, podobne do klaskania w dłonie, i okrzyki: "yalla!"... Na południowym zachodzie białawy przedtem widnokršg pociemniał. Upał trwał cišgle i słońce paliło głowy jeŸdŸców. Sępy wzbiłysię widocznie bardzo wysoko, albowiem cienie od ich skrzydeł malały coraz bardziej, a w końcu znikły zupełnie. Uczyniło się duszno. Arabowie krzyczeli na wielbłšdy, póki nie wyschły im gardła, po czym umilkli i nastała cisza œmiertelna, przerywana stękaniem zwierzšt. Małe dwa liski piaskowe5 o ogromnych uszach przemknęłysię koło karawany, uciekajšc w stronę przeciwnš. Ten sam Beduin, który poprzednio rozmawiał z Idrysem, ozwał się znowu jakimœ dziwnym, jakby nie swoim głosem: - To nie będzie zwykły wiatr. Œcišgajš nas złe czary. Wszystkiemu winien wšż. - Wiem - odpowiedział Idrys. - Patrz, powietrze drży. Tego nie bywa w zimie. Jakoż rozpalone powietrze poczęło drgać, a wskutek złudzenia oczu jeŸdŸcom wydało się, że drgajš i piaski. Beduin zdjšłz głowy przepoconš myckę i rzekł: - Serce pustyni bije trwogš. A wtem drugi Beduin, jadšcy na czele jako przewodnik wielbłšdów, odwrócił się i jšł wołać: - Idzie już! idzie! I rzeczywiœcie wiatr nadchodził. W oddali pojawiła się jakby ciemna chmura, która czyniła się w oczach wyższš i zbliżała się do karawany. Poruszyły się też naokół najbliższe fale powietrza i nagle podmuchy poczęły skręcać piasek. Tu i ówdzie tworzyły się lejki, jakby ktoœ wiercił kijempowierzchnię pustyni. Miejscami wstawały chybkie wiry, podobne do kolumienek cienkich u spodu, a rozwianych jak pióropusze w górze. Ale wszystko to trwało przez jedno mgnienie oka. Chmura, którš pierwszy ujrzał przewodnik wielbłšdów, nadleciała z niepojętš szybkoœciš. W ludzi i zwierzęta uderzyło jakby skrzydło olbrzymiego ptaka. W jednejchwili oczy i usta jeŸdŸców napełniły się kurzawš. Tumany pyłu zakryły niebo, zakryły słońce i na œwiecie uczynił się mrok. Ludzie poczęli tracić się z oczu, a najbliższe nawet wielbłšdy majaczyły jak we mgle. Nie szum - bo na pustyni nie ma drzew - ale huk wichru głuszył nawoływania przewodnika i ryk zwierzšt. Wpowietrzu czuć było takš woń, jakš wydajeczad węgli. Wielbłšdy stanęły i odwróciwszy się od wiatru, powycišgały długie szyje w dół, tak że nozdrza ich dotykały prawie piasku. Sudańczycy nie chcieli jednak pozwolić na postój, gdyż karawany, które się wstrzymujš w czasie huraganu, bywajš często zasypywane. Najlepiej wtedy jest pędzić razem z wichrem, ale Idrys i Gebhr nie mogli i tego uczynić, albowiem w ten sposób wracaliby do Fajumu, skšd spodziewali się pogoni. Więc gdy pierwsze uderzenie przeszło, pognali znów wielbłšdy. Nastała chwilowa cisza, lecz rudy mrok rozpraszał się bardzo powoli, albowiem słońce nie mogło przebić się przez tumanyzawieszone w powietrzu. Grubsze i cięższe drobinki piasku poczęły jednak opadać. Napełniły one wszystkie szpary i załamania w siodłach i zatrzymywały się w fałdach odzieży. Ludzie i zwierzęta za każdym oddechem wcišgali pył, który drażnił ich płuca i skrzypiał w zębach. Przy tym wicher mógł się zerwać na nowo i przesłonić całkiem œwiat. Stasiowi przyszło na myœl, że gdyby w chwili takich ciemnoœci znalazł się na jednym wielbłšdziez Nel, to mógłby go zawrócić i uciekać z wiatrem na północ. Kto wie, czyby dostrzeżono ich wœród mroku i zamętu żywiołów, a jeœliby zdołali dotrzeć do pierwszej lepszej wioski nad Bahr-Jussef przy Nilu, byliby ocaleni - Idrys i Gebhr nieoœmieliliby się nawet ich œcigać, albowiem wpadliby natychmiast w ręce miejscowych zabtiów. Staœ zważywszy to wszystko tršcił w ramię Idrysa i rzekł: - Daj mi gurdę z wodš. Idrys nie odmówił, gdyż jakkolwiek rano skręcili znacznie w głšb pustyni i byli doœć daleko od rzeki, mieli wody doœć, a wielbłšdy napiły się obficie w czasie nocnego postoju. Prócz tego, jako człowiekobeznany z pustyniš, wiedział, że po huraganie przychodzi zwykle deszcz i wyschnięte khory zmienia chwilowo na strumienie. Stasiowi chciało się rzeczywiœcie pić, więc pocišgnšł dobrze wody, po czym nie oddajšc gurdy tršcił znowu w ramię Idrysa. - Zatrzymaj karawanę. - Dlaczego? - zapytał Sudańczyk. - Dlatego, że chcę przesišœć się na wielbłšda małej bint i dać jej wody. - Dinah ma większš gurdę od mojej. - Ale jest łakoma i pewnie jš wypiła. Musiało się też nasypać dużo piasku do siodła, które uczyniliœcie podobnym do kosza. Dinah nie da sobie z tym rady. - Wiatr zerwie się za chwilę i znów wszystko zasypie. - Tym bardziej mała bint będzie potrzebowała pomocy. Idrys uderzył batem wielbłšda - i przez chwilę jechali w milczeniu. - Czemu nie odpowiadasz? - zapytał Staœ. - Bo się namyœlam, czy lepiej przywišzać cię do siodła, czy zwišzać ci ręce z tylu. - Oszalałeœ! - Nie. Ale odgadłem, coœ chciał uczynić. - Pogoń i tak nas doœcignie, więc nie potrzebuję tego czynić. - Pustynia jest w ręku Boga. Umilkli znowu. Grubszy piasek opadł zupełnie; pozostał w powietrzu tylko subtelny, czerwony pył, i coœ w rodzaju œreżogi, przez którš słońce przeœwiecało jak miedziana blacha. Ale widać już było dalej. Przed karawanš cišgnęła się teraz płaska równina, na której krańcu bystre oczy Arabów dostrzegły znów chmurę. Byłaona wyższa od poprzedniej, a prócz tego wystrzelały z niej jakby słupy, jakby olbrzymie rozszerzone u góry kominy. Na ten widok zadrżały serca Arabów i Beduinów, albowiem rozpoznali wielkie wiry piaszczyste. Idrys podniósł ręce i zbliżywszy dłonie do uszu poczšł bić pokłony nadlatujšcemu wichrowi. Jego wiara w jedynego Boga nie przeszkadzała mu widocznie czcić i bać się innych, albowiem Staœ usłyszał wyraŸnie, jak mówił: - Panie! my dzieci twoje, a więc nie pożresznas! A "pan" właœnie nadleciał i targnšł wielbłšdami z siłš tak straszliwš, że omal nie poupadały na ziemię. Zwierzęta zbiły się teraz w ciasnš gromadę, z głowami zwróconymi w œrodek ku sobie. Poruszyły się całe masy piasku. Karawanę ogarnšł mrok głębszy niż poprzednio, a w tym mroku przelatywały obok jeŸdŸców jakieœ jeszcze ciemniejsze, niewyraŸne przedmioty, jakby olbrzymie ptaki lub rozpędzone wraz z huraganem wielbłšdy. Lęk ogarnšł Arabów, którym zdawało się, że to sš duchy zaginionych pod piaskami zwierzšt i ludzi. Wœród huku i wycia wichrusłychać było dziwne glosy podobne do szlochania, to do œmiechu, to do wołania o pomoc. Lecz to były złudy. Karawanie groziło stokroć straszniejsze, rzeczywisteniebezpieczeństwo. Sudańczycy wiedzieli dobrze, że jeœli który z wielkich wirów tworzšcych się ustawicznie w łonie huraganu pochwyci ich w swe skręty, to postršca jeŸdŸców i porozprasza wielbłšdy, a jeœli załamie się i zwali na nich, wówczas w mgnieniu oka usypie nad nimi olbrzymiš piaszczystš mogiłę, w której będš czekali, póki następny huragan nie odwieje ich koœciotrupów. Stasiowi kręciło się w głowie, tchu brakło w piersiach i oœlepiał go piasek. Ale zdawało mu się chwilami, że słyszy płacz iwołanie Nel, więc myœlał tylko o niej. Korzystajšc z tego, że wielbłšdy stały w zbitej kupie i że Idrys nie może na niego uważać, postanowił przeleŸć po cichu na wielbłšda dziewczynki, już nie dlatego, by uciekać, ale by jej dać pomoc i dodać odwagi. Zaledwie jednak wzišł nogi pod siebie i wycišgnšł ręce chcšc schwycić za krawędŸ Nelinego siodła, szarpnęła nim olbrzymia pięœć Idrysa. Sudańczyk porwał go jak piórko, położył przed sobš i poczšł go krępować palmowym powrozem, a po zwišzaniu mu ršk przewiesił go przez siodło. Staœ œcisnšł zęby i opierał się, jak mógł, ale na próżno. Majšc wyschłe gardłoi zasypane usta, nie mógł i nie chciał przekonywać Idrysa, że pragnšł przyjœć tylko z pomocš dziewczynce, nie zaœ uciekać. Po chwili jednak czujšc, że się dusi, poczšłwołać zdławionym głosem: - Ratujcie małš bint!... ratujcie małš bint! Lecz Arabowie woleli myœleć o własnym życiu. Wieja uczyniła się tak straszna, że ani nie mogli usiedzieć na wielbłšdach, ani wielbłšdy ustać na miejscu. Dwaj Beduini oraz Chamis i Gebhr zeskoczyli na ziemię, aby trzymać zwierzęta za postronki przywišzane do kantarów pod ich szczękš dolnš. Idrys zepchnšwszy Stasia w tył siodła uczynił to samo. Zwierzęta rozstawiały jak najszerzej nogi, by oprzećsię wœciekłej wichurze, ale brakło im sił i karawana, smagana żwirem, który zacinał jakby setkami biczów, i piaskiem; który kłuł jak szpilkami, poczęła to powolniej, topoœpieszniej kręcić się i cofać pod naporem. Chwilami wicher wyrywał doły pod jej nogami; to znów piasek i żwir, obijajšc się o boki wielbłšdów, tworzyły wmgnieniu oka kopce sięgajšce do ich kolan i wyżej. W ten sposób płynęła godzina za godzinš. Niebezpieczeństwo stawało się coraz straszliwsze. Idrys zrozumiał wreszcie, że jedynym zbawieniem będzie sišœć na wielbłšdy i lecieć z wichrem. Ale byłoby to wracać w stronę Fajumu, gdzie czekały na nich sšdy egipskie i szubienica. "Ha! trudno - pomyœlał Idrys. - Huragan wstrzymał także i pogoń, a gdy ustanie, puœcimy się znów na południe". I poczšł krzyczeć, by siadano na wielbłšdy. A wtem zaszło coœ, co zmieniło całkiem położenie. Oto nagle mroczne, prawie czarne chmury piasku przeœwieciły się sinawym œwiatłem. Ciemnoœć potem uczyniła się jeszcze głębsza, ale jednoczeœnie wstał œpišcy na wysokoœciach i zbudzony przez wicher grzmot i poczšł przewalać się między Pustyniš Arabskš i Libijskš - potężny, groŸny, rzekłbyœ: gniewny. Zdawało się, żez niebios staczajš się góry i skały. Ogłuszajšcy łoskot wzmagał się, rósł, wstrzšsał œwiatem, jšł obiegać cały widnokršg - miejscami wybuchał z siłš tak straszliwš, jakby spękane sklepienie niebieskie waliło się na ziemię; potem znówtoczył się z głuchym, cišgłym turkotem; znów wybuchał, znów łamał się, oœlepiał błyskawicš, raził gromami, zniżał się, podwyższał, huczał i trwał.6 Wiatr ucichł jakby przerażony, a gdy po długim czasie - gdzieœ w niezmiernej oddaliwrzecišdze niebios zatrzasnęły się za grzmotem, nastała martwa cisza. Lecz po chwili w tej ciszy rozległ się głos przewodnika: - Bóg jest nad wichrem i burzš! Jesteœmy ocaleni! Ruszyli. Ale otaczała ich noc tak nieprzebita, że choć wielbłšdy biegły blisko, ludzie nie mogli się widzieć - i musieli co chwila odzywać się głoœno, by się wzajemnie nie pogubić. Od czasu do czasu jaskrawe błyskawice, sine lub czerwone, rozœwiecały piaszczystš przestrzeń, lecz po nich zapadała ciemnoœćtak gęsta, że prawie namacalna. Mimo otuchy, którš wlał w serca Sudańczyków głos przewodnika, niepokój nie opuœcił ich jeszcze właœnie dlatego, że posuwali się naoœlep, nie wiedzšc naprawdę, w którš stronę dšżš - czy nie kręcš się w kółko lubnie wracajš na północ. Zwierzęta potykały się co chwila i nie mogły biec prędko, a przy tym dyszały jakoœ dziwnie i tak rozgłoœnie, że jeŸdŸcom wydawało się, iż to cała pustynia dyszy z trwogi. Spadły na koniec pierwsze wielkie krople dżdżu, któryprawie zawsze następuje po huraganie, a jednoczeœnie głos przewodnika ozwał się wœród ciemnoœci: - Khor!... Byli nad wšwozem. Wielbłšdy zatrzymały się na brzegu, po czym zaczęły ostrożnie zstępować ku dołowi. Rozdział 9 Khor był szeroki, zasypany na dole kamieniami, między którymi rosły karłowate cierniste krzaki. Południowš jego œcianę stanowiły wysokie skały, pełnezałamań i rozpadlin. Arabowie rozeznali to wszystko przy œwietle cichych, ale coraz częstszych błyskawic. Wkrótce też odkryli w skalistej œcianie rodzaj płytkiej jaskini, a raczej obszerny wnęk, w którym ludzie łatwo mogli się pomieœcić i w razie wielkiejulewy znaleŸć przed niš schronienie. Wielbłšdy pomieœciły się też wygodnie na lekkim wzniesieniu, tuż przed wnękiem. Beduini i dwaj Sudańczycy pozdejmowali z nich ciężary i siodła, by mogły dobrze wypoczšć, a Chamis, syn Chadigiego, zajšł się tymczasem œcinaniem krzaków cierniowych na ognisko. Duże, pojedyncze krople deszczu spadały cišgle, ale ulewa rozpoczęła się dopiero wówczas, gdy już ludzie rozłożyli się na nocleg. Z poczštku były to jakby sznurki wody, potem powrozy, a w końcu zdawało się, że całe rzeki zlatujš z niewidzialnych chmur na ziemię. Takie to właœnie dżdże, które zdarzajš się raz na kilka lat, wzdymajš nawet w zimie wodę w kanałach i w Nilu, aw Adenie napełniajš olbrzymie cysterny, bez których miasto nie mogłoby wcale istnieć. Staœ nigdy w życiu nie widział nic podobnego. Na dnie khoru poczšł szumieć potok, wnijœcie do wnęku zasłaniały jakby firanki wody, naokół słychać było tylko plusk i bełkotanie. Wielbłšdy stały na wzniesieniu i ulewa mogła co najwyżej sprawić im kšpiel, jednakże Arabowie wyglšdali co chwila, czy nie grozi zwierzętom niebezpieczeństwo. Ludziom natomiast miło było siedzieć w zabezpieczonej od deszczu jaskini, przy jasnym ogniu z chrustu, który nie zdšżył zamoknšć. Na twarzach malowała się radoœć. Idrys, który zaraz po przybyciu rozwišzał Stasiowi ręce, aby mógł jeœć, zwrócił się teraz do niego i rzekł uœmiechajšc się wzgardliwie: - Mahdi większy jest od wszystkich białychczarowników. On to potłumił huragan i zesłał deszcz. Staœ nie odpowiedział nic; albowiem zajšł się Nel, która ledwie żyła. Naprzód powytrzšsał piasek z jej włosów,następnie, poleciwszy starej Dinah rozpakować rzeczy, które w przekonaniu, że dzieci jadš do ojców, zabrała z Fajumu,wzišł ręcznik, namoczył go w wodzie, przetarł nim oczy i twarz dziewczynki. Dinah nie mogła tego czynić, gdyż widzšc, ito Ÿle, na jedno tylko oko, zaniewidziała prawie zupełnie podczas huraganu i przemywanie rozpalonych powiek nie przyniosło jej na razie ulgi. Nel poddawałasię biernie wszelkim zabiegom Stasia, patrzyła tylko na niego tak jak zmęczony ptaszek - i dopiero gdy zdjšł jej trzewiczki, by powysypywać z nich piasek, a następnie usłał jej wojłok, zarzuciła muršczki na szyję. A w jego sercu wezbrała wielka litoœć. Uczuł się opiekunem, starszym bratem i jedynym w tej chwili obrońcš Nel i poczuł zarazem, że tę małš siostrzyczkę kocha ogromnie, daleko więcej niż kiedykolwiek przedtem. Kochał jš przecie i w Port-Saidzie, ale uważał za "berbecia" - więc na przykład nie przychodziło mu nawet do głowy, by na dobranoc całować jš w rękę. Gdyby mu ktoœ poddał takš myœl,uważałby, że kawaler, który skończył lat trzynaœcie, nie może bez ujmy dla swej godnoœci i wieku czegoœ podobnego uczynić. Ale obecnie wspólna niedola wzbudziła w nim uœpionš tkliwoœć, więc ucałował nie jednš, ale obie ršczki dziewczynki. Położywszy się myœlał o niej w dalszym cišgu i postanowił dokonać dla wyrwania jej z niewoli jakiegoœ nadzwyczajnego czynu. Gotów był na wszystko, nawet na rany i œmierć, tylko z tym utajonym w duszy małym zastrzeżeniem, żeby rany nie bolały zanadto, a œmierć żeby już tam nie była koniecznie i naprawdę œmierciš, gdyż w takim razie nie mógłby widzieć szczęœciaoswobodzonej Nel. Następnie jšł zastanawiać się nad najbardziej bohaterskimi sposobami ratunku, ale myœli poczęły mu się mšcić. Przez chwilę wydałomu się, że zasypujš je całe chmury piasku,potem, że wszystkie wielbłšdy pakujš mu się do głowy - i usnšł. Arabowie po obrzšdzeniu wielbłšdów, zmordowani walkš z huraganem, posnęli teżkamiennym snem. Ogniska przygasły: we wnęku zapanował mrok. Wkrótce rozległo się chrapanie ludzi, a z zewnštrz dochodziłplusk ulewy i szum wody rozbijajšcej się o kamienie na dnie khoru. W ten sposób upływała noc. Lecz przed œwitem zbudziło Stasia z twardego snu uczucie zimna. Pokazało się, że woda zebrana w załamach na wierzchu skały, przedostajšc się z wolna i kropla pokropli przez jakšœ szparę w sklepieniu jaskini, zaczęła wreszcie sšczyć mu się nagłowę. Chłopak siadł na wojłoku i przez jakiœ czas zmagał się ze snem nie mogšc zmiarkować, gdzie jest i co się z nim dzieje. Po chwili jednak wróciła mu przytomnoœć. "Aha! - pomyœlał. - Wczoraj był huragan, a my jesteœmy porwani i to jest jaskinia, do której schroniliœmy się przed deszczem". I jšł rozglšdać się dokoła. Naprzód y i nie potrafimy go ňë ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż.Pqc /Áć H 0§Hc €1ď'$ 2,0c €3C;/ spostrzegł ze zdziwieniem, że deszcz przeszedł - i że w jaskini nie jest wcale ciemno, gdyż rozœwieca jš księżyc bliski już zachodu, więc tkwišcy nisko na nieboskłonie. Przy bladych jego promieniachwidać było całe wnętrze szerokiego, lecz płytkiego wnęku. Staœ ujrzał wyraŸnie leżšcych obok siebie Arabów, a pod drugš œcianš jaskini białš sukienkę Nel œpišcej przy Dinah. I znów wielka tkliwoœć opanowała mu serce. "Œpi Nel... œpi - mówił sobie - a ja nie œpię... i muszę jš ratować". Po czym spojrzawszy na Arabów dodał w duszy: "Ach, chciałbym tych wszystkich łotrów..."Nagle drgnšł. Oto wzrok jego padł na skórzane pudło, w którym był sztucer ofiarowany mu na gwiazdkę - i na puszkę z ładunkami leżšcš między nim a Chamisem tak blisko, że doœć było wycišgnšć rękę. Serce poczęło mu bić jak młotem. Gdyby mógł dorwać się do strzelby i ładunków, stałby się po prostu panem położenia. Doœćbyło w takim razie wysunšć się cicho z wnęku, ukryć się o jakie kilkadziesišt kroków między złamami kamieni i stamtšd pilnować wyjœcia. "Sudańczycy i Beduini - myœlał - gdy zbudzšsię i spostrzegš, że mnie nie ma, wypadnš razem z jaskini, ale wówczas dwoma strzałami powalę dwóch pierwszych, a zanim drudzy nadbiegnš, strzelba znów będzie nabita. Zostanie Chamis, ale z tym łatwo dam sobie rady". Tu wyobraził sobie cztery trupy leżšce we krwi i jednakże strach i zgroza chwyciły go za pierœ. Zamordować czterech ludzi! Wprawdzie sš to łotry, ale w każdym razieto rzecz przerażajšca. Przypomniał sobie, jak raz w Port-Saidzie zobaczył robotnika fellacha zabitego przez korbę parowej pogłębiarki i jakie straszne wrażenie zrobił na nim ten drgajšcy w czerwonej kałuży szczštek ludzki. I wzdrygnšł się na samo wspomnienie. A teraz trzeba by czterech!... I grzech, i okropnoœć!... Nie, nie! tego nigdy nie potrafi uczynić. Poczšł się bić z myœlami. Dla siebie by tego nie zrobił - tak! Ale tu chodzi o Nel, chodzi o jej obronę, o ocalenie i o jej życie, bo przecież ona tego wszystkiego nie wytrzyma i umrze z pewnoœciš albo w drodze, albo wœród dzikich i rozbestwionych lord derwiszów. Co znaczy krew takich nędzników wobec życia Nel i czy w podobnym położeniu wolno się wahać? - Dla Nel! Dla Nel! Lecz nagle przez głowę Stasia przeleciała jak wicher myœl, od której włosy zjeżyły mu się na giowie. Co będzie, jeœli który z tych zbójów przyłoży Nel nóż do piersi i zapowie, że jš zamorduje, jeœli on - Staœ nie podda się i nie zwróci im strzelby. Wówczas co? - Wówczas - odpowiedział sobie chłopak - poddam się natychmiast. I w poczuciu swej niemocy rzucił się znówbezwładnie na wojłok. Księżyc zaglšdał już tylko z ukosa przez otwór jaskini i zrobiło się w niej ciemniej. Arabowie chrapali cišgle. Staœ przeleżał czas jakiœ, po czym nowa myœl poczęła mu œwitać w głowie. A gdyby, wysunšwszy się z broniš i ukrywszy wœród skal, nie zabijał ludzi, ale powystrzelał wielbłšdy? Szkoda i żal niewinnych zwierzšt - to prawda, cóż jednak robić! Ludzie zabijajš przecie zwierzęta nie tylko dla ocalenia życia, lecz na rosół i pieczeń. Otóż pewnš jest rzeczš,że gdyby zdołał zabić cztery, a tym bardziej pięć wielbłšdów, to dalsza podróż byłaby niemożliwa. Nikt z karawany nie œmiałby się udać do nadbrzeżnych wiosek dla zakupna nowych wielbłšdów. A w takim razie Staœ obiecałby w imieniu ojców ludziom bezkarnoœć, a nawet nagrody pieniężne - i... nie pozostałoby im nic innego, jak wracać. Tak. Jeœli jednak nie dadzš mu czasu do zrobienia tych obietnic i zabijš go w pierwszej chwili złoœci? Dać czas i wysłuchać go muszš, albowiem majšc w ręku strzelbę potrafi utrzymać ich w przyzwoitej odległoœci, póki wszystkiego nie wypowie. Gdy to uczyni, zrozumiejš, że jedynym dla nich ratunkiem jest poddać się.Wówczas stanie na czele karawany i poprowadzi jš wprost do Bahr-Jussef i do Nilu. Wprawdzie sš obecnie od nich doœć daleko, może o dzień lub dwa drogi, gdyż Arabowie skręcili przez ostrożnoœć znacznie w głšb pustyni. Ale to nic nie szkodzi; zostanie przecie kilka wielbłšdów, a na jednym z nich pojedzie Nel. Staœ poczšł się przypatrywać uważnie Arabom. Spali wszyscy mocno, jak œpiš ludzie niezmiernie strudzeni, ale ponieważ noc miała się ku końcowi, mogli się wkrótce przebudzić. Trzeba było działać zaraz. Zabranie puszki z ładunkarni nie przedstawiało trudnoœci, gdyż leżała tuż obok. Trudniejsza była sprawa ze strzelbš,którš Chamis położył przy drugim swym boku. Staœ miał nadzieję, że mu się uda jš wykraœć, ale postanowił wydobyć jš z pudełka i włożyć osadę z lufami dopiero, gdy będzie o kilkadziesišt kroków od jaskini, gdyż obawiał się, by szczęk żelaza o żelazo nie pobudził œpišcych. Chwila nadeszła. Chłopak wygišł się jak pałšk nad Chamisem i chwyciwszy za ucho pudła podniósł je i poczšł przenosić na swojš stronę. Serce i tętna biły mu ciężko,w oczach ciemniało, oddech stał się szybki, ale on œcisnšł zęby i starał się opanować wzruszenie. Jednakże gdy rzemyki opasujšce pudło zaskrzypiały z lekka, krople zimnego potu wystšpiły mu naczoło. Ta sekunda wydała mu się wiekiem. Lecz Chamis ani drgnšł. Pudło opisało nad nim łuk i stanęło cicho obok puszki z nabojami. Staœ odetchnšł. Połowa roboty była wykonana. Teraz należało wysunšć się bez szelestu z jaskini, ubiec kilkadziesišt kroków, następnie schować się w załamach, otworzyć pudło, złożyć strzelbę, nabić jš i wsypać sobie kilkanaœcie ładunków do kieszeni. Karawanabyłaby wówczas istotnie na jego łasce. Czarna sylwetka Stasia zarysowała się na jaœniejszym tle otworu jaskini. Jeszcze sekunda, a będzie już na zewnštrz. Jeszczeminuta, a ukryje się w załamach skalnych. A wtedy, choćby który ze zbójów się zbudził, nim pomiarkuje, co się stało, nim rozbudzi innych - będzie za póŸno. Chłopak z obawy, by nie zrzucić jakiego kamienia, których dużo leżało na progu wnęki, wysunšł jednš nogę i poczšł szukać stopš pewnego gruntu. I już wychylił z otworu głowę, już miał wysunšć się cały, gdy nagle stało się coœ takiego, od czego krew œcięła mu się lodemw żyłach. Oto wœród głębokiej ciszy rozgrzmiało jak grom radosne szczekanie Saby, napełniło cały wšwóz i zbudziło œpišce w nim echa. Arabowie porwali się ze snu jak jeden człowiek i pierwszym przedmiotem, który uderzył ich oczy, był widok Stasia z pudłem w jednej i puszkš z nabojami w drugiej ręce. ........................................................................... Ach, Sabo, coœ ty uczynił!... Rozdział 10 Wszyscy w jednej chwili rzucili się z okropnym krzykiem na Stasia, w mgnieniu oka wydarli mu strzelbę, naboje i przewróciwszy go na ziemię skrępowali mu ręce i nogi postronkami, bijšc go przy tym ikopišc, póki wreszcie nie odpędził ich Idrys w obawie o życie chłopca. Następnie poczęli rozmawiać urywanymi słowami, jakludzie, nad którymi zawisło straszliwe niebezpieczeństwo i których ocalił tylko wypadek. - To szatan wcielony! - zawołał Idrys z twarzš pobladłš ze strachu i wzruszenia. - Byłby nas powystrzelał jak dzikie gęsi nakarm! - dodał Gebhr. - Ach, gdyby nie ten pies. - Bóg go zesłał. - A chcieliœcie go zabić! - rzekł Chamis. - Nikt go odtšd nie dotknie. - Będzie miał zawsze koœci i wodę. - Allach! Allach! - powtarzał nie mogšc się uspokoić Idrys - œmierć była nad nami. Uf! I poczęli spoglšdać na leżšcego Stasia z nienawiœciš, ale i z pewnym zdumieniem, żejeden mały chłopak mógłby stać się przyczynš ich klęski i zguby. - Na proroka! - ozwał się jeden z Beduinów- trzeba przecie zapobiec temu, by ten syn Iblisa nie poskręcał nam karków. Węża wieziemy Mahdiemu! Co myœlicie z nim terazuczynić? - Trzeba mu obcišć prawš pięœć! - zwołał Gebhr. Beduini nie odpowiedzieli nic, lecz Idrys nie chciał się na to zgodzić. Przyszło mu na myœl, że gdyby pogoń ich schwytała, kara za okaleczenie chłopca spadłaby na nich tym straszniejsza. Wreszcie któż mógł zaręczyć, czy Staœ nie umrze po operacji? A w takim razie na zamianę za Fatmę i jej dzieci pozostałaby tylko Nel. Więc gdy Gebhr wydobył nóż chcšc spełnić swš groŸbę, Idrys schwycił go za przegub ręki i zatrzymał. - Nie! - rzekł. - Wstyd byłby dla pięciu wojowników Mahdiego bać się tak jednego chrzeœcijańskiego szczeniaka, by aż obcinać mu pięœci. Będziemy wišzali go na noc, a za to, co chciał teraz uczynić, otrzyma dziesięć uderzeń korbaczem. Gebhr gotów był natychmiast do wykonania wyroku, ale Idrys odepchnšł go znów i rozkazał bić jednemu z Beduinów, szepnšwszy mu do ucha, żeby nie czynił tego zbyt mocno. Ponieważ Chamis, może zewzględu na swš dawnš służbę u inżynierów, a może z jakiej innej przyczyny, nie chciał się do niczego mieszać, drugi Beduin przewrócił Stasia grzbietem do góry i egzekucja miała się jużrozpoczšć, gdy wtem zaszła niespodziana przeszkoda. Oto w otworze wnęku ukazała się Nel wrazz Sabš. Zajęta swoim ulubieńcem, który wpadłszy do jaskini rzucił się zaraz do jej nóżek, słyszała ona wprawdzie krzyki Arabów, ależe w Egipcie zarówno Arabowie, jak i Beduini wrzeszczš przy każdej sposobnoœci,tak jakby się mieli wzajem mordować, więcnie zwracała na to uwagi. Dopiero zawoławszy Stasia i nie otrzymujšc od niego odpowiedzi wyszła zobaczyć, czy nie siedzi już na wielbłšdzie, i z przerażeniem ujrzała przy pierwszych blaskach poranku Stasia leżšcego na ziemi, a nad nim Beduina z korbaczem w ręku. Na ten widok poczęłakrzyczeć wniebogłosy i tupać nóżkami, a gdy Beduin nie zważajšc na to wymierzył pierwsze uderzenie, rzuciła się naprzód i przykryła sobš chłopca. Beduin zawahał się, gdyż nie miał rozkazu bić dziewczynki, a tymczasem rozległ się jej pełen rozpaczy i przerażenia głos: - Saba! Saba! A Saba zrozumiał, o co chodzi - i w jednymskoku znalazł się przy dzieciach. Sierœć zjeżyła mu się na karku i grzbiecie, oczy zapłonęły czerwono, w piersiach i w potężnej gardzieli zahuczał jakby grzmot. A następnie wargi pomarszczonej paszczy podniosły się z wolna w górę - i zęby oraz długie na cal białe kły ukazały się aż do krwawych dzišseł. Olbrzymi brytan poczšł teraz zwracać głowę w prawo i w lewo, jakby chciał pokazać dobrze Sudańczykom iBeduinom swój straszliwy "garnitur", powiedzieć im: Patrzcie! oto, czym będę bronił dzieci. Oni zaœ cofnęli się poœpiesznie, albowiem naprzód wiedzieli, że Saba uratował im życie, a po wtóre było rzeczš jasnš, że kto by zbliżył się w tej chwili do Nel, temurozwœcieczony mastyf utopiłby natychmiastkły w gardle. Więc stali bezradni, spoglšdajšc na się niepewnym wzrokiem i jakby pytajšc jeden drugiego, co obecnie należy czynić. Wahanie się ich trwało tak długo, że Nel miała doœć czasu, by zawołać starš Dinah ikazać jej porozcinać więzy Stasia. Wtedy chłopiec wstał i trzymajšc dłoń na głowieSaby, zwrócił się do napastników: - Nie chciałem pozabijać was, tylko wielbłšdy - rzekł przez zaciœnięte zęby. Lecz i ta wiadomoœć przeraziła tak Arabów, że byliby się niezawodnie rzucili znów na Stasia, gdyby nie płonšce oczy i nie zjeżona jeszcze sierœć Saby. Gebhr chciał nawet skoczyć ku niemu, ale jedno głuche warknięcie przykuło go na miejscu. Nastała chwila milczenia - po czym zabrzmiał donoœny głos Idrysa: - W drogę! W drogę! Rozdział 11 Minšł dzień, noc i jeszcze dzień, a oni pędzili wcišż na południe, zatrzymujšc się tylko na czas krótki w khorach, by nie zmordować zbyt wielbłšdów, napoić je, nakarmić, a zarazem rozdzielić żywnoœć i wodę między sobš. Z obawy pogoni wykręcilijeszcze bardziej na zachód, o wodę bowiemnie potrzebowali się przez pewien czas troszczyć. Ulewa trwała wprawdzie nie więcej nad siedem godzin, ale była tak niezmierna, jakby nad pustyniš nastšpiło oberwanie się chmur, więc zarówno Idrys iGebhr, jak i Beduini wiedzieli, że na dnie khorów i w tych miejscach, gdzie skały tworzš naturalne wgłębienia i ocembrzyny, znajdzie się przez parę dni tyle wody, że nie tylko starczy dla nich i dla wielbłšdów, ale nawet na zrobienie zapasów. Po wielkim dżdżu nastała, jak zwykle bywa, wspaniałapogoda. Niebo było bez chmurki, powietrze tak przezroczyste, że wzrok sięgał na niezmiernš odległoœć. W nocy niebo nabite gwiazdami skrzyło się i migotało, jakby tysišcami diamentów. Od piasków pustyni szedł rzeŸwy chłód. Garby wielbłšdów stały się już mniejsze, ale zwierzęta, karmione dobrze, były wcišżwedle arabskiego wyrażenia "harde", to jest nie podupadły na siłach i biegły tak ochoczo, że karawana posuwała się naprzód niewiele wolniej niż pierwszego dnia po wyruszeniu z Gharak-el-Sultani. Staœze zdziwieniem zauważył, że w niektórych khorach, w rozpadlinach skalnych zabezpieczonych od deszczu, Beduini znajdujš zapasy durrp i daktyli. Domyœlił się z tego, że przed porwaniem ich zostałypoczynione pewne przygotowania i że wszystko było z góry ułożone między Fatmš, Idrysem i Gebhrem z jednej a Beduinami z drugiej strony. Łatwo było również odgadnšć, że dwaj ci ludzie byli to stronnicy i wyznawcy Mahdiego, którzy chcieli do niego się przedostać i dlatego łatwo dali się wcišgnšć Sudańczykom do spisku. W okolicach Fajumu i koło Gharak-el-Sultani sporo było Beduinów, którzy wraz z dziećmi i wielbłšdami koczowali na pustyni i przychodzili do Medinet lub do stacji kolejowych dla zarobku. Tych dwóch Staœ nie widywał jednak nigdy poprzednio - i oni również nie musieli bywać w Medinet, skoro, jak się pokazało, nie znali Saby. Chłopcu przychodziło na myœl, czyby nie spróbować ich przekupić, ale przypomniawszy sobie ich pełne zapału okrzyki, ilekroć wspominano przy nich imię Mahdiego, uznał to za rzecz niemożliwš. Nie poddał się wszelako biernie wypadkom,albowiem w tej chłopięcej duszy tkwiła zadziwiajšca istotnie energia, którš podnieciły jeszcze dotychczasowe niepowodzenia. "Wszystko, com przedsięwzišł - mówił sobie - skończyło się na tym, że mnie obito. Ale choćby mnie mieli co dzień smagać korbaczem, a nawet zabić, nie przestanę myœleć o tym, by wyrwać Nel i siebie z ršk tych łotrów. Jeżeli pogoń ich schwyci, to tym lepiej, ja jednak będę tak postępował, jakbym się jejwcale nie spodziewał". - I na wspomnienie o tym, co go spotkało, na myœl o tych zdradliwych i okrutnych ludziach, którzy powyrwaniu mu strzelby okładali go pięœciamiikopali, burzyło się w nim serce i rosła zawziętoœć. Czuł się nie tylko zwyciężonym,lecz i upokorzonym przez nich w swej dumie białego człowieka. Przede wszystkimjednak czuł krzywdę Nel - i to poczucie wraz z goryczš, która zapiekła się w nim po ostatnim niepowodzeniu, zmieniało się wnieubłaganš nienawiœć do obu Sudańczyków.Słyszał wprawdzie nieraz od ojca, że nienawiœć zaœlepia i że poddajš jej się tylkotakie dusze, które nie umiejš zdobyć się na coœ lepszego; na razie jednak nie mógł jej w sobie pokonać i nie umiał jej ukryć. Nie umiał zaœ tak dalece, że Idrys zauważył jš i poczšł się niepokoić, zrozumiał bowiem, że w razie jeœli pogoń ich schwyta, nie może już liczyć na wstawiennictwo chłopca. Idrys gotów był zawsze do czynów najzuchwalszych, ale jako człowiek nie pozbawiony rozumu sšdził, że należy wszystko przewidzieć i wrazie nieszczęœcia zostawić sobie jakšœ otwartš furtkę ocalenia. Z tego powodu chciał się po ostatnim zajœciu jako tako ze Stasiem pojednać i w tym celu na pierwszym przystanku rozpoczšł z nim następujšcš rozmowę: - Po tym, coœ zamierzał uczynić - rzekł - musiałem cię ukarać, gdyż inaczej tamci byliby cię zabili, ale zakazałem Beduinom bić cię zbyt mocno. A gdy nie otrzymał żadnej odpowiedzi, tak po chwili mówił dalej: - Słuchaj, sam powiedziałeœ, że biali dotrzymujš zawsze przysięgi, więc jeœli mi przysięgniesz na twego Boga i na głowę małej bint, że nie uczynisz nic przeciw nam, to nie każę cię na noc wišzać. Staœ nie odrzekł i na to ani słowa i tylko z błysku jego oczu Idrys poznał, że przemawia na próżno. Jednakże, mimo namów Gebhra i Beduinów, nie kazał go na noc wišzać, a gdy Gebhr nieprzestawał nalegać, odrzekł mu z gniewem: - Zamiast pójœć spać będziesz dziœ stał na straży. Postanawiam też odtšd, że jeden z nas będzie zawsze czuwał podczas snu innych. I rzeczywiœcie zmiany straży zaprowadzone zostały od owego dnia na ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż4PĎ Z 5 ×c €6öJc 7@+˝c 8ý9k% stałe. Utrudniało to i niweczyło w wysokimstopniu wszelkie zamysły Stasia, na którego każdy wartownik zwracał bacznš uwagę. Lecz natomiast zostawiono dzieciom większš swobodę, tak że mogły zbliżać się do siebie i rozmawiać bez przeszkód. Zarazteż na pierwszym przystanku Staœ siadł koło Nel, pilno mu bowiem było podziękować jej za pomoc. Ale choć czuł dla niej wielkš wdzięcznoœć, nie umiał wyrażać się górnolotnie ani czule,więc poczšł tylko potrzšsać obie jej ršczki.- Nel! - rzekł. - Jesteœ bardzo dobra i dziękuję ci, a prócz tego otwarcie powiadam, że postšpiłaœ jak osoba co najmniej trzynastoletnia. W ustach Stasia podobne słowa były najwyższš pochwałš, więc serce małej kobietki zapłonęło radoœciš i dumš. Wydałojej się w tej chwili, że nie masz dla niej nicniepodobnego. - Niech ja tylko całkiem dorosnę, to oni obaczš! - odrzekła spoglšdajšc wojowniczo w stronę Sudańczyków. Ale ponieważ nie rozumiała jeszcze, o co chodziło i dlaczego Arabowie rzucili się wszyscy na Stasia, więc chłopak poczšł opowiadać, jak postanowił wykraœć strzelbę, pozabijać wielbłšdy i zmusić wszystkich do powrotu nad rzekę. - Gdyby mi było się to udało - mówił - bylibyœmy już wolni. - Ale oni przebudzili się? - pytała z bijšcymsercem dziewczynka. - Przebudzili się. Zrobił to Saba, który przyleciał i poczšł tak szczekać, że zbudziłby umarłego. Wówczas oburzenie jejzwróciło się przeciw Sabie. - Brzydki Saba! Brzydki! Za to, jak teraz przyleci, nie przemówię do niego ani słowa i powiem mu, że jest szkaradny. Na to Staœ, choć nie było mu w ogóle do œmiechu, uœmiechnšł się jednak i zapytał: - Jakże będziesz mogła nie przemówić do niego ani słowa i jednoczeœnie powiedzieć mu, że jest szkaradny? Brewki Nel podniosły się do góry i na twarzy odbiło się zakłopotanie, po czym odrzekła: - Pozna to z mojej miny. - Chyba. Ale on nie jest winien, bo nie mógł wiedzieć, co się dzieje. Pamiętaj także, że potem przyszedł nam na ratunek. Wspomnienie to złagodziło trochę gniew Nel, nie chciała jednak udzielić od razu winowajcy przebaczenia. - To dobrze - rzekła - ale kto jest prawdziwym dżentelmenem, ten nie powinien szczekać na powitanie. Staœ uœmiechnšł się znowu: - Prawdziwy dżentelmen nie szczeka i na pożegnanie, chyba że jest psem, a Saba jest nim. Lecz po chwili smutek zamglił oczy chłopca- westchnšł raz, drugi, po czym wstał z kamienia, na którym siedzieli, i rzekł: - Najgorsze to, że nie mogłem ciebie uwolnić. A Nel wspięła się na paluszki i zarzuciła mu ręce na szyję. Chciała go pocieszyć, chciała z bliska, z noskiem przy jego twarzy, wyszeptać podziękowanie, ale ponieważ nie umiała znaleŸć słów odpowiednich, więc œcisnęła go tylko jeszcze mocniej za szyję i pocałowała w ucho. Tymczasem Saba, który spóŸniał się zawsze - nie tylko dlatego, że nie mógł zdšżyć za wielbłšdami, ile dlatego, że polował po drodze na szakale lub obszczekiwał sępy siedzšce na zrębach skał - nadleciał z nie mniejszym niż zwyklehałasem. Dzieci na jego widok zapomniały owszystkim i mimo ciężkiego ich położenia zwykłe pieszczoty i zabawa rozpoczęły sięna dobre, póki nie przerwali ich Arabowie. Chamis dał psu jeœć i wody, po czym siedli wszyscy na wielbłšdy i ruszyli w największym pędzie na południe. Rozdział 12 Był to najdłuższy etap, jechali bowiem z małš tylko przerwš przez godzin osiemnaœcie. Tylko prawdziwie wierzchowe wielbłšdy i majšce dobry zapas wody w żołšdkach mogš takš drogę wytrzymać. Idrys nie oszczędzał ich, albowiem bał się rzeczywiœcie pogoni. Rozumiał, że musiała już od dawna wyruszyć, a przypuszczał, że obaj inżynierowie znajdujš się na jej czele i że czasu nie tracš. Niebezpieczeństwo groziło od strony rzeki,albowiem było rzeczš pewnš, że zaraz po porwaniu dzieci zostały wysłane rozkazy telegraficzne do wszystkich osad pobrzeżnych, ażeby szeikowie czynili wyprawy w głšb pustyni na obie strony Nilu i zatrzymywali wszystkich jadšcych napołudnie. Chamis zapewniał, że rzšd i inżynierowie musieli wyznaczyć wielkie nagrody za ich schwytanie i że wskutek tego pustynia roi się zapewne od poszukujšcych. Jedynš na to radš byłoby skręcić jak najdalej na zachód; ale na zachodzie leżała wielka oaza Kharge, do której depesze mogły dojœć także, a prócz tego, gdyby odjechali za daleko od rzeki, pokilku dniach zabrakłoby im wody i czekałaby ich œmierć z pragnienia. A chodziło także o żywnoœć. Beduini w cišgudwóch tygodni poprzedzajšcych porwanie dzieci przygotowywali wprawdzie w znanych sobie kryjówkach zapasy durr, sucharów i daktylów, ale tylko na odległoœćczterech dni drogi od Medinet. Idrys ze strachem myœlał, że gdy zbraknie pożywienia, trzeba będzie koniecznie wysłać ludzi po zakupno zapasów do wioseknadbrzeżnych, a wtedy ludzie ci, wobec rozbudzonej czujnoœci i przyobiecanych za schwytanie zbiegów nagród, łatwo mogš wpaœć w ręce miejscowych szeików - i wydać całš karawanę. Położenie było istotnie trudne, niemal rozpaczliwe, i Idryswidział z każdym dniem jaœniej, na jakie szalone porwał się przedsięwzięcie. "Byle minšć Assuan! byle minšć Assuan!" - mówił sobie z trwogš i rozpaczš w duszy. Nie dowierzał on Chamisowi, który twierdził, że wojownicy Mahdiego dochodzšjuż do Assuanu, albowiem Staœ temu zaprzeczył, Idrys zaœ pomiarkował od dawna, że biały uled wie więcej od nich wszystkich. Ale przypuszczał, że za pierwszš kataraktš, gdzie lud jest dzikszy, mniej podległy wpływom Anglików i egipskiego rzšdu, znajdzie się więcej utajonych wyznawców proroka, którzy w danym razie dadzš im pomoc, dostarczš żywnoœci i wielbłšdów. Lecz i do Assuanu było jeszcze, jak wyliczali Beduini, około pięciu dni drogi, coraz bardziej pustynnej, a każdy postój zmniejszał w oczach zapasydla zwierzšt i ludzi. Na szczęœcie, mogli przynaglać wielbłšdy i pędzić w największym poœpiechu, albowiem upały nie wyczerpywały ich sił. W dzień, podczas godzin południowych, słońce przypiekało wprawdzie mocno, ale powietrze było wcišż rzeŸwe, a noce tak chłodne, że Staœ przesiadał się za zgodš Idrysa na wielbłšda Nel, chcšc czuwać nadjej zdrowiem i bronić jš od zaziębienia. Lecz jego obawy były płonne, gdyż Dinah, której stan oczu, a raczej oka, poprawił się znacznie, pilnowała z wielkš troskliwoœciš swej panienki. Chłopca zdziwiło to nawet, że zdrowie małej nie poniosło dotychczas szwanku i że tę drogę,z coraz mniejszymi odpoczynkami, znosiła równie dobrze jak on sam. Zmartwienie, obawa i łzy, które przelewała z tęsknoty za tatusiem, nie zaszkodziły jej zbyt widocznie. Może wychudła trochę i jasna twarzyczka sczerniała jej od wiatru, ale wnastępnych dniach podróży odczuwała daleko mniej zmęczenia niż z poczštku. Prawda, że Idrys oddał jej najlżej niosšcego wielbłšda i urzšdził siodło znakomicie, tak że mogła w nim sypiać leżšc, głównie jednak œwieże powietrze pustyni, którym dzień i noc oddychała, dodawało jej sił do znoszenia trudów i niewywczasów. Staœ nie tylko czuwał nad niš, ale umyœlnie otaczał jš jakby czciš, której mimo ogromnego przywišzania do małej siostrzyczki wcale dla niej nie odczuwał. Zauważył jednak, że to udziela się Arabom iże ci mimo woli utwierdzajš się w przekonaniu, iż wiozš coœ niesłychanie cennego, jakšœ wyjštkowo ważnš brankę, zktórš trzeba postępować jak najostrożniej. Idrys przyzwyczaił się do tego jeszcze w Medinet toteż wszyscy obchodzili się z niš dobrze. Nie żałowano jej wody ani daktylów. Okrutny Gebhr nie œmiałby już teraz podnieœć na niš ręki. Może przyczyniała się do tego nadzwyczajna uroda dziewczynki i to, że było w niej coœ jakby z kwiatu i jakby z ptaszka, a urokowitemu nie umiały oprzeć się nawet dzikie i nierozwinięte dusze Arabów. Nieraz też, gdy na postojach stawała przy ognisku nanieconym z róż jerychońskich lub cierni -różowa od płomienia i srebrna od księżyca,zarówno Sudańczycy, jak Beduini nie mogli od niej oczu oderwać, cmokajšc wedle swego zwyczaju z podziwu i pomrukujšc: "Allach, Maszallach" lub "Bżsmillach". Drugiego dnia w południe, po owym długim etapie, Staœ i Nel, którzy jechali tym razemna jednym wielbłšdzie, mieli chwilę radosnego wzruszenia. Zaraz po wschodzie słońca unosiła się nad pustyniš jasna i przezrocza mgła, która jednak wnet opadła. Potem, gdy słońce wzbiło się wyżej, upał uczynił się większy niż w dniach poprzednich. W chwilach gdy wielbłšdy przystawały, nie było czuć najmniejszego powiewu, tak że zarówno powietrze, jak i piaski zdawały się spać w cieple, œwietle i ciszy Karawana wjechała właœnie na wielkš, jednostajnš równinę nie poprzerywanš khorami, gdy nagle oczom dzieci przedstawił się cudny widok. Kępy smukłych palm i drzew pieprzowych, plantacje mandarynek, białe domy, mały meczet ze strzelistym minaretem, a niżej mury otaczajšce ogrody, wszystko to pojawiło się z takš wyrazistoœciš i w odległoœci tak niewielkiej, iż można było mniemać, że po upływie pół godziny karawana znajdzie się wœród drzew oazy. - Co to? - zawołał Staœ. - Nel! Nel! patrz! Nel podniosła się i na razie zamilkła ze zdumienia, ale po chwili poczęła krzyczeć zradoœci: - Medinet! do tatusia! do tatusia! A Staœ aż pobladł ze wzruszenia. - Doprawdy... Może to Kharge... Ale nie! to chyba Medinet... Poznaję minaret i widzę nawet wiatraki na studniach. Jakoż istotnie w oddali błyszczały wysoko wzniesione wiatraki studni amerykańskich podobne do wielkich białych gwiazd. Na zielonym tle drzew widać je było tak dokładnie, że bystry wzrok Stasia mógł odróżnić pomalowane na czerwono brzegi skrzydeł. - To Medinet!... Staœ wiedział przecie i z ksišżek, i z opowiadań, że na pustyni istniejš majaki, zwane fatamorgana, i że nieraz podróżnym zdarza się widzieć oazy, miasta, kępy drzew i jeziora, które sš niczym innym, jakzłudš, grš œwiatła i odbiciem rzeczywistych, dalekich przedmiotów. Ale tym razem zjawisko było tak wyraŸne, tak niemal dotykalne, że jednak nie mógł wštpić, iż widzi prawdziwe Medinet. Oto wieżyczka na domu mudira, oto urzšdzony pod samym szczytem minaretu kolisty ganek, z którego muezin woła do modlitwy,oto znajome grupy drzew - i zwłaszcza te wiatraki! Nie - to musi być rzeczywistoœć. Chłopcu przyszło na myœl, że może Sudańczycy zastanowiwszy się nad położeniem przyszli do przekonania, że nie ucieknš, i nic mu nie mówišc nawrócili do Fajumu. Ale spokój ich nasunšł mu pierwszewštpliwoœci. Gdyby to istotnie było Fajum, czyżby patrzyli na nie tak obojętnie? Widzieli przecie zjawisko i pokazywali je sobie palcami, ale w ich twarzach nie było znać najmniejszej niepewnoœci lub wzruszenia. Staœ spojrzał jeszcze raz i może ta obojętnoœć Arabów sprawiła, że obraz wydał mu się bledszy. Pomyœlał także, że gdyby naprawdę wracali, to karawana skupiłaby się i ludzie, choćby tylko z obawy, jechaliby wszyscy razem. A tymczasem Beduinów, którzy z rozkazu Idrysa od kilku dni wysuwali się znacznie naprzód, wcale nie było widać - a Chamis jadšcy w tylnej straży wydawał się z oddali nie większy od lecšcego przy ziemi sępa. "Fatamorgana" - rzeki sobie Staœ. Tymczasem Idrys zbliżył się ku niemu i zawołał: - Hej! popędzaj wielbłšda! widzisz Medinet? Mówił widocznie żartobliwie i w głosie jegobyło tyle przekory, że w duszy chłopca zniknšł ostatni cień nadziei, by miał przed sobš prawdziwy Medinet. I z żalem w sercu zwrócił się do Nel chcšc rozprószyć i jej złudzenie, gdy niespodzianie zaszedł wypadek, który zwrócił uwagę wszystkich w innš stronę. Naprzód pojawił się Beduin pędzšc co sił ku nim i machajšc z daleka długš arabskš strzelbš; której poprzednio nikt w karawanie nie posiadał. Dopadłszy do Idrysa zamienił z nim kilka poœpiesznych słów, po czym karawana skręciła żywo w głšb pustyni. Lecz po upływie pewnego czasu ukazał się drugi Beduin wiodšcy za sobš na powrozie tłustš wielbłšdzicę z siodłem na garbie i ze skórzanymi workamizwieszonymi po bokach. Zaczęła się znów krótka rozmowa, z której Staœ nie mógł jednak nic pochwycić. Karawana w wielkim pędzie dšżyła wcišż na zachód i zatrzymała się dopiero wówczas, gdy trafiono na wšski khor, pełen porozrzucanych w dzikim nieładzie skał, rozpadlin i pieczar. Jedna z nich była tak obszerna, że Sudańczycy ukryli w niej ludzii wielbłšdy. Staœ, jakkolwiek domyœlał się mniej więcej, co zaszło, położył się obok Idrysa i udał œpišcego w nadziei, że Arabowie, którzy zamienili dotychczas zaledwie kilka słów o zdarzeniu, zacznš o nim teraz rozmawiać. Jakoż nadzieja nie zawiodła go, albowiem zaraz po zasypaniu wielbłšdom obroków Beduini i Sudańczycy wraz z Chamisem zasiedli do narady. - Możemy odtšd jechać tylko nocš, a w dzień musimy się przytajać - ozwał się jednooki Beduin. Khorów będzie teraz dużo iw każdym znajdzie się bezpieczna kryjówka. - Czy jesteœcie pewni, że to był strażnik? -zapytał Idrys. - Allach! Rozmawialiœmy z nim. Szczęœcie, żebył tylko jeden. Stał zakryty skałš, tak że nie mogliœmy go widzieć, ale usłyszeliœmy zdala głos wielbłšda. Wtedy zwolniliœmy biegu i podjechaliœmy tak cicho, że zobaczył nas dopiero, gdyœmy byli o kilka kroków. Przestraszył się bardzo i chciał zmierzyć ku nam ze strzelby. Gdyby był wystrzelił, choćby żadnego z nas nie zabił,mogli usłyszeć strzał inni strażnicy, więc co tchu powiadam mu: "Stój! Œcigamy ludzi, którzy porwali dwoje białych dzieci, i wkrótce nadbiegnie tu cała pogoń". Chłopiec był młody i głupi, więc uwierzył,kazał nam tylko przysišc na Koran, że tak jest. Zsiedliœmy z wielbłšdów i przysięgli... Mahdi nas rozgrzeszy... - I pobłogosławi - rzeki Idrys. - Mów, coœcie następnie uczynili. - Oto - cišgnšc Beduin - gdyœmy mu przysięgli, powiadam chłopcu tak: "Ale któżnam zaręczy, czy ty sam nie należysz do zbójców, którzy uciekajš z białymi dziećmi,i zali to nie oni zostawili cię tu, byœ wstrzymał pogoń". I kazałem mu także przysišc, a on się na to zgodził i tym bardziej nam uwierzył. Zaczęliœmy go wypytywać, czy przyszły jakie rozkazy po miedzianym drucie od szeików i czy na pustyni poœcig jest urzšdzony. Powiedział, że tak, że obiecano im wielkie nagrody i że wszystkie khory sš strzeżone na dwa dni drogi od rzeki, a po rzece przepływajš cišgle wielkie babury (parowce) z Anglikami,z wojskiem... - Nie pomogš babury ani wojsko przeciw sile Allacha i proroka... - Niech się stanie, jak mówisz! - A ty powiedz, jak skończyliœcie z chłopcem? Jednooki Beduin wskazał swego towarzysza. - Abu-Anga - rzeki - zapytał go jeszcze, czy w pobliżu nie ma drugiego strażnika, a gdy odpowiedział, że nie, wówczas pchnšł go nożem pod szyję tak nagle, że ów nie wydał żadnego głosu. Wrzuciliœmy go w głębokš szczelinę i przykryliœmy kamieniamii cierniem. W wiosce będš myœleli, że uciekłdo Mahdiego, bo mówił nam, że to się trafia. - Niech Bóg błogosławi tych, którzy uciekajš, jak pobłogosławił was - odpowiedział Idrys. - Tak! pobłogosławił - odparł Abu-Anga - albowiem wiemy teraz, że musimy trzymać się o trzy dni drogi od rzeki, a oprócz tegozdobyliœmy strzelbę, której nam brakło, i dojnš wielbłšdzicę. - Gurdy - dodał jednooki - sš napełnione wodš i w biesagach jest sporo prosa, tylko prochu znaleŸliœmy mało. - Chamis wiezie kilkaset ładunków do tej strzelby białego chłopca, z której nie umiemy strzelać. Proch zawsze jest jednakii przyda się do naszej. To rzekłszy Idrys zamyœlił się jednak i ciężka troska odbiła się na jego ciemnej twarzy, zrozumiał bowiem, że gdy raz truppadł za nimi, to gdyby obecnie wpadli w ręce egipskiego rzšdu, już i wstawiennictwo Stasia nie ochroniłoby ich od sšdu i kary. Staœ słuchał z bijšcym sercem i natężonš uwagš. Były w tej rozmowie rzeczy pocieszajšce, a mianowicie to, że poœcig był urzšdzony, nagrody obiecane i że szeikowie plemion pobrzeżnych odebrali rozkazy zatrzymywania karawan jadšcych na południe. Ucieszyła chłopca i wiadomoœćo parowcach płynšcych w górę rzeki, napełnionych wojskiem angielskim. DerwiszeMahdiego mogli się mierzyć z armiš egipskšinawet zwyciężać jš, ale z Anglikami była całkiem inna sprawa, i Staœ ani na chwilę nie wštpił, że pierwsza bitwa skończy się doszczętnš zagładš dzikich tłumów. Więc z dnia na ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż9PŸ [ :ď c €; Sc <]+Şc =:f# pociechš w duszy mówił sobie tak: "Choćby nas dowieŸli do Mahdiego, to może się zdarzyć, że nim nas dowiozš, nie będzie jużani Mahdiego, ani jego derwiszów". Lecz tę pociechę zatruła mu myœl, że w takim razieczekajš ich jeszcze całe tygodnie drogi, która w końcu musi jednak wyczerpać siły Nel - i przez cały ten czas czeka ich towarzystwo łotrów i morderców Na wspomnienie tego młodego Araba, którego Beduini zarżnęli jak barana, ogarniał Stasialęk i żal. Postanowił nie mówić o tym Nel, by nie przestraszać jej i nie powiększać smutku, który odczuwała po zniknięciu złudnego obrazu oazy Fajum i miasta Medinet. Widział przed przybyciem do wšwozu, że mimo woli łzy cisnęły się jej do oczu; przeto gdy dowiedział się z opowiadania Beduinów wszystkiego, czego chciał, udał, że się rozbudził, i podszedł ku niej. A ona siedziała w kšcie przy Dinah ijedzšc daktyle skrapiała je trochę łzami. Ale ujrzawszy Stasia przypomniała sobie, że niedawno uznał jej postępowanie za godne osoby co najmniej trzynastoletniej, więc nie chcšc pokazać się znów dzieckiem œcisnęła z całej siły zšbkami pestkę daktyla, aby pohamować łkanie. - Nel! - rzekł chłopak - Medinet to było złudzenie, ale wiem na pewno, że nas œcigajš, więc nie martw się i nie płacz. Na to dziewczynka podniosła ku niemu załzawione Ÿrenice i odpowiedziała przerywanym głosem: - Nie, Stasiu... Ja nie chcę płakać... tylko misię tak... oczy pocš... Ale w tej chwili bródka poczęła się jej trzšœć, spod stulonych rzęs wybiegły wielkie łzy i rozszlochała się na dobre. Że jednak wstyd jej było tych łez i oczekiwała za nie bury od Stasia, więc ze wstydu, a trochę i ze strachu, pochowała główkę na jego piersiach, moczšc mu obficie ubranie. Lecz on jšł jš zaraz pocieszać. - Nel, nie bšdŸ fontannš. Widziałaœ, że oni odebrali jakiemuœ Arabowi strzelbę i wielbłšdzicę? A wiesz, co to znaczy? To znaczy, że na pustyni pełno jest straży. Raz się tym niegodziwcom udało przyłapać strażnika, a drugi raz ich samych złapiš. Po Nilu kršży też mnóstwo statków... A jakże! Wrócimy, Nel, wrócimy i do tego parowcem. Nie bój się!... I byłby jš dłużej w ten sposób pocieszał, gdyby uwagi jego nie zwrócił dziwny dŸwięk dochodzšcy z zewnštrz od wydm piaszczystych, których ostatni huragan nawiał na dno wšwozu. Było to coœ podobnego do cienkiego, metalicznego głosutrzcinowej piszczałki. Staœ przerwał rozmowę i poczšł nasłuchiwać. Po chwili takie cieniutkie i żałosne głosy ozwały się z wielu stron naraz. Chłopcu przebłysła myœl, że to może straże arabskie otaczajš wšwóz i nawołujš się za pomocš gwizdawek. Serce poczęło mu bić. Spojrzałraz i drugi na Sudańczyków w nadziei, że wtwarzach ich ujrzy trwogę, ale nie! Idrys, Gebhr i dwaj Beduini gryŸli spokojnie suchary, tylko Chamis zdawał się być trochę zdziwiony. A głosy trwały cišgle. Popewnym czasie Idrys wstał i wyjrzał z pieczary, po czym wracajšc zatrzymał się koło dzieci i rzekł: - Piaski zaczynajš œpiewać. Staœ był tak rozciekawiony, że zapomniał w tej chwili, iż postanowił nie rozmawiać wcale z Idrysem, i zapytał: - Piaski? Co to znaczy? - Tak bywa, a znaczy to, że długo nie będzie deszczu. Ale upał nam nie dokuczy, gdyż aż do Assuanu będziemy jechali tylko nocš. I więcej nie można się było od niego dowiedzieć. Staœ i Nel wsłuchiwali się długo w te osobliwe dŸwięki, które trwały dopóty, dopóki słońce nie zniżyło się ku zachodowi. Po czym zapadła noc i karawanaruszyła w dalszš drogę. Rozdział 13 We dnie chronili się w ukrytych i trudno dostępnych miejscach wœród skał i rozpadlin, a nocami pędzili bez wytchnienia,póki nie minęli pierwszej katarakty. Aż na koniec, gdy Beduini z położenia i postaci khorów rozpoznali, że Assuan został już zanimi, wielki ciężar spadł z piersi Idrysa. Ponieważ cierpieli już na brak wody, zbliżylisię więc na pół dnia drogi od rzeki. Tam następnej nocy Idrys ukrywszy karawanę wysłał z Beduinami wszystkie wielbłšdy doNilu, aby napoiły się dobrze i na czas dłuższy. Pas urodzajny wzdłuż rzeki Nilu był już za Assuanem węższy. W niektórych miejscach pustynia dochodziła do rzeki. Wsie leżały w znacznej od siebie odległoœci. Beduini zatem wrócili szczęœliwie, przez nikogo nie widziani, ze znacznymi zapasami wody. Należało tylko myœleć o żywnoœci, gdyż zwierzęta, karmione skšpo, od tygodnia wychudły bardzo. Szyje ich wydłużyły się, garby opadły, a nogi stały się słabe. Durry i zapasów dla ludzi mogło z wielkš biedš wystarczyć jeszcze na dwa dni. Idrys myœlał jednakże, że po dwóch dniach możnabędzie, jeżeli nie we dnie, to w nocy, zbliżyć się do pastwisk nadrzecznych, a może i zakupić sucharów i daktylów w jakiej wiosce. Sabie nie dawano już wcale jeœć ani pić i tylko dzieci chowały dla niego resztki pożywienia, ale on sobie jakoœ radził i na postoje przylatywał często z zakrwawionš paszczš i ze œladami ukšszeń na szyi i piersiach. Czy łupem tych walk stawały sięszakale czy hieny, czy może lisy piaskowe lub gazele tego nie wiedział nikt, doœć, że nie było na nim znać wielkiego głodu. Czasem też czarne wargi jego bywały wilgotne, jakby pił. Beduini domyœlali się, żemusiał wykopywać głębokie jamy na dnie wšwozów i w ten sposób dokopywać się do wody, którš węchem pod ziemiš wyczuwał. Tak rozkopujš nieraz dna rozpadlin zbłškanipodróżni i jeœli często nie znajdš wody, to prawie zawsze dostajš się do wilgotnych piasków i wysysajšc je oszukujš w ten sposób męczarnie pragnienia. I w Sabie zaszły jednak znaczne zmiany. Piersi i kark miał zawsze potężne, ale boki mu zapadły, przez co wydawał się jeszczewyższy. W jego oczach o zaczerwienionych białkach było teraz coœ dzikiego i groŸnego. Do Nel i do Stasia był przywišzany jak i poprzednio i pozwalał robić z sobš, co im się podobało. Chamisowikiwał jeszcze niekiedy ogonem, ale na Beduinów i Sudańczyków warczał albo kłapał swymi strasznymi kłami, które uderzały wówczas o siebie jak stalowe bretnale. Idrys i Gebhr poczęli się go po prostu bać i mimo usługi, jakš im oddał, znienawidzili go do tego stopnia, że byliby go prawdopodobnie zabili z owej zdobycznejstrzelby, gdyby nie chęć przywiezienia Smainowi osobliwego zwierzęcia i gdyby nie to, że minęli już Assuan. Minęli Assuan! Staœ myœlał o tym cišgle i w duszę poczęła mu z wolna wkradać się wštpliwoœć, czy poœcig ich dogoni. Wiedział wprawdzie, że nie tylko właœciwy Egipt, który kończy się za Wadi-Halfa, to jest za drugš kataraktš, ale i cała Nubia jest dotychczas w ręku rzšdu egipskiego, ale rozumiał, że za Assuanem, a zwłaszcza zaWadi-Halfa pogoń będzie trudniejsza, a rozkazy rzšdu niedbale wykonywane. Miał tylko jeszcze nadzieję, że ojciec wraz z panem Rawlisonem po urzšdzeniu pogoni z Fajumu sami udali się do Wadi-Halfa parowcem i tam, uzyskawszy od rzšdu żołnierzy na wielbłšdach, będš starali się przecišć drogę karawanie z południa. Chłopak wyrozumował sobie, że na ich miejscu byłby tak właœnie zrobił, i dlategouważał przypuszczenie swe za bardzo prawdopodobne. Nie zaniechał jednak myœli o ratunku na własnš rękę. Sudańczycy chcieli mieć prochdo zdobycznej strzelby i w tym celu postanowili porozkręcać kilkanaœcie ładunków sztucerowych, więc powiedział im, że on sam tylko potrafi to zrobić, i że gdy który z nich weŸmie się do tego nieumiejętnie, wówczas ładunek wybuchnie mu w palcach i pourywa ręce. Idrys bojšc się w ogóle rzeczy nieznanych i wynalazkówangielskich postanowił wreszcie powierzyć chłopcu tę czynnoœć. Staœ wzišł się do tegochętnie, naprzód w nadziei, że silny angielski proch rozsadzi przy pierwszym strzale starš arabskš strzelbę, a po wtóre,że będzie mógł ukryć trochę ładunków. Jakoż poszło mu to łatwiej, niż myœlał. Niby to pilnowano go przy robocie, ale Arabowie poczęli zaraz gadać między sobš iwkrótce zajęli się więcej rozmowš niż dozorem. Ostatecznie ta ich gadatliwoœć i wrodzone niedbalstwo pozwoliło Stasiowi ukryć w zanadrzu siedem ładunków. Teraz należało się tylko dobrać do sztucera. Chłopiec sšdził, że za Wadi-Halfa, to jest drugš kataraktš, nie będzie to rzeczš zbyt trudnš, gdyż przewidywał, że czujnoœć Arabów zmniejszać się będzie w miarę, jak będš bliżej celu. Myœl, że będzie musiał pozabijać Sudańczyków i Beduinów, a naweti Chamisa, przejmowała go zawsze dreszczem, ale po morderstwie, którego dopuœcili się Beduini, nie miał już żadnych skrupułów. Mówił sobie, że przecież chodzio obronę, o wolnoœć i życie Nel i że wobec tego może nie liczyć się z życiem przeciwników, zwłaszcza jeœli się nie poddadzš i jeœli przyjdzie do walki. Ale chodziło o sztucer. Staœ umyœlił dostać go w ręce podstępem i gdyby się zdarzyła sposobnoœć, nie czekać aż do Wadi-Halfa, ale dokonać dzieła jak najprędzej. Jakoż nie czekał. Przeszły już dwa dni, jak minęli Assuan - i Idrys musiał wreszcie o œwicie trzeciego dnia wyprawić Beduinów po żywnoœć, którejzabrakło zupełnie. Wobec zmniejszonej liczby przeciwników Staœ powiedział sobie: "Teraz albo nigdy" - i natychmiast zwrócił się do Sudańczyka z następujšcym pytaniem: - Idrysie, czy wiesz, że kraj, który zaczyna się niedaleko za Wadi-Halfa, to już Nubia? - Wiem. Miałem piętnaœcie lat, a Gebhr osiem, gdy ojciec przywiózł nas z Sudanu do Fajumu, i pamiętam, że przejechaliœmy wówczas na wielbłšdach całš Nubię. Ale kraj ten należy jeszcze do Turków (Egipcjan). - Tak, Mahdi jest dopiero pod Chartumem - iwidzisz, jak głupio gadał Chamis, gdy mówił wam, że wojska derwiszów dochodzš już do Assuanu. Ja jednak zapytam się o co innego. Oto czytałem w ksišżkach, że w Nubii dużo jest dzikich zwierzšt i dużo rozbójników, którzy nikomunie służš i napadajš zarówno Egipcjan, jak i wiernych Mahdiego. Czymże będziecie się bronili, jeœli napadnš was dzikie zwierzęta albo rozbójnicy? Staœ przesadzał umyœlnie, mówišc o dzikichzwierzętach, natomiast rozboje w Nubii od czasu wojny zdarzały się doœć często, zwłaszcza w południowej, graniczšcej z Sudanem częœci kraju. Idrys zastanowił się przez chwilę nad pytaniem, które zaskoczyło go niespodzianie, gdyż dotychczas nie pomyœlało tym nowym niebezpieczeństwie, i odrzekł: - Mamy noże i strzelbę. - Taka strzelba jest na nic. - Wiem. Twoja jest lepsza, ale nie umiemy zniej strzelać, a tobie nie damy jej w ręce. - Nawet nie nabitej? - Tak jest, albowiem może być zaczarowana. Staœ ruszył ramionami. - Idrysie, gdyby to mówił Gebhr, to bym się nie dziwił, ale o tobie myœlałem, że masz więcej rozumu. Z nie nabitej strzelby nie wystrzeli i sam wasz Mahdi. - Milcz - przerwał surowo Idrys. - Mahdi potrafi wystrzelić nawet z palca. - To strzelajże tak i ty. Sudańczyk popatrzył bystro w oczy chłopca. - Dlaczego chcesz, żeby ci dać strzelbę? - Chcę cię nauczyć z niej strzelać. - Co ci na tym zależy? - Bardzo wiele, bo jeœli napadnš nas rozbójnicy, to mogš wszystkich pozabijać! Ale jeœli się boisz i strzelby, i mnie, to mniejsza o to. Idrys zamilkł. Bał się istotnie, ale nie chciał się do tego przyznać. Zależało mu jednak na tym bardzo, by zapoznać się z broniš angielskš, albowiem posiadanie jej i umiejętnoœć użycia podniosłyby jego znaczenie w obozie mahdystów - nie mówišco tym, że w razie jakiego napadu łatwiej by było mu się obronić. Więc po krótkim namyœle rzekł: - Dobrze. Niech Chamis poda strzelbę, a ty jš wyjmij Chamis spełnił obojętnie rozkaz, któremu Gebhr nie mógł się sprzeciwić, albowiem zajęty był opodal przy wielbłšdach. Staœ wyjšł trochę drżšcymi rękoma osadę, następnie lufy - i podał je Idrysowi. - Widzisz, że sš puste - rzekł. Idrys wzišł lufy i spojrzał przez nie w górę. - Tak jest, nie ma w nich nic. - Teraz uważaj - mówił Staœ - tak się strzelba składa (i to mówišc złożył lufy z osadš), a tak się otwiera. Widzisz? Rozkładam jš znów, a teraz złóż jš ty .. Sudańczyk, który przypatrywał się z wielkš uwagš ruchom Stasia, poczšł próbować. Nie od razu poszło mu łatwo, ale ponieważ Arabowie odznaczajš się w ogóle wielkš zręcznoœciš, więc po chwili strzelba została złożona. - Otwórz! - komenderował Staœ. Idrys otworzył sztucer łatwo. - Zamknij. Poszło jeszcze łatwiej. - Teraz mi daj dwie puste gilzy. Nauczę cię,jak się zakłada ładunki. Arabowie zachowali wykręcone gilzy, ponieważ miały dla nich wartoœć mosišdzu, więc Idrys podał dwie z nich Stasiowi - i nauka rozpoczęta się na nowo. Sudańczyk w pierwszej chwili przestraszyłsię trochę trzasku tkwišcych w gilzach kapiszonów, ale ostatecznie przekonał się, że zarówno z pustych luf, jak z pustych ładunków nikt nie zdoła wystrzelić. Zaufanie jego do Stasia wróciło przy tym i dlatego, że chłopiec oddawał mu co chwila broń do ręki. - Tak - rzeki Staœ - umiesz już składać sztucer, umiesz otwierać, zamykać i trzymać przy twarzy oraz pocišgać za cyngiel. Ale trzeba się jeszcze nauczyć mierzyć. To jest rzecz najtrudniejsza. WeŸ pustš gurdę od wody i postaw jš o sto kroków... oto na tych tam kamieniach, a potem wróć tu do mnie - pokażę ci, jak się mierzy. Idrys wzišł gurdę i bez najmniejszego wahania poszedł umieœcić jš na wskazanychkamieniach. Ale zanim zrobił pierwsze sto kroków, Staœ wysunšł puste gilzy, a wsunšł na ich miejsce pełne ładunki. Nie tylko serce, ale i tętna w skroniach poczęły mu bić z takš siłš, że myœlał, że mu rozsadzš głowę. Chwila stanowcza nadeszła - chwila wolnoœci dla Nel i dla niego - chwila zwycięstwa - zarazem straszna i pożšdana! Oto życie Idrysa jest w jego ręku. Jedno pocišgnięcie za cyngiel i ów zdrajca, który porwał Nel, padnie trupem. Ale Staœ, który miał w żyłach polskš i francuskš krew, uczuł nagle, że za nic w œwiecie nie zdoła strzelić do człowieka odwróconego plecami.Niech się przynajmniej zawróci - i niech spojrzy œmierci w oczy. A potem co? Potemprzyleci Gebhr i nim przebieży dziesięć kroków, również chwyci zębami za kurzawę. Pozostanie Chamis. Ale Chamis straci głowę, a choćby jej nie stracił, będzie czas wsunšć nowe ładunki do luf. Gdy nadjadš Beduini, zastanš trzy trupy i sami znajdš to, na co zasłużyli. Potem doœćbędzie skierować wielbłšdy ku rzece. Wszystkie te myœli i obrazy przelatywały jak wichry przez głowę Stasia. Czuł, że to,co za parę minut ma się stać, jest zarazemstraszne i konieczne. W piersiach skłębiła mu się duma zwycięzcy z poczuciem okropnego wstrętu do zwycięstwa. Była chwila, że się zawahał, ale wspomniał na te męki, które znosili biali jeńcy, na ojca, na pana Rawlisona, na Nel, na Gebhra, który uderzył dziewczynkę korbaczem, i nienawiœć wybuchnęła w nim z nowš siłš. "Trzeba! Trzeba!" - mówił sobie przez zaciœnięte zęby i nieubłagane postanowienieodbiło się na jego twarzy, która stała się jakby wykuta z kamienia. Tymczasem Idrys umieœcił skórzanš gurdę na odległym o sto kroków kamieniu i zawrócił. Staœ widział jego uœmiechniętš twarz i całš wysokš postać na równej, piaszczystej płaszczyŸnie. Po raz ostatni przebłysła mu myœl, że oto ten żywy człowiek padnie za chwilę na ziemię i palcami będzie rwał piasek w ostatnich konwulsjach konania. Ale wahania chłopca skończyły się - i gdy Idrys uszedł pięćdziesišt kroków, poczšł z wolna podnosić broń do oka. Lecz zanim dotknšł palcem cyngla, zza osypisk, odległych o kilkaset kroków, dał się słyszeć gromki okrzyk i w tej samej minucie około dwudziestu jeŸdŸców na koniach i wielbłšdach wyroiło się na płaszczyznę. Idrys skamieniał na ich widok. Staœ zdumiał nie mniej, ale natychmiast zdumienie jego ustšpiło szalonej radoœci. Oto wreszcie oczekiwana pogoń! Tak! to nie może być nic innego! W wiosce schwytano widocznie Beduinów i ci wskazali, gdzie ukrywa się reszta karawany! Zrozumiał to tak samo i Idrys, który ochłonšwszy przybiegł do Stasia z twarzš popielatš z przerażenia, i klęknšwszy u jego nóg poczšł powtarzać zdyszanym głosem: - Panie, ja byłem dla was dobry! byłem dla małej bint dobry - pamiętaj o tym!... Staœ wysunšł mechanicznie ładunki z luf - ipatrzył. JeŸdŸcy pędzili ile tchu w koniach iwielbłšdach, krzyczšc z radoœci i wyrzucajšc w górę długie arabskie strzelby, które łapali w biegu z nadzwyczajnš zręcznoœciš. W jasnym, przezroczystym powietrzu widać ich było na ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż>Pđ ?@'c€@gócAZ!>1B˜(ďc€C‡7Ů5doskonale. W œrodku na czele lecieli dwaj Beduini machajšc jak opętańcy rękoma i burnusami. Po kilku minutach cała banda dopadła do karawany. Niektórzy z jeŸdŸców zeskakiwali z koni i wielbłšdów; niektórzy zostali na siodłach, wrzeszczšc cišgle wniebogłosy. Wœród tych krzyków można było odróżnić tylko dwa wyrazy: - Chartum! Gordon! Gordon! Chartum!... Na koniec jeden z Beduinów - ten, którego towarzysz zwał Abu-Angš - przypadł do Idrysa skurczonego u nóg Stasia i poczšł wołać: - Chartum wzięte! Gordon zabity. Mahdi zwycięzca! Idrys wyprostował się, ale jeszcze uszom nie wierzy. - A ci ludzie? - zapytał drżšcymi wargami. - Ci ludzie mieli nas schwytać, a teraz idš wraz z nami do proroka! Stasiowi pociemniało w oczach... Rozdział 14 I rzeczywiœcie zgasła ostatnia nadzieja ucieczki w czasie podróży. Staœ wiedział już teraz, że ani jego pomysły na nic się nie przydadzš, ani pogoń ich nie doœcignie i że jeœli wytrzymajš trudy drogi, to dojadš do Mahdiego i zostanš wydani w ręce Smaina. Jedynym pokrzepieniem była mu teraz tylko myœl, że zostali porwani dlatego, by Smain oddał ich za swe dzieci. Ale kiedy się to stanie i co ich przedtem może spotkać? Jak straszliwa czeka ich niedola wœród spitej krwiš dzikiej hordy? Czy Nel wytrzyma te wszystkie trudy i niewygody - na to nikt nie mógł odpowiedzieć. Wiadomo było natomiast, że Mahdi i jego derwisze nienawidzš chrzeœcijan i w ogóle Europejczyków; więc w duszy chłopca zrodziła się obawa, czy wpływ Smaina będzie dostateczny, by osłonił ich oboje przed zniewagami, przed znęcaniem się, przed okrucieństwem i wœciekłoœciš wyznawców Mahdiego, którzy mordowali nawet i wiernych rzšdowi mahometan? Po raz pierwszy od chwili porwania ogarnęła Stasia głęboka rozpacz,a jednoczeœnie i jakieœ przesšdne przypuszczenie, że przeœladuje ich zły los. Przecie sam pomysł porwania ich z Fajumu i zawiezienia ich do Chartumu był po prostuszaleństwem, którego mogli dopuœcić się tylko tak dzicy i głupi ludzie, jak Idrys i Gebhr, nie rozumiejšcy, że muszš przebyć tysišce kilometrów krajem podległym rzšdowi egipskiemu, a właœciwie Anglikom. Na dobrš sprawę powinni być schwytani na drugi dzień, a jednak wszystko składało się tak, że oto sš już niedaleko drugiej katarakty - i że nie doœcignęły ich żadne poprzednie pogonie, a ostatnia, która mogłaich zatrzymać, połšczyła się z nimi i będzie im odtšd pomocš. Do rozpaczy Stasia, do jego bojaŸni o los małej Nel dołšczyło się jeszcze uczucie upokorzenia,że jednak nic nie potrafi poradzić i co więcej, nie zdoła już nic wymyœlić, albowiem choćby mu oddano teraz strzelbę iładunki, nie może przecież powystrzeliwać wszystkich Arabów składajšcych karawanę.I gryzł się tymi myœlami tym bardziej, że zbawienie było już tak bliskie. Gdyby Chartum nie był upadł lub upadł o kilka dni póŸniej, ci sami ludzie, którzy przeszli teraz na stronę Mahdiego, byliby ich schwytali i oddali w ręce rzšdu. Staœ siedzšc na wielbłšdzie za Idrysem i słuchajšc ich rozmów przekonał się, że byłoby tak niezawodnie. Zaraz bowiem po wyruszeniu w dalszš drogę naczelnik pogonizaczšł opowiadać Idrysowi, co ich skłonił do zdrady chedywa. Wiedzieli poprzednio, żewielka armia - już nie egipska, ale angielska- wyruszyła na południe przeciw derwiszom pod wodzš jeneraia Wolseleya. Widzieli mnóstwo statków, które wiozły groŸnych żołnierzy angielskich z Assuanu do Wadi-Halfa, skšd budowano dla nich kolejdo Abu-Hammed. Przez długi czas wszyscy szeikowie pobrzeżni - i ci, którzy pozostali wierni rzšdowi, i ci, którzy w głębi duszy sprzyjali Mahdiemu - byli pewni, że zguba derwiszów i ich proroka jest nieuchronna, albowiem Anglików nigdy nikt nie zwyciężył.- Akbar Allach! - przerwał wznoszšc do góry ręce Idrys - a jednakże zostali zwyciężeni! - Nie - odpowiedział naczelnik pogoni - Mahdi wysłał przeciw nim plemiona Dżallno,Barbara i Dadżim, razem blisko trzydzieœci tysięcy najlepszych swych wojowników, którymi dowodził Musa, syn Helu; pod Abu-Klea przyszło do strasznej bitwy, w której Bóg dał zwycięstwo niewiernym. - Tak jest, Musa, syn Helu, poległ, a z jegożołnierzy garœć tylko wróciła do Mahdiego.Dusze innych sš w raju, a ciała leżš w piaskach, czekajšc dnia zmartwychwstania. Wieœć o tym prędko rozeszła się nad Nilem.Wtedy myœleliœmy, że Anglicy pójdš dalej napołudnie i oswobodzš Chartum. Ludzie powtarzali: "Koniec, koniec!" A tymczasem Bóg zrzšdził inaczej. - Jak? co się stało? - pytał goršczkowo Idrys. - Co się stało? - mówił z rozjaœnionš twarzš naczelnik. - Oto tymczasem Mahdi zdobył Chartum, a Gordonowi ucięto w czasie szturmu głowę. A że Anglikom tylko o Gordona chodziło, więc dowiedziawszy sięo jego œmierci wrócili z powrotem na północ. Allach! widzieliœmy znów statki z ogromnymi żołnierzami płynšce w dół rzeki, ale nie rozumieliœmy, co to znaczy. Anglicy dobre tylko nowiny rozgłaszajš natychmiast, a złe tajš. Niektórzy z naszych mówili, że Mahdi już zginšł. Ale wreszcie prawda wyszła na jaw. Kraj ten należy jeszcze do rzšdu. W Wadi-Halfa i dalej, aż do trzeciej, a może i do czwartej katarakty, znajdujš się jeszcze żołnierze chedywa, wszelako teraz, po odwrocie Anglików, my wierzymy już, że Mahdi podbije nie tylko Nubię i Egipt, nie tylko Mekkę i Medinę, ale i cały œwiat. Dlatego, zamiast was schwytać i wydać w ręce rzšdu, idziemy razem z wami do proroka. - Więc przyszły rozkazy, by nas schwytać?- Do wszystkich wiosek, do wszystkich szeików, do załóg wojskowych. Gdzie miedziany drut, po którym przelatujš rozkazy z Kairu, nie dochodzi, tam przyjeżdżali zabtiowie (żandarmi) z oznajmieniem, że kto was schwyta, dostanie tysišc funtów nagrody. Maszallach... to wielkie bogactwo!... wielkie!... Idrys spojrzał podejrzliwie na mówišcego: - Ale wy wolicie błogosławieństwo Mahdiego? - Tak jest. A przy tym zdobył on tak ogromne łupy i tyle pieniędzy w Chartumie, że funty egipskie mierzy workami od obroków i rozdaje je między swych wiernych... - Jednakże jeœli żołnierze egipscy sš jeszcze w Wadi-Halfa i dalej, to mogš nas schwytać po drodze. - Nie. Trzeba się tylko œpieszyć, póki się nie opamiętajš. Oni teraz po odwrocie Anglików potracili całkiem głowy - zarównowierni rzšdowi szeikowie, jak żołnierze i zabtiowie. Wszyscy myœlš, że Mahdi lada chwila nadejdzie, toteż ci z nas, którzy mu w duchu sprzyjali, uciekajš teraz œmiało doniego i nikt ich nie œciga, albowiem w tych pierwszych chwilach nikt nie wydaje rozkazów i nikt nie wie, kogo słuchać. - Tak - odpowiedział Idrys - ale prawdę rzekłeœ, że trzeba się œpieszyć, póki się nie opamiętajš, gdyż do Chartumu jeszcze daleko... Stasiowi, który wysłuchał dokładnie całej tej rozmowy, zabłysnšł znów na chwilę nikły promyk nadziei. Jeœli żołnierze egipscy zajmujš dotychczas rozmaite miejscowoœci pobrzeżne w Nubii, to wobec tego, że Anglicy zabrali wszystkie statki, muszš ustępować przed hordami Mahdiego lšdem. A w takim razie może się zdarzyć, że karawana wpadnie na którykolwiek z cofajšcych się oddziałów i zostanie otoczona. Staœ wyliczył również, że nim wieœć o zdobyciu Chartumu rozeszła się pomiędzy plemionami arabskimi mieszkajšcymi na północ od Wadi-Halfa, upłynęło niezawodnie sporo czasu, tym bardziej że rzšd egipski i Anglicy jš taili - przypuszczał zatem, że i rozprzężenie, które musiało zapanować w pierwszej chwili wœród Egipcjan, już przeszło. Niedoœwiadczonemu chłopcu nie przyszło to jednak na myœl, że w każdym razie upadek Chartumu i œmierć Gordona każš ludziom zapomnieć o wszystkim innym i że szeikowie wierni rzšdowi jako też miejscowe władze egipskie będš teraz miały co innego do roboty niż myœleć o ratowaniu dwojga białych dzieci. I rzeczywiœcie Arabowie, którzy przyłšczyli się do karawany, niezbyt obawiali się pogoni. Jechali wprawdzie z wielkim poœpiechem i nie żałowali wielbłšdów, ale trzymali się blisko Nilu i często nocami skręcali do rzeki, by napoić zwierzęta i nabrać wody w skórzane worki.Czasem oœmielali się zajeżdżać nawet w dzień do wiosek. Dla bezpieczeństwa wysyłali zawsze naprzód na zwiady kilku ludzi, którzy pod pozorem zakupów żywnoœci dowiadywali się, co słychać w okolicy, czy nie ma w pobliżu wojsk Egipskich i czy mieszkańcy nie należš do wiernych "Turkom". Jeœli trafili na ludnoœć sprzyjajšcš tajemnie Mahdiemu, wówczas cała karawana zjeżdżała do wsi - i często zdarzało się, że opuszczała jš zwiększona o kilku lub nawet kilkunastu młodych Arabów, którzy chcieli także uciekać do Mahdiego. Idrys dowiedział się też, że prawie wszystkie oddziały egipskie stojš od stronyPustyni Nubijskiej, zatem po prawej, wschodniej stronie Nilu. Żeby uniknšć spotkania się z nimi, należało tylko trzymaćsię lewego brzegu i omijać znaczniejsze miasteczka i osady. Przysparzało to wprawdzie dużo drogi, albowiem rzeka poczšwszy od Wadi-Halfa tworzy olbrzymi łuk, który schodzi daleko ku południowi, a potem skręca znów na północny wschód, ażdo Abu- Hammed, gdzie przybiera już zupełnie południowy kierunek, ale za to tenlewy brzeg, zwłaszcza od oazy Selima, prawie wcale nie był strzeżony, droga zaœ upływała Sudańczykom wesoło wœród zwiększonej kompanii, przy obfitoœci wody izapasów. Minšwszy trzeciš kataraktę przestali się nawet œpieszyć - jechali tylko nocami, ukrywajšc się we dnie wœród piaszczystychwzgórz i wšwozów, którymi cała pustynia była poprzecinana. Rozcišgało się teraz nadnimi niebo bez jednej chmurki, szare na krańcach widnokręgu, w œrodku wydęte jakby olbrzymia kopuła, ciche i spokojne. Z każdym dniem jednak upał, w miarę jak posuwali się na południe, czynił się coraz straszliwszy i nawet w wšwozach, w głębokim cieniu, żar dokuczał ludziom i zwierzętom. Noce natomiast były bardzo chłodne, roziskrzone od migotliwych gwiazdtworzšcych jakby mniejsze i większe stadka. Staœ spostrzegł, że to już nie sš te same konstelacje, które œwieciły nocami nad Port-Saidem. Marzył on o tym nieraz, żeby kiedy w życiu zobaczyć Południowy Krzyż - i wreszcie ujrzał go za El-Orde. Ale obecnieblask jego zwiastował mu tylko nieszczęœcie. Œwieciło im także od kilku dni co noc blade, rozpierzchłe i smutne œwiatło zodiakalne, które po zgaœnięciu zórz wieczornych do póŸnej godziny rozsrebrzało zachodniš stronę nieba. Rozdział 15 We dwa tygodnie po wyruszeniu z okolic Wadi-Halfa karawana weszła w kraj zdobyty przez Mahdiego. Przebyli w skok pagórkowatš pustynię Gezire i w pobliżu Chendi, gdzie przedtem Anglicy znieœli doszczętnie Musę-uled-Belu, wjechali w okolice wcale już do pustyni niepodobne. Piasków ani osypisk nie było tu widać. Jak okiem sięgnšć rozcišgał się step poroœniętyw częœci zielonš trawš, w częœci dżunglš, wœród której rosły kępami kolczaste akacje, wydajšce znanš gumę sudańskš, a tu i ówdzie pojedyncze, olbrzymie drzewa nabaku,7 tak rozłożyste, że pod ich konarami stu ludzi mogło znaleŸć przed słońcem schronienie. Od czasu do czasu karawana mijała wysokie, podobne do słupów kopce termitów, czyli termitiery, którymi cała podzwrotnikowa Afryka jest zasiana. Zielonoœć pastwisk i akacyj mile nęciła oczy po jednostajnej, jałowej barwie piasków pustyni. W miejscach, gdzie step był łškš, pasły się stada wielbłšdów strzeżone przez zbrojnych wojowników Mahdiego. Na widok karawany zrywali się oni jak ptaki drapieżne, biegli ku niej, otaczali jš ze wszystkich stron i potrzšsajšc dzidami oraz wrzeszczšc wniebogłosy, wypytywali się ludzi, skšd sš, dlaczego cišgnš z północy i dokšd dšżš? Czasami przybierali postawę tak groŸnš, że Idrys musiał z największym poœpiechem odpowiadać na pytania, aby uniknšć napaœci. Staœ, który wyobrażał sobie, że mieszkańcy Sudanu różniš się od wszystkich Arabów zamieszkujšcych Egipt tym tylko, że wierzš w Mahdiego i nie chcš uznać władzy chedywa, spostrzegł, że omylił się zupełnie. Ci, którzy zatrzymywaliteraz co chwila karawanę, mieli po większej częœci skórę ciemniejszš nawet niż Idrys i Gebhr, a w porównaniu z dwomaBeduinami prawie czarnš. Krew murzyńska przeważała w nich nad arabskš. Twarze ichi piersi były tatuowane, a nakłucia przedstawiały albo rozmaite rysunki, albo napisy z Koranu. Niektórzy byli prawie nadzy, inni nosili dżiuby, czyli opończe z białej tkaniny bawełnianej naszywanej w różnobarwne Tatki. Wielu miało gałšzki z korala lub kawałki koœci słoniowej przecišgnięte przez nozdrza, wargi i uszy. Przywódcy okrywali głowy białymi krymkami z takiejże tkaniny jak i opończe, proœci wojownicy nosili głowy odkryte, lecznie golone tak jak Arabowie w Egipcie, ale przeciwnie, poroœnięte ogromnymi, kręconymi kudłami, spalonymi często na kolor czerwony od wapna, którym namazywali czupryny dla ochrony przed robactwem. Broń ich stanowiły przeważnie dzidy, straszne w ich ręku, ale nie brakło im także i karabinów Remingtona, które zdobyli w zwycięskich walkach z armiš egipskš i po upadku Chartumu. Widok ich byłw ogóle przerażajšcy, a zachowanie się względem karawany wrogie, albowiem posšdzali, że składa się ona z kupców egipskich, którym w pierwszej chwili po zwycięstwie Mahdi zabronił wstępu do Sudanu. Zwykle otoczywszy karawanę sięgali wœród wrzasku i gróŸb dzidami ku piersiom ludzi lub mierzyli do nich z karabinów, na co Idrys odpowiadał krzykiem, że on i jego brat należš do pokolenia Dangalów, tego samego, do którego należy Mahdi, i że wiozš prorokowi białe dzieci jako niewolników. To jedno wstrzymywało dzicz od gwałtów. W Stasiu, gdy wreszcie zetknšł się z tš okropnš rzeczywistoœciš, zamierała dusza na myœl, co czeka ich oboje w dniach następnych, a i Idrys, któryżył poprzednio długie lata w kraju ucywilizowanym, nie wyobrażał sobie nic podobnego. Rad też był, gdy pewnego wieczora ogarnšł ich zbrojny oddział emiraNur-el-Tadhila i poprowadził do Chartumu. Nur-el-Tadhil, zanim uciekł do Mahdiego, był przedtem oficerem egipskim w pułku murzyńskim chedywa, nie był więc tak dziki jak inni mahdyœci i Idrys mógł się z nim łatwiej porozumieć. Ale i tu czekał go zawód. Wyobrażał on sobie, że przybycie jego z białymi dziećmi do obozu Mahdiego wzbudzi podziw, choćby tylko ze względu naszalone trudy i niebezpieczeństwo drogi. Spodziewał się, że mahdyœci przyjmš go z zapałem, z otwartymi ramionami i że go odprowadzš w tryumfie do proroka, a ów obsypie go złotem i pochwałami, jako człowieka, który nie wahał się narazić głowy, by oddać usługę jego krewnej Fatmie. Tymczasem mahdyœci przykładali dzidy do piersi uczestników karawany, a Nur-el-Tadhil słuchał doœć obojętnie opowiadań o podróży; w końcu zapytany, czy zna Smaina, męża Fatmy, rzekł: - Nie, w Omdurmanie i w Chartumie znajduje się przeszło sto tysięcy wojowników, więc łatwo się nie spotkać i nie wszyscy oficerowie się znajš. Państwo proroka jest ogromne, a przeto wielu emirów rzšdzi odległymi miastami, w Sennarze, w Kordofanie i Darfurze, i okołoFaszody. Być może, że tego Smaina, o którego pytasz, nie ma obecnie przy boku proroka. Idrysa dotknšł pewien lekceważšcy ton, z jakim Nur mówił o "tym Smainie", więc odpowiedział z odcieniem niecierpliwoœci: - Smain żonaty jest z siostrš ciotecznš Mahdiego, a zatem dzieci Smaina sš krewnymi proroka. Nur-el-Tadhil wzruszył ramionami. - Mahdi ma wielu krewnych i nie może o wszystkich pamiętać. Czas jakiœ jechali w milczeniu, po czym Idrys znów zapytał: - Jak prędko dojedziemy do Chartumu? - Przed północš - odpowiedział Tadhil spoglšdajšc na gwiazdy, które poczęły ukazywać się na wschodniej stronie nieba. - Czy o tak póŸnej godzinie będę mógł dostać żywnoœci i obroków? Od ostatniego wypoczynku w południe nie jedliœmy nic... - Dziœ przenocuję i pożywię was w domu swoim, ale jutro w Omdurmanie sam musiszsię starać o jadło, i z góry cię uprzedzam,że nie przyjdzie ci to łatwo. - Dlaczego? - Bo jest wojna. Ludzie od kilku lat nie obsiewali pól i żywili się tylko mięsem, więcgdy wreszcie zbrakło i bydła, przyszedł głód. Głód jest w całym Sudanie i worek durry kosztuje dziœ więcej niż niewolnik. - Allach akbar! - zawołał ze zdziwieniem Idrys. - Widziałem jednak na stepie stada ać ich było na ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żDPcEckFÎc€GĐ;cH -ĘcIŐ;…wielbłšdów i bydła. - Te należš do proroka, do "szlachetnych"8 i do kalifów .. Tak... Dangalowie, z których pokolenia wyszedł Mahdi, i Baggarowie, których naczelnikiem jest główny kalif Abdullahi, majš jeszcze doœć liczne stada, ale innym pokoleniom coraz trudniej żyć na œwiecie. Tu Nur-el-Tadhil poklepał się po żołšdku i rzekł: - W służbie proroka mam wyższy stopień, więcej pieniędzy i wyższš władzę, ale brzuch miałem większy w służbie chedywa... Lecz zmiarkowawszy, że może za dużo powiedział, po chwili dodał: - Ale to wszystko przeminie, gdy prawdziwawiara zwycięży. Idrys, słuchajšc tych słów, mimo woli pomyœlał, że jednak w Fajumie, w służbie u Anglików, nigdy głodu nie zaznał i o zarobki było mu łatwo - więc zasępił się mocno. Po czym jšł dalej pytać: - Jutro przeprowadzisz nas do Omdurmanu?- Tak jest. Chartum z rozkazu proroka ma być opuszczone i mało kto tam już mieszka.Burzš teraz, co większe domy i cegłę wywożš wraz z innymi łupami do Omdurmanu. Prorok nie chce mieszkać w mieœcie splamionym przez niewiernych. - Uderzę mu jutro czołem, a on każe zaopatrzyć mnie w żywnoœć i obroki. - Ha! jeœli naprawdę należysz do Dangalów, to może będziesz dopuszczony przed jego oblicze. Ale wiedz o tym, że domu jego strzeże dzień i noc stu ludzi zaopatrzonychw korbacze i ci nie żałujš razów tym, którzy by chcieli wejœć bez pozwolenia do Mahdiego. Inaczej tłumy nie dałyby œwiętemu mężowi ani chwili wypoczynku... Allach! widziałem nawet i Dangalów z krwawymi pręgami na plecach. Idrysa z każdš chwilš ogarniało większe rozczarowanie. - Więc wierni - zapytał - nie widujš proroka? - Wierni widujš go co dzień na placu modlitwy, gdy klęczšc na owczej skórze wznosi ręce do Boga lub gdy naucza tłumy iutrwala je w prawdziwej wierze. Ale dostaćsię do niego i mówić z nim jest trudno - i kto dostšpi tego szczęœcia, wszyscy zazdroszczš mu, albowiem spływa na niegołaska boża, która gładzi poprzednie jego grzechy. Zapadła głęboka noc, a z niš razem przyszedł i dojmujšcy chłód. W szeregach rozległo się parskanie koni, a przeskok od dziennego upału do zimna był tak mocny, że skóry rumaków poczęły dymić i oddział jechał jak we mgle. Staœ pochylił się zza Idrysa ku Nel i zapytał: - Nie zimno ci? - Nie - odpowiedziała dziewczynka - ale... już nas nikt nie obroni... I łzy stłumiły dalsze jej słowa. Staœ nie znalazł tym razem dla niej żadnej pociechy, bo i sam był przekonany, że nie masz dla nich ratunku. Oto wjechali w krainę nędzy, głodu, zwierzęcych okrucieństw i krwi. Byli jak dwa listki marne wœród burzy, która niosła œmierć i zniszczenie nie tylko pojedynczym głowom ludzkim, ale całym grodom i całym plemionom. Jakaż ręka mogła wyrwać z niej i ocalić dwoje małych, bezbronnych dzieci? Księżyc wytoczył się wysoko na niebo i zmienił jakby w srebrne pióra gałšzki mimozy i akacyj. W gęstych dżunglach rozlegał się tu i ówdzie przeraŸliwy, a zarazem jakby radosny œmiech hien, które w tej krwawej krainie znajdowały aż nadtoludzkich trupów. Kiedy niekiedy oddział wiodšcy karawanę spotykał się z innymi patrolami i zamieniał z nimi umówione hasło. Przybyli wreszcie do wzgórz nadbrzeżnych i długim wšwozem dotarli do Nilu. Ludzie, konie i wielbłšdy weszli na szerokie i płaskie dahabije i wkrótce ciężkie wiosła jęły miarowym ruchem rozbijać i łamać gładkš toń rzeki usianš diamentami gwiazd. Po upływie pół godziny w południowej stronie, w którš płynęły pod wodę dahabije, zabłysły œwiatła, które, w miaręjak statki zbliżały się ku nim, zmieniały sięw snopy czerwonego blasku leżšce na wodzie. Nur-el-Tadhil tršcił Idrysa w ramię, po czym wycišgnšwszy przed siebie rękę rzekł: - Chartum! Rozdział 16 Stanęli na krańcu miasta, w domu, który poprzednio był własnoœciš bogatego kupca włoskiego, a po zamordowaniu jego w czasie szturmu do miasta dostał się przy podziale łupów Tadhilowi. Żony emira zajęłysię w doœć ludzki sposób ledwie żywš ze zmęczenia Nel i chociaż w całym Chartumiedawał się uczuć brak żywnoœci, znalazły dla małej dżanem9 trochę suszonych daktylów i trochę ryżu z miodem, po czym zaprowadziły jš na piętro i ułożyły do snu.Staœ, który nocował między wielbłšdami i końmi na dworze, musiał poprzestać na jednym sucharze, natomiast nie brakło mu wody, albowiem fontanna w ogrodzie nie została dziwnym trafem zrujnowana. Pomimo ogromnego znużenia długo nie mógłzasnšć, naprzód z powodu skorpionów włażšcych ustawicznie na wojłok, na którym leżał, a po wtóre, z powodu œmiertelnego niepokoju, że rozłšczš go z Nel i że nie będzie mógł nad niš osobiœcie czuwać. Niepokój ten podzielał widocznie i Saba, który wietrzył naokół, a niekiedy wył, za co gniewali się żołnierze. Staœ uspokajał go, jak umiał, w obawie, by nie czyniono mu krzywdy. Na szczęœcie, olbrzymi brytan wzbudził taki podziw samego emira i wszystkich derwiszów, że żaden nie podniósł nań ręki. Idrys nie spał także. Od wczorajszego dniaczuł się niezdrów, a przy tym po rozmowiez Nur-el-Tadhilem stracił dużo złudzeń - i na przyszłoœć patrzył jakby przez grubš zasłonę. Rad był, że przeprawiš się jutro do Omdurmanu oddzielonego tylko szerokoœciš Białego Nilu; miał nadzieję, żeodnajdzie tam Smaina, ale co dalej? W czasie drogi wszystko przedstawiało mu się jakoœ wyraŸniej i daleko wspanialej. Wierzył on szczerze w proroka i serce cišgnęło go tym bardziej ku niemu, że pochodzili obaj z jednego pokolenia. Ale był przy tym, jak każdy prawie Arab, chciwy i ambitny. Marzył, iż obsypiš go złotem i uczyniš co najmniej emirem; marzył o wyprawach wojennych przeciw "Turkom", ozdobytych miastach i łupach. Tymczasem teraz, po tym, co słyszał od Tadhila, poczšł się obawiać, czy wszystkie jego czyny nie zniknš tak wobec daleko większych zdarzeń, jak kropla deszczu ginie w morzu. "Może - myœlał z goryczš - nikt nie zwróci uwagi na to, czegom dokonał, a Smain nie będzie nawet rad, żemmu przywiózł te dzieci". I gryzł się tš myœlš. Jutrzejszy dzień miał rozproszyć lub potwierdzić jego obawy, więc czekał goniecierpliwie. O szóstej rano wzeszło słońce i rozpoczšłsię ruch wœród derwiszów. Wkrótce pojawił się Tadhil i kazał im gotować się dodrogi. Zapowiedział przy tym, że pójdš do przeprawy piechotš, przy jego koniu. Ku wielkiej radoœci Stasia Dinah sprowadziła z górnego piętra Nel, po czym ruszyli wałemwzdłuż całego miasta aż do miejsca, w którym stały łodzie przewozowe. Tadhil jechał naprzód konno. Staœ prowadził za rękę Nel, za nim szli Idrys, Gebhr i Chamisze starš Dinah i z Sabš oraz trzydziestu żołnierzy emira. Reszta karawany pozostała w Chartumie. Staœ, rozglšdajšc się wokół, nie mógł zrozumieć, jakim sposobem upadło miasto tak silnie obwarowane i leżšce w widłach utworzonych przez Biały i Niebieski Nil, a zatem z trzech stron otoczone wodš, a dostępne tylko od południa. PóŸniej dopiero dowiedział się od niewolników-chrzeœcijan, że rzeka wówczas opadła i odsłoniła szerokie łachy piaszczyste, które ułatwiłyprzystęp do wałów. Załoga, straciwszy nadzieję odsieczy i wycieńczona głodem, nie mogła odeprzeć szturmu rozwœcieczonej dziczy, i miasto zostało zdobyte, po czym nastšpiła rzeŸ mieszkańców. Œlady walki, lubo od szturmu upłynšł już miesišc, widać było wszędzie wzdłuż wału, wewnštrz sterczały gruzy zburzonych domów, na które zwrócił się pierwszy impet zdobywców, a w fosie zewnętrznej pełno było trupów, których nikt nie myœlał grzebać. Zanim doszli do przeprawy, Staœ naliczył ich przeszło czterysta. Nie zarażały one jednak powietrza, gdyż słońce sudańskie wysuszyło je na mumie, wszystkie miały barwę szarego pergaminu, tak jednostajnš,że ciał Europejczyków, Egipcjan i Murzynów nie można było odróżnić. Wœród trupów roiły się małe szare jaszczurki, które przed nadchodzšcymi ludŸmi chowały się szybko pod te szczštki ludzkie, często do ich ust lub miedzy wyschnięte żebra. Staœ prowadził Nel tak, by jej zasłonić tenokropny widok, i kazał jej patrzyć w drugšstronę, ku miastu. Ale i od strony miasta działy się rzeczy, które napełniały oczy i duszę dziewczynki przerażeniem. Widok "angielskich" dzieci wziętych w niewolę i Saby prowadzonego na smyczy przez Chamisa œcišgał tłumy, które w miarę jak pochód posuwał się do przeprawy, powiększały się z każdš chwilš. Ciżba uczyniła się po pewnym czasie tak wielka, że trzeba było się zatrzymać. Zewszšd ozwały się groŸne okrzyki. Straszne, tatuowane twarze pochylały się nad Stasiem i nad Nel. Niektórzy z dzikich wybuchali na ich widok œmiechem i uderzali się z radoœci dłońmi po biodrach, inni złorzeczyli im, niektórzy ryczeli jak dzikie zwierzęta, wyszczerzajšc białe zęby i przewracajšc oczyma, w końcu poczęto im grozić i sięgać ku nim nożami. Nel, na wpółprzytomna, w strachu tuliła się do Stasia, on zaœ osłaniał jš, jak umiał, w przekonaniu, że nadchodzi ostatnia dla nich obojga godzina. Na szczęœcie ów napór rozbestwionej ciżby sprzykrzył się w końcu i Tadhilowi. Kilkunastu żołnierzy otoczyło z jego rozkazu dzieci, pozostali zaœ poczęli smagać bez miłosierdzia korbaczami wyjšce gromady. Zbiegowisko rozproszyło się na przedzie, natomiast tłumy poczęły zbierać się za oddziałem i wœród dzikich wrzasków przeprowadziły goaż do łodzi. Dzieci odetchnęły w czasie przewozu. Staœ pocieszał Nel, że gdy derwisze oswojš się z ich widokiem, wówczas przestanš im grozić - i zapewniał, że Smain będzie ich oboje, a zwłaszcza jš, ochraniał i bronił, albowiem gdyby stało im się co złego, to nie miałby kogo oddać za swoje potomstwo.Była to prawda, ale dziewczynkę tak przeraziły poprzednie napaœcie, że chwyciwszy rękę Stasia nie chciała ani na chwilę jej puœcić, powtarzajšc cišgle jakby w goršczce: "Boję się! Boję się!" On życzył sobie istotnie z całej duszy, by jak najprędzej dostali się w ręce Smaina, któryznał ich od dawna i który w Port-Saidzie okazywał im wielkš przyjaŸń albo przynajmniej jš udawał. W każdym razie nie był to człowiek tak dziki jak inni Sudańczycy Dangalowie i niewola w jego domu mogła być znoœniejsza... Chodziło tylko o to, czy go znajdš w Omdurmanie. O tym samym rozmawiał i Idrys z Nur-el-Tadhilem, gdyż ów przypomniał sobie wreszcie, że przed rokiem, bawišc z polecenia kalifa Abdullahi daleko od Chartumu, w Kordofanie, słyszało jakimœ Smainie, który uczył derwiszów strzelać z armat zdobytych na Egipcjanach,a potem stał się wielkim łowcš niewolników. Nur wskazał Idrysowi następny sposób odnalezienia emira: - Gdy usłyszysz po południu glos umbai10, bšdŸ wraz z dziećmi na placu modlitwy, na który prorok udaje się codziennie, by budować wiernych przykładem pobożnoœci iutwierdzać ich w wierze. Tam prócz œwiętej osoby Mahdiego zobaczysz wszystkich "szlachetnych", a także trzech kalifów oraz paszów i emirów; między emirami odnajdziesz Smaina. - A co mam czynić i gdzie się podziać aż do czasu południowej modlitwy? - Zostaniesz między mymi żołnierzami. - A ty, Nur-el-Tadhilu, opuœcisz nas? - Ja udam się po rozkazy do kalifa Abdullahiego. - Czy to największy z kalifów? Przybywam z daleka i jakkolwiek imiona wodzów obijałysię o moje uszy, jednakże ty dopiero możesz mnie pouczyć o nich dokładniej. - Abdullahi, mój wódz, to miecz Mahdiego. - Niech Allach uczyni go synem zwycięstwa.Przez czas jakiœ łodzie płynęły w milczeniu. Słychać było tylko chrobot wioseł o brzegi łodzi, a niekiedy plusk wody uderzonej ogonem krokodyla. Dużo tych strasznych płazów napłynęło z południa aż pod Chartum, gdzie znalazły obfite pożywienie, albowiem rzeka roiła sięod trupów nie tylko ludzi pomordowanych pozdobyciu miasta, ale i zmarłych z chorób grasujšcych wœród mahdystów, a szczególniej wœród ich niewolników. Rozkazy kalifów zabraniały wprawdzie "psuć wody" - ale nie baczono na nie, i ciała, których nie zdołały pożreć krokodyle, płynęły z wodš twarzami na dółdo szóstej katarakty i nawet dalej, aż na Berber. Ale Idrys myœlał teraz o czym innym i po chwili znów rzekł: - Dzisiejszego rana nie dostaliœmy nic do zjedzenia. Zali wytrzymamy do godziny modlitw o głodzie - i kto nas póŸniej pożywi? - Nie jesteœ niewolnikiem - odpowiedział Tadhil i możesz pójœć na rynek, gdzie kupcyrozkładajš swoje zapasy. Tam dostaniesz suszonego mięsa i czasem dochnu (prosa), ale za grube pienišdze, gdyż, jak ci to mówiłem, głód panuje w Omdurmanie. - A tymczasem Ÿli ludzie porwš lub zabijš mi dzieci. - Żołnierze je obroniš - a jeœli dasz któremu pieniędzy, to ci chętnie sam pójdzie po żywnoœć. Idrysowi, który miał większš ochotę brać pienišdze niż je komukolwiek dawać, nie bardzo podobała się ta rada, ale nim zdobył się na odpowiedŸ, łodzie przybiły do brzegu. Omdurman inaczej przedstawił się dzieciomniż Chartum. Tam były murowane domy piętrowe, była mudiria, to jest pałac gubernatora, w którym zginšł bohaterski Gordon, był koœciół, szpital, budynki misyjne, arsenał, wielkie koszary dla wojska i pełno większych i mniejszych ogrodów ze wspaniałš podzwrotnikowš roœlinnoœciš. Omdurman zaœ wyglšdał raczej na wielkie obozowisko dzikich. Fort, który wznosił się w północnej stronie osady, został z rozkazu Gordona zburzony. Zresztš, jak okiem sięgnšć, miasto składało się z okršgłych stożkowatych chat skleconych ze słomy dochnu. Wšskie, cierniowe płotki oddzielały te budy od siebie i od ulicy. Gdzieniegdzie widać było także namioty, widocznie zdobyte na Egipcjanach. Indziej kilka palmowych mat pod rozpiętym na bambusach kawałkiem brudnego płótna stanowiło całe mieszkanie.Ludnoœć chroniła się pod dachy tylko w czasie deszczu lub wyjštkowych upałów, poza tym przesiadywała, paliła ognie, gotowała strawę, żyła i umierała na dworze. Toteż na ulicach było tak rojno, żemiejscami oddział z trudnoœciš przeciskał się przez tłumy. Omdurman był przedtem nędznš wioskš, obecnie jednak, liczšc z niewolnikami, skłębiło się w nim przeszło dwieœcie tysięcy ludzi. Nawet Mahdi i jego kalifowie zaniepokoili się tym zbiegowiskiem, któremu zagrażał głód i choroby. Wysyłano też cišgle nowe wyprawy w stronę północnš na podbój okolic i miast wiernych jeszcze rzšdowi egipskiemu. Na widok białych dzieci rozlegały się i tu także nieprzyjazne okrzyki, ale motłoch niegroził im przynajmniej œmierciš. Może nie œmiał tego uczynić tuż pod bokiem Mahdiego, a może bardziej przywykł do widoku jeńców, których wszystkich przeniesiono zaraz po zdobyciu Chartumu doOmdurmanu. Staœ i Nel widzieli jednak piekło na ziemi. Widzieli Europejczyków i Egipcjan bitych do krwi korbaczami, głodnych, spragnionych, zgiętych pod ciężarami, które kazano im przenosić, lub pod wiadrami z wodš. Widzieli kobiety, i dzieci europejskie, niegdyœ wychowane w dostatku, obecnie żebrzšce o garœć durra lub skrawek suchego mięsa - okryte łachmanami, wychudłe, podobne do mar o sczerniałych z nędzy twarzach i obłškanymwzroku, w którym zastygło przerażenie i rozpacz. Widzieli, jak dzicz wybuchała na ich widok œmiechem, jak popychała je i biła. Na wszystkich ulicach i uliczkach nie brakło widoków, od których oczy odwracały się ze zgrozš i wstrętem. W Omdurmanie srożyła się w okropny sposób dyzenteria i tyfus, a przede wszystkim ospa. Chorzy, okryci wrzodami, leżeli u wejœcia do chat, zarażajšc powietrze. Jeńcy dŸwigali poobwijane w płótno trupy œwieżo zmarłych, by je pochować w piaskuza miastem, gdzie prawdziwym ich pogrzebem zajmowały się hieny. Nad miastem unosiło się stado sępów, od których skrzydeł padały na rozœwiecony piasek żałobne cienie. Staœ widzšc to wszystko pomyœlał, że najlepiej i dla niego,i dla Nel byłoby jak najprędzej umrzeć. Jednakże i w tym morzu nędzy i złoœci ludzkiej rozkwitało tam czasem miłosierdzie, jak blady kwiatek rozkwita nazgniłym bagnie. W Omdurmanie była garœć Greków i Koptów, których Mahdi oszczędził, albowiem ich potrzebował. Ci nie tylko chodzili wolno, ale zajmowali się handlem i rozmaitymi sprawami, a niektórzy, tacy zwłaszcza, co udawali, że zmienili wiarę, byli nawet urzędnikami proroka i to dawało im wœród dzikich derwiszów znacznš powagę. Jeden z takich Greków zatrzymał oddział i poczšł tada ać ich było na ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żJP÷KGčc€L/-cM\ ÇcN#/_ SO‚;ň€wypytywać dzieci, skšd się tu wzięły Dowiedziawszy się ze zdziwieniem, że dopiero co przybyły, a zostały porwane ażz Fajumu, obiecał wspomnieć o nich Mahdiemu i dowiadywać się o nie w przyszłoœci. Tymczasem pokiwał litoœnie głowš nad Nel i dał obojgu po sporej garœci suszonych dzikich fig i po talarze srebrnym z wyobrażeniem Marii Teresy. Po czym przykazał żołnierzom, by nie ważyli się krzywdzić dziewczynki i odszedł powtarzajšc po angielsku: "Poor little bird!"(biedny mały ptaszek). Rozdział 17 Przez kręte uliczki doszli na koniec do rynku, położonego w œrodku miasta. Po drodze widzieli wielu ludzi z obciętš jednš rękš lub jednš nogš. Byli to przestępcy, którzy zataili łupy, albo złodzieje. Kary wymierzane przez kalifów i emirów za nieposłuch lub przekroczenie praw ogłaszanych przez proroka były straszne inawet za lekkie przewinienia, jak na przykład za palenie tytoniu, bito do krwi i do nieprzytomnoœci korbaczami. Ale sami kalifowie stosowali się do przepisów tylko pozornie, w domach zaœ pozwalali sobie na wszystko, tak że kary spadały tylko na biednych ludzi, którym zagrabiono za jednym zachodem całe mienie. Nie pozostawało im potem nic innego, jak żebrać, a ponieważ w ogóle w Omdurmanie brakło zapasów, więc przymierali głodem. Pełno też żebraków roiło się koło straganów z żywnoœciš. Pierwszym jednak przedmiotem, jaki zwrócił uwagę dzieci, była głowa ludzka zatknięta na wysokim bambusie wkopanym w œrodku rynku. Twarztej głowy była wyschnięta i prawie czarna,natomiast włosy na czaszce i brodzie białejak mleko. Jeden z żołnierzy objaœnił Idrysa, że to jest głowa Gordona. Stasia, gdy to usłyszał, ogarnšł niezgłębiony żal, oburzenie i palšca chęć zemsty, a zarazem przestrach zmroził mu krew w żyłach. Takwięc skończył ów bohater, ów rycerz bez skazy i bojaŸni, człowiek przy tym sprawiedliwy i dobry, kochany nawet w Sudanie. I Anglicy nie przyszli mu na czas zpomocš, a potem cofnęli się pozostawiajšc jego zwłoki bez chrzeœcijańskiego pogrzebu, na pohańbienie! Staœ stracił w tej chwili wiarę w Anglików. Dotychczas mniemał naiwnie, że Anglia za najmniejszš krzywdę wyrzšdzonš jednemu z jej obywateli gotowa jest zawsze do wojny z całym œwiatem. Na dnie duszy taiła mu się nadzieja, że i w obronie córki Rawlisona ruszš, po nieudanej pogoni, groŸne zastępy angielskie, choćby do Chartumu i dalej. Teraz przekonał się, że Chartum i cały kraj jest w ręku Mahdiego i że rzšd egipskirównież jak Anglia myœlš raczej o tym, jakby obronić Egipt przed dalszymi zaborami, nie zaœ o wydobyciu z niewoli jeńców europejskich. Zrozumiał, że oboje z Nel wpadli w przepaœć, z której nie masz wyjœcia - i te myœli, w połšczeniu z okropnoœciami, jakie widział na ulicach Omdurmanu, przybiły go ostatecznie. Zwykłš mu energię zastšpiło na chwilę zupełnie bierne poddanie się losowi i bojaŸń przyszłoœci. Tymczasem poczšł prawie bezmyœlnie rozglšdać się po rynku i po straganach, przy których Idrys targował się o żywnoœć. Przekupnie, głównie zaœ kobiety sudańskie i Murzynki, sprzedawały tu dżiuby, to jest białe płócienne chałaty ponaszywane w różnokolorowe płatki, gumę akacjowš, wydršżone tykwy, paciorki szklane, siarkę iwszelkiego rodzaju maty. Straganów z żywnoœciš było mało i naokół wszystkich cisnęły się tłumy. Mahdyœci kupowali po wygórowanych cenach przeważnie suszone paski mięsa z bydła domowego tudzież z bawołów, antylop i żyraf. Daktyli, fig, manioku i durry brakło zupełnie. Sprzedawano tylko gdzieniegdzie wodę z miodem dzikich pszczół i ziarna dochnu rozmoczone w odwarze z owoców tamaryndy. Idrys wpadł w rozpacz, pokazało się bowiem, że wobec cen targowych wyda wkrótce wszystkie otrzymane od Fatmy Smainowej pienišdze nażycie, a potem będzie musiał chyba żebrać.Nadzieję miał teraz tylko w Smainie i rzeczszczególna, że i Staœ liczył obecnie jedynie na pomoc Smaina. Po upływie godziny wrócił Nur-el-Tadhil od kalifa Abdullahiego. Widocznie spotkała go tam jakaœ niemiła przygoda, gdyż wrócił wzłym humorze. Toteż gdy Idrys zapytał go,czy nie dowiedział się czego o Smainie, odrzekł opryskliwie: - Głupcze, czy myœlisz, że kalif i ja nie mamy nie lepszego do roboty, jak szukać dla ciebie Smaina? - Więc co teraz ze mnš zrobisz? - Rób sobie, co chcesz. Przenocowałem cię w domu moim i udzieliłem ci kilku dobrych rad, a teraz nie chcę o tobie nic wiedzieć. - To dobrze, ale gdzie ja się na noc podzieję? - Wszystko mi jedno. I tak mówišc zabrał żołnierzy i poszedł. Idrys zaledwie go uprosił, żeby mu odesłał na rynek wielbłšdy i resztę karawany wraz z tymi Arabami, którzy przyłšczyli się do niej między Assuanem a Wadi-Halfa. Ludzie ci nadeszli dopiero w południe i następnie pokazało się, że wszyscy razem wzięci nie wiedzš, co majš poczšć. Dwaj Beduini jęli się kłócić z Idrysem i Gebhrem twierdzšc, że ci obiecywali im zgoła inne przyjęcie i że ich oszukali. Po długich sporach i naradach postanowili wreszcie zbudować na krańcu miasta szałasy z gałęzi i trzciny dochnu, by zapewnić sobie na noc schronienie, a resztę zdać na wolę opatrznoœci i - czekać.Po zbudowaniu szałasów, która to czynnoœćnie zabiera wcale Sudańczykom i Murzynomdłuższego czasu, udali się wszyscy prócz Chamisa, który miał sporzšdzić wieczerzę, na miejsce modłów publicznych. Łatwo im było trafić, gdyż dšżyły tam tłumy z całego Omdurmanu. Plac był obszerny, okolony płotem cierniowym, a w częœci glinianym parkanem, który poczęto niedawno lepić. W œrodku wznosiło się drewniane podwyższenie. Prorok wstępowałna nie wówczas, gdy chciał nauczać lud. Przed podwyższeniem rozesłano na ziemi skóry owcze dla Mahdiego, dla kalifów i znakomitych szeików. Po bokach pozatykanebyły choršgwie emirów, które łopotały na wietrze, mienišc się i grajšc wszelkimi barwami jak wielkie kwiaty. Cztery strony placu otaczały zbite szeregi derwiszów. Naokół widać było sterczšcy, nieprzeliczony las dzid, w które byli uzbrojeni wszyscy niemal wojownicy. Było to prawdziwe szczęœcie dla Idrysa i Gebhra oraz innych uczestników karawany, że poczytani za orszak jednego z emirów, mogli przedostać się do pierwszych rzędówzgromadzonego tłumu. Przybycie Mahdiego oznajmiły najprzód piękne i uroczyste dŸwięki umbai, lecz gdy ukazał się na placu, rozległy się przeraŸliwe głosy piszczałek, huk bębnów, grzechot kamieni potrzšsanych w pustych tykwach i œwistanie na słoniowych przednich zębach, co wszystko razem uczyniło piekielny hałas. Tłumy ogarnšł nieopisany zapał. Jedni rzucali się na kolana, inni wrzeszczelico sił: "O, zesłany od Boga! o, zwycięski! o, litoœciwy! o, łaskawy!" Trwało to dopóty, dopóki Mahdi nie wstšpił na kazalnicę. Wówczas zapadła cisza œmiertelna, on zaœ podniósł ręce, przyłożył wielkie palce do uszu i przez jakiœ czas modlił się. Dzieci nie stały daleko i mogły mu się dobrze przypatrzyć. Był to człowiek w œrednim wieku, dziwnie otyły, jakby rozpuchnięty, i prawie czarny. Staœ, który miał wzrok nadzwyczaj bystry, dostrzegł, że twarz jego była tatuowana. W jednym uchu nosił dużš obršczkę z koœci słoniowej. Przybrany był w białš dżiubę i białš krymkę na głowie, a nogi miał bose, gdyż wstępujšc na podwyższenie zrzucił czerwone ciżmy i zostawił je przy skórachowczych, na których miał się następnie modlić. W ubiorze jego nie było najmniejszego zbytku. Tylko chwilami wiatr przynosił od niego mocny zapach sandałowy,11 który wierni chciwie wcišgaliw nozdrza, przewracajšc przy tym z rozkoszy oczyma. W ogóle Staœ wyobrażał sobie inaczej strasznego proroka, grabieżcę i mordercę tylu tysięcy ludzi, i patrzšc teraz na tę tłustš twarz z łagodnym wejrzeniem, z załzawionymi oczyma i z uœmiechem jakby do ust przyrosłym, nie mógł po prostu wyjœć ze zdziwienia. Myœlał, że taki człowiek powinien nosić na ramionach głowę hieny lub krokodyla, a widział natomiast przed sobš pyzatš dynię, podobnš do rysunków przedstawiajšcych księżyc w pełni. Lecz prorok rozpoczšł naukę. Głęboki i dŸwięczny głos jego słychać było doskonale na całym placu, tak że każde słowo dochodziło do uszu wiernych. Mówił naprzód o karach, jakie Bóg wymierza tym,którzy nie słuchajš przepisów Mahdiego, lecz zatajajš łupy, upijajš się merisš, kradnš, oszczędzajš w bitwach nieprzyjaciół i palš tytuń. Z powodu tych zbrodni Allach zsyła na grzeszników głód i tę chorobę, która zmienia twarz w plaster miodu.12 Doczesne życie jest jak dziurawy bukłak na wodę. Bogactwo i rozkosze wsiškajš w piasek, który zasypuje zmarłych. Jedynie wiara jest jako krowa dajšca słodkie mleko. Ale raj otworzy się tylko dla zwycięzców. Kto zwycięża nieprzyjaciół, zdobywa sobie zbawienie. Ktoumiera za wiarę, zmartwychwstaje na wiecznoœć. Szczęœliwi, stokroć szczęœliwi ci, którzy już polegli!... - Chcemy umrzeć za wiarę! - odpowiedziałyjednym gromkim okrzykiem tłumy. I na chwilę wszczšł się znów piekielny hałas. Ozwały się głosy umbai i bębnów. Wojownicy uderzali mieczami o miecze i dzidami o dzidy. Zapał wojenny szerzył się jak płomień: Niektórzy wołali: "Wiara jest zwycięska!", inni: "Przez œmierć do raju!" Staœ zrozumiał teraz, dlaczego tym dzikim zastępom nie mogły się oprzeć wojska egipskie. Gdy uciszyło się nieco, prorok znów zabrałgłos. Opowiadał o widzeniach, jakie miewa,i- o posłannictwie, jakie od Boga otrzymał. Oto Allach kazał mu oczyœcić wiarę i rozszerzyć po całym œwiecie. Kto go nie uzna za Mahdiego, odkupiciela, ten skazany jest na zatracenie. Koniec œwiata już bliski,ale przedtem obowišzkiem wiernych jest podbić Egipt, Mekkę i wszystkie te krainy, w których za morzami żyjš poganie. Taka jest wola boża i nic nie zdoła jej zmienić. Dużo jeszcze krwi popłynie, wielu wojowników nie wróci do żon i dzieci, pod swe namioty, ale szczęœcia tych, którzy legnš, żaden język ludzki nie zdoła wysłowić. Po czym wycišgnšł ręce ku zgromadzonym itak skończył: - Więc oto ja, odkupiciel i sługa Boży, błogosławię wojnę œwiętš i was, wojownicy. Błogosławię wasze trudy, rany,œmierć, błogosławię zwycięstwo i płaczę zwami jak ojciec, który was umiłował... I rozpłakał się. Ryk i wrzawa rozległy się,gdy zstępował z kazalnicy. Płacz stał się powszechny. Na dole dwaj kalifowie, Abdullahi i Ali-uled-Helu, wzięli proroka pod ręce i wprowadzili na owcze skóry, na których klęknšł. Przez tę krótkš chwilę Idrys wypytywał goršczkowo Stasia, czy wœród emirów nie ma Smaina. - Nie! - odrzekł chłopiec, który na próżno szukał oczyma znajomej twarzy. - Nie widzę go nigdzie. Może poległ przy zdobyciuChartumu. Modlitwy trwały długo. Mahdi rzucał podczas nich rękoma i nogami jak pajac lub wznosił w zachwycie oczy powtarzajšc: "Oto on! oto on!", i słońce poczęło już chylić się ku zachodowi, gdy podniósł się i poszedł ku domowi. Dzieci mogły się teraz przekonać, jakš czciš otaczajš derwisze swego proroka, albowiem całe gromady ludzi rzuciły się w jego œlady i rozdrapywały ziemię w tych miejscach, których dotknęły jego stopy. Dochodziło przy tym do kłótni i bitew, a wierzono, że ziemia taka zabezpiecza zdrowych i uzdrawia chorych. Plac modlitwy opróżniał się z wolna. Idrys sam nie wiedział, co z sobš zrobić, i już chciał wraz z dziećmi i z całš czeredš wrócić na noc do szałasów i Chamisa, gdy niespodzianie stanšł przed nimi ten sam Grek, który rano dał po talarze i po garœci daktyli Stasiowi i Nel. - Mówiłem o was z Mahdim - rzekł po arabsku i prorok chce was widzieć. - Dzięki Allachowi i tobie, panie - zawołał Idrys. - Zali przy boku Mahdiego odnajdziemy i Smaina? - Smain jest w Faszodzie - odpowiedział Grek. Po czym zwrócił się w języku angielskim doStasia: - Być może, że prorok weŸmie was w opiekę, gdyż starałem się go na to namówić. Powiedziałem mu, że sława jego miłosierdzia rozejdzie się wówczas wœród wszystkich białych narodów. Tu dziejš się straszne rzeczy i bez jego opieki zginiecie niezawodnie z głodu, z niewygód, z chorób lub z ręki szaleńców. Ale musicie sobie go zjednać, a to zależy od ciebie. - Co mam czynić, panie? - zapytał Staœ. - Naprzód, gdy staniesz przed nim, rzuć się na kolana, a jeœli poda ci rękę, to jš ze czciš ucałuj i błagaj go, by was oboje wzišł pod swoje skrzydła. Tu Grek przerwał i zapytał: - Czy nikt z tych ludzi nie rozumie po angielsku? - Nie. Chamis został w szałasie, Idrys i Gebhr rozumiejš tylko kilka pojedynczych słów - a inni i tego nie. - To dobrze. Więc słuchaj dalej, albowiem trzeba wszystko przewidzieć. Otóż Mahdi zapyta cię prawdopodobnie, czy gotów jesteœ przyjšć jego wiarę. Odpowiedz na to natychmiast, że tak - i że na jego widok od pierwszego rzutu oka spłynęło na ciebie nieznane œwiatło łaski. Zapamiętaj sobie: "Nieznane œwiatło łaski!..." To mu pochlebi i zaliczy cię może do mulazemów, to jest doswych sług osobistych. Będziecie mieli wówczas dostatek i wszelkie wygody, któreuchroniš was od chorób... Gdybyœ postšpił inaczej, naraziłbyœ siebie, to małe biedactwo, a nawet i mnie, który chce waszego dobra. Rozumiesz? Staœ zacisnšł zęby i nie odrzekł nic, tylko twarz mu skrzepła i oczy zaœwieciły ponuro, co widzšc Grek tak mówił dalej: - Ja wiem, mój chłopcze, że to jest rzecz przykra. ale nie ma innej rady! Ci, którzy ocaleli po rzezi w Chartumie, wszyscy przyjęli naukę Mahdiego. Nie zgodziło się na to kilku katolików misjonarzy i kilka zakonnic, lecz to jest co innego. Koran zabrania mordować kapłanów, więc choć los ich jest straszny, nie grozi im przynajmniej œmierć. Natomiast dla œwieckich ludzi nie było innego ratunku. Powtarzam ci, że wszyscy przyjęli mahometanizm: Niemcy, Włosi; Koptowie, Anglicy, Grecy... ja sam... I tu, jakkolwiek Staœ upewniał go, że nikt w gromadzie nie rozumie po angielsku, zniżył jednakże głos: - Nie potrzebuję ci przy tym mówić, że to nie jest żadne zaparcie się wiary, żadna zdrada, żadne odstępstwo. W duszy każdy pozostał tym, czym był, i Bóg to widzi... Przed przemocš trzeba się ugišć, choćby pozornie... Obowišzkiem człowieka jest bronić życia, i byłoby szaleństwem, a nawet grzechem narażać je - dla czego? Dlapozorów, dla kilku słów, których jednoczeœnie możesz się w duszy zaprzeć? A ty pamiętaj, że masz w ręku życie nie tylko swoje, ale i życie swojej małej towarzyszki, którym nie wolno ci rozporzšdzać. Oczywiœcie!... Mogę ci zaręczyć, że jeœli Bóg wybawi cię kiedy z tych ršk, to ani sam sobie nie będziesz miał nic do zarzucenia, ani nikt nie będzie ci robił zarzutów - tak samo jak i nam wszystkim. Grek mówišc w ten sposób oszukiwał może własne sumienie, ale oszukało go także i milczenie Stasia, w końcu bowiem poczytał je za przestrach. Postanowił więc dodać chłopcu otuchy. - Oto domy Mahdiego - rzekł. - Woli on mieszkać w tych drewnianych budach w Omdurmanie niż w Chartumie, chociaż tam mógłby zajšć pałac Gordona. No, œmiało! Nie trać głowy! Na pytania odpowiadaj rezolutnie. Oni ceniš tu odwagę. Nie myœl też, że Mahdi ryknie zaraz na ciebie jak lew. Nie! On uœmiecha się zawsze - nawet wtedy, kiedy nie zamyœla nic dobrego. I to rzekłszy poczšł wołać na gromady stojšce przed domem, by rozstšpiły się przed "goœćmi" proroka. Rozdział 18 Gdy weszli do izby, Mahdi leżał na miękkim tapczanie, otoczony przez żony, z których dwie wachlowały go wielkimi strusimi piórami, inne dwie drapały mu lekko podeszwy u nóg. Prócz żon byli obecni tylko:kalif Abdullahi i kalif Szeryf, gdyż trzeci, Ali-uled-Helu, wyprawiał w tym czasie wojska na północ, a mianowicie do BerberuiAbu-Hammed, które już przedtem zostały zdobyte przez derwiszów. Na widok wchodzšcych prorok odsunšł żony i siadł na tapczanie. Idrys, Gebhr i dwaj Beduini padli na twarze, a potem uklękli ze skrzyżowanymi na piersiach rękoma. Grek skinšł na Stasia, by uczynił to samo, ale chłopiec udajšc, że tego nie widzi, skłonił się tylko i pozostał wyprostowany. Twarz mu zbladła, ale oczy œwieciły mocno i z całej jego postawy i podniesionej hardo do góry głowy, z zaciœniętych ust, łatwo byłopoznać, że coœ przeważyło się w nim, że niepewnoœć i obawa przeszły, że powzišł jakieœ nieugięte postanowienie, od którego za nic nie odstšpi. Grek zrozumiał to ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPP‹cQŰňcRÍŇ bSŸ+­c€TL:$#widocznie, gdyż wielki niepokój odbił się w jego rysach. Mahdi objšł oboje dzieci przelotnym spojrzeniem, rozjaœnił swš tłustš twarz zwykłym uœmiechem, po czymzwrócił się naprzód do Idrysa i Gebhra. - Przybyliœcie z dalekiej północy - rzekł. Idrys uderzył czołem o ziemię. - Tak jest, o Mahdi! Należymy do pokolenia Dangalów, przeto porzuciliœmy nasze domy w Fajumie, aby klęknšć u twoich błogosławionych stóp. - Widziałem was w pustyni. Straszna to droga, ale posłałem anioła, który was strzegł i ochraniał od œmierci z ręki niewiernych. Wyœcie go nie widzieli, ale on czuwał nad wami. - Dzięki ci, odkupicielu. - I przywieŸliœcie Smainowi te dzieci, aby je zamienił na własne, które Turcy uwięziliwraz z Fatmš w Port-Saidzie. - Tobie chcieliœmy służyć. - Kto mnie służy, służy własnemu zbawieniu, więc otworzyliœcie sobie drogę do raju. Fatma jest mojš krewnš... Ale zaprawdę mówię wam, że gdy podbiję cały Egipt, wówczas krewna moja i jej potomstwo odzyskajš i tak wolnoœć. - A więc uczyń z tymi dziećmi, co chcesz, błogosławiony!... Mahdi przymknšł powieki, potem je otworzył, uœmiechnšł się dobrotliwie i skinšł na Stasia: - Zbliż się tu, chłopcze. Staœ postšpił kilka kroków energicznym, jakby żołnierskim chodem, skłonił się po raz drugi, potem wyprężył się jak struna i patrzšc wprost w oczy Mahdiego czekał. - Czy radzi jesteœcie, że przyjechaliœcie do mnie? - zapytał Mahdi. - Nie, proroku. Zostaliœmy porwani mimo naszej woli od naszych ojców. Prosta ta odpowiedŸ uczyniła pewne wrażenie i na przywykłym do pochlebstw władcy, i na obecnych. Kalif Abdullahi zmarszczył brwi. Grek przygryzł wšsy i poczšł wyłamywać sobie palce, Mahdi jednakże nie przestał się uœmiechać. - Ale - rzekł - jesteœcie za to u Ÿródła prawdy. Czy chcesz napić się z tego Ÿródła? Nastała chwila milczenia, więc Mahdi sšdzšc, że chłopiec nie zrozumiał pytania, powtórzył je wyraŸniej: - Czy chcesz przyjšć mojš naukę? Na to Staœ rękš, którš trzymał przy piersiach, zrobił nieznacznie znak krzyża œwiętego, jakby z tonšcego okrętu miał skoczyć w odmęt wodny. - Proroku - rzekł - twojej nauki nie znam, więc gdybym jš przyjšł, uczyniłbym to tylko ze strachu jak tchórz i człowiek podły. A czyż zależy ci na tym, by wiarę twojš wyznawali tchórze i ludzie podli? I tak mówišc patrzył wcišż wprost w oczyMahdiego. Uczyniła się taka cisza, że słychać było brzęczenie much. Lecz stała się zarazem rzecz nadzwyczajna. Oto Mahdizmieszał się i na razie nie umiał znaleŸć odpowiedzi. Uœmiech zniknšł mu z twarzy, na której odbiło się zakłopotanie i niechęć. Wycišgnšwszy rękę wzišł tykwę napełnionšwodš z miodem i poczšł pić, ale widocznie dlatego tylko, by zyskać na czasie i pokryć zmieszanie. A dzielny chłopak, nieodrodny potomek obrońców chrzeœcijaństwa, prawa krew zwycięzców spod Chocimia i Wiednia, stał zpodniesionš głowš czekajšc wyroku. Na wychudłych, opalonych przez pustynny wicher policzkach wykwitły mu jasne rumieńce, oczy rozbłysły, a ciałem wstrzšsnšł dreszcz zapału. "Oto - mówił sobie - wszyscy inni przyjęli jego naukę, a jam nie zaparł się wiary ni duszy". I lęk przed tym, co mogło i miało nastšpić, przytaił mu się w tej chwili w sercu, a natomiast zalała je radoœć i duma. A tymczasem Mahdi postawił tykwę i zapytał: - Więc odrzucasz mojš naukę? - Jestem chrzeœcijaninem jak mój ojciec... ........................................................................... - Kto zamyka uszy na głos boży - rzekł z wolna, zmienionym głosem Mahdi - jest tylko drzewem na opał. Na to - znany ze srogoœci i okrucieństwa kalif Abdullahi zabłysnšł swymi białymi zębami jak dziki zwierz i ozwał się: - Zuchwała jest mowa tego chłopca, przetoukarz go, panie, lub pozwól, abym ukarał go ja. "Stało się!" - pomyœlał Staœ. Lecz Mahdi pragnšł zawsze, by sława jegomiłosierdzia rozchodziła się nie tylko między derwiszami, ale i w całym œwiecie, pomyœlał więc, że wyrok zbyt surowy, zwłaszcza na małego jeszcze chłopca, mógłby zaszkodzić tej sławie. Przez chwilę przesuwał paciorki różańca i myœlał, a następnie rzekł: - Nie. Te dzieci porwano dla Smaina, więc choć ja w żadne układy z niewiernymi wchodzić nie będę, trzeba odesłać je Smainowi. Taka jest wola moja. - Stanie się wedle niej - odpowiedział kalif. Lecz Mahdi wskazał mu Idrysa, Gebhra i Beduinów: - Tych ludzi nagródŸ ode mnie, o Abdullahi, albowiem wielkš i niebezpiecznš odbyli podróż, aby służyć Bogu i mnie. Po czym skinšł na znak, że posłuchanie skończone, a zarazem rozkazał Grekowi, by wyszedł także. Ów, gdy znalazł się znowu w ciemnoœciach na placu modlitw, schwycił za ramię Stasia i poczšł nim potrzšsać z gniewem i rozpaczš. - Przeklęty! zgubiłeœ to dziecko niewinne - mówił wskazujšc na Nel - zgubiłeœ siebie, a może i mnie. - Nie moglem inaczej - odpowiedział Staœ. - Nie mogłeœ! Wiedz, że skazani jesteœcie na drugš podróż stokroć gorszš od pierwszej. I to jest œmierć - rozumiesz? WFaszodzie febra zabije was w cišgu tygodnia. Mahdi wie, dlaczego wysyła was do Smaina. - W Omdurmanie pomarlibyœmy także. - Nieprawda! Nie pomarlibyœcie w domu Mahdiego, w dostatku i wygodach. A on gotów był wzišć was pod swoje skrzydła. Wiem, że był gotów. Odpłaciłeœ się także dobrze i mnie za to, żem się za was wstawiał. Ale róbcie teraz, co chcecie! Abdullahi wysyła pocztę wielbłšdziš za tydzień do Faszody, a przez ten tydzień róbcie, co chcecie! Nie zobaczycie mnie więcej!... I to powiedziawszy odszedł, ale po chwili znów wrócił. Był wielomówny jak wszyscy Grecy i potrzebował się wygadać. Chciał wylać żółć, która się w nim zebrała, na głowę Stasia. Nie był okrutny i nie miał złego serca, pragnšł jednakże, by chłopieczrozumiał jeszcze dokładniej okropnš odpowiedzialnoœć, jakš wzišł na siebie nie posłuchawszy jego rad i przestróg. - Kto by ci zabronił zostać w duszy chrzeœcijaninem? - mówił. - Myœlisz, że ja nim nie jestem? Ale nie jestem głupcem. Tyœ zaœ wolał się popisać ze swym fałszywym bohaterstwem. Oddawałem dotšd wielkie usługi białym jeńcom, a teraz nie będę mógł ich oddawać, bo Mahdi zagniewał się i na mnie. Wszyscy poginš. A twoja mała towarzyszka niedoli na pewno! Zabiłeœ jš! W Faszodzie doroœli nawet Europejczycy ginš z febry jak muchy, a cóżdopiero takie dziecko. A jeœli każš wam iœć piechotš przy koniach i wielbłšdach, to ona padnie pierwszego dnia. To tyœ tego narobił.Cieszże się teraz... ty chrzeœcijaninie! I oddalił się, a oni skręcili z placu modlitwyprzez ciemne uliczki ku szałasom. Szli długo, gdyż miasto było rozcišgnięte na ogromnej przestrzeni. Nel, zbiedzona przeztrudy, głód, bojaŸń i okropne wrażenia całego dnia, poczęła ustawać. Idrys i Gebhr napędzali jš, by szła prędzej. Lecz po pewnym czasie nogi omdlały zupełnie pod niš. Wtedy Staœ wzišł jš bez namysłu na ręce i niósł. Po drodze chciał do niej mówić, chciał œlę usprawiedliwić przed niš,że nie mógł inaczej postšpić, ale myœli zdrętwiały i jakby obumarły mu w głowie, tak że powtarzał tylko w kółko: "Nel! Nel! Nel!" - i tulił jš do siebie nie mogšc nic więcej powiedzieć. Po kilkudziesięciu krokach Nel usnęła mu z wyczerpania na ręku, więc szedł w milczeniu wœród ciszy uœpionych uliczek przerywanej tylko rozmowš Idrysa i Gebhra. A ich serca przepełniała radoœć, co było rzeczš pomyœlnš dla Stasia, inaczej bowiemmoże by znowu chcieli ukarać go za zuchwałe odpowiedzi Mahdiemu. Byli jednak tak zajęci tym, co ich spotkało, że nie mogli myœleć o czym innym. - Czułem się chory - mówił Idrys - ale widok proroka uzdrowił mnie. - Jest on jak palma na pustyni i jako zimna woda w dzień upalny, a słowa jego sš jakodojrzałe daktyle - odpowiedział Gebhr. - Kłamał Nur-el-Tadhil mówišc, że on nie dopuœci nas przed swe oblicze. Dopuœcił, pobłogosławił i kazał nas obdarzyć Abdullahiemu. - Który obdarzy nas hojnie, albowiem wola Mahdiego jest œwięta. - Bismillach! Niechaj tak będzie, jak mówisz! - ozwał się jeden z Beduinów. A Gebhr poczšł marzyć o całych stadach wielbłšdów, bydła rogatego, koni i o workach pełnych piastrów. Z tych marzeń rozbudził go Idrys, który wskazawszy na Stasia niosšcego uœpionš Nel zapytał: - A co uczynimy z tym szerszeniem i z tš muchš? - Ha! Smain powinien wynagrodzić nas za nich osobno. - Skoro prorok mówi, że na żadne układy zniewiernymi nie pozwoli, to Smainowi nic już na nich nie zależy. - W takim razie żałuję, że nie dostali się wręce kalifa, który byłby nauczył tego szczeniaka, co to jest szczekać przeciw prawdzie i bożemu wybrańcowi. - Mahdi jest miłosierny - odpowiedział Idrys. Po czym zastanowił się przez chwilę i rzekł: - Jednakże Smain majšc oboje w ręku będzie pewien, że ani Turcy, ani Anglicy nie zabijš jego dzieci i Fatmy. - Więc może nas wynagrodzi? - Tak. Niech ich poczta Abdullahiego zabierze sobie do Faszody. Nam spadnie ciężar z głowy. A gdy Smain tu powróci, upomnimy się u niego o zapłatę. - Mówisz zatem, że pozostaniemy w Omdurmanie? - Allach! Nie doœć ci drogi z Fajumu do Chartumu? Przyszedł czas na odpoczynek. Szałasy były już niedaleko. Staœ jednak zwolnił kroku, bo i jego siły poczęły się wyczerpywać. Nel, jakkolwiek lekka, cišżyła mu coraz bardziej. Sudańczycy, którym pilno było do snu, krzyczeli na niego, by poœpieszał, a następnie popędzali go bijšc kułakami po głowie. Gebhr ukłuł go nawet boleœnie nożem w łopatkę. Chłopak znosił to wszystko w milczeniu, ochraniajšc przede wszystkim swš małš siostrzyczkę, i dopiero gdy jeden z Beduinów pchnšł go tak, że o mało nie upadł, rzekł im przez zaciœnięte zęby: - Mamy żywi dojechać do Faszody. I słowa te powstrzymały Arabów, albowiem bali się przestšpić rozkazu Mahdiego. Jeszcze skuteczniej powstrzymało ich jednak to, że Idrys dostał nagle zawrotu głowy tak silnego, żemusiał wesprzeć się na ramieniu Gebhra. Pochwili zawrót przeszedł, ale Sudańczyk przestraszył się i rzekł: - Allach! coœ ze mnš niedobrze. Czy nie chwyta mnie jaka choroba? - Widziałeœ Mahdiego, więc nie zachorujesz- odpowiedział Gebhr. Doszli wreszcie do szałasów. Staœ, gonišc resztkami sił, oddał uœpionš Nel w ręce starej Dinah, która, lubo także niezdrowa, wymoœciła jednak dla swej panienki doœć wygodne posłanie. Sudańczycy i Beduini połknšwszy po kilka pasków surowego mięsa rzucili się jak kloce na wojłoki. Stasiowi nie dano nic do jedzenia - tylko stara Dinah wsunęła mu w rękę garœć rozmoczonej durry, której pewnš iloœć wykradła wielbłšdom. Ale jemu nie było anido snu, ani do jedzenia. Brzemię bowiem, które zacišżyło na jego ramionach, było istotnie zbyt ciężkie. Czuł oto, że odrzuciwszy łaskę Mahdiego, za którš trzeba było zapłacić zaparciem się wiary i duszy, postšpił, jak był powinien, czuł, że ojciec byłby z jego postępku dumny i uszczęœliwiony, a jednoczeœnie myœlał, że zgubił Nel, towarzyszkę niedoli,małš ukochanš siostrzyczkę, za którš byłby chętnie oddał ostatniš kroplę krwi. Więc gdy wszyscy posnęli, porwał go ogromny płacz - i leżšc na kawałku wojłoku płakał długo jak dziecko, którym ostatecznie był jeszcze. Rozdział 19 Odwiedziny u Mahdiego i rozmowa z nim widocznie nie uzdrowiły Idrysa, gdyż w nocy jeszcze zachorzał ciężko, rano był już nieprzytomny. Chamis, Gebhr i dwaj Beduini zostali wezwani do kalifa, który trzymał ich kilka godzin i wychwalał ich odwagę. Ale wrócili w najgorszych humorach i ze złoœciš w duszy, spodziewalisię bowiem Bóg wie jakich nagród, a tymczasem Abdullahi dał na każdego po funcie egipskim i po koniu. Beduini rozpoczęli kłótnię z Gebhrem, w której o mało nie przyszło do bitki, w końcu oœwiadczyli, że pojadš wraz z pocztšwielbłšdziš do Faszody, by upomnieć się u Smaina o zapłatę. Przyłšczył się do nich Chamis, który spodziewał się, że protekcjaSmaina więcej mu przyniesie korzyœci niż pobyt w Omdurmanie. Dla dzieci rozpoczšł się tydzień głodu i nędzy, gdyż Gebhr ani myœlał ich żywić. Naszczęœcie Staœ posiadał dwa talary z MarišTeresš, które dostał od Greka, poszedł więc na miasto kupić daktylów i ryżu. Sudańczycy nie sprzeciwiali się wcale tej wycieczce wiedzšc, że z Omdurmanu nie można już uciec i że w żadnym razie nie opuœciłby małej bint. Nie obyło się jednak bez przygód, albowiem widok chłopca w europejskim ubraniu kupujšcego na rynku żywnoœć œcišgnšł znowu gromady półdzikich derwiszów, które przyjmowały go œmiechem i wyciem. Na szczęœcie wielu widziało, że wczoraj był u Mahdiego, i ci wstrzymywali tych, którzy chcieli się na niego porwać. Tylko dzieci rzucały nań piaskiem i kamieniami, ale on na to wcale nie zważał. Na rynku ceny były wygórowane. Daktylów nie mógł Staœ dostać zupełnie, a znacznš częœć ryżu odebrał mu "dla chorego brata"Gebhr. Chłopiec opierał się temu z całej siły, wskutek czego skończyło się na szarpaninie i bitwie, z których oczywiœcie słabszy wyszedł z mnóstwem sińców i guzów. Okazało się przy tym i okrucieństwo Chamisa. Okazywał on przywišzanie tylko do Saby i karmił go surowym mięsem. Natomiast na nędzę dzieci, które znał przecie od dawna i którezawsze były dla niego dobre, patrzył z największš obojętnoœciš, a gdy Staœ zwrócił się do niego z proœbš, by przynajmniej Nel udzielał trochę pokarmu, odpowiedział œmiejšc się: - IdŸ żebrać. I doszło na koniec do tego, że Staœ w następnych kilku dniach, chcšc ratować Nelod głodowej œmierci - żebrał. Nie zawsze było to bezskuteczne. Czasem jakiœ dawny żołnierz lub oficer egipskiego chedywa dał mu parę piastrów lub kilka fig suszonych i obiecał wspomóc go jeszcze nazajutrz. Raztrafił na misjonarza i siostrę miłosierdzia,którzy wysłuchawszy jego historii zapłakali nad losem obojga dzieci - i lubo sami wycieńczeni głodem, podzielili się z nim wszystkim, co mieli. Obiecali mu też odwiedzić ich w szałasach i nazajutrz przyszli rzeczywiœcie w nadziei, że może uda się im zabrać dzieci, aż do czasu wyruszenia pocztš, do siebie. Ale Gebhr z Chamisem przepędzili ich korbaczami. Nazajutrz Staœ spotkał ich jednak znowu i dostał od nich miarkę ryżu oraz dwa proszki chininy, które misjonarz polecił muzachować jak najstaranniej, w przewidywaniu, że w Faszodzie niechybnie czeka ich oboje febra. - Pojedziecie teraz - mówił - wzdłuż rozlewisk Białego Nilu, czyli wœród tak zwanych suddów. Rzeka nie mogšc płynšć swobodnie przez zatory utworzone z roœlin i z liœci, które pršd wody znosi i osadza w płytszych miejscach, tworzy tam obszerne i zaraŸliwe błota, wœród których febra nie oszczędza nawet Murzynów. Strzeżcie się szczególniej noclegów bez ognia, na gołej ziemi. - My byœmy już chcieli umrzeć - odpowiedział prawie z jękiem Staœ. Na to misjonarz podniósł swš wynędzniałš twarz i przez chwilę modlił się, po czym przeżegnał chłopca i rzekł: - Ufaj w Bogu. Nie wyparłeœ się Go, więc miłosierdzie Jego i opieka będzie nad tobš. Staœ próbował nie tylko żebrać, ale i pracować. Widzšc pewnego dnia gromady ludzi pracujšce na placu modlitwy, przyłšczył się do nich i jšł nosić glinę na parkan, którym plac miał być otoczony. Œmiano się z niego i potršcano go, ale pod wieczór stary szeik pilnujšcy robót dał mu dwanaœcie daktylów. Staœ rad był z tej zapłaty niezmiernie, daktyle bowiem stanowiły obok ryżu jedyny zdrowy pokarmdla Nel, a było o nie coraz trudniej w Omdurmanie. Przyniósł je więc z dumš małej siostrzyczce, której oddawał wszystko, comógł dostać, sam żywišc się od tygodnia prawie wyłšcznie durrš wykradanš wielbłšdom. Nel ucieszyła się bardzo na widok ulubionych owoców, ale chciała, żebysię z niš podzielił. Więc wspišwszy się na paluszki położyła mu ręce na ramionach i zadarłszy główkę poczęła patrzeć mu w oczy i prosić: - Staœ! zjedz połowę, zjedz! A on na to odrzekł: - Jadłem już, jadłem! O, taki jestem syty! Uœmiechnšł się, ale zaraz poczšł przygryzać wargi, by się nie rozpłakać, gdyż był po prostu głodny. Obiecywał sobie, że nazajutrz pójdzie znów na zarobek. Tymczasem stało się inaczej. Ranoprzyszedł mulazem od Abdullahiego z oznajmieniem, że poczta wielbłšdzia wychodzi na noc do Faszody, i z rozkazem kalifa, by Idrys, Gebhr, Chamis i dwaj Beduini gotowali się wraz z dziećmi do to ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żUPĂcV-%W@Ęc€X #†cY2Ú Vdrogi. Gebhra zdumiał i oburzył ten rozkaz,więc oœwiadczył, że nie pojedzie, gdyż bratjego chory i nie ma go kto pilnować, a gdyby nawet był zdrów, to i tak obaj postanowili pozostać w Omdurmanie. Lecz mulazem odpowiedział: - Mahdi ma jednš tylko wolę, a Abdullahi, jego kalif a mój pan, nie zmienia nigdy rozkazów. Brata twego będzie pilnował niewolnik, ty zaœ pojedziesz do Faszody. - Więc pójdę i oznajmię mu, że nie pojadę. - Do kalifa wchodzš tylko ci, których on sam chce widzieć. A jeœli gwałtem wedrzesz się do niego bez pozwolenia, wyprowadzš cię - na szubienicę. - Allach akbar! to powiedz mi wyraŸnie, że jestem niewolnikiem. - Milcz i słuchaj rozkazów! - odpowiedział mulazem. Sudańczyk widział w Omdurmanie szubienice łamišce się pod ciężarem wisielców, które co dzień z wyroków srogiego Abdullahiego ubierano w nowe ciała - i zlškł się. To, co mu powiedział mulazem, że Mahdi ma tylko jednš wolę, a Abdullahi raz tylko rozkazuje - powtarzali wszyscy derwisze. Nie było więc rady - i trzeba było jechać. "Nie zobaczę już więcej Idrysa!" - myœlał Gebhr. I w jego tygrysim sercu taiło się jednak jakieœ przywišzanie do starszego brata, gdyż na myœl, że musi go opuœcić w chorobie, ogarnęła go rozpacz. Próżno Chamis i Beduini przekładali mu, że może wFaszodzie będzie lepiej niż w Omdurmanie i że Smain prawdopodobnie wynagrodzi ich hojniej, niż to uczynił kalif. Żadne słowa nie mogły złagodzić żalu i złoœci Gebhra, która to złoœć odbiła się przeważnie na Stasiu. Był to dla chłopca prawdziwie męczeński dzień. Nie pozwolono mu pójœć na rynek, więc nie mógł nic zarobić ani uprosić, a musiał pracować jak niewolnik przy jukach,które przygotowywano do podróży, co przychodziło mu tym trudniej, że z głodu i zmęczenia osłabł bardzo. Był już pewien, że w drodze umrze, jeœli nie pod korbaczem Gebhra, to z wycieńczenia. Na szczęœcie Grek, który miał dobre serce, przyszedł przed wieczorem odwiedzić dzieci i pożegnać, a zarazem opatrzyć je na drogę. Przyniósł im także kilka proszków chininy, a oprócz tego trochę paciorków szklanych i trochę żywnoœci. Przede wszystkim jednak, dowiedziawszy się o chorobie Idrysa, zwrócił się do Gebhra oraz Chamisa i Beduinów. - Wiedzcie - rzekł im - że przychodzę tu z rozkazu Mahdiego. A gdy słyszšc to uderzyli czołem, tak mówił dalej: - Macie w drodze żywić dzieci i obchodzić się z nimi dobrze. Majš one zdać sprawę z waszego postępowania Smainowi. Smain zaœ napisze o tym do proroka. Jeœli przyjdzie tuna was jakakolwiek skarga, następna poczta przywiezie wam wyrok œmierci. Nowy pokłon był jedynš odpowiedziš na te słowa, przy czym Gebhr i Chamis mieli minypsów, którym nałożono kaganiec. Grek zaœ kazał im pójœć precz, po czym tak odezwał się po angielsku do dzieci: - Zmyœliłem to wszystko, gdyż Mahdi nie wydał co do was żadnych nowych rozkazów. Ale ponieważ powiedział, że macie jechać do Faszody, więc trzeba, żebyœcie mogli do niej żywi dojechać. Liczę też i na to, że żaden z tych ludzi nie zobaczy już przed wyjazdem ani Mahdiego, ani kalifa. Po czym do Stasia: - Miałem do ciebie, chłopcze, urazę i mam jš jeszcze. Czy wiesz, że omal mnie nie zgubiłeœ? Mahdi obraził się i na mnie i żebyuzyskać jego przebaczenie, musiałem znacznš częœć majštku oddać Abdullahiemu, a i to jeszcze nie wiem, czy uratowałem się na długo. W każdym razie nie będę mógłpomagać jeńcom tak, jak pomagałem dotychczas. Ale mi was żal, a zwłaszcza (i tu ukazał na Nel) jej... Mam córkę w tym samym wieku... którš kocham więcej niż własne życie... Dla niej uczyniłem wszystkoto, com uczynił... Chrystus będzie mnie za to sšdził... Nosi ona dotychczas pod sukniš na piersiach srebrny krzyżyk... Na imię jej tak jak tobie, moja mała. Gdyby nie ona, wolałbym i ja umrzeć niż żyć w tym piekle.I wzruszył się. Przez chwilę zamilkł, na koniec potarł rękš czoło i poczšł mówić o czym innym: - Mahdi wysyła was do Faszody w tej myœli, że tam pomrzecie. W ten sposób zemœci się na was za twój, chłopcze, opór,który go dotknšł głęboko, a nie straci sławy "miłosiernego". Taki on zawsze... Alekto wie, komu pierwej œmierć przeznaczona! Abdullahi poddał mu myœl, żeby tym psom, którzy was porwali, kazał jechać z wami. Marnie ich wynagrodził, a teraz boi się, żeby się to nie rozgłosiło. Obaj z prorokiem wolš przy tym, by ci ludzie nie opowiadali, że w Egipcie sš jeszcze wojska, armaty, pienišdze i Anglicy... Ciężka to będzie droga i daleka. Pojedziecie krajem pustym i niezdrowym, więc pilnujcie jak oka w głowie tych proszków, które wam dałem. - Przykaż, panie, jeszcze raz Gebhrowi, by nie ważył się głodzić i bić Nel - rzekł Staœ. - Nie bójcie się. Poleciłem was staremu szeikowi, który wiezie pocztę. To mój dawny znajomy. Dałem mu zegarek i tym zjednałem dla was jego opiekę. Tak mówišc poczšł się żegnać. Wzišwszy Nel na ręce przycisnšł jš do piersi i powtórzył: - Niech Bóg błogosławi cię, moje dziecko!...Tymczasem słońce zaszło i uczyniła się noc gwiaŸdzista. W ciemnoœci ozwało się parskanie koni i stękanie obładowanych wielbłšdów. Rozdział 20 Stary szeik Hatim dotrzymał wiernie obietnicy danej Grekowi i opiekował się dziećmi starannie. Droga w górę Białego Nilu była ciężka. Jechali przez Ketainę, Ed-Ducim i Kanę, po czym minęli Abbę, lesistš wyspę nilowš, na której przed wojnš mieszkał w wypróchniałym drzewie Mahdi jako derwisz-pustelnik. Karawana często musiała okršżać obszerne, poroœnięte papirusem rozlewiska, czyli tak zwane suddy, od których powiew przynosił zatrutš woń rozkładajšcych się liœci, naniesionych pršdem wody. Angielscy inżynierowie poprzecinali byli w swoim czasie te zapory13 i statki parowe mogły wówczas chodzić z Chartamu do Faszody i dalej. Obecnie jednak rzeka zatkała się znowu i nie mogšc płynšć swobodnie, rozlewała na obie strony. Okolica po prawym i lewym brzegu pokryta była wysokš dżunglš, wœród której wznosiły siękopce termitów i pojedyncze olbrzymie drzewa; gdzieniegdzie lasy dochodziły aż dorzeki. Na suchszych miejscach rosły gaje akacji. Przez pierwsze tygodnie spotykali osady i miasteczka arabskie złożone z domów o dziwnych baniastych dachach uwitych ze słomy dochnu, lecz za Abbš, od osady Goz-Abu-Guma, wjechali w kraj czarnych. Był on jednak zupełnie pusty, gdyż derwisze wygarnęli prawie do szczętumiejscowš murzyńskš ludnoœć i sprzedawalijš na targach Chartumu, Omdurmanu, Dary, Faszeru, El-Obeidu i innych miast sudańskich, darfurskich i kordofańskich. Tych mieszkańców, którzy zdołali się ukryćprzed niewolš w gšszczach, w lasach, wyniszczył głód i ospa, która rozpanoszyła się z niebywałš siłš wzdłuż Białego i Niebieskiego Nilu. Sami derwisze mówili, że wymierały na niš "całe narody".Dawne plantacje sorga, manioku i bananów pokryła dżungla. Tylko zwierz dziki, nie œcigany przez nikogo, rozmnożył się obficie. Nieraz pod zorzš wieczornš dzieci widziały z dala gromady słoni, podobne do ruchomych skał, dšżšce powolnym krokiem do znanych sobie wodopojów. Na widok ich Hatim, dawny handlarz koœciš słoniowš, cmokał, wzdychał i tak w zaufaniu mówił do Stasia: - Maszallach! - ile tu bogactwa! Ale teraz nie warto polować, bo Mahdi zabronił kupcom egipskim przyjeżdżać do Chartumu inie ma komu sprzedawać kłów, chyba emirom na umbaje. Prócz słoni spotykano także i żyrafy, któreujrzawszy karawanę uciekały poœpiesznie ciężkim kłusem, kiwajšc długimi szyjami, jakby były kulawe. Za Goz-Abu-Guma pojawimy się coraz częœciej bawoły i całe stada antylop. Ludzie z karawany, gdy im brakło œwieżego mięsa, polowali na nie - wszelako prawie zawsze bezskutecznie, albowiem czujne i chybkie zwierzęta nie dawały się podejœć ani otoczyć. Żywnoœci w ogóle było skšpo, gdyż z powodu wyludnienia kraju nie można było dostać ani prosa, ani bananów, ani ryb, których w dawnych czasach dostarczali karawanom Murzyni z pokoleń Szylluk i Dinka, wymieniajšc je chętnie za paciorki szklane i drut mosiężny. Hatim nie dał jednak dzieciom mrzeć głodem, a co więcej, trzymał krótko Gebhra i gdy ów raz na noclegu uderzył Stasia przy zdejmowaniu siodeł z wielbłšdów, kazał gorozcišgnšć na ziemi i wyliczyć mu po trzydzieœci razów w każdš piętę bambusem.Okrutny Sudańczyk przez dwa dni mógł chodzić tylko na palcach i przeklinał chwilę,w której opuœcił Fajum, i mœcił się na młodym, darowanym sobie niewolniku, imieniem Kali. Staœ z poczštku prawie rad był, że opuœcilizapowietrzony Omdurman i że widzi kraje, o których marzył zawsze. Jego silny organizm wytrzymywał dotychczas doskonale trudy podróży, a obfitsze pożywienie wróciło mu energię. Nieraz znów w czasie drogi i na postojach szeptałdo ucha siostrzyczce, że uciec można i znad Białego Nilu i że wcale nie zaniechał tego zamiaru. Lecz niepokoiło go jej zdrowie. Po trzech tygodniach od dnia wyjazdu z Omdurmanu Nel nie zapadła wprawdzie jeszcze na febrę, ale twarz jej schudła i zamiast opalić się, stawała się coraz przezroczystsza, a jej małe ršczki wyglšdały jakby ulepione z wosku. Nie brakło jej starań ani nawet takich wygód, jakie Staœ i Dinah mogli jej przy pomocy Hatima zapewnić, ale brakło zdrowego powietrza pustyni. Wilgotny i upalny klimat w połšczeniu z trudami drogi podkopywał coraz bardziej siły wštłego dziecka. Staœ poczšwszy od Goz-Abu-Guma dawał jejcodziennie po pół proszka chininy i martwiłsię okropnie na myœl, że nie starczy mu na długo tego lekarstwa, którego nigdzie nie będzie można póŸniej dostać. Ale na to nie było rady, należało bowiem przede wszystkim zapobiegać febrze. Chwilami brała go rozpacz. Łudził się tylko nadziejš,że Smain, jeœli zechce wymienić ich oboje na własne dzieci, to musi wyszukać dla nich jakiejœ zdrowszej niż Faszoda okolicy. Lecz nieszczęœcie zdawało się cišgle œcigaćswe ofiary. Na dzień przed przybyciem do Faszody Dinah, która jeszcze w Omdurmanieczuła się słabš, zemdlała nagle przy rozwišzywaniu tobołka z rzeczami Nel zabranymi z Fajumu i spadła z wielbłšda. Staœ i Chamis docucili się jej z największš trudnoœciš. Nie odzyskała jednak przytomnoœci, a raczej odzyskała jš dopiero wieczorem, po to tylko, by pożegnać ze łzami swš ukochanš panienkę iumrzeć. Gebhr chciał koniecznie obcišć jej po œmierci uszy, aby pokazać je Smainowi na dowód, że skończyła w drodze, i zażšdać osobnej i za jej porwanie zapłaty. Tak czyniono zmarłym w czasie podróży niewolnikom. Ale Hatim, na proœbę Stasia i Nel, nie zgodził się na to, więc pochowano jš uczciwie, a mogiłę jej zabezpieczono przed hienami za pomocš kamieni i cierni. Dzieci uczuły się jeszcze samotniejsze, straciły w niej bowiem jedynš bliskš i przywišzanš duszę. Był to szczególnie okrutny cios dla Nel, toteż Staœ na próżno starał się jš utulić przez całš noc i dzień następny. Nadszedł szósty dzień podróży. Nazajutrz w południe karawana dotarła do Faszody, ale znalazła tylko zgliszcza. Mahdyœci biwakowali pod gołym niebem lub w skleconych naprędce szałasach z trawy i gałęzi. Trzy dni temu osada zgorzała była całkowicie. Pozostały jedynie osmalone dymem œciany glinianych okršgłych chat i stojšca tuż nad wodš wielka drewniana szopa, która za czasów egipskich służyła jako skład koœci słoniowej, a w której mieszkał obecnie wódz derwiszów, emir Seki-Tamala. Był to znakomity między mahdystami człowiek, skryty nieprzyjaciel kalifa Abdullahiego, ale natomiast osobisty przyjaciel Hatima. Ten przyjšł goœcinnie u siebie starego szeika wraz z dziećmi, zarazjednak na wstępie opowiedział im niepomyœlnš nowinę. Oto Smaina nie zastanš w Faszodzie. Przed dwoma dniami udał się na wschód i południe od Nilu na wyprawę po niewolników i nie wiadomo, kiedy wróci, gdyż najbliższe okolice były już wyludnione,tak że ludzkiego towaru należało szukać bardzo daleko. Blisko od Faszody leżała wprawdzie Abisynia, z którš derwisze byli również w wojnie. Ale Smain majšc tylko trzystu ludzi nie mógł odważyć się na przekroczenie jej granic, strzeżonych obecnie pilnie przez wojowniczych mieszkańców i przez żołnierzy króla Jana. Wobec tego Seki-Tamala i Hatim poczęli zastanawiać się, co robić z dziećmi. Naradatoczyła się głównie przy wieczerzy, na którš emir zaprosił także Stasia i Nel. - Ja - mówił do Hatima - muszę wkrótce wyruszyć ze wszystkimi ludŸmi na dalekš wyprawę na południe przeciw Eminowi paszy,14 który siedzi w Lado majšc tam parowce i wojsko. Taki rozkaz przywiozłeœmi, Hatimie... Ty musisz wracać do Omdurmanu, więc w Faszodzie nie zostanie jedna żywa dusza. Mieszkać tu nie ma gdzie, jeœć nie ma co i panujš choroby. Wiem wprawdzie, że biali nie chorujš na ospę, ale febra zabije te dzieci w cišgu miesišca. - Kazano mi je przywieŸć do Faszody - odpowiedział Hatim - więc je przywiozłem imógłbym się o nie więcej nie troszczyć. Alepolecił mi je przyjaciel mój, Grek Kaliopuli, dlatego nie chciałbym, by pomarły. - A to się stanie z pewnoœciš. - Co zatem robić? - Zamiast pozostawiać je w pustej Faszodzie, odeœlij je do Smaina wraz z tymiludŸmi, którzy przywieŸli je do Omdurmanu.Smain poszedł ku górom, do suchego i wysokiego kraju, gdzie febra nie zabija takludzi jak nad rzekš. - Jakże odnajdš Smaina? - Œladem ognia. Będzie on palił dżunglę; raz dlatego, by napędzać zwierzynę do skalistych wšwozów, w których łatwo jš otoczyć i wybić, a po wtóre, by wypłaszać z gšszczów pogan, którzy się w nich pokryli przed poœcigiem... Smaina nietrudno znaleŸć... - Czy go jednak dogoniš? - Będzie on czasem spędzał i po tygodniu wjednej okolicy, ponieważ musi wędzić mięso.Choćby wyjechali za dwa i trzy dni, dogonišgo z pewnoœciš. - Ale dlaczego majš go gonić? On przecież wróci i tak do Faszody. - Nie. Jeœli połów niewolników uda mu się, poprowadzi ich do miast na targi... - Co robić? - Pamiętaj, że gdy obaj odjedziemy z Faszody, dzieci, choćby ich nie zabiła febra, umrš z głodu. - Na proroka! To prawda! I rzeczywiœcie nie było innej rady, jak wysłać dzieci na nowš tułaczkę. Hatim, który okazał się zupełnie dobrym człowiekiem, troszczył się tylko o to, czy Gebhr, którego okrucieństwo poznał w czasie drogi, nie będzie znęcał się nad nimi.Ale groŸny Seki-Tamala, wzbudzajšcy strachnawet we własnych żołnierzach, kazał przywołać Sudańczyka i zapowiedział mu, że ma odwieŸć dzieci żywe i zdrowe do Smaina, a zarazem obchodzić się z nimi dobrze, gdyż inaczej zostanie powieszony. Dobry Hatim uprosił jeszcze emira, by darował małej Nel niewolnicę, która by jejsłużyła i opiekowała się niš w drodze i w obozie Smaina. Nel ucieszyła się bardzo tym podarkiem, zwłaszcza gdy okazało się,że niewolnica jest młodš dziewczynš z pokolenia Dinka, o miłych rysach i słodkim wyrazie twarzy. Staœ wiedział, że Faszoda to œmierć, więc nie prosił bynajmniej Hatima, by nie wyprawiano ich w nowš, trzeciš z kolei podróż. W duszy myœlał też, że jadšc na wschód i południe zbliżyć się muszš bardzodo południowych granic abisyńskich i że będzie można uciec. Miał nadzieję, że na suchych wyżynach Nel uchroni się może od febry, i z tych wszystkich przyczyn chętniei gorliwie zajšł się przygotowaniami do drogi. Gebhr, Chamis i dwaj Beduini nie byli także przeciwni wyprawie liczšc i na to, żeprzy boku Smaina uda im się upolować sporš iloœć niewolników, a potem sprzedać ich korzystnie na targach. Wiedzieli, że handlarze niewolników dochodzš czasem do wielkich majštków, w każdym razie woleli jechać niż pozostawać na miejscu pod rękš Hatima i Seki-Tamali. Przygotowania zabrały jednak sporo czasu,zwłaszcza że dzieci musiały wypoczšć. Wielbłšdy nie mogły już być użyte do tej podróży, więc Arabowie, a z nimi Staœ i Nelmieli jechać konno, Kali zaœ, niewolnik Gebhra, i Mea, tak nazwana z porady Stasiasłużšca Nel, iœć piechotš przy koniach. Hatim wystarał się też o osła, który niósi namiot przeznaczony dla dziewczynki i żywnoœć dla dzieci na trzy dni. Więcej nie mógl jej udzielić Seki-Tamala. Dla Nel urzšdzono coœ w rodzaju kobiecego siodła z wojłoku, mat palmowych i bambusów. Trzy dni spędziły dzieci dla odpoczynku w Faszodzie, lecz niezmierna iloœć komarów nad rzekš czyniła tu pobyt wprost i do to ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żZPŽ [ŢĹc€\Łéc]Œfc^ň-I O_;9$+€nieznoœnym. W dzień pojawiały się roje wielkich niebieskich much, nie gryzšcych wprawdzie, ale tak uprzykrzonych, że właziły w uszy, obsiadały oczy i wpadały nawet w usta. Staœ słyszał jeszcze w Port-Saidzie, że komary i muchy roznoszš febrę i zarazki zapalenia oczu; w końcu więc sam prosił Seki-Tamalę, by ich jak najprędzej wyprawił, zwłaszcza że zbliżała się wiosenna pora dżdżysta. Rozdział 21 - Stasiu, dlaczego my jedziemy i jedziemy, a Smaina jak nie ma, tak nie ma? - Nie wiem. Zapewne idzie szybko naprzód, żeby jak najprędzej dojœć do okolic, w których będzie mógł nałapać Murzynów. Czy chciałabyœ, żebyœmy się już połšczyli zjego oddziałem? Dziewczynka skinęła swojš płowš główkš na znak, że bardzo jej o to chodzi. - Co ci na tym zależy? - zapytał Staœ. - Bo może Gebhr nie będzie œmiał przy Smainie tak okropnie bić tego biednego Kali. - Smain pewno nie lepszy. Oni wszyscy nie majš miłosierdzia dla swoich niewolników. - Tak? I dwie łezki stoczyły się po jej wychudłych policzkach. Było to dziewištego dnia podróży Gebhr, który teraz był wodzem karawany, odnajdował z poczštku łatwo œlady pochoduSmaina. Wskazywały jego drogę szlaki wypalonej dżungli i obozowiska pełne ogryzionych koœci i rozmaitych szczštków. Ale po upływie pięciu dni trafiono na niezmiernš przestrzeń spalonego stepu, na którym wiatr rozniósł pożar na wszystkie strony. Œlady stały się mętne i zawile, gdyżwidocznie Smain rozdzielił swój oddział na kilkanaœcie mniejszych, by ułatwić im otaczanie zwierzyny i zdobywanie żywnoœci.Gebhr nie wiedział, w jakim kierunku iœć, i często zdarzało się, że karawana po długim kołowaniu wracała na to samo miejsce, z którego wyszła. Potem trafili nalasy, a po przebyciu ich weszli w kraj skalisty, gdzie grunt pokrywały płaskie guzy lub drobne kamienie rozrzucone na wielkich rozległoœciach tak gęsto, że dzieciom przypominały się bruki miejskie. Roœlinnoœci było tam skšpo. Tylko gdzieniegdzie w rozpadlinach skał rosły euforbie, starce, mimozy, a rzadziej jeszcze wysmukłe jasnozielone drzewa, które Kali nazywał w języku ki-swahili m'ti i których liœćmi karmiono konie. W okolicy brakło całkiem rzeczułek i strumieni, na szczęœcie poczęły już od czasu do czasu padać deszcze, więc znajdowano wodę we wgłębieniach i wydršżeniach skał. Zwierzynę wypłoszyły oddziały Smaina i karawana byłaby marła głodem, gdyby nie mnóstwo pentarek, które co chwila zrywały się spod nóg koni, a pod wieczór obsiadały drzewa tak gęsto, że doœć było strzelić w odpowiednim kierunku, ażeby kilka spadło na ziemię. Nie były przy tym wcale płochliwe i pozwalały się zajœć blisko, a podrywały się tak ciężko i opieszale, że Saba, biegnšcy przed karawanš, chwytał je i dusił prawie każdego dnia. Chamis zabijał ich po kilkanaœcie dziennie ze starej kapiszonowej strzelby, którš był wyszachrował od jednego z podwładnych Hatimowi derwiszów podczas drogi z Omdurmanu do Faszody. Œrutu jednak nie posiadał już więcej jak na dwadzieœcia nabojów i niepokoił się myœlš: co będzie, gdy cały zapas się wyczerpie. Wprawdzie pomimo przepłoszenia zwierzyny pojawiałysię niekiedy wœród skał stadka arieli, pięknych antylop pospolitych w całej œrodkowej Afryce, ale do arieli trzeba byłostrzelać ze sztucera, oni zaœ nie umieli użyć strzelby Stasia, a Gebhr nie chciał mujej dać do ręki. Sudańczyk również poczšł się niepokoić długš drogš. Przychodziło mu chwilami do głowy, by wracać do Faszody, w razie bowiem gdyby się rozminęli ze Smainem, mogli się zabłškać w dzikich okolicach, w których nie mówišc już o głodzie, groziły im napady dzikich zwierzšt i dzikszych jeszcze Murzynów, dyszšcych zemstš za łowy, które na nich wyprawiano. Ale ponieważ nie wiedział, że Seki-Tamala wybiera się przeciw Eminowi, gdyż rozmowa o tym odbywała się nie przy nim, więc brał go strach na myœl, że przyjdzie mu stanšć przed obliczem potężnego emira,który kazał mu odwieŸć dzieci do Smaina i dał mu do niego list, zapowiedziawszy przytym, że jeœli nie wywišże się należycie z obowišzku - pójdzie na powróz. Wszystko torazem wzięte przepełniało mu duszę goryczš i złoœciš. Nie œmiał już jednak mœcić się za swe zawody na Stasiu i Nel, natomiast plecy biednego Kalego broczyły co dzień krwiš pod korbaczem. Młody niewolnik zbliżał się do srogiego pana zawsze z drżeniem i trwogš. Ale na próżno obejmował jego nogi i całował ręce, na próżno padał przed nim na twarz. Kamiennego serca nie wzruszała ni pokora,ni jęki i korbacz rozdzierał z lada powodu, a czasem i bez powodu, ciało nieszczęœliwego chłopca. Na noc wkładano mu nogi w drewnianš deskę z otworami, by nie uciekł. W dzień szedł na powrozie przykoniu Gebhra, co nadzwyczaj bawiło Chamisa. Nel oblewała łzami niedolę Kalego,Staœ burzył się w sercu i kilkakrotnie ujmował się za nim zapalczywie, ale gdy spostrzegł, że to podnieca jeszcze Gebhra,zaciskał tylko zęby i milczał. Lecz Kali zrozumiał, że tych dwoje ujmuje się za nim, i pokochał ich swym zbolałym, biednym sercem głęboko. Od dwu dni jechaliskalistym wšwozem o wysokich, stromych skałach. Z naniesionych i porozrzucanych bezładnie kamieni łatwo było poznać, że wczasie pory dżdżystej wšwóz napełniał się wodš, ale obecnie dno jego było zupełnie suche. Pod œcianami rosło po obu stronach trochę trawy, dużo cierni, a nawet gdzieniegdzie i drzewa. Gebhr zapuœcił się w tę kamiennš gardziel dlatego, że szła ustawicznie w górę, sšdził więc, że doprowadzi go do jakiej wyżyny, z której łatwiej mu będzie dostrzec w dzień dymy, a w nocy ogniska obozu Smaina. Miejscami wšwóz stawał się tak ciasny, że tylko dwa konie mogły iœć w pobok, miejscami rozszerzał się w małe, okršgłe doliny otoczone jakby wysokimi kamiennymi murami, na których siedziały wielkie pawiany igrajšc z sobš, szczekajšc i pokazujšc karawanie zęby. Była godzina pišta po południu. Słońce zniżyło się już ku zachodowi. Gebhr myœlał o noclegu; chciał tylko dotrzeć do jakiejœ dolinki, w której można by urzšdzić zeribę,to jest otoczyć karawanę wraz z końmi płotem z kolczastych mimoz i akacji, chronišcych od napadu dzikich zwierzšt. Saba biegł naprzód, poszczekujšc na małpy, które na jego widok rzucały się niespokojnie, i raz w raz znikał w zakrętach wšwozu. Echo powtarzało rozgłoœnie jego szczekanie. Nagle jednak umilkł, a po chwili przybiegł pędem do koni ze zjeżonš sierœciš na grzbiecie i wtulonym pod siebie ogonem. Beduini i Gebhr zrozumieli, że musiało go coœ przestraszyć, ale spojrzawszy po sobiei chcšc przekonać się, co by to być mogło, ruszyli dalej. Lecz przejechawszy macy zakręt, zdarli konie i stanęli w jednej chwilijak wryci na widok, który uderzył ich oczy.Oto na niewielkiej skale, leżšcej w samym œrodku doœć szerokiego w tym miejscu wšwozu, leżał lew. Dzieliło ich od niego najwyżej sto kroków. Potężny zwierz ujrzawszy jeŸdŸców i konie podniósł się naprzednie łapy i poczšł na nich patrzeć. Nisko stojšce już słońce oœwiecało jego ogromnš głowę, kudłate piersi - i w tym czerwonym blasku podobny był do jednego z takich sfinksów, jakie zdobiš wejœcia do starożytnych œwištyń egipskich. Konie jęły przysiadać na zadach, kręcić sięicofać. Zdumieni i przerażeni jeŸdŸcy nie wiedzieli, co poczšć, więc z ust do ust przelatywały tylko trwożne i bezradne słowa: "Allach! Bismillach! Allach akbar!" A król puszczy patrzał na nich z góry, nieruchomy, jakby odlany z bršzu. Gebhr i Chamis słyszeli od kupców przybywajšcych z koœciš słoniowš i gumš zSudanu do Egiptu, że lwy kładš się czasem na drodze karawan, które wobec tego muszš po prostu zbaczać. Lecz tu nie było gdzie zboczyć. Wypadało chyba zawrócić i uciekać! Tak, ale w takim razie było rzeczšniemal pewnš, że straszny zwierz rzuci sięza nimi w pogoń. Znów zatem zabrzmiały goršczkowe pytania: - Co robić? - Co robić? - Allach! może ustšpi. - Nie ustšpi. I znowu zapadła cisza. Słychać było tylko chrapanie koni i przyspieszony oddech piersi ludzkich. - Spuœć Kalego z powroza - ozwał się nagledo Gebhra Chamis - a my uciekajmy na koniach, wówczas lew jego pierwszego dogoni i jego tylko zabije. - Uczyń tak! - powtórzyli Beduini. Lecz Gebhr odgadł, że w takim razie Kali wdrapie się w mgnieniu oka na œcianę skalnš, a lew pogna za końmi, przeto do głowy wpadł mu inny, okropny pomysi. Oto zarżnie chłopca i rzuci go przed siebie, a wtedy zwierz skoczywszy za nimi ujrzy na ziemi krwawe ciało i zatrzyma się, by je pożreć. Więc przycišgnšł Kalego powrozem do siodła i już podniósł nóż, gdy w tej samej sekundzie Staœ chwycił go za szeroki rękaw dżiuby. - Co robisz, łotrze? Gebhr poczšł się szarpać i gdyby chłopiec chwycił był go za rękę, wyrwałby się natychmiast, ale z rękawem nie poszło tak łatwo, więc szarpišc się poczšł jednoczeœnie charczeć stłumionym ze wœciekłoœci głosem: - Psie, jeœli jego nie starczy, zakłuję i was! Allach! zakłuję, zakłuję! A Staœ pobladł œmiertelnie, albowiem błyskawicš przebiegła mu myœl, że lew, gonišc przede wszystkim za końmi, może istotnie pominšć w pędzie trupa Kalego, a wtakim razie Gebhr z największš pewnoœciš zarżnie kolejno ich oboje. Więc cišgnšc ze zdwojonš siłš za rękaw, krzyknšł: - Daj mi strzelbę!... zabiję lwa! Beduinów zdumiały te słowa, ale Chamis, który widział jeszcze w Port-Saidzie, jak Staœ strzela, poczšł natychmiast wołać: - Daj mu strzelbę! On zabije lwa! Gebhr przypomniał sobie od razu strzały na jeziorze Karoun i wobec straszliwego niebezpieczeństwa prędko zaniechał oporu. Z wielkim nawet poœpiechem podał chłopcu sztucer, a Chamis otworzył co duchu pudłoz nabojami, z którego Staœ zaczerpnšł pełnš garœciš. Potem zeskoczył z konia, wsunšł ładunki wlufy i ruszył naprzód. Przez pierwszych kilka kroków był jakby odurzony i widział tylko siebie i Nel z szyjami poderżniętymi nożem Gebhra. Ale wnet bliższe i straszniejsze niebezpieczeństwo kazało mu zapomnieć o wszystkim innym. Miał przed sobš lwa! Na widok zwierza pociemniało mu w oczach. Poczuł zimno w policzkach i w nosie, poczuł, że nogi ma jak ołowiane i że mu brak tchu. Po prostu bał się. W Port-Saidzieczytywał, nawet i w czasie lekcyj, o polowaniach na lwy, ale co innego było oglšdać obrazki w ksišżkach, a co innego stanšć oko w oko z potworem, który teraz oto patrzył na niego jakby ze zdziwieniem, marszczšc swe szerokie, podobne do tarczy czoło. Arabowie przytaili dech w piersiach, albowiem nigdy w życiu nie widzieli nic podobnego. Z jednej strony mały chłopiec, który wœród wysokich skał wydawał się jeszcze mniejszy, z drugiej potężny zwierz, złoty w promieniach słońca, wspaniały, groŸny "pan z wielkš głowš", jak mówiš Sudańczycy. Staœ przemógł całš siłš woli bezwładnoœć nóg i posunšł się dalej. Jeszcze przez chwilę wydało mu się, że serce podchodzi mu aż do gardła - i trwało to dopóty, dopóki nie podniósł strzelby do twarzy. Wówczas trzeba było myœleć o czym innym.Czy zbliżyć się więcej, czy już strzelać? Gdzie mierzyć? Im mniejsza odległoœć, tymstrzał pewniejszy... a zatem dalej! dalej! kroków czterdzieœci - jeszcze za dużo... trzydzieœci! dwadzieœcia! Już powiew przynosi ostry zwierzęcy swšd... Chłopiec stanšł. "Kula między oczy albo po mnie! - pomyœlał.- W imię Ojca i Syna!..." A lew podniósł się, przecišgnšł grzbiet i zniżył głowę. Wargi poczęły mu się odchylać, brwi nasunęły się na oczy. Ta drobna jakaœ istotka oœmieliła się podejœć zbyt blisko - więc gotował się do skoku przysiadajšc, z drganiem ud, na tylnych łapach... Lecz Staœ przez jedno mgnienie oka dostrzegł, że muszka sztucera przypada naczole zwierza, i pocišgnšł za cyngiel. Huknšł strzał. Lew wspišł się tak, że przez chwilę wyprostował się na całš wysokoœć, po czym runšł na wznak, czterema łapami do góry. I w ostatniej konwulsji stoczył się ze skały na ziemię. Staœ trzymał go jeszcze przez kilka minut pod strzałem, lecz widzšc, że drgawki ustajš i że płowe cielsko wyprężyło się bezwładnie, otworzył strzelbę i założył nowy ładunek. Œciany skaliste rozbrzmiewały jeszcze gromkim echem. Gebhr, Chamis i Beduini nie mogli zrazu dojrzeć, co się stało, gdyż poprzedniej nocy padał deszcz i z powodu wilgoci powietrza dym zasłonił wszystko wciasnym wšwozie. Dopiero gdy dym opadł, poczęli krzyczeć z radoœci i chcieli skoczyć ku chłopcu, ale napróżno, gdyż żadna siła nie mogła zmusić koni do kroku naprzód. A Staœ zawrócił, objšł wzrokiem czterech Arabów i wpił oczy w Gebhra. - Ach, doœć! - rzekł zaciskajšc zęby. - Przebrałeœ miarę. Nie zamordujesz ani Nel, ani nikogo więcej! I nagle uczuł, że nos i policzki blednš mu znowu, ale było to inne zimno, płynšce nie ze strachu, lecz ze strasznego i nieubłaganego postanowienia, od którego serce w piersiach czyni się na razie żelazne. - Tak! To przecie łotry, katy, mordercy, a Nel w ich ręku!... - Nie zamordujesz jej! - powtórzył. Zbliżył się ku nim - znów stanšł - i nagle z błyskawicznš szybkoœciš podniósł strzelbę do twarzy. Dwa strzały jeden za drugim targnęły echem wšwozu: Gebhr runšł na ziemię jak wór piasku, a Chamis pochylił się w kulbace i uderzył krwawym czołem okark koński. Dwaj Beduini wydali okropny okrzyk przerażenia i zeskoczywszy z koni rzucili się ku Stasiowi. Zakręt był za nimi niedaleko i gdyby byli uciekali za siebie, czego Staœ życzył sobie w duszy, byliby mogli uchronić się przed œmierciš. Ale zaœlepionym trwogš i wœciekłoœciš wydało się, że dopadnš chłopca wpierw, nim zdołazmienić naboje, i zadŸgajš go nożami. Głupcy! Ledwie przebiegli kilkanaœcie kroków, szczęknęła znów złowroga strzelba, wšwóz odegrzmiał echem nowychstrzałów i obaj padli twarzami na ziemię, rzucajšc się i tłukšc jak wyjęte z wody ryby. Jeden - gorzej w poœpiechu strzelony - podniósł się jeszcze i wsparł na rękach, ale w tej chwili Saba zatopił mu kły w karku. Nastała œmiertelna cisza. Przerwały jš dopiero jęki Kalego, który rzucił się na kolana i wycišgnšwszy przed się ręce krzyczał w łamanym języku ki-swahili: - Bwana kubwa! (Panie wielki!) zabić lwa, zabić złych ludzi, ale nie zabijać Kalego! Staœ jednak nie zważał na jego wołanie. Czas jakiœ stał jak błędny, po czym spostrzegłszy zbielałš twarzyczkę Nel i jej na wpół przytomne, rozszerzone z przerażenia oczy skoczył ku niej: - Nel! nie bój się!... Nel! jesteœmy wolni!... ...........................................................................-.-.-.-.......................................... Jakoż byli istotnie wolni, ale i zabłškani w dzikiej bezludnej puszczy, w czeluœciach "czarnego lšdu". Rozdział 22 Zanim Staœ i młody Murzyn poodcišgali na boki wšwozu zabitych Arabów i ciężkie cielsko lwa, słońce zniżyło się jeszcze i wkrótce miała zapaœć noc. Ale niepodobna było nocować w sšsiedztwie trupów, więc chociaż Kali ukazujšc na zabitego zwierza głaskał się po piersiach i powtarzał mlaskajšc językiem: "Msuri nyama" (dobre,dobre mięso), Staœ nie dał mu się zajšć nyamš, a natomiast kazał mu łapać konie, które pouciekały po strzałach. Czarny chłopak wywišzał się z tego nadzwyczaj zręcznie, zamiast bowiem gonić je wšwozem, w którym to razie byłyby uciekały coraz dalej, wydrapał się na góręiskracajšc sobie drogę przez wymijanie zakrętów, zabiegł spłoszonym rumakom drogę od przodu. W ten sposób schwytał z łatwoœciš dwa, a dwa inne napędził na Stasia. Tylko koni Gebhra i Chamisa nie można już było odszukać, ale i tak pozostały cztery, nie liczšc objuczonego namiotem i rzeczami kłapoucha, który wobec tragicznych wypadków okazał prawdziwie filozoficzny spokój. Znaleziono go za zakrętem, szczypišcego dokładnie, ale bez poœpiechu, trawę rosnšcš na dnie wšwozu. Mierzyny sudańskie przyzwyczajone sš w ogóle do widoku dzikich zwierzšt, ale bojš się lwów, było więc sporo trudnoœci z przeprowadzeniem ich obok skały, przy której czerniała kałuża krwi. Konie chrapały rozdymajšc nozdrza i wycišgajšc szyje ku zakrwawionym kamieniom, wszelako gdy osioł postrzygłszy tylko nieco uszyma przeszedł spokojnie, przeszły i one. Noc była tuż, ujechali jednak około kilometra i zatrzymali się dopiero w miejscu, w którym wšwóz yt wprost i do to ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż`PqcaÁŘcb™ŕccy-˘ Pd9V,€rozszerzał się znów w małš, amfiteatralnšdolinkę, poroœniętš gęsto cierniem i krzewami kolczastej mimozy. - Panie - rzekł miody Murzyn - Kali napalić ogień, duży ogień! I wzišwszy sudański, szeroki miecz, który zdjšł był z trupa Gebhra, poczšł œcinać nim ciernie, a nawet i większe drzewka. Po napaleniu ognia œcinał jeszcze, póki nie nagromadził tak wielkiego zapasu, że mogło wystarczyć go na całš noc. Po czym obaj ze Stasiem ustawili namiocik dla Nel pod wysokš prostopadłš œcianš doliny, a następnie otoczyli go półkolistym, szerokim i wysokim kolczastym płotem, czyli tak zwanš zeribę. Staœ wiedział z opisów afrykańskich wędrówek, że podróżnicy ubezpieczajš się w ten sposób przed napadami dzikich zwierzšt. Konie jednak nie mogły się za płotem pomieœcić, więc chłopcy rozkulbaczywszy je i zdjšwszy z nich naczynia blaszane i worki popętali je tylko, by nie oddaliły się zanadtow poszukiwaniu trawy lub wody. Mea znalazła zresztš wodę w pobliżu, we wgłębieniu skalnym tworzšcym jakby mały basen, pod przeciwległymi skałami. Było jej sporo, tak że starczyło i dla koni, i na ugotowanie pentarek, zastrzelonych rano przez Chamisa. W jukach, które wraz z namiotem dŸwigał osioł, znalazło się też około trzech garncy durry i kilka garœci soli oraz wišzka suszonych korzeni manioku. Starczyło więc na obfitš wieczerzę. Korzystali z niej jednak przeważnie tylko Kali i Mea. Młody Murzyn, którego Gebhr głodził w okropny sposób, zjadł takš iloœć pokarmu, jaka mogła nasycić dwóch ludzi. Ale też był za to całym sercem wdzięczny swoim nowym państwu i natychmiast po wieczerzy padł na twarz przed Stasiem i Nel na znak, że pragnie do końca życia zostać ich niewolnikiem, a następnie złożyłrównie pokornš czołobitnoœć strzelbie Stasia rozumiejšc widocznie, że bezpieczniej jest zjednać sobie łaskę tak groŸnego narzędzia. Po czym oœwiadczył, że podczas snu "pana wielkiego" i bibi będzie czuwał na przemian z Meš, by ogieńnie zgasł - i siadł przy nim w kucki mruczšc z cicha coœ w rodzaju piosenki, w której powtarzały się co chwila wyrazy: Simba kufa! Bimba kufa!, co znaczy w języku ki-swahili: lew zabity. Ale "panu wielkiemu" ani małej bibi nie byłodo snu. Nel na wielkie proœby Stasia przełknęła zaledwie parę kawałków pentarki i kilka ziarnek rozgotowanej durry.Mówiła, że nie chce się jej ani jeœć, ani spać, tylko pić. Stasia chwyciła obawa, czynie dostaw goršczki, ale przekonał się, że ręce ma chłodne, a nawet aż nadto zimne. Namówił jš jednak, aby weszła pod namiot, gdzie przygotował dla niej posianie,obszukawszy wpierw starannie, czy w trawie nie ma skorpionów. Sam siadł na kamieniu ze sztucerem w ręku, by bronić jej od napadu dzikich zwierzšt, w razie gdyby ogień okazał się niedostatecznš obronš. Ogarnęło go niezmierne zmęczenie iwyczerpanie. W duszy powtarzał sobie: "Zabiłem Gebhra i Chamisa, zabiłem Beduinów, zabiłem lwa i jesteœmy wolni". Ale było to tak, jakby te słowa szeptał mukto inny i jakby on sam nie rozumiał dobrze, co to znaczy. Miał tylko poczucie, że sš wolni, ale że stało się zarazem coœ okropnego, co napełniało go niepokojem i przygniatało mu piersi jak ciężki kamień. Wreszcie myœli poczęły mu drętwieć. Długi czas patrzył na wielkie ćmy kršżšce nad płomieniem, a w końcu jšł kiwać się i drzemać. Kali drzemał także, ale budził sięco chwila i dorzucał gałęzi do ognia. Noc uczyniła się głęboka i co rzadko zdarza się pod zwrotnikami, bardzo cicha. Słychać tylko było trzask płonšcych cierni i syczenie płomienia, który rozœwiecał zatoczone półkolem wiszary skalne. Księżycnie rozjaœniał głębin wšwozu, ale w górze migotały roje nieznanych gwiazd. Powietrzestało się tak chłodne, że Staœ zbudził się, otrzšsnšł senne odrętwienie i poczšł troszczyć się o to, czy chłód nie dokuczy malej Nel. Lecz uspokoił się przypomniawszy sobie, żezostawił jej pod namiotem na wojłokach pled, który Dinah zabrała jeszcze z Fajumu.Przyszło mu też na myœl, że jadšc od samego Nilu cišgle, lubo nieznacznie, pod górę, musieli przez tyle dni zajechać już doœć wysoko, a zatem do krajów, w których febra nie grozi już tak jak w niskim łożysku rzeki. Dojmujšcy chłód nocny zdawał się potwierdzać to przypuszczenie. I myœl ta dodała mu otuchy. Podszedł na chwilę pod namiot, by posłuchać, czy Nel œpi spokojnie, po czym wrócił, siadł bliżej ognia i znów poczšł drzemać, a nawet zasnšł głęboko. Nagle zbudziło go warczenie Saby, który poprzednio ułożył się do snu tuż przy jego nogach. Kali ocknšł się także i obaj poczęli spoglšdać niespokojnie na brytana, który, wycišgnięty jak struna, nastawił uszy i łopocšc nozdrzami wietrzył w stronę, z której przybyli, wpatrujšc się zarazem w ciemnoœć. Sierœć zjeżyła mu się na karku i grzbiecie, a piersi wzdymały się od powietrza, które warczšc wcišgał w płuca.Młody niewolnik dorzucił co prędzej suchych gałęzi na ogień. - Panie - szeptał - wzišć strzelbę! wzišć strzelbę! Staœ wzišł strzelbę i wysunšł się przed ogień, by widzieć lepiej mrocznš głšb wšwozu. Warczenie Saby zmieniło się w urywane poszczekiwanie. Przez długš chwilę nie było nic słychać, po czym jednakże do uszu Kalego i Stasia doleciał z odległoœci głuchy tętent, jakby jakieœ wielkie zwierzęta biegły szybko w stronę ognia. Tętent ów odbijał się wœród ciszy echem o skalne œciany i stawał się coraz głoœniejszy. Staœ zrozumiał, że zbliża się œmiertelne niebezpieczeństwo. Ale co to być mogło? Może bawoły, może jaka para nosorożców,która szuka wyjœcia z wšwozu? W takim razie, jeœli huk strzału nie spłoszy ich i nie zawróci, nic nie uratuje karawany, albowiem zwierzęta te, nie mniej złoœliwe inapastnicze od drapieżnych, nie bojš się ognia - i roztratujš wszystko po drodze... Gdyby to był jednak jaki oddział Smaina, który, natknšwszy się na trupy w wšwozie,œciga morderców? Staœ sam nie wiedział, co byłoby lepsze: prędka œmierć czy nowa niewola? Przebiegło mu przy tym przez głowę, że jeżeli sam Smain znajdzie się w oddziale, to ich może oszczędzi, ale jeœli gonie ma, to derwisze albo zamordujš ich natychmiast, albo, co gorzej, umęczš ich przed œmierciš w okrutny sposób. "Ach - pomyœlał - daj Boże, żeby to były zwierzęta, nie ludzie!" Tymczasem tętent rósł i zmienił się w grzmot kopyt - aż na koniec z ciemnoœci wyłoniły się błyszczšce oczy, rozdęte chrapy i rozwiane od biegu grzywy. - Konie! - zawołał Kali. Jakoż były to konie Gebhra i Chamisa. Przybiegły oba w dzikim pędzie, gnane widocznie trwogš, lecz wpadłszy w kršg œwiatła i ujrzawszy swych popętanych towarzyszów wspięły się na zadnich nogach, po czym parskajšc zaryły się kopytami w ziemię i pozostały przez chwilęnieruchome. Lecz Staœ nie odjšł strzelby od twarzy. Byłpewien, że za końmi wychyli się lada chwilakudłata głowa lwa lub płaska czaszka pantery. Ale czekał na próżno. Konie uspokajały się z wolna, a co więcej, Saba przestał po niejakim czasie wietrzyć, natomiast okręciwszy się kilkakrotnie na miejscu, jak czyniš zwykle psy, położył się, zwinšł w kółko i zamknšł oczy. Widocznie, jeœli jaki zwierz drapieżny œcigał konie, to poczuwszy dym lub zobaczywszy odblask ognia na skałach, cofnšł się z daleka. - Musiało jednak coœ mocno je nastraszyć -rzekł do Kalego Staœ - skoro nie bały się przebiec obok trupów ludzi i lwa. - Panie - odrzekł chłopak - Kali domyœlać się, co się stało. Dużo, dużo hien i szakali wejœć do wšwozu i iœć do trupów. Konie przed nimi uciekać, ale hieny ich nie gonić, bo one jeœć Gebhra i tamtych innych... - Być może; ale ty teraz idŸ, rozsiodłaj konie, zabierz naczynia i worki i przynieœ tu. A nie bój się, bo strzelba cię obroni. - Kali się nie bać - odpowiedział chłopak. I rozsunšwszy nieco cierni przy samej skale, wysunšł się za zeribę, a tymczasem wyszła z namiotu Nel. Saba podniósł się natychmiast i tršcajšc jš nosem, upominał się o zwykłe pieszczoty. Ale ona wycišgnšwszy zrazu rękę cofnęła jš natychmiast jakby ze wstrętem. - Stasiu, co się stało? - spytała. - Nic. Przybiegły tamte konie. Czy to ich tętent cię rozbudził? - Obudziłam się już przedtem i chciałam nawet wyjœć z namiotu, ale... - Ale co? - Myœlałam, że się może rozgniewasz. - Ja? na ciebie? A Nel podniosła oczy i poczęła na niego spoglšdać jakimœ szczególnym wzrokiem, takim, jakim nie patrzyła nigdy przedtem. Po twarzy Stasia przemknęło wielkie zdziwienie, albowiem w jej słowach i spojrzeniu wyczytał wyraŸnie obawę. "Ona się mnie boi!" - pomyœlał. I w pierwszej chwili odczuł jakby przebłysk zadowolenia. Pochlebiła mu myœl,że po tym, czego dokonał, nawet Nel uważa go nie tylko za człowieka zupełnie dorosłego, ale za groŸnego wojownika rozsiewajšcego wokół trwogę. Ale trwało to krótko, albowiem niedola rozwinęła w nim umysł i dar spostrzegawczy, pomiarkował przeto, że w zaniepokojonych oczach dziewczynki widać obok trwogi jakby odrazę do tego, co się stało, do tej przelanej krwi i do tej okropnoœci, której była dziœ œwiadkiem przypomniał sobie, jakprzed chwilš cofnęła rękę nie chcšc pogłaskać Saby, który dodusił jednego z Beduinów. Tak! Staœ sam czuł przecie na piersiach zmorę. Inna rzecz była czytać w Port-Saidzie o traperach amerykańskich zabijajšcych na Dalekim Zachodzie tuzinami czerwonoskórych Indian, a inna dokonać tego osobiœcie i widzieć żywych przed chwilš ludzi chrapišcych w drgawkach wœród kałuż krwi. Tak! Nel ma niezawodniew sercu pełno lęku, ale zarówno i odrazy, która w niej pozostanie na zawsze. "Będzie się mnie bała - pomyœlał Staœ - ale w głębiserca, mimo woli, nie przestanie mieć mi tego za złe i to będzie moja zapłata za to wszystko, com dla niej zrobił". Na tę myœl wielka gorycz wezbrała mu w piersiach, albowiem zdawał sobie doskonalesprawę, że gdyby nie Nel, to już dawno albo zostałby zabity, albo byłby uciekł. Dla niej więc przecierpiał to wszystko, co przecierpiał, a te męki i głody na to tylko się przydały, że oto teraz stoi przed nim spłoszona, jakby nie ta sama, mała siostrzyczka i wznosi ku niemu oczy nie z dawnš ufnoœciš, ale ze zdziwionym lękiem. Staœ uczuł się nagle bardzo nieszczęœliwy. Po raz pierwszy w życiu zrozumiał, co to jest rozżalenie. Łzy napływały mu mimo woli do oczu i gdyby nie to, że "groŸnemu wojownikowi" żadnš miarš nie wypadało sięrozpłakać, byłby to może uczynił. Pohamował się jednak i zwróciwszy się do dziewczynki zapytał: - Czy ty się boisz, Nel?... A ona odpowiedziała cicho: - Jakoœ... tak straszno! Na to Staœ kazał Kalemu przynieœć wojłoki spod siodeł i nakrywszy jednym z nich kamień, na którym poprzednio drzemał, drugi rozesłał na ziemi i rzekł: - SišdŸ tu przy mnie koło ognia... Prawda, jaka noc chłodna? Jeœli sen cię zmorzy, to oprzesz o mnie głowę i zaœniesz. Nel zaœ powtórzyła: - Jakoœ tak straszno!... Staœ owinšł jš starannie pledem i przez czas jakiœ siedzieli w milczeniu, wsparci o siebie i oœwieceni różowym blaskiem, który pełgał po skałach i iskrzył się migotliwie na blaszkach miki, którymi upstrzone były kamienne złomy. Za zeribš słychać było parskanie koni i chrzęst trawy w ich zębach. - Słuchaj, Nel - ozwał się Staœ - ja musiałem to zrobić... Gebhr zagroził, że nas zakłuje, jeœli lew nie poprzestanie na Kalim i będzie ich dalej gonił. Słyszałaœ?:.. Pomyœl, że zagroził tym nie tylko mnie, ale i tobie. I byłby to zrobił! Ja powiem ci szczerze, że gdyby nie ta groŸba, to jednak, choć myœlałem już o tym dawniej, nie byłbym do nich strzelał. Myœlę, że nie mógłbym... Ale on przebrał miarę. Widziałaœ, jak okropnie znęcał się przedtem nad Kalim. A Chamis? jakże on nikczemnie nas zaprzedał! Przy tym czy wiesz, co by się stało, gdyby oni nie byli znaleŸli Smaina? Oto Gebhr zaczšłby się znęcać tak samo nad nami... nad tobš. Okropnoœć pomyœleć, że biłby cię korbaczem i byłby nas oboje zamęczył, a po naszej œmierci wróciłby sobie do Faszody i powiedział, żeœmy pomarli z febry... Ja, Nel, nie z żadnego okrucieństwa tak zrobiłem, ale musiałem myœleć o tym, jakby cię uratować... O ciebietylko mi chodziło... I w głosie jego odbiło się wyraŸnie to rozżalenie, które przepełniało mu serce. Nel zrozumiała to widocznie, gdyż przytuliła się do niego mocniej, on zaœ opanowawszy chwilowe wzruszenie tak mówił dalej: - Ja się przecie nie zmienię i będę cię strzegł i pilnował jak poprzednio. Póki oni żyli, nie było żadnej nadziei ratunku. Teraz możemy uciec do Abisynii. Abisyńczycy sš czarni i dzicy, ale chrzeœcijanie i nieprzyjaciele derwiszów. Byleœ była zdrowa, to nam się to uda, bo do Abisynii nie jest bardzo daleko. A choćby nam się nawet nie udało, choćbyœmy wpadli w ręce Smaina, to nie myœl, że on się będzie na nasmœcił. On nigdy w życiu nie widział ani Gebhra, ani Beduinów; znał tylko Chamisa, ale co mu tam Chamis! Możemy przy tym niemówić wcale Smainowi, że Chamis z nami był. Jeœli nam się uda przedostać do Abisynii, to będziemy ocaleni, a jeœli nie, to i w takim razie nie będzie ci gorzej tylko lepiej, bo takich okrutników jak tamci nie ma chyba więcej na œwiecie... Nie bój się tymnie, Nel!... I chcšc wzbudzić jej zaufanie, a zarazem dodać otuchy, poczšł jš głaskać po płowejgłówce. Dziewczynka słuchała podnoszšc nieœmiało na niego oczy. Widoczne było, że chce coœ powiedzieć, ale się ocišga i waha -i obawia. Na koniec schyliła głowę, tak że włosy zakryły całkiem jej twarz, i zapytała jeszcze ciszej niż poprzednio i trochę drżšcym głosem: - Stasiu... - Co, kochanie? - A oni tu nie przyjdš?... - Kto? - zapytał ze zdziwieniem Staœ. - Tamci... zabici? - Co ty mówisz, Nel?... - Boję się! boję się!... I pobladłe usta poczęły się jej trzšœć. Zapadło milczenie. Staœ nie wierzył, by zabici mogli zmartwychwstać, ale ponieważ była noc i ciała ich leżały niedaleko, więc uczyniło mu się jakoœ dziwnie nieswojo: dreszcz przebiegi mu po plecach. - Co ty mówisz, Nel? - powtórzył. - To Dinah nauczyła cię bać się duchów... Umarli nie... I nie skończył, bo w tej chwili stało się coœ przerażajšcego. Oto wœród ciszy nocnejw głębiach wšwozu, w tej stronie, gdzie leżały trupy, rozległ się nagle jakiœ nieludzki okropny œmiech, w którym drgała rozpacz i radoœć, i okrucieństwo, i ból, i łkanie, i szyderstwo - rozdzierajšcy i spazmatyczny œmiech obłškanych lub potępieńców. Nel krzyknęła i z całych sił objęła Stasia ramionami. A jemu wszystkie włosy stanęłydębem. Saba zerwał się i poczšł warczeć. Lecz siedzšcy opodal Kali podniósł spokojniegłowę i rzeki prawie wesoło: - To hieny œmiać się z Gebhra i z lwa. Rozdział 23 Wielkie wypadki poprzedniego dnia i wrażenia nocne tak wymęczyły Stasia i Nel, że gdy wreszcie zmorzył ich sen, zasnęli oboje kamiennym snem i dziewczynka dopiero koło południa ukazałasię przed namiotem. Staœ zerwał się nieco wczeœniej z wojłoku rozcišgniętego blisko ogniska i w oczekiwaniu na towarzyszkę kazał Kalemu zajšć się œniadaniem, które ze względu na póŸnš godzinę miało być zarazem obiadem. Jasne œwiatło dnia rozpędziło nocne strachy; oboje zbudzili się nie tylko wypoczęci, ale i pokrzepieni na duchu. Nel wyglšdała lepiej i czuła się silniejsza, że zaœ oboje chcieli odjechać jak najdalej od miejsca, w którym leżeli postrzelani Sudańczycy, więc zaraz po posiłku siedli nakoń i ruszyli przed siebie. O tej porze dnia wszyscy podróżnicy po Afryce zatrzymujš się na południowy wypoczynek i nawet karawany złożone z Murzynów chroniš się pod cień wielkich drzew, sš to bowiem tak zwane "białe godziny" - godziny upału i milczenia, podczas których słońce praży niemiłosiernie i spoglšdajšc z wysoka, zdaje się szukać, kogo by zabić. Wszelki zwierz zaszywa się wówczas w największegšszcze; ustaje œpiew ptaków, ustaje brzęczenie owadów i cała natura zapada w ciszę, przytaja się, jakby chcšc uchronić się przed okiem złego bóstwa. Lecz oni jechali wšwozem, w którym jedna ze œcian rzucała głęboki cień, więc mogli posuwać się naprzód nie narażajšc się na spiekę. Staœ nie chciał opuszczać wšwozu naprzód dlatego, że na górze mogli być dostrzeżeni z dala przez oddziały Smaina, a po wtóre, że łatwiej w nim było znaleŸć w rozpadlinach skalnych wodę, która w o ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żePcfeQcgś˛chh,Őci=;+!miejscach odkrytych wsiškała w ziemię lub zmieniała się pod wpływem promieni słonecznych w parę. Droga cišgle, lubo nieznacznie, szła w górę.Na œcianach skalnych widać było miejscamiżółte złogi siarki. Woda w szczelinach przejęta była także jej zapachem, co obojgu dzieciom przypominało w niemiły sposób Omdurman i mahdystów, którzy namaszczali głowy tłuszczem ugniecionym z proszkiem siarczanym. W innych natomiast miejscach czuć było koty piżmowe, a tam, gdzie z wysokich wiszarów spadały aż na dół wšwozu przepyszne kaskady lianów, rozchodziła sięupajajšca woń wanilii. Mali wędrowcy chętnie zatrzymywali się w cieniu tych kotar haftowanych kwieciem purpurowym i lila, które wraz z liœćmi dostarczało pokarmu dla koni. Zwierzšt nie było widać, tylko gdzieniegdziena zrębach skał siedziały w kucki małpy, podobne na tle nieba do takich fantastycznych bożyszcz pogańskich, jakie w Indiach zdobiš krawędzie œwištyń. Wielkie grzywiaste samce pokazywały Sabiezęby lub wycišgały w tršbkę paszcze na znak zdumienia i gniewu, podskakujšc jednoczeœnie, mrugajšc oczyma i drapišc się po bokach. Ale Saba, przyzwyczajony już do ich cišgłego widoku, niewiele zwracał na te groŸby uwagi. Jechali raŸnie. Radoœć z odzyskanej wolnoœci spędziła z piersi Stasia tę zmorę, która dławiła go w nocy. Głowę miał obecnie zajętš tylko myœlš, co dalej czynić,jak wyprowadzić Nel i siebie z okolic, w których groziła im ponowna niewola u derwiszów, jak radzić sobie podczas długiej podróży przez puszczę, by nie umrzeć z głodu i pragnienia, i na koniec: dokšd iœć? Wiedział jeszcze od Hatima, że zFaszody w prostej linii do granicy abisyńskiej nie ma więcej niż pięć dni drogi- i wyrachował, że wyniesie to około stu mil angielskich. Owóż od wyjazdu ich z Faszody upłynęło blisko dwa tygodnie, jasnš więc było rzeczš, że nie szli tš najkrótszš drogš, lecz w poszukiwaniu Smaina musieli skręcić znacznie na południe. Przypomniał sobie, że w szóstym dniu podróży przebyli rzekę, która nie byłaNilem, a potem, zanim kraj zaczšł się wznosić, przejeżdżali koło jakichœ dużych błot. W szkole w Port-Saidzie uczono bardzo dokładnie geografii Afryki i Stasiowizostała w pamięci nazwa Ballor, oznaczajšca rozlewisko mało znanej rzeki Sobbat, wpadajšcej do Nilu. Nie był wprawdzie pewny, czy pominęli te właœnie rozlewiska, ale przypuszczał, że tak było. Przyszło mu do głowy, że Smain chcšc nałapać niewolników nie mógł ich szukać wprost na wschód od Faszody, gdyż kraj był tam już całkowicie wyludniony przez derwiszów i ospę, lecz musiał iœć ku południowi, w okolice dotychczas przez wyprawy nie nawiedzane. Staœ wywnioskował z tego, że idš œladami Smaina - i ta myœl przestraszyła go w pierwszej chwili. Poczšł więc zastanawiać się, czy nie należyporzucić wšwozu, który skręcał coraz wyraŸniej na południe, i iœć wprost na wschód. Lecz po chwili rozwagi zaniechał tego zamiaru. Owszem, cišgnšć w trop za bandš Smaina na odległoœć dwóch lub trzech dni - wydało mu się najbezpieczniej,gdyż było zupełnie nieprawdopodobne, by Smain wracał z towarem ludzkim tš samš kołujšcš drogš zamiast skierować się wprost do Nilu. Staœ zrozumiał też, że do Abisynii można się było przedostać tylko odstrony południowej, w której kraj ten styka się z dzikš puszczš, nie zaœ od granicy wschodniej, pilnie strzeżonej przezderwiszów. I wskutek tych myœli postanowił zapuœcić się jak najdalej w stronę południowš. Można tam było wprawdzie natknšć się na Murzynów, bšdŸ zbiegłych znad brzegów Białego Nilu, bšdŸ miejscowych. Ale z dwojga złego Staœ wolał mieć do czynienia z czarnymi niż z mahdystami. Liczył przy tym i na to, że na wypadek spotkania zbiegów lub osad miejscowych Kali i Mea mogš mu być pomocni. Na młodš Murzynkę doœć było spojrzeć, aby odgadnšć, że należy do plemienia Dinka lub Szylluk, miała bowiem niezmiernie długie i cienkie nogi, jakimi odznaczajš się oba te szczepy zamieszkujšce pobrzeża Nilu i brodzšce na podobieństwo żurawi lub bocianów po jego rozlewiskach. Kali natomiast, lubo pod rękš Gebhra stał się podobny do koœciotrupa, miał zupełnie innš postać. Był krępy i mocno zbudowany; ramiona miał silne, a stopy w porównaniu ze stopami Mei stosunkowo małe. Ponieważ nie mówił prawie wcale po arabsku, a Ÿle językiem ki-swahili, którym można rozmówić się prawie w całej Afrycei którego Staœ wyuczył się jako tako od Zanzibarytów pracujšcych przy kanale, widoczne więc było, że pochodził z jakichœodległych stron. Staœ postanowił wybadać go, z jakich. - Kali, jak się zowie twój naród? - zapytał. - Wa-hima - odpowiedział młody Murzyn. - Czy to jest duży naród? - Wielki, który wojuje ze złymi Samburu i zabiera im bydło. - A gdzie leży twoja wieœ? - Daleko! daleko!... Kali nie wie gdzie. - Czy w takim kraju jak ten? - Nie. Tam jest wielka woda i góry. - Jak nazywacie tę wodę? - Nazywamy jš: "Ciemna Woda". Staœ pomyœlał, że chłopiec może pochodzić z okolic Albert-Nianza, które były dotychczas w rękach Emina paszy, więc chcšc to sprawdzić pytał dalej: - Czy nie mieszka tam biały naczelnik, który ma czarne dymišce łodzie i wojsko? - Nie. Starzy ludzie mówić u nas, że widzieli białych ludzi (tu Kali rozstawił palce) raz, dwa, trzy!... Tak. Było trzech wdługich białych sukniach. Szukali kłów... Kali ich nie widział, bo nie był jeszcze na œwiecie, ale ojciec Kalego przyjmować ich i dać im dużo kłów. - Czym jest twój ojciec? - Królem Wa-hima. Stasiowi pochlebiło to trochę, że ma za sługę królewicza. - Czy chciałbyœ zobaczyć ojca? - Kali chcieć zobaczyć matkę. - A co byœ uczynił, gdybyœmy spotkali Wa-hima, i co by oni uczynili? - Wa-hima paœć na twarz przed Kalim. - Więc zaprowadŸ nas do nich, to wówczas ty zostaniesz z nimi i będziesz panował po ojcu, a my pójdziemy dalej aż do morza. - Kali do nich nie trafić i nie zostać, bo Kalikocha pana wielkiego i córkę księżyca. Staœ zwrócił się wesoło do towarzyszki i rzekł: - Nel, zostałaœ córkš księżyca! Lecz spojrzawszy na niš posmutniał nagle, przyszło mu bowiem na myœl, że zbiedzona dziewczynka wyglšda ze swojš bladš i przezroczystš twarzyczkš istotnie więcej na księżycowš niż na ziemskš istotę. Młody Murzyn zamilkł na chwilę, po czym powtórzył: - Kali kochać bwana kubwa, bo bwana kubwa nie zabić Kalego, tylko Gebhra, a Kalemu dać dużo jeœć. I poczšł gładzić się po piersiach powtarzajšc z widocznš rozkoszš: - Mnóstwo mięsa, mnóstwo mięsa! Staœ chciał jeszcze dowiedzieć się, jakim sposobem chłopiec dostał się w niewolę do derwiszów, ale pokazało się, że od czasu gdy pewnej nocy złapano go przy dołach wykopanych na zebry, przechodził przez tyle ršk, iż z odpowiedzi jego nie można było wcale wywnioskować, przez jakie kraje i którędy prowadzono go aż do Faszody. Zastanowiło Stasia to tylko, co mówił o "Ciemnej Wodzie", gdyby bowiem pochodził z okolic Albert-Nianza, Albert-Edward-Nianza albo Wiktoria-Nianza,przy którym leżały państwa Unioro i Uganda, byłby niewštpliwie słyszał coœ o Eminie-paszy, o jego wojskach i o parowcach, które wzbudzały podziw i strach w Murzynach. Tanganika była zbyt odległa, pozostało zatem tylko przypuszczenie, że naród Kalego ma swe siedziby gdzieœ bliżej. Z tego powodu spotkanie się z ludŸmi Wa-hima nie było całkiem niepodobne. Po kilku godzinach jazdy słońce poczęło sięzniżać. Upał zmniejszył się znacznie. Trafilina szerokš dolinę, w której była woda i rosło kilkanaœcie dzikich fig,15 więc zatrzymali się, by dać wytchnienie koniom i pokrzepić się zapasami. Ponieważ œciany skaliste były w tym miejscu niższe, Staœ rozkazał Kalemu, by wydostał się na górę izobaczył, czy w okolicy nie widać jakich dymów. Kali spełnił rozkaz i w mgnieniu oka znalazł się na krawędzi skał. Rozejrzawszysię dobrze na wszystkie strony, zsunšł się po grubej łodydze lianu i oœwiadczył, że dymu nie ma, ale jest nyama. Łatwo się było domyœlić, że mówi nie o pentarkach, lecz o grubszej jakiejœ zwierzynie; ukazawszy bowiem na strzelbę Stasia przyłożył następnie palce do głowy na znak, że jest to zwierzyna rogata. Staœ wdrapał się z kolei na górę i wychyliwszy ostrożnie głowę ponad krawędŸ, poczšł patrzeć przed siebie. Nic nie zasłaniało mu widoku w dal, gdyż dawna, wysoka dżungla była spalona, a nowa, która puœciła się już ze sczerniałej ziemi, miała zaledwie kilka cali wysokoœci. Jak okiem sięgnšć, widać było rzadko rosnšce wielkie drzewa z osmolonymi przezogień pniami. Pod cieniem jednego z nich pasło się stadko antylop gnu,16 podobnych z kształtów ciała do koni, a z głów do bawołów. Słońce, przedzierajšc się przez liœcie baobabu, rzucało drgajšce œwietliste plamy na ich brunatne grzbiety. Było ich dziewięć sztuk. Odległoœć wynosiła nie więcej jak sto kroków, ale wiatr wiał od zwierzšt ku wšwozowi, pasły się więc spokojnie, nie podejrzewajšc niebezpieczeństwa. Staœ, chcšc zaopatrzyć karawanę w mięso, strzelił do najbliżej stojšcej sztuki, która runęła jak piorunem rażona na ziemię. Reszta stada pierzchła, awraz z niš i wielki bawół, którego nie dostrzegli poprzednio, gdyż leżał ukryty zakamieniem. Chło piec, nie z potrzeby, ale przez żyłkę myœliwskš, upatrzywszy chwilę, w której zwierz zwrócił się nieco bokiem, posłał i za nim kulę. Bawół zachwiał się silnie po strzale, pocišgnšł zadem, ale pobiegł dalej i nim Staœ zdšżył zmienić naboje, znikł w nierównoœciach gruntu. Zanim dym się rozwiał, Kali siedział już na antylopie i rozcinał jej brzuch nożem Gebhra. Staœ podszedł ku niemu chcšc się bliżej zwierzęciu przypatrzyć - i wielkie było jego zdziwienie, gdy po chwili młody Murzyn podał mu zakrwawionymi rękoma dymišcš jeszcze wštrobę antylopy. - Dlaczego mi to dajesz? - zapytał. - Msuri, msuri! Bwana kubwa jeœć zaraz. - Zjedzże sam! - odpowiedział Staœ, oburzony propozycjš. Kali nie dał sobie tego dwa razy powtarzać,lecz natychmiast poczšł rwać zębami wštrobę i łykać z chciwoœciš surowe kawały, a widzšc, że Staœ patrzy na niego z obrzydzeniem, nie przestawał między jednym a drugim sykiem powtarzać: "Msuri!msuri!" Zjadł w ten sposób przeszło pół wštroby, po czym zabrał się do oprawiania antylopy. Czynił to nadzwyczaj szybko i umiejętnie, tak że niebawem skóra była zdjęta i udziecoddzielony od grzbietu. Wówczas Staœ, zdziwiony nieco, że Saba nie znalazł się przy tej robocie, gwizdnšł na niego, by zaprosić go na walnš ucztę z przednich częœci zwierzęcia. Lecz Saba nie pojawił się wcale, natomiast schylony nad antylopš Kali podniósł głowę i rzekł: - Wielki pies polecieć za bawołem. - Widziałeœ? - zapytał Staœ. - Kali widzieć. To rzekłszy założył na głowę polędwicę antylopy, a dwa udŸce na ramiona i ruszył do wšwozu. Staœ gwizdnšł jeszcze kilka razy i czekał, ale widzšc, że czyni to na próżno, poszedł za nim. W wšwozie Mea zajęta już była œcinaniem cierni na zeribę, Nel zaœ skubišc swymi małymi paluszkami ostatniš pentarkę zapytała: - Czy to na Sabę gwizdałeœ? on poleciał za wami. - Poleciał za bawołem, którego postrzeliłem, i jestem bardzo niespokojny -odpowiedział Staœ. -To sš zwierzęta ogromnie zawzięte, a tak silne, że lew nawet boi się na nie napadać. Z Sabš może być Ÿle, jeœli rozpocznie walkęz takim przeciwnikiem. Usłyszawszy to Nel zaniepokoiła się bardzoi oœwiadczyła, że nie pójdzie spać, póki Saba nie wróci. Staœ widzšc jej zmartwieniezły był na siebie, że nie zataił przed niš niebezpieczeństwa, i poczšł jš pocieszać. - Poszedłbym za nimi ze strzelbš - mówił -ale muszš już być bardzo daleko, a wkrótcezapadnie noc i œlady stanš się niewidzialne. Bawół jest mocno strzelony i mam nadzieję, że padnie. W każdym razie osłabi go utrata krwi i jeœli nawet rzuci się na Sabę, to Saba potrafi uciec... Tak! Wróci może dopiero w nocy, ale wróci na pewno. I mówišc to sam nie bardzo wierzył we własne słowa, pamiętał bowiem, co czytywał o niesłychanej mœciwoœci afrykańskiego bawołu, który nawet ciężko ranny obiega kołem i zasadza się przy œcieżce, którš idzie myœliwy, a potem atakuje niespodzianie, porywa go na rogi i wyrzuca w górę. Z Sabš mogło się wydarzyć coœ podobnego, nie mówišc o innych niebezpieczeństwach, które groziły mu w powrotnej drodze - w nocy. Jakoż niebawem noc zapadła. Kali i Mea urzšdzili zeribę, rozpalili ogień i zajęli się wieczerzš. Saba nie wracał. Nel strapiona była coraz więcej i w końcu zaczęła płakać. Staœ zmusił jš nieledwie, żeby się położyła, obiecujšc, że będzie czekał na Sabę, a jak tylko się rozwidni, pójdzie sam go szukać i przyprowadzi. Nel poszła wprawdzie pod namiot, ale co chwila wychylała główkę spod jego skrzydeł pytajšc, czy pies nie wrócił. Sen zmorzył jš dopiero po północy, gdy Mea wyszła, byzastšpić Kalego, który czuwał nad ogniem. - Czemu córka księżyca płakać? - zapytał Stasia młody Murzyn, gdy obaj pokładli się do snu na czaprakach. - Kali tego nie chce. - Żal jej Saby, którego bawół pewno zabił. - A może nie zabił - odrzekł czarny chłopak. Po czym umilkł i Staœ zasnšł głęboko. Byłojednak jeszcze ciemno, gdy się obudził, albowiem poczšł mu dokuczać chłód. Ogień przygasł. Mea, która miała go pilnować, zdrzemnęła się i od pewnego czasu przestała dorzucać chrustu na węgle. Wojłok, na którym spał Kali, był pusty. Staœ sam dorzucił paliwa, po czym tršcił Murzynkę i spytał: - Gdzie jest Kali? Chwilę patrzyła na niego nieprzytomnie, po czym roztrzeŸwiwszy się należycie, rzekła:- Kali wzišł miecz Gebhra i poszedł za zeribę. Myœlałam, że chce nacišć więcej chrustu, ale on wcale nie wrócił. - Dawno wyszedł? - Dawno. Staœ czekał przez pewien czas, ale gdy Murzyna nie było długo widać, mimo woli zadał sobie pytanie: - Uciekł? I serce œcisnęło mu się przykrym uczuciem, jakie budzi zawsze niewdzięcznoœć ludzka. Przecie on ujmował się za tym Kalim i bronił go wówczas, gdy Gebhr znęcał się nad nim po całych dniach,a następnie ocalił mu życie. Nel była zawsze dla niego dobra i płakała nad jego niedolš, a oboje obchodzili się z nim jak najlepiej. On zaœ uciekł! Sam przecie mówił, że nie wie, w której stronie leżš osady Wa-hima, i że nie zdołałby do nich trafić, a jednak uciekł! Stasiowi znów przypomniały się podróże afrykańskie czytane w Port-Saidzie i opowiadania podróżników o głupocie Murzynów, którzy porzucajš ładunki i uciekajš nawet wówczas, gdy ucieczka grozi im niechybnš œmierciš. Oczywiœcie, że i Kali, majšc za całš broń tylko sudański miecz Gebhra, musi umrzeć z głodu lub - o ile nie wpadniew ponownš niewolę u derwiszów - stać się łupem dzikich zwierzšt. - Ach! Niewdzięcznik i głupiec! Staœ poczšł następnie rozmyœlać i nad tym,o ile podróż bez Kalego będzie trudniejsza dla nich i kłopotliwsza, a praca cięższa. Poić konie i pętać na noc, rozpinać namiot, budować zeribę, pilnować w czasie drogi, by nie poginęły zapasy i juki z rzeczami, obdzierać i dzielić zabitš zwierzynę - wszystko to, w braku młodego Murzyna, miało teraz spaœć na niego, a on przyznawał w duchu, że o niektórych czynnoœciach, na przykład o obdzieraniu zeskóry zwierzyny, nie ma najmniejszego pojęcia. "Ha! trudno - rzekł sobie - trzeba!..." Tymczasem słońce wysunęło się zza widnokręgu i - jak zawsze bywa pod zwrotnikami - dzień zrobił się w jednej chwili. Nieco póŸniej woda do mycia, którš Mea przygotowała na noc dla panienki, poczęła chlupać pod namiotem, co znaczyło, że Nel wstała i ubiera się. Jakożwkrótce ukazała się ubrana już, ale z grzebieniem w ręku i z nastroszonš jeszczeczuprynkš. - A Saba? - zapytała. - Nie ma go dotšd. Usta dziewczynki poczęły zaraz drgać. - Może jeszcze wróci - rzekł Staœ. - Pamiętasz, że na pustyni nie bywało go czasem po dwa dni, a potem zawsze nas doganiał. - Mówiłeœ, że pójdziesz go poszukać?... - Nie mogę. - Dlaczego, Stasiu? - Bo nie mogę zostawić cię tylko z Meš w wšwozie. - A Kali? - Kalego nie ma. I zamilkł nie wiedzšc sam, czy ma jej powiedzieć całš prawdę; ale ponieważ rzecz nie mogła się ukryć, więc pomyœlał, że lepiej jest wyjawić jš od razu. - Kali zabrał miecz Gebhra - rzekł - i w nocy poszedł nie wiadomo dokšd. Kto wie, czy nie uciekł. Murzyni często tak robiš, która w o ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żjPś Wk 'c€l-Öcm*ý cn8b1nawet na własnš zgubę. Żal mi go... Ale może jeszcze zrozumie, że głupstwo zrobił, i... Dalsze słowa przerwało mu radosne szczekanie Saby, które napełniło cały wšwóz. Nel rzuciła grzebień na ziemię i chciała biec na spotkanie - wstrzymały jš jednak ciernie zeriby. Staœ poczšł je co prędzej rozrzucać, zanimwszelako otworzył przejœcie, naprzód zjawił się Saba, a za nim Kali, tak œwiecšcyi mokry od rosy jakby po największym deszczu. Radoœć ogromna ogarnęła oboje dzieci i gdyKali, nie mogšc złapać tchu ze zmęczenia, znalazł się za płotem zeriby, Nel zarzuciłamu swoje białe ršczki na czarnš szyję i uœciskała go z całej siły. A on rzekł: - Kali nie chce widzieć bibi płakać, więc KaliznaleŸć psa. - Dobry Kali! - odpowiedział Staœ klepišc go po ramieniu. - A nie bałeœ się spotkać po nocy lwa albo pantery? - Kali bać się, ale Kali pójœć - odpowiedział chłopak. Słowa te zjednały mu jeszcze bardziej serca dzieci. Staœ na proœby Nel wydobył zjednego toboła sznurek szklanych paciorków, w które przy wyjeŸdzie z Omdurmanu zaopatrzył ich Grek Kaliopuli, i przyozdobił nim wspaniale szyję Kalego, ówzaœ, uszczęœliwiony z podarku, spojrzał zaraz z wielkš dumš na Meę i rzekł: - Mea nie mieć paciorków, a Kali mieć, bo Kali jest "wielki œwiat". W ten sposób zostało nagrodzone poœwięcenie czarnego chłopca. Saba natomiast otrzymał ostrš burę, z której poraz wtóry od czasu służby u Nel dowiedział się, że jest zupełnie brzydki i że jeœli jeszcze raz zrobi coœ podobnego, to będzie prowadzony na sznurku jak małe szczenię. On słuchał tego kiwajšc w doœć dwuznaczny sposób ogonem. Nel jednak twierdziła, iż widać mu było z oczu, że sięwstydzi, i że z pewnoœciš się zaczerwienił,czego nie można było zobaczyć tylko dlatego, że ma paszczę pokrytš sierœciš. Potem nastšpiło œniadanie złożone z wybornych dzikich fig i z combra gnu, a podczas œniadania Kali opowiadał swe przygody. Staœ zaœ tłumaczył je nie rozumiejšcej języka ki-swahili Nel na angielski. Bawół, jak się pokazało, uciekł daleko. Kalemu trudno było znaleŸć œlad, ponieważ noc była bezksiężycowa. Na szczęœcie dwa dni przedtem padał deszcz i ziemia nie była zbyt twarda, skutkiem czego racice ciężkiego zwierzęcia wybijały w niej zagłębienia. Kali szukał ich za pomocš palców u nóg i szedł długo. Bawół padł wreszcie i musiał paœć nieżywy, gdyż nie było żadnych œladów walki między nim aSabš. Gdy Kali ich znalazł, Saba zżarł już był większš częœć przedniej łopatki bawołu, ale choć więcej już jeœć nie mógł,nie pozwalał jednak zbliżyć się do mięsa dwom hienom i kilkunastu szakalom, które stały naokół czekajšc, aż silniejszy drapieżnik ukończy ucztę i odejdzie. Chłopiec skarżył się, że pies warczał także i na niego, ale on wówczas zagroził mu gniewem "pana wielkiego" i bibi, po czym wzišł go za obrożę i odcišgnšł od bawołu, a puœcił dopiero w wšwozie. Na tym skończyło opowiadanie nocnych przygód Kalego, po czym wszyscy w dobrych humorach siedli na konie i pojechalidalej. Jedna tylko długonoga Mea, lubo cicha i pokorna, spoglšdała z zazdroœciš na naszyjnik młodego Murzyna i na obrożę Saby i myœlała ze smutkiem w duszy: "Oni obaj sš "wielki œwiat", a ja mam tylko mosiężnš obršczkę na jednej nodze". Rozdział 24 Przez następne trzy dni jechali wcišż wšwozem i zawsze w górę. Dni były przeważnie upalne, noce na przemian chłodne albo parne. Zbliżała się pora dżdżysta. Zza widnokręgu wysuwały się tu iówdzie chmury, białe jak mleko, ale głębokie i zawalne. Stronami widać było jużsmugi dżdżu i dalekie tęcze. Nad ranem trzeciego dnia jedna z takich chmur pękła nad ich głowami jak beczka, z której zleciała obręcz, i pokropiła ich ciepłym i obfitym, ale na szczęœcie krótkotrwałym deszczem. Potem pogoda uczyniła się jednak piękna i mogli jechać dalej. Pentarki ukazywały się znów w takiej iloœci, że Staœstrzelał do nich nie zsiadajšc z konia i zabił w ten sposób pięć sztuk, co liczšc nawet z Sabš aż nadto starczyło na jednorazowy posiłek. Podróż w odœwieżonym powietrzu nie była wcale ucišżliwa, a obfitoœć zwierzyny i wody usuwała obawę głodu i pragnienia. W ogóle szło im łatwiej, niż się spodziewali, toteż Stasia nie opuszczał dobry humor i jadšc obok dziewczynki gwarzył z niš wesoło, a chwilami i żartował. - Wiesz co, Nel - mówił, gdy na chwilę zatrzymali konie pod wielkim drzewem chlebowym, z którego Kali z Meš obcinali podobne do ogromnych melonów owoce - czasem mi się zdaje, że ja jestem błędny rycerz. - A co to jest błędny rycerz? - zapytała Nel zwracajšc ku niemu swš œlicznš główkę. - Dawno, dawno temu, w œrednich wiekach, byli tacy rycerze, którzy jeŸdzili po œwieciei szukali przygód. Walczyli z olbrzymami i smokami i wiesz? każdy miał swojš damę, którš opiekował się i której bronił. - To ja jestem taka dama? Staœ zastanowił się przez chwilę, po czym odrzekł: - Nie - tyœ na to za mała. Tamte wszystkie były dorosłe. I ani przez głowę mu nie przeszło, że może żaden błędny rycerz nie uczynił tyle dla swej damy, ile on dla tej małej siostrzyczki - po prostu wydawało mu się, że to, co uczynił, rozumiało się samo przez się. Lecz Nel uczuła się pokrzywdzona jego słowami, więc wysunšwszy z nadšsanš minkš usta rzekła: - A mówiłeœ raz w pustyni, że postšpiłam jak osoba trzynastoletnia? Aha! - No to raz. Ale masz lat osiem. - To za dziesięć będę miała osiemnaœcie! - Wielka rzecz! A ja dwudziesty czwarty! W takim wieku człowiek nie myœli już o żadnych damach, bo ma co innego do roboty. Rozumie się! - A co będziesz robił? - Będę inżynierem albo marynarzem, albo jeœli w Polsce będzie wojna, to pojadę się bić jak mój ojciec. Ona zaœ spytała niespokojnie: - Ale wrócisz do Port-Saidu? - Pierwej musimy tam powrócić oboje. - Do tatusia! - odpowiedziała dziewczynka. I oczy jej zamgliły się smutkiem i tęsknotš.Na szczęœcie nadleciało w tej chwili stadkoprzeœlicznych papug, szarych, z różowymi głowami i z różowš podszewkš pod spodemskrzydeł. Dzieci zapomniały natychmiast o poprzedniej rozmowie i poczęły œledzić oczyma ich lot. Stadko zakręciło nad grupš euforbii i spadło na rosnšcy opodal sykomor, wœród którego gałęzi rozległy się zaraz głosy podobne do gadatliwej narady lub kłótni. - To sš papugi, które najłatwiej uczš się mówić rzekł Staœ. - Gdy zatrzymamy się gdzie na dłużej, postaram się złapać takš dla ciebie. - O Stasiu! Dziękuję! - odpowiedziała z radoœciš Nel. - Będzie się nazywała Daisy... Tymczasem Mea i Kali, naobcinawszy owoców z chlebowca, obładowali nimi konieimała karawana ruszyła dalej. Po południu zaczęło się jednak znów chmurzyć i chwilami przelatywały krótkie dżdże napełniajšc wodš wszystkie załamy i wgłębienia gruntu. Kali przepowiadał wielkšulewę, więc Stasiowi przyszło do głowy, że wšwóz, który zacieœniał się znów corazbardziej, nie będzie doœć bezpiecznym na noc schronieniem, albowiem zmienić się może w potok. Z tego powodu postanowił nocować na górze, a postanowienie to ucieszyło i Nel, zwłaszcza gdy wysłany nazwiady Kali powrócił i oœwiadczył, że niedaleko znajduje się lasek złożony z rozmaitych drzew, a w nim dużo małych małpek, nie tak brzydkich i złych jak pawiany, które spotykali dotychczas. Trafiwszy zatem na miejsce, w którym œciany skalne były niskie i rozchylały się łagodnie, wyprowadzili konie i zanim się œciemniło, roztasowali się na nocleg. Namiot Nel stanšł w miejscu wysokim i suchym, pod wielkim kopcem termitów, który zamykał całkiem przystęp z jednej strony i ułatwiał przez to robotę zeriby. Blisko wznosiło się potężne drzewo o szeroko rozpostartych konarach, te zaœ, okryte gęstym liœciem, mogły dać dobrš ochronę od deszczu. Przed zeribš rosły pojedyncze kępy drzew, a dalej zbity i powišzany pnšczami las, ponad którym wystrzelały wysoko korony jakichœ dziwacznych palm, podobne jakby do olbrzymich wachlarzy albo do rozwiniętych pawich ogonów.17 Staœ dowiedział się od Kalego, że przed drugš porš dżdżystš, a więc w jesieni, niebezpiecznie jest nocować pod tymi palmami, albowiem dojrzałe wówczas, ogromne ich owoce obrywajš się niespodzianie i spadajš ze znacznej wysokoœci z takš siłš, że mogš zabić człowieka, a nawet i konia. Obecnie jednak owoce były dopiero w zawišzku, i z dala, zanim słońce zaszło, widać było pod koronami œmigajšce małe małpeczki, które w wesołych skokach uganiały się wzajem za sobš. Staœ wraz z Kalim przygotowali wielki zapasdrzewa, tak aby starczyło go na całš noc, a ponieważ chwilami zrywały się silne podmuchy goršcego wiatru, więc wzmocnili zeribę kołkami, które młody Murzyn pozaostrzał mieczem Gebhra i pozatykał w ziemię. Ostrożnoœć ta nie była wcale zbyteczna, gdyż silny wicher mógł porozrzucać kolczaste gałęzie, z których wzniesiona była zeriba, i ułatwić napad drapieżnikom. Jednakże zaraz po zachodzie słońca wiatr ustał, natomiast powietrze stało się parne i ciężkie. W przerwach między chmurami przeœwiecały z poczštku tu i ówdzie gwiazdy, ale następnie noc zapadła zupełnie czarna, tak że na krok nie było nic widać. Mali wędrowcy zgromadzili się przy ogniu, nasłuchujšc wrzasków i skrzeczenia małp, które w pobliskim lesie czyniły prawdziwy jarmark. Wtórowało im skomlenie szakali i rozmaite inne nieznane głosy, w których znać było niepokój i strach przed tym, co pod osłonš ciemnoœci grozi w puszczy każdej żywej istocie. Nagle zrobiło się cicho jak makiem siał, albowiem w mrocznych głębinach rozległo się stękanie lwa. Konie, które pasły się opodal wœród młodejdżungli, poczęły zbliżać się do œwiatła, podskakujšc na spętanych przednich nogach, waleczny zaœ zwykle Saba zjeżył sierœć i z wciœniętym ogonem tulił się do ludzi szukajšc widocznie ich opieki. Stękanie rozległo się znowu - rzekłbyœ, spod ziemi głębokie, ciężkie, wysilone, jakby zwierz z trudnoœciš wydobywał je zeswych potężnych płuc. Szło nisko nad ziemiš, na przemian wzmagało się i cichło,przechodzšc chwilami w głuche, ogromnie posępne jęki. - Kali! dorzuć do ognia! - ozwał się Staœ. Murzyn dorzucił tak skwapliwie na ognisko naręcze gałęzi, że naprzód buchnęły całe snopy iskier, po czyn dopiero strzelił w górę wysoki płomień. - Stasiu, lew nas nie napadnie?... prawda? - szepnęła Nel pocišgajšc chłopca za rękaw.- Nie. Nie napadnie. Patrz, jaka zeriba wysoka... I mówišc tak, wierzył istotnie, że niebezpieczeństwo im nie grozi, ale lękał się o konie, które coraz bliżej cisnęły się do płotu i mogły go stratować. Tymczasem stękanie przeszło w przecišgły, grzmišcy ryk, od którego truchleje wszelkie żywe stworzenie, a ludziom, nawet nie znajšcym trwogi, drgajštak nerwy, jak drgajš szyby od dalekich strzałów armatnich. Staœ rzucił przelotne spojrzenie na Nel i widzšc jej trzęsšcš się bródkę i wilgotne oczy rzekł: - Nie bój się! nie płacz! A ona odpowiedziała tak samo jak niegdyœ w pustyni: - Ja nie chcę płakać... tylko mi się... oczy pocš! Oj! Ostatni wykrzyk wyrwał jej się z ust dlatego, że w tej chwili od strony lasu zagrzmiał drugi ryk jeszcze potężniejszy od pierwszego, bo bliższy. Konie poczęły wprost pchać się na zeribę i gdyby nie długie i twarde jak stal kolce akacjowych gałęzi, byłyby jš przełamały. Saba warczał i zarazem drżał jak liœć, Kali zaœ jšł powtarzać przerywanym głosem: - Panie! dwa! dwa!... dwa!... A lwy, poczuwszy się wzajem, nie ustawałyteraz ryczeć i straszliwy koncert trwał w ciemnoœciach cišgle, albowiem gdy jeden zwierz milknšł, poczynał drugi. Staœ nie mógł wkrótce rozpoznać, skšd dochodzš ich głosy, gdyż echo powtarzało je w wšwozie, skała odsyłała je skale, szły górš i dniem, napełniały las, dżunglę, nasycały całš ciemnoœć grzmotem i trwogš. Jedna tylko rzecz zdawała się chłopcu pewna, a mianowicie, że zbliżały się coraz bardziej. Kali zmiarkował również, że lwy obiegajš obozowisko zataczajšc coraz mniejsze kręgi i że powstrzymywane od napadu tylko blaskiem płomienia, wypowiadajš rykiem swe niezadowolenie i obawę. Widocznie jednak i on sšdził, że niebezpieczeństwo grozi jedynie koniom, gdyż rozstawiwszy palce rzekł: - Lwy zabić jeden, zabić dwa - nie wszystkie! nie wszystkie!... - Dorzuć do ognia! - powtórzył Staœ. Buchnšł znów żywszy płomień; ryki ustałynagle. Ale Kali podniósł głowę i patrzšc w górę poczšł nasłuchiwać. - Co tam? - zapytał Staœ. - Deszcz! - odrzekł Murzyn. Staœ nastawił z kolei uszu. Konary drzewa osłaniały namiot i całš zeribę, więc na ziemię nie spadła jeszcze żadna kropla, alew górze słychać było szelest liœci. Ponieważ parnego powietrza nie poruszał najmniejszy powiew, łatwo się było domyœlić, że to deszcz poczyna szemrać w gęstwinie. Szelest wzmagał się z każdš chwilš i po niejakim czasie dzieci ujrzały krople spływajšce z liœci, podobne przy blasku ognia do wielkich, różowych pereł. Jak przepowiedział Kali, rozpoczynała się ulewa. Szelest zmienił się w szum. Spadało coraz więcej kropel, a wreszcie przez gęstwę poczęły przenikać całe sznurki wody. Ognisko pociemniało. Próżno Kali dorzucał całe naręcza. Z wierzchu mokre gałęzie dymiły tylko, a od spodu syczały węgle - i płomień co się wzmógł, to przygasał. - Gdy ulewa zaleje ogień, będzie nas broniła jeszcze zeriba - rzekł Staœ dla uspokojenia Nel. Po czym wprowadził dziewczynkę pod namiot i otulił jš pledem, ale sam wyszedł co prędzej, gdyż krótkie, urywane ryki ozwały się na nowo. Tym razem rozległy się one bliżej i brzmiała w nich jakby radoœć. Ulewa potężniała z każdš chwilš. Deszcz dudnił po twardych liœciach nabaku i pluskał. Gdyby ognisko nie było pod osłonš konarów, byłoby zgasło od razu, ale i tak unosił się nad nim przeważnie dym, wœród którego przebłyskiwały wšskie, błękitne płomyki. Kali dał za wygranš i nie dokładałwięcej suszu. Natomiast, zarzuciwszy naokoło drzewa powróz, wspinał się za pomocš niego coraz wyżej po pniu. - Co robisz? - zawołał Staœ. - Kali włazić na drzewa. - Po co? - krzyknšł chłopiec, oburzony samolubstwem Murzyna: Jasna, przeraŸliwa błyskawica rozdarła ciemnoœć, a odpowiedŸ Kalego zgłuszył nagły grzmot, który wstrzšsnšł niebem i puszczš. Jednoczeœnie zerwał się wicher, targnšł konarami drzewa, rozmiótł w mgnieniu oka ognisko, porwał rozżarzone jeszcze pod popiołem węgle i wraz ze snopami iskier poniósł je w dżunglę. Nieprzebita ciemnoœć ogarnęła chwilowo obozowisko. Straszna podzwrotnikowa burza rozszalała się na ziemi i niebie. Grzmot następował po grzmocie, błyskawica po błyskawicy. Krwawe zygzakipiorunów rozdzierały czarne jak kir niebo. Na pobliskich skałach pojawiła się dziwna, błękitna kula, która przez czas jakiœ toczyła się wzdłuż wšwozu, a następnie buchnęła oœlepiajšcym œwiatłem i pękła z hukiem tak okropnym, iż zdawało się, że skały rozsypiš się w proch od wstrzšœnienia. Potem znów nastała ciemnoœć. Staœ zlškł się o Nel i poszedł omackiem do namiotu. Namiot, osłonięty kopcem termitów i olbrzymim pniem, stał jeszcze, ale pierwsze silniejsze uderzenie wichru mogło potargać sznury i ponieœć go Bóg wiedokšd. A wicher to opadał, to zrywał się ze wœciekłš siłš, niosšc fale dżdżu i całe chmary liœci i gałęzi nałamanych w pobliskim lesie. Stasia ogarnęła rozpacz. Nie wiedział, czy zostawić Nel w namiocie,czy jš z niego wyprowadzić. W pierwszym razie mogła zaplštać się w sznury i zostać porwana wraz ze zwojami płótna, w drugim groziło jej przemoczenie i także porwanie, gdyż i Staœ, lubo bez porównania silniejszy, z największym trudem utrzymywał się na nogach. Sprawę rozstrzygnšł wicher, który w chwilę póŸniej porwał dach namiotu. Płócienne œciany nie dawały już żadnego schronienia. Nie pozostawało nic innego, jak czekać na przejœcie burzy, w ciemnoœciach, wœród których kršżyły dwa lwy. Staœ przypuszczał, że może i one schroniłysię w pobliskim lesie przed nawałnicš, ale był zupełnie pewien, że po jej przejœciu wrócš. Grozę położenia zwiększało i to, żewiatr rozmiótł do szczętu zeribę. Wszystko groziło zgubš. Strzelba Stasia niemogła przydać się na nic. Jego energia również. Wobec burzy, piorunów, huraganu,dżdżu, ciemnoœci i wobec lwów, które przytaiły się może o kilka kroków, czuł siębiš, która w o ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żoP3cpƒ|3q˙˝c€rź%Fcs4f Jbezbronny i bezradny. Szarpane wichrem płócienne œciany oblewały ich ze wszystkich stron wodš, więc otoczywszy ramieniem Nel wyprowadził jš z namiotu, po czym oboje przytulili się do pnia nabaku czekajšc œmierci lub bożego zmiłowania. A wtem, między jednym a drugim uderzeniem wiatru, doszedł ich głos Kalego zaledwie dosłyszalny wœród pluskania dżdżu: - Panie wielki, na drzewo, na drzewo! I jednoczeœnie koniec spuszczonego z góry mokrego sznura dotknšł ramienia chłopca. - Przywišzać bibi, a Kali jš wcišgnšć! - wołał dalej Murzyn. Staœ nie wahał się ani chwili. Otuliwszy Nel wojłokiem, by powróz nie wpił się w jej ciało, obwišzał jš nim w pasie, następnie podniósł na wycišgniętych ramionach w górę i zawołał: - Cišgnij! Pierwsze konary drzewa wyrastały doœć nisko, więc powietrzna podróż Nel trwała krótko. Kali chwycił jš niebawem swymi silnymi rękoma i umieœcił między pniem a olbrzymim konarem, gdzie było doœć miejsca nawet i na pół tuzina takich drobnych istotek. Żaden wiatr nie mógł jej stamtšd wydmuchnšć, a prócz tego, chociażpo całym drzewie spływała woda, jednakże gruby na kilkanaœcie stóp pień chronił jš przynajmniej od nowych fal deszczu, niesionych przez wicher ukoœnie. Zabezpieczywszy małš bibi Murzyn spuœcił znów powróz dla Stasia, lecz ów jak kapitan, który z tonšcego okrętu ustępuje ostatni, kazał włazić przed sobš Mei. Kali nie potrzebował jej wcale cišgnšć, gdyż w jednej chwili wdrapała się po powrozie z takš wprawš i zręcznoœciš, jakby była rodzonš siostrš szympansa. Stasiowi poszło znacznie trudniej, lecz i ondoœć był na to dobrym gimnastykiem, by przezwyciężyć ciężar własnego ciała oraz strzelby i kilkunastu naboi, którymi napełnił kieszenie. W ten sposób wszyscy czworo znaleŸli się na drzewie. Staœ tak przyzwyczaił się myœleć w każdympołożeniu o Nel, że i teraz zajšł się przede wszystkim sprawdzeniem, czy jej nie grozi upadek, czy ma dosyć miejsca i czy może wygodnie się położyć. Uspokojonypod tym względem, poczšł łamać głowę, jakby zabezpieczyć jš od deszczu. Ale na tonie było rady. Zbudować jakiœ daszek nad jej głowš byłoby łatwo w dzień, ale teraz otaczała ich taka ciemnoœć, że nie widzieli się wzajem wcale. Gdybyż przynajmniej ta burza przeszła i gdyby udało się rozpalić ogień, można by osuszyć ubranie Nel! Staœ z rozpaczš myœlał, że przemoczona do ostatniej nitki dziewczynka dostanie niezawodnie nazajutrz pierwszego ataku febry. Bał się, że nad ranem, po burzy, zrobi się chłodno, jak bywało poprzednich nocy. Dotychczas jednak uderzenia wiatru były raczej goršce i deszcz jak ugrzany Dziwiłatylko Stasia jego uporczywoœć, gdyż wiedział, że burze podzwrotnikowe im bardziej szalejš, tym trwajš krócej. Po długim dopiero czasie ucichły grzmoty i uderzenia wiatru osłabły, ale deszcz padałcišgle, mniej wprawdzie ulewny niż poprzednio, ale ciężki i tak gęsty, że liœcie nabaku nie dawały żadnej przed nim ochrony Z dołu dochodził szum wody, jakbycała dżungla zmieniła się w jedno jezioro. Staœ pomyœlał, że w wšwozie czekałaby ichœmierć niechybna. Ogromnym żalem przejmowała go też myœl, co się stanie z Sabš - i nie œmiał mówić o nim z Nel. Miał wszelako trochę nadziei, że zmyœlny pies znajdzie bezpieczny przytułek wœród skał sterczšcych nad wšwozem. Nie było jednakmożnoœci przyjœć mu z jakškolwiek pomocš.Siedzieli więc jedno przy drugim wœród rozłożystych konarów, moknšc i czekajšc dnia. Po upływie jeszcze kilku godzin powietrze poczęło się ochładzać i deszcz na koniec ustał. Woda spłynęła też już widocznie po pochyłoœci na niższe miejsca, gdyż nie było słychać plusku ni szumu. Staœzauważył poprzednich dni, że Kali umie rozniecić ogień nawet z mokrych gałęzi, przyszło mu więc do głowy, by kazać Murzynowi zejœć i spróbować, czy mu się to nie uda i tym razem. Lecz w chwili, w której zwrócił się do niego, stało się coœ takiego, co wszystkim czworgu zmroziło krew w żyłach. Oto głębokš ciszę nocnš rozdarł nagle kwikkoński, straszny, przeraŸliwy, pełen bólu, trwogi i œmiertelnego przerażenia. Zakotłowało się coœ w ciemnoœci, rozległ się krótki charkot, następnie głuche jęki, chrapanie, drugi kwik koński, jeszcze przeraŸliwszy, po czym wszystko umilkło. - Lwy, panie wielki! lwy zabijać konie! - szeptał Kali. Było coœ tak okropnego w tym nocnym napadzie, w tej przemocy potworów i w tym nagłym morderstwie bezbronnych zwierzšt, że Staœ struchlał na chwilę i zapomniał o strzelbie. Na co zresztš przydałoby się strzelać wœród takiej ćmy? Chyba na to, by ci nocni mordercy, jeœli œwiatło i huk ich przestraszy, porzucili zabite już konie, a pognali za tymi, które rozproszyły się i odleciały od obozowiska tak daleko, jak na spętanych nogach mogły odlecieć. Stasia przeszły ciarki na myœl, coby się stało, gdyby byli pozostali na dole. Przytulona do niego Nel dygotała tak, jakbyjuż chwycił jš pierwszy atak febry, ale drzewo zabezpieczało ich przynajmniej od napadu. Kali ocalił im po prostu życie. Była to jednak straszna noc - najstraszniejsza w całej podróży. Siedzieli jak zmokłe ptaki na gałęzi, nadsłuchujšc, co się dzieje na dole. A tam przez jakiœ czas trwało głębokie milczenie,lecz niebawem ozwały się pomruki, odgłos jakby chłeptania, cmokanie oddzieranych kawałów mięsa oraz chrapliwy oddech i postękiwanie potworów. Woń surowizny i krwi doszła aż do drzewa, gdyż lwy ucztowały nie więcej jako dwadzieœcia kroków od zeriby. I ucztowały tak długo, że Stasia porwała w końcu złoœć. Chwycił strzelbę i wypalił w kierunku odgłosów. Ale odpowiedział mu tylko urywany, gniewliwy ryk, po czym rozległ się trzask gruchotanych w potężnych szczękach koœci.W głębi połyskiwały błękitno i czerwono oczy hien i szakali czekajšcych na swojš kolej. I tak upływały długie godziny nocy. Rozdział 25 Słońce wzeszło nareszcie i rozœwieciło dżunglę, kępy drzew i las. Lwy znikły, zanim pierwszy promień zabłysnšł na widnokręgu. Staœ kazał Kalemu rozniecić ogień, a Mei wydobyć rzeczy Nel ze skórzanego worka, w którym były upakowane, wysuszyć je i przebrać dziewczynkę jak najprędzej. Sam, wzišwszystrzelbę, poszedł zwiedzić obozowisko, a zarazem przypatrzyć się spustoszeniu, jakiego narobiła burza i dwaj nocni mordercy. Zaraz za zeribš, z której zostały tylko kołki, leżał pierwszy koń zżarty prawie dopołowy, o sto kroków drugi, ledwie napoczęty, a zaraz za nim trzeci z wyszarpanym brzuchem i ze zgruchotanym łbem. Wszystkie straszny przedstawiały widok, oczy bowiem miały otwarte, pełne zakrzepłego przerażenia, i wyszczerzone zęby. Ziemia była stratowana, w zagłębieniach całe kałuże krwi. Stasia porwała taka złoœć, że w tej chwili prawieżyczył sobie, żeby zza jakiejœ kępy wychyliła się kudłata głowa ociężałego po nocnej uczcie rozbójnika i żeby mógł wpakować w niš kulę. Ale musiał odłożyć zemstę na czas póŸniejszy, obecnie bowiemmiał co innego do roboty. Należało odnaleŸć i połapać pozostałe konie. Chłopiec przypuszczał, że musiały schronić się w lesie, również jak i Saba, którego trupa nigdzie nie było widać. Nadzieja, że wierny towarzysz niedoli nie padł ofiarš drapieżników, uradowała tak Stasia, że nabrał lepszej otuchy, a jego radoœć powiększyło jeszcze odnalezienie osła. Pokazało się, że mšdry długouch nie chciał nawet utrudzać się zbyt dalekš ucieczkš. Zaszył się po prostu na zewnštrzzeriby w kšt utworzony przez kopiec termitów i drzewo - i tam, majšc zabezpieczonš głowę i boki, czekał, co się stanie dalej, gotów w danym razie odeprzećnapad za pomocš bohaterskiego wierzgania. Ale lwy najwidoczniej nie dostrzegły go wcale, więc gdy słońce wzeszło i niebezpieczeństwo minęło, uważał za stosowne położyć się i odpoczšć po dramatycznych wrażeniach nocnych. Staœ kršżšc koło obozowiska odnalazł wreszcie na rozmiękłej ziemi wyciski kopytkońskich. Œlady szły w stronę lasu, a potem skręcały ku wšwozowi. Była to okolicznoœć pomyœlna, albowiem połapanie koni w wšwozie nie przedstawiało wielkich trudnoœci. O kilkanaœcie kroków dalej znalazło się w trawie pęto, które jeden z koni zerwał w ucieczce. Ten musiał odbiec tak daleko, że na razie można go było uważać za straconego. Natomiast dwa inne dostrzegł Staœ za niskš skałš, nie w samym parowie, lecz na jego brzegu. Jedenz nich tarzał się, drugi szczypał młodš, jasnozielonš trawę. Oba wyglšdały niesłychanie zmęczone jakby po długiej drodze. Ale œwiatło dzienne wygnało trwogę z ich serc, gdyż powitały Stasia krótkim, przyjaznym rżeniem. Koń, który się tarzał, zerwał się na nogi, przy czym chłopiec zauważył, że i ten wyswobodził się także z pęt, na szczęœcie jednak wolał widocznie zostać przy towarzyszu niż uciekać, gdzie go oczy poniosš. Staœ zostawił oba pod skałš i poszedł nad brzeg wšwozu, by przekonać się, czy dalsza nim podróż jest możliwa. Jakoż obaczył, że z powodu wielkiego spadku woda już spłynęła i że dno jest prawie suche. Po chwili uwagę jego zwrócił jakiœ białawy przedmiot zaplštany w pnšcze zwieszajšce się z przeciwległej œciany skalnej. Pokazało się, że był to dach namiotu, który uderzenie wichru przyniosłoaż tutaj i wbiło w gęstwinę, tak że woda nie mogła go porwać. Namiot zapewniał, bšdŸ co bšdŸ, małej Nel lepsze schronienieniż sklecony naprędce z gałęzi szałas, więc odnalezienie tej zguby uradowało Stasia mocno. Ale radoœć jego zwiększyła się jeszcze, gdy z niszy skalnej ukrytej nieco wyżej podlianami wyskoczył Saba trzymajšcy w zębach jakieœ zwierzę, którego głowa i ogon zwieszały się po obu stronach jego paszczy. Potężny pies wydrapał się w mgnieniu oka na górę i złożył u nóg Stasia pręgowanš hienę z pogruchotanym grzbietem i odgryzionš nogš, po czym jšł machać ogonem i poszczekiwać radoœnie, jakby chciał mówić: "Stchórzyłem, wyznaję, przed lwami, ale co prawda, to i wy siedzieliœcie na drzewie jak pentarki. Patrz jednak, żem nie zmarnował nocy". I tak był dumny z siebie, że Staœ zaledwie zdołał go skłonić, by zostawił na miejscu cuchnšce zwierzę i nie zanosił go w podarunku Nel. Gdy powrócili obaj, w obozie palił się już suty ogień, a w naczyniach wrzała woda, w której gotowały się ziarna durry, dwie pentarki i wędzone paski polędwicy z gnu. Nel była już przebrana w suchš odzież, alewyglšdała tak mizernie i blado, że Staœ zlškł się o niš i wzišwszy jš za rękę, by się przekonać, czy nie ma goršczki, zapytał: - Nel, co tobie jest? - Nic, Stasiu, tylko mi się bardzo chce spać. - Wierzę! Po takiej nocy! Ręce, chwała Bogu, masz zimne. Ach! co to była za noc! Oczywiœcie, że ci się chce spać. I mnie także. Ale czy nie czujesz się chora? - Boli mnie trochę głowa. Staœ położył jej dłoń na czole. Główka była zimna tak jak i ręce, to jednak dowodziło właœnie ogromnego wyczerpania i osłabienia, więc chłopiec westchnšł i rzekł: - Zjesz coœ ciepłego, a potem zaraz położysz się spać i będziesz spała aż do wieczora. Dziœ pogoda przynajmniej piękna inie będzie tak jak wczoraj. A Nel spojrzała na niego ze strachem. - Ale my tu nie będziemy nocowali? - Tu nie, bo tu leżš zagryzione konie; wybierzemy jakie inne drzewo lub też pojedziemy do wšwozu i tam urzšdzimy takš zeribę, jakiej œwiat nie widział. Będziesz tak spała spokojnie jak w Port-Saidzie. Lecz ona złożyła ršczki i poczęła go prosić ze łzami, żeby jechali dalej, gdyż w tym strasznym miejscu nie będzie mogła oka zmrużyć i zachoruje z pewnoœciš. I takgo błagała, tak powtarzała patrzšc mu w oczy: "Co, Stasiu? dobrze?" - że zgodził sięna wszystko. - Więc pojedziemy wšwozem - rzekł - bo tam jest cień. Przyrzeknij mi tylko, że jeœlici zbraknie sił albo będzie ci słabo, to mi powiesz. - Nie zbraknie, nie zbraknie! Przywišżesz mnie do siodła i usnę w drodze doskonale. - Nie. Sišdę na tego samego konia i będę ciętrzymał, Kali i Mea pojadš na drugim, a osioł poniesie namiot. - Dobrze! dobrze! - Zaraz po œniadaniu musisz się trochę przespać. Nie możemy i tak wyruszyć przed południem, ponieważ jest dużo do roboty. Trzeba połapać konie, złożyć namiot, urzšdzić inaczej juki. Częœć rzeczy zostawimy, bo teraz mamy wszystkiego dwa konie. Zejdzie nam na tym parę godzin,a ty tymczasem przeœpisz się i wzmocnisz. Dziœ będzie upał, ale pod drzewem cienia nie zbraknie. - A ty i Mea, i Kali? Mnie tak przykro, że jajedna będę spała, a wy się musicie męczyć... - Owszem znajdzie się i dla nas czas. O mnie się nie troszcz. Ja w Port-Saidzie w czasie egzaminów nie sypiałem często po całych nocach, o czym nawet i mój ojciec nie wiedział... Koledzy nie sypiali także. Ale co mężczyzna, to nie taka mała mucha jak ty. Nie masz pojęcia, jak dziœ wyglšdasz... Zupełnie jak szklana! Zostały tylko oczy i czupryna, a twarzy wcale nie ma. Mówił to żartobliwie, ale w duszy się bał, gdyż przy mocnym œwietle dziennym Nel miała twarz po prostu chorš, i po raz pierwszy zrozumiał jasno, że jeœli tak dalej pójdzie, to biedne dziecko nie tylko może, ale musi umrzeć. I na tę myœl zadygotały pod nim nogi, albowiem poczuł nagle, że w razie jej œmierci on także nie miałby ani po co żyć, ani po co wracać do Port-Saidu. "Bo cóż bym miał wtedy do roboty?" - pomyœlał. Na chwilę odwrócił się, by Nel nie dostrzegła w jego oczach żalu i lęku, a następnie poszedł do złożonych pod drzewem rzeczy, odrzucił wojłok, którym była okryta szkatułka z nabojami, otworzył jš i poczšł czegoœ szukać. Chował tam w małej szklanej flaszce ostatni proszek chininy i strzegł go jak okaw głowie na "czarnš godzinę", to jest na wypadek, gdyby Nel dostała febry. Ale teraz był prawie pewien, że po takiej nocy pierwszy atak przyjdzie niezawodnie, więc postanowił mu zapobiec. Czynił to z ciężkimsercem, myœlšc, o tym, co będzie póŸniej, igdyby nie to, że mężczyŸnie i naczelnikowi karawany nie wypadało płakać, byłby się nad tym ostatnim proszkiem rozpłakał. Więc chcšc pokryć wzruszenie, przybrał wielce surowš minę i wróciwszy do dziewczynki, rzekł: - Nel, weŸ przed jedzeniem resztę chininy. Ona zaœ spytała: - A jeœli ty dostaniesz febry? - To się będę trzšsł. WeŸ, mówię ci. Wzięła bez dalszego oporu, albowiem od czasu jak pozabijał Sudańczyków, bała się go trochę mimo wszelkich starań, jakimi jšotaczał, i dobroci, jakš jej okazywał. Zasiedli potem do œniadania i po zmęczeniu nocnym goršcy rosół z pentarki smakował im wybornie. Nel zasnęła zaraz po posiłku i spała przez kilka godzin. Staœ, Kali i Mea urzšdzili przez ten czas karawanę, przynieœli z wšwozu wierzch namiotu, posiodłali konie, objuczyli i osła - i zakopalipod korzeniami nabaku te rzeczy, których nie mogli zabrać. Sen morzył ich przy tej robocie okropnie, ale Staœ z obawy, by nie zaspać, pozwolił sobie i im na kolejnš tylkodrzemkę. Była może godzina druga, gdy wyruszyli w dalszš drogę. Staœ trzymał przed sobš Nel,Kali jechał z Meš na drugim koniu. Nie zjechali jednak od razu do parowu, ale posuwali się między jego brzegiem a lasem. Młoda dżungla podrosła przez tę jednš dżdżystš noc bardzo znacznie, grunt jednakpod niš był czarny i nosił œlady ognia. Łatwo było odgadnšć, że albo przechodził tędy ze swoim oddziałem Smain, albo że pożar, przygnany z daleka wichrem, leciał suchš dżunglš i wreszcie trafiwszy na wilgotny las przesunšł się niezbyt szerokimszlakiem między nim a wšwozem i poszedł dalej. Stasiowi chciało się sprawdzić, czy na tym szlaku nie znajdš się jakie œlady obozowisk Smaina albo wyciski kopyt - i z przyjemnoœciš przekonał się, że nic podobnego nie było widać. Kali, który się natakich rzeczach znał dobrze, twierdził stanowczo, że ogień musiał być przyniesiony przez wiatr i że od tego czasuupłynęło już dni kilkanaœcie. - To dowodzi - zauważył Staœ - że Smain zeswoimi mahdystami jest już Bóg wie gdzie -iże w żadnym razie nie wpadniemy w jego ręce. Po czym oboje z Nel zaczęli przypatrywać się ciekawie roœlinnoœci, ponieważ dotychczas nigdy nie przejeżdżali tak bliskopodzwrotnikowego lasu. Jechali teraz samym jego brzegiem, aby mieć nad głowš cień. Ziemia tu była wilgotna i miękka, zaroœnięta ciemnozielonawš trawš, mchami i paprociš. Gdzieniegdzie leżały stare, spróchniałe pnie, pokryte, jakby która w o ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żtPÇcuycvH cwŘ*żcx—9Í)kobiercem, przeœlicznymi storczykami o pstrych, podobnych do motyli kwiatach, z również pstrym dzbankiem w œrodku korony.18 Gdzie dochodziło słońce, tam ziemia złociła się od innych dziwnych storczyków, drobnych i żółtych, w którychdwa płatki kwiatu wznoszšc się po bokach płatka trzeciego czyniły podobieństwo do głowy zwierzštka o dużych, ostro zakończonych uszach.19<19 W niektórych miejscach las podszyty był krzakami dzikiego jaœminu,20 upiętymi w girlandy z cienkich pnšczów kwitnšcych różowo. Płytkie parowy i wgłębienia porastały paprocie zbite w jeden nieprzenikniony gšszcz: to niskie i rozłożyste, to wysokie, z pniami poobwijanym i jakby kšdzielš, sięgajšce aż do pierwszych konarów drzew i rozpostarte pod nimi w delikatnš, zielonš koronkę. W głębi nie było jednolitych drzew: daktylowce, rafie, palmy wachlarzowe, sykomory, chlebowce, euforbie, olbrzymie odmiany senecjonów, akacji, drzewa o uliœcieniu ciemnym i lœnišcym, i jasnym lub czerwonym jak krew, rosły obok siebie, pień przy pniu, splštane gałęziami, z których strzelały kwiaty żółte i purpurowe, podobne do œwieczników. W niektórych ostępach nie było wcale widać drzew, gdyż od ziemi aż do wierzchołków pokrywały je pnšcze przerzucajšc się z pnia na pień, tworzšc jakby wielkie litery: W i M, zwieszajšc się na kształt festonów, firanek i całych kotar. Liany kauczukowe21 dusiły wprost wtysišcznych wężowych skrętach drzewa i zmieniały je w piramidy zasypane białym kwieciem jak œniegiem. Naokół większych lianów obwijały się mniejsze i gmatwanina stawała się tak niesłychana, że przetwarzała się niemal w œcianę, przez którš ani człowiek, ani zwierz nie zdołałbysię przedrzeć. Miejscami tylko, gdzie przedzierały się słonie, których sile nic nie potrafi się oprzeć, były powybijane w gšszczu jakby głębokie i kręte korytarze. Œpiewu ptaków, który tak umila lasy europejskie, nie było wcale słychać, natomiast wœród wierzchołków drzew rozlegały się najdziwaczniejsze wołania, podobne to do odgłosu, jaki wydaje piła, todo bicia w kotły, to do klekotania bocianów,to do skrzypienia starych drzwi, to do klaskania w ręce, do miauczenia kotów lub nawet do głoœnej podnieconej rozmowy ludzkiej. Kiedy niekiedy wzbijało się ponad drzewa stadko papug szarych, zielonych, białych lub gromadka jaskrawo upierzonychtukanów, o cichym falistym locie. Na œnieżnym tle kauczukowych pnšczy migały niekiedy jak leœne duchy małe małpki żałobniczki,22 czarne zupełnie, z wyjštkiem białego ogona, białych pasów pobokach i takichże faworytów otaczajšcych twarz barwy węgla. Dzieci patrzyły z podziwem na ten dziewiczy las, na który może jeszcze nigdy nie spojrzały oczy białego człowieka. Sabadawał co chwila nurka w gšszcze, skšd dochodziło jego wesołe szczekanie. Małš Nel pokrzepiła chinina, œniadanie i wypoczynek. Twarzyczka jej ożywiła się i nabrała lekkich kolorów, oczki patrzyły weselej. Co chwila wypytywała Stasia o nazwy rozmaitych drzew i ptaków, o on odpowiadał, jak umiał. Na koniec oœwiadczyła, że chce zejœć z konia i nazbierać dużo kwiatów. Lecz chłopak uœmiechnšł się i odrzekł: - Zaraz by cię tam zjadły siafu. - Co to siafu? czy to co gorszego od lwa? - I gorszego, i nie gorszego. To sš mrówki kšsajšce ogromnie. Pełno ich na gałęziach, z których spadajš ludziom na plecy jak deszcz ognisty. Ale chodzš i po ziemi. Spróbuj tylko zsišœć z konia i pójœć trochę w las, a zaraz zaczniesz podskakiwać i piszczeć jak małpka. Nawet od lwa łatwiejsię obronić. Czasem idš w ogromnych szeregach i wtedy wszystko im ustępuje z drogi. - Ale ty dałbyœ sobie z nimi radę? - Ja? Rozumie się! - A jak? - Za pomocš ognia albo ukropu. - Ty to sobie zawsze potrafisz poradzić - rzekła z głębokim przekonaniem. Stasiowi pochlebiły wielce te słowa, więc odpowiedział zarozumiale, ale zarazem i wesoło: - Byleœ była tylko zdrowa, to resztę możesz zdać na mnie. - Mnie już nawet i głowa nie boli. - Chwała Bogu, chwała Bogu! Tak rozmawiajšc minęli las, który jednym tylko bokiem dochodził do parowu. Słońce stało jeszcze wysoko na niebie i dopiekało potężnie, gdyż pogoda uczyniła się wspaniała i na niebie nie było żadnej chmurki. Konie oblały się potem, a Nel poczęła bardzo narzekać na goršco. Z tego powodu Staœ, upatrzywszy odpowiednie miejsce, skręcił do wšwozu, w którym zachodnia œciana rzucała głęboki cień. Byłotam chłodniej i woda, pozostała we wgłębieniach po wczorajszej ulewie, była również stosunkowo chłodna. Nad głowami małych podróżników przelatywały cišgle z jednego brzegu parowu na drugi tukany o purpurowych głowach, niebieskich piersiachi żółtych skrzydłach, więc chłopiec jšł opowiadać Nel to, co o ich obyczajach wiedział z ksišżek. - Wiesz - mówił - sš takie tukany, które w porze lęgu wyszukujš dziuplę w drzewie; tam samica znosi jaja i siada na nich, a samiec oblepia otwór glinš, tak że tylko jej głowę widać, i dopiero gdy pisklęta się wylęgnš, tłucze swoim wielkim dziobem glinę i wypuszcza samicę na wolnoœć. - A co ona przez ten czas je? - Samiec jš karmi. Lata cišgle naokoło i przynosi jej rozmaite jagody. - A czy jej pozwala spać? - pytała dalej sennym głosem. Staœ uœmiechnšł się. - Jeœli pani tukanowa ma takš ochotę jak tyw tej chwili, to jej pozwala. Jakoż w chłodnym wšwozie poczšł dziewczynkę morzyć nieprzeparty sen, gdyżod rana do wczesnego popołudnia za mało jej było wypoczynku. Staœ miał szczerš chęć pójœć za jej przykładem, lecz nie mógł, ponieważ musiał jš trzymać obawiajšc się, by nie spadła, a przy tym było mu ogromnie niewygodnie siedzieć po męsku na płaskim i szerokim siodle, jakie Hatim wraz z Seki-Tamalš urzšdzili dla małej jeszcze w Faszodzie. Nie œmiał jednak poruszać się i prowadził konia jak najwolniej, by jej nie rozbudzić. Ona tymczasem, przechyliwszy się w tył, oparła mu główkę na ramieniu i rozespała się na dobre. Ale oddychała tak równo i spokojnie, że Staœ przestał żałować ostatniego proszku chininy. Czuł słuchajšc jej oddechu, że niebezpieczeństwo febry zostało na razie usunięte, i tak poczšł rozmyœlać: "Wšwóz idzie cišgle w górę, a teraz nawet doœć stromo. Jesteœmy coraz wyżej i kraj jest coraz suchszy. Trzeba tylko będzie znaleŸć jakie miejsce wyniosłe, doskonale zasłonięte, przy bystrej wodzie, tam się rozgospodarzyć, dać małej parę tygodni wypoczynku, a może i przeczekać całš massikę.23 Niejedna nie wytrzymałaby i dziesištej częœci tych trudów, ale trzeba, aby wypoczęła! Po takiej nocy inna dostałaby natychmiast febry, a ona - jak tosobie œpi doskonale! Chwała Bogu!" I myœli te wprawiły go w doskonały humor, toteż spoglšdajšc z góry na główkęNel opartš na jego piersiach mówił sobie wesoło, ale zarazem nie bez pewnego zdziwienia: "Szczególna jednak rzecz, jak ja tę małš muchę lubię! Co prawda lubiłem jš zawsze, ale teraz to coraz więcej!" I nie wiedzšc, jak sobie tak osobliwy objawwytłumaczyć, wpadł na następujšce przypuszczenie: "To pewnie dlatego, żeœmy tyle razem przeszli i że ona jest na mojej opiece". Tymczasem trzymał tę "muchę" z wielkš ostrożnoœciš prawš rękš za pasek, żeby munie zleciała z siodła i nie potłukła sobie noska. Posuwali się noga za nogš i w milczeniu, tylko Kali podœpiewywał sobie pod nosem na chwałę Stasia: - Pan wielki zabić Gebhra, zabić lwa i bawołu! yah! pan wielki zabić jeszcze dużo lwów! yah! Mnóstwo mięsa! mnóstwo mięsa! yah! yah!... - Kali - zapytał cicho Staœ - czy Wa-hima polujš na lwy? - Wa-hima bać się lwów, ale Wa-hima kopać głębokie doły i jeœli lew w nocy wpadnie, to Wa-hima œmiać się. - Cóż wtedy robicie? - Wa-hima rzucać dużo oszczepów, aż lew jak jeż. Wtedy go wycišgnšć z dołu i zjeœć.Lew dobry. I wedle swego zwyczaju pogładził się po żołšdku. Stasiowi nie bardzo podobał się ten sposób polowania, więc poczšł wypytywać, jaka inna zwierzyna znajduje się w kraju Wa-hima, i rozmawiali dalej o antylopach, strusiach, żyrafach i nosorożcach dopóty, dopóki do uszu ich nie doszedł szum wodospadu. - Co to? - zawołał Staœ - rzeka przed namiiwodospad? Kali pokiwał głowš na znak, że widocznie tak jest. I przez czas jakiœ jechali bardziej sporym krokiem, nasłuchujšc szumu, który stawał się coraz wyraŸniejszy. - Wodospad! - powtórzył zaciekawiony Staœ.Lecz zaledwie minęli jeden i drugi zakręt, gdy nagle przeszkoda do nieprzebycia zatamowała im dalszš drogę. Nel, którš poprzednio uœpił ruch koński, rozbudziła się zaraz. - Czy już stajemy na nocleg? - zapytała. - Nie, ale patrz! - odpowiedział Staœ - skała zamyka wšwóz. - To cóż zrobimy? - Przecisnšć się obok niej niepodobna, bo tuciasno, więc trzeba się będzie trochę wrócić, wydostać się na górę i objechać przeszkodę, ale do wieczora jeszcze ze dwie godziny, a zatem mamy czas. Niech też i konie trochę odetchnš. Słyszysz wodospad? - Słyszę. - Zatrzymamy się przy nim na nocleg. Po czym zwrócił się do Kalego, kazał mu wydrapać się na brzeg parowu i zobaczyć, czy dalej dno wšwozu nie jest zawalone podobnymi przeszkodami, sam zaœ poczšł przypatrywać się uważnie skale i po chwili zawołał: - Ona oderwała się i runęła niedawno. Widzisz, Nel, ten odłam? Przypatrz się, jaki œwieży. Nie ma na nim żadnych mchów ani roœlin. Rozumiem już - rozumiem! I rękš wskazał dziewczynce na rosnšcy nad brzegiem wšwozu baobab, którego ogromny korzeń zwieszał się po œcianie wzdłuż odłamu. - To ten korzeń zapuœcił się w szparę między œcianš i skałš i rozrastajšc się odłupał w końcu skałę. To jest rzecz bardzo osobliwa, bo przecie kamień twardszy jest od drzewa, wiem jednak, że w górach często tak bywa. Byle co tršci potem taki głaz, który się ledwie trzyma - igłaz się odrywa. - Ale co go mogło tršcić? - Trudno powiedzieć. Może dawniejsza burza, może wczorajsza. W tej chwili Saba, który poprzednio pozostał był za karawanš, nadleciał, stanšł nagle jakby pocišgnięty z tyłu za ogon, zawietrzył, następnie wcisnšł się w wšskie przejœcie między œcianš a oderwanšskałš, ale natychmiast poczšł się cofać ze zjeżonš sierœciš. Staœ zsiadł z konia, by zobaczyć, co mogłopsa przestraszyć. - Stasiu, nie chodŸ tam - prosiła Nel - tam może być lew. Chłopiec zaœ, który był trochę junak-samochwał i który od wczorajszej nocy miał nadzwyczajnš urazę do lwów, odrzekł: - Wielka rzecz lew - w dzień! Zanim jednak zbliżył się do przejœcia, rozległ się z góry głos Kalego: - Bwana kubwa! Bwana kubwa! - Co takiego? - zapytał Staœ. Murzyn zsunšł się w mgnieniu oka po łodydze pnšcza. Z twarzy łatwo mu było wyczytać, że przynosi jakšœ ważnš nowinę.- Słoń! - Słoń? - Tak - odpowiedział młody Murzyn machajšc rękoma. -Tam grzmišca woda, a tu skała. Słoń nie móc wyjœć. Pan wielki zabić słonia, a Kali go jeœć, och, jeœć, jeœć! I na tę myœl opanowała go taka radoœć, że jšł skakać, uderzać dłońmi po kolanach i œmiać się jak szalony, przewracajšc przy tym oczy i połyskujšc białymi zębami. Staœ nie zrozumiał zrazu, dlaczego Kali mówi, że słoń nie może wyjœć z wšwozu, więc chcšc zobaczyć, co się stało, siadł nakoń i powierzywszy Nel Mei, by w danym razie mieć wolne do strzału ręce, kazał Kalemu sišœć za sobš, po czym zawrócili wszyscy i poczęli szukać miejsca, przez które by mogli wydostać się na górę. Po drodze Staœ wypytywał się, jakim sposobem słoń mógł znaleŸć się tam, gdziebył i z odpowiedzi Kalego wymiarkował mniej więcej, co zaszło. Oto słoń uciekał widocznie wšwozem podczas pożaru dżungli przed ogniem; po drodze otarł się silnie o nadwerężonš skałę, a ta zwaliła się i przecięła mu odwrót. Potem dobiegłszy do końca parowuznalazł się nad brzegiem przepaœci, w którš spadała rzeka, i w ten sposób zostałzamknięty. Po pewnym czasie młodzi podróżnicy znaleŸli wyjœcie, ale doœć strome, tak że trzeba było zsišœć z koni i prowadzić je zasobš. Ponieważ, wedle zapewnień Murzyna, do rzeki było bardzo blisko, więc ruszyli dalej piechotš. Doszli na koniec na wysoki cypel ograniczony z jednej strony rzekš, z drugiej parowem i spojrzawszy w dół ujrzeli na dnie kotliny słonia. Olbrzymi zwierz leżał na brzuchu i ku wielkiemu zdziwieniu Stasia nie zerwał się na ich widok, tylko gdy Saba poczšł dopadać do brzegu wšdołu i szczekać zajadle, poruszył na chwilę ogromnymi uszami i podniósł tršbę, ale opuœcił jš natychmiast. Dzieci trzymajšc się za ręce długo patrzyły na niego w milczeniu, które przerwał dopiero Kali. - On umierać z głodu! - zawołał. Rzeczywiœcie słoń wychudzony był do tego stopnia, że jego grzbiet tworzył wzdłuż ciała jakby sterczšcy grzebień; boki miał zapadłe, pod skórš, mimo jej gruboœci, rysowały się wyraŸnie żebra - i łatwo było odgadnšć, że nie wstaje dlatego, że nie ma już sił. Wšwóz, doœć przy ujœciu szeroki, zmieniał się w zamkniętš z obu boków pionowymi skałami kotlinkę, na której dnie rosło kilkadrzew. Otóż drzewa te były połamane, kora na nich obdarta, na gałęziach ani listka. Pnšcze zwieszajšce się ze skał byłyrównież pozdzierane i objedzone, a trawa w kotlinie wyskubana do ostatniego ŸdŸbła. Staœ, rozpatrzywszy się dokładnie w położeniu, jšł dzielić się swymi spostrzeżeniami z Nel, ale pod wrażeniem nieuniknionej œmierci olbrzymiego zwierzęcia mówił cicho, jakby się bał, by nie zamšcić mu ostatnich chwil życia. - Tak, on rzeczywiœcie umiera z głodu. Siedzi już prawie ze dwa tygodnie, to jest od czasu, gdy pożar spalił starš dżunglę. Zjadł wszystko, co było do zjedzenia, a teraz męczy się tylko, tym bardziej że tu na górze rosnš chlebowce i akacje o wielkich strškach, a on je widzi i nie może się do nich dostać. I przez chwilę patrzyli znów w milczeniu, asłoń także zwracał na nich raz w raz swemałe, gasnšce oczka - i coœ w rodzaju gulgotania wydobywało mu się z gardła. - Doprawdy - ozwał się chłopiec - lepiej będzie skrócić mu tę mękę. To rzekłszy podniósł strzelbę do twarzy, lecz Nel chwyciła go za kurtkę i opierajšc się na obu nóżkach poczęła odcišgać go z całej siły znad brzegu parowu. - Stasiu, nie rób tego! Stasiu, dajmy mu jeœć! on taki biedny! Ja nie chcę, żebyœ ty go zabijał, nie chcę! nie chcę! I tupišc nóżkami nie przestawała go cišgnšć, a on spojrzał na niš z wielkim zdumieniem, lecz widzšc jej oczy pełne łez, rzekł: - Ależ, Nel!... - Nie chcę! nie dam go zabić! Ja dostanę febry, jeœli go zabijesz!... Dla Stasia doœć było tej groŸby, by się wyrzec zabójczych zamiarów - i względem tego słonia, którego mieli przed sobš, i względem wszystkich innych na œwiecie. Przez chwilę milczał jeszcze, nie wiedzšc, co małej odpowiedzieć, po czym rzekł: - No, dobrze! dobrze!... Mówię ci, że dobrze! Nel, puœć mnie! A Nel uœciskała go zaraz i przez jej zapłakane oczy przebłysnšł uœmiech. Terazchodziło jej tylko o to, by jak najprędzej dać słoniowi jeœć. Kali i Mea zdziwili się bardzo, gdy dowiedzieli się, że bwana kubwa nie tylko go nie zabije, ale że majš natychmiast narwać dla niego tyle melonów z drzewa chlebowego, tyle stršków akacji ityle wszelkiego rodzaju zielska, liœci i traw, ile tylko zdołajš. Obosieczny sudańskimiecz Gebhra przydał się Kalemu do tych czynnoœci bardzo i gdyby nie on, robota nie poszłaby łatwo. Nel jednak nie chciała czekać na jej ukończenie i gdy tylko pierwszy melon spadł z drzewa, porwała go w obie ręce i niosšc go do wšwozu powtarzała prędko, jakby z obawš, by jej nie chciał kto inny wyręczyć: - Ja! ja! ja! Lecz Staœ nie myœlał bynajmniej pozbawiać jej tej rozkoszy, z obawy tylko, by ze zbytku zapału nie zleciała razem z melonem, chwycił jš za pasek i zawołał: - Ciskaj! Ogromny owoc potoczył się po stromej pochyłoœci i padł przy nogach słonia, ów zaœ wycišgnšł w mgnieniu oka tršbę, pochwycił go, potem jš zgišł, jakby chciał włożyć sobie melon pod szyję - i tyle go dzieci widziały! - Zjadł! - zawołała uszczęœliwiona Nel. - Spodziewam się! - odpowiedział œmiejšc się Staœ. A słoń wycišgnšł ku nim tršbę, jakby chciał prosić o więcej, i odezwał się potężnym głosem: - Hrrumf! - Chce jeszcze! - Spodziewam się! - powtórzył Staœ. Drugi melon poszedł w œlad za pierwszym i zniknšł w jednej chwili tak samo, potem trzeci, czwarty, dziesišty, następnie by która w o ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ży`czáz c{[,|‡c€}*xc~9ÄÉ9Ľ'€zaczęły zlatywać strški akacji i cale wišzkitraw i wielkich liœci. Nel nie pozwoliła się nikomu zastšpić, i gdy jej małe ręce zmęczyły się robotš, spychała nóżkami coraz nowe zapasy, słoń zaœ jadł i podnoszšc kiedy niekiedy tršbę wygłaszał swoje grzmišce: "hrrumf", na znak, że chce jeszcze więcej i - jak utrzymywała Nel - na znak, że dziękuje. Lecz Kali i Mea zmęczyli się na koniec robotš, którš spełniali bardzo gorliwie, ale tylko w tej myœli, że bwana kubwa pragnie naprzód odpaœć słonia, a potem dopiero go zabić. Wreszcie jednak bwana kubwa kazał im przestać, gdyż słońce zniżyło się już mocno i czas był rozpoczšć budowę zeriby.Na szczęœcie, nie była to rzecz trudna, albowiem dwa boki trójkštnego cypla były zupełnie niedostępne, tak że należało tylko zagrodzić trzeci. Akacyj z okrutnymi kolcami nie brakło także. Nel nie odstępowała ani na krok od wšwozui siedzšc w kucki nad jego brzegiem oznajmiała z dala Stasiowi, co słoń robi, i raz w raz rozlegał się jej cienki głosik: - Szuka koło siebie tršbš! Albo: - Rusza uszami. Ogromne ma uszy! A wreszcie: - Stasiu! Stasiu, wstaje! Oj! Staœ zbliżył się szybko i chwycił Nel za rękę. Słoń wstał rzeczywiœcie i teraz dopiero dzieci mogły przypatrzyć się jego ogromowi. Widziały one poprzednio kilka razy wielkie słonie, które przez Kanał Sueski przewożono na okrętach z Indii do Europy, ale żaden z nich nie mógł się porównać z tym kolosem, który istotnie wyglšdał jak wielka szyfrowej barwy skała, chodzšca na czterech nogach. Różniłsię także od tamtych niezmiernymi kłami, które dochodziły do pięciu lub więcej stóp długoœci, i jak to zauważyła już Nel, bajecznymi wprost uszami. Przednie jego nogi były bardzo wysokie, ale stosunkowo cienkie, czego przyczynš był zapewne post wielodniowy. - Oto liliput - zawołał Staœ. - Gdyby wspišł się i wycišgnšł dobrze tršbę, mógłby cię złapać za nóżkę. Ale kolos nie myœlał ani się wspinać, ani łapać nikogo za nóżkę. Chwiejnym krokiem zbliżył się do wylotu wšwozu, popatrzył przez chwilę w przepaœć, na której dnie kotłowała się woda, potem zwrócił się do œciany leżšcej bliżej wodospadu, skierował ku niemu tršbę i zanurzywszy jš, jak mógł najdokładniej, poczšł pić. - Jego szczęœcie - rzekł Staœ - że mógł dostać tršbš do wody. Inaczej byłby zdechł. Słoń pił tak długo, że w końcu niepokój ogarnšł dziewczynkę. - Stasiu, czy on sobie nie zaszkodzi? - zapytała. - Nie wiem - odpowiedział œmiejšc się - aleskoro wzięłaœ go w opiekę, to go teraz przestrzeż. Więc Nel przechyliła się nad krawędziš i nuż wołać: - Dosyć, kochany słoniu, dosyć! A kochany słoń, jakby zrozumiał, o co chodzi, przestał zaraz pić, a natomiast poczšł tylko oblewać się wodš: naprzód oblał sobie nogi, potem grzbiet, a następnieoba boki. Ale tymczasem œciemniło się, więc Staœ odprowadził dziewczynkę do zeriby, gdzie czekała już na nich wieczerza. Oboje byli w doskonałych humorach: Nel dlatego, że uratowała słoniowi życie, a Staœ dlatego, że widział jej błyszczšce jakdwie gwiazdki oczy i rozradowanš twarzyczkę, która wyglšdała czerstwiej i zdrowiej niż kiedykolwiek od czasu wyjazduz Chartumu. Do zadowolenia chłopca przyczyniało się i to, że obiecywał sobie spokojnš i doskonałš noc. Niedostępny z dwóch stron cypel zabezpieczał ich zupełnie od napaœci, a z trzeciej strony Kali z Meš wznieœli tak wysokš œcianę z kolczastych gałęzi akacji i passiflory,24 żenie mogło być mowy o tym, by jakiekolwiekdrapieżne zwierzę zdołało się przez takš zaporę przedostać. Pogoda przy tym uczyniła się piękna i niebo zaraz po zachodzie słońca obsypało się gwiazdami. Chłodnawym z powodu bliskoœci wodospadu powietrzem, przesyconym zapachem dżunglii œwieżo połamanych gałęzi, przyjemnie było oddychać. "Nie dostanie ta mucha febry!" - myœlał z radoœciš Staœ. Następnie zaczęli rozmawiać o słoniu, gdyżNel nie była zdolna rozmawiać o czym innym i nie przestawała się unosić nad jegowzrostem, tršbš i kłami, które rzeczywiœcie miał olbrzymie. W końcu zapytała: - Stasiu, prawda, jaki on rozumny? - Jak Salomon - odpowiedział Staœ. - Ale z czego to wnosisz? - Bo jak go poprosiłam, żeby więcej nie pił, zaraz mnie usłuchał. - Jeœli przedtem nie brał lekcyj języka angielskiego, a jednak go rozumie, to istotnie cudowne. Nel pomiarkowała, że Staœ stroi sobie z niej żarty, więc fuknęła na niego jak kotka, po czym rzekła: - Mów sobie, co chcesz, a ja jestem pewna, że on jest bardzo rozumny i że się zaraz oswoi. - Czy zaraz, nie wiem, ale oswoić się może.Słonie afrykańskie sš wprawdzie dziksze od azjatyckich, jednakże myœlę, że na przykład Hannibal posługiwał się afrykańskimi. - A kto to był Hannibal? Staœ spojrzał na niš z wyrozumiałoœciš, ale i z politowaniem. - Oczywiœcie - rzekł - w twoim wieku nawet takich rzeczy się nie wie. Hannibal był to wielki wódz kartagiński, który używał słoni do wojny z Rzymianami, a ponieważ Kartagina leżała w Afryce, więc musiał używać afrykańskich... Dalszš rozmowę przerwał im rozgłoœny ryk słonia, który najadłszy się i napiwszy poczšł sobie tršbić, nie wiadomo czy z radoœci, czy z tęsknoty za zupełnš wolnoœciš. Saba zerwał się i jšł szczekać, a Staœ rzekł: - Masz tobie! Teraz zwołuje towarzyszów. Ładnie będziemy wyglšdali, jeœli nadcišgnie tu całe stado. - On powie innym, żeœmy byli dla niego dobrzy! - odrzekła poœpiesznie Nel. Lecz Staœ, który nie zaniepokoił się naprawdę, albowiem liczył, że gdyby nawetstado nadbiegło, to spłoszy je blask ognia -uœmiechnšł się przekornie i rzekł: - Dobrze, dobrze! A jeœli się słonie pokażš, to ty nie będziesz ze strachu płakała, o nie! tylko będš ci się oczy pociły, jak już było dwa razy. I poczšł jš przedrzeŸniać: - Ja nie płaczę, tylko mi się oczy pocš... Nel jednak widzšc jego wesołš minę domyœliła się, że żadne niebezpieczeństwo im nie grozi: - Jak go oswoimy - rzekła - to nie będš mi się oczy pociły, choćby dziesięć lwów ryczało. - Dlaczego? - Bo on nas obroni. Staœ uciszył Sabę, który nie przestawał słoniowi odpowiadać, po czym zastanowił się nieco i tak mówił: - Nie pomyœlałaœ o jednej rzeczy, Nel. Przecież my tu na wieki nie zostaniemy, alepojedziemy dalej. Nie mówię, że zaraz... Owszem: miejsce jest dobre i zdrowe, postanowiłem więc tu zostać... może tydzień, może dwa, bo i tobie, i nam wszystkim należy się wypoczynek. No, dobrze! Póki tu zostaniemy, będziemy słoniakarmili, chociaż to dla wszystkich robota ogromna. Ale on jest przecie zamknięty i niemożemy wzišć go z sobš. Więc co póŸniej? Pójdziemy, a on tu zostanie i znów się będzie męczył z głodu, póki nie zdechnie. Wtedy tym bardziej będzie go nam żal... Nel zasmuciła się bardzo i czas jakiœ siedziała w milczeniu, nie wiedzšc widocznie, co odpowiedzieć na te słuszne uwagi, lecz po chwili podniosła głowę i odrzuciwszy czuprynkę, która jej spadła na oczy, zwróciła pełny ufnoœci wzrok na chłopca: - Wiem - rzekła - że jak ty zechcesz, to gowyprowadzisz z wšwozu. - Ja? A ona wycišgnšwszy paluszek, dotknęła nimręki Stasia i powtórzyła: - Ty. Mała, chytra kobietka rozumiała, że jej zaufanie pochlebi chłopcu i że od tej chwili zacznie rozmyœlać, jak by uwolnić słonia. Rozdział 26 Noc zeszła spokojnie i lubo na południowejstronie nieba nagromadziło się dużo chmur,ranek uczynił się pogodny. Z rozkazu StasiaKali i Mea zajęli się zaraz po œniadaniu gromadzeniem melonów, stršków akacjowych i œwieżych liœci oraz trawy i wszelkiego rodzaju żywnoœci dla słonia, którš składali następnie nad brzegiem wšwozu. Ponieważ Nel chciała koniecznie karmić osobiœcie swego nowego przyjaciela,więc Staœ wycišł dla niej z młodego rosochatego figowca coœ w rodzaju wideł, aby jej łatwiej było spychać zapasy na dnowšwozu. Słoń tršbił od rana, upominajšc się widocznie o posiłek, a gdy następnie ujrzał na krawędzi tę samš białš istotkę, która nakarmiła go wczoraj, powitał jš radosnym gulgotaniem i natychmiast wycišgnšł ku niej tršbę. Przy œwietle poranku wydał się dzieciom jeszcze bardziej olbrzymi niż wczoraj. Chudy był bardzo, ale wyglšdał już raŸniej i zwracał ku Nel swe małe, bystre oczy prawie wesoło. Nel twierdziła nawet, że przednie jego nogi pogrubimy przez jednš noc, i poczęła spychać żywnoœć z takim zapałem,że Staœ musiał jš powstrzymywać, a w końcu, gdy się zadyszała zanadto, zastšpićw robocie. Oboje bawili się wybornie, a zwłaszcza bawiły ich "grymasy" słonia. Jadł on z poczštku wszystko, co mu pod nogi wpadło, lecz wkrótce zaspokoiwszy pierwszy głód poczšł przebierać. Trafiwszy na roœlinę, która mniej mu smakowała, otrzepywał jš o przednie nogi,po czym odrzucał jš tršbš w górę, jakby chciał mówić: "Zjedzcie sami ten przysmak". Wreszcie, po zaspokojeniu głodu i pragnienia, jšł wachlować się swymi ogromnymi uszami z widocznym zadowoleniem. - Jestem pewna - mówiła Nel - że gdybyœmy do niego teraz zeszli, nie zrobiłby nam nic złego. I poczęła nań wołać: - Słoniu, kochany słoniu, prawda, że nie zrobiłbyœ nam nic złego? A gdy słoń kiwnšł w odpowiedzi tršbš, zwróciła się do Stasia: - Widzisz, powiada, że tak. - Być może - odrzekł Staœ. - Sš to zwierzęta bardzo inteligentne i ten zrozumiał już niezawodnie, że oboje jesteœmy mu potrzebni. Kto wie, czy nie odczuwa też i trochę wdzięcznoœci dla nas; lepiej jednak jeszcze nie próbować, a zwłaszcza niech nie próbuje Saba, gdyż jego zabiłby z pewnoœciš. Ale z czasem może się i oni poprzyjaŸniš. Dalsze zachwyty nad słoniem przerwał im Kali, który przewidujšc, że będzie musiał co dzień pracować na wyżywienie olbrzyma, zbliżył się do Stasia z zachęcajšcym uœmiechem i rzekł: - Pan wielki zabić słonia, a Kali go jeœć, zamiast zbierać trawę i gałęzie. Lecz "pan wielki" był już o sto mil od chęcizabicia słonia, a że przy tym był z natury niezmiernie żywy, odpowiedział na poczekaniu: - Jesteœ osioł. Na nieszczęœcie zapomniał, jak jest osioł w języku ki-swahili, i powiedział po angielsku donkey. Kali zaœ nie rozumiejšc poangielsku poczytał widocznie ten wyraz za jakiœ komplement czy jakšœ pochwałę dla siebie, gdyż w chwilę póŸniej dzieci usłyszały, jak zwróciwszy się do Mei mówił chełpliwie: - Mea mieć czarnš skórę i czarny mózg, a Kali jest donkey. Po czym dodał z dumš: - Sam pan wielki powiedział, że Kali jest donkey. Tymczasem Staœ przykazawszy obojgu, by pilnowali jak oka w głowie panienki i w razie jakiegokolwiek wypadku przywołali gonatychmiast, wzišł strzelbę i poszedł do owej oderwanej skały, która zamykała wšwóz. Przybywszy na miejsce obejrzał jšuważnie, zbadał wszystkie jej pęknięcia, wsunšł pręt w szparę, którš znalazł w dolnej częœci głazu, zmierzył starannie jejgłębokoœć, następnie wrócił wolnym krokiem do obozowiska i otworzywszy puszkę z nabojami poczšł je liczyć. Zaledwie doliczył jednak do trzystu, gdy z baobabu rosnšcego o pięćdziesišt kroków odnamiotu rozległ się głos Mei: - Panie, panie! Staœ zbliżył się do olbrzymiego drzewa, którego pień, wypróchniały przy ziemi, wyglšdał jak wieża, i zapytał: - Czego chcesz? - Niedaleko widać dużo zebr, a dalej pasš się antylopy. - Dobrze. Wezmę strzelbę i pójdę, bo trzebabędzie nawędzić mięsa. Ale po coœ ty wlazłana drzewo i co tam robisz? Dziewczyna odpowiedziała na to swoim smutnym, œpiewnym głosem: - Mea zobaczyła gniazdo szarych papug, i chciała przynieœć młodej panience, ale gniazdo jest puste, więc Mea nie dostanie paciorków na szyję. - Dostaniesz za to, że kochasz panienkę. Młoda Murzynka zlazła co prędzej po chropowatej korze i z oczyma błyszczšcymi radoœciš jęła powtarzać: - O tak! tak! Mea kocha jš bardzo - i paciorki także! Staœ pogłaskał jš łaskawie po głowie, po czym wzišł strzelbę, zamknšł pudło z nabojami i udał się w stronę, w której pasły się zebry. Po upływie pół godziny odgłos strzału doszedł do obozowiska, a po godzinie mały myœliwy wrócił z dobrš nowinš, że zabił młodš zebrę i że okolica pełna jest zwierzyny, widział bowiem z wyniosłoœci prócz zebr i liczne stada antylop-arielów oraz gromadkę water-bucków, to jest kozłów wodnych, pasšcych się w pobliżu rzeki. Następnie kazał Kalemu wzišć konia i wyprawił go po zabitš sztukę, sam zaœ poczšł oglšdać starannie olbrzymi pień baobabu, obchodzić go naokoło i stukać kolbš w chropowatš korę. - Co robisz? - zapytała Nel. On zaœ odrzekł: - Patrz, co za ogrom. Piętnastu ludzi wzišwszy się za ręce nie objęłoby tego drzewa, które pamięta może czasy faraonów. Ale pień w dolnej częœci jest spróchniały i pusty Widzisz ten otwór, przez który łatwo się dostać do œrodka. Można by tam urzšdzić jakby wielkš izbę, wktórej wszyscy moglibyœmy zamieszkać. Przyszło mi to do głowy, gdym zobaczył Meę między gałęziami, a potem podchodzšc zebry cišgle już o tym myœlałem. - Ale my mamy przecie uciekać do Abisynii. - Tak. Trzeba jednak wypoczšć i mówiłem ci wczoraj, że postanowiłem zostać tu tydzień lub nawet dwa. Ty nie chcesz opuszczać swego słonia, a ja się boję dla ciebie pory dżdżystej, która już się rozpoczęła i w czasie której febra jest pewna. Dziœ jest pogoda, widzisz jednak, żechmury gromadzš się coraz gęstsze - i kto wie, czy deszcz nie lunie jeszcze przed wieczorem. Namiot nie osłania cię dostatecznie, a w baobabie, jeœli nie jest spróchniały aż do wierzchołka pnia, możemy sobie żartować z największej ulewy. Byłoby też w nim i bezpieczniej niż w namiocie, gdyby się bowiem założyło cierniem każdego wieczoru i ten otwór, i okienka, które byœmy porobili dla œwiatła, to mogłoby sobie ryczeć naokół drzewa tyle lwów, ile by chciało. Pora dżdżysta wiosenna nie trwa dłużej niż miesišc i coraz bardziej myœlę, że trzeba nam jš przeczekać. A jeœli tak, to lepiej tu niż gdzie indziej i lepiej w tym olbrzymim drzewie niż pod namiotem. Nel zgadzała się zawsze na wszystko, czego chciał Staœ, więc zgodziła się i teraz, tym bardziej że myœl pozostania przy słoniu i zamieszkania w baobabie podobała jej się nadzwyczajnie. Zaczęła też zaraz obmyœlać, jak sobie urzšdzš pokoje, jak je umeblujš i jak będš się wzajem zapraszali na five o'clocki i na obiady. W końcu rozbawili się oboje - i Nel chciała zaraz rozejrzeć się w nowym mieszkaniu, ale Staœ, który z każdym dniemnabierał więcej doœwiadczenia i przezornoœci, powstrzymał jš od zbyt nagłej gospodarki. - Zanim sami tam zamieszkamy - rzekł - trzeba wyprosić poprzednich mieszkańców,jeœli się tam jacy znajdujš. To rzekłszy kazał Mei wrzucić kilka zapalonych i mocno dymišcych, bo œwieżych, gałęzi do wnętrza baobabu. Jakaż pokazało się, że dobrze uczynił, gdyż olbrzymie drzewo było zamieszkane, ito przez takich gospodarzy, na których goœcinnoœć nie można było liczyć. Rozdział 27 Otworów było w drzewie dwa: jeden obszerny, na pół metra od ziemi, drugi mniejszy, na wysokoœci mniej więcej pierwszego piętra w domach miejskich. Zaledwie Mea wrzuciła do niższego zapalone dymišce gałęzie, natychmiast z wyższego poczęły wylatywać wielkie nietoperze i oœlepione blaskiem słońca latały, piszczšc, jak błędne wokół drzewa.Lecz po chwili z dolnego wysunšł się jak błyskawica prawdziwy gospodarz, to jest olbrzymi boa, który trawił widocznie w półœnie resztki ostatniej uczty i dopiero gdy dym zakręcił mu w nozdrzach, zbudził się i pomyœlał o ratunku. Na widok żelaznego cielska, które na kształt potwornej sprężyny wyskoczyło z dymišcejw drzewie czeluœci, Staœ porwał na ręce Nel i poczšł z niš uciekać w stronę otwartej dżungli. Ale płaz, sam przerażony,nie myœlał ich œcigać, natomiast wijšc się wœród trawy i rozłożonych pakunków umykał z niesłychanš szybkoœciš w stronę wšwozu, chcšc skryć się wœród skalnych załamów i rozpadlin. Dzieci ochłonęły. Staœpostawił na ziemi Nel i skoczył po strzelbę, a następnie za wężem w kierunku wšwozu, a Nel pobiegła w jego œlady. Lecz po kilkunastu krokach tak nadzwyczajny widok uderzył ich oczy, że stanęli oboje jak wryci. Oto wysoko nad wšwozem ukazało się na jedno mgnienie oka ciało węża i zakreœliwszy zygzak w powietrzu spadło znów na dół. Po chwili ukazało się po raz drugi i znów spadło. Dzieci dobiegłszy do krawędzi ujrzały ze pnie by która w o ˆŠj ľA°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż€PScŁň c‚•˜ Nƒ-(*c€„W7ů5…P?,zdumieniem, że to nowy ich przyjaciel, słoń, zabawiał się w ten sposób z wężem iwyprawiwszy go naprzód w podwójnš podróż napowietrznš, obecnie rozdeptywał dokładnie jego głowę swš olbrzymiš, podobnš do kłody nogš. Skończywszy tę operację podniósł znów tršbš drgajšce jeszcze ciało, jednakże tym razem nie rzucił go w górę, ale wprost do wodospadu. Po czym kiwajšc się w obie strony i wachlujšc się uszami jšł spoglšdaćbystro na Nel, a w końcu wycišgnšł ku niejtršbę, jakby dopominajšc się o nagrodę za swój zarazem bohaterski i wielce roztropnyuczynek. A Nel pobiegła natychmiast do namiotu i wróciwszy z podołkiem pełnym dzikich fig poczęła mu rzucać po kilka naraz, on zaœ wyszukiwał je w trawie starannie i wkładał jednš za drugš do paszczy. Te, które wpadały w głębsze szczeliny, wydmuchiwał przy tym z takš siłš, że razem z figami wylatywały w górę kamienie wielkoœci pięœci ludzkiej. Dzieci przyjmowały oklaskami i œmiechem te popisy. Nel wracała kilkakrotnie po nowe zapasy nie przestajšc twierdzić za każdš figš, że on jest już zupełnie oswojony i że mogłaby choćby w tej chwili zejœć do niego.- Widzisz, Stasiu - oto będziemy mieli obrońcę!... Bo on się nie boi nikogo w pustyni: ani lwa, ani węża, ani krokodyla. I jest bardzo dobry, i kocha nas z pewnoœciš.- Jeœli się oswoi - rzekł Staœ - i jeœli będę mógł zostawiać cię pod jego opiekš, to rzeczywiœcie z całym spokojem będę chodził na polowanie, bo lepszego obrońcy nie mógłbym ci w całej Afryce znaleŸć. Po chwili zaœ dodał: - Tutejsze słonie sš dziksze, ale czytałem,że na przykład azjatyckie majš dziwnš słaboœć do dzieci. Nigdy nie było w Indiachwypadku, żeby słoń dziecko ukrzywdził, i jeœli wpadnie we wœciekłoœć, co się czasemzdarza, to kornacy miejscowi wysyłajš dla uspokojenia go dzieci. - A widzisz, a widzisz! - W każdym razie dobrzeœ postšpiła, żeœ nie dała mi go zabić. Na to Ÿrenice Nel zapłonęły z radoœci jak dwa zielonawe ogniki. Wspišwszy się na paluszki położyła Stasiowi na ramionach obie ręce i przechyliwszy w tył główkę, pytała patrzšc mu w oczy: - Postšpiłam, jakbym miała ile lat? powiedz! jakbym miała ile? A on odrzekł: - Najmniej siedemdziesišt. - Ty sobie zawsze żartujesz. - Gniewaj się, gniewaj! a kto uwolni słonia?Usłyszawszy to Nel poczęła się zaraz łasić jak mała kotka. - Ty - i będę cię za to bardzo kochała, i on także. - Ja myœlę o tym - rzeki Staœ - ale to będzie trudna robota i nie zrobię jej zaraz,tylko dopiero wówczas, gdy będziemy mieli wyruszyć w dalszš drogę. - Dlaczego? - Dlatego, że gdybym go uwolnił, nim się zupełnie oswoi i do nas przywišże, to by sobie zaraz poszedł. - O! on ode mnie nie odejdzie. - Ty myœlisz, że on to już tak jak ja! - odparł z pewnš niecierpliwoœciš Staœ. Dalszš rozmowę powstrzymało przybycie Kalego, który przyniósł zabitš zebrę i jej młode zagryzione przez Sabę. Było to szczęœcie dla brytana, że pobiegłszy za Kalim nie był przy rozprawie z pytonem, byłby bowiem pogonił za nim i doœcignšwszy go zginšł w jego morderczych skrętach, zanim Staœ zdołałby mu przyjœć na ratunek. Za zagryzienie Ÿrebięcia zebry dostał jednak za uszy od Nel, czego nie wzišł zresztš zbyt do serca, gdyż nie schował nawet wywieszonego ozora, z którym przyleciał zpolowania. Staœ oznajmił tymczasem Kalemu, że zamierza urzšdzić mieszkanie w drzewie, i opowiedział mu, co zaszło w czasie wykurzania pnia dymem oraz jak słoń poradził sobie z wężem. Myœl zamieszkania w baobabie, który mógł dać ochronę nie tylko przed deszczem, ale i przed dzikimi zwierzętami, podobała się Murzynowi bardzo, natomiast postępek słonia nie zyskał wcale jego uznania. - Słoń jest głupi - rzekł - więc wrzucił niokę (węża) do grzmišcej wody, ale Kali wie, że nioka jest dobra, więc jej za grzmišcš wodš poszuka i upiecze, gdyż Kali jest mšdry i donkey. - Donkey jesteœ, zgoda! - odpowiedział Staœ- ale przecie nie będziesz jadł węża? - Nioka dobra - powtórzył Kali. I ukazujšc na zabitš zebrę dodał: - Lepsza niż ta nyama. Po czym obaj udali się do baobabu i zajęli urzšdzaniem mieszkania. Kali wyszukał nad rzekš płaski kamień wielkoœci dużego sita iwstawiwszy go w pień nasypał nań rozżarzonych węgli, a następnie dosypywałcoraz nowych, uważajšc tylko, by próchno wewnštrz pnia nie zajęło się i nie wywołało pożaru całego drzewa. Mówił, że czyni to dlatego, żeby "nic nie ukšsić pana wielkiego i bibi". Jakoż okazało się, żenie była to ostrożnoœć zbyteczna, gdyż jak tylko czad wypełnił wnętrze drzewa i rozszedł się nawet na zewnštrz, z rozpadlin kory poczęły wypełzać najrozmaitsze istoty: chrzšszcze czarnej i wiœniowej barwy, wielkie jak œliwki włochate pajški, liszki pokryte jakby kolcami, na palec grube - i wstrętne, a zarazem jadowite skolopendry, których ukšszenie może nawet œmierć wywołać. A wobec tego, co się działo na zewnętrznej stronie pnia, łatwo się było domyœlić, ile podobnych stworzeń musiało wyginšć od węglowego czadu wewnštrz. Te, które z kory i z niższych gałęzi spadały w trawę, Kali rozgniatał niemiłosiernie kamieniami, spoglšdajšc przy tym wcišż na górnš i na dolnš dziuplę, jakby się obawiał, że lada chwila wyjrzy z której z nich jeszcze coœ nowego. - Czego tak patrzysz? - zapytał Staœ - czy myœlisz, że drugi wšż może się ukrywać w drzewie? - Nie; Kali bać się Mzimu. - Cóż to jest Mzimu? - Zły duch. - Widziałeœ kiedy w życiu Mzimu? - Nie, ale Kali słyszał okropny hałas, który Mzimu robi w chatach czarowników. - To jednak wasi czarownicy się go nie bojš? - Czarownicy umiejš go zaklšć, a potem chodzš po chatach i mówiš, że Mzimu się gniewa, więc Murzyni znoszš im banany, miód, pombę,25 jaja i mięso, aby przebłagać Mzimu. Staœ wzruszył ramionami. - Widać dobrze być u was czarownikiem. Aleto może ten wšż był Mzimu? Kali potrzšsnšł głowš: - W takim razie nie słoń by zabić Mzimu, ale Mzimu zabić słonia. Mzimu jest œmierć...Jakiœ dziwny łoskot i szum wewnštrz drzewa przerwały mu nagle opowiadanie. Z dolnej dziupli buchnęła dziwna, ruda kurzawa, po czym rozległ się powtórnie jeszcze silniejszy niż poprzednio łoskot. Kali rzucił się w mgnieniu oka twarzš na ziemię i poczšł krzyczeć przeraŸliwie: - Aka! Mzimu! Aka! aka! aka! Staœ w pierwszej chwili cofnšł się także, ale niebawem odzyskał zimnš krew i gdy Nel z Meš nadbiegły, poczšł im tłumaczyć,co się stać mogło. - Prawdopodobnie - mówił - całe zwały próchna wewnštrz pnia rozszerzajšc się odgoršca runęły wreszcie na dół i zasypały węgle. A on myœli, że to Mzimu. Niech jednak Mea chlustnie kilka razy wodš w otwór, jeœli bowiem węgle z braku powietrza nie zgasły i próchno się od nich zatli, to drzewo może spłonšć. Po czym widzšc, że Kali wcišż leży i nie przestaje powtarzać z przerażeniem: "Aka! aka!", wzišł tę strzelbę, z której strzelał zwykle do pentarek, wypalił w otwór i rzekł tršcajšc chłopca kolbš: - Twój Mzimu zabity. Nie bój się? A Kali podniósł się, ale pozostał na klęczkach. - O, pan wielki! wielki!... Pan nie bać się nawet Mzimu? - Aka! aka!- zawołał przedrzeŸniajšc Murzyna Staœ. I poczšł się œmiać. Kali uspokoił się po pewnym czasie zupełniei gdy zasiadł do przygotowanego przez Meęjedzenia, pokazało się, że chwilowy przestrach nie odebrał mu wcale apetytu, albowiem prócz porcji wędzonego mięsa spożył jeszcze na surowo wštrobę Ÿrebięcia zebry nie liczšc dzikich fig, których dostarczył w obfitoœci rosnšcy w pobliżu sykomor. Następnie obaj ze Stasiemwrócili do drzewa, przy którym dużo jeszcze było roboty. Wyrzucanie próchna, węgli, poprażonych całych setek chrzšszczy i wielkich stonóg oraz kilkunastu upieczonych nietoperzy zajęło imprzeszło dwie godziny czasu. Stasia dziwiłoto nawet, że nietoperze mogły mieszkać w bezpoœrednim sšsiedztwie z wężem, domyœlił się jednak, że olbrzymi pyton albo pogardzał tak drobnš zwierzynš, albo nie mogšc się we wnętrzu pnia koło niczego owinšć, nie umiał się do nich dostać. Żar węgli wywoławszy upadek pokładów próchna oczyœcił to wnętrze znakomicie - i widok jego napełnił teraz Stasia radoœciš, albowiem było ono tak obszerne jak duży pokój i mogło dać schronienie nie czworgu,ale dziesięciu ludziom. Dolny otwór stanowiłdrzwi, górny okno, dzięki któremu w olbrzymim pniu nie było ani ciemno, ani duszno. Staœ umyœlił podzielić całoœć za pomocš płócien namiotu na dwie izby, z których jednš przeznaczał dla Nel i Mei, drugš dla siebie, Kalego i Saby. Drzewo nie było spróchniałe aż do wierzchu pnia, deszcz więc nie mógł przeciekać do œrodkaiaby się zupełnie od niego zabezpieczyć, doœć było podnieœć i podeprzeć nad obu otworami korę w taki sposób, aby tworzyładwa okapy. Spód wnętrza postanowili wysypać wyprażonym przez słońce piaskiem znad rzeki i powierzchnię jego wymoœcić suchymi mchami. Robota była istotnie ciężka, a szczególnie dla Kalego, musiał on bowiem obok tego wędzić mięso, poić konie i myœleć o żywnoœci dla słonia, który tršbił o niš ustawicznie. Ale młody Murzyn zabrał się do urzšdzenia nowej siedziby z wielkš ochotš, a nawet i z zapałem, którego przyczynę wyłuszczył Stasiowi jeszcze tego samego dnia w następujšcy sposób: - Gdy pan wielki i bibi - mówił, bioršc się pod boki - zamieszkajš w drzewie, Kali nie będzie potrzebował budować na noc wielkiej zeriby i będzie mógł próżnować co wieczór. - To lubisz próżnować? - zapytał Staœ. - Kali jest mężczyznš, więc Kali lubi próżnować, gdyż pracować powinny tylko kobiety. - A widzisz jednak, że ja pracuję dla bibi. - Ale za to, gdy bibi doroœnie, będzie musiała pracować na pana wielkiego, a jeœlinie zechce, to pan wielki pewno jš bić. Lecz Staœ na samš myœl o biciu bibi skoczyłjak oparzony i krzyknšł z gniewem: - Głupcze, czy ty wiesz, kto jest bibi? - Nie wiem - odpowiedział z przestrachem czarny chłopak. - Bibi to jest... to jest... dobre... Mzimu! A Kali aż przysiadł. I po skończonej robocie zbliżył się nieœmiało do Nel, po czym padł przed niš na twarz i jšł powtarzać wprawdzie nie przerażonym, ale błagalnym głosem: - Aka! aka! aka!... Zaœ "dobre Mzimu" wytrzeszczyło na niegoswoje œliczne, koloru morskiej wody oczy, nie rozumiejšc wcale, co się stało i o co Kalemu chodzi. Rozdział 28 Nowa siedziba, którš Staœ nazwał "Krakowem", została urzšdzona w przecišgu trzech dni. Ale przedtem złożono w "męskim pokoju" główne pakunki - i w chwilach wielkiej ulewy młoda czwórka znajdowała w olbrzymim pniu jeszcze przed wykończeniem mieszkania doskonałe schronienie. Pora dżdżysta rozpoczęła się na dobre, ale nie były to nasze długie, jesienne deszcze, w czasie których niebo zawleka się ciemnymi chmurami i nudna, ucišżliwa słota trwa przez całe tygodnie. Tu kilkanaœcie razy na dzień wiatr przepędzał po niebie wzdęte obłoki, które zlewały ziemię obficie, po czym znów rozbłyskiwało słońce, jasne, jakby œwieżowykšpane, i zalewało złotym œwiatłem skały, rzekę, drzewa i całš dżunglę. Trawyrosły prawie w oczach. Drzewa pokrywały się obfitszym liœciem i nim stary owoc opadł, tworzyły się zawišzki na nowy. Powietrze, z powodu zawieszonych w nim igiełek wody, uczyniło się tak przeŸroczyste, że nawet i odległe przedmioty stawały się zupełnie wyraŸne i wzrok sięgał w niezmiernie dalekš przestrzeń. Na niebie rozwieszały się cudne, siedmiobarwne tęcze, a wodospad był prawie cišgle w nie ubrany. Krótko trwajšce ranne i wieczorne zorze grały tysišcami tak œwietnych blasków, że nawet i w Pustyni Libijskiej dzieci nie widziały nicpodobnego. Najniższe, bliskie ziemi obłoki barwiły się wiœniowo, górne, lepiej oœwiecone, rozlewały się na kształt jezior z purpury i złota, a drobne, wełniste chmurki mieniły się jak rubiny, ametysty i opale. Nocami, między jednš falš dżdżu a drugš, księżyc zmieniał w brylanty krople rosy wiszšce na liœciach mimoz i akacyj, a œwiatło zodiakalne œwieciło w odœwieżonympowietrzu jaœniej niż w innych porach roku.Z rozlewów, które czyniła rzeka poniżej wodospadu, dochodziło niespokojne rechotanie żab i melancholijne kumkanie ropuch, a podobne do wielkich błędnych gwiazd latarniki przelatywały z brzegu na brzeg między kępami bambusów i arumów. Lecz gdy chmury pokrywały chwilami gwiaŸdziste niebo i deszcz poczynał padać, czyniło się bardzo ciemno, a we wnętrzu baobabu tak czarno jak w piwnicy. Chcšc temu zaradzić Staœ kazał natopić Mei tłuszczu z zabitych zwierzšt i urzšdził z blaszanki lampę, którš zawiesił pod górnymotworem, zwanym przez dzieci oknem. Œwiatło bijšce z tego okna, widne z daleka wœród ciemnoœci, odpędzało dzikie zwierzęta, ale natomiast przycišgało nietoperze, a nawet i ptaki, tak że w końcuKali musiał urzšdzić w otworze rodzaj zasłony z cierni, podobnej do tej, którš zamykał na noc otwór dolny. Jednakże w dzień, w chwilach pogody, dzieci opuszczały "Kraków" i kršżyły po całym cyplu. Staœ wyprawiał się na antylopy-ariele i na strusie, których liczne stada pojawiły się w dole rzeki, a Nel chodziła do swego słonia, który z poczštkutršbił tylko o żywnoœć, a potem zaczšł tršbić i wówczas, gdy mu się nudziło bez małej przyjaciółki. Witał też jš zawsze z wyraŸnš radoœciš i nastawiał natychmiast swoje olbrzymie uszy, jak tylko usłyszał zdaleka jej głos lub kroki. Pewnego razu, gdy Staœ poszedł na polowanie, a Kali łowił ryby za wodospadem, Nel postanowiła pójœć do skały zamykajšcej wšwóz, aby zobaczyć, jak też Staœ z niš sobie poradzi i czy już czego nie dokonał. Zajęta obiadem Mea nie zauważyła jej odejœcia, dziewczynka zaœ zbierajšc po drodze kwiatki osobliwej begonii,26 rosnšcej obficie wœród zębów skalnych, zbliżyła się do pochyłoœci, którš wyjechali niegdyœ z wšwozu i zeszedłszy na dół znalazła się przy skale. Wielki głaz,oderwany od rodzimej œciany, zamykał gardziel wšwozu jak i poprzednio. Nel jednak zauważyła, że między nim a œcianš jest przejœcie tak szerokie, że nawet dorosły człowiek z łatwoœciš mógłby się nim przecisnšć. Przez chwilę zawahała się,po czym przeszła i znalazła się po drugiej stronie. Ale był tam zakręt, który trzeba było minšć, by dojœć do szerokiego ujœcia zamkniętego wodospadem. Nel poczęła rozmyœlać: "Pójdę jeszcze tylko trochę dalej, wyjrzę zza skały, raz spojrzę na słonia, który mnie wcale nie zobaczy, i wrócę". Tak rozmyœlajšc posuwała się krokza krokiem coraz dalej, aż wreszcie doszłado miejsca, w którym wšwóz rozszerzał się nagle w małš dolinkę, i zobaczyła słonia. Stał odwrócony tyłem do niej, z tršbš zanurzonš w wodospadzie, i pił. To jšoœmieliło, więc przytuliwszy się do œciany skalnej postšpiła jeszcze kilka kroków - i jeszcze kilka - a wtem olbrzymi zwierz chcšc polać sobie boki odwrócił głowę, zobaczył dziewczynkę i zobaczywszy ruszył natychmiast ku niej. Nel zlękła się bardzo, ale ponieważ nie było już czasu cofnšć się, więc przycisnšwszy kolanko do kolanka dygnęła słoniowi, jak umiała najładniej, po czym wycišgnęła ršczkę z begoniami i ozwała siętrochę drżšcym głosikiem: - Dzień dobry, kochany słoniu! Ja wiem, że nie zrobisz mi nic złego, więc przyszłam, żeby ci powiedzieć dzień dobry .. i mam tylko te kwiatki... A kolos zbliżył się, wycišgnšł tršbę, wyjšłz paluszków Nel wišzkę begonii, lecz włożywszy jš do paszczy wypuœcił zaraz na ziemię, gdyż widocznie nie smakowały mu ani włochate liœcie, ani kwiaty. Nel ujrzała teraz nad sobš tršbę na kształt ogromnego czarnego węża, który wycišgał się i przeginał: dotknšł jej jednej ršczki i drugiej, potem obu ramion i na koniec opadłszy w dół poczšł się chwiać łagodniena obie strony. - Wiedziałam, że mi nie zrobisz nic złego - powtórzyła dziewczynka, choć strach nie opuszczał jej jeszcze. Słoń zaœ cofnšł w tył swoje bajeczne uszy, zwijajšc i rozwijajšc na przemian tršbę i gulgocšc radoœnie, tak jak gulgotał zawsze, gdy dziewczynka zbliżała się do krawędzi wšwozu. I jak niegdyœ Staœ ze lwem, tak teraz tych dwoje stało naprzeciw siebie - on ogrom, podobny do domu lub skały - i ona, drobna kruszynka, którš mógł zgnieœć jednym ruchem, nawet nie ze złoœci, ale przez nieuwagę. Lecz dobry i roztropny zwierz nie czynił żadnych, ani gniewnych, ani nieuważnych ruchów i widocznie rad był i uszczęœliwiony°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż†PĐc‡ cˆ#Ë Z‰î)*c€Š8W.z przybycia małego goœcia. Nel oœmieliła się stopniowo, a wreszcie wzniosła oczy w górę i patrzšc tak, jakby patrzyła na wysoki dach, zapytała wysuwajšc nieœmiało ršczkę: - Czy można cię pogłaskać po tršbie? Słoń nie umiał wprawdzie po angielsku, alez ruchu jej ręki zmiarkował od razu, o co idzie, i podsunšł pod jej dłoń koniec swegodługiego na dwa metry nosa. Nel jęła głaskać tršbę, z poczštku jednš rękš i ostrożnie, potem dwiema, a wreszcieobjęła jš obu ramionkami i przytuliła się doniej z całš dziecinnš ufnoœciš. Słoń przestępował z nogi na nogę i wcišż gulgotał z radoœci. Po chwili zaœ obwinšł tršbš drobne ciało dziewczynki i podniósłszy je w górę, poczšł kołysać jš lekko w prawo i w lewo. - Jeszcze! jeszcze! - wołała rozbawiona Nel. I zabawa trwała doœć długo, a następnie oœmielona już zupełnie dziewczynka wymyœliła sobie innš. Oto znalazłszy się na ziemi próbowała wspinać się po przedniej nodze słonia jak po drzewie albo chowajšc się pod niego pytała go, czy jš znajdzie. Aleprzy tych figlach spostrzegła jednš rzecz, a mianowicie, że w przednich, a zwłaszczaw tylnych nogach słonia tkwiš liczne kolce, od których potężne zwierzę nie umiało się uwolnić, raz dlatego, że do tylnych nóg nie mogło dosięgnšć swobodnie tršbš, a po wtóre, że obawiało się widocznie zranić sięw palec, którym tršba jest zakończona i bez którego straciłaby całš swš zręcznoœći sprawnoœć. Nel nie wiedziała o tym zupełnie, że takie kolce w nogach sš prawdziwš plagš dla słoni w Indiach, a jeszcze bardziej w dżunglach afrykańskich,składajšcych się przeważnie z roœlin kolczastych. Ponieważ jednak zrobiło jej się żal poczciwego olbrzyma, więc bez namysłu siadłszy w kucki przy jego nodze poczęła wyjmować delikatnie naprzód większe, a potem mniejsze zadziory, nie przestajšc przy tym szczebiotać i zapewniać słonia, że nie pozostawi ani jednej. On zrozumiał wybornie, o co chodzi - i zginajšc nogi w kolanie pokazywał tym sposobem, że i w podeszwach między kopytami pokrywajšcymi palce tkwiš także kolce, które przyczyniajš mu jeszcze większe dolegliwoœci. Ale tymczasem nadszedł z polowania Staœ i poczšł zaraz wypytywać Meę, gdzie jest panienka. Otrzymawszy odpowiedŸ, że zapewne jest w drzewie, już miał zajrzeć do wnętrza baobabu, gdy wtem wydało mu się, że słyszy jej głos w głębi wšwozu. Nie wierzšc własnym uszom skoczył natychmiast do krawędzi i spojrzawszy w dół zmartwiał. Dziewczynka siedziała przy nodze kolosa, a ów stał tak spokojnie, że gdyby nie ruch tršby i uszu, można by byłopomyœleć, iż jest wykuty z kamienia. - Nel! - krzyknšł Staœ. A ona, zajęta swojš robotš, odpowiedziała mu wesoło: - Zaraz, zaraz! Na to chłopak, który nie miał zwyczaju wahać się wobec niebezpieczeństwa, podniósł jednš rękš w górę strzelbę, drugšchwycił za obdartš z kory wyschłš łodygę lianu i objšwszy jš nogami, w mgnieniu oka zsunšł się na dno wšwozu. Słoń poruszył niespokojnie uszami, ale w tej chwili Nel wstała i objšwszy tršbę zawołała poœpiesznie: - Nie bój się, słoniu, to Staœ. Staœ spostrzegł od razu, że nie ma dla niejżadnego niebezpieczeństwa, lecz nogi trzęsły się jeszcze pod nim, serce biło mugwałtownie i nim ochłonšł z wrażenia, poczšł mówić zdławionym, pełnym żalu i gniewu głosem: - Nel, Nel, jak ty mogłaœ to zrobić?!... Ona zaœ poczęła się tłumaczyć, że nie zrobiła nic złego, bo słoń jest dobry i zupełnie jest oswojony; że chciała tylko raz na niego spojrzeć i wrócić się, ale on jš zatrzymał i poczšł się z niš bawić, że jš huœtał bardzo ostrożnie i że jeœli Staœ chce, to i jego pohuœta. To mówišc jednš ršczkš wzięła za koniec tršby i zbliżyła jš do Stasia, drugš zaœ rękš machnęła kilkakrotnie w prawo i w lewo, mówišc jednoczeœnie do słonia: - Pokołysz, słoniu, i Stasia. Mšdry zwierz znów odgadł z jej poruszeń,czego od niego chce - i Staœ, chwycony za pasek przy spodenkach, w jednej chwili znalazł się w powietrzu. Było przy tym takie jakieœ dziwne i zabawne przeciwieństwo między jego rozgniewanš jeszcze minš a tym bujaniem się nad ziemiš, że małe Mzimu poczęło œmiać się do łez, klaskać w ręce i krzyczeć tak jak poprzednio: -Jeszcze, jeszcze! A ponieważ niepodobna jest zachować należytej powagi i prawić morałów wówczas, gdy człowiek wisi na końcu słoniowej tršby i mimowolnie wykonywa ruchy podobne do ruchów wahadła, więc chłopiec poczšł się w końcu œmiać także. Ale po pewnym czasie zmiarkowawszy, że ruchy tršby stajš się wolniejsze i że słoń zamierza postawić go na ziemi, wpadł niespodziewanie na nowy pomysł: mianowicie, korzystajšc z chwili, w której znalazł się w pobliżu olbrzymiego ucha, chwycił za nie obu rękoma, wdrapał się ponim w mgnieniu oka na głowę i siadł słoniowi na karku: - Aha! - zawołał z góry na Nel - niech zrozumie, że to on musi mnie słuchać. I jšł klepać go dłoniš po głowie, z minš władcy i pana. - Dobrze! - zawołała z dołu Nel - ale jak teraz zleziesz? - To mały kłopot - odpowiedział Staœ. I przewiesiwszy nogi przed czoło słonia objšł nimi tršbę i zsunšł się po niej jak po drzewie. - Ot, jak zlezę!... Po czym oboje zajęli się wyjmowaniem resztek kolców z nóg słonia, który poddawał się temu z nadzwyczajnš cierpliwoœciš. Tymczasem spadły pierwsze krople dżdżu, więc Staœ postanowił odprowadzić natychmiast Nel do "Krakowa" - ale tu zaszła niespodziewana trudnoœć. Słoń za nic nie chciał się z niš rozstać i za każdymrazem, gdy próbowała się oddalić, zawracał jš tršbš i przycišgał ku sobie. Położenie stawało się ciężkie i wesoła zabawa wobec uporu zwierzęcia mogła się Ÿle zakończyć. Chłopiec nie wiedział, co poczšć, gdyż deszcz padał coraz gęstszy i groziła ulewa. Oboje cofali się wprawdzie nieco ku wyjœciu, ale bardzo nieznacznie, i słoń posuwał się za nimi. Na koniec Staœ stanšł między nim a Nel, utkwił w jego oczach ostre spojrzenie, jednoczeœnie zaœ rzekł cichym głosem do Nel: - Nie uciekaj, ale cofaj się cišgle aż do wšskiego przejœcia. - A ty, Stasiu? - zapytała dziewczynka. - Cofaj się - powtórzył z naciskiem - bo inaczej muszę zastrzelić słonia. Dziewczynka pod wpływem tej groŸby posłuchała rozkazu, tym bardziej że majšcjuż nieograniczonš ufnoœć w słoniu była pewna, że on w żadnym razie nie zrobi nic złego Stasiowi. Chłopiec zaœ stał o cztery kroki od olbrzyma nie spuszczajšc zeń oczu. Upłynęło w ten sposób kilka minut. Nastałachwila wprost groŸna. Uszy słonia poruszyły się kilkakrotnie, małe oczki błysnęły jakoœ dziwnie i tršba wzniosła sięnagle do góry. Staœ uczuł, że blednie. "Œmierć!" - pomyœlał. Ale kolos odwrócił się niespodziewanie ku krawędzi parowu, na której widywał zwykle Nel, i poczšł tršbić tak żałoœnie jak nigdy przedtem. A Staœ poszedł spokojnie ku przejœciu i za skałš znalazł Nel, która nie chciała wracać bez niego do drzewa. Chłopak miał niepohamowanš ochotę powiedzieć jej: "Patrz, czegoœ narobiła! o małom przez ciebie nie zginšł". Ale nie było czasu na wymówki, gdyż deszcz zmienił się w ulewę i trzeba było wracać jak najprędzej. Nel przemokła do nitki, choć Staœ owinšł jš we własne ubranie. We wnętrzu drzewa kazał jš zaraz Murzynce przebrać - sam zaœ odwišzał naprzód w męskim pokoju Sabę, którego poprzednio był przywišzał z obawy, aby pobiegłszy w jego œlady nie płoszył mu zwierzyny, następnie poczšł przepatrywać raz jeszcze wszelkie ubrania i pakunki w nadziei, że może znajdzie jakš zapomnianš szczyptę chininy. Ale nie znalazł nic. Tylko na dnie słoika, który dał mu misjonarz w Chartumie, kryłosię we wgłębieniach trochę białego proszku, tak jednak mało, że starczyć go mogło zaledwie na pobielenie końca palca. Postanowił wszelako nalać do słoika ukropui dać Nel do wypicia tę płukankę. Po czym, gdy ulewa przeszła i zaœwieciło znów słońce, wyszedł z drzewa, aby popatrzyć na ryby, które przyniósł Kali. Murzyn złowił ich kilkanaœcie na wędki poczynione z cienkiego drutu. Po większej częœci były małe, ale znalazły się trzy na stopę długie, srebrno nakrapiane i zadziwiajšco lekkie. Mea, która wychowana nad brzegami Nilu Niebieskiego znała się narybach, mówiła, że sš one dobre do jedzenia i że pod wieczór wyskakujš bardzowysoko nad wodę. Jakoż przy oprawianiu ich pokazało się, że sš tak lekkie dlatego, iż wewnštrz majš ogromne powietrzne pęcherze. Staœ wzišł jednš z takich baniek,dochodzšcš do wielkoœci dużego jabłka, i poniósł pokazać jš Nel. - Patrz - rzekł - to siedzi w rybach. Z kilkunastu takich pęcherzy można by zrobić szybę w naszym oknie. I pokazał górny otwór w drzewie. Lecz pomyœlawszy potem przez chwilę dodał: - I jeszcze coœ więcej. - Co takiego? - zapytała rozciekawiona Nel.- I latawce. - Takie, jakie puszczałeœ w Port-Saidzie? O,dobrze! zrób! - Zrobię. Z pociętych, cieniutkich bambusów zbiję ramki, a tych błon użyję zamiast papieru. To będzie nawet lepsze od papieru,bo lżejsze - i deszcz tego nie rozmoczy. Taki latawiec pójdzie ogromnie w górę, a przy silnym wietrze zaleci Bóg wie dokšd... Tu nagle uderzył się w czoło: - Mam jednš myœl. - Jakš? - Zobaczysz. Jak sobie to jeszcze lepiej wyobrażę, to ci powiem. Teraz ten słoń takryczy, że nie można się nawet rozmówić... Istotnie słoń z tęsknoty za Nel, a może zaobojgiem dzieci, tršbił tak, aż cały wšwóz się trzšsł razem z pobliskimi drzewami. - Trzeba mu się pokazać - rzekła Nel - to się uspokoi. I poszli do wšwozu. Ale Staœ całkiem zajętyswš myœlš poczšł półgłosem mówić: - "Nelly Rawlison i Stanisław Tarkowski z Port-Saidu, uciekłszy z Faszody od derwiszów, znajdujš się.." I zatrzymawszy się zapytał: - Jak oznaczyć, gdzie?... - Co, Stasiu? - Nic, nic. Już wiem: "Znajdujš się o miesišc drogi na wschód od Białego Nilu - i proszš o prędkš pomoc..." Gdy wiatr będzie dšł na północ albo na wschód, puszczę takich latawców dwadzieœcia, pięćdziesišt, sto, a ty, Nel, pomożesz mi je kleić. - Latawce? - Tak - i powiem ci tylko tyle, że mogš nam one oddać większš przysługę niż dziesięć słoni. Tymczasem doszli do krawędzi. I dopieroż zaczęło się przestępywanie olbrzyma z nogina nogę, kiwanie się, machanie uszami, gulgotanie i znów żałosne tršbienie, gdy Nel próbowała się choć na chwilę oddalić. W końcu dziewczynka poczęła tłumaczyć "kochanemu słoniowi", że nie może cišgle przy nim przesiadywać, bo przecie musi spać, jeœć, pracować i gospodarzyć w "Krakowie". Ale on uspokoił się dopiero wówczas, gdy zepchnęła mu widełkami przygotowanš przez Kalego żywnoœć - a i towieczorem zaczšł znów potrębywać. Dzieci nazwały go tegoż wieczora: "King", gdyż Nel zaręczała, że zanim dostał się dowšwozu, był niezawodnie królem wszystkich słoni w Afryce. Rozdział 29 W cišgu kilku dni Nel spędzała wszystkie chwile, w których deszcz nie padał, u Kinga, który już nie sprzeciwiał się jej odejœciu zrozumiawszy, że dziewczynka wraca po kilka razy dziennie. Kali, który w ogóle bał się słoni, patrzył na to z nadzwyczajnym zdumieniem, ale w końcu doszedł do przekonania, że potężne "dobre Mzimu" oczarowało olbrzyma, i poczšł go także odwiedzać. King zachowywał się względem niego jak również względem Mei życzliwie, ale tylko jedna Nel robiła z nim, co chciała, tak że po tygodniu oœmieliła sięnawet przyprowadzić mu i Sabę. Dla Stasia była to wielka ulga, gdyż mógł z całym spokojem pozostawiać Nel pod opiekš, czylijak się wyrażał: pod tršbš słonia - i chodzić bez żadnej obawy na polowanie, a nawet czasem zabierać z sobš Kalego. Był też teraz pewien, że zacne zwierzę nie opuœciłoby ich już w żadnym razie, i poczšł się namyœlać, jak je z zamknięcia uwolnić. A właœciwie mówišc, sposób wynalazł on już dawno, ale wymagajšcy takiej ofiary, że bił się z myœlami, czy go użyć, a następnie odkładał to z dnia na dzień. Ponieważ nie miał z kim o tym pomówić, postanowił wtajemniczyć ostatecznie w swe zamiary Nel, chociaż uważał jš za dziecko. - Skałę można wysadzić prochem - rzekł - ale na to trzeba będzie popsuć mnóstwo ładunków, to jest powycišgać z nich kule, wysypać proch i zrobić z niego jeden wielkinabój. Taki nabój wcisnę w najgłębszš szparę, jaka się w œrodku znajdzie, następnie zatkam i podpalę. Wówczas skała rozpadnie się na kilka lub kilkanaœcie częœciiKinga można będzie wyprowadzić. - Ale jeœli będzie wielki huk, to czy on się nie przelęknie? - To niech się przelęknie! - odpowiedział żywo Staœ. -To mnie najmniej obchodzi. Z tobš doprawdy nie warto poważnie mówić. Jednakże mówił dalej, a raczej myœlał dalej głoœno: - Ale jeżeli użyję za mało ładunków, to skała się nie rozpadnie i zmarnuję je na próżno; jeżeli w dostatecznej iloœci, to namich niewiele zostanie. A gdyby ich zabrakło przed końcem drogi, wówczas grozi nam poprostu œmierć. Bo czymże będę polował, czym cię bronił w razie jakiego napadu? Wiesz przecie dobrze, że gdyby nie ta strzelba i nie te na boje, to zginęlibyœmy oddawna albo z ršk Gebhra, albo z głodu. I szczęœcie to prawdziwe, że mamy konie, bosami nie moglibyœmy unieœć ani rzeczy, ani ładunków. Na to Nel podniosła palec do góry i ozwałasię z wielkš pewnoœciš: - Jak ja Kingowi powiem, to King poniesie wszystko. - Jakież ładunki poniesie, jeœli ich mało co zostanie? - Będzie nas za to bronił... - Ale nie będzie przecie strzelał ze swojej tršby do zwierzyny tak jak ja ze sztucera. - To możemy jeœć figi i te duże dynie, co rosnš na drzewach, a Kali nałapie zawsze ryb. - Póki zostaniemy nad rzekš. Porę dżdżystš trzeba tu przeczekać, gdyż te cišgłe ulewynapędziłyby ci z pewnoœciš febry. Pamiętaj jednak, że potem ruszamy w dalszš drogę imożemy trafić na pustynię. - Takš jak Sahara? - zapytała z przestrachem Nel. - Nie; takš jednak, na której nie ma rzek ani drzew owocowych, a rosnš niskie akacje i mimozy. Tam można żyć tylko z tego, co się upoluje. King znajdzie tam trawę, a ja antylopy, ale jeœli nie będę miałczym do nich strzelać, to King ich nie nałapie. I Staœ miał rzeczywiœcie o co się troszczyć, gdyż obecnie, gdy słoń już się oswoił i poprzyjaŸnił z nimi tak poczciwie, niepodobna było go porzucić i skazać na œmierć głodowš; a uwolnić go, to znaczyło pozbawić się większej częœci amunicji i narazić samych siebie na nieuchronnš zgubę. Więc Staœ odkładał robotę z dnia na dzień, powtarzajšc sobie co wieczór w duszy: "Może jutro wynajdę jaki inny sposób". A tymczasem do tej troski przyłšczyły się inne. Naprzód Kalego straszliwie pokšsały w dole rzeki dzikie pszczoły, do których doprowadził go znany w Afryce niewielki szarozielony ptak, zwany pszczołowodem. Czarnemu chłopakowi nie chciało się przez lenistwo podkurzyć ich dostatecznie, wróciłwięc z miodem, ale skłuty i spuchnięty tak,że w godzinę póŸniej stracił przytomnoœć. "Dobre Mzimu" wycišgało z niego aż do wieczora, przy pomocy Mei, żšdła, a potemokładało go ziemiš, którš Staœ polewał wodš. Jednakże nad ranem zdawało się, że biedny Murzyn kona. Na szczęœcie starania i silny jego organizm przemogły niebezpieczeństwo - zdrowie jednak odzyskał dopiero po upływie dni dziesięciu. Druga przygoda spotkała konie. Staœ, który podczas choroby Kalego musiał je pętać i prowadzić do wody, zauważył, że poczęły straszliwie chudnšć. Nie można było wytłumaczyć tego brakiem żywnoœci, ponieważ wskutek deszczów trawa wybujała wysoko i wybornej paszy było w bród. A jednak konie wprost nikły. Po kilku dniach sierœć na nich poszerszeniała, oczy im zgasły, a z nozdrzy płynšł gęsty œluz. W końcu przestały jeœć, a natomiast piły chciwie, jakby trawiła je goršczka. Gdy Kaliprzyszedł do zdrowia, były to już dwa koœciotrupy. Ale on tylko spojrzał na nie i od razu zrozumiał, co się stało. - Tse-tse! - rzekł zwracajšc się do Stasia. - One muszš umrzeć. Staœ zrozumiał także, albowiem jeszcze w Port-Saidzie słyszał wielokrotnie o musze afrykańskiej, zwanej tse-tse, która jest tak straszliwš plagš niektórych okolic, że tam, gdzie ona mieszka stale, Murzyni nie posiadajš wcale bydła, a tam, gdzie wskutek pomyœlnych chwilowych warunków rozmnoży się niespodziewanie, bydło ginie. Koń, wół lub osioł, ukłuty przez tse-tse, marnieje i zdycha w cišgu dni kilkunastu, czasem w cišgu dni kilku. Zwierzęta zczęœliwiony°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż‹`ęŒJ c€Wž cŽőQcF/Ä  1c€‘?Lmiejscowe rozumiejš to niebezpieczeństwo,jakie im od niej zagraża, zdarza się bowiem, że całe stada wołów, gdy przy wodopoju usłyszš jej brzęczenie, wpadajš w szalonš trwogę i rozbiegajš się na wszystkie strony. Stasiowe konie były pokšsane; konie te, a wraz z nimi osła, Kali nacierał teraz codziennie jakšœ niesłychanie wonnš, podobnš z zapachu do cebuli, roœlinš, którš w dżunglach wyszukiwał. Mówił, iż woń jejodpędza tse-tse, ale pomimo tego zaradczego œrodka konie chudły. Staœ z trwogš myœlał o tym, co będzie, jeżeli zwierzęta padnš? Jak zabrać wówczas rzeczy, Nel, wojłoki, namiot, ładunki i naczynia? Było tego jednak tyle, że chyba jeden King potrafiłby to wszystko udŸwignšć. Ale żeby uwolnić Kinga, potrzebabyło poœwięcić przynajmniej dwie trzecie naboi. Coraz większe troski zbierały się nad głowš Stasia, na podobieństwo tych chmur,które nie przestawały poić dżungli dżdżem. A na koniec przyszła największa klęska, wobec której zmalały wszystkie inne: febra! Rozdział 30 Pewnego dnia przy wieczerzy Nel podniósłszy do ust kawałek wędzonego mięsa odsunęła go nagle jakby ze wstrętemi rzekła: - Nie mogę dziœ jeœć. Staœ, który poprzednio dowiedział się od Kalego, gdzie sš pszczoły, i podkurzał je teraz codziennie, by rabować im miód, był pewien, że mała zjadła w cišgu dnia za duży miodu, i dlatego nie zwrócił uwagi na jej brak chęci do jedzenia. Lecz ona po chwili wstała i poczęła chodzić œpiesznie wedle ogniska, zataczajšc coraz większe koła. - A nie oddalaj się zanadto - wołał na niš chłopiec - bo jeszcze cię co porwie. W rzeczywistoœci nie obawiał się jednak niczego, albowiem obecnoœć słonia, którš dzikie zwierzęta czuły, i jego tršbienie, które dochodziło do ich czujnych uszu, trzymały je w przyzwoitej odległoœci. Zapewniało to bezpieczeństwo zarówno ludziom, jak i koniom, albowiem najstraszniejsi nawet w dżungli drapieżcy, jak lew, pantera i lampart, wolš nie mieć do czynienia ze słoniem i nie zbliżać się zanadto do jego kłów i tršby. Jednakże gdy dziewczynka nie przestawała kršżyć coraz pospieszniej, Staœ poszedł zaniš i zapytał: - Hej, mała ćmo! czemu tak latasz koło ognia? Pytał jeszcze wesoło, ale już się zaniepokoił, a niepokój jego wzrósł, gdy Nel odpowiedziała: - Nie wiem. Nie mogę usiedzieć na miejscu. - Co ci jest? - Tak mi jakoœ nieswojo i tak dziwnie... A wtem oparła mu nagle główkę na piersiach i jakby przyznajšc się do winy, zawołała pokornym, przetkanym łzami głosem: - Stasiu, ja chyba jestem chora. - Nel!! Po czym położył jej dłoń na czole, które było suche i zarazem lodowate. Więc porwał jš na ręce i poniósł ku ognisku. - Zimno ci? - pytał po drodze. - I zimno, i goršco, ale bardziej zimno... Jakoż zšbki jej uderzały jedne o drugie, a ciałem wstrzšsały cišgłe dreszcze. Staœ nie miał już najmniejszej wštpliwoœci, że dostała febry. Kazał natychmiast Mei zaprowadzić jš do drzewa, rozebrać i położyć, a następnie okrył jš, czym mógł, widział był bowiem w Chartumie i Faszodzie, że ludzie chorzy na febrę okrywali się owczymi skórami, aby się zapocić. Postanowił przesiedzieć przy Nel całš noc i poić jš goršcš wodš z miodem. Ale ona z poczštku nie chciała pić. Przy œwietle kaganka zawieszonego wewnštrz drzewa Staœ dostrzegł jej błyszczšce Ÿrenice. Po chwili zaczęła się skarżyć na goršco, a jednoczeœnie trzęsła się pod wojłokami i pod pledem. Ręce jej i czoło były wcišż zimne, ale gdyby Staœ znał się choć cokolwiek na febrycznych przypadłoœciach, byłby poznał z jej nadzwyczaj niespokojnych ruchów, że musi mieć straszliwš goršczkę. Ze strachem zauważył, że gdy Mea wchodziła z goršcš wodš, dziewczynka patrzyła na niš jakby z pewnym zdziwieniem, a nawet obawš, i zdawała się jej nie poznawać. Z nim jednakrozmawiała przytomnie. Mówiła mu, że nie może leżeć, i prosiła, żeby pozwolił jej wstać i biegać, to znów pytała, czy się nie gniewa na niš za to, że chora, a gdy zapewniał jš, że nie, przyciskała rzęsami łzy, które napływały jej do oczu, i zaręczała, że jutro będzie zupełnie zdrowa. Tego wieczora, a raczej nocy, słoń był jakoœ dziwnie niespokojny i cišgle ryczał, co znów pobudziło Sabę do szczekania. Staœzauważył, że chorš to drażni, więc wyszedł z drzewa, by ich uspokoić. Z Sabš poszło mu łatwo, ale słoniowi trudniej było nakazać ciszę, więc wzišł kilka melonów, by mu je rzucić i zatkać mu tršbęprzynajmniej na jakiœ czas. Wracajšc spostrzegł przy œwietle ognia Kalego, któryz kawałkiem wędzonego mięsa na ramieniu oddalał się w kierunku biegu rzeki. - Co ty tam robisz i dokšd idziesz? - zapytał Murzyna. A czarny chłopak zatrzymał się i gdy Staœ zbliżył, się ku niemu, rzekł z tajemniczš twarzš: - Kali iœć pod inne drzewo położyć mięso złemu Mzimu. - Dlaczego? - Dlatego, żeby zły Mzimu nie zabić dobregoMzimu. Staœ chciał na to coœ odpowiedzieć, lecz nagle żal chwycił go za piersi, więc zacisnšł tylko zęby i odszedł w milczeniu. Gdy wrócił do drzewa, Nel miała oczy zamknięte; ręce jej leżšce na wojłoku drgały wprawdzie mocno, ale zdawało się, że usypia. Staœ siadł przy niej i w obawie, by jej nie zbudzić, siedział przez pewien czas bez ruchu. Mea siedzšca z drugiej strony poprawiała co chwila kawałki koœci słoniowej sterczšce jej w uszach, by bronić się tym sposobem od drzemki. Uczyniło się cicho, tylko z dołu rzeki od strony rozlewu dochodziło rzechotanie żab i smętne kumkanie ropuch. Nagle Nel siadła na posłaniu. - Stasiu! - Jestem tu, Nel. A ona, dygoczšc jak liœć na wietrze, poczęła szukać jego ręki i powtarzać œpiesznie raz po raz: - Boję się, boję się! daj mi rękę! - Nie bój się, jestem przy tobie: I chwycił jej dłoń, która tym razem była rozpalona jak w ogniu; nie wiedzšc zaœ sam, co ma robić, jšł okrywać tę biednš wychudzonš ršczkę pocałunkami. - Nie bój się, Nel, nie bój! Po czym dał jej się napić wody z miodem, która przez ten czas wystygła. Nel tym razem piła chciwie i przytrzymywała mu rękę z naczyniem, gdy próbował odejmować je od ust. Chłodny napój zdawałsię jš uspokajać. Nastało milczenie. Lecz po upływie pół godziny Nel znów siadła na posłaniu, a w rozszerzonych jej oczach widać było okropnš trwogę. - Stasiu! - Co ci jest, kochanie? - Czemu - pytała przerywanym głosem - Gebhr i Chamis chodzš koło drzewa i zaglšdajš tu do mnie? Stasiowi w jednej chwili wydało się, że oblazły go tysišce mrówek. - Co ty mówisz? - rzekł. -Tu nikogo nie ma! to Kali chodzi koło drzewa. Lecz ona patrzšc w ciemny otwór zawołałaszczękajšc zębami: - I Beduini także! Dlaczegoœ ty ich pozabijał? Staœ otoczył jš ramieniem i przytulił do siebie: - Ty wiesz dlaczego! Nie patrz tam! nie myœl " o tym. To było już dawno!... - Dziœ! dziœ! - Nie, Nel, dawno!... Jakoż i było dawno, ale wróciło jak fala odbita od brzegu - i napełniło znów przerażeniem myœli chorego dziecka. Wszelkie słowa uspokojenia okazywały się daremne. Oczy Nel rozszerzały się coraz bardziej. Serce biło tak gwałtownie, iż zdawało się, że pęknie lada chwila. Potem zaczęła się rzucać jak ryba wyjęta z wodyitrwało to prawie do rana. Dopiero nad samym ranem siły jej wyczerpały się zupełnie i główka opadła na postanie. - Słabo mi! słabo! - powtórzyła. - Stasiu, ja lecę gdzieœ na dół. Po czym zamknęła oczy. Staœ w pierwszej chwili przeraził się okropnie, myœlał bowiem, że umarła. Ale tobył tylko koniec pierwszego paroksyzmu tejstrasznej afrykańskiej febry, zwanej "zgubnš", której dwa ataki ludzie silni i zdrowi mogš przetrzymać; trzeciego nie przetrzymał dotychczas nikt. Podróżnicy opowiadali o tym często w Port-Saidzie, w domu pana Rawlisona, a jeszcze częœciej wracajšcy do Europy misjonarze katoliccy, których pan Tarkowski goœcinnie u siebie przyjmował. Drugi atak przychodzi po kilku lub kilkunastu dniach, trzeci zaœ jeœli nie przyszedł w cišgu dwóch tygodni, to nie był œmiertelny, gdyż liczył się jako znów pierwszy w drugim nawrocie choroby Staœ wiedział, że jedynym lekarstwem, jakie mogło przerwać lub pooddalać od siebie ataki, były duże dawki chininy, ale nie miałjuż jej ani atomu. Na razie jednak widzšc, że Nel oddycha, uspokoił się nieco - i poczšł się za niš modlić. A tymczasem słońce wyskoczyło spoza skał wšwozu i uczynił się dzień. Słoń upominał się już o œniadanie, a od strony rozlewu, który tworzyła rzeka, ozwały się krzyki wodnego ptactwa. Chcšc zabić parę pentarek na rosół dla Nel chłopiec wzišł strzelbę œrutówkę i poszedłwzdłuż rzeki ku kępie wysokich krzewów, na których ptaki te sadowiły się zwykle na noc. Ale tak był niewyspany i myœli jego takbyły zajęte chorobš dziewczynki, że całe stado pentarek przeszło tuż koło niego truchcikiem, jedna za drugš, dšżšc do wodopoju, a on ich wcale nie spostrzegł. Stało się tak jeszcze i dlatego, że wcišż się modlił. Myœlał o zabiciu Gebhra, Chamisa, Beduinów i podnoszšc oczy w góręmówił ze œciœniętym przez łzy gardłem: "Ja to dla Nel zrobiłem, Panie Boże, dla Nel! - bo nie mogłem jej inaczej uwolnić, ale jeœli to grzech, to mnie ukarz, a ona niech wyzdrowieje!..." Po drodze spotkał Kalego, który poszedł zobaczyć, czy zły Mzimu zjadł ofiarowane mu wczoraj mięso. Młody Murzyn kochajšc małš bibi modlił się także za niš, ale modliłsię w całkiem odmienny sposób. Mówił mianowicie złemu Mzimu, że jeœli bibi wyzdrowieje, to on mu co dzień przyniesie kawałek mięsa, ale jeœli umrze, to chociaż się go boi i choć wie, że potem zginie, tak mu przedtem skórę wyłupi, że złe Mzimu na wieki go popamięta. Nabrał wszelako dobrej otuchy, gdyż złożone wczoraj mięsoznikło. Mógł wprawdzie porwać je jaki szakal, ale mógł i Mzimu przybrać na się postać szakala. Kali zawiadomił o tym pomyœlnym wypadku Stasia, ten jednak popatrzył na niego, jakby go wcale nie rozumiał, i poszedł dalej. Minšwszy kępę krzaków, w której pentarek nie znalazł, zbliżył się do rzeki. Brzegi jej zaroœnięte były wysokimi drzewami, z których zwieszały się na kształt długich pończoch gniazda remizów,œlicznych żółtych ptaszków z czarnymi skrzydłami, a także i gniazda os podobne do wielkich róż, ale koloru szarej bibuły. Wjednym miejscu rzeka tworzyła szeroki na kilkadziesišt kroków rozlew, poroœnięty w częœci papirusem. Na tym rozlewie roiło się zawsze ptactwo wodne. Były tam bociany takie same jak nasze europejskie i bociany o wielkim, grubym dziobie zakończonym hakiem, i czarne jak aksamit ptaki o nogach czerwonych jak krew - i flamingi, i ibisy, i białe z różowymi skrzydłami warzęchy majšce dzioby podobne do łyżek - i żurawie z koronami nagłowach, i mnóstwo kulików, pstrych i szarych jak myszy, biegajšcych szybko tami na powrót, niby drobne duchy leœne, na długich, cienkich jak słomki nóżkach. Staœ zabił dwie duże kaczki pięknej cynamonowej barwy i depczšc po nieżywychbiałych motylach, których tysišce zaœcielały brzeg, rozejrzał się naprzód dobrze, czy na mieliŸnie nie ma krokodylów,po czym przeszedł przez wodę i podniósł zdobycz. Strzał rozproszył oczywiœcie ptactwo; pozostały tylko dwa stojšce o kilkanaœcie kroków dalej i zadumane nad wodš marabuty, podobne do dwóch starcówo łysych, wciœniętych między ramiona głowach. Te nie poruszyły się wcale. Chłopiec popatrzył przez chwilę na ich olbrzymie worki mięsne zwieszajšce się na piersiach, a następnie zauważywszy, że osyzaczynajš coraz gęœciej kršżyć koło niego,powrócił do obozowiska. Nel spała jeszcze, więc i on oddawszy Mei kaczki rzucił się na wojłok i zasnšł natychmiast kamiennym snem. Zbudzili się dopiero po południu - on wczeœniej, Nel póŸniej. Dziewczynka czuła się nieco silniejsza, a gdy gęsty i mocny rosół pokrzepił jeszcze jej siły, wstała i wyszła z drzewa chcšc popatrzyć na Kinga i na słońce. Ale teraz dopiero przy œwietle dziennym można było dokładnie zobaczyć, jakie ta jedna noc goršczki porobiła w niej spustoszenia. Cerę miała żółtš i przeŸroczystš, usta poczerniałe, oczy podkršżone i twarzyczkę jakby postarzałš. Nawet Ÿrenice jej wydawały się bledsze niż zwykle. Pokazało się także, iż wbrew zapewnieniom, jakie dawała Stasiowi, że czuje się doœć mocna - i mimo sporego kubka rosołu, który zaraz po przebudzeniu się wypiła, ledwie mogła dojœć o własnychsiłach do wšwozu. Staœ myœlał z rozpaczš o drugim ataku i o tym, że nie posiada ani lekarstw, ani żadnych œrodków, którymi mógłby mu zapobiec. A tymczasem deszcz zlewał ziemię po kilkanaœcie razy na dzień, powiększajšc wilgoć powietrza. Rozdział 31 Poczęły się ciężkie i pełne lęku dni oczekiwania. Drugi atak przyszedł dopiero po tygodniu - i nie był tak silny jak pierwszy, ale Nel uczuła się po nim jeszcze słabszš. Wychudła i zmizerniała dotego stopnia, że nie była to już dziewczynka, ale cień dziewczynki. Płomyk jej życia tlił się tak słabo, że zdawało się,iż doœć jest dmuchnšć, aby go zgasić Staœ zrozumiał, że œmierć nie potrzebuje czekaćna trzeci atak, by jš zabrać - i oczekiwał jej lada dzień, lada godzina. Sam wychudł i sczerniał także, albowiem nieszczęœcie przechodziło jego siły i jego rozum. Więc patrzšc na jej woskowš twarzyczkę mówił sobie codziennie: "Na tomże strzegł jej jak oka w głowie, żeby tu jš pochować w dżungli?" - I nie rozumiał wcale, dlaczego tak ma być. Chwilami znów wyrzucał sobie, że jeszcze nie doœć jej strzegł, że nie był dla niej doœć dobry, a wówczas taki żal chwytał goza serce, że chciało mu się gryŸć własne palce. Było niedoli po prostu za dużo. A Nel spała teraz prawie cišgle i być może,że to utrzymywało jš przy życiu. Staœ budził jš jednak kilka razy na dzień, by jš posilić. Wówczas, ilekroć deszcz nie padał, prosiła go, aby wynosił jš na powietrze, nie mogła już bowiem utrzymać się na własnych nogach. Zdarzało się wszelako, iżzasypiała nawet na jego ręku. Wiedziała już, że jest bardzo chora i że może lada dzień umrzeć. W chwilach większego ożywienia rozmawiała o tym ze Stasiem, a zawsze z płaczem, gdyż bała się œmierci. - Już ja nie wrócę do tatusia - mówiła pewnego razu - ale ty powiedz tatusiowi, żemi było bardzo żal - i proœ go, żeby tu do mnie przyjechał... - Wrócisz - odpowiedział Staœ. I nie mógł nic więcej powiedzieć, gdyż chciało mu się wyć. A Nel mówiła dalej ledwie dosłyszalnym, sennym głosem: - I tatuœ przyjedzie, i ty kiedyœ przyjedziesz... prawda? Na tę myœl uœmiech rozjaœnił jej wynędzniałš twarzyczkę, po chwili jednak ozwała się znowu, jeszcze ciszej: - Ale mi tak żal... To rzekłszy oparła mu główkę na ramieniuipoczęła płakać, on zaœ przemógł własny ból, przytulił jš do piersi i odpowiedział żywo: - Nel, ja bez ciebie nie wrócę i... i wcale nie wiem, co bym bez ciebie robił na œwiecie. Nastało milczenie, podczas którego Nel usnęła znowu. Staœ odniósł jš do drzewa, ale zaledwie wyszedł na zewnštrz, gdy z wierzchotka cypla nadbiegł Kali i machajšc rękoma poczšł wołać z twarzš wzburzonš i przelękłš: - Panie wielki! panie wielki! - Czego chcesz? - zapytał Staœ. A Murzyn wycišgnšł rękę i ukazujšc na południe rzekł: - Dym! Staœ przysłonił oczy dłoniš i wytężywszy wzrok we wskazanym kierunku ujrzał rzeczywiœcie przy czerwonawym blasku nisko już stojšcego słońca smugi dymu wznoszšcš się daleko wœród dżungli, międzywierzchołkami jeszcze dalszych, doœć wysokich dwóch wzgórz. Kali drżał cały, albowiem zbyt dobrze pamięta strasznš niewolę u derwiszów, byłzaœ pewien, że to ich obozowisko. Stasiowi też się wydało, iż to nie może być nikt innyjak Smain, i w pierwszej chwili zlškł się także okropnie. Tego tylko brakło! Obok œmiertelnej choroby Nel - derwisze! I znówniewola, i znów powrót do Faszody albo i doChartumu; pod rękę Mahdiego lub pod bat Abdullahiego. Jeœli ich schwytajš, Nel umrzepierwszego dnia, on zaœ zostanie niewolnikiem na resztę życia. A gdyby nawetkiedyœ uciekł, co mu po życiu, co mu po wolnoœci bez Nel? Jakżeby spojrzał w oczyojcu albo panu Rawlisonowi, gdyby derwiszeporzucili jš po œmierci hienom, on zaœ nie potraciłby nawet powiedzieć, gdzie jest jejgrób. Takie myœli przelatywały mu jak błyskawice przez głowę. Nagle uczuł nieprzepartš chęć popatrzenia na Nel i skierował się ku drzewu. Po drodze i kilku. Zwierzęta zczęœliwiony°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż’Pc“lňc”^c•m-g –Ô. c €—í;} zapowiedział Kalemu, by zgasił ogień i nie ważył się palić go w nocy, po czym wszedłdo wnętrza. Nel nie spala i czuła się lepiej. Zaraz też podzieliła się tš wiadomoœciš ze Stasiem. Saba leżał przy u niej i ogrzewał jš swym ogromnym ciałem, a ona głaskała go lekko po głowie, uœmiechajšc się, gdy chwytał paszczš subtelne pyłki próchna kręcšce sięw smudze œwietlnej, którš tworzyły w drzewie ostatnie promienie zachodzšcego słońca. Była widocznie lepszej myœli, gdyż po chwili zwróciła się z doœć raŸnš minkš do Stasia: - A może ja nie umrę? - Nie umrzesz z pewnoœciš - odpowiedział Staœ. Skoro po drugim ataku czujesz się silniejszš, to trzeci wcale nie przyjdzie. Ona zaœ poczęła mrugać powiekami jakby się nad czymœ namyœlajšc - i rzekła: - Gdybym miała taki gorzki proszek, co mi tak dobrze zrobił po tej nocy z lwami, pamiętasz? to ani trochę nie myœlałabym umierać, ani tyle! I pokazała na paluszku, jak mało byłaby wówczas na œmierć gotowa. - Ach! - ozwał się Staœ - oddałbym nie wiem co za ŸdŸbło chininy. I pomyœlał, że gdyby jej miał dosyć, to by poczęstował Nel choćby dwoma na raz proszkami, a potem owinšł jš pledem, posadził przed sobš na koniu i ruszył natychmiast w stronę przeciwnš tej, w której było obozowisko derwiszów. Tymczasem słońce zapadło i dżungla pogršżyła się nagle w ciemnoœć. Dziewczynka pogwarzyła jeszcze z pół godziny, po czym usnęła, a Staœ rozmyœlał dalej o derwiszach i o chininie. Strapiona, ale nadzwyczaj zaradna jego głowa poczęła pracować i tworzyć plany, jedne œmielsze i zuchwalsze od drugich. Naprzód poczšł się zastanawiać nad tym, czy ten dym w południowej stronie pochodzi koniecznie z obozu Smaina. Mogli to wprawdzie być derwisze, ale mogli być i Arabowie znad brzegów oceanu, którzy czynili wielkie wyprawy w głšb lšdu po koœć słoniowš i po niewolników. Ci nie mieli nic wspólnego z derwiszami, którzy psuli, im handel. Mógł to być także obóz Abisyńczyków albo jaka podgórska wioska murzyńska, do której łapacze ludzi jeszczenie dotarli. Czy nie należało się o tym przekonać? Arabowie z Zanzibaru, z okolic Bagamojo, z Witu i z Mombassy, a w ogóle z pobrzeży oceanu, byli to ludzie, którzy ustawicznie stykali się z białymi, więc kto wie, czy za wielkš nagrodš nie podjęliby się odprowadzić ich obojga do którego z najbliższych portów. Staœ wiedział doskonale, że może takš nagrodę przyrzec iże jego przyrzeczeniu uwierzš. Przyszła mu też jeszcze inna myœl, która poruszyła go do głębi. Oto widział, że w Chartumie wielu derwiszów, szczególniej z Nubii, chorowało prawie na równi z białymi na febrę - i ci leczyli się chininš, którš rabowali Europejczykom albo jeœli była ukryta u renegatów Greków lub Koptów, kupowali na wagę złota. Otóż można było się spodziewać, że Arabowie znad oceanu będš mieli jš na pewno. "Pójdę - mówił sobie Staœ - pójdę dla Nel". I zastanawiajšc się coraz usilniej nad położeniem doszedł w końcu do przekonania, że gdyby to nawet był oddziałSmaina, to i tak należało iœć. Przypomniał sobie, że z powodu zupełnego przerwania stosunków między Egiptem a Sudanem Smainprawdopodobnie nic nie wie o ich porwaniu z Fajumu. Fatma nie mogła się z nim porozumieć, więc to porwanie było tylko jej osobistym pomysłem, wykonanym przy pomocy Chamisa, syna Chadigiego, oraz Idrysa, Gebhra i dwóch Beduinów. Otóż ludzie ci nic nie obchodzili Smaina z tej prostej przyczyny, że znał między nimi tylko jednego Chamisa, a o tamtych nigdy wżyciu nie słyszał. Obchodziły go tylko jego własne dzieci i Fatma. Ale właœnie może zatęsknił już za nimi i może rad byłby do nich wrócić, zwłaszcza jeżeli uprzykrzyła mu się już służba u Mahdiego. Przy Mahdimnie zrobił widocznie wielkiego losu, skoro, zamiast przywodzić potężnym wojskom lub rzšdzić jakim obszernym krajem, musiał łapać niewolników aż Bóg wie gdzie za Faszodš. "Powiem mu tak - myœlał Staœ - jeœli odprowadzisz nas do jakiego portu nadOceanem Indyjskim i wrócisz z nami do Egiptu, rzšd przebaczy ci wszystkie winy, połšczysz się z Fatmš i z dziećmi, a prócz tego pan Rawlison uczyni cię bogatym; jeœli nie, to dzieci i Fatmy nie zobaczysz już nigdy w życiu". I był pewien, że Smain namyœli się dobrze, nim taki układ odrzuci. Oczywiœcie, nie było to wszystko bezpieczne, mogło nawet pokazać się zgubne, ale mogło również stać się deskš ocalenia z tej toni afrykańskiej. Staœ poczšł się w końcu dziwić, dlaczego możliwoœć spotkania ze Smainem tak go na razie przeraziła - i ponieważ chodziło o œpieszny ratunek dla Nel, postanowił pójœć jeszcze tej nocy. Łatwiej to jednak było powiedzieć niż wykonać. Co innego jest siedzieć nocš w dżungli przy dobrym ogniu, za kolczastš zeribš, a co innego puœcić się wœród ciemnoœci w wysokie trawy, w których poluje o tej porze lew, pantera i lampart, nie mówišc o hienach i szakalach. Chłopiec przypomniał sobie jednak słowa młodego Murzyna, wówczas gdy ów udał się nocš szukać Saby i wróciwszy z nim powiedział: "Kali się bać, ale pójœć". I powtórzył sobieto samo: "Będę się bał, ale pójdę". Czekał jednak na wzejœcie księżyca, gdyż noc była nadzwyczaj ciemna, i dopiero gdy dżungla posrebrzała od jego blasku, zawołał Kalego i rzekł: - Kali, zabierz Sabę do drzewa, zatkaj wejœcie cierniem i pilnujcie mi z Meš panienki jak oka w głowie, a ja pójdę zobaczyć, co to za ludzie sš tam w tym obozowisku: - Pan wielki wzišć z sobš Kalego i strzelbę, która zabija złe zwierzęta. Kali nie zostać! - Zostaniesz! - rzekł stanowczo Staœ - i zakazuj ci iœć za mnš. Po czym zamilkł na chwilę, a następnie ozwał się głuchym nieco głosem: - Kali, jesteœ wierny i roztropny, więc ufam, że spełnisz to, co ci powiem. Gdybymja nie wrócił, a panienka umarła, to zostawisz jš w drzewie, ale naokoło drzewa wzniesiesz wysokš zeribę, a na korze wytniesz taki oto wielki znak. I wzišwszy dwa bambusy złożył je w krzyż. Po czym tak mówił dalej: - Jeœli zaœ bibi nie umrze, ale ja nie wrócę,to będziesz jš czcił i służył wiernie, a potem zaprowadzisz jš do swego ludu i powiesz wojownikom Wa-hima, żeby szli z niš cišgle na wschód, aż do Wielkiego Morza. Tam znajdziesz białych ludzi, którzywam dadzš dużo strzelb, prochu, paciorków, drutu i tyle płótna, ile zdołacie unieœć. Zrozumiałeœ? A młody Murzyn rzucił się przed nim na kolana, objšł jego nogi i poczšł powtarzać żałoœnie: - O bwana kubwa! wrócić, wrócić, wrócić! Stasia wzruszyło przywišzanie czarnego chłopaka, więc schylił się, położył mu rękę na głowie i rzekł: - IdŸ do drzewa, Kali, i... niech cię Bóg błogosławi! Zostawszy sam namyœlał się jeszcze przez chwilę, czy nie wzišć z sobš osła. Było to bezpieczniej, albowiem lwy w Afryce, zarówno jak tygrysy w Indiach, w razie spotkania człowieka jadšcego na koniu lub oœle rzucajš się zawsze na zwierzę, nie na człowieka. Ale zadał sobie pytanie, kto w takim razie będzie nosił namiot Nel i na czym ona sama pojedzie? Po tej uwadze odrzucił natychmiast myœl zabrania osła i puœcił się piechotš w dżunglę. Księżyc wypłynšł już wyżej na niebo, było przeto znacznie widniej. Jednakże trudnoœcirozpoczęły się zaraz, jak tylko chłopiec zanurzył się w trawy, które wyrosły już tak wysoko, że i człowiek na koniu mógł się w nich z łatwoœciš ukryć. Nawet w dzień nie było w nich na krok nic widać, a cóż dopiero w nocy, kiedy księżyc oœwiecałtylko ich wierzchołki, a niżej wszystko pogršżone było w głębokim cieniu. W takichwarunkach łatwo jest zmylić drogę i chodzić w kółko, zamiast posuwać się naprzód; Stasiowi dodawała wszelako odwagi ta myœl, że naprzód obozowisko, ku któremu szedł, było odległe od cypla co najwyżej o trzy lub cztery mile angielskie, a po wtóre, że dym ukazał się między wierzchołkami dwóch wyniosłych pagórków- zatem nie tracšc z oczu pagórków nie można było zabłšdzić. Ale trawy, mimozy i akacje przesłaniały wszystko. Na szczęœcie co kilkadziesišt kroków wznosiły się kopce termitów, wysokie niekiedy na kilkanaœcie stóp. Staœ ustawiał ostrożnie strzelbę pod każdym kopcem, potem wdrapywał się na jego szczyt - i dojrzawszy wzgórza rysujšce się czarno na tle nieba, złaził i szedł dalej. Strach go tylko brał na myœl, co będzie, jeœli chmury zasłoniš księżyc i niebo, albowiem wówczas znalazłby się jak w podziemiu. Ale nie było to jedyne niebezpieczeństwo. Dżungla w nocy, gdy wœród ciszy słychać każdy odgłos, każdy krok i niemal szelest, jaki robiš owady łażšce po trawach, jest wprost przerażajšca. Unosi się nad niš lęk i zgroza.Staœ musiał zważać na wszystko, nasłuchiwać, czuwać, rozglšdać się na wszystkie strony, mieć głowę jak na œrubkach, a strzelbę gotowš w każdej sekundzie do strzału. Co chwila wydało mu się, że coœ się zbliża, skrada, przyczaja. Niekiedy znowu słyszał poruszajšce się trawy i nagły tętent uciekajšcych zwierzšt.Domyœlał się wówczas, że spłoszył antylopy, które mimo rozstawionych straży œpiš czujnie, wiedzšc, że niejeden strasznypłowy myœliwiec poluje w ciemnoœciach o tej porze. Ale oto coœ wielkiego czerni się pod parasolowatš akacjš. Może to skała, a może nosorożec lub bawół, który zwietrzywszy człowieka ocknie się z drzemki i rzuci się natychmiast do ataku. Tam znów za czarnym krzewem widać dwa błyszczšce punkty. Hej! strzelba do twarzy.To lew! Nie!... Próżny alarm! To latarniki, bojedno œwiatełko wznosi się w górę i leci nad trawami jak spadajšca ukoœnie gwiazda.Staœ właził na termitiery nie zawsze dlatego, by przekonać się, czy idzie w dobrym kierunku, ale i dlatego, by obetrzećspocone zimnym potem czoło, odetchnšć i poczekać, aż mu się uspokoi bijšce zbyt poœpiesznie serce. Był przy tym tak już zmęczony, że ledwie trzymał się na nogach.Lecz szedł naprzód w tej myœli, że tak trzeba dla uratowania Nel. Po dwóch godzinach wydostał się na grunt gęsto usiany kamieniami, gdzie trawy były niższe i było znacznie widniej. Dwa wyniosłe wzgórza rysowały się równie daleko jak i przedtem; natomiast bliżej biegł poprzecznie zršb skalny, za którym wznosił się drugi, wyższy, oba zaœ otaczały widocznie jakšœ dolinę albo wšwóz, podobny do tego, w którym zamknięty był King. Nagle, o jakie trzysta lub czterysta krokówna prawo, spostrzegł na œcianie skalnej różowy odblask płomienia. I stanšł. Serce biło mu znów tak, że nieledwie słyszał je wœród ciszy nocnej. Kogo tam zobaczy na dole? Arabów ze wschodnich wybrzeży? Derwiszów Smaina czy też dzikich Murzynów, którzy opuœciwszy rodzinne wioski chroniš się przed derwiszami w niedostępne górskie komysze? Czy znajdzie œmierć albo niewolę,czy też ratunek dla Nel? Trzeba się było o tym przekonać. Cofać sięjuż nie mógł i nie chciał. Po chwili poczšł się skradać w kierunku ognia, idšc jak najciszej i tamujšc dech w piersiach. Uszedłszy tak około stu kroków, usłyszał niespodzianie od strony dżungli parskanie koni - i zatrzymał się znowu. Przy œwietle księżyca naliczył ich pięć. Jak na derwiszów było to mało, ale przypuszczał,że reszta ukryta jest może w wysokich trawach. Dziwiło go tylko to, że nie ma przy nich żadnych straży, że te straże nie palš na górze ogni dla odstraszenia dzikich zwierzšt. Ale dziękował Bogu, że tak było, gdyż mógł posuwać się dalej niedostrzeżony. Blask na skałach czynił się coraz wyraŸniejszy. Zanim upłynšł kwadrans, Staœ znalazł się w miejscu, w którym przeciwległa skała była najmocniej oœwiecona, co wskazywało, że u jej stóp musi się palić ogień. Wówczas czołgajšc się dopełznšł z wolna do krawędzi i spojrzał w dół. Pierwszym przedmiotem, który uderzył jego oczy, był wielki namiot; przed namiotem stało polowe płócienne łóżko, a na nim leżał człowiek przybrany w biały ubiór europejski. Mały, może dwunastoletni Murzynek dokładał suchego paliwa do ognia, który oœwiecał œcianę skalnš i szeregi Murzynów œpišce pod niš z obu stron namiotu. Staœ w jednej chwili zsunšł się po pochyłoœci na dno wšwozu. Rozdział 32 Przez jakiœ czas ze zmęczenia i wzruszenianie mógł ani słowa przemówić i stał dyszšc ciężko przed leżšcym na łóżku człowiekiem, który milczał także i patrzył na niego ze zdumieniem graniczšcym niemal z nieprzytomnoœciš. Wreszcie zawołał: - Nasibu, jesteœ? - Jestem, panie - odpowiedział mały Murzynek. - Czy widzisz kogo i czy kto stoi przede mnš? Lecz zanim malec zdołał odpowiedzieć, Staœ odzyskał mowę: - Panie - rzekł - nazywam się Stanisław Tarkowski. Uciekliœmy z małš miss Rawlisonz niewoli derwiszów i ukrywamy się w dżungli. Ale Nel jest ciężko chora, więc błagam cię dla niej o pomoc. Nieznajomy patrzył jeszcze przez chwilę, mrugajšc oczyma, po czym przetarł rękš czoło. - Słyszę, nie tylko widzę - ozwał się sam do siebie. - To nie złudzenie!... Co? pomoc? Ja sam potrzebuję pomocy. Jestem ranny. Nagle jednak otrzšsnšł się jakby z sennychprzywidzeń lub odrętwienia, spojrzał przytomniej i z błyskiem radoœci w oczach rzekł: - Biały chłopiec!... Jeszcze widzę białego!...Witam cię, ktokolwiek jesteœ. Mówiłeœ o jakiejœ chorej?! Czego ode mnie żšdasz? Staœ powtórzył, że tš chorš jest Nel, córka pani Rawlisona, jednego z dyrektorówkanału, że miała już dwa ataki febry i że musi umrzeć, jeœli nie będzie miał chininy, by zapobiec trzeciemu. - Dwa ataki - to Ÿle! - odpowiedział nieznajomy. Ale chininy mogę ci dać, ile chcesz. Mam jej kilka słoików, które nie przydadzš mi się już na nic. Tak mówišc kazał małemu Nasibu podać sobie duże blaszane pudło, które było widocznie apteczkš podróżnš, wydobył z niego dwa spore słoiki napełnione białym proszkiem i wręczył je Stasiowi. - Oto połowa tego, co mam. Wystarczy to choćby na rok... Staœ miał ochotę krzyczeć po prostu z radoœci, więc poczšł mu dziękować z takimuniesieniem, jakby mu o własne życie chodziło. A nieznajomy skinšł kilkakrotnie głowš i rzekł: - Dobrze, dobrze. Nazywam się Linde, jestem Szwajcar z Zurychu... Dwa dni temu miałem wypadek: ranił mnie ciężko dzik ndiri. Następnie zwrócił się do czarnego malca. - Nasibu, nałóż mi fajkę. Po czym do Stasia: - W nocy mam zawsze większš goršczkę i trochę mi się troi w głowie. Ale fajka rozjaœnia mi myœli. Wszak mówiłeœ, że uciekliœcie z niewoli derwiszów i ukrywacie się w dżungli? Czy tak? - Tak, panie, mówiłem. - I co zamierzacie czynić? - Uciec do Abisynii. - Wpadniecie w ręce mahdystów, których oddziały włóczš się po całym pograniczu. - Nie możemy jednak przedsięwzišć nic innego. - Ach! jeszcze przed miesišcem ja mógłbymbył wam dać pomoc. Ale teraz jestem sam, tylko na fasce bożej i tego czarnego chłopca. Staœ spojrzał na niego ze zdziwieniem. - A ten obóz? - To obóz œmierci. - A ci Murzyni? - Ci Murzyni œpiš i nie rozbudzš się więcej. - Nie rozumiem... - Chorzy na œpišczkę.27 To sš ludzie znad Wielkich Jezior, gdzie ta straszna choroba panuje cišgle - i zapadli na niš wszyscy prócz tych, którzy przedtem pomarli na ospę. Został mi tylko ten jeden chłopak... Stasia uderzyło teraz dopiero to, że w chwili, w której zsunšł się był do wšwozu,żaden Murzyn nie poruszył się, nie drgnšł nawet - i że w czasie całej rozmowy spali wszyscy: jedni z głowami opartymi o skałę, drudzy z pospuszczanymi na piersi. - Œpiš i nie rozbudzš się już? - zapytał, jakby jeszcze nie zdajšc sobie sprawy z tego, co usłyszał. A Linde rzekł: - Ach, to trupiarnia ta Afryka!... Lecz dalsze słowa przerwał mu tupot koni,które przestraszywszy się czegoœ w dżungli, poprzyskakiwały na swych spętanych nogach do krawędzi doliny, chcšcbyć bliżej ludzi i œwiatła. - To nic, to konie! - ozwał się znów Szwajcar. - Zabrałem je mahdystom, których pobiłem kilka tygodni temu. Było ich ze trzystu, a może i więcej. Ale oni mieli przeważnie dzidy, a moi ludzie remingtony, które tam stojš oto pod œcianš bez żadnego już pożytku. Jeœli ci brak bronialbo nabojów, to bierz ile chcesz. WeŸ także i konia: prędzej na nim wrócisz i do twojej chorej. Ile ona ma lat? - Osiem - odpowiedział Staœ. - Więc to jeszcze dziecko... Niechże Nasibu da ci dla niej herbaty, ryżu, kawy i wina... Bierz, co chcesz, z zapasów, a jutro przyjeżdżaj po nowe. - Wrócę z pewnoœciš, żeby panu raz jeszcze podziękować z całego serca i ęta zczęœliwiony°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż˜PĚc ™N I šj c!€› (ýc!œ7e7!pomóc mu, w czym potrafię. A Linde rzekł: - Dobrze choć popatrzeć na europejskš twarz. Jeœli przyjedziesz wczeœniej, to będę przytomniejszy Teraz goršczka znowumnie chwyta, bo cię widzę podwójnie. Czy was dwóch stoi nade mnš?... Nie!... Wiem, że jesteœ jeden i że to tylko goršczka... Ach, ta Afryka!... I przymknšł oczy W kwadrans póŸniej Staœ wyruszył z powrotem z tego dziwnego obozu snu i œmierci, ale tym razem konno. Noc jeszcze była głęboka, ale on już nie zważał na żadne niebezpieczeństwa, z którymi mógł się spotkać w wysokich trawach. Trzymał się jednak bliżej rzeki przypuszczajšc, że oba wšwozy muszš na niš wychodzić. Wracać było zresztš znacznie łatwiej, gdyż w ciszy nocnej dochodził z daleka szum wodospadu, a przy tym obłoki rozproszyły się na zachodniej stronie niebai prócz księżyca œwieciło mocno œwiatło zodiakalne. Chłopiec kłuł konia w boki końcami szerokich arabskich strzemion i leciał trochę jak na złamanie karku mówišcsobie w duszy: "Co mi tam lwy i pantery! - ja mam chininę dla mojej małej!" I co chwila dotykał rękš słoików, jakby chcšc się upewnić, że je naprawdę posiada i że towszystko nie było snem. Rozmaite myœli i obrazy przesuwały mu się przez głowę. Widział rannego Szwajcara, dla którego czuł ogromnš wdzięcznoœć i nad którym litował się tym serdeczniej, że w czasie rozmowy brał go z poczštku za wariata; widział małego Nasibu z okršgłš jak kula czaszkš i szeregi œpišcych pagazich, i lufy opartych o skały remingtonów połyskujšce w ogniu. Był prawie pewien, że ta bitwa, o której wspomniał Linde, była z oddziałem Smaina - i dziwnie wydało mu się pomyœleć,że może i Smain poległ. Te widzenia mieszały mu się z nieustajšcš myœlš o Nel. Wyobrażał sobie, jak ona się zdziwi zobaczywszy jutro cały słoik chininy i że go chyba weŸmie za cudotwórcę. "Ach - mówił sobie - gdybym był stchórzył i nie poszedł przekonać się, skšd pochodzi ten dym, nie darowałbym sobie tego przez całe życie". Po upływie niespełna godziny szum wodospadu stał się zupełnie wyraŸny, a z rzechotania żab Staœ domyœlił się, że już jest blisko szczerku, na którym strzelał poprzednio wodne ptactwo. Przy blasku księżyca rozpoznał nawet z dala stojšce nad nim drzewa. Teraz należało zachować więcej czujnoœci, rozlew ów bowiem tworzył zarazem i wodopój, do którego wszelki zwierz okoliczny musiał koniecznie przychodzić, gdyż gdzie indziej brzegi rzekibyły strome i mało dostępne. Ale było już póŸno i drapieżnicy poukrywali się widocznie po nocnych łowach w skalistych jaskiniach. Koń chrapał trochę, wietrzšc niedawne œlady lwów czy też panter, jednakże Staœ przejechał szczęœliwie i w chwilę póŸniej ujrzał na wysokim cyplu czarnš wielkš sylwetkę "Krakowa". Pierwszy raz w Afryce miał takie uczucie, jakby przyjechał do domu. Liczył, że zastanie wszystkich œpišcych, ale liczył bez Saby, który poczšł szczekać tak, że mógłby pobudzić nawet umarłych. Kali znalazł się także w jednej chwili przeddrzewem i zawołał: - Bwana kubwa na koniu! W głosie jego było jednak więcej radoœci niż zdziwienia, gdyż tak wierzył w potęgę Stasia, że gdyby ów był nawet stworzył konia, czarny chłopak jeszcze nie byłby bardzo zdziwiony. Ale ponieważ radoœć objawia się u Murzynów œmiechem, więc jšł bić się dłońmi po biodrach i œmiać się jak szalony. - Spętaj tego konia - rzekł Staœ - zdejmij zniego zapasy, napal ognia i zagotuj wody. Po czym wszedł do drzewa. Nel rozbudziłasię także i poczęła go wołać. Staœ odchyliwszy płóciennš œcianę ujrzał przy œwietle kaganka jej bladš twarz i białe chude ršczki leżšce na pledzie, którym byłaprzykryta: - Jak się czujesz, mała? - spytał wesoło. - Dobrze, i spałam mocno, póki mnie nie rozbudził Saba. Ale czemu ty nie œpisz? - Bom wyjeżdżał. - Dokšd? - Do apteki. - Do apteki? - Tak. Po chininę. Dziewczynce nie smakowały wprawdzie mocno proszki chininy, które brała poprzednio, ale ponieważ uważała jš za niezawodne lekarstwo na wszystkie chorobyna œwiecie, więc westchnęła i rzekła: - Ja wiem, że ty już nie masz chininy. Staœ podniósł ku kagankowi jeden ze słoików i zapytał z dumš i radoœciš: -A to co? Nel nie chciała oczom wierzyć, on zaœ mówił poœpiesznie, cały rozpromieniony: - Będziesz teraz zdrowa! Zaraz sporš dozę owinę w skórkę œwieżej figi i musisz to połknšć, a czym zapijesz, to się pokaże. Czego tak patrzysz na mnie jak na zielonegokota?... Tak! mam i drugi słoik. Dostałem oba od białego człowieka, którego obóz leży stšd o cztery mile. Od niego wracam. Nazywa się Linde i jest ranny; jednakże dał mi dużo dobrych rzeczy. Wróciłem na koniu, ale do niego szedłem piechotš. Myœlisz, że to przyjemnie iœć w nocy przezdżunglę? Brr! Drugi raz za nic bym nie poszedł, chyba żeby znów chodziło o chininę! Tak mówišc opuœcił zdumionš dziewczynkę, sam zaœ udał się do "męskiego przedziału", wybrał z zapasu fig najmniejszš, wydršżył jš i nasypał w œrodek chininy, uważajšc, by doza nie była większa od tych proszków, które dostał w Chartumie. Potem wyszedł z drzewa, zasypał herbaty do naczynia z wodš i wrócił z lekarstwem do Nel. A ona rozmyœlała przez ten czas o wszystkim, co się stało. Była ogromnie ciekawa, co to za człowiek ten biały? skšdsię Staœ o nim dowiedział? czy on do nich przyjdzie i czy będš podróżowali dalej razem? Nie wštpiła teraz, że skoro Staœ dostał chininy, to ona wyzdrowieje. Ależ ten Staœ... poszedł sobie w nocy przez dżunglę, jak gdyby nic! Nel, pomimo całego podziwu dla niego, uważała dotychczas, niezastanawiajšc się zresztš nad tym długo, że wszystko, co on dla niej robi, to rozumie się samo przez się, albowiem jest to prosta rzecz, że starszy chłopiec opiekuje się młodszš dziewczynkš. Jednakże teraz przyszło jej do główki, że bez jego opieki byłaby dawno zginęła, że on o niš dba ogromnie, że dogadza jej i broni tak, jak żaden inny chłopiec w jego wieku i nie chciałby, i nie umiał - więc wielka wdzięcznoœć wezbrała w jej małym sercu. Toteż gdy Staœ wszedł znowu i pochylił się nad niš z lekarstwem, zarzuciła mu swe cienkie ramionka na szyję i uœciskała go serdecznie: - Stasiu, ty jesteœ dla mnie bardzo dobry. On zaœ odpowiedział: - A dla kogóż mam być dobry? A to doskonałe! WeŸ oto lekarstwo! Jednakże rad był bardzo, gdyż oczy błyszczały mu z zadowolenia, i z wielkš znów radoœciš i dumš zawołał zwróciwszy się do otworu: - Mea! a teraz podaj bibi herbatę! Rozdział 33 Staœ wybrał się do Lindego dopiero następnego dnia w południe, musiał bowiemodespać noc poprzedniš. Po drodze, w przewidywaniu, że chory może potrzebowaćœwieżego mięsa, zabił dwie pentarki, które też istotnie zostały przyjęte z wdzięcznoœciš. Linde był mocno osłabiony, ale zupełnie przytomny. Zaraz po powitaniu zapytał o Nel, po czym przestrzegł Stasia,żeby nie uważał chininy za zupełnie stanowczy œrodek przeciw febrze i żeby strzegł małej od słońca, od przemoczenia,od przebywania w nocy w miejscach niskichi wilgotnych i wreszcie od złej wody. Następnie Staœ opowiedział mu na żšdanie historię własnš i Nel, od poczštku aż do przybycia do Chartumu i odwiedzin u Mahdiego, a potem od Faszody do uwolnieniasię z ršk Gebhra i dalszej wędrówki. Szwajcar przypatrywał mu się w czasie opowiadania ze wzrastajšcš ciekawoœciš, często z wyraŸnym podziwem, a gdy historia dobiegła wreszcie końca, zapalił fajkę, obejrzał raz jeszcze Stasia od stóp do głowy - i rzekł jakby w zamyœleniu: - Jeœli w waszym kraju jest dużo podobnych do ciebie chłopców, to nieprędkodadzš sobie z wami radę. A po chwili milczenia tak mówił dalej: - Najlepszym dowodem prawdy słów twoichjest to, że tu jesteœ i że przede mnš stoisz. I wiesz, co ci powiem: położenie wasze jest straszne, droga w którškolwiekstronę równie straszna, kto wie jednak, czy taki chłopak jak ty nie wyratuje z tej toni i siebie, i tamtego dziecka... - Byle Nel była zdrowa, to ja zrobię, co będę mógł - zawołał Staœ. - Ale i siebie oszczędzaj, albowiem zadanie,które masz przed sobš, jest nad siły nawetdorosłego człowieka. Czy ty zdajesz sobie z tego sprawę, gdzie się obecnie znajdujecie? - Nie. Pamiętam, że po wyjœciu z Faszody przeszliœmy przy dużej osadzie, zwanej Deng, jakšœ rzekę... - Sobbat - przerwał Linde. - W Dengu było sporo derwiszów i Murzynów. Ale za Sobbatem weszliœmy w kraj dżungli i szliœmy całe tygodnie, aż dotarliœmy do tego wšwozu, w którym pan wie, co się stało... - Wiem. Następnie puœciliœcie się tym wšwozem dalej, aż do rzeki. Otóż posłuchajmnie: pokazuje się, że po przejœciu Sobbatuz Sudańczykami skręciliœcie na południowy wschód, ale więcej na południe. Jesteœcie obecnie w okolicy nie znanej podróżnikom i geografom. Ta rzeka, nad którš się znajdujemy, dšży na północny zachód i wpada prawdopodobnie do Nilu. Mówię: prawdopodobnie, bo sam dobrze nie wiem i przekonać się o tym już nie mogę, chociaż skręciłem od gór Karamojo dla zbadania jejŸródeł. Od jeńców-derwiszów słyszałem po bitwie, że zowie się Ogeloguen, ale i oni nie byli pewni, gdyż w te okolice zapuszczajš się tylko po niewolników. Zajmuje te w ogóle mało zamieszkane strony plemię Szylluk, ale obecnie kraj jest pusty, gdyż ludnoœć częœciš wymarła na ospę, częœciš wymietli jš mahdyœci, a częœciš uciekła ku górom Karamojo. W Afryce nieraz się to zdarza, że kraj dziœ gęsto osiadły - jutro staje się pustkowiem. Wedle moich obrachowań jesteœcie mniej więcej o trzysta kilometrów od Lado. Moglibyœcie uciekać na południe do Emina, ale ponieważ Emin sam jest prawdopodobnieoblężony przez derwiszów, więc nie ma o czym mówić... - A do Abisynii? - zapytał Staœ. - Także około trzystu kilometrów. Pamiętaćwszelako należy, że Mahdi wojuje z całym œwiatem, a więc i z Abisyniš. Wiem to również od jeńców, że na zachodniej i południowej granicy kręcš się większe lub mniejsze hordy derwiszów, więc łatwo moglibyœcie wpaœć w ich ręce. Abisynia jestwprawdzie państwem chrzeœcijańskim, ale południowe, dzikie plemiona sš albo pogańskie, albo wyznajš islam - i z tego powodu sprzyjajš po cichu Mahdiemu... Nie,tamtędy nie przejdziecie. - Więc co ja mam poczšć i dokšd iœć z Nel?- zapytał Staœ. - Mówiłem, że położenie jest ciężkie - rzekł Linde. To rzekłszy założył obie ręce na głowę i długi czas leżał w milczeniu. - Do oceanu - ozwał się wreszcie - będzie stšd przeszło dziewięćset kilometrów przez góry, przez dzikie ludy, a nawet przez pustynię, bo tam sš podobno całe okolice, w których brak wody. Ale kraj należy nominalnie do Anglii. Można trafić na transporty koœci słoniowej do Kismaja, do Lamu i do Mombassy - może na wyprawy misyjne... Zrozumiawszy, że z powodu derwiszów nie zdołam zbadać biegu tej rzeki, ponieważ skręca ona do Nilu, chciałem i ja iœć na wschód do oceanu... - To wracajmy razem! - zawołał Staœ. - Ja już nie wrócę. Ndiri potargał mi tak muskuły i żyły, że musi przyjœć zakażenie krwi. Tylko chirurg mógłby mnie uratować, gdyby mi odjšł nogę. Teraz wszystko już zakrzepło i odrętwiało, ale pierwszego dnia gryzłem ręce z bólu... - Pan wyzdrowieje z pewnoœciš. - Nie, mój dzielny chłopcze, ja umrę z pewnoœciš, a ty mnie przykryjesz dobrze kamieniami, żeby hieny nie mogły mnie wygrzebać. Umarłemu to może wszystko jedno, ale za życia niemiło o tym myœleć... Ciężko umierać tak daleko od swoich... Tu oczy zaszły mu jakby mgłš - po czym tak mówił dalej: - Ale ja już rozprawiłem się z tš myœlš, więc mówmy o was, nie o mnie. Dam ci jednš radę: pozostaje wam tylko droga na wschód, do oceanu. Ale wypocznijcie przed tš drogš i nabierzcie sił. Inaczej twoja mała towarzyszka zamrze ci w cišgu kilku tygodni. Odłóżcie podróż do końca pory dżdżystej i nawet na dłużej. Pierwsze miesišce letnie, gdy deszcz przestanie padać, a woda pokrywa jeszcze błota, sš najzdrowsze. Tu, gdzie jesteœmy, to już wyżyna, leżšca na siedemset metrów nad poziomem. Na wysokoœci tysišca trzystu metrów febry już nie istniejš, a przyniesione z miejsc niższych majš przebieg daleko słabszy. Zabierz małš Angielkę i idŸcie w góry... Mówienie męczyło go widocznie bardzo, więc znów przerwał i przez jakiœ czas opędzał się niecierpliwie od wielkich, błękitnych much, takich samych, jakie Staœ widział na popieliskach Faszody. Po czym tak mówił dalej: - Uważaj pilnie, co ci powiem. O dzień drogistšd na południe wznosi się osobna góra, nie wyższa nad osiemset metrów. Wyglšda tak jak rondel przewrócony dnem do góry. Boki ma zupełnie strome i jedyny do niej dostęp stanowi skalisty grzbiet tak wšski, że w niektórych miejscach zaledwie dwa konie mogš iœć obok siebie. Na płaskim jej szczycie, rozległym na kilometr albo więcej, była wioska murzyńska, ale mahdyœci ludnoœć wycięli i zabrali. Być może, że uczynił to ten Smain, któregom rozbił, lecz któremu niewolników nie odebrałem, gdyż wysłał ich już poprzedniopod dobrš eskortš nad Nil. OsišdŸcie na tej górze. Jest tam Ÿródło doskonałej wody, kilka pól manioku i mnóstwo bananów. W chatach znajdziecie dużo ludzkich koœci, alezarazy od trupów się nie bój, ponieważ po derwiszach były tam mrówki, które i nas stamtšd wyparły. Zresztš ani żywego ducha! Zostańcie w tej wiosce miesišc lub dwa. Na tej wysokoœci febry nie ma. Noce bywajš chłodne. Tam twoja mała odzyska zdrowie, ty zaœ nabędziesz nowych sił. - A potem co uczynić i dokšd iœć? - Potem będzie, co Bóg da. Postaracie się albo przedrzeć do Abisynii w miejscowoœciach położonych dalej, niż dochodzš derwisze, albo pójdziecie na wschód. Słyszałem, że Arabowie z wybrzeży docierajš aż do jakiegoœ jeziora w poszukiwaniu koœci słoniowej, którš nabywajš od szczepów Samburu i Wa-hima. - Wa-hima? Kali pochodzi ze szczepu Wa-hima. I Staœ poczšł opowiadać Lindemu, w jaki sposób odziedziczył Kalego po œmierci Gebhra oraz że Kali mówił, iż jest synem naczelnika wszystkich Wa-himów. Lecz Linde przyjšł tę wiadomoœć obojętniej, niż Staœ się spodziewał. - Tym lepiej - rzekł - gdyż może być wam pomocnym. Bywajš między czarnymi poczciwe dusze, choć w ogóle na ich wdzięcznoœć liczyć nie można: to sš dzieci, które zapominajš o tym, co było wczoraj. - Kali nie zapomni, żem go wybawił z ršk Gebhra, jestem tego pewny. - Może - rzekł Linde i ukazujšc na Nasibu dodał: - To także dobre dziecko. Przygarnij go po mojej œmierci. - Niech pan nie mówi i nie myœli o œmierci. - Mój drogi - odpowiedział Szwajcar - ja jej sobie życzę, byle przyszła bez wielkiej męki. Pomyœl, że jestem teraz zupełnie bezbronny i gdyby który z tych mahdystów,których rozbiłem, zabłškał się przypadkiem do tego parowu, mógłby mnie sam jeden zarżnšć jak owcę. Tu pokazał na œpišcych Murzynów: - Tamci się już nie rozbudzš, a raczej Ÿle mówię: każdy z nich budzi się na krótko przed œmierciš i w obłškaniu ucieka w dżunglę, z której już nie wraca... Z dwustu ludzi pozostało mi szeœćdziesięciu. Wielu uciekło, wielu umarło na ospę, a niektórzy posnęli w innych parowach. Staœ z litoœciš i przerażeniem poczšł przypatrywać się œpišcym. Ciała ich były barwy popielatej, co u Murzynów oznacza bladoœć. Jedni mieli oczy zamknięte, drudzy na wpół otwarte, ale i ci spali głęboko, gdyż Ÿrenice ich były nieczułe na œwiatło. Niektórym popuchły kolana. Wszyscy byli przeraŸliwie chudzi, tak że przez skórę można im było policzyć żebra. Ręce ich i nogi drżały nieustannie bardzo szybko. Owe błękitne wielkie muchy obsiadały im gęsto oczy i wargi. - Czy nie ma dla nich ratunku? - zapytał Staœ. - Nie ma. Nad Wiktoria-Nianza choroba ta wyludnia całe wsie. Czasem sroży się bardziej, czasem mniej. Najczęœciej zapadajš na niš ludzie z wiosek położonych w pobrzeżnych zaroœlach. Słońce przeszło już na zachodniš stronę nieba, ale jeszcze przed wieczorem Linde opowiedział Stasiowi swoje dzieje. Był on synem kupca z Zurychu. Rodzina jego pochodziła z Karlsruhe, ale od 1848 roku przeniosła się do Szwajcarii. Ojciec jego zrobił wielki majštek na handlu jedwabiem. Kształcił syna na inżyniera, ale młodemu Henrykowi uœmiechały się od wczesnych latpodróże. Po ukończeniu politechniki, odziedziczywszy całš fortunę ojcowskš, przedsięwzišł pierwszš podróż do Egiptu. a zczęœliwiony°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPô Q!žD ńc"€Ÿ5&c" [*qc"ĄĚ9] "˘)>; #€Były to czasy jeszcze przed Mahdim, więc dotarł aż do Chartumu i polował z Dangalami w Sudanie. Potem poœwięcił się geografii Afryki i stał się tak biegłym jej znawcš, że wiele towarzystw geograficznych zaliczyło go w poczet swych członków. Tę ostatniš podróż, która miała skończyć się dla niego tak fatalnie, rozpoczšł z Zanzibaru. Dotarł do Wielkich Jezior i zamierzał przedrzeć się wzdłuż nie znanych dotychczas gór Karamojo do Abisynii, a stamtšd do wybrzeży oceanu. AleZanzibaryci nie chcieli iœć dalej. Na szczęœcie lub na nieszczęœcie była wówczas wojna między królem Ugandy a Uniorš. Linde oddał znaczne usługi królowi Ugandy, który w zamian za nie darował mu przeszło dwustu pagazich. Ułatwiło to całkowicie podróż i zwiedzenie gór Karamojo, ale następnie ospa objawiła się w szeregach, a po niej przyszła straszna choroba œpišczki - i ostateczna ruina karawany. Linde posiadał znaczne zapasy wszelkiego rodzaju konserw, ale w obawie szkorbutu polował codziennie dla zdobycia œwieżego mięsa. Był on wybornym strzelcem, lecz niedoœć ostrożnym myœliwym. I stało się, że gdy przed kilku dniami zbliżył się lekkomyœlnie do powalonego dzika ndiri, zwierz zerwał się i poszarpał mu okropnienogę, a następnie podeptał krzyż. Zdarzyłosię to tuż koło obozu i w oczach Nasibu, który podarłszy własnš koszulę i uczyniwszy z niej bandaż zdołał zatamować upływ krwi i odprowadzić rannego do namiotu. W nodze jednak od wewnętrznego wylewu krwi potworzyły sięskrzepy i choremu groziła gangrena. Staœ chciał go koniecznie opatrywać i oœwiadczył, że albo będzie przyjeżdżał codziennie, albo, by nie zostawiać Nel tylkopod opiekš dwojga czarnych, przewiezie go między końmi na rozpiętych wojłokach na cypel, do "Krakowa". Linde zgodził się na pomoc w opatrunkach, ale nie zgodził się na przewiezienie. - Ja wiem - mówił wskazujšc na swoich Murzynów - że ci ludzie muszš pomrzeć, ale póki nie pomrš, nie mogę ich skazać na rozszarpanie żywcem przez hieny, które nocami ogień tylko trzyma w oddaleniu. I poczšł powtarzać goršczkowo: - Nie mogę, nie mogę, nie mogę! Lecz uspokoił się zaraz i mówił dalej jakimœ dziwnie wzruszonym głosem: - PrzyjdŸ tu jutro rano... Ja mam do ciebie proœbę, którš jeœli spełnisz, to może Bóg wyprowadzi was z tych afrykańskich czeluœci, a mnie da œmierć lekkš. Chciałem tę proœbę odłożyć do jutra, ale ponieważ jutro mogę już być nieprzytomny, więc wypowiem jš dziœ: weŸ wody w jakie naczynie, zatrzymaj się przed każdym z tych œpišcych biedaków, pryœnij na niego wodš i powiedz te słowa: "Ja ciebie chrzczę - w imię Ojca i Syna, i Ducha!..." Tu wzruszenie zatamowało mu głos i umilkł. - Wyrzucam sobie - mówił po chwili - żem się nie żegnał tak z tymi, którzy umierali na ospę, i z tymi, którzy posnęli poprzednio. Lecz teraz œmierć stoi nade mnš... i chciałbym... choć z tš resztš mojej karawany pójœć razem w tę ostatniš wielkšpodróż... To rzekłszy wskazał rękš na rozpłomienione niebo - i dwie łzy spłynęły mu z wolna po policzkach. Staœ płakał jak bóbr. Rozdział 34 Nazajutrz poranne słońce oœwieciło dziwne widowisko. Staœ chodził wzdłuż skalnej œciany, zatrzymywał się przed każdym Murzynem, skrapiał mu czoło wodši wymawiał nad nim sakramentalne słowa. A oni spali z drżeniem ršk i nóg, z głowš spuszczonš na piersi lub podniesionš do góry, żywi jeszcze, a podobni już do trupów. I tak się odbywał ten chrzest œpišcych, w ciszy porannej, w blasku słonecznym, w głuszy pustynnej. Niebo było tego dnia bez chmur, wysokie, siwobłękitne i jakby smutne. Linde był jeszcze przytomny, ale coraz słabszy. Po opatrunku wręczył Stasiowi zamknięte w blaszanym futerale papiery, polecił je jego opiece i nie przemówił nic więcej. Nie mógł już jeœć, ale pragnienie dręczyło go okrutnie. Znacznie przed zachodem słońca zaczšł majaczyć. Wołał na jakieœ dzieci, by nie odpływały za daleko na jezioro, a w końcu jšł się rzucaćw dreszczach i obejmować głowę rękoma. Następnego dnia wcale już Stasia nie poznał, a w trzy dni póŸniej zmarł w samopołudnie, nie odzyskawszy przytomnoœci. Staœ opłakał go szczerze, po czym obaj z Kalim zanieœli go do pobliskiej wšskiej jaskini, której otwór założyli cierniem i kamieniami. Małego Nasibu zabrał Staœ do "Krakowa". Kalemu zaœ kazał pilnować na miejscu zapasów i palić nocami przy œpišcych wielkiogień. Sam kršżył cišgle między dwoma wšwozami, przewożšc toboły, broń, a szczególniej ładunki do remingtonów, z których to ładunków wydobywał proch i urzšdzał minę dla rozsadzenia skały zamykajšcej Kinga. Szczęœciem zdrowie Nelpo codziennych dawkach chininy poprawiło się znacznie, a większa rozmaitoœć pokarmów wzmocniła jej siły. Staœ opuszczał jš jednak zawsze niechętnie i z obawš, a odjeżdżajšc nie pozwalał jej wychodzić z drzewa i zamykał otwór kolczastymi gałęziami akacji. Musiał jednakz powodu nawału zajęć, jakie na niego spadły, zostawiać jš pod opiekš Mei, Nasibu i Saby, na którego zresztš liczył najwięcej. Wolał po kilkanaœcie razy na dzień jeŸdzić po toboły do obozu Lindego niż zostawiać dziewczynkę samš na dłużej. Spracował się też okrutnie, ale żelazne jego zdrowie wytrzymywało wszelkie trudy. Jednakże dopiero po dniach dziesięciutoboły były rozdzielone, mniej potrzebne pochowane w jaskiniach, potrzebniejsze dostawione do "Krakowa" - konie sprowadzone również na cypel, a na koniach przewieziono sporš iloœć remingtonów, które miał ponieœć King. Przez ten czas w obozie Lindego raz w raz któryœ ze œpišcych Murzynów zrywał się wprzedœmiertnym paroksyzmie choroby, uciekał w dżunglę i już nie powracał. Byli jednak tacy, którzy umierali na miejscu, a niektórzy, biegnšc na oœlep, rozbijali sobie głowy o skały w samym obozie lub też w pobliżu. Tych grzebać musiał Kali. Po dwóchtygodniach został już tylko jeden, ale i ten zmarł niebawem we œnie - z wycieńczenia. Nadszedł wreszcie czas wysadzenia skały i oswobodzenia Kinga. Był on już tak oswojony, że na rozkaz Stasia chwytał go tršbš i zakładał sobie na kark. Przyzwyczaił się też i do dŸwigania ciężarów, które Kali wcišgał mu po bambusowej drabince na grzbiet. Nel twierdziła, że obarczajš go zanadto, ale naprawdę było to wszystko dla niego muchši dopiero toboły odziedziczone po Lindem mogły stanowić poważniejszy ładunek. Z Sabš, na którego widok okazywał z poczštku wielki niepokój, zaprzyjaŸnił się już ostatecznie i bawił się z nim w ten sposób, że przewracał go tršbš na ziemię, a Saba udawał, że gryzie. Czasami jednak oblewał niespodzianie psa wodš, co ów uważał za żart w zupełnie złym rodzaju. Głównie jednak cieszyło dzieci to, że pojętne i poważnie myœlšce zwierzę rozumiało wszystko, czego od niego żšdano, i zdawało sobie sprawę nie tylko z każdego rozkazu, lecz z każdego polecenia, z każdego nawet skinienia. Pod tym względem słonie przewyższajš niezmiernie wszystkie inne domowe zwierzęta, a King przewyższał bez żadnego porównania Sabę,który na wszelkie przestrogi Nel kiwał ogonem, a potem robił, co chciał. King po kilku tygodniach pomiarkował doskonale, żena przykład osobš, której najwięcej trzebasłuchać, jest Staœ, a osobš, o którš najwięcej wszyscy dbajš - Nel. Więc spełniał najbaczniej rozkazy Stasia, a najbardziej kochał Nel. Z Kalego mniej sobie robił, a Meę lekceważył zupełnie. Staœ po urzšdzeniu miny wcisnšł jš w najgłębszš szparę, po czym zalepił całkowicie szparę glinš zostawiajšc tylko mały otwór, przez który zwieszał się lont ukręcony z suchych włókien palmowych i potarty zmielonym prochem. Stanowcza chwila wreszcie nadeszła: Staœ zapalił osobiœcie naprochowany sznurek, po czym pomknšł, ile miał sił w nogach, do drzewa,w którym poprzednio wszystkich pozamykał. Nel obawiała się, czy King nie zanadto się przestraszy, lecz chłopiec uspokoił jš naprzód tym, że wybrał dzień, w którym rano przeszła burza z grzmotami, a po wtóre, zapewnieniem, że dzikie słonie słyszš nieraz huk piorunów, gdy żywioły niebieskie rozpętajš się nad dżunglš. Siedzieli jednak z bijšcym sercem, liczšc minutę za minutš. Straszliwy huk targnšł wreszcie powietrzem tak, że potężny baobab zadrżał od góry aż do dołu, a resztki nie wyskrobanego próchna posypały się im na głowy. Staœ wyskoczył w tej samej chwili z drzewa i omijajšc zakręty wšwozu pobiegł do przejœcia: Skutki wybuchu okazały się nadzwyczajne. Jedna połowa wapiennej skały rozsypała się w drobne szczštki, druga pękła na kilkanaœcie większych i mniejszych kawałów, które siła eksplozji porozrzucała na doœć znacznej przestrzeni.Słoń był wolny. Uradowany chłopak poskoczył teraz na brzeg krawędzi, gdzie już zastał Nel wraz z Meš i Kalim. King przestraszył się jednak trochę i cofnšwszy się na sam brzeg wšwozu stał z podniesionš tršbš, patrzšc w stronę, w której rozległ się grzmot tak niezwykły. Lecz gdy Nel poczęła na niego wołać, przestał zaraz poruszać uszami, gdy zaœ zeszła do niego przez otwarte już przejœcie, uspokoił się zupełnie. Więcej jednak od Kinga przeraziły się konie, z których dwa zbiegły w dżunglę, tak że Kali odnalazł je dopiero przed samym zachodemsłońca. Tegoż dnia jeszcze Nel wyprowadziła Kinga"na œwiat". Kolos szedł za niš posłusznie jak mały piesek, a następnie wykšpał się wrzece i sam pomyœlał o swej wieczerzy, w ten mianowicie sposób, że oparłszy głowę o duży sykomor złamał go jak wštłš trzcinę, a następnie objadł starannie owocei liœcie. Wrócił jednak wieczorem pod drzewo i wtykajšc co chwila swój sšżnisty nos przezotwór, szukał Nel tak gorliwie i natrętnie, że w końcu Staœ musiał mu dać porzšdnegoklapsa po tršbie. Najwięcej jednak rad z wyniku tego dnia był Kali, gdyż spadło mu z głowy gromadzenie żywnoœci dla olbrzyma, co wcale nie było łatwš rzeczš. Toteż Staœ i Nel słyszeli go, jak rozpalajšc ogień do wieczerzy œpiewał nowy hymn radosny, ułożony w następujšcych słowach: - Pan wielki zabijać ludzi i lwy! yah! yah! yah! pan wielki kruszyć skały, yah! Słoń sam łamać drzewa, a Kali próżnować i jeœć- yah! yah! Pora dżdżysta, czyli tak zwana massika, miała się ku końcowi. Bywały jeszcze dni chmurne i ulewne, ale bywały i całkiem pogodne. Staœ postanowił przenieœć się na wskazanš mu przez Lindego górę i zamiar ten przeprowadził wkrótce po uwolnieniu Kinga. Zdrowie Nel nie stało już na zawadzie, gdyż miała się stanowczo lepiej. Wybrawszy więc pogodny ranek wyruszyli na południe. Nie bali się już teraz zbłšdzić,gdyż chłopiec odziedziczył po Lindem, wœród mnóstwa rozmaitych przedmiotów, kompas i wybornš lunetę, przez którš łatwo było dojrzeć odległe nawet miejscowoœci. Szło z nimi, prócz Saby i osła, pięć obładowanych koni i słoń. Ten oprócz tobołów na grzbiecie niósł na karkui Nel, która między jego niezmiernymi uszyma wyglšdała tak, jakby siedziała w wielkim fotelu. Staœ bez żalu porzucał nadrzeczny cypel i baobab, albowiem łšczyło się z nim wspomnienie choroby Nel.Natomiast dziewczynka spoglšdała smutnymi oczyma na skały, na drzewo, na wodospad i zapowiedziała, że wróci tu jeszcze, jak będzie "duża". Jeszcze smutniejszy był jednak mały Nasibu, który kochał szczerze dawnego pana - i obecnie, jadšc na oœle na końcu karawany, oglšdał się co chwila ze łzami wstronę, gdzie biedny Linde pozostał aż do dnia Wielkiego Sšdu. Wiatr wiał z północy i dzień był niezwykle chłodny. Dzięki temu nie potrzebowali przeczekiwać od dziesištej do trzeciej, dopóki nie przejdzie największy upał - i mogli zrobić więcej drogi, niż czyniš zwyklekarawany. Droga nie była długa i na kilka godzin przed zachodem słońca. Staœ dojrzał już górę, ku której dšżyli. W dali rysowało się na tle nieba długie pasmo innych szczytów, a ona wznosiła się bliżej iosobno, zupełnie jak wyspa wœród morza dżungli. Gdy przyjechali bliżej, okazało się, że strome jej boki oblewa pętlica tejże samej rzeki, nad którš siedzieli poprzednio.Szczyt był œcięty, płaski zupełnie i widziany z dołu, wydawał się pokryty jednym gęstym lasem. Staœ wyliczył, że skoro cypel, na którym rósł ich baobab, wyniesiony był na siedemset metrów, a góra ma osiemset, będš więc mieszkali na wysokoœci tysišca pięciuset metrów, a zatem w klimacie niewiele już gorętszym odegipskiego. Myœl ta dodała mu otuchy i chęci do jak najprędszego zajęcia tej naturalnej fortecy. Jedyny grzbiet skalisty, który do niej prowadził, znaleŸli łatwo i poczęli się nim wspinać. Po upływie półtorej godziny stanęli na szczycie. Ów las widziany z dołu był istotnie lasem, ale bananów. Widok ich uradował nadzwyczajnie wszystkich nie wyłšczajšc Kinga, ale szczególnie rad był Staœ, wiedział bowiem, że nie masz w Afryce posilniejszego, zdrowszego i bardziej zapobiegajšcego wszelkim chorobom pokarmu jak mška z wysuszonychbananowych owoców. Było ich zaœ tyle, że mogło starczyć choćby na rok. Wœród olbrzymich liœci tych roœlin ukryte były chaty murzyńskie, niektóre popalone w czasie napadu, inne zrujnowane - ale niektóre całe. W œrodku wznosiła się największa, należšca niegdyœ do króla wioski, pięknie ulepiona z gliny, z obszernym dachem tworzšcym naokół œcianrodzaj werandy. Przed chatami leżały tu i ówdzie koœci i całe koœciotrupy ludzkie białe jak kreda, albowiem oczyszczone przez mrówki, o których najœciu wspominałLinde. Od tego najœcia upłynęło już wiele tygodni, jednakże w chatach czuć było jeszcze zakwas mrówczany i nie można się w nich było dopatrzyć ani czarnych, wielkich karaluchów, które rojš się zwykle w lepiankach murzyńskich, ani pajšków, aniskorpionów, ani najmniejszego owadu. Wszystko wyprzštnęły straszliwe siafu. Można też było być pewnym, że na całym szczycie nie ma ani jednego węża, gdyż nawet boa padajš ofiarš tych niepohamowanych małych wojowników. Po wprowadzeniu Nel i Mei do chaty naczelnika Staœ wydał rozkaz Kalemu i Nasibu uprzštnięcia ludzkich koœci. Czarni chłopcy spełnili to polecenie w ten sposób, że powrzucali je do rzeki, która poniosła je dalej. Przy tej czynnoœci pokazało się jednak, że Linde mylił się zapowiadajšc, iż nie zastanš na górze ani żywego ducha. Cisza panujšca po zagarnięciu ludzi przez derwiszów i widok bananów przynęciły tu spore stado szympansów, które na wyższych drzewach pourzšdzały sobie nawet rodzaj parasoli lub daszków dla ochrony od deszczu. Staœ nie chciał ich zabijać, ale postanowił je wygnać i w tym celu wystrzelił w powietrze. Wywołało to ogólny popłoch, który powiększył się jeszcze, gdy po strzale rozległo się zajadłe basowe szczekanie Saby i gdy King,podniecony hałasem, zatršbił groŸnie. Ale małpy dla wykonania rejterady nie potrzebowały szukać skalistego grzbietu i chwytajšc się załamów skał pospuszczały się ku rzece i rosnšcym przy niej drzewomz takš szybkoœciš, że kły Saby nie mogły żadnej dosięgnšć. Słońce zaszło. Kali i Nasibu rozpalili ogień dla zagotowania wieczerzy. Staœ po rozpakowaniu potrzebnych na noc rzeczy udał się do chaty króla, którš zajęła Nel. W chacie było widno i wesoło, albowiem Mea rozpaliła nie kaganek, który rozœwiecał wnętrze baobabu, ale dużš, odziedziczonš po Lindem lampę podróżnš. Nel nie czuła się wcale zmęczona podróżš w dzień tak chłodny i wpadła w doskonały humor, zwłaszcza gdy Staœ oznajmił jej, że koœci ludzkie, których się bała, sš uprzštnięte. - Jak tu dobrze, Stasiu! - zawołała. - Patrz, i podłoga nawet wylana jest żywicš. Będzie nam tu doskonale. - Jutro dopiero obejrzę dokładnie całš posiadłoœć - odpowiedział - wnoszšc jednakz tego, com dziœ widział, można by tu mieszkać choć całe życie. - Żeby z tatusiami, to można by. Ale jak się będzie nazywała posiadłoœć? - Góra powinna się nazywać w geografii Górš Lindego, a ta wioska niech się nazywa tak jak ty: Nel. - To i ja będę w geografii? - zapytała z wielkš radoœciš. - A będziesz, będziesz - odpowiedział z całš powagš Staœ. Rozdział 35 Na drugi dzień popadywał trochę deszcz, ale że były i godziny pogody, więc Staœ wybrał się wczesnym rankiem na zwiedzanie posiadłoœci i do południa obejrzał wszystkie jej kšty doskonale. Przeglšd wypadł na ogół œwietnie. Naprzód, pod względem bezpieczeństwa, Góra Lindego była jakby wybranym giptu. a zczęœliwiony°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŁP~c#¤Îýc#ĽËŐ W#Ś +Ă c$€§c9ó'$miejscem w całej Afryce. Zbocza jej okazały się dostępne chyba dla szympansów. Lwy ani pantery nie mogłyby się po nich wdrapywać na szczytowš płaszczyznę. Co do skalistego grzbietu, doœć było umieœcić przy wejœciu Kinga, abyspać bezpiecznie na oba uszy. Staœ doszedł do przekonania, że potrafiłby się tu obronić nawet mniejszym oddziałom derwiszów, gdyż droga wiodšca na górę była tak wšska, że King zaledwie przez niš przeszedł - i człowiek uzbrojony w dobrš broń mógł nie przepuœcić żywego ducha. W œrodku "wyspy" biło Ÿródło chłodnej, czystej jak kryształ wody, które zmieniałosię w strumień i biegnšc wężowato wœród bananowych gajów spadało wreszcie ze stromego wiszaru do rzeki, tworzšc wšski,podobny do białej taœmy wodospad. W południowej stronie "wyspy" leżały pola pokryte bujnie maniokiem, którego korzeniedostarczajš Murzynom ulubionego pokarmu,a za polami wznosiły się grupy wyniosłych niezmiernie palm kokosowych z koronami w kształcie wspaniałych pióropuszów. "Wyspę" otaczało morze dżungli i widok z niej był ogromnie rozległy. Od wschodu siniało pasmo gór Karamojo. Na południu widać było też znaczne wyniosłoœci, które,wnoszšc z ich ciemnej barwy, musiały być pokryte lasem. Natomiast ze strony zachodniej wzrok leciał aż do granicy widnokręgu, na której dżungla stykała się zniebem. Staœ dojrzał jednakże za pomocš lunety Lindego liczne parowy i rozrzucone rzadko potężne drzewa, wznoszšce się jak koœcioły nad trawami. W miejscach, gdzie trawy nie wybujały jeszcze zbyt wysoko, nawet gołym okiem można było zobaczyć całe stada antylop i zebr lub gromady słonii bawołów. Tu i ówdzie żyrafy pruły szarozielonš powierzchnię dżungli, jak statki prujš powierzchnię morza. Tuż nad rzekš igrało kilkanaœcie kozłów wodnych, ainne wynurzały co chwila swe rogate łby zgłębiny. Tam gdzie toń była spokojna, wyskakiwały nad niš co chwila owe ryby, które łowił Kali, i migocšc jak srebrne gwiazdy w powietrzu, zapadały na powrót w wodę. Staœ obiecywał sobie przyprowadzić tu, gdy się pogoda ustali, Nel i pokazać jej całš tę menażerię. Na "wyspie" nie było natomiast żadnych większych zwierzšt, a za to moc motyli i ptaków. Wielkie, białe jak œnieg papugi o czarnych dziobach i żółtych czubach przelatywały nad krzakami gojawów; drobne, cudnie upierzone "wdowy" kołysały się na cienkich indygach manioku, mienišc się i błyszczšc jak klejnoty, a z wysokich kokosów dochodziły głosy kukułek afrykańskich i łagodne, podobne do jęków gruchania turkawek. Staœ wracał z przeglšdu z radoœciš w duszy: "Powietrze jest zdrowe - mówił sobie - bezpieczeństwo zupełne, żywnoœci w bród i pięknie jak w raju!" Wróciwszy dochaty Nel przekonał się, że jednak na wyspie znalazło się większe zwierzę, a nawet dwoje, gdyż mały Nasibu wykrył przez ten czas w gęstwinie bananów kozę zkoŸlęciem, których nie zdołali zrabować derwisze. Koza była już trochę zdziczała, ale koŸlę poprzyjaŸniło się natychmiast z Nasibu, który niezmiernie dumny był ze swego odkrycia i z tego, że za jego przyczynš bibi będzie miała teraz codziennie wyborne, œwieże mleko. ...........................................................................-.-.-.-.......................................... - Co teraz będziemy robili, Stasiu? - zapytała pewnego dnia Nel, gdy już dobrze zagospodarowali się na "wyspie". - Roboty jest mnóstwo - odrzekł chłopak, po czym rozstawiwszy palce jednej ręki poczšł wyliczać na nich wszystkie czekajšce ich prace: - Naprzód, Kali i Mea sš poganami, a Nasibu, jako Zanzibarczyk mahometaninem. Trzeba ich więc oœwiecić, nauczyć wiary i ochrzcić. Po wtóre, trzeba nawędzić mięsa na przyszłš podróż, a zatem muszę chodzićna polowanie; po trzecie, majšc dużo broni i nabojów chcę Kalego nauczyć strzelać, aby nas dwóch było do obrony; a po czwarte, chyba zapomniałaœ o latawcach? - O latawcach? - Tak, które będziesz kleiła albo, co jeszcze będzie lepiej, zszywała. I to będzietwoje zajęcie. - Ja nie chcę się tylko bawić. - Wcale też to nie będzie zabawa, ale robota, może najpożyteczniejsza ze wszystkich. Nie myœl też, że skończy się na jednym latawcu, bo musisz ich przygotować z pięćdziesišt albo i więcej. - Ale na co tyle? - pytała rozciekawiona dziewczynka. Więc Staœ poczšł jej wyłuszczać swoje zamysły i nadzieje. Wypisze oto na każdym latawcu, jak się zowiš, jak wyrwali się z ršk derwiszów, gdzie sš i dokšd idš. Wypisze także, że proszš o pomoc i o przesłanie depeszy do Port-Saidu. Potem zaœ będzie puszczał te latawce zawsze, gdy wiatr będzie wiał z zachodu na wschód.- Wiele ich - mówił - upadnie niedaleko, wiele zatrzymajš góry, ale niech choć jedendoleci do brzegu i wpadnie w ręce europejskie - wówczas jesteœmy ocaleni! Nel zachwycona była pomysłem i oœwiadczyła, że z mšdroœciš Stasia nawet King nie może się porównać. Była też zupełnie pewna, że mnóstwo latawców doleci nawet do tatusiów - i obiecywała kleić je od rana do wieczora. Radoœć jej była tak wielka, że Staœ w obawie, by nie dostała goršczki, musiał hamować jej zapał. I odtšd prace, o których mówił Staœ, rozpoczęły się na dobre. Kali, któremu kazano nałapać jak najwięcej skaczšcych ryb, przestał je łowić na wędkę, a natomiast urzšdził z cienkich bambusów wysoki płot, a raczej rodzaj kraty - i zastawę tę przecišgnšł w poprzek rzeki. Wœrodku kraty był duży otwór, przez który ryby musiały koniecznie przepływać chcšc dostać się na wolnš wodę. Otwór ten zastawiał Kali mocnš sieciš, uplecionš ze sznurków palmowych; w ten sposób zapewnił sobie obfite codzienne połowy. Napędzał zaœ ryby do zdradzieckiej sieci za pomocš Kinga, który, wprowadzony w wodę, mšcił jš i burzył tak niesłychanie, że nie tylko owe srebrne skoczki, ale wszelkie inne stworzenia umykały, ile mogły, ku niezmšconej toni. Zdarzały się z tego powodu i szkody, gdyż kilkakrotnie uciekajšce krokodyle przewracały kratę, a czasem czynił to i sam King, żywišc bowiem do krokodylów jakšœ wrodzonš nienawiœć œcigał je, a gdy znalazły się na płytkich wodach, chwytał je tršbš, wyrzucał na brzeg i rozdeptywał zawzięcie. W sieci znajdowały się także często żółwie, z których mali wygnańcy warzyli sobie wyborny rosół. Kali oprawiał ryby i mięso ich suszył na słońcu, a pęcherze odnosił do Nel, która rozcinała je, rozcišgała na desce i zmieniała je jakby w ćwiartki papieru, tak duże jak dwie dłonie. Pomagał jej w tym Staœ i Mea, gdyż robotawcale nie była łatwa. Błonki były wprawdzie grubsze niż w pęcherzach naszych ryb rzecznych, ale po wysuszeniu stawały się niezmiernie kruche. Staœ dopiero po niejakim czasie odkrył, że należy je suszyć w cieniu. Chwilami jednak tracił cierpliwoœć i jeœli nie zarzucił zamiaru robienia latawców z błon, to tylko dlatego, że uważał je za lżejsze od papierowych i bardziej oporne na deszcz. Zbliżała się już wprawdzie sucha pora roku, ale on nie był pewien, czy i podczas lata nie przechodzš czasem deszcze, zwłaszcza w górach. Kleił jednak latawce i z papieru, którego sporo znalazło się między rzeczami Lindego. Pierwszy, duży i lekki, puszczony zwiatrem zachodnim, wzbił się od razu bardzo wysoko, a gdy Staœ przecišł sznurek, poleciał, porwany silnym pršdem powietrznym, ku łańcuchowi gór Karamojo.Staœ œledził jego lot za pomocš lunety, pókinie stał się tak mały jak motyl, jak muszkai póki nie roztopił się wreszcie w bladym błękicie nieba. Następnego dnia puœcił inny,uczyniony już z rybich pęcherzy, który wzbił się jeszcze szybciej, ale zapewne z powodu przeŸroczystoœci błon wkrótce zniknšł zupełnie z oczu. Nel pracowała jednak nadzwyczaj gorliwie i w końcu małe jej paluszki stały się tak zręczne, że ani Staœ, ani Mea nie mogli jej w robocie nadšżyć. Sił jej teraz nie brakło.Zdrowy klimat Góry Lindego po prostu odrodził jš na nowo. Termin, w którym mógł przyjœć trzeci, œmiertelny atak febry, minšł stanowczo. Staœ zaszył się tego dnia w gęstwinie bananów i płakał z radoœci. Po dwóch tygodniach pobytu na górze zauważył, że "dobre Mzimu" wyglšdazupełnie inaczej, niż wyglšdało na dole w dżungli. Policzki jej popełniały; cera z żółtej i przeŸroczystej stała się na powrótróżana, a spod obfitej czupryny patrzyły wesoło na œwiat oczy pełne blasku. Chłopiec błogosławił chłodne noce, przeŸroczystš zdrojowš wodę, mškę z suszonych bananów - i przede wszystkim Lindego. Sam wychudł i sczerniał, co było dowodem, że febra się go nie ima, gdyż chorzy na niš nie opalajš się na słońcu, alewyrósł i zmężniał. Ruch i praca fizyczna spotęgowały w nim dzielnoœć i siłę. Muskuły jego ršk stały się jak stalowe. Był to naprawdę zahartowany już podróżnikafrykański. Polujšc codziennie i strzelajšc tylko kulami stał się też niezrównanym strzelcem. Dzikich zwierzšt nie obawiał się już wcale, albowiem zrozumiał, że kudłatym lub cętkowanym myœliwcom w dżungli niebezpieczniej jest z nim się spotkać niż jemu z nimi. Raz zabił jednym strzałem wielkiego nosorożca, który, zbudzony z drzemki pod akacjš, szarżował na niego niespodzianie. Z napastliwych bawołów afrykańskich, które rozpraszajš czasem całe karawany, nic sobie nie robił. Oboje z Nel, prócz klejenia latawców i obokinnych codziennych zajęć, zabrali się także do nawracania Kalego, Mei i Nasibu. Ale poszło to trudniej, niż się spodziewali. Czarna trójka słuchała jak najchętniej nauk, ale pojmowała je na swój, właœciwy Murzynom, sposób. Gdy Staœ opowiadał im ostworzeniu œwiata, o raju i o wężu, szło jeszcze nieŸle, ale gdy doszedł do tego, jakKain zabił Abla, Kali mimo woli pogłaskał się po żołšdku i zapytał z całym spokojem:- A czy go potem zjadł? Czarny chłopak twierdził wprawdzie zawsze, że Wa-hima nigdy ludzi nie jedzš, ale widocznie pamięć o tym pozostała jeszcze jako narodowa tradycja między nimi. Nie mógł również zrozumieć, dlaczego Pan Bóg nie zabił złego Mzimu - i wielu podobnych rzeczy. Pojęcia o złem i dobrem miał także aż nadto afrykańskie, wskutek czego między nauczycielem a uczniem zdarzyła się pewnego razu taka rozmowa: - Powiedz mi - zapytał Staœ - co to jest złyuczynek? - Jeœli ktoœ Kalemu zabrać krowy - odpowiedział po krótkim namyœle - to jest zły uczynek. - Doskonale! - zawołał Staœ - a dobry? Tym razem odpowiedŸ przyszła bez namysłu: - Dobry, to jak Kali zabrać komu krowy. Staœ był zbyt młody, by zmiarkować, że podobne poglšdy na złe i dobre uczynki wygłaszajš i w Europie - nie tylko politycy,ale i całe narody. Jednakże powoli, powoli rozjaœniało się w czarnych głowach, a to, czego nie mogły pojšć głowy, chwytały goršce serca. Po pewnym czasie można już było przystšpić do chrztu, który odbył się bardzo uroczyœcie. Rodzice chrzestni ofiarowali każdemu z dzieci po cztery dotis28 białego perkalu i po biczu niebieskich paciorków. Mea czuła się wszelako nieco zawiedziona, albowiem w naiwnoœci ducha rozumiała, że po chrzcie wybieleje natychmiast na niej skóra, i wielkie było jej zdziwienie, gdy spostrzegła, że pozostała czarna jak i przedtem. Nel pocieszyła jš jednak zupełnie zapewnieniem, że ma teraz duszę białš. Rozdział 36 Staœ uczył także Kalego strzelać z karabinuRemingtona i ta nauka szła łatwiej od naukikatechizmu. Po dziesięciodniowym strzelaniudo celu i do krokodylów, które sypiały na pobrzeżnych piaskach rzeki, miody Murzyn zabił dużš antylopę pufu29 potem kilka arielów, a wreszcie dzika ndiri. To jednak spotkanie omal nie skończyło się wypadkiem takim, jaki zdarzył się Lindemu,albowiem ndiri, do którego Kali po strzale zbliżył się niebacznie, zerwał się i rzucił się na niego z postawionym do góry ogonem.30 Kali cisnšwszy karabin schronił się na drzewo i siedział na nim dopóty, dopóki krzykiem nie przywołał Stasia, który jednakże zastał już dzika nieżywego. Na bawoły, lwy i nosorożce Staœ nie pozwalał jeszcze chłopcu polować. Do słoni, które przychodziły wieczorami do wodopoju, i sam nie strzelał, gdyż obiecał Nel, że nigdy żadnego nie zabije. Gdy jednak rano albo w godzinach popołudniowych dojrzał z góry przez lunetę pasšce się w dżungli stada zebr, bubalów, arielów lub kozłów-skoczków, brał Kalego ze sobš. W czasie tych wycieczek często wypytywał się o narody Wa-hima i Samburu, z którymi, chcšc iœć nawschód do brzegów oceanu, musieli koniecznie się spotkać. - Czy ty wiesz o tym, Kali - zapytał pewnego razu - że za dwadzieœcia dni, a nakoniach nawet prędzej, moglibyœmy dojechać do twego kraju? - Kali nie wie, gdzie mieszkać Wa-hima - odpowiedział młody Murzyn potrzšsajšc smutnie głowš. - Ale ja wiem; oni mieszkajš w tej stronie, z której rano wstaje słońce, nad jakšœ wielkš wodš. - Tak! tak! - zawołał ze zdumieniem i radoœciš chłopak. - Bassa-Narok! to po naszemu wielka i czarna woda. Pan wielki wiedzieć wszystko. - Nie, bo nie wiem, jak przyjęliby nas Wa-hima, gdybyœmy do nich przyszli. - Kali by kazać im padać na twarz przed panem wielkim i przed dobrym Mzimu. - A czyby cię usłuchali? - Ojciec Kalego nosić skórę lamparta i Kali także. Staœ zrozumiał, iż to znaczy, że ojciec Kalego jest królem, a on sam najstarszym zjego synów i przyszłym władcš Wa-hiwów. Więc pytał w dalszym cišgu: - Mówiłeœ mi, że byli u was biali podróżnicyi że starsi ludzie ich pamiętajš? - Tak, i Kali słyszał, że mieli na głowach dużo perkalu. "Ach! - pomyœlał Staœ - więc to nie byli Europejczycy, tylko Arabowie, których Murzyni z powodu ich jaœniejszej cery i białych ubrań poczytali za białych". Ponieważ jednak Kali ich nie pamiętał i nie mógł dać o nich żadnych œciœlejszych objaœnień, więc Staœ zadał mu inne pytanie:- Czy Wa-hima nie zabili żadnego z tych biało ubranych ludzi? - Nie. Wa-hima ani Samburu nie mogš tego zrobić. - Dlaczego? - Bo oni mówili, że gdyby krew ich wsišknšćw ziemię, deszcz przestać by padać. "Rad jestem, że tak wierzš" - pomyœlał znów Staœ. Po czym jeszcze zapytał: - Czy Wa-hima poszliby z nami aż do morza,gdybym obiecał im dużo perkalu, paciorkówistrzelb? - Kali pójœć i Wa-hima także, ale pan wielki zwojować pierwej Samburu, którzy siedzš z drugiej strony wody. - A kto siedzi za Samburu? - Za Samburu nie ma gór i jest dżungla, a wniej lwy. Na tym skończyła się rozmowa. Staœ corazczęœciej myœlał teraz o wielkiej podróży nawschód, pamiętajšc, co mówił Linde, że można tam spotkać Arabów znad wybrzeży,handlujšcych koœciš słoniowš, a może i wyprawy misyjne. Wiedział, że taka podróżto dla Nel szereg strasznych trudów i nowych niebezpieczeństw, ale rozumiał, żenie mogš przez całe życie pozostać na Górze Lindego i że trzeba będzie wkrótce wyruszyć w drogę. Czas po porze dżdżystej, gdy woda pokrywa zaraŸliwe błota, a sama znajduje się wszędzie, był na to najodpowiedniejszy. Upały na wysokimszczycie nie dawały im się jeszcze we znaki; noce bywały tak chłodne, że trzeba się było dobrze okrywać. Ale w dżungli na dole było już znacznie goręcej i wiadomo było, że wkrótce przyjdš skwary niezmierne. Deszcz rzadko już teraz zraszał ziemię i poziom wody w rzece zniżał się codziennie. Staœ przypuszczał, że latem zmienia się ona może w jeden z takich khorów, jakich wiele widział w Pustyni Libijskiej, i że tylko samym œrodkiem jej koryta płynie wšski pasek wody. Jednakże odkładał wyjazd z dnia na dzień. Na Górze Lindego było wszystkim tak dobrze, zarówno ludziom, jak zwierzętom! Nel pozbyła się tu nie tylko febry, ale i anemii, Stasia nawet nie zabolała nigdy głowa; skóra na Kalim i Mei poczęła się œwiecić jak ciemny atłas. Nasibu wyglšdał jak melon chodzšcy na cienkich nogach, a King spasł się nie mniej niż konie i osioł. Staœ wiedział dobrze, że takiej drugiej "wyspy" wœród morza dżungli nie znajdš już do końca podróży. I z obawš patrzył w przyszłoœć, jakkolwiek mieli teraz ogromnš pomoc, a w danym razie i obronę w Kingu. W ten sposób, nim zaczęli przygotowania podróżne, upłynšł jeszcze tydzień. W chwilach wolnych od robienia pakunków nie przestawali jednak puszczać latawców z oznajmieniem, że idš na wschód, ku jakiemuœ jezioru i ku oceanowi, a puszczali je w dalszym cišgu dlatego, że przyszedł silny, podobny chwilami do huraganu wiatr kby wybranym giptu. a zczęœliwiony°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż¨Pc$ŠŃöc%€ŞÇ{c%ŤB-í G%Ź/890&€zachodni, który porywał je i niósł hen, ku górom i za góry. Aby zabezpieczyć Nel od spiekoty, Staœ zrobił z resztek namiotu palankin, w którym dziewczynka miała jechać na słoniu. King po kilku próbach przyzwyczaił się do tego niewielkiego ciężaru, jak również do przymocowania mu na grzbiecie palankinu za pomocš mocnych sznurów palmowych. Ten ładunek był zresztš piórkiem w porównaniu do innych, którymi zamierzano go objuczyć, a których rozdziałem i wišzaniem zajęci byli Kali i Męa. Mały Nasibu dostał polecenie suszenia bananów i rozcierania ich między dwoma płaskimi kamieniami na mškę. W zrywaniu ciężkich wišzek owocowych pomagał mu także King, przy czym objadali się obaj tak niesłychanie, że wkrótce w pobliżu chat zbrakło zupełnie bananów i musieli chodzić do innej plantacji, położonej na przeciwległym krańcu płaskowzgórza. Saba, który nie miał nic do roboty, towarzyszył im najczęœciej w tych wycieczkach. Ale Nasibu omal nie przypiacił swej gorliwoœci życiem albo przynajmniej szczególnš w swoim rodzaju niewolš. Zdarzyło się bowiem, że gdy raz zbierał banany nad brzegiem stromego wiszaru, ujrzał nagle w szczerbie skalnej okropnš twarz, pokrytš czarnš sierœciš, mrugajšcš nań oczyma i wyszczerzajšcš białe kły jakby w uœmiechu. Chłopiec skamieniał w pierwszej chwili ze strachu, a następnie poczšł zmykać co siły. Zanim jednak przebiegł kilkanaœcie kroków, kosmate ramię obwinęło go dokoła, podniosło w górę i czarny jak noc potwór poczšł z nim uciekać do przepaœci. Na szczęœcie olbrzymia małpa porwawszy chłopca mogła biec tylko na dwóch nogach,wskutek czego Saba, który był w pobliżu, dognał jš z łatwoœciš i zatopił kły w jej plecach. Rozpoczęła się straszliwa walka, w której pies pomimo swego potężnego wzrostu i sił byłby uległ z pewnoœciš, albowiem goryl31 pokonywa nawet lwa. Małpy jednak nie majš w ogóle zwyczaju puszczać zdobyczy, choćby chodziło o ich wolnoœć i życie. Goryl, pochwycony przy tym z tyłu, nie mógł łatwo Saby dosięgnšć,wszelako porwawszy go za kark lewš rękš,już podniósł go w górę, gdy wtem zadudniła pod ciężkimi krokami ziemia - i nadbiegł King. Wystarczyło jedno lekkie uderzenie tršbš, by, straszny "leœny diabeł", jak nazywajš gorylów Murzyni, legł ze zdruzgotanš czaszkš i karkiem. King jednak dla większejpewnoœci lub przez przyrodzonš zapalczywoœć przygwoŸdził go jeszcze swym kłem do ziemi, a następnie nie przestawał się nad nim mœcić, dopóki zaniepokojony rykiem i wyciem Staœ nie nadleciał ze strzelbš od strony chat i nie kazał mu zaprzestać. Goryl leżał teraz w kałuży krwi, którš chłeptał Saba i która czerwieniła się na kłach Kinga - ogromny, w wywróconymi białkami oczu i z wyszczerzonymi kłami, straszny jeszcze, choć już nieżywy. Słoń tršbił tryumfalnie, a popielaty z przerażenia Nasibu opowiadał Stasiowi, co się stało. Ów namyœlał się przez chwilę, czy nie sprowadzić Nel i nie pokazać jej potwornej małpy, ale porzucił ten zamiar, gdyż nagle ogarnšł go strach. Przecież Nel często chodziła sama po "wyspie" więc jš także mogło coœ podobnego spotkać. Pokazało się zatem, że Góra Lindego nie jest tak bezpiecznym schronieniem, jak się z poczštku zdawało. Staœ wrócił do chaty i opowiedział Nel o wypadku, ona zaœ słuchała z ciekawoœciš i bojaŸniš, otwierajšc szeroko oczy i powtarzajšc raz po raz: - Widzisz, co by się stało bez Kinga? - Prawda! z takš nianiš można się nie bać o dziecko, toteż póki nie wyjedziemy, nie wychodŸ ani na krok bez niego. - A kiedy wyjedziemy? - Zapasy przygotowane, ładunki rozdzielone, więc należy tylko objuczyć zwierzęta i możemy ruszać choćby jutro. - Do tatusiów! - Jeœli Bóg pozwoli - odpowiedział poważnieStaœ. Rozdział 37 Wyruszyli jednakże dopiero w kilka dni po tej rozmowie. Odjazd po krótkiej modlitwie,w której polecili się goršco Bogu, nastšpił wraz ze œwitem o godzinie szóstej rano. Naczele jechał konno Staœ, poprzedzany tylko przez Sabę. Za nim kroczył poważnie King machajšc uszyma i niosšc na swym potężnym grzbiecie płócienny palankin, a w palankinie Nel wraz z Meš, następnie szły jeden za drugim konie Lindego, powišzane długim palmowym powrozem i niosšce rozliczne ładunki, a pochód zamykał mały Nasibu na spasionym równie jak i on sam oœle. Z powodu wczesnej godziny upał nie dawał się zrazu zbytnio we znaki, choć dzień był pogodny i zza a gór Karamojo wytoczyło się wspaniałe, nie przysłonięte żadnš chmurkš słońce. Ale powiew wschodni łagodził żar jego promieni. Chwilami wstawał nawet doœć mocny wiatr, pod którego tchnieniem pokładały się trawy i cała dżungla falowała jak morze. Po obfitych deszczach wszelka roœlinnoœć wyrosła tak bujnie, że zwłaszcza w niższych miejscach chowały się w trawach nie tylko konie, ale nawet i King, tak że nadrozkołysanš zielonš powierzchniš widać było tylko biały palankin, który posuwał się naprzód jakby statek na jeziorze. Po godzinie drogi na niewielkiej suchej wyniosłoœci, wznoszšcej się na wschód od Góry Lindego, trafili na olbrzymie osty,32 majšce łodygi gruboœci pni drzewnych, a kwiaty tak wielkie jak głowa ludzka. Na zboczach niektórych wzgórz, które z dalekawydawały się jałowe, widzieli wrzosy wysokie na osiem metrów.33 Inne roœliny, które w Europie należš do najdrobniejszych, przybier ały tu odpowiednie do ostów i wrzosów rozmiary, a olbrzymie pojedyncze drzewa wznoszšce się nad dżunglš wyglšdały istotnie jak koœcioły. Szczególniej figowce, zwane daro, których płaczšce gałęzie zetknšwszysię z ziemiš zmieniajš się w nowe pnie, pokrywały ogromne przestrzenie, tak że każde drzewo tworzyło jakby osobny gaj. Kraina z dala widziana wydawała się jak jeden las; z bliska jednak pokazywało się, że wielkie drzewa rosnš co kilkanaœcie, czasem co kilkadziesišt kroków. W północnej stronie widać ich było nawet bardzo mało i okolica przybierała charakter górskiego stepu pokrytego równšdżunglš, nad którš wznosiły się tylko parasolowate akacje. Trawy były tam bardziej zielone, mniejsze i widocznie lepsze jako pasza, albowiem Nel z grzbietu Kinga, a Staœ z wyniosłoœci, na które wjeżdżał, widzieli tak wielkie stada antylop, jakich nie spotkali dotychczas nigdzie. Pasły się one czasem osobno, czasem pomieszane razem: gnu, pufu, ariele, antylopy, krowy, bubale, kozły skaczšce i wielkie kudu. Nie brakło także zebr i żyraf. Stada na widok karawany przestawały się paœć, podnosiły głowy i strzygšc uszami patrzyły na biały palankin z nadzwyczajnym zdumieniem, po czym pierzchały w jednej chwili; ubiegłszy kilkaset kroków znów stawały, znów przypatrywały się tej nieznanej sobie rzeczy, aż wreszcie zaspokoiwszy ciekawoœć poczynały się paœć spokojnie. Niekiedy zrywał się przed karawanš z fukiem i łomotem nosorożec, ale wbrew swej popędliwej naturze i gotowoœci do atakowania wszystkiego, co mu się nawinie przed oczy, pierzchał sromotnie na widok Kinga, którego tylko rozkazy Stasia powstrzymywały od poœcigu. Słoń afrykański nienawidzi bowiem nosorożca i jeœli znajdzie jego œwieży œlad,wówczas dufajšc w siłę przemożnš idzie za nim, póki nie znajdzie przeciwnika i nie stoczy z nim walki, której ofiarš pada prawie zawsze nosorożec. Kingowi, który zapewne niejednego miał już na sumieniu, niełatwo przychodziło wyrzec się dawnego zwyczaju, ale tak już był oswojony i tak przywykł już uważać Stasia za swego władcę, że posłyszawszy jego głos i spostrzegłszy groŸnie patrzšce oczy, opuszczał podniesionš tršbę, kładł uszy posobie i szedł dalej spokojnie. A Stasiowi niebrakło wprawdzie ochoty, by widzieć walkęolbrzymów, ale obawiał się o Nel. Gdyby słoń puœcił się w cwał, palankin mógł się rozlecieć, a co gorzej, ogromny zwierz mógł nim zaczepić o pierwszš lepszš gałšŸ, a wówczas życie Nel byłoby w strasznym niebezpieczeństwie. Staœ wiedział z opisów polowań, które czytywałjeszcze w Port-Saidzie, że polujšcy na tygrysy w Indiach więcej niż tygrysów obawiajš się tego, by słoń w popłochu lub poœcigu nie zawadził wieżyczkš o drzewo. Wreszcie i sam cwał olbrzyma jest tak ciężki, że podobnej jazdy nikt bez szwanku dla zdrowia nie mógłby długo wytrzymać. Lecz z drugiej strony obecnoœć Kinga usuwała mnóstwo niebezpieczeństw. Złoœliwe i zuchwałe bawoły, które spotkalitegoż dnia dšżšce do małego jeziorka, gdzie zbierał się pod wieczór wszelki zwierz okoliczny, pierzchły na jego widok także i okršżywszy całe jeziorko piły po drugiej stronie. W nocy King, przywišzany za tylnš nogę do drzewa, pilnował namiotu,w którym spała Nel; była to zaœ straż tak pewna, że Staœ kazał wprawdzie palić ogień, ale uznał za rzecz zbytecznš otaczać obóz zeribš, chociaż wiedział, że w okolicy zamieszkanej przez tak liczne stada antylop nie może braknšć i lwów. Jakoż zdarzyło się tej samej nocy, że kilkaich poczęło ryczeć w olbrzymich jałowcachrosnšcych na zboczach wzgórz.34 Mimo płonšcego ognia lwy, znęcone zapachem koni, zbliżały się do obozu, lecz gdy wreszcie Kingowi sprzykrzyło się słuchać ich głosów i gdy nagle wœród ciszy rozległ się na kształt grzmotu jego groŸny baritus35 - umilkły jak niepyszne, zrozumiawszy widocznie, że z tego rodzajuosobš lepiej jest nie wdawać się w żaden bezpoœredni interes. Dzieci spały też przez resztę nocy wybornie i dopiero œwitaniem puœciły się w dalszš podróż. Lecz dla Stasia zaczęły się znów troski i niepokoje. Naprzód zmiarkował, że podróżujš wolno i że nie będš mogli robić więcej nad dziesięć kilometrów dziennie. Posuwajšc się w ten sposób zdołaliby wprawdzie za miesišc dotrzeć do granicy Abisynii, ponieważ jednak Staœ postanowił iœć we wszystkim za radš Lindego, a Linde twierdził stanowczo, że do Abisynii przedrzeć się nie zdołajš, przeto pozostawała tylko droga do oceanu. Ale wedle obliczeń Szwajcara od oceanu dzieliło ich przeszło tysišc kilometrów - i to w prostej linii, albowiem do leżšcego bardziej na południe Mombassa było jeszcze dalej, przeto cała podróż musiałaby zajšć przeszło trzy miesišce czasu. Staœ z trwogš myœlał, że jest to trzy miesišce znojów, trudów i niebezpieczeństw ze strony szczepów murzyńskich, na które mogli natrafić. Byli jeszcze w kraju pustym, z którego wygnała ludnoœć ospa i wieœci o rajzach derwiszów, ale Afryka jest w ogóle doœć ludna, musieli więc prędzej czy póŸniej wejœć w okolice zamieszkane przez nieznane pokolenia, rzšdzone jak zwykle przez dzikich i okrutnych królików. Było nielada zadaniem wynieœć z takich opałów wolnoœć i życie. Staœ liczył po prostu na to, że jeœli trafiš na lud Wa-himów, to wyćwiczy kilkudziesięciu wojowników w strzelaniu, a następnie skłoni ich wszelkimi obietnicami, by towarzyszyli mu aż do oceanu. Ale Kali nie miał żadnego pojęcia o tym, gdzie mieszkajš Wa-hima, a Linde, który coœ o nich słyszał, nie mógł również ani wskazać drogi do nich, ani oznaczyć dokładnie miejscowoœci przez nich zajętej. Linde wspomniał o jakimœ wielkim jeziorze,o którym wiedział tylko z opowiadań, a Kalitwierdził na pewno, że z jednej strony tego jeziora, które nazywał Bassa-Narok, mieszkajš Wa-hima, z drugiej Samburu. OtóżStasia trapiło to, że w geografii Afryki, której w szkole w Port-Saidzie uczono bardzo dokładnie, nie było o takim jeziorzeżadnej wzmianki. Gdyby mówił mu o nim tylko Kali, przypuszczałby, że to jest Wiktoria-Nianza, ale nie mógł mylić się w ten sposób Linde, który szedł właœnie od Wiktorii na północ wzdłuż gór Karamojo i zwieœci zasięgniętych od mieszkańców tychże gór doszedł do wniosku, że to tajemnicze jezioro leży dalej na wschód i północ. Staœ nie wiedział, co o tym wszystkim myœleć, a natomiast obawiał się,że może na jezioro i Wa-himów całkiem nie trafić; obawiał się także dzikich szczepów,bezwodnych dżungli, nieprzebytych gór, muchy tse-tse, która zabija zwierzęta; bał się œpišczki, febry dla Nel, upałów i tych niezmiernych przestrzeni, które dzieliły ichjeszcze od oceanu. Lecz po opuszczeniu Góry Lindego nie pozostawało nic innego jak iœć naprzód, cišgle na wschód i na wschód. Linde mówił wprawdzie, że jest to podróż nad siły nawet doœwiadczonego i energicznego podróżnika, ale Staœ zdobył już dużo doœwiadczenia, a co do energii, to ponieważszło o Nel, postanowił wydobyć z siebie tyle zaradnoœci, ile będzie potrzeba. Tymczasem chodziło 0 oszczędzanie sił dziewczynki, więc postanowił podróżować tylko od szóstej rano do dziesištej przed południem, a drugi etap od trzeciej do szóstej wieczorem, to jest do zachodu słońca, czynić tylko wówczas, gdyby na miejscu pierwszego postoju nie było wody. Ale tymczasem, ponieważ deszcze padały wczasie massiki bardzo obficie, wodę znajdowali wszędzie. Jeziorka utworzone przez ulewy w dolinach były jeszcze dobrze napełnione, a z gór spływały tu i ówdzie strumienie toczšce kryształowš i chłodnš wodę, w której kšpiel była wyborna, a zarazem zupełnie bezpieczna, albowiem krokodyle mieszkajš tylko w większych wodach, w których nie brak ryb stanowišcych ich zwykłe pożywienie. Staœ jednak nie pozwalał pić dziewczynce surowej wody, jakkolwiek odziedziczył po Lindem doskonały filtr, którego działanie napełniało zawsze zdumieniem Kalego i Meę. Oboje widzšc, że filtr zanurzony w mętnš białawš wodę przepuszcza do zbiornika tylko czystš i przezroczš, pokładali się ze œmiechu i bili się dłońmi pokolanach na znak podziwu i radoœci. W ogóle podróż z poczštku szła łatwo. Mieli po Lindem spore zapasy kawy, herbaty, cukru, bulionu, różnych konserw i wszelkiego rodzaju lekarstw. Staœ nie potrzebował oszczędzać ładunków, było ich bowiem więcej, niż mogli zabrać; nie brakło również rozmaitych narzędzi, broni wszelkiego kalibru i rac, które przy zetknięciu się z Murzynami mogły się bardzo przydać. Kraj był żyzny; zwierzyny,a więc œwieżego mięsa, wszędy obfitoœć. Owoców również. Tu i ówdzie w nizinach trafiały się błota, ale pokryte jeszcze wodš, a zatem nie zarażajšce powietrza szkodliwymi wyziewami. Moskitów, które wszczepiajš w krew febrę, nie było na wyżynach wcale. Upał od dziesištej rano czynił się wprawdzie nieznoœny, ale mali podróżnicy zatrzymywali się w czasie tak zwanych "białych godzin" w głębokim cieniu wielkich drzew, przez których gęstwę nie przedzierał się żaden promień słoneczny. Zdrowie dopisywało Nel, Stasiowi i Murzynom doskonale. Rozdział 38 Pištego dnia podróży Staœ jechał razem z Nel na Kingu, trafili bowiem na szeroki pas akacji rosnšcych tak gęsto, że konie mogłyiœć tylko szlakiem utorowanym przez słonia. Godzina była wczesna, ranek promienny i rosisty. Dzieci rozmawiały o podróży i o tym, że każdy dzień zbliża ich jednak do oceanu i do ojców, do których oboje nie przestawali tęsknić cišgle. Był to od chwili porwania ich z Fajumu niewyczerpany przedmiot wszystkich rozmów, które wzruszały ich zawsze do łez. I powtarzali wcišż jedno w kółko: że tatusiowie myœlš, iż oni już nie żyjš albo żeprzepadli na wieki - i obaj martwiš się, i wbrew nadziei wysycajš do Chartumu Arabów po wieœci, a oni oto sš już daleko nie tylko od Chartumu, ale i od Faszody, a za pięć dni będš jeszcze dalej - a potem znów jeszcze dalej, aż wreszcie dotrš do oceanu albo przedtem jeszcze do jakich miejsc, skšd będzie można przesłać depeszę. Jedynš w całej karawanie osobš, która wiedziała, co ich jeszcze czeka, był Staœ - Nel natomiast była najgłębiej przekonana, że nie ma takiej rzeczy na œwiecie, której "Stes" nie potrafiłby dokonać, i była zupełnie pewna, że jš doprowadzi do brzegu. Więc nieraz uprzedzajšc wypadki wyobrażała sobie w swej małej główce, co to będzie, gdy przyjdzie pierwsza o nich wiadomoœć - i szczebiocšc jak ptaszek opowiadała o tym Stasiowi. "Siedzš - mówiła - tatusiowie w Port-Saidzie i płaczš, aż tu wchodzi boy z depeszš. Co to jest? Mój albo twój tatuœ otwiera, patrzy na podpis i czyta: "Staœ i Nel". O, to dopiero się ucieszš! to dopiero się zerwš, żeby jechać naprzeciw nas! to dopiero będzie radoœć w całym domu - i tatusiowie się ucieszš, i wszyscy się ucieszš - i będš cię chwalili - i przyjadš - i ja obejmę mocno tatusia za szyję, i potem będziemy zawsze razem... i.." I kończyło się na tym, że bródka u. a zczęœliwiony°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż­Pc&ŽRĽc&Ż÷Ô c&°Ë+çc&ą˛:˘&˛T?&zaczynała się jej trzšœć, œliczne oczki zmieniały się w dwie fontanny, a w końcu opierała głowę na ramieniu Stasia i płakała zarazem z żalu, tęsknoty i radoœci na myœl o przyszłym spotkaniu. A Staœ, lecšc wyobraŸniš w przyszłoœć, odgadywał, że ojciec będzie dumny z niego,że powie mu: "Spisałeœ się, jak na Polaka przystało" - i wzruszenie ogarniało go ogromne, a w sercu rodziła się tęsknota, zapał i nieugięta jak stal odwaga. "Muszę - mówił sobie - wyratować Nel, muszę dożyćtakiej chwili". I wówczas jemu także zdawało się, że nie ma takich niebezpieczeństw, których nie zdołałby zwyciężyć, ani takich przeszkód, których nie zdołałby skruszyć. Ale do ostatecznego zwycięstwa było jeszcze daleko. Tymczasem przedzierali się przez gaj akacyj. Długie kolce tych drzew czyniły nawet na skórze Kinga białawe rysy. Wreszcie gaj zrzedniał, a poprzez gałęzie rozrzuconych drzew widać było dalej zielonš dżunglę. Staœ, mimo że upał dawał się już mocno we znaki, wysunšł sięz palankinu i usadowił się na karku słonia, by obaczyć, czy na widnokręgu nie ma jakich stad antylop lub zebr, postanowił bowiem odnowić zapas mięsa. Jakoż po prawej stronie dojrzał stadko arielów, złożone z kilku sztuk, a wœród nich dwa strusie, lecz gdy minęli ostatniš kępę drzew i słoń zwrócił się na lewo, inny widok uderzył oczy chłopca: oto w odległoœci pół kilometra spostrzegł obszerny łan manioku, a na skraju łanu kilkanaœcie czarnych postaci, zajętych widocznie robotš w polu. - Murzyni! - zawołał zwracajšc się do Nel.I serce poczęło mu bić niespokojnie. Przez chwilę zawahał się, czy nie zawrócić i nie skryć się na powrót w akacjach, lecz przyszło mu na myœl, że w zaludnionym kraju trzeba będzie jednak prędzej czy póŸniej spotkać się z mieszkańcami i wejœćz nimi w stosunki i że od tego, jak się te stosunki ułożš, zależeć może los całej podróży, więc po krótkim namyœle skierował słonia ku polu. W tej samej chwili zbliżył się Kali i ukazujšc rękš na kępę drzew, rzekł: - Panie wielki, oto tam wieœ murzyńska, a tu kobiety pracujš przy manioku. Czy mam podjechać ku nim? - Podjedziemy razem - odpowiedział Staœ - iwówczas powiesz im, że przybywamy jako przyjaciele. - Wiem, panie, co im powiedzieć - zawołał z wielkš pewnoœciš siebie młody Murzyn. I zwróciwszy konia ku pracujšcym, złożył dłonie koło ust i jšł krzyczeć: - Yambo, he! yambo sana! Na ten głos zajęte okopywaniem manioku kobiety zerwały się i stanęły jak wryte, ale trwało to tylko jedno mgnienie oka, następnie bowiem porzuciwszy w popłochu motyki i kobiałki, poczęły z wrzaskiem uciekać ku owym drzewom, wœród których kryła się wieœ. Mali podróżnicy zbliżali się wolno i spokojnie. W gęstwinie rozległo się wycie kilkuset głosów, po czym zapadła cisza. Przerwał jš wreszcie głuchy, ale donoœny huk bębna, który nie ustawał już póŸniej ani na chwilę. Było to widocznie hasło do boju dla wojowników, albowiem przeszło trzystu ichwysunęło się nagle z gęstwiny. Wszyscy ustawili się w długi szereg przed wioskš. Staœ zatrzymał Kinga w odległoœci stu kroków i poczšł im się przypatrywać. Słońce oœwiecało ich dorodne postacie, szerokie piersi i silne ramiona. Uzbrojeni byli w łuki i włócznie. Naokół bioder mieli krótkie spódniczki z wrzosów, a niektórzy -ze skór małpich. Głowy ich zdobiły pióra strusi, papug lub wielkie peruki zdarte z czaszek pawianów. Wyglšdali wojowniczo i groŸnie, ale stali nieruchomie i w milczeniu,albowiem zdumienie ich nie miało wprost granic i potłumiło chęć do boju. Wszystkie oczy wlepione były w Kinga, w biały palankin i w siedzšcego na karku słonia białego człowieka. A jednakże słoń nie był dla nich zwierzęciem nie znanym. Przeciwnie! żyli oni pod cišgłš przemocš słoni, których całe stada wyniszczały nocami ich pola maniokowe oraz plantacje bananów i palm dum. Ponieważ włócznie i strzały nie przebijały skóry słoniowej, biedni Murzyni walczyli ze szkodnikami za pomocš ognia, za pomocš krzyków, naœladowania głosów kogucich, kopania dołów i urzšdzania pułapek z pni drzewnych. Ale tego, by słoństał się niewolnikiem człowieka i pozwalał sobie siedzieć na karku, nikt z nich nigdy nie widział i żadnemu podobna rzecz nie chciała się w głowie pomieœcić. Toteż widok, jaki mieli przed sobš, tak dalece przechodził wszelkie ich pojęcia i wyobrażenia, że sami nie wiedzieli, co im wypada czynić: walczyć czy uciekać, gdzie oczy poniosš, choćby przyszło pozostawić wszystko na wolę losu. Więc w niepewnoœci, trwodze i zdumieniu szeptali tylko wzajem do siebie: - O matko! co to za stworzenia przychodzš do nas i co nas czeka z ich ręki? A wtem Kali, podjechawszy do nich na rzut włóczni, stanšł w strzemionach i poczšł wołać: - Ludzie, ludzie! słuchajcie głosu Kalego, syna Fumby, potężnego króla Wa-bimów znad brzegów Bassa-Narok, o, słuchajcie, słuchajcie! i jeœli rozumiecie jego mowę, uważajcie na każde jego słowo! - Rozumiemy! - zabrzmiała odpowiedŸ z trzystu ust. - Niechaj wystšpi wasz król, niech powie imię swoje i niech otworzy uszy i wargi, aby mógł słyszeć lepiej! - M'Rua! M'Rua! - poczęły wołać liczne głosy. M'Rua wysunšł się przed szereg, ale nie więcej niż na trzy kroki. Był to stary już Murzyn, wysoki i silnie zbudowany, lecz niegrzeszšcy widocznie zbytniš odwagš, gdyż łydki tak drżały pod nim, że musiał wbić ostrze dzidy w ziemię i oprzeć się na drzewcu, by utrzymać się na nogach. Za jego przykładem i inni wojownicy powbijali również dzidy w ziemię na znak, że chcš wysłuchać spokojnie słów przybysza. A Kali podniósł jeszcze głos: - M'Ruo i wy, ludzie M'Ruy! Słyszeliœcie, że mówi do was syn króla Wa-bimów, którego krowy pokrywajš tak gęsto góry koło Bassa-Narok, jak mrówki pokrywajš ciało zabitej żyrafy. A cóż powiada Kali, syn króla Wa-himów? Oto zwiastuje wam wielkš i szczęœliwš nowinę, że przybywa da waszej wsi - dobre Mzimu! Po czym zawołał jeszcze głoœniej: - Tak jest. Dobre Mzimu! Ooo! Z ciszy, jaka zapadła, można było zmiarkować, jak niezmierne wrażenie sprawiły słowa Kalego. Zakołysała się falawojowników, albowiem jedni, parci ciekawoœciš, posunęli się o parę kroków naprzód, drudzy cofnęli się z trwogi. M'Ruaoparł się obu rękoma na włóczni - i czas jakiœ trwało głuche milczenie. Dopiero po chwili szmer przebiegł szeregi i pojedynczegłosy poczęły powtarzać: "Mzimu!", "Mzimu!", a tu i ówdzie ozwały się okrzyki:"Yancig, yancig!", wyrażajšce zarazem czeœć i powitanie. Lecz głos Kalego zapanował znów nad szmerem i okrzykami: - Patrzcie i cieszcie się! Oto dobre Mzimu siedzi tam, w tej białej chacie na grzbieciewielkiego słonia, a wielki słoń słucha go, jak niewolnik słucha pana i jak dziecko słucha matki. O! ani wasi ojcowie, ani wy nie widzieliœcie nic podobnego... - Nie widzieliœmy! yancig! yancig!... I oczy wszystkich wojowników zwróciły się na "chatę", czyli na palankin. A Kali, który w czasie lekcji religii na GórzeLindego dowiedział się, że wiara porusza góry, i był głęboko przekonany, że modlitwa białej bibi może wszystko wyjednać u Boga, tak dalej i z zupełnš szczeroœciš opowiadał o dobrym Mzimu: - Słuchajcie! słuchajcie! Dobre Mzimu jedzie na słoniu w tę stronę, w której słońce wstaje za górami z wody; tam dobre Mzimu powie Wielkiemu Duchowi, by przyssał wam chmury, a te chmury będš wczasie suszy polewały deszczem wasze proso, wasz maniok, wasze banany i trawy w dżungli, abyœcie mieli dużo do jedzenia i aby wasze krowy miały dobrš paszę i dawały gęste i tłuste mleko. Czy chcecie dużo jedzenia i mleka, o, ludzie? - He! chcemy, chcemy! - ...I dobre Mzimu powie Wielkiemu Duchowi,by przysłał wam wiatr, który wywieje z waszej wsi tę chorobę, co zmienia ciało w plaster miodu. Czy chcecie, by on jš wywiał, o, ludzie? - He! niech jš wywieje! ...I Wielki Duch na proœbę dobrego Mzimu obroni was od napaœci i od niewoli, i od szkód w waszych polach... i od lwa, i od pantery, i od węża, i od szarańczy... - Niech tak uczyni... - Więc teraz słuchajcie jeszcze i patrzcie, kto siedzi przed chatš między uszyma strasznego słonia. Oto siedzi tam bwana kubwa - biały pan - wielki i mocny, któregoboi się słoń... - He! - ...Który ma w ręku piorun i zabija nim złych ludzi... - He! - ...Który zabija lwy... - He! - ...Który wypuszcza węże ogniste... - He! - ...Który łamie skały... - He! - ...Który jednak nie uczyni wam nic złego, jeżeli uczcicie dobre Mzimu! - Yancig! yancig! - I jeœli naznosicie mu suchej mški z bananów, jaj kurzych, œwieżego mleka i miodu. - Yancig! yancig! - Więc zbliżcie się i padnijcie na twarz przed dobrym Mzimu. M'Rua i jego wojownicy poruszyli się i nie przestajšc "yancigować" ani na chwilę, posunęli się o kilkanaœcie kroków naprzód, ale zbliżali się ostrożnie, albowiem i zabobonny lęk przed Mzimu, i prosty strachprzed słoniem hamowały ich kroki. Widok Saby przeraził ich na nowo, gdyż poczytali go za wobo, to jest za wielkiego płowego lamparta, który zamieszkuje tamtejsze okolice oraz południowš Abisynię36 i którego miejscowi mieszkańcy bojš się więcej niż lwa, albowiem mięso ludzkie przekłada nad wszelkie inne i z niesłychanšzuchwałoœciš napada nawet na zbrojnych mężczyzn. Uspokoili się jednak widzšc, że mały brzuchaty Murzynek trzyma straszliwego wobo na powrozie. Ale nabrali jeszcze większego wyobrażenia o potędze dobrego Mzimu jak również białego pana i spoglšdajšc to na słonia, ta na Sabę, szeptali sobie wzajem: "Jeżeli oczarowali nawet wobo, to któż na œwiecie im się oprze?" Lecz najuroczystsza chwila nadeszła dopiero wówczas, gdy Staœ zwróciwszy się ku Nel skłonił się naprzód głęboko, a następnie porozsuwał urzšdzonejak firanki œciany palankinu i ukazał oczom zgromadzonych dobre Mzimu. M'Rua i wszyscy wojownicy padli na twarz, tak że ciała ich utworzyły długi żywy pomost. Nikt nie œmiał się ruszyć, a trwoga zapanowała we wszystkich sercach tym większa, gdy King, czy to na rozkaz Stasia,czy z własnej ochoty, podniósł do góry tršbę i zaryczał potężnie, a za jego przykładem ozwał się Saba najgłębszym basem, na jaki umiał się zdobyć. Wówczas ze wszystkich piersi wyrwało się podobne do błagalnego jęku: "Aka! aka! aka!" - i trwało dopóty, dopóki Kali znów nie przemówił: - M'Ruo i wy, dzieci M'Ruy! Oddaliœcie czeœć dobremu Mzimu, więc wstańcie, patrzcie i napełnijcie nim oczy wasze, albowiem kto to uczyni, będzie nad nim błogosławieństwo Wielkiego Ducha. Wygnajcie też strach z piersi i brzuchów waszych i wiedzcie, że tam, gdzie przebywa dobre Mzimu, krew ludzka nie może być przelana. Na te słowa, a zwłaszcza wskutek oœwiadczenia, że wobec dobrego Mzimu œmierć nie może nikogo spotkać, podniósł się M'Rua, a za nim inni wojownicy i poczęlipatrzyć nieœmiało, ale chciwie na dobrotliwe bóstwo. Jakoż musieliby przyznać, gdyby Kali zapytał o to po raz drugi, że ani ich ojcowie, ani oni nie widzieli nic podobnego. Oczy ich przywykły bowiem do poczwarnych, wyrobionych z drzewa i z włochatych kokosowych orzechów postaci bożków, a teraz stało przed nimi na grzbiecie słonia jasne bóstewko, łagodne, słodkie i uœmiechnięte, podobne do białego ptaka i zarazem do białego kwiatu. Toteż strach ich przeszedł;piersi odetchnęły swobodniej, grube wargi poczęły się uœmiechać, a ręce mimo woli wycišgać się do cudnego zjawiska. - O, yancig! yancig!, yancig! Wszelako Staœ, który zwracał na wszystko jak najbaczniejszš uwagę, spostrzegł, że jeden Murzyn, przybrany w spiczastš czapkę ze skóry szczurów, wysunšł się zaraz po ostatnich słowach Kalego z szeregu i pełznšc jak wšż w trawie, skierował się ku osobnej chacie stojšcej nauboczu poza ogrodzeniem, ale otoczonej także wysokim częstokołem powišzanym pnšczami. Tymczasem dobre Mzimu, lubo wielce zakłopotane rolš bóstwa, wycišgnęło z polecenia Stasia swš małš ršczkę i poczęłowitać Murzynów. Czarni wojownicy œledzili z radoœciš oczyma każdy ruch tej małej ręki wierzšc głęboko, że sš w tym potężne"czary", które uchroniš ich i zabezpieczš od mnóstwa klęsk. Niektórzy uderzajšc się w piersi i biodra mówili też: "O matko! teraz dopiero będziemy mieli dobrze - my i krowy nasze!" M'Rua, oœmielony już zupełnie, zbliżył się do słonia, uderzył razjeszcze czołem dobremu Mzimu, a potem skłoniwszy się Stasiowi odezwał się w następujšcy sposób: - Czy wielki pan, który prowadzi na słoniu białe bóstwo, zechce zjeœć kawałek M'Ruy i czy zgodzi się na to, aby M'Rua zjadł kawałek jego i aby się stali braćmi, międzyktórymi nie masz kłamstwa i zdrady? Kali przetłumaczył natychmiast te słowa, lecz widzšc z twarzy Stasia, że nie ma najmniejszej ochoty na "kawałek" M'Ruy, zwrócił się do starego Murzyna i rzekł: - O, M'Ruo! czy myœlisz naprawdę, że biały pan, tak potężny, którego boi się słoń, który ma w ręku piorun, który zabija lwy, któremu kiwa ogonem wobo, który wypuszcza węże ogniste i lamie skały, może zawierać braterstwo krwi z byle królem? Pomyœl, o M'Ruo, zali Wielki Duch nie ukarałby cię za zuchwalstwo i zali nie dosyć będzie dla ciebie chwały, jeœli zjesz kawałek Kalego, syna Fumby, władcy Wa-himów, i jeœli Kali, syn Fumby zje kawałek ciebie? - Nie jestżeœ niewolnikiem? - zapytał M'Rua. - Pan wielki nie porwał Kalego ani go kupił,tylko ocalił mu życie, przeto Kali prowadzi dobre Mzimu i pana do krainy Wa-bimów, aby Wa-himowie i Fumba oddali im czeœć i złożyli dary wielkie. - Niech więc będzie, jak mówisz, i niech M'Rua zje kawałek Kalego, a Kali kawałek M'Ruy. - Niech tak będzie! - powtórzyli wojownicy. - Gdzie jest czarownik? - zapytał król. - Gdzie czarownik? gdzie czarownik? gdzie Kamba? - poczęły wołać liczne głosy. A wtem zaszło coœ takiego, co mogło zmienić całkowicie położenie rzeczy, zamšcić przyjazne stosunki i uczynić Murzynów wrogami œwieżo przybyłych goœci. Oto w stojšcej na uboczu i otoczonej osobnym częstokołem chacie rozległ się nagle piekielny hałas. Był to jakby ryk lwa,jakby grzmot, jakby huk bębna, jakby œmiech hieny, wycie wilka i jakby skrzypienie przeraŸliwe zardzewiałych żelaznych zawias. King posłyszawszy te okropne głosy poczšł ryczeć, Saba szczekać, osioł, na którym siedział Nasibu, rżeć. Wojownicy skoczyli jak oparzeni i powyrywali dzidy z ziemi. Uczyniło się zamieszanie. O uszy Stasia odbiły się niespokojne okrzyki: "Nasze Mzimu! Nasze Mzimu!" Czeœć i życzliwoœć, z jakš spoglšdano na przybyszów, znikły wjednej chwili. Oczy dzikich poczęły rzucać podejrzliwe i nieprzyjazne spojrzenia. GroŸne szmery jęły podnosić się wœród tłumu, a straszliwy hałas w samotnej chacie wzmagał się coraz bardziej. Kali przeraził się i przysunšwszy się szybko do Stasia poczšł mówić przerywanym ze wzruszenia głosem: - Panie, to czarownik zbudził złe Mzimu, ktore boi się, że je ominš ofiary, i ryczy ze złoœci. Uspokój, panie, czarownika i złe Mzimu wielkimi darami, albowiem inaczej ci ludzie zwrócš się przeciw nam. - Uspokoić ich? - zapytał Staœ. I nagle ogarnšł go gniew na przewrotnoœć ichciwoœć czarownika, a niespodziane niebezpieczeństwo wzburzyło go do dna duszy. Smagła twarz jego zmieniła się zupełnie tak samo jak wówczas, gdy zastrzelił Gebhra, Chamisa i dwóch Beduinów. Oczy błysnęły mu złowrogo, zacisnęły się wargi i pięœci, a policzki pobladły. - Ach, ja ich uspokoję! - rzekł. I bez namysłu pognał słonia ku chacie. Kali, nie chcšc pozostać sam wœród Murzynów, ruszył za nim. Z piersi dzikich wojowników wydarł się okrzyk - nie wiadomo: czy trwogi, czy wœciekłoœci, leczzanim się opamiętali, trzasnšł i runšł pod naciskiem głowy słonia częstokół, potem rozsypały się gliniane œciany chaty i dach wyleciał wœród kurzawy w powietrze, a jeszcze po chwili M'Rua i jego ludzie ujrzeliczarnš tršbę wzniesionš do góry, na końcu zaœ tršby - czarownika Kambę. A Staœ spostrzegłszy na podłodze wielki bęben, uczyniony z pnia wypróchniałego drzewa i obcišgnięty małpiš skórš; kazał go sobie podać Kalemu i zawróciwszy stanšł wprost zdumionych wojowników. - Ludzie - rzekł donoœnym głosem - to nie wasze Mzimu ryczy, to ten łotr huczy na bębnie, by wyłudzać od was dary, a wy boicie się jak dzieci! To rzekłszy chwycił za sznur ęœliwiony°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żłPc&´i9 c&ľ˘o R&ś)c'€ˇ,83.'przewleczony przez wyschniętš skórę w bębnie i poczšł nim z całej siły kręcić w koło. Te same głosy, które poprzednio tak przeraziły Murzynów, rozległy się i teraz,a nawet jeszcze przeraŸliwiej, gdyż nie tłumiły ich œciany chaty. - O, jakże głupi jest M'Rua i jego dzieci! - zakrzyknšł Kali. Staœ oddał mu bęben, Kali zaœ poczšł hałasować na nim z takim zapałem, że przez chwilę nie można było dosłyszeć ani słowa. Aż gdy nareszcie miał dosyć, cisnšłbęben pod nogi M'Ruy. - Oto jest wasze Mzimu! - zawołał z wielkim œmiechem. Po czym jšł ze zwykłš Murzynom obfitoœciš słów przemawiać do wojownikównie żałujšc przy tym wcale drwin i z nich, iz M'Ruy. Oœwiadczył im wskazujšc na Kambę, że "ów złodziej w czapce ze szczurów" oszukiwał ich przez wiele pór dżdżystych i suchych, a oni paœli go fasolš,koŸlętami i miodem. Jestże drugi głupszy król i naród na œwiecie? Wierzyli w moc starego oszusta i w jego czary, więc niech patrzš teraz, jak ten wielki czarownik wisi na tršbie słonia i krzyczy: "Aka!", by wzbudzić litoœć białego pana. Gdzież jego moc? gdzież jego czary? czemu żadne złe Mzimu nie ryknie teraz w jego obronie? Ach!. cóż to jest to ich Mzirnu? płachta małpiej skóry i kawał spróchniałego pnia, który rozdepce słoń! U Wa-himów ani kobiety, ani dzieci nie bałyby się takiego Mzimu, a boi się go M'Rua i jego ludzie. Jedno jest tylko prawdziwe Mzimu i jeden prawdziwie wielki i mocny pan niech więc oddadzš im czeœć i niech naznoszš jak najwięcej darów, inaczej bowiem posypiš się na nich klęski, o jakich nie słyszeli dotychczas. Dla Murzynów nie potrzeba było nawet tychsłów, gdyż już to, że czarownik razem ze swym złym Mzimu okazał się tak niesłychanie słabszym od nowego, białego bóstwa i od białego pana, wystarczyło im najzupełniej, by go opuœcić i okryć pogardš. Poczęli więc na nowo "yancigować", a nawet z większš jeszcze pokorš i skwapliwoœciš. Ale ponieważ Ÿli bylina siebie, że przez tyle lat pozwolili się Kambie oszukiwać, więc chcieli koniecznie go zabić. Sam M'Rua prosił Stasia, by pozwolił go zwišzać i zachować dopóty, dopóki nie obmyœlš mu doœć okrutnej œmierci. Nel jednak postanowiła darować mu życie, a ponieważ Kali zapowiedział, że tam gdzie przebywa dobre Mzimu, krew ludzka nie może być przelana, przeto Staœ pozwolił tylko na wypędzenie ze wsi nieszczęœliwego czarownika. Kamba, który się spodziewał, że umrze w najwymyœlniejszych męczarniach; padł na twarz przed dobrym Mzimu i szlochajšc dziękował mu za ocalenie. I odtšd nic już nie zmšciło uroczystoœci. Zza częstokołu wysypały się kobiety i dzieci, albowiem wieœć o przybyciu nadzwyczajnych goœci rozeszła się po całej wsi i chęć widzenia białego Mzimu przemogła strach. Staœ i Nelwidzieli po raz pierwszy osadę prawdziwych dzikich, do których nie dotarlinawet Arabowie. Ubranie tych Murzynów składało się tylko z wrzosów lub ze skór pozawišzywanych naokół bioder; wszyscy byli tatuowani. Zarówno mężczyŸni, jak kobiety mieli przedziurawione uszy i w tychotworach kawałki drzewa lub koœci tak duże, że porozcišgane klapki uszu sięgały ramion. W dolnej wardze nosili pelele, to jest drewniane lub koœciane kršżki, wielkie jak spodki od filiżanek. Znakomitsi wojownicy i ich żony mieli na szyjach kołnierze z żelaznego lub mosiężnego drututak wysokie i sztywne, że zaledwie mogli poruszać głowami. Należeli też widocznie do szczepu Szylluków, który cišgnie się daleko na wschód, albowiem Kali i Mea rozumieli wybornie ich mowę, a Staœ w połowie. Nie posiadali jednak nóg tak długich jak pobratymcy ich mieszkajšcy nad rozlewiskami Nilu, byli szersi w ramionach,mniej wysocy i w ogóle mniej podobni do ptaków brodzšcych. Dzieci wyglšdały jak pchełki i nie zeszpecone jeszcze przez pelele, były bez porównania od starszych ładniejsze. Kobiety, napatrzywszy się naprzód z dala dobremu Mzimu, poczęły na wyœcigi z wojownikami znosić mu dary składajšce sięz koŸlšt, kur, jaj, czarnej fasoli i piwa warzonego z prosa. Trwało to dopóty, dopóki Staœ nie powstrzymał tego napływu zapasów, a ponieważ zapłacił za nie hojniepaciorkami i kolorowym perkalem, a Nel rozdała dzieciom kilkanaœcie lusterek odziedziczonych po Lindem, przeto radoœć niezmierna zapanowała w całej wsi, i naokół namiotu, do którego schronili się mali podróżnicy, rozlegały się wcišż wesołe i pełne zachwytu okrzyki. Potem wojownicy odbyli na czeœć goœci taniec wojenny i stoczyli udanš bitwę, a w końcu przystšpiono do zawarcia braterstwa krwi między Kalim a M'Ruš. Ponieważ nie było Kamby, który do tej ceremonii był koniecznie potrzebny, więc zastšpił go stary Murzyn znajšcy dostatecznie zaklęcia. Ów zabiwszy koŸlę wyjšł z niego wštrobę i podzielił jš na kilka sporych kšsków, po czym jšł obracaćrękš i nogš rodzaj kołowrotka i spoglšdajšc to na Kalego, to na M'Ruę, ozwał się uroczystym głosem: - Kali, synu Fumby, czy chcesz zjeœć kawałek M'Ruy, syna M'Kuli - i ty M'Ruo, synu M'Kuli, czy chcesz zjeœć kawałek Kalego, syna Fumby? - Chcemy - ozwali się przyszli bracia. - Czy chcecie, aby serce Kalego było sercem M'Ruy, a serce M'Ruy sercem Kalego? - Chcemy - I ręce, i włócznie, i krowy? - I krowy! - I wszystko, co każdy ma lub będzie miał?- Co ma i będzie miał! - I aby nie było między wami kłamstwa anizdrady, ani nienawiœci? - Ani nienawiœci! - I aby jeden nigdy drugiego nie okradł? - Nigdy! - I abyœcie byli braćmi? - Tak! Kołowrotek obracał się coraz prędzej. Zgromadzeni naokół wojownicy œledzili z coraz większym zajęciem jego ruchy. - Ao! - zawołał stary Murzyn - lecz gdyby jeden z was okłamał drugiego; gdyby go zdradził, gdyby go okradł, gdyby go otruł,gdyby go zabił, niech będzie przeklęty. - Niech będzie przeklęty! - powtórzyli wszyscy wojownicy. - A jeœli jest kłamcš i knuje zdradę, niech nie przełknie krwi swego brata i niech jš zrzuci w naszych oczach! - Och, w naszych oczach! - I niech umrze! - Niech umrze! - Niech go rozedrze wobo! - Wobo! - Albo lew! - Albo lew! - Niech go stratuje słoń i nosorożec, i bawół! - O! i bawół - powtórzył chór. - I niech go ukšsi wšż! - Wšż. - A język jego niechaj stanie się czarny! - Czarny. - A oczy niech mu ucieknš w tył głowy! - W tył głowy. - I niech chodzi piętami do góry! - Ha! piętami do góry. Nie tylko Staœ, ale i Kali gryŸli wargi, by nie wybuchnšć œmiechem, a tymczasem zaklęcia powtarzały się coraz straszniejsze, kołowrotek obracał się tak szybko, że oczy nie mogły za jego obrotaminadšżyć. Trwało to dopóty, dopóki stary Murzyn nie stracił zupełnie sił i oddechu. Wówczas siadł na ziemi i przez jakiœ czas kiwał głowš na obie strony w milczeniu. Pochwili jednak podniósł się i wzišwszy nóż nacišł nim skórę na ramieniu Kalego, i umazawszy jego krwiš kawałek wštroby koŸlęcej wsunšł go w usta M'Ruy, drugi zaœkawałek, umazany we krwi króla, w usta Kalego. Obaj połknęli je tak szybko, że aż zagrały im krtanie, a oczy wyszły na wierzch, po czym chwycili się za ręce na znak wiernej i wieczystej przyjaŸni. Wojownicy zaœ poczęli wołać z radoœciš: - Obaj przełknęli, żaden nie zrzucił, a więcsš szczerzy i nie masz zdrady między nimi! A Staœ dziękował w duchu Kalemu, że go w tej ceremonii zastšpił, albowiem czuł, że przy połykaniu "kawałka M'Ruy" byłby niezawodnie złożył dowód nieszczeroœci i zdrady. Od tej chwili jednak nie groziło rzeczywiœcie małym podróżnikom ze stronydzikich żadne podejœcie ani żaden niespodziany napad, a natomiast otoczyła ich jak największa goœcinnoœć i czeœć niemal boska. Czeœć ta wzrosła jeszcze, gdy Staœ spostrzegłszy wielki spadek odziedziczonego po Lindem barometru przepowiedział deszcz i gdy deszcz spadł tegoż samego jeszcze dnia doœć obficie, takjakby massika, która już dawno przeszła, chciała wytrzšsnšć ostatni z swych zapasów na ziemię. Murzyni byli przekonani,że darowało im tę ulewę dobre Mzimu, i wdzięcznoœć ich dla Nel nie miała granic. Staœ żartował sobie z niej, że ponieważ została bożkiem murzyńskim, przeto w dalszš drogę puœci się tylko sam, a jš zostawi we wsi M'Ruy, gdzie Murzyni wybudujš dla niej kapliczkę z kłów słoniowych i będš jej znosili fasolę i banany. Ale Nel tak była go pewna, że wspišwszy się na paluszki szepnęła mu, wedle swego zwyczaju, do ucha dwa tylko wyrazy: "Nie zostawisz!" - po czym jęła podskakiwać z radoœci, mówišc, że skoro Murzyni sš tak dobrzy, to cała podróż aż do oceanu pójdzie łatwo i prędko. Działo się to przed namiotem i wobec bumów, więc stary M'Ruawidzšc podskakujšce Mzimu zaczšł natychmiast także podskakiwać, jak mógł najwyżej, na swoich krzywych nogach, w przekonaniu, że daje przez to dowód pobożnoœci. Œladem jego puœcili się w hopki ministrowie, za nimi wojownicy, za nimi kobiety i dzieci, słowem, cała wieœ skakała przez jakiœ czas, tak jakby wszyscy dostali pomieszania zmysłów. Stasia ubawił tak ten przykład dany przez bóstwo, że pokładał się ze œmiechu. Jednakże w nocy oddał rzeczywistš i trwałš przysługę pobożnemu królowi i jegopoddanym, albowiem gdy słonie napadły na pola bananowe, pojechał ku nim na Kingu i puœcił między stado kilka rac. Popłoch, jakiwznieciły "węże ogniste", przeszedł nawetjego oczekiwania. Olbrzymie zwierzęta ogarnięte szałem trwogi napełniły całš dżunglę rykiem i tętentem, a uciekajšc na oœlep, przewracały się i tratowały wzajem. Potężny King œcigał uciekajšcych towarzyszów z nadzwyczajnš ochotš, nie szczędzšc im uderzeń tršbš i kłami. Po takiej nocy można było być pewnym, że przez długi czas żaden słoń nie pojawi się w plantacjach bananów i palm dum, należšcych do wsi starego M'Ruy. We wsi panowała też radoœć wielka i Murzyni spędzili całš noc na tańcach, na popijaniu piwa z prosa i palmowego wina. Kali dowiedział się jednak od nich wielu ważnych rzeczy, pokazało się bowiem, że niektórzy słyszeli o jakiejœ wielkiej wodzie leżšcej na wschód i otoczonej górami. Dla Stasia był to dowód, że owo jezioro, o którym nie uczył się w geografii, istnieje rzeczywiœcie, a po wtóre, że idšc w kierunku, jaki obrali, trafiš wreszcie na naród Wa-bimów. Wnoszšc z tego, że mowa Mei i Kalego prawie nie różniła się od mowyM'Ruy, doszedł do przekonania, że nazwa "Wa-hima" jest prawdopodobnie jakimœ mianem miejscowym i że ludy mieszkajšce nad brzegami Bassa-Narok należš do wielkiego szczepu Szylluków, który poczynasię nad Nilem, a rozcišga się nie wiadomo jak daleko na wschód.37 Rozdział 39 Cała ludnoœć odprowadziła daleko dobre Mzimu i pożegnała je ze łzami, proszšc natarczywie, by raczyło przybyć kiedy jeszcze do M'Ruy i pamiętać o jego ludzie. Staœ przez chwilę wahał się, czy nie wskazać Murzynom wšwozu, gdzie pochował te towary i zapasy po Lindem, których z braku tragarzy nie mógł zabrać, ale pomyœlawszy, że posiadanie takich skarbów mogłoby wywołać między nimi zawiœci i niesnaski, zbudzić łakomstwo i zamšcić spokój ich życia, porzucił ten zamiar, a natomiast zastrzelił wielkiego bawołu i pozostawił im jego mięso na pożegnalnš ucztę. Widok tak wielkiej iloœci nyamy pocieszył ich też rzeczywiœcie. Przez następne trzy dni karawana szła znów krajem pustym. Dni były upalne, ale noce z powodu wysokiego położenia okolicy tak zimne, że Staœ kazał Mei przykrywać Nel dwoma kocami. Przebywali teraz częstowšwozy górskie, czasem jałowe i skaliste, a czasem pokryte tak zbitš roœlinnoœciš, żetrzeba się było przez nie z największym trudem przedzierać. Na brzegach tych wšwozów widywali wielkie małpy, a niekiedy lwy i pantery, które gnieŸdziły się w jaskiniach skalnych. Staœ zabił jednš z nich na proœbę Kalego, który przybrał się następnie w jej skórę, aby Murzyni mogli od razu poznać, że majš do czynienia z osobš krwi królewskiej. Za wšwozami na wysokiej równinie poczęłysię znów ukazywać wioski murzyńskie. Niektóre leżały blisko siebie, niektóre o dzień lub dwa drogi. Wszystkie były otoczone wysokim częstokołem dla ochronyod lwów i tak spowite w pnšcze, że nawet z bliska wyglšdały jak kępy dziewiczego lasu. Dopiero z dymów wznoszšcych się w poœrodku można było zmiarkować, że tam mieszkajš ludzie. Karawanę przyjmowano wszędzie mniej więcej tak jak we wsi M'Ruy, to jest z poczštku z trwogš i nieufnie, a następnie z podziwem, zdumieniem i czciš. Raz tylko zdarzyło się, że cała wioska na widok słonia, Saby, koni i białych ludzi uciekła do pobliskiego lasu, tak że nie było z kim rozmówić się. Jednakże ani jedna włócznia nie została przeciw podróżnikom wymierzona. Murzyni bowiem, póki mahometanizm nie wypełni ichdusz nienawiœciš do niewiernych i okrucieństwem, sš raczej bojaŸliwi i łagodni. Najczęœciej bywało więc tak, że Kali zjadał "kawałek" miejscowego króla, miejscowy król "kawałek" Kalego, przy czym stosunki układały się jak najprzyjaŸniej, a dobremu Mzimu składano wszędy dowody hołdu i bogobojnoœci pod postaciš kur, jaj i miodu, wydobywanego z klocków drzewa zawieszonych za pomocš sznurów palmowych na gałęziach wielkich drzew. "Pan wielki", władca słonia, piorunów i wężów ognistych, wzbudzał przeważnie strach, który jednak rychło zmieniał się we wdzięcznoœć, gdy przekonywano się, że hojnoœć jego dorównywa potędze. Tam, gdzie wioski byłybliższe, przybycie nadzwyczajnych podróżnych oznajmiała jedna drugiej za pomocš bicia w bębny, Murzyni bowiem potrafiš wszystko za pomocš bębnienia wypowiedzieć. Zdarzało się też, że cała ludnoœć wylegała na ich spotkanie, usposobiona z góry jak najprzyjaŸniej. W jednej wsi, liczšcej do tysišca głów, miejscowy władca, który był w jednej osobie czarownikiem i królem, zgodził się na pokazanie im "wielkiego fetysza", którego otaczała nadzwyczajna czeœć i bojaŸń, tak że do hebanowej, pokrytej skórš nosorożca kapliczki ludzie nie œmieli się zbliżać i ofiary składali w odległoœci pięćdziesięciu kroków. Król opowiadał o tymfetyszu, że spadł niedawno z księżyca, że był biały i że miał ogon. Staœ oznajmił, że to on właœnie wysłał go na rozkaz dobregoMzimu i mówišc tak nie rozminšł się bynajmniej z prawdš, gdyż pokazało się, że"wielki fetysz" był po prostu jednym z latawców puszczonych z Góry Lindego. Oboje z Nel ucieszyli się myœlš, że inne mogły przy odpowiednim wietrze zalecieć jeszcze dalej, i postanowili puszczać je z wyżyn w dalszym cišgu. Staœ zmajstrował ipuœcił jeden zaraz tego samego wieczoru, co ostatecznie przekonało Murzynów, że i dobre Mzimu, i biały pan przybyli na ziemiętakże z księżyca i że sš bóstwami, którym doœć pokornie służyć nie można. Ale więcej od tych oznak pokory i hołdu uradowała Stasia wiadomoœć, że Bassa-Narok leży o kilkanaœcie tylko dni drogi i że mieszkańcy tej wsi, w której obecnie się zatrzymali, otrzymujš czasem ztamtych stron sól w zamian za wino z palm dum. Król miejscowy słyszał nawet o Fumbie jako o władcy ludzi zwanych "Doko"- Kali potwierdził, że dalsi sšsiedzi tak nazywajš Wa-himów i Samburu. Mniej pocieszajšce były wieœci, że nad brzegami wielkiej wody wre wojna i że trzeba iœć do Bassa-Narok przez niezmiernie dzikie góry istrome wšwozy, pełne drapieżnych zwierzšt. Ale z drapieżnych zwierzšt Staœ niewiele już sobie robił, a góry, choćby najdziksze, wolał od niskich równin, na których czyha na podróżników febra. Z dobrš więc otuchš wyruszyli w dalszš drogę. Za owš ludnš wsiš spotkali już tylko jednš osadę, bardzo lichš i zawieszonš jak gniazdo na skraju urwiska. Potem zaczęło się podgórze, poprzecinane z rzadka głębokimi rozpadlinami. Na wschodzie wznosił się mroczny łańcuch szczytów, który z dala wydawał się prawie zupełnie czarny. Była to nieznana kraina, do której właœnie szli nie wiedzšc, co ich tam może spotkać, zanim dojdš do dzierżaw Fumby. Na halach, które przechodzili, nie brakło drzew, ale z wyjštkiem sterczšcych samotnie smokowców i akacyj stały one kępami, tworzšc jakby mace gaje. Podróżnicy zatrzymywali się wœród tych kęp dla posiłku i wywczasu oraz dla obfitego cienia. Wœród drzew roiło się ptactwo. Rozmaite gatunki gołębi, wielkie dzioborożce, które Staœ nazywał tukanami, kraski, szpaki, synogarlice i niezliczone, przeœliczne "bengalis" kręciły się w gšszczu liœci lub chwycił za sznur ęœliwiony°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż¸Pc'šŃĹc'ş–’ c'ť(+_'ź‡/€c(€˝>_ (przelatywały z jednej kępy na drugš, pojedynczo lub stadami, mienišc się jak tęcza. Niektóre drzewa wydawały się z daleka okryte różnokolorowym kwieciem. Nel zachwycała się szczególnie widokiem rajskich muchołówek38 i czarnych, podszytych pšsowo, sporych ptaków,39 które odzywały się głosem pastuszej fujarki. Cudne żołny40 z wierzchu różowe, a pod spodem jasne niebieskie, uwijały się w blasku słonecznym, chwytajšc w lot pszczoły i koniki polne. Na wierzchołkach drzew rozlegały się wrzaski zielonych papug, a czasem dochodził głos jakby srebrnych dzwonków, którym witały się wzajem małe zielonoszare ptaszyny, ukrytepod liœciami adausonij. Przed wschodem i po zachodzie słońca przelatywały stada miejscowych wróbelków,41 tak niezliczone, że gdyby nie pisk i szum skrzydełek, można by je poczytać za chmury. Staœ przypuszczał, żeto te krasnodzióbki dzwoniš tak, rozpraszajšc się w dzieli po pojedynczych kępach. Lecz największym zdumieniem i zachwytem napełniały oboje dzieci inne, latajšce w małych stadkach ptaki, które dawały prawdziwe koncerty. Każde stadko składałosię z pięciu lub szeœciu samic i jednego, połyskujšcego metalicznymi piórami samca.42 Siadały one szczególnie na pojedynczych akacjach w ten sposób, że onumieszczał się na wierzchołku drzewa, oneponiżej - i po pierwszych tonach, które wydawały się jakby strojeniem gardziołek,on rozpoczynał œpiew, a one słuchały w milczeniu. Dopiero gdy skończył, powtarzały jednogłoœnym chórem ostatniš zwrotkę jego œpiewu. Po małej przerwie onznów zaczynał i kończył, one znów powtarzały, po czym całe stadko przelatywało falistym, lekkim lotem na następnš, najbliższš akację i koncert złożony z solisty i chóru rozbrzmiewał w południowej ciszy powtórnie. Dzieci nie mogły się tego doœć nasłuchać. Nel pochwyciła przewodniš nutę koncertu i razem z chórem samiczek wyœpiewywała swym cienkim głosikiem ostatnie tony, brzmišce jak szybko powtarzane dŸwięki: tui, tui, tui, tui, twiling-ting! ting!" Pewnego razu dzieci idšc od drzewa do drzewa za skrzydlatymi muzykantami odeszły na kilometr od obozu, pozostawiwszy w nim troje Murzynów, Kinga i Sabę, którego Staœ, wybierajšc się za jednš drogš na polowanie, nie chciał wzišć z sobš, by szczekaniem nie płoszył mu zwierzyny. Gdy więc stadko przeleciało wreszcie z ostatniej akacji na drugš stronęszerokiego wšwozu, chłopiec zatrzymał sięi rzekł: - Teraz odprowadzę cię do Kinga, a potem obaczę, czy w wysokiej dżungli nie ma antylop albo zebr, bo Kali mówi, że wędzonego mięsa nie starczy więcej niż na dwa dni. - Przecież już jestem duża - odpowiedziała Nel, której zawsze chodziło bardzo o to, by pokazać, że nie jest małym dzieckiem - więc wrócę sama. Obóz stšd widać doskonale i dym także. - Boję się, że zabłšdzisz. - Nie zabłšdzę. W wysokiej dżungli może bym i zabłšdziła, ale tu, patrz, jaka trawaniska. - Jeszcze cię co napadnie. - Sam mówiłeœ, że lwy i pantery w dzień nie polujš. Przy tym słyszysz, jak King tršbi z tęsknoty za nami. Jaki tam lew odważyłby się polować tam, gdzie dochodzi głos Kinga? I poczęła się napierać. - Mój Stasiu, pójdę sama jak kto dorosły. Staœ wahał się przez chwilę, ale w końcu przystał. Obóz i dym było rzeczywiœcie widać. King, który tęsknił za Nel, tršbił cochwila. W niskiej trawie nie groziło zabłšdzenie, a co do lwów, panter i hien, nite mogło być po prostu o nich mowy, gdyż zwierzęta te szukajš łupu tylko w nocy. Chłopiec wiedział zresztš, że niczym nie zrobi dziewczynce takiej przyjemnoœci, jak gdy pokaże, że nie uważa jej za małe dziecko. - Dobrze więc - rzekł - idŸ sama, ale idŸ prosto i nie marudŸ po drodze. - A czy mogę tylko narwać tych kwiatów? - zapytała ukazujšc na krzak kusso,43 okryty niezmiernš iloœciš różowego kwiecia.- Możesz. To rzekłszy zawrócił jš, pokazał jej raz jeszcze dla, pewnoœci kępę drzew, z którejwychodził dym obozowy i w której rozlegało się tršbienie Kinga, po czym nurknšł w wysokš dżunglę obrastajšcš brzeg wšwozu... Lecz nie uszedł jeszcze stu kroków, a już ogarnšł go niepokój. "To przecie głupio z mojej strony - pomyœlał - żem pozwolił Nelchodzić samej po Afryce, głupio! głupio! Totakie dziecko! Nie powinienem jej ani na krok odstępować, chyba że jest przy niej King. Kto wie, co się może trafić! Kto wie, czy pod tym różowym krzakiem nie siedzi jaki wšż, wielkie małpy mogš się tu wychylić z wšwozu i porwać mi jš albo pokšsać. Brońże Boże! - Zrobiłem okropne głupstwo!" I niepokój jego przeszedł w gniew na samego siebie, a zarazem w okropny lęk. Nie namyœlajšc się dłużej, zawrócił, jakbytknięty nagłym złym przeczuciem. Idšc spiesznie, z tš niesłychanš wprawš, jakiej już nabrał wskutek codziennych polowań, trzymał gotowš do strzału strzelbę i posuwał się wœród kolczastych mimoz bez żadnego szelestu, zupełnie jak pantera, gdynocš skrada się do stada antylop. Po chwili wysunšł głowę z wysokich zaroœli, spojrzał - i skamieniał. Nel stała pod krzem kusso z wycišgniętymiprzed siebie ršczkami; różowe kwiaty, które upuœciła z przerażenia, leżały u jej nóg, a w odległoœci dwudziestu kilku kroków wielki płowoszary zwierz pełznšc ku niej wœród niskiej trawy. Staœ widział wyraŸnie jego zielone oczy wpatrzone w białš jak kreda twarz dziewczynki, jego zwężonš z przypłaszczonymi uszyma głowę, jego podniesione w górę z powodu przyczajonej ipełzajšcej postawy łopatki, jego długie ciało i jeszcze dłuższy ogon, którego koniec poruszał się lekkim kocim ruchem. Chwila jeszcze - jeden skok, i byłoby po Nel. Na ten widok zahartowany i przywykły do niebezpieczeństw chłopak w mgnieniu oka zrozumiał, że jeœli nie odzyska zimnej krwi, jeœli nie zdobędzie się na spokój, przytomnoœć, jeœli Ÿle strzeli i tylko zrani napastnika, choćby nawet ciężko, to dziewczynka musi zginšć. Lecz umiał już dotego stopnia nad sobš zapanować, że pod wpływem tych myœli ręce jego i nogi stały się nagle spokojne jak stalowe sprężyny. Jednym rzutem oka dojrzał ciemnš cętkę wpobliżu ucha zwierzęcia - jednym lekkim ruchem skierował ku niej lufy strzelby i wypalił. Huk wystrzału, krzyk Nel i krótki chrapliwy ryk ozwały się w tej samej chwili. Staœ skoczył ku Nel i zastawiwszy jš własnym ciałem zmierzył znów do napastnika. Lecz drugi strzał okazał się całkiem zbyteczny, albowiem straszliwy kot rozpłaszczył się i leżał jak łachman, nosem przy ziemi, z pazurami wbitymi w trawę, prawie bez drgawek. Pękajšca kula odwaliła mu cały tył głowy wraz z kręgami karku. Nad oczyma bieliły mu się krwawe, poszarpane zwoje mózgu. A mały myœliwiec i Nel stali przez jakiœ czas spoglšdajšc to na zabite zwierzę, to na siebie i nie mogšc ani słowa przemówić. Lecz potem stała się rzec, dziwna. Oto ten sam Staœ, który przed chwilš byłby zdumiał swš zimnš krwiš i spokojem najwytrawniejszych strzelców całego œwiata, pobladł nagle, nogi zaczęły mu się trzšœć, z oczu puœciły mu się łzy, a następnie chwycił głowę w dłonie i zaczšł powtarzać: - O, Nel, Nel! gdybym ja nie był wrócił!... I opanowało go takie przerażenie, taka jakaœ spóŸniona rozpacz, że każda żyłka drgała w nim, jak gdyby dostał febry. Po niesłychanym napięciu woli i wszystkich sil duszy i ciała przyszła nań chwila słaboœci i folgi. W oczach stanšł mu obraz strasznego zwierza spoczywajšcego z zakrwawionš mordš w jakiejœ ciemnej jaskini i szarpišcego ciało Nel. A przecież tak być mogło i tak by się stało, gdyby nie był powrócił! Jedna minuta, jedna sekunda więcej - i byłoby za póŸno. Tej myœli nie mógł po prostu przenieœć. Skończyło się wreszcie na tym, że Nel, ochłonšwszy z przerażenia, musiała go pocieszać. Małe, poczciwe stworzenie zarzuciło mu obie ršczki na szyję i płaczšctakże, poczęło na niego wołać tak głoœno, jakby go chciało ze snu rozbudzić: - Stasiu! Stasiu! mnie nic! Patrz, że mi nic. Stasiu! Stasiu! Lecz on przyszedł do siebie i uspokoił się po długim dopiero czasie. Zaraz potem nadszedł Kali, który usłyszawszy strzał niedaleko od obozu i wiedzšc, że bwana kubwa nie strzela nigdy na próżno, przyprowadził z sobš konia dla zabrania zwierzyny. Młody Murzyn spojrzawszy na zabite zwierzę cofnšł się nagle i twarz stała mu się od razu popielata: - Wobo! - zakrzyknšł. Dzieci zbliżyły się dopiero teraz do sztywniejšcego już trupa. Staœ bowiem nie miał dotychczas dokładnego pojęcia, jaki właœciwie drapieżnik padł od jego strzału. Chłopcu wydawało się na pierwszy rzut oka, że jest to wyjštkowo wielki serwal,44 jednakże po bliższym przypatrzeniu się poznał, że tak nie jest, albowiem zabity zwierz przechodził rozmiarami nawet lamparta. Płowa jego skóra była usianš cętkami barwy kasztanowatej, ale głowę miał od lamparta węższš, co czyniło go podobnym nieco do wilka, nogi wyższe, łapyszersze i olbrzymie oczy. Jedno z nich kula wysadziła zupełnie na wierzch, drugie patrzyło jeszcze na dzieci, bezdenne, nieruchome i straszne. Staœ doszedł do przekonania, że to jakiœ gatunek pantery, októrym zoologia tak samo nic nie wiedziała jak geografia o jeziorze Bassa-Narok. Kali patrzył wcišż z niezmiernym przestrachem na rozcišgnięte zwierzę powtarzajšc cichym głosem, jakby się bał je przebudzić: - Wobo!... Pan wielki zabić wobo. Lecz Staœ zwrócił się do dziewczynki, położył jej dłoń na główce, jakby chcšc się ostatecznie upewnić, że wobo jej nie porwał, po czym rzekł: - Widzisz, Nel, widzisz, że choćbyœ była całkiem duża, to po dżungli nie możesz sama chodzić. - Prawda, Stasiu - odpowiedziała ze skruszonš minkš Nel. - Ale z tobš albo z Kingiem mogę? - Mów, jak to było? Czyœ słyszała, jak sięzbliżał? - Nie... Tylko z kwiatów wyleciała wielka złota mucha, więc odwróciłam się za niš i zobaczyłam go jak wyłaził z wšwozu. - I co? - I stanšł, i zaczšł na mnie patrzeć. - Długo patrzył? - Długo, Stasiu. Dopiero jak upuœciłam kwiaty, i zasłoniłam się od niego rękoma, zaczšł się ku mnie czołgać... Stasiowi przyszło do głowy, że gdyby Nel była Murzynkš, zostałaby natychmiast porwana, i że ocalenie zawdzięcza także i zdziwieniu zwierzęcia, które ujrzawszy po raz pierwszy nie znanš sobie istotę nie było na razie pewne, co ma uczynić. I mróz przeszedł znów przez koœci chłopca. - Bogu dzięki! Bogu dzięki, żem wrócił!... Po czym pytał dalej: - Coœ sobie w tej chwili myœlała? - Chciałam na ciebie zawołać i... nie mogłam... ale... - Ale co? - Ale myœlałam, że ty mnie obronisz... Samanie wiem... To powiedziawszy zarzuciła mu znów ramionka na szyję, a on poczšł głaskać jejczuprynkę. - Nie boisz się już? - Nie. - Moje małe Mzimu! moje Mzimu! - widzisz,co to jest Afryka! - Tak, ale ty zabijesz każde szkaradne zwierzę. - Zabiję. Oboje znów zaczęli się przyglšdać drapieżnikowi. Staœ chcšc zachować na pamištkę jego skórę, kazał jš Kalemu œcišgnšć, ale ów z obawy, by drugi wobo nie wylazł do niego z wšwozu, prosił, by go nie zostawiali samego, a na pytanie, czy rzeczywiœcie boi się więcej wobo niż lwa, rzekł: - Lew ryczeć w nocy i nie przeskoczyć przez częstokół, a wobo przeskoczyć w biały dzień i zabić dużo Murzynów w œrodku wsi, a potem porwać jednego i zjeœć. Od wobo włócznia nie obroni ani łuk,tylko czary, bo wobo zabić nie można. - Głupstwo - rzeki Staœ. - Przypatrzże się temu, czy nie dobrze zabity? - Biały pan zabić wobo, czarny człowiek nie zabić! - odpowiedział Kali. Skończyło się na tym, że olbrzymiego kota przywišzano sznurem do konia - i koń zawlókł go do obozu. Stasiowi jednak nie udało się zachować jego skóry, a to z przyczyny Kinga, który domyœliwszy się widocznie, że wobo chciał porwać jego panienkę, wpadł w taki szał gniewu, że nawet rozkazy Stasia nie zdołały go pohamować. Porwawszy tršbš zabite zwierzę wyrzucił je dwukrotnie w górę, poczym zaczšł bić nim o drzewo, a w końcu potratował je nogami i zmienił w rodzaj bezkształtnej masy przypominajšcej marmeladę. Staœ zdołał ocalić tylko szczęki, które z resztkami łba położył na drodze kolumny mrówek, te zaœ w cišgu godziny oczyœciły koœci tak znakomicie, że nie zostało na żadnej ani atomu mięsa lub krwi. Rozdział 40 W cztery dni póŸniej Staœ zatrzymał się na dłuższy wypoczynek na wzgórzu podobnym nieco do Góry Lindego, ale mniejszym i ciaœniejszym. Tego samego wieczora Saba zagryzł po ciężkiej walce wielkiego samca pawiana, którego napadł w chwili, gdy ów bawił się szczštkami latawca, drugiego z rzędu z tych, które dzieci puœciły przed wyruszeniem do oceanu. Staœ i Nel korzystajšc z postoju postanowili kleić cišgle coraz nowe, ale puszczać je tylko wówczas, gdy silny musson będzie dšł z zachodu na wschód. Staœ liczył na to, że jeœli choć jeden wpadnie w ręce europejskie lub arabskie, zwróci na siebie niezawodnie nadzwyczajnš uwagę i przyczyni się do wysłania umyœlnej na ich ratunek wyprawy. Dla tym większej pewnoœci obok napisów angielskich i francuskich dodawał i arabskie, co nie przychodziło mu z trudnoœciš, albowiem język arabski znał doskonale. Wkrótce po wyruszeniu z postoju Kali oœwiadczył, że w łańcuchu gór, które widzieli na wschodzie, poznaje niektóre szczyty otaczajšce wielkš czarnš wodę, czyli Bassa-Narok, wszelako nie zawsze był tego pewien, gdyż zależnie od tego, z którego miejsca patrzyli, góry przybierały kształty odmienne. Po przejœciu niewielkiej doliny zaroœniętej krzakami kusso i wyglšdajšcej jak jedno różowe jezioro trafili na chatę samotnych myœliwców. Byłow niej dwóch Murzynów, z tych jeden ukšszony przez nitkowca45 i chory. Ale obajbyli tak dzicy i głupi, a przy tym tak przerażeni przybyciem niespodzianych goœcii tak pewni, że zostanš zamordowani, że w pierwszych chwilach niepodobna było od nich niczego się dowiedzieć. Dopiero kilka płatów wędzonego mięsa rozwišzało język temu, który był nie tylko chory, ale i zgłodniały, gdyż towarzysz udzielał mu żywnoœci bardzo skšpo. Od niego więc dowiedzieli się, że o dzień drogi leżš luŸne wioski rzšdzone przez niezależnych wzajemod siebie królików, a następnie, za stromš górš, poczyna się ziemia Fumby, rozcišgajšca się na zachód i południe od wielkiej wody. Stasiowi, gdy to usłyszał, wielki ciężar spadł z serca, a do duszy wstšpiła nowa otucha. BšdŸ co bšdŸ, byli już niemal na progu krainy Wa-bimów. Jak dalej pójdzie podróż, oczywiœcie trudnobyło przewidzieć, wszelako chłopiec mógł się w każdym razie spodziewać, że nie będzie ona cięższa ani nawet dłuższa od tejokropnej drogi znad brzegów Nilu, którš jednak przebył dzięki swej wyjštkowej zaradnoœci i w czasie której uchronił od zguby Nel. Nie wštpił, że dzięki Kalemu Wa-himowie przyjmš ich jak najgoœcinniej i dadzš im wszelkš pomoc. Zresztš poznał już dobrze Murzynów, wiedział, jak należy z nimi postępować, i był prawie pewien, żenawet bez Kalego dałby sobie z nimi jakoœ rady. - Wiesz - mówił do Nel - że od Faszody odbyliœmy już więcej niż połowę drogi, a podczas tej, którš mamy jeszcze przed sobš, spotkamy może bardzo dzikich Murzynów, ale nie spotkamy już derwiszów.- Ja wolę Murzynów - odpowiedziała dziewczynka. - Tak, póki uchodzisz za bożka. Porwano mnie z Fajumu razem z panienkš, której było na imię Nel, a odwiozę jakieœ Mzimu. Powiem ojcu i panu Rawlisonowi, żeby cię nigdy nie nazywali inaczej. A jej oczy poczęły się zaraz rozjaœniać i œmiać. - Może zobaczymy tatusiów w Mombassie? - Może. Gdyby nie ta wojna nad brzegami Bassa-Narok, bylibyœmy tam prędzej. Potrzeba też było Fumbie w to się wdawać!To rzekłszy skinšł na Kalego: - Kali, czy chory Murzyn słyszał o wojnie?- Słyszał. Być wielka wojna, bardzo wielka:Fumby z Samburu. - Więc co będzie? Jakże przejedziemy przezkraj Samburu? - Samburu uciec przed panem wielkim, przed Kingiem i przed Kalim. - I przed tobš? - I przed Kalim, ponieważ Kali ma strzelbę, która grzmieć i zabijać. Staœ poczšł rozmyœlać nad udziałem, jaki mu wypadnie wzišć w zapasach między pokoleniem Wa-himów a Samburu, i postanowił pokierować sprawš w ten sposób, by wojna nie utrudniała podróży. Rozumiał, że przybycie ich będzie całkiem niespodziewanym wypadkiem, który od razuzapewni Fumbie przewagę. Należało tylko wyzyskać odpowiednio przewidywane ł za sznur ęœliwiony°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żžPrc(żÂc(ŔáŠ,(Ák$5c)€Â 3ą O)ĂQ?))zwycięstwo. W wioskach, o których mówił chory myœliwiec, zasięgnęli nowych wiadomoœci o wojnie. Były one coraz dokładniejsze, ale dla Fumby niepomyœlne. Mali podróżnicy dowiedzieli się, że prowadził on walkę odpornš i że Samburu, pod wodzš swego króla nazwiskiem Mamba, zajęli już znacznšprzestrzeń kraju Wa-himów i zdobyli mnóstwo krów. Opowiadano, że wojna wre głównie na południowym krańcu wielkiej wody, gdzie na wysokiej i szerokiej skale leży wielka boma46 Fumby. Wiadomoœci te mocno zmartwiły Kalego, który też prosił Stasia, by jak najprędzej przebyli owš górę dzielšcš ich od okolic objętych pożarem wojny, zaręczajšc, że potrafi znaleŸć drogę, którš przeprowadzi nie tylko konie, ale i Kinga. Był już w stronach, które znał dobrze, i teraz rozróżniał z wielkš pewnoœciš znajome od dzieciństwa szczyty. Jednakże przejœcie nie okazało się łatwe i gdyby nie pomoc ujętych darami mieszkańców ostatniej wioski, trzeba by było szukać dla Kinga innej drogi. Ci znali jednak jeszcze lepiej od Kalego wšwozy leżšce z tej strony góry i po dwóch dniach ucišżliwej podróży, w czasie której nocami dokuczały wielkie zimna, przeprowadzili na koniec szczęœliwie karawanę na przełęcz, az przełęczy na dolinę leżšcš już w kraju Wa-himów. Staœ zatrzymał się rano na postój w tej otoczonej zaroœlami i pustej dolinie. Kali zaœ, który prosił, by mu wolno było wyjechać konno na wywiady w kierunku ojcowskiej bomy, odległej o dzień drogi, wyruszył dalej jeszcze tej samej nocy. Staœ i Nel oczekiwali go przez całš dobę w największym niepokoju i już myœleli, że zginšł lub wpadł w ręce wrogów, gdy wreszcie zjawił się na wychudzonym i spienionym koniu, sam również zmęczony i tak przybity, że żal było na niego patrzeć. Upadł też natychmiast do nóg Stasia i poczšł go błagać o ratunek. - O, panie wielki! - mówił - Samburu zwyciężyć wojowników Fumby, zabić ich mnóstwo i rozpędzić tych, których nie zabić, a Fumbę oblegać w wielkiej bomie na górze Boko. Fumba i jego wojownicy nie mieć co jeœć w bomie i zginšć, jeœli pan wielki nie zabić Mamby i wszystkich Samburu razem Mambš. Tak błagajšc obejmował kolana Stasia, a ów zmarszczył brwi i zastanawiał się głęboko nad tym, co mu wypada uczynić, gdyż jak zawsze i wszędzie chodziło mu o Nel. - Gdzie sš - zapytał wreszcie - ci wojownicy Fumby, których rozpędzili Samburu? - Kali ich znalazł i oni tu nadejœć zaraz. - Ilu ich jest? Młody Murzyn poruszył kilkanaœcie razy palcami obu ršk i nóg, ale widocznie nie mógł dokładnie oznaczyć liczby, z tej prostej przyczyny, że nie umiał rachować więcej niż do dziesięciu i każda większa iloœć przedstawiała mu się tylko jako wengi, to jest mnóstwo. - Więc jeœli tu przyjdš, to stań na ich czelei idŸ ojcu na odsiecz - rzekł Staœ. - Oni się bać Samburu i z Kalim nie pójœć, ale z panem wielkim pójœć i zabić wengi, wengi Samburu. Staœ zamyœlił się znowu. - Nie - rzekł w końcu - ja nie mogę ani brać bibi do bitwy, ani zostawiać jej samej - i nie uczynię tego za nic w œwiecie. Na to Kali podniósł się i złożywszy ręce poczšł powtarzać raz po razie: - Luela! Luela! Luela! - Co to jest Luela? - Wielka boma dla kobiet Wa-hima i Samburuodpowiedział młody Murzyn. I jšł opowiadać nadzwyczajne rzeczy. Oto Fumba i Mamba prowadzili z sobš od dawnych lat cišgle wojny. Niszczono sobie wzajem plantacje i porywano bydło. Ale była na południowym brzegu jeziora miejscowoœć zwana Luela, do której w czasie nawet najzażartszych walk kobiety obu narodów schodziły się na targ z zupełnym bezpieczeństwem. Było to miejsce œwięte. Wojna toczyła się tylko z mężczyznami, żadne zaœ klęski ani zwycięstwa nie wpływały na los niewiast, które w Lueli, za glinianym ogrodzeniem otaczajšcym obszerne targowisko, znajdowały najzupełniej bezpieczny przytułek. Wiele chroniło się tam w czasie zamieszek z dziećmi i dobytkiem. Inne przychodziły z odległych nawet wiosek, znoszšc wędzone mięso, fasolę, proso, maniok i rozmaite inne zapasy. Wojownikom nie wolno było staczać bitew w takiej odległoœci od Lueli, z jakiej dochodziło pianie koguta. Nie wolno im było również przekraczać glinianego wału, którym rynekbył otoczony. Mogli tylko stawać przed wałem, a wówczas kobiety podawały im zapasy żywnoœci przywišzane do długich bambusów. Był to odwieczny zwyczaj i nigdy nie zdarzyło się, żeby którakolwiek strona go złamała. Zwycięzcom chodziło też zawsze o to, aby odcišć zwyciężonym drogę do Lueli i nie pozwolić zbliżyć im się do œwiętego miejsca na takš odległoœć, z jakiej dochodziło pianie koguta. - O panie wielki! - błagał Kali obejmujšc ponownie kolana Stasia - pan wielki odprowadzić bibi do Lueli, a sam wzišć Kinga, wzišć Kalego, wzišć strzelby, wzišć węże ogniste i pobić złych Samburu. Staœ uwierzył opowiadaniu młodego Murzyna, albowiem słyszał już poprzednio,że w wielu miejscowoœciach Afryki wojna nie obejmuje kobiet. Pamiętał, jak niegdyœ w Port-Saidzie pewien młody niemiecki misjonarz opowiadał, że w okolicach olbrzymiej góry Kilima-Ndżaro niezmiernie wojowniczy szczep Massai47 dochowuje œwięcie tego zwyczaju, na mocy którego kobiety walczšcych stron chodzš zupełnie swobodnie na wyznaczone targowisko i nie podlegajš nigdy napaœciom. Istnienie tego zwyczaju na brzegach Bassa-Narok ucieszyło Stasia mocno, albowiem mógł byćpewny, że Nel nie grozi żadne niebezpieczeństwo z powodu wojny. Zamierzył też wyruszyć z dziewczynkš niezwłocznie do Lueli, tym bardziej że przed zakończeniem wojny nie można było itak myœleć o dalszej podróży, do której potrzebna była pomoc nie tylko Wa-himów, ale i Samburów. Przywykły do szybkich postanowień, wiedział już, jak ma postšpić. Uwolnić Fumbę, pobić Samburów, ale nie pozwolić Wa-himom na zbyt krwawy odwet, a potem nakazać spokój i pogodzić walczšcych wydało mu się rzeczš koniecznš i nie tylko dla niego, ale i dla Murzynów - najkorzystniejszš. "Tak ma być i tak się stanie!" - rzekł do siebie w duchu, a tymczasem chcšc pocieszyć młodego Murzyna, którego mu było żal, oœwiadczył mu, że pomocy nie odmawia. - Jak daleko stšd do Lueli? - zapytał. - Pół dnia drogi. - Słuchaj więc: odwieziemy tam bibi natychmiast, po czym pojadę na Kingu i odpędzę Samburu od bomy twego ojca. Ty pojedziesz ze mnš i będziesz z nimi walczył. - Kali będzie ich zabijać ze strzelby! I przeszedłszy od razu z rozpaczy do radoœci poczšł skakać, œmiać się i dziękować Stasiowi z takim zapałem, jakby to było już po zwycięstwie. Lecz dalsze wybuchy wdzięcznoœci i wesela przerwało mu przybycie tych wojowników, których zebrał w czasie swej wyprawy na zwiady iktórym kazał stanšć przed obliczem białego pana. Było ich około trzystu, zbrojnych w tarcze ze skóry hipopotama, wdziryty, łuki i noże. Głowy mieli przybrane w pióra, w grzywy pawianów i w paprocie. Na widok słonia w służbie człowieka, na widok białych twarzy, Saby i koni ogarnšł ich taki lęk i takież samo zdumienie jak i Murzynów w tych wioskach, przez które karawana przechodziła poprzednio. Ale Kali uprzedził ich z góry, iż ujrzš dobre Mzimu i potężnego pana, "który zabija lwy, który zabił wobo, którego boi się słoń, który łamie skały, puszcza węże ogniste" itd. - więc zamiast uciekać, stali długim szeregiem w milczeniu pełnym podziwu, połyskujšc tylko białkami oczu, niepewni, czy majš klęknšć, czy padać na twarz, ale zarazem pełni wiary, że jeœli te nadzwyczajne istoty im pomogš, to wnet skończš się zwycięstwa Samburu. Staœ przejechał wzdłuż szeregu na słoniu, zupełnie jak wódz, który czyni przeglšd wojska, po czym kazał Kalemu powtórzyć im swš obietnicę, że wyswobodzi Fumbę, i dał rozkaz wyruszenia do Lueli. Kali pojechał z kilku wojownikami naprzód, aby zapowiedzieć zebranym niewiastom obu szczepów, że będš miały niewypowiedziane i niebywałe szczęœcie zobaczyć dobre Mzimu, które przyjedzie na słoniu. Rzecz była tak nadzwyczajna, że nawet kobiety, które jako Wa-himki poznały w Kalim zaginionego następcę tronu, sšdziły, że młody syn króla żartuje sobie z nich, i dziwiły się, że mu się chce żartować w czasach dla całego szczepu i dla Fumby takciężkich. Gdy jednakże po upływie kilku godzin ujrzały olbrzymiego słonia zbliżajšcego się do wałów, a na nim biały palankin, wpadły w szał radoœci i przyjęłydobre Mzimu takimi okrzykami i takim wyciem, że Staœ w pierwszej chwili poczytał owe głosy za wybuch nienawiœci, a to tym bardziej, że niesłychana brzydota tych Murzynek czyniła je podobnymi do czarownic. Ale były to objawy nadzwyczajnej czci. Gdynamiot Nel ustawiono w rogu targowiska, pod cieniem dwóch gęstych drzew, Wa-himkiwraz z Samburkami ubrały go w girlandy i wieńce z kwiatów, po czym naznosiły tyle zapasów żywnoœci, że wystarczyłoby ich na miesišc nie tylko dla samego bóstwa, aleidla jego œwity. Zachwycone niewiasty biły pokłony nawet Mei, która, przybrana w różowy perkal i w kilka sznurów niebieskichpaciorków, wydała im się także, jako służka Mzimu, istotš daleko od zwykłych Murzynek wyższš. Nasibu, ze względu na jego wiek dziecinny, został wpuszczony za wał i skorzystał natychmiast z ofiar przynoszonych dla Nel tak sumiennie, iż już po godzinie brzuszek jego przypominał wojenny bęben afrykański. Rozdział 41 Lecz Staœ po krótkim wypoczynku pod wałami Lueli ruszył z Kalim na czele trzystu wojowników jeszcze przed zachodem słońca ku bomie Fumby, chciał bowiem uderzyć na Samburu w nocy, liczšc na to, że w ciemnoœciach "węże ogniste" większe sprawiš wrażenie. Droga od Lueli do góry Boko, na której bronił się Fumba, wynosiła liczšc z odpoczynkami dziewięć godzin, tak że pod fortecš stanęli dopiero koło trzeciej po północy. Staœ zatrzymał wojowników i nakazawszy im do czasu jak najgłębsze milczenie poczšł rozpatrywać się w położeniu. Szczyt góry, na którym przytaili się obrońcy, był ciemny, natomiast Samburowie palili mnóstwo ogni. Blask ich rozœwiecał spadziste œciany skałyi olbrzymie drzewa rosnšce u jej stóp. Z daleka już dochodził głuchy głos bębnów oraz krzyki i œpiewy wojowników, którzy widocznie nie żałowali sobie pombe48 chcšcuczcić bliskie, ostateczne już zwycięstwo. Staœ posunšł się na czele swojego oddziałujeszcze dalej, tak że w końcu nie więcej niż sto kroków dzieliło go od ostatnich ogni.Straży obozowych nie było ani œladu, a noc bezksiężycowa nie pozwoliła dzikim dojrzećKinga, którego zasłaniały przy tym zaroœla.Siedzšcy na jego karku Staœ wydał po cichuostatnie rozkazy, po których dał znak Kalemu, by podpalił jednš z przygotowanychrac. Czerwona wstęga wyleciała, syczšc, wysoko pod ciemne niebo, po czym z hukiemrozsypała się w bukiet czerwonych, błękitnych i złotych gwiazd. Wszystkie głosy umilkły i nastała chwila głuchej ciszy. W kilka sekund póŸniej wyleciały jakby z piekielnym chichotem jeszcze dwa ogniste węże, ale tym razem skierowane poziomo, wprost na obóz Samburów, a jednoczeœnie rozległ się ryk Kinga i wrzasktrzystu Wa-himów, którzy uzbrojeni w asagaje,49 maczugi i noże, rzucili się w niepohamowanym pędzie naprzód. Rozpoczęła się bitwa, tym straszniejsza, że odbywała się w ciemnoœciach, gdyż natychmiast rozdeptano w zamieszaniu wszystkie ogniska. Ale zaraz z poczštku na widok węży ognistych ogarnęła Samburów œlepa trwoga. To, co się stało, przechodziło zupełnie ich rozum. Wiedzieli tylko, że napadły na nich jakieœ straszne istoty i że grozi im zguba okropna i nieuchronna. Większa częœć ich pierzchała, zanim dosięgły ich włócznie i maczugi Wa-himów. Stu kilkudziesięciu wojowników, których zdołał zebrać koło siebie Mamba, dawało zacięty opór; gdy jednak przy błyskawicach wystrzałów ujrzeli olbrzymiezwierzę, a na nim biało przybranego człowieka i gdy o uszy ich obił się huk broni, z której raz po raz strzelał Kali, upadły i w nich serca. Fumba na górze ujrzawszy pierwszš racę, która pękła na wysokoœciach, padł także ze strachu na ziemię i leżał jak nieżywy przez kilka minut. Ale ochłonšwszy zrozumiał z rozpaczliwego wycia wojowników jednš rzecz, a mianowicie: że jakieœ duchy wytracajš na dole Samburów. Wówczas błysnęła mu w głowie myœl, że gdyby nie przyszedł tym duchom w pomoc, to gniew ich mógłby się zwrócić i przeciw niemu; ponieważ zaœ zatrata Samburów była dla niego zbawieniem, więc zebrawszy wszystkich swych wojowników wysunšł siębocznym, ukrytym wyjœciem z bomy i przecišł drogę większej częœci uciekajšcych. Bitwa zmieniła się teraz w rzeŸ. Bębny Samburów przestały huczeć. Wpomroce, którš rozdzierały tylko czerwonebłyskawice wyrzucane przez strzelbę Kalego, rozlegało się wycie mordowanych, głuche uderzenia maczug o tarcze i jęki rannych. Litoœci nikt nie prosił, albowiem Murzyni jej nie znajš. Kali z obawy, by w ciemnoœciach i zamieszaniu nie razić własnych ludzi, przestał wreszcie strzelaći chwyciwszy miecz Gebhra rzucił się z nimw œrodek nieprzyjaciół. Samburowie mogli teraz uciekać z gór ku swoim granicom tylko jednym szerokim wšwozem, ale ponieważ wšwóz ten zamknšł ze swoimi wojownikami Fumba, przeto z całego zastępu ocaleli ci tylko, którzy rzuciwszy się na ziemię pozwalali się brać żywcem, chociaż wiedzieli, że czeka ich okrutna niewola lub nawet doraŸna œmierć z ręki zwycięzców. Mamba bronił się bohatersko, dopóki uderzenie maczugi nie strzaskało muczaszki. Syn jego, młody Faru, wpadł w ręce Fumby, a ten kazał go zwišzać jako przyszłš ofiarę dziękczynnš dla duchów, które przyszły mu z pomocš. Staœ nie pognał straszliwego Kinga do bitwy, pozwolił mu tylko ryczeć na tym większy postrach nieprzyjaciół. Sam nie wypalił też ani razu ze swego sztucera do Samburów, albowiem po pierwsze, obiecał małej Nel opuszczajšc Luelę, że nikogo nie zabije, a po wtóre - nie miał istotnie ochoty zabijać ludzi, którzy ani jemu, ani Nel nie uczynili nic złego. Doœć było, że zapewnił Wa-himom zwycięstwo i uwolnił oblężonego w wielkiej bomie Fumbę. Wkrótce też, gdy Kali nadbiegł z wieœciš o ostatecznym zwycięstwie, dał mu rozkaz, by zaprzestano bitwy, która wrzała jeszcze w zaroœlach i załamach skalnych i którš przedłużała zawziętoœć starego Fumby. Zanim jednak Kali zdołał jš uœmierzyć, uczynił się dzień. Słońce, jak zwykle pod zwrotnikami, wytoczyło się szybko zza górioblało jasnym œwiatłem pobojowisko, na którym leżało przeszło dwieœcie trupów Samburów pobodzonych włóczniami lub pogruchotanych przez maczugi. Po pewnym czasie, gdy bitwa wreszcie ustała i tylko radosne wycie Wa-himów mšciło ciszę porannš, zjawił się znów Kali, ale z twarzštak pognębionš i smutnš, że już z daleka można było poznać, że spotkało go jakieœ nieszczęœcie. Jakoż stanšwszy przed Stasiem poczšł się bić pięœciami po głowie i wołać żałoœnie: - O panie wielki - Fumba kufa! Fumba kufa (zabity)! - Zabity? - powtórzył Staœ. Kali opowiedział, co zaszło, i ze słów jegopokazało się, że przyczynš wydarzenia była tylko zawziętoœć Fumby, gdy bowiem bitwa już ustała, chciał jeszcze dobić dwóch Samburów i od jednego z nich otrzymał cios włóczniš. Wiadomoœć rozbiegła się w mgnieniu oka między wszystkimi Wa-himami i naokół Kalego uczyniło się zbiegowisko. W chwilę póŸniej szeœciu wojowników przyniosło na włóczniach starego króla, który nie był zabity, ale ciężko ranny i przed œmierciš chciał jeszcze zobaczyć potężnego, siedzšcego na słoniu pana, prawdziwego zwycięzcę Samburu. Jakoż niezmierny podziw walczył w jego oczach z mrokiem, którym przysłaniała je œmierć, a pobladłe i wycišgnięte przez pelele jego wargi szeptały cicho: - Yancig! yancig!... Lecz natychmiast potem głowa przechyliła mu się w tył, usta otwarły się szeroko - i skonał. Kali, który go kochał, rzucił się z płaczemna jego piersi. Wœród wojowników jedni poczęli bić się w głowy, drudzy okrzykiwaćKalego królem i "yancigować" na jego czeœć. Niektórzy popadali przed młodym władcš na twarze. Nie podniósł się ani jeden przeciwny głos, gdyż panowanie należało się Kalemu, nie tylko z prawa, jako najstarszemu synowi Fumby, ale i jakozwycięzcy. Tymczasem w chatach czarowników ozwałysię w bomie na szczycie góry dzikie ryki złego Mzimu, takie same, jakie Staœ słyszał w pierwszej wiosce murzyńskiej, y°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żÄP1c)Ł6`)ơ5c*€Çě*dc*ČP9Ĺ*É<>+€ale tym razem skierowane nie przeciw niemu, lecz domagajšce się œmierci jeńców za zabicie Fumby. Bębny poczęły warczeć. Wojownicy uformowali się w długi zastęp, po trzech ludzi w szeregu i rozpoczęli taniec wojenny naokół Stasia, Kalego i trupa Fumby. - Oa! oa! yah! yah! - powtarzały wszystkie głosy; głowy kiwały się jednostajnymi ruchami w prawo i w lewo, połyskiwały białka oczu, a ostrza dzid migotały w porannym słońcu. Kali podniósł się i zwróciwszy do Stasia rzekł: - Pan wielki przywieŸć do bomy bibi i zamieszkać w chacie Fumby. Kali być królemWa-himów, a pan wielki królem Kalego. Staœ skinšł głowš na znak zgody, ale pozostał jeszcze przez kilka godzin, ponieważ i jemu, i Kingowi należał się wypoczynek. Wyjechał dopiero pod wieczór. Przez czas jego nieobecnoœci ciała poległych Samburu zostały uprzštnięte i powrzucane w pobliskš głębokš przepaœć, nad którš zakotłowały się zaraz stada sępów; czarownicy poczynili przygotowania do pogrzebu Fumby, a Kali objšł władzę jako jedyny pan życia i œmierci wszystkich poddanych. - Czy wiesz, kto to jest Kali? - zapytał Staœdziewczynki w powrotnej drodze z Lueli. Nel spojrzała na niego ze zdziwieniem: - To twój boy.50 - Aha! boy! Kali - to teraz król wszystkich Wa-himów. Nel ucieszyła się tš wiadomoœciš ogromnie.Ta nagła zmiana, dzięki której dawny niewolnik okrutnego Gebhra, a potem pokorny sługa Stasia został królem, wydała jej się czymœ nadzwyczajnym i zarazem niesłychanie zabawnym. Jednakże uwaga Lindego, że Murzyni sš jakdzieci, które nie sš zdolne zapamiętać, co było wczoraj, nie okazała się w zastosowaniu do Kalego słuszna, gdyż jak tylko Staœ i Nel stanęli u podnóża góry Boko, młody monarcha wybiegł skwapliwie na ich spotkanie, powitał ich ze zwykłymi oznakami pokory i radoœci i powtórzył te słowa, które już wypowiedział poprzednio: - Kali być królem Wa-himów, a pan wielki królem Kalego. I otoczył oboje czciš niemal boskš, a szczególnie bił pokłony wobec całego ludu przed Nel, wiedział bowiem z doœwiadczenia nabytego podczas podróży, że pan wielki dba o małš bibi więcej niż o siebie samego. Wprowadziwszy ich uroczyœcie na szczyt dostołecznej bomy oddał im chatę Fumby podobnš do wielkiej, podzielonej na kilka komór szopy. Wa-himkom, które przyszły razem z nimi z Lueli i które nie mogły się doœć napatrzyć dobremu Mzimu, polecił poustawiać w pierwszej komorze dzieże z miodem i kwaœnym mlekiem, gdy zaœ dowiedział się, że znużona drogš bibi usnęła, nakazał wszystkim mieszkańcom jak najgłębszš ciszę, pod karš ucięcia języka. Lecz postanowił ich uczcić jeszcze uroczyœciej i w tym celu, gdy Staœ po krótkim wypoczynku wyszedł przed szopę, zbliżył się do niego i oddawszy mu pokłon rzekł: - Jutro Kali kazać pochować Fumbę i œcišć dla Fumby i dla Kalego tylu niewolników, ile obaj majš palców u ršk, ale dla bibi i dla pana wielkiego Kali kazać œcišć Faru, syna Mamby, i wengi, wengi innych Samburów, których połapali Wa-himowie. A Staœ zmarszczył brwi i poczšł patrzeć swymi stalowymi oczyma w oczy Kalego, poczym odpowiedział: - Zakazuję ci tego uczynić. - Panie - rzekł niepewnym głosem młody Murzyn - Wa-hima zawsze œcinać niewolników. Stary król umrzeć - œcinać; młody król nastać - œcinać. Gdyby Kali nie kazać ich œcinać, Wa-hima myœleliby, że Kalinie król. Staœ patrzył coraz surowiej. - Więc cóż? - spytał. - A ty czyœ się niczego nie nauczył na Górze Lindego i czy nie jesteœ chrzeœcijaninem? - Jestem, o panie wielki. - Więc słuchaj! Wa-hima majš czarne mózgi, ale twój mózg powinien być biały. Tyskoro zostałeœ ich królem, powinieneœ ich oœwiecić i nauczyć tego, czego nauczyłeœ się ode mnie i od bibi. Oni sš jak szakale i jak hieny - uczyń z nich ludzi. Powiedz im, że jeńców nie wolno œcinać, bo za krew bezbronnych karze Wielki Duch, do którego modlę się i ja, i bibi. Biali nie mordujš niewolników, a ty chcesz być gorszy dla nich, niż był dla ciebie Gebhr - ty, chrzeœcijanin! WstydŸ się, Kali, zmień stare, obrzydłe zwyczaje Wa-himów na dobre, a za to pobłogosławi cię Bóg, i bibi nie powie, że Kali jest dziki, głupi i zły Murzyn. Okropne ryki w chatach czarowników zgłuszyły jego słowa. Staœ machnšł rękš imówił dalej: - Słyszę! to wasze "złe Mzimu" chce krwi igłów jeńców. Ale ty przecie wiesz, co to znaczy - i ciebie ono nie przestraszy. Więc ci powiem tak: weŸ bambus, idŸ do każdej zchat i bij w skórę czarowników dopóty, dopóki nie zacznš ryczeć głoœniej niż ich bębny. A bębny powyrzucaj na œrodek bomy,ażeby wszyscy Wa-himowie obaczyli i zrozumieli, jak ich te łotry oszukujš. Powiedz zarazem twoim głupim Wa-himom to, co sam głosiłeœ ludziom M'Ruy, że tam,gdzie przebywa dobre Mzimu, krew ludzka nie może być przelana. Młodemu królowi trafiły widocznie do przekonania słowa Stasia, gdyż spojrzał naniego nieco œmielej i rzekł: - Kali wybić, ach, wybić czarowników! wyrzucić bębny i powiedzieć Wa-himom, że tam, gdzie jest dobre Mzimu, nie wolno nikogo zabić. Ale co Kali ma uczynić z Faru iSamburami, którzy zabili Fumbę? Staœ, który ułożył już sobie wszystko w głowie i który czekał tylko na to pytanie, odpowiedział natychmiast: - Twój ojciec zginšł i jego ojciec zginšł, więc głowa za głowę. Zawrzesz z młodym Faru przymierze krwi, po czym Wa-hima i Samburu będš żyli w zgodzie, będš spokojnie uprawiali maniok i polowali. Ty opowiesz Faru o Wielkim Duchu, który jest ojcem wszystkich białych i czarnych ludzi, a Faru będzie cię kochał jak brata. - Kali mieć teraz biały mózg! - odpowiedziałmłody Murzyn. I na tym skończyła się rozmowa. W chwilę póŸniej rozległy się znów dzikie ryki, ale już nie złego Mzimu, tylko obu czarowników, których Kali bił w skórę, ile wlazło. Wojownicy, którzy na dole otaczali wcišż Kinga zwartym pierœcieniem, przylecieli co duchu na górę, aby zobaczyć,co się dzieje, i przekonali się niebawem i własnymi oczyma, i z wyznań czarowników, że złe Mzimu, przed którym drżeli dotychczas, to tylko wydršżony pień obcišgnięty małpiš skórš. A młody Faru, gdy oznajmiono mu, że nie tylko nie zgruchocš mu głowy na czeœć dobrego Mzimu i "wielkiego pana", ale że Kali ma zjeœć "kawałek" jego, a on "kawałek" Kalego, nie chciał uszom wierzyć, a następnie dowiedziawszy się, komu zawdzięcza życie, położył się twarzšdo ziemi przed wejœciem do chaty Fumby i leżał dopóty, dopóki Nel nie wyszła do niego i nie kazała mu powstać. Wówczas objšł swymi czarnymi dłońmi jej małš nóżkę i postawił jš na swej głowie na znak, że przez całe życie chce zostać jej niewolnikiem. Wa-himowie bardzo się dziwili rozkazom młodego króla, ale obecnoœć nieznanych goœci, których poczytywali za najpotężniejszych w œwiecie czarowników, sprawiła, że nikt nie œmiał się sprzeciwiać.Starzy nie byli jednak radzi nowym zwyczajom, a dwaj czarownicy zrozumiawszy, że dobre czasy skończyły się dla nich raz na zawsze, poprzysięgli w duszy okropnš zemstę królowi i przybyszom. Ale tymczasem pochowano uroczyœcie Fumbę u stóp skały pod bomš. Kali zatknšł na jego grobie krzyż z bambusów, Murzyni zaœ postawili kilka naczyń z pombe i z wędzonym mięsem, "aby nie dokuczał i nie straszył po nocy". Ciało Mamby po zawarciu braterstwa krwi między Kalim a Faru oddano Samburom. Rozdział 42 - Nel, potrafisz wyliczyć nasze podróże od Fajumu? - pytał Staœ. - Potrafię. To mówišc dziewczynka podniosła w górę brwi i zaczęła rachować na paluszkach. - Zaraz. Od Fajumu do Chartumu - to jedna; od Chartumu do Faszody - to druga; od Faszody do tego wšwozu, w którym znaleŸliœmy Kinga - to trzecia; a od Góry Lindego do jeziora - to czwarta. - Tak. Chyba nie ma na œwiecie drugiej muchy, która by przeleciała taki kawał Afryki. - Ładnie by ta mucha wyglšdała bez ciebie! A on poczšł się œmiać: - Mucha na słoniu! Mucha na słoniu! - Ale nie tse-tse? prawda, Stasiu? nie tse-tse? - Nie - odpowiedział - taka sobie dosyć miła mucha! Nel, rada z pochwały, otarła mu nosek o ramię, po czym spytała: - A kiedy pojedziemy w pištš podróż? - Jak ty wypoczniesz, a ja nauczę trochę strzelać tych ludzi, których obiecał dać nam Kali. - I długo będziemy jechali? - Oj! długo, Nel, długo! Kto wie, czy to nie będzie najdłuższa droga. - Ale ty sobie poradzisz jak zawsze! - Muszę. Jakoż Staœ radził sobie, jak mógł, ale ta pišta podróż wymagała wielu przygotowań. Mieli zapuœcić się znów w nieznane krainy, w których groziły rozliczne niebezpieczeństwa, więc chłopiec pragnšł ubezpieczyć się przeciw nim lepiej, niż zdołał to uczynić poprzednio. W tym celu ćwiczył w strzelaniu z remingtonów czterdziestu młodych Wa-himów, którzy mieli stanowić głównš siłę zbrojnš i niejako gwardię Nel. Więcej strzelców nie mógł mieć, gdyż King przydŸwigał tylko dwadzieœcia pięć karabinów, a na koniach przyszło piętnaœcie. Resztę armii miało stanowić stu Wa-himów i stu Samburów zbrojnych we włócznie i łuki, których obiecał dostarczyć Faru, a których obecnoœć usuwała wszelkie trudnoœci podróży przez obszernš i bardzo dzikš krainę zamieszkałš przez szczepy Samburu.Staœ nie bez pewnej dumy myœlał, że uciekłszy w czasie podróży z Faszody tylkoz Nel i z dwojgiem Murzynów, bez żadnych œrodków, może przyjœć na brzeg oceanu naczele dwustu zbrojnych ludzi ze słoniem i końmi. Wyobrażał sobie, co na to powiedzš Anglicy, którzy tak wysoko ceniš zaradnoœć, ale przede wszystkim, co powiejego ojciec i pan Rawlison. Myœl o tym osładzała mu wszelkie trudy. Jednakże nie był wcale spokojny o własne iNel losy. Dobrze! przejdzie zapewne łatwo posiadłoœci Wa-himów i Samburów, lecz co potem? Na jakie trafi jeszcze szczepy, w jakie wejdzie okolice i ile mu pozostanie drogi? Wskazówki Lindego były zbyt ogólne.Stasia trapiło to mocno, że właœciwie nie wiedział, gdzie jest, gdyż ta częœć Afryki wyglšdała na mapach, z których się uczył geografii, zupełnie jak biała karta. Nie miał też żadnego pojęcia, co to jest to jezioro Bassa-Narok i jak jest wielkie. Był na południowym jego krańcu, przy którym szerokoœć rozlewu mogła wynosić kilkanaœcie kilometrów. Ale jak daleko jezioro cišgnęło się na północ, tego nie umieli mu powiedzieć ani Wa-himowie, ani Samburowie. Kali, który znał jako tako język ki-swahili, na wszystkie pytania odpowiadał tylko: "Bali! bali!", co znaczy: daleko! daleko! - ale to było wszystko, co Staœ zdołał z niego wydobyć. Ponieważ na północy góry zamykajšce widnokršg wydawały się doœć bliskie, więc przypuszczał, że jest to jakieœ niezbyt obszerne górskie jezioro, takie, jakich wiele znajduje się w Afryce. W kilka lat pokazało się, jak ogromnš popełnił omyłkę,51 na razie jednak nie tyle chodziłomu o dokładne poznanie obszaru Bassa-Narok, ile o to, czy nie wypływa z niego jaka rzeka, która następnie wpada dooceanu. Samburowie, poddani Faru, twierdzili, że na wschód od ich kraju leży jakaœ wielka pustynia bezwodna, której niktjeszcze nie, przebył. Staœ, który znał Murzynów z opowiadań podróżników, z przygód Lindego, a po częœci i z własnych doœwiadczeń, wiedział, że gdy rozpocznš się niebezpieczeństwa i trudy, wielu jego ludzi zemknie z powrotem do domu, a może nie pozostanie mu żaden. W takim razie znalazłby się wœród puszcz i pustyń tylko zNel, z Meš i małym Nasibu. Przede wszystkim jednak rozumiał, że brak wody rozproszyłby karawanę natychmiast, i dlatego dopytywał się tak usilnie o rzekę. Idšc z jej biegiem można by oczywiœcie uniknšć tych okropnoœci, na jakie podróżnicy narażeni sš w okolicach bezwodnych. Ale Samburowie nie umieli mu powiedzieć nicpewnego, sam zaœ nie mógł sobie pozwolić na dłuższš wycieczkę wzdłuż wschodniego wybrzeża jeziora, albowiem inne zajęcia zatrzymywały go w Boko. Wyliczył, że z latawców, puszczanych z Góry Lindego i po drodze z wiosek murzyńskich, prawdopodobnie żaden nie przeleciał przez łańcuch szczytów otaczajšcych Bassa-Narok. Z tego powodu należało robić i puszczać nowe, albowiem te dopiero wiatrmógł zanieœć przez płaskš pustynię daleko - może aż do oceanu. Owóż tej roboty musiał doglšdać osobiœcie: Nel bowiem umiała doskonale kleić latawce, a Kali nauczył się je puszczać - żadne z nich jednak nie było w stanie wypisać na nich tego wszystkiego, co wypisać należało. Staœ uważał, że jest to rzecz wielkiego znaczenia, której stanowczo nie wolno zaniedbywać. Więc te roboty zajęły mu tyle czasu, że karawana dopiero po trzech tygodniach była gotowa do drogi. Ale w wigilię tego dnia, w którym miano o œwicie wyruszyć, młody król Wa-himów stanšł przed Stasiemiskłoniwszy mu się głęboko, rzekł: - Kali pójœć z panem i z bibi aż do wody, poktórej pływajš wielkie pirogi białych ludzi. Stasia wzruszył ten dowód przywišzania, jednakże sšdził, że nie ma prawa zabierać z sobš chłopca w tak ogromnš podróż, z której powrót był dla niego bardzo niepewny. - Dlaczego chcesz iœć z nami? - zapytał. - Kali kochać pana wielkiego i bibi. Staœ położył mu dłoń na wełnistej głowie.- Wiem, Kali, ty jesteœ poczciwy i dobry chłopiec. Ale cóż się stanie z twoim królestwem i kto będzie rzšdził za ciebie Wa-himami? - M'Tana, brat matki Kalego. Staœ wiedział, że i między Murzynami toczšsię walki o władzę i że panowanie nęci ich tak samo jak białych, więc pomyœlał chwilęi rzekł: - Nie, Kali. Ja cię nie mogę zabrać. Ty musisz zostać z Wa-himami, aby uczynić z nich dobrych ludzi. - Kali do nich powrócić. - M'Tana ma wielu synów, więc co będzie, jeœli zechce sam być królem i zostawić królestwo swoim synom, a Wa-himów podmówi, żeby cię wypędzili? - M'Tana dobry. On tego nie zrobić. - Ale jeżeli zrobi? - To Kali pójœć znów nad wielkš wodę, do pana wielkiego i bibi. - Nas już tam nie będzie. - To Kali sišœć nad wodš i z żalu płakać. Tak mówišc założył ręce na głowę - po chwili zaœ wyszeptał: - Kali bardzo kochać pana wielkiego i bibi - bardzo. I dwie wielkie łzy zaœwieciły mu w oczach.Staœ zawahał się, jak ma postšpić. Było muKalego żal, jednakże nie zgodził się od razuna jego proœbę. Rozumiał, że - nie mówišc już o niebezpieczeństwach powrotu - jeœli M'Tana lub czarownicy zbuntujš Murzynów, wtedy chłopcu zagrozi nie tylko wypędzeniez kraju, ale i œmierć. - Lepiej będzie dla ciebie zostać - rzekł - bez porównania lepiej! Lecz w czasie gdy to mówił, weszła Nel, która przez cienkš matę przedzielajšcš komory słyszała doskonale całš rozmowę, i ujrzawszy teraz łzy w oczach Kalego poczęła je paluszkami œcierać z jego rzęs, a następnie zwróciła się do Stasia. - Kali pójdzie z nami - rzekła z wielkš stanowczoœciš. - Oho! - odpowiedział nieco urażony Staœ - to nie zależy od ciebie. - Kali pójdzie z nami - powtórzyła. - Albo nie pójdzie. Nagle tupnęła nóżkš. - Ja chcę! I sama rozpłakała się serdecznie. Staœ spojrzał na niš z największym zdziwieniem, jakby nie rozumiejšc, co się stało tak zawsze dobrej i łagodnej dziewczynce, lecz widzšc, że obie pišstki wsadziła w oczy, a w otwarte usta łowi jak ptaszek powietrze, poczšł wołać z wielkim poœpiechem: - Kali pójdzie z nami! pójdzie! pójdzie! Czegopłaczesz? Jaka nieznoœna! Pójdzie! A to mnie pozbadła! Pójdzie - słyszysz? I tak się stało. Staœ wstydził się aż do wieczora swej słaboœci dla "dobrego Mzimu", a dobre Mzimu postawiwszy na swoim było tak ciche, łagodne i posłuszne jak zawsze. Rozdział 43 Karawana ruszyła następnego dnia o œwicie.Młody Murzyn był wesół, mała despotka łagodna i posłuszna w dalszym cišgu, a Staœ pełen energii i nadziei. Szło z nimi stuSamburów i stu Wa-himów - czterdziestu z tych ostatnich zbrojnych w remingtony, z których jako tako umieli strzelać. Biały wódz, który ich w tym ćwiczył przez trzy tygodnie, wiedział wprawdzie, że w danym razie narobiš daleko więcej hałasu niż szkody, ale myœlał, że w spotkaniach z dzikimi hałas odgrywa nie mniejszš rolę od kul, i rad był ze swej gwardii. Wzięto wielkie zapasy manioku, placków wypieczonych z wielkich i tłustych białych mrówek wysuszonych starannie i zmielonych na mškę oraz moc wędzonego mięsa. Z karawanš ruszyło kilkanaœcie kobiet, które niosły rozmaite dobre rzeczy dla Nel i worki ze skór antylop na wodę. yszał w pierwszej wiosce murzyńskiej, y°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żĘP­c+ËýK X+ĚH÷c,€Í?*c,ÎP9',Staœ z wysokoœci grzbietu Kinga pilnował porzšdku, wydawał rozkazy - może nie tyledlatego, że były potrzebne, ile z tego powodu, że upajała go rola wodza - i z dumš spoglšdał na swojš małš armię. "Gdybym chciał - mówił sobie - to mógłbymtu zostać królem nad wszystkimi ludami Doko - tak jak Beniowski na Madagaskarze!"I przez głowę przeleciała mu myœl, czyby nie dobrze było wrócić tu kiedy, podbić wielki obszar kraju, ucywilizować Murzynów, założyć w tych stronach nowš Polskę albo nawet ruszyć kiedyœ na czele czarnych wyćwiczonych zastępów do starej. Ponieważ czuł jednak, że jest w tejmyœli coœ œmiesznego, i ponieważ wštpił, czy ojciec dałby mu pozwolenie na odegranie roli Aleksandra Macedońskiego w Afryce, przeto nie zwierzył się ze swymi planami Nel, która była jedynš zapewne w œwiecie osobš gotowš im przyklasnšć. A przy tym przed podbojem tych okolic Afryki należało się przede wszystkim z nich wydostać, więc zajšc się bliższymi sprawami. Karawana rozcišgnęła się długimsznurem. Staœ siedzšc na karku Kinga postanowił jechać na jej końcu, aby mieć wszystko i wszystkich przed oczyma. Owóż gdy ludzie przechodzili jeden za drugim koło niego, spostrzegł nie bez zdziwienia, że dwaj czarownicy, M'Kunje i M'Pua, ci sami, którzy dostali wnyki od Kalego, należš do karawany i z pakunkami na głowach ruszajš wraz z innymi w drogę.Więc zatrzymał ich i zapytał: - Kto wam kazał iœć? - Król - odpowiedzieli obaj kłaniajšc się pokornie. Ale pod pokrywkš pokory oczy ich połyskiwały tak dziko, a w twarzach odbijała się taka złoœć, że Staœ w pierwszej chwili chciał ich odpędzić i jeœli tego nie uczynił, to jedynie z tego powodu, by nie podkopywać powagi Kalego. Jednakże przywołał go natychmiast. - Czy to ty - zapytał - kazałeœ czarownikom iœć z nami? - Kali kazać, albowiem Kali jest mšdry. - Więc pytam jeszcze raz, dlaczego twoja mšdroœć nie pozostawiła ich w domu? - Bo gdyby M'Kunje i M'Pua zostać, wówczas obaj namawiać by Wa-himów, żebyWa-himowie zabić Kalego po powrocie, ale jeœli oni iœć z nami, Kali na nich patrzeć i pilnować. Staœ pomyœlał chwilę i rzekł: - Może masz słusznoœć, jednakże zwracaj na nich dzień i noc pilnš uwagę, gdyż Ÿle impatrzy z oczu. - Kali mieć bambus - odpowiedział młody Murzyn. Karawana ruszyła. Staœ w ostatniej chwili rozkazał, by zbrojna w remingtony gwardiazamykała pochód, gdyż byli to ludzie upatrzeni przez niego, wybrani i najpewniejsi. Podczas ćwiczeń z broniš, które trwały doœć długo, przywišzali się wpewnym stopniu do swego młodego wodza, a zarazem, jako najbliżsi jego dostojnej osoby, uważali się za coœ lepszego od innych. Obecnie mieli czuwać nad całš karawanš i chwytać tych, którym by przyszła chętka drapnšć. Było do przewidzenia, że gdy rozpocznš się trudy i niebezpieczeństwa, nie zbraknie także i zbiegów. Ale pierwszego dnia wszystko szło jak najlepiej. Murzyni z ciężarami na głowach, każdy zbrojny we włócznię i kilka pomniejszych dzirytów, czyli tak zwanych asagai, rozcišgnęli się długim wężem wœróddżungli. Przez czas jakiœ posuwali się południowym brzegiem jeziora po płaszczyŸnie, ale ponieważ jezioro otaczały ze wszystkich stron wyniosłe szczyty, więc gdy skręcili ku wschodowi, trzeba było pišć się pod górę. Starzy Samburowie, którzy znali te strony, twierdzili, że karawana będzie musiała przejœć przez wysokie przełęcze między górami, które zwali Kullal i Inro, po czym wejdzie do krainy Ebene leżšcej na południeod Borani. Staœ rozumiał, że nie można iœć wprost na wschód, pamiętał bowiem, że Mombassa leży o kilka stopni za równikiem,a zatem znacznie od tego nieznanego jeziora na południe. Posiadajšc kilka kompasów po Lindem, nie obawiał się jednak zmylić właœciwej drogi. Pierwszy nocleg wypadł im na lesistej wyżynie. Wraz z nastaniem ciemnoœci zapłonęło kilkadziesišt ognisk, przy których Murzyni piekli suszone mięso i jedliciasto z korzeni manioku wybierajšc je z naczyń palcami. Po zaspokojeniu głodu i pragnienia rozpowiadali sobie, dokšd ich bwana kubwa prowadzi i co za to od niego dostanš. Niektórzy œpiewali siedzšc w kuczki i grzebišc w ogniu, wszyscy zaœ gadali tak długo i tak głoœno, że Staœ musiał w końcu nakazać milczenie, by Nel mogła spać. Noc była bardzo chłodna, ale nazajutrz, gdy pierwsze promienie słońca rozœwieciłyokolicę, powietrze ociepliło się natychmiast.O wschodzie słońca mali podróżnicy ujrzeli dziwne widowisko. Zbliżali się właœnie do jeziorka rozległego na dwa kilometry, a raczej wielkiej kałuży utworzonej przez dżdże w kotlinie górskiej, gdy nagle Staœ, siedzšc wraz z dziewczynkš na Kingu i rozglšdajšc się przez lunetę po okolicy, zawołał: - Patrz, Nel, słonie idš do wody. Jakoż na odległoœć pół kilometra widać było stadko złożone z pięciu sztuk zbliżajšcych się z wolna jedna za drugš do jeziorka. - To jakieœ dziwne słonie - rzekł Staœ przypatrujšc się im cišgle z wielkš uwagš. -Sš mniejsze od Kinga, uszy majš także daleko mniejsze i wcale nie widzę kłów. Tymczasem słonie weszły do wody, lecz nie zatrzymały się na brzegu, jak to czyniłzwykle King, i nie poczęły się polewać tršbami, ale idšc wcišż naprzód, zanurzałysię coraz głębiej, tak że w końcu tylko ich czarne grzbiety wystawały nad wodš, na podobieństwo złomów skalnych. - Co to jest? Nurkujš! - zawołał Staœ. Karawana zbliżyła się znacznie do brzegu, a wreszcie stanęła tuż nad nim. Staœ zatrzymał jš i poczšł spoglšdać z nadzwyczajnym zdumieniem to na Nel, to najezioro. Słoni nie było już prawie widać, tylko na gładkiej szybie wodnej można było nawet gołym okiem odróżnić pięć jakby okršgłychczerwonych kwiatów wystajšcych nad powierzchniš i kołyszšcych się lekkim ruchem. - One stojš na dnie, a to końce tršb - ozwał się Staœ nie wierzšc własnym oczom. Po czym zawołał na Kalego: - Kali! widziałeœ? - Tak, panie, Kali widzieć, to sš słonie wodne52 - odpowiedział spokojnie młody Murzyn. - Słonie wodne? - Kali widzieć je nieraz. - I one żyjš w wodzie? - W nocy wychodzić w dżunglę i paœć się, a w dzień mieszkać w jeziorze, tak jak kiboko (hipopotamy). One wyjœć dopiero po zachodzie słońca. Staœ długo nie mógł ochłonšć ze zdziwieniai gdyby nie to, że pilno było mu w drogę, byłby zatrzymał karawanę aż do wieczora,by lepiej przypatrzeć się osobliwym zwierzętom. Ale przyszło mu do głowy, że słonie mogš wynurzyć się po przeciwnej stronie jeziora, a choćby wyszły gdzie bliżej, trudno będzie przyjrzeć się im po ciemku dokładniej. Dał więc znak do odjazdu, ale po drodze mówił do Nel: - No! widzieliœmy coœ takiego, czego nie widziały nigdy oczy żadnego Europejczyka. I wiesz, co myœlę - że jeœli dojdziemy szczęœliwie do oceanu, to nikt nam nie uwierzy, gdy powiem, że sš w Afryce słonie wodne. - A gdybyœ jednego z nich złapał i zabrał znami do oceanu? - rzekła Nel, przekonana jak zawsze, że Staœ wszystko potrafi. Rozdział 44 Po dziesięciu dniach drogi karawana przeszła wreszcie przełęcze górskie i weszła w kraj odmienny. Była to obszerna równina, gdzieniegdzie tylko powyginana w niewielkie wzgórza, ale przeważnie płaska. Roœlinnoœć zmieniła się zupełnie. Nie było wielkich drzew wznoszšcych się pojedynczolub po kilka nad falujšcš powierzchniš wysokich traw. Gdzieniegdzie tylko sterczały w znacznym od siebie oddaleniu akacje wydajšce gumę, o pniach barwy koralowej lub parasolowate, ale o uliœcieniurzadkim i dajšcym mało cienia. Między kopcami termitów strzelała tu i ówdzie w górę euforbia, z gałęziami podobnymi do ramion œwiecznika. Pod niebem unosiły się sępy, a niżej przelatywały z akacji na akację ptaki z rodzaju kruków, upierzone czarno i biało. Trawy były żółte i w kłosach, jak dojrzałe żyto. A jednakże ta sucha dżungla dostarczała widocznie obficie żywnoœci dla wielkiej iloœci zwierzšt, albowiem kilka razy na dzień podróżnicy spotykali znaczne stada antylop gnu, bubalów i szczególnie zebr. Upały na otwartej i bezdrzewnej płaszczyŸnie uczyniły się nieznoœne. Niebo było bez chmur, dni znojne, a noce niewiele przynosiły wypoczynku. Podróż stawała się z każdym dniem ucišżliwsza. W wioskach, na które natrafiała karawana, dzika niezmiernie ludnoœć przyjmowała jš ze strachem, ale przeważnie niechętnie, i gdyby nie znaczna iloœć zbrojnych pagazich, a również gdyby nie widok białych twarzy, Kinga i Saby, podróżnikom groziłoby wielkie niebezpieczeństwo. Staœ zdołał za pomocš Kalego dowiedzieć się, że dalej wcale nie ma wiosek i że kraj jest bezwodny. Trudno temu było uwierzyć,bo liczne stada, które spotykano, musiały przecie gdzieœ pić. Jednakże opowiadania o pustyni, w której nie ma ani rzek, ani kałuży, przestraszyły Murzynów i rozpoczęło się zbiegostwo. Pierwsi dali przykład M'Kunje i M'Pua. Na szczęœcie wczeœnie dostrzeżono ucieczkę i konny poœcig schwytał ich jeszcze niedaleko obozu, a gdy ich przyprowadzono, Kali przedstawił im za pomocš bambusa całš niewłaœciwoœć ich postępku. Staœ zebrawszy wszystkich pagazich miał do nich przemowę, którš młody Murzyn tłumaczył na język miejscowy. Korzystajšcz tego, że na poprzednim postoju lwy ryczały całš noc naokół obozu, Staœ starał się przekonać swych ludzi, że kto ucieknie, ten niechybnie stanie się ich łupem, a gdyby nawet nocował na akacjach, to znajdzie tam straszliwsze jeszcze wobo. Mówił następnie, że gdzie żyjš antylopy, tam musi być i woda, jeœli zaœ w dalszej drodze trafiš na okolice wody pozbawione, to można przecie nabrać jej na dwa i trzy dni w worki uszyte ze skór antylop. Murzyni słuchajšc jego słów powtarzali co chwila jedni drugim: "O matko, jakaż to prawda!", ale następnej nocy zbiegło pięciu Samburów i dwóch Wa-himów, a potem co noc ktoœ ubywał. M'Kunje i M'Pua nie próbowali jednak szczęœcia po raz drugi z tej prostej przyczyny, że Kali codziennie po zachodzie słońca kazał ich wišzać. Jednakże kraj stawał się coraz bardziej suchy, a słońce wypalało niemiłosiernie dżunglę. Nie było widać nawet akacyj. Stada antylop pojawiały się cišgle, lecz mniej liczne. Osioł i konie znajdowały jeszcze doœć pożywienia, gdyż pod wysokš wyschłš trawš ukrywała się w wielu miejscach niższa, bardziej zielona i mniej zeschnięta. Ale King, lubo nie przebierał - schudł. Gdy trafił na akację, łamał jš głowš i objadał starannie liœcie i strški nawet zeszłoroczne. Karawana trafiała wprawdzie dotychczas codziennie na wodę, ale często na złš, którš trzeba było filtrować, lub na słonš, niezdatnš wcale dopicia. Następnie zdarzało się kilkakrotnie, że wysłani naprzód przez Stasia ludzie wracali pod wodzš Kalego nie znalazłszy anikałuży, ani strumienia ukrytego w rozpadlinie ziemnej, i Kali ze strapionš minšoœwiadczał: "Madi apana" (nie ma wody). Staœ zrozumiał, że ta ostatnia wielka podróż wcale nie będzie łatwiejsza od poprzednich, i poczšł się niepokoić o Nel, gdyż i w niej zaszły zmiany. Twarzyczka jej, zamiast opalać się na słońcu i wietrze,czyniła się z każdym dniem bledsza, a oczytraciły zwykły blask. Na suchej równinie, wolnej od komarów, nie groziła wprawdzie febra, ale widoczne było, że straszliwe upały wyniszczajš siły dziewczynki. Chłopiec z politowaniem i z obawš patrzył teraz na jej małe ršczki, które stały się tak białe jak papier, i gorzko wyrzucał sobie, że straciwszy zbyt wiele czasu na przygotowania i na ćwiczenia Murzynów w strzelaniu, naraził jš na podróż w porze roku tak znojnej. Wœród tych obaw upływał dzień za dniem. Słońce wypijało wilgoć i życie z ziemi coraz chciwiej i niemiłosierniej. Trawy pokurczyły się i zeschły do tego stopnia, że kruszyły się pod nogami antylop i że przebiegajšce stada, lubo nieliczne, wznosiły tumany kurzawy. Jednakże podróżnicy trafili raz jeszcze na rzeczkę, którš rozpoznali z dala po długich szeregach drzew rosnšcych nad jej brzegami. Murzyni popędzili ku drzewom na wyœcigi i dopadłszy do brzegu położyli się na nim mostem, zanurzajšc głowy i pijšc tak chciwie, że przestali dopiero wówczas, gdy krokodyl chwycił jednego z nich za rękę. Inni rzucili się na ratunek towarzyszai w jednej chwili wycišgnęli z wody wstrętnego jaszczura, który jednak nie chciał puœcić ręki człowieka, choć otwierano mu paszczę za pomocš dzid i nożów. Sprawę skończył dopiero King, który postawiwszy na nim nogę rozgniótł go tak łatwo, jak gdyby to był zmurszały grzyb. Gdy ludzie ugasili wreszcie pragnienie, Staœ rozkazał uczynić na płytkiej wodzie okršgłš zagrodę z wysokich bambusów z jednym tylko wejœciem od brzegu, aby Nel mogła z zupełnym bezpieczeństwem się wykšpać. A i to jeszcze postawił u wejœcia Kinga. Kšpiel odœwieżyła ogromnie dziewczynkę, a wypoczynek wrócił jej nieco sił. Ku wielkiej radoœci całej karawany i Nel - bwana kubwa postanowił zostać przez dwa dni przy tej wodzie. Na wieœć o tym ludzie wpadli w doskonały humor i natychmiast zapomnieli o przebytych trudach. Po przespaniu się i posiłku niektórzy Murzyni poczęli włóczyć się pomiędzy drzewami nadrzekš upatrujšc palm rodzšcych dzikie daktyle53 i tak zwanych łez Hioba,54 z których robiš się naszyjniki. Kilku z nich wróciło do obozu przed zachodem słońca niosšc jakieœ kwadratowe białe przedmioty,w których Staœ rozpoznał swoje własne latawce. Jeden z tych latawców nosił numer 7, co było dowodem, że został puszczony jeszcze z góry Lindego, gdyż dzieci puœciłyich z tamtego miejsca kilkadziesišt. Stasia nadzwyczaj ucieszył ten widok i dodał mu otuchy. - Nie spodziewałem się - mówił do Nel - bylatawce mogły przelecieć takš odległoœć. Byłem pewny, że zostanš na szczytach Karamojo, i puszczałem je tylko na wszelkiwypadek. Ale teraz widzę, że wiatr może jeponieœć, dokšd chce, i mam nadzieję, że te,które, wysialiœmy z gór otaczajšcych Bassa-Narok i teraz z drogi, zalecš aż do oceanu. - Zalecš z pewnoœciš - odpowiedziała Nel. - Daj to Boże! - powiedział chłopiec myœlšc o niebezpieczeństwach i trudach dalszej podróży. Karawana ruszyła znad rzeczułki trzeciego dnia, zabrawszy do worków skórzanych wielkie zapasy wody. Zanim uczynił się wieczór, weszli znów w okolicę spalonš przez słońce, w której nie rosły nawet akacje, a ziemia w niektórych miejscach była tak łysa jak klepisko. Niekiedy tylko spotykali passiflory o pniach wgłębionych w ziemię, podobnych do potwornych dyń,55 majšcych do dwóch łokci œrednicy. Z tych olbrzymich kul wyrastały cienkie jak sznurki liany, które pełznšc po ziemi pokrywały ogromne przestrzenie, tworzšc tak nieprzebytš gęstwinę, że nawet myszom trudno by się było przez niš przedostać. Ale pomimo pięknej zielonej barwy tych roœlin, przypominajšcych europejski ostrokrzew, tyle w nich było kolców, że ani King, ani konie nie mogły w nich znaleŸć pożywienia. Szczypał je tylko osioł, ale i ten ostrożnie.Lecz czasem w cišgu kilku mil angielskich nie widzieli nic prócz szorstkiej, krótkiej trawy i niskich, podobnych do nieœmiertelników roœlin, które kruszyły się za dotknięciem. Po pierwszym noclegu przezcały następny dzień z nieba leciał żywy ogień. Powietrze drgało jak na Pustyni Libijskiej. Na niebie nie było ani chmurki. Ziemia była tak zalana œwiatem, że wszystko wydawało się białe, i żaden głos, nawet brzęczenie owadów, nie przerywało tej œmiertelnej, przesyconej złowrogim blaskiem ciszy. Ludzie oblewali się potem. Chwilami składaliw jednš wielkš kupę pakunki z suszonym mięsem i tarcze, by znaleŸć pod nimi trochęcienia. Staœ dał polecenie, by oszczędzano wody, ale Murzyni sš jak dzieci, które nie myœlš o jutrze. W końcu trzeba było otoczyć strażš tych, którzy nieœli zapasoweworki, i wydzielać wodę każdemu pojedynczo. Kali zajmował się tym bardzo sumiennie, ale zabierało to ogromnie wiele czasu i opóŸniało pochód, a zatem i znalezienie jakiegoœ nowego wodopoju. Samburowie narzekali przy tym, że więcej napoju dostaje się Wa-himom, a Wa-himowie, że Samburom. Ci ostatni poczęli grozić, że wrócš, ale Staœ zapowiedział im, że Faru każe im poucinać głowy, sam zaœ polecił wystšpić swym strzelcom zbrojnym w remingtony i rozkazał nie puszczać nikogo. Drugi nocleg wypadł na gołej równinie. Nie budowano bomy, czyli jak w Sudanie mówiš,iosce murzyńskiej, y°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żĎP‰c,ĐŮ],Ń6—c-€ŇÍ Řc-ÓĽ/c-ÔÂ>—-zeriby, bo nie było z czego. Straż obozowš stanowili King i Saba. Była ona dostatecznš,ale King, który dostał dziesięć razy mniej wody, niż jej potrzebował, tršbił o niš aż do wschodu słońca, a Saba wywiesiwszy język zwracał oczy na Stasia i Nel z niemšproœbš choćby o jednš kroplę. Dziewczynka chciała, by Staœ udzielił mu trochę napoju z gumowej, odziedziczonej po Lindem flaszki, którš nosił przez ramię na sznurku, ale on chował te ostatki dla małejna czarnš godzinę, więc odmówił. Czwartego dnia pod wieczór pozostało już tylko pięć niewielkich worków z wodš, czyliże na każdego z ludzi wypadało niespełna po pół kieliszka. Ponieważ jednak noce bywajš, bšdŸ co bšdŸ, chłodniejsze od dni ipragnienie mniej wówczas dokucza niż pod palšcymi promieniami słońca, i ponieważ ludzie dostali jeszcze rano po niewielkiej iloœci wody, przeto Staœ kazał zachować owe worki na dzień jutrzejszy. Murzyni szemrali przeciw temu rozporzšdzeniu, ale strach przed Stasiem był jeszcze zbyt wielki, więc nie œmieli rzucić się na ten ostatni zapas, zwłaszcza że stanęło przy nich na straży dwóch ludzi zbrojnych w remingtony, którzy mieli się zmieniać co godzinę. Wa-himowie i Samburu oszukiwali pragnienie wyrywajšc ŸdŸbła nędznych traw i żujšc ich korzonki, jednakże nie było w nich prawie nic wilgoci, gdyż nieubłagane słońce wypiło jš nawet z głębi ziemi.56 Sen, lubo nie gasił pragnienia, pozwalał przynajmniej o nim zapomnieć, więc gdy nastała noc, znużeni i wyczerpani całodziennym pochodem ludzie popadali jak nieżywi, gdzie który stał, i zasnęli głęboko.Staœ zasnšł także, ale w duszy za dużo miał trosk i niepokoju, by mógł spać spokojnie i długo. Po kilku godzinach rozbudził się i poczšł rozmyœlać o tym, co dalej będzie i skšd wzišć wody dla Nel i dlacałej karawany, razem z ludŸmi i zwierzętami? Położenie było ciężkie, a nawet może i straszne, ale zaradny chłopak nie poddawał się jeszcze rozpaczy.Poczšł sobie przypominać wszelkie wypadkipoczšwszy od porwania ich z Fajumu aż do tej chwili: więc pierwszš olbrzymiš podróż przez Saharę, huragan w pustyni, próby ucieczki, Chartum, Mahdiego, Faszodę, wyrwanie się z ršk Gebhra, następnie dalszš drogę po œmierci Lindego aż do jeziora Bassa-Narok i do tego miejsca, w którym wypadł im nocleg obecnie. "Tyleœmyprzeszli, tyleœmy przecierpieli - mówił sobie - tak często zdawało mi się, że już wszystko przepadło i że nie znajdę żadnej rady, a jednak Bóg mi dopomógł i radę zawsze znalazłem. Przecie niepodobna, byœmy po przebyciu takiej drogi i tylu strasznych niebezpieczeństw mieli zginšć wtej ostatniej podróży. Teraz jest jeszcze trochę wody, a ta okolica - to przecie nie Sahara, bo gdyby tak było, to ludzie by o niej wiedzieli". Lecz nadzieję podtrzymywało w nim głównie to, że na południowym wschodzie dojrzał był przez lunetę w cišgu dnia jakieœ mgliste zarysy jakby gór. Było do nich może setki mil angielskich, może więcej. Ale gdyby udało się do nich dotrzeć,byliby ocaleni, gdyż góry rzadko bywajš bezwodne. Ile jednak było potrzeba na to czasu, tego nie umiał obliczyć, albowiem zależało to od wysokoœci gór. Wyniosłe szczyty widać w tak przezroczym powietrzu jak afrykańskie na niezmiernš odległoœć, więc trzeba było znaleŸć wodę przedtem. Inaczej groziła zguba. "Trzeba!" - powtarzał sobie Staœ. Chrapliwy oddech słonia, który wydmuchiwał, jak mógł, z płuc spiekotę, przerywał co chwila chłopcu rozmyœlania. Lecz po pewnym czasie wydało mu się, że słyszy jakiœ głos podobny do stękania, dochodzšcy z innej strony obozu, a mianowicie z tej, w której leżały pokryte na noc trawš worki z wodš. Ponieważ jęki powtórzyły się kilkakrotnie, więc wstał chcšc zobaczyć, co się tam dzieje, i poszedł ku kępie odległej o kilkadziesišt kroków od namiotu. Noc była tak jasna, że z dala już ujrzał dwa ciemne ciała leżšce koło siebie i dwie lufy remingtonów błyszczšce w œwietle księżyca. "Murzyni zawsze sš tacy sami! - pomyœlał. - Mieli czuwać nad tš wodš, droższš teraz dla nas nad wszystko na œwiecie, a pospali się obaj tak jak we własnych chatach. Ach! bambus Kalego będzie miał jutro dobrš robotę". To pomyœlawszy zbliżył się i tršcił nogš jednego ze strażników, lecz natychmiast cofnšł się z przerażeniem. Oto pozornie œpišcy Murzyn leżał na wznak z nożem wbitym po rękojeœć w gardło, a obok drugi, z szyjš również tak strasznie przeciętš, że głowa była prawie oddzielonaod tułowia. Dwa worki z wodš znikły, trzy inne leżały wœród porozrzucanej trawy rozcięte i zaklęsłe. Staœ poczuł, że włosy stajš mu dębem. Rozdział 45 Na krzyk jego przybiegł pierwszy Kali, za nim dwaj strzelcy, którzy mieli poprzedniš straż zluzować, a w chwilę póŸniej wszyscy Wa-himowie i Samburu zgromadzili się wrzeszczšc i wyjšc na miejscu zbrodni.Uczyniło się zamieszanie, pełne okrzyków itrwogi. Ludziom chodziło nie tyle o zabitychi o zabójstwo, ile o te ostatki wody, która już wsiškła w spieczony grunt dżungli. Niektórzy Murzyni rzucili się na ziemię i wyrywajšc palcami jej grudki wysysali z niej resztki wilgoci. Inni krzyczeli, że pomordowały strażników i porozcinały worki złe duchy. Ale Staœ i Kali wiedzieli, coo tym myœleć. Oto M'Kunjego i M'Puy brakłowœród tych wyjšcych nad kępš trawy ludzi. W tym, co się stało, było coœ więcej niż zabójstwo dwóch strażników i kradzież wody. Porozcinane pozostałe worki œwiadczyły, że był to czyn zemsty i zarazem wyrok œmierci na całš karawanę. Kapłani złego Mzimu pomœcili się nad dobrym. Czarownicy zemœcili się na młodymkrólu, który odkrył ich oszustwa i nie byłby pozwolił im wyzyskiwać dłużej ciemnych Wa-himów. Nad całš karawanš roztoczyła teraz skrzydła œmierć jak jastrzšb nad stadem gołębi. Kali przypomniał sobie poniewczasie, że majšc myœl zatroskanš i zajętš czym innymzapomniał kazać zwišzać czarowników, jakto od czasu ich ucieczki przykazywał czynić co wieczór. Widoczne też było, że dwaj strzelcy strażujšcy przy wodzie przez wrodzonš Murzynom niedbałoœć pokładli się i zasnęli. To ułatwiło łotrom robotę i pozwoliło im zbiec bezkarni. Zanim zamieszanie uspokoiło się cokolwiek iludzie ochłonęli z przerażenia, upłynęło sporo czasu, jednakże zbrodniarze nie musieli być daleko, gdyż ziemia pod rozciętymi workami była wilgotna i krew, która wypłynęła z obu pomordowanych, niestężała jeszcze zupełnie. Staœ wydał rozkaz œcigania zbiegów nie tylko dlatego, by ich ukarać, ale i dlatego, by odzyskać dwa ostatnie worki wody. Kali dosiadłszy konia i wzišwszy z sobš kilkunastu strzelców ruszył w pogoń. Stasiowi, który w pierwszej chwili chciał wzišć w niej udział, przyszło na myœl, że nie można zostawić Nel samej wobec rozdrażnienia i wzburzenia Murzynów, więc został. Poleciłtylko Kalemu zabrać ze sobš Sabę. Sam został, albowiem obawiał się wprost buntu - szczególniej ze strony Samburów. Ale w tym się pomylił. Murzyni w ogóle wybuchajš łatwo i czasem z błahych powodów, ale gdy przyciœnie ich wielka niedola, a zwłaszcza gdy zacięży nad nimi nieubłagana ręka œmierci, poddajš się jej biernie, nie tylko ci, których islam nauczył,że walka z przeznaczeniem jest próżna, alewszyscy Wówczas ni trwoga, ni męczarnie chwil ostatnich nie mogš rozbudzić ich z odrętwienia. Tak stało się i teraz. Wa-himowie zarówno jak Samburowie, gdy pierwsze wzburzenie przeszło i gdy myœl, że muszš umrzeć, utwierdziła się ostatecznie w ich umysłach, pokładli się cicho na ziemię, by czekać na œmierć, wobec czego należało się obawiać nie buntu, ale raczej tego, czy jutro zechcš wstać i ruszyć w dalszš drogę. Stasia, gdy to spostrzegł, ogarnęła ogromna litoœć nadnimi. Kali wrócił jeszcze przede dniem i natychmiast ziożył przed Stasiem dwa poszarpane worki, w których nie zostało ani kropli wody. - Panie wielki! - rzekł - Madi apana! Staœ obtarł rękš spotniałe czoło, po czym zapytał: - A M'Kunje i M'Pua? - M'Kunje i M'Pua umrzeć - odpowiedział Kali. - Kazałeœ ich zabić? - Ich zabić lew albo wobo. I poczšł opowiadać, co zaszło. Trupy dwóch zbrodniarzy znaleŸli doœć daleko od obozu, na miejscu, gdzie spotkała ich œmierć. Obaj leżeli przy sobie, obaj mieli czaszki pogruchotane z tyłu, poszarpane łopatki i objedzone grzbiety Kali przypuszczał, że gdy wobo lub lew ukazał się im przy œwietle księżyca, padli przed nim na twarz i poczęli go błagać, by im darował życie. Ale straszny zwierz zabił obu i następnie zaspokoiwszy pierwszy głódpoczuł wodę i poszarpał worki. - Bóg ich pokarał - rzekł Staœ - i Wa-himowie przekonajš się, że złe Mzimu nie potrafi nikogo wyratować. A Kali powtórzył: - Bóg ich pokarać, ale my nie mamy wody. - Daleko, przed nami, widziałem na wschodzie góry. Tam musi być woda. - Kali widzieć je także, ale do nich mnóstwo, mnóstwo dni... Nastała chwila milczenia. - Panie - ozwał się Kali - niech dobre Mzimu... niech bibi poprosi Wielkiego Ducha odeszcz albo o rzekę. Staœ nie odpowiedział nic i odszedł. Przed namiotem zobaczył białš figurkę Nel; krzyki i wycia Murzynów rozbudziły jš już od dawna. - Co to się stało, Stasiu? - zapytała podbiegajšc ku niemu. A on położył jej rękę na główce i rzekł poważnie: - Nel, módl się do Boga o wodę, gdyż inaczej zginiemy wszyscy. Więc dziewczynka podniosła swš bladš twarzyczkę ku górze i utkwiwszy oczy w srebrnej tarczy księżyca, poczęła błagać oratunek Tego, który na niebie porusza kręgigwiazd, a na ziemi stosuje wiatr do wełny jagnięcia. Po bezsennej, hałaœliwej i niespokojnej nocy słońce wytoczyło się na widnokršg tak nagle, jak zawsze wytacza się pod zwrotnikami, i uczynił się dzień œwietlisty. Na trawach nie było ani kropli rosy, na niebie żadnej chmurki. Staœ kazał strzelcomzebrać ludzi i miał do nich krótkš przemowę. Oœwiadczył im, że wracać do rzeki już niepodobna, albowiem wiedzš przecie dobrze, że dzieli ich od niej pięć dnii nocy drogi. Ale za to nikt nie wie, czy wody nie ma w przeciwnej stronie. Może nawet niedaleko znajdzie się jakie Ÿródło, jaka rzeczka albo kałuża. Nie widać wprawdzie drzew, ale bywa tak często, że na otwartych równinach, gdzie wichry porywajš nasiona, drzewa nie rosnš i przy wodzie. Wczoraj widzieli kilka wielkich antylop i kilka strusi uciekajšcych na wschód, co jest znakiem, że tam musi być jakiœ wodopój, a wobec tego, kto nie jest głupcem i kto ma w piersi serce nie zajšca, ale lwa lub bawołu, ten będzie wolał iœć naprzód, choćby w pragnieniu i męce, niż leżeć i czekać tu na sępy albo hieny. I tak mówišc ukazał rękš na sępy, którychkilka zataczało już złowrogie koła nad karawanš. Po tych słowach Wa-himowie, którym Kali kazał wstać, podnieœli się prawie wszyscy, albowiem przyzwyczajeni do straszliwej władzy królewskiej, nie œmieli się jej oprzeć. Ale wielu z Samburów,wobec tego, że ich król, Faru, pozostał nadjeziorem, nie chciało się już podnieœć i ci mówili między sobš: "Po cóż mamy iœć naprzeciwko œmierci, kiedy ona sama do nas przyjdzie?" W ten sposób karawana ruszyła naprzód, zmniejszona prawie do połowy, i wyruszyła od razu w męce. Ludzie od dwudziestu czterech godzin nie mieli w ustach ani kropli wody, ani żadnego innego płynu. Nawet w chłodniejszych klimatach byłoby to przy pracy cierpieniem nie do zniesienia, a cóż dopiero w tym rozpalonym piecu afrykańskim, w którym cinawet, którzy pijš obficie, wypacajš tak prędko wodę, że mogš jš niemal w tej samej chwili œcierać rękoma ze skóry. Byłoteż do przewidzenia, że wielu ludzi padnie w drodze z wyczerpania i od uderzeń słonecznych. Staœ chronił Nel, jak mógł, od słońca i nie pozwalał jej wychylić się ani na chwilę spod palankinu, którego daszek pokrył sztukš białego perkalu, aby go uczynić podwójnym. Na tych ostatkach wody, którš miał jeszcze w gumowej flaszce, zgotował jej mocnej herbaty i podał jej ostudzonš, bez cukru, albowiem słodycze zwiększajš pragnienie. Dziewczynka nalegała na niego ze łzami, bynapił się także. A więc przyłożył flaszkę do ust, w której pozostało zaledwie kilka naparstków wody, i poruszajšc gardłem udawał, że jš pije. W chwili gdy poczuł na wargach wilgoć, zdawało mu się, że w piersiach i w żołšdku ma płomień i jeœli tego płomienia nie ugasi, to padnie trupem. Przed oczyma zaczęły mu latać czerwone plamy, a w szczękach doznał przeraŸliwegobólu, jakby mu kto wbijał w nie tysišce szpilek. Ręka drżała mu tak, że o mało nie rozlał tych ostatnich kilku kropel. Jednakżetylko dwie lub trzy schwytał na ustach językiem; resztę zachował dla Nel. Upłynšł znów dzień męki i trudów, po którym, na szczęœcie, noc przyszła chłodniejsza. Lecz następnego rana żar uczynił się na œwiecie okropny. Nie było ani tchnienia wiatru. Słońce jak zły duch niszczyło żywym ogniem zeschłš ziemię. Krańce widnokręgu pobieały. Jak okiem sięgnšć nie było widać nawet euforbii. Nic - tylko spalona, pusta równina, pokryta kępami sczerniałej trawy i wrzosów Kiedy niekiedy rozlegały się w niezmiernej odległoœci lekkie grzmoty, ale wobec pogodnego nieba nie zwiastowały one burzy, jeno suszę. O południu, gdy upał czyni się największy, trzeba się było zatrzymać. Karawana rozłożyła się w głuchym milczeniu. Pokazało się, że padł jeden koń i kilkunastu pagazich zostało w drodze. W czasie wypoczynku nikt nie pomyœlał o jedzeniu. Ludzie mieli zapadłe oczy i popękane wargi, a na nich zeschnięte grudkikrwi. Nel dyszała jak ptak, więc Staœ oddał jej gumowš flaszkę i krzyknšwszy: "Piłem, piłem!" - uciekł w drugš stronę obozu, obawiał się bowiem, że jeœli zostanie, to odbierze jej tę wodę lub zażšda, by się z nim podzieliła. I to był może najbardziej bohaterski jego uczynek w cišgu podróży. Sam poczšł się męczyć jednak okropnie. Przed oczyma latały mu cišgle czerwone płaty. Czuł œciskanie w szczękach tak silne, że i otwierał, i zamykał je z trudnoœciš. Gardło miał suche, piekšce; nic œliny w ustach; język jakby drewniany. A przecie dla niego i dla karawany był to dopiero poczštek męczarni. Grzmoty zapowiadajšce suszę odzywały sięustawicznie na krańcach widnokręgu. Okołogodziny trzeciej, gdy słońce przechyla się na zachodniš stronę nieba, Staœ podniósł karawanę na nogi i ruszył na jej czele ku wschodowi. Ale szło teraz za nim zaledwie siedemdziesięciu ludzi, a i to co chwila któryœ z nich kładł się obok swego pakunku, aby już nie powstać. Upał zmniejszył się o kilka stopni, ale był jeszcze straszny. W nieruchomym powietrzu unosił się jakby czad. Ludzie nie mieli czym oddychać, a nie mniej poczęły cierpieć i zwierzęta. W godzinę po wyruszeniu padł znowu jeden koń. Saba robił bokami i ział; z wywieszonego sczerniałego języka nie spadała mu ani kropla piany. King, przywykły do suchych afrykańskich dżungli, cierpiał mniej widocznie, lecz poczšł być zły. Jego małe oczki połyskiwały jakimœ dziwnym œwiatłem, Stasiowi, a zwłaszcza Nel, która co jakiœ czas przemawiała do niego, odpowiadał jeszcze gulgotaniem, ale gdy Kali przeszedł niebacznie koso niego, chrzšknšł groŸnie i machnšł tak tršbš, że byłby go zabił, gdyby nie to, że chłopak odskoczył w porę na stronę. Kali miał oczy zaszłe krwiš, żyły na szyi rozdęte i wargi popękane tak jak i inni Murzyni. Koło godziny pištej zbliżył się do Stasia i tępym głosem, który z trudnoœciš wychodził mu z gardła, rzekł: - Panie wielki, Kali nie móc iœć dalej. Niech już tu nadejdzie noc. A Staœ przemógł ból w szczękach i odpowiedział z wysiłkiem: - Dobrze. Stańmy. Noc przyniesie ulgę. - Przyniesie œmierć - szepnšł młody Murzyn. Ludzie pozrzucali z głów ładunki, ale ponieważ goršczka w ich zgęstniałej krwi doszła już do najwyższego stopnia, więc tym razem nie pokładli sil od razu na ziemię. Serca i tętna w skroniach, w rękachi w nogach biły im tak, jakby miały pęknšć za chwilę. Skóra na ciałach zsychajšc się i kurczšc poczęła ich swędzić; w koœciach odczuwali jakiœ niesłychany niepokój, a we wnętrznoœciach i gardzielach ogień. Niektórzy chodzili niespokojnie między pakunkami, innych było widać dalej w czerwonych promieniach zachodzšcego słońca, jak kręcili się jeden za drugim wœród suchych kęp jakby czegoœ poszukujšc - i trwało to dopóty, dopóki danie mówiš,iosce murzyńskiej, y°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŐPńc-ÖA'c-×hÎ-Ř6"c.€ŮT0 c.Ú_=ú.siły ich nie wyczerpały się zupełnie. Wówczas padali kolejno na ziemię, ale leżeliw drgawkach. Kali siadł w kucki przy Stasiui Nel łowišc otwartymi ustami powietrze i jšł powtarzać błagalnie między jednym oddechem a drugim: - Bwana kubwa, wody! Staœ patrzał na niego szklanym wzrokiem i milczał. - Bwana kubwa, wody! - a po chwili: - Kali umierać... Wtedy Mea, która z niewiadomych przyczynnajłatwiej znosiła pragnienie i najmniej cierpiała ze wszystkich, zbliżyła się, siadła koło niego i objšwszy ramieniem jego szyję ozwała się cichym, melodyjnym głosem: - Mea chce umrzeć razem z Kalim... Nastało długie milczenie. ...........................................................................-.-.-.-.......................................... Tymczasem słońce zaszło i noc pokryła okolicę. Niebo uczyniło się granatowe. W południowej jego stronie rozbłysnšł Krzyż.Nad równinš zamigotały roje gwiazd. Księżyc wydostał się spod ziemi i jšł nasycać œwiatem ciemnoœci, a na zachodzie rozcišgnęła się nikłš i bladš zorzš jasnoœć zodiakalna. Powietrze zmieniło się w jednš wielkš œwietlistš topiel. Coraz silniejszy blask zalewał okolicę. Palankin, o którym zapomniano, na grzbiecie Kinga, i namioty błyszczały tak, jak błyszczš w jasne nocedomy wybielone wapnem. Œwiat zapadał w ciszę; ziemię ogarniał sen. A wobec tej ciszy i tego spokoju natury ludzie w obozie wili się z boleœci i czekali na œmierć. Na srebrzystym tle mroku rysowała się twardo olbrzymia, czarna postać słonia. Promienie księżyca rozœwiecały prócz namiotów białe ubrania Stasia i Nel, a wœród kęp wrzosów - ciemne, pokurczone ciała Murzynów i porozrzucane tu i ówdzie kupy pakunków. Przed dziećmi siedział oparty na przednich łapach Saba i podniósłszy głowę ku tarczy księżyca wył posępnie. W duszy Stasia kołatały się tylko resztki myœli zmienionych w jedno głuche, rozpaczliwe poczucie, że tym razem nie majuż żadnej rady, że te wszystkie niezmierne trudy i wysiłki, te cierpienia, teczyny woli i odwagi, których dokonał w czasie strasznych podróży od Medinet do Chartumu, od Chartumu do Faszody i od Faszody aż do nieznanego jeziora, nie przydały się na nic i że przychodzi nieubłagany kres walki i życia. I wydało mu się to tym straszniejsze, że ów kres przychodził właœnie w czasie ostatniej drogi, na której końcu leżał ocean. Ach, niedoprowadzi już małej Nel do brzegu, nie odwiezie jej statkiem do Port-Saidu, nie odda jej panu Rawlisonowi, sam nie padnie w ramiona ojca i nie usłyszy z jego ust, żepostępował jak dzielny chłopak i jak prawyPolak! Koniec, koniec! Za kilka dni słońce oœwieci tylko martwe ciała, a potem wysuszy je na podobieństwo tych mumii, które w Egipcie œpiš odwiecznym snem po muzeach. Z męczarni i goršczki poczęło mu się mieszać w głowie. Nadlatywały nań przedœmiertne widzenia i złudy słuchu. Słyszał wyraŸnie glosy Sudańczyków i Beduinów, krzyczšce "Yalla, yalla!" na rozpędzone wielbłšdy. Widział Idrysa i Gebhra. Mahdi uœmiechał się do niego swymigrubymi wargami, pytajšc: "Czy chcesz napić się ze Ÿródła prawdy?..." Potem lew spoglšdał na niego ze skały; potem Linde dawał mu słoik chininy i mówił: "Œpiesz się, œpiesz, bo mała umrze!" A w końcu widział już tylko bladš, bardzo kochanš twarzyczkę i dwie małe ręce, które wycišgały się ku niemu. Nagle drgnšł i przytomnoœć wróciła mu na chwilę, albowiem tuż przy uchu zaszemrał mu cichy, podobny do jęku szept Nel: - Stasiu... wody! I ona, tak jak poprzednio Kali, od niego tylko wyglšdała ratunku. Ale ponieważ przed dwunastu godzinami oddał jej ostatnie krople, więc teraz zerwał się i zawołał głosem, w którym drgał wybuch bólu, rozpaczy i rozżalenia: - O Nel! jam udawał tylko, że piję! ja od trzech dni nie miałem nic w ustach! I chwyciwszy się rękoma za głowę uciekł, by nie patrzeć na jej mękę. Biegł na oœlep między kępami trawy i wrzosów dopóty, dopóki siły nie opuœciły go zupełnie i dopóki nie upadł na jednš z kęp. Był bez broni. Lampart, lew lub nawet wielka hiena znalazłyby w nim łatwy obłów. Ale przybiegł Saba, który obwšchawszy go poczšł znów wyć, jakby wzywajšc teraz dla niego pomocy. Nikt jednak nie spieszył z pomocš. Tylko z góry spoglšdał na niego spokojny, obojętny księżyc. Długi czas chłopak leżał jak martwy. OtrzeŸwił go dopiero chłodniejszy powiew wiatru, który niespodzianie powiał ze wschodu. Staœ siadł i po chwili usiłowałpowstać, by wrócić do Nel. Chłodniejszy wiatr wionšł po raz drugi. Saba przestał wyć i zwróciwszy się ku wschodowi poczšł łopotać nozdrzami. Nagle szczeknšł raz i drugi krótkim, urwanym basem i puœcił się przed siebie. Przez jakiœ czas nie było go słychać, ale wkrótce ozwało się znów w oddali jego szczekanie. Staœ wstał i chwiejšc się na zdrętwiałych nogach poczšł patrzeć za nim. Długie podróże, długi pobyt w dżungli, koniecznoœć trzymania w cišgłym napięciu wszystkich zmysłów i cišgłe niebezpieczeństwa nauczyły chłopaka zwracać czujnš uwagę na wszystko, co się koło niego dzieje, więc mimo męczarni, którš w tej chwili odczuwał, mimo na wpółprzytomnego umysłu, przez instynkt i przyzwyczajenie poczšł baczyć na zachowanie się psa. A Saba po upływie pewnego czasu zjawił się znowu przy nim, ale jakiœ dziwnie poruszony i niespokojny. Kilkakrotnie podniósł na Stasia oczy, obiegłgo wkoło, znów zapuœcił się, wietrzšc i poszczekujšc, we wrzosowisko, znów wrócił, a wreszcie chwyciwszy chłopca zaubranie jšł go cišgnšć w stronę przeciwnš od obozu. Staœ oprzytomniał zupełnie. "Co to jest? - myœlał. - Albo pies z pragnienia dostał pomieszania zmysłów, albo poczuł wodę. Ale nie!... Gdyby woda była blisko, byłby poleciał pić i miałby mokrš paszczę. Jeœli jest daleko, nie byłby jej zwietrzył... woda nie ma zapachu... Do antylopy by mnie nie cišgnšł, bo nie chciał jeœć wieczorem. Do drapieżników także nie... Więc co?" I nagle serce poczęło mu bić w piersiach jeszcze mocniej. "Więc może wiatr przyniósł mu zapach ludzi... może... w dali jest jakaœ wieœ murzyńska?... może który z latawców doleciał aż do... O, Chryste miłosierny! o, Chryste!... I pod wpływem błysku nadziei odzyskał siły i poczšł biec do obozu mimo oporu psa, który ustawicznie zabiegał mu drogę. W obozie zabieliła mu się postać Nel i doszedł go jej słaby głos, po chwili potknšł się o leżšcego na ziemi Kalego, ale nie zważał na nic. Dobiegłszy do pakunku, w którym były race, rozerwał go, wydobył jednš z nich, drżšcymi rękami przywišzał jš do bambusu, który wbił w rozpadlinę ziemi, skrzesał ognia i zapalił zwieszajšcy się u spodu rurki sznurek. Po chwili czerwony wšż wyleciał z sykiem izgrzytem w górę. Staœ chwycił obu rękomaza bambus, by nie upaœć i wbił oczy w dal. Tętna w rękach i skroniach waliły mu młotem; usta poruszmy się żarliwš modlitwš. Ostatnie tchnienie, a w nim duszę całš wysłał ku Bogu. Upłynęła jedna minuta, druga, trzecia, czwarta. Nic i nic! Ręce chłopca opadły, głowa pochyliła się ku ziemi i niezmierny żal zalał mu umęczone piersi. - Na próżno! na próżno! - szepnšł. - Pójdę, sišdę przy Nel i umrzemy razem. ...........................................................................-.-.-.-.......................................... A wtem daleko, daleko, na srebrnym tle księżycowej nocy, ognista wstęga wzbiła się nagle ku górze i rozsypała się w złote gwiazdy, które spadały z wolna jak wielkie łzy na ziemię. - Ratunek!!! - krzyknšł Staœ. I stało się, że ci półmartwi przed chwilš ludzie biegli teraz na wyœcigi przeskakujšc kępy wrzosów i traw. Po pierwszej racy ukazała się druga i trzecia. Potem powiew przyniósł odgłos jakby stukania, w którym łatwo było odgadnšć dalekie strzały. Staœ kazał dawać ognia ze wszystkich remingtonów i odtšd rozmowa karabinów nie przerywała się wcale i stawała się coraz wyraŸniejsza. Chłopiec siedzšc na koniu, który odzyskał także jakby cudem siły, i trzymajšc przed sobš Nel, pędził przez równinę ku zbawczym odgłosom. Obok biegł Saba, a za nimi dudnił olbrzymi King. Dwa obozy dzieliła przestrzeń kilku kilometrów, ale ponieważ z obu stron podšżano ku sobie jednoczeœnie, więc cała droga nie trwała długo. Wkrótce strzały karabinowe było już nie tylko słychać, leczi widać. Jeszcze jedna raca wyleciała w powietrze, nie dalej jak o kilkaset kroków. Potem rozbłysły liczne œwiatła. Lekka wyniosłoœć gruntu zakryła je na chwilę, lecz gdy Staœ jš minšł, znalazł się prawie tuż przed szeregiem Murzynów trzymajšcych w ręku pozapalane pochodnie.Na czele szeregu szli dwaj Europejczycy wangielskich hełmach i z karabinami w ręku. Staœ od jednego rzutu oka rozpoznał w nichkapitana Glena i doktora Clarego. Rozdział 46 Wyprawa kapitana Glena i doktora Clarego nie miała bynajmniej na celu odszukania Stasia i Nel. Była to liczna i sowicie zaopatrzona ekspedycja rzšdowa, wysłana dla zbadania wschodnio-północnych stoków olbrzymiej góry Kilima-Ndżaro oraz mało jeszcze znanych obszernych krain położonych na północ od tej góry. Zarównokapitan, jak i doktor wiedzieli wprawdzie o porwaniu dzieci z Medinet-el-Fajum, gdyż wiadomoœć o tym podały dzienniki angielskiei arabskie, ale myœleli, że albo oboje pomarli, albo jęczš w niewoli u Mahdiego, zktórej nie wydostał się dotychczas żaden Europejczyk. Clary, którego siostra była zaRawlisonem w Bombaju i który zachwycił się bardzo małš Nel w czasie podróży do Kairu, odczuł nadzwyczaj boleœnie jej stratę. Ale i dzielnego chłopaka żałowali obaj z Glenem szczerze. Kilkakrotnie też wysyłali depesze z Mombassa do pana Rawlisona zapytujšc, czy dzieci nie zostały odnalezione, i dopiero po ostatniej niepomyœlnej odpowiedzi, która nadeszła znacznie przed wyruszeniem karawany, stracili ostatecznie wszelkš nadzieję. I nie przyszło im nawet do głowy, by dzieci, uwięzione w odległym Chartumie, mogły pojawić się w tych stronach. Często jednak rozmawiali o nich wieczorami po ukończonych pracach dziennych, albowiem doktor nie mógł żadnš miarš zapomnieć małej, œlicznej dziewczynki. Tymczasem wyprawa posuwała się coraz dalej. Po dłuższym pobycie na wschodnich stokach Kilima-Ndżaro, po zbadaniu górnegobiegu rzeki Sobbatu i Tany oraz gór Kenia kapitan i doktor wykręcili w kierunku północnym i po przebyciu bagnistej Guasso-Nyjro weszli na obszernš równinę, bezludnš, a zamieszkałš tylko przez niezliczone stada antylop. Po trzech przeszło miesišcach podróży ludziom należał się dłuższy wypoczynek, więc kapitan Glen, odkrywszy niewielkie jeziorko obfitujšce w zdrowš, brunatnš wodę, kazałrozbić nad nim namioty i zapowiedział dziesięciodniowy postój. W czasie postoju biali zajmowali się polowaniem i porzšdkowaniem notat geograficznych i przyrodniczych, a Murzynioddawali się słodkiemu zawsze dla nich próżnowaniu. Owóż zdarzyło się pewnego dnia, że doktor Clary wstawszy rano i zbliżywszy się do brzegu ujrzał kilkunastu Zanzibarczyków z karawany spoglšdajšcychz zadartymi głowami na wierzchołek wysokiego drzewa i powtarzajšcych w kółko: - Ndege? - akuna ndege! - Ndege? (Ptak? - nie ptak! - ptak?) Doktor miał krótki wzrok, więc posłał do namiotu po szkła polowe, następnie spojrzał przez nie na ukazywany przez Murzynów przedmiot - i wielkie zdziwienie odbiło się na jego twarzy. - Poproœcie tu kapitana - rzekł. Lecz zanim Murzyni dobiegli, kapitan ukazałsię przed namiotem, wybierał się bowiem na antylopy. - Patrz, Glen - rzekł doktor, wskazujšc rękš w górę, Kapitan zadarł z kolei głowę, przysłonił oczy rękš i zdziwił się nie mniej od doktora. - Latawiec! - zawołał. - Tak, ale Murzyni nie puszczajš latawców, więc skšd się tu wzišł? - Chyba jakaœ osada białych znajduje się w pobliżu lub jakaœ misja?... - Trzeci dzień wiatr wieje z zachodu, czyli od stron nieznanych i prawdopodobnie tak samo nie zaludnionych jak ta dżungla. Wieszzresztš, że tu nie ma żadnych osad ani misyj. - To rzeczywiœcie ciekawe... - Trzeba koniecznie zdjšć tego latawca... - Trzeba. Może się dowiemy, skšd pochodzi.Kapitan dał rozkaz. Drzewo miało kilkadziesišt metrów wysokoœci, ale Murzyni wdrapali się natychmiast na szczyt, zdjęli ostrożnie uwięzionego latawca i oddali go w ręce doktora, który spojrzawszy nań, rzekł: - Sš jakieœ napisy... Zobaczymy... I przymrużywszy oczy jšł czytać. Nagle twarz mu się zmieniła, ręce zadrżały. - Glen - rzekł - weŸ to, przeczytaj i upewnij mnie, żem nie dostał udaru słonecznego i że jestem przy zdrowych zmysłach! Kapitan wzišł bambusowš ramkę, do której arkusz był przytwierdzony, i czytał, co następuje: Nelly Rawlison i Stanisław Tarkowski, odesłani z Chartumu do Faszody, a z Faszody prowadzeni na wschód od Nilu,wyrwali się z ršk derwiszów. Po długich miesišcach podróży przybyli do jeziora leżšcego na południe od Abisynii. Idš do oceanu. Proszš o œpiesznš pomoc. Na boku zaœ arkusza znajdował się jeszczenastępujšcy dodatek wypisany drobniejszymi literami: Latawiec ten, z rzędu pięćdziesišty czwarty, puszczony jest z gór otaczajšcych nieznane w geografii jezioro. Kto go znajdzie, niech da znać do Zarzšdu Kanału w Port-Saidzie albo do kapitana Glena w Mombassa. Stanisław Tarkowski Gdy głos kapitana przebrzmiał, dwaj przyjaciele poczęli spoglšdać na siebie w milczeniu. - Co to jest? - zapytał wreszcie doktor Clary. - Oczom nie wierzę! - odpowiedział kapitan. - To przecież nie złudzenie? - Nie. - WyraŸnie napisano: "Nelly Rawlison i Stanisław Tarkowski". - Jak najwyraŸniej... - I oni mogš być gdzieœ w tych stronach! - Bóg ich uratował, a więc prawdopodobnie.- Dzięki Mu za to! - zawołał z zapałem doktor. - Ale gdzie ich szukać? - Czy nie ma nic więcej na latawcu? - Jest jeszcze kilka słów, ale w miejscu rozdartym przez gałęzie. Trudno odczytać. Obaj pochylili głowy nad arkuszem i po dłuższym dopiero badaniu zdołali przesylabizować: Pora dżdżysta dawno minęła. - Co to ma znaczyć? - zapytał doktor. - To, że chłopiec stracił rachubę czasu. - I w ten sposób chciał mniej więcej oznaczyć datę. Masz słusznoœć! A zatem ten latawiec mógł być puszczony niezbyt dawno. - Jeœli tak jest, to i oni mogš być niezbyt daleko. Goršczkowa urywana rozmowa trwała jeszcze przez chwilę, po czym obaj zaczęli znów badać dokument i rozprawiać osobno nad każdym wypisanym na nim słowem. Rzecz wydawała się jednak tak nieprawdopodobna, że gdyby to nie działo się w stronach, w których nie było wcale Europejczyków, o szeœćset przeszło kilometrów od najbliższego pobrzeża, doktor i kapitan przypuszczaliby, że to chyba niewczesny żart, którego dopuœciły się jakieœ dzieci europejskie po przeczytaniu dzienników opisujšcych porwanie albo wychowańcy jakiejœ misji. Trudno jednak było oczom nie wierzyć: mieli przecie latawca w ręku i mało zatartenapisy czerniały przed nimi wyraŸnie. Ale i tak wiele rzeczy nie mieœciło im się wgłowie. Skšd dzieci wzięły papieru na latawce? Gdyby dostarczyła im go jaka karawana, w takim razie przyłšczyłyby siędo niej i nie wzywałyby pomocy. Z jakich powodów chłopiec nie starał się uciec wraz z małš towarzyszkš do Abisynii? Dlaczego derwisze wysłali ich na wschód odNilu, w strony nieznane? Jakim sposobem zdołały się wyrwać z ršk straży? Gdzie sięukryły? Jakim cudem przez długie miesišcepodróży nie pomarły z głodu? nie stały sięłupem dzikich zwierzšt? dlaczego nie pomordowali ich dzicy? Na te wszystkie pytania nie było odpowiedzi. - Nic nie rozumiem, nic nie rozumiem - powtarzał doktor Clary - to chyba cud boski! - Niezawodnie - odpowiedział kapitan. Po czym dodał: - Ależ i ten chłopak! Bo to przecie jego dzieło. - I nie opuœcił małej. Niech Bóg błogosławi jego głowę i oczy. - Stanley, nawet Stanley nie wyżyłby w tych warunkach przez trzy dni. - A jednak oni żyjš. - Ale proszš o pomoc. Postój skończony! Ruszamy natychmiast. I tak się stało. Po drodze obaj przyjaciele badali jeszcze dokument w przekonaniu, że może odnajdš w nim wskazówki co do kierunku, w jakim należało zdšżać z pomocš. Ale wskazówek brakło. Kapitan prowadził karawanę zygzakiem, majšc nadzieję, że może trafi na jaki œlad, na jakie wygasłe ognisko lub na drzewo z danie mówiš,iosce murzyńskiej, y°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŰP§c.Ü÷-.Ý c/€Ţ$>c/ß]3 N/wyciętymi na korze znakami. W ten sposób posuwali się przez kilka dni. Na nieszczęœcie weszli następnie na równinę zupełnie bezdrzewnš, pokrytš wysokim wrzosowiskiem i kępami wyschłej trawy. Niepokój poczšł ogarniać obu przyjaciół. Jakże łatwo było rozminšć się na tych niezmiernych przestrzeniach nawet z całš karawanš, a cóż dopiero z dwojgiem dzieci,które, jak sobie wyobrażali, pełzły gdzieœ tam jak dwa małe robaczki wœród wyższych od nich wrzosów. Upłynšł znowu dzień. Nie pomagały ni blaszane puszki z kartkami w œrodku, zostawiane na kępach, ni ognie w nocy. Kapitan i doktor poczynali chwilami tracić nadzieję, czy im się uda odszukać dzieci, a zwłaszcza czy je odnajdš żywe. Szukali jednak gorliwie i przez następne dni.Patrole, które Glen wysyłał w prawo i w lewo, dały wreszcie znać, że dalej zaczynasię pustynia zupełnie bezwodna, więc gdy wypadkiem odkryto jeszcze raz w rozpadlinie ziemnej wodę, trzeba się było przy niej zatrzymać dla zrobienia zapasów na dalszš drogę. Rozpadlina była raczej szparš, głębokš na kilkanaœcie metrów i stosunkowo bardzo wšskš. Na dnie jej biło ciepłe Ÿródło, kipišce jak ukrop, albowiem przesycone kwasem węglowym. Jednakże woda po wystudzeniu okazała się dobra i zdrowa. ródło było tak obfite, że trzystu ludzi z karawany nie mogło jej wyczerpać. Owszem, im więcej czerpano, tym mocniej biło i wypełniało szparę wyżej. - Może z czasem - mówił doktor Clary - będzie tu jaka miejscowoœć lecznicza, ale obecnie ta woda jest dla zwierzšt niedostępna z powodu zbyt stromych œcian rozpadliny. - Czy dzieci mogš trafić na podobne Ÿródła? - zapytał kapitan. - Nie wiem. Być może, że znajduje się ich w okolicy więcej. Ale jeœli nie, to bez wody muszš zginšć. Nadeszła noc. Rozpalono nędzne ognie, wszelako nie budowano bomy, bo nie było zczego. Po wieczornym posiłku doktor i kapitan zasiedli na składanych krzesłach i zapaliwszy fajki poczęli rozmawiać o tym, co im najbardziej leżało na sercu. - Żadnego œladu! - ozwał się Clary. - Przychodziło mi do głowy - odpowiedział Glen by wysłać dziesięciu naszych ludzi na brzeg oceanu z depeszš, że jest wiadomoœćo dzieciach. Ale rad jestem, żem tego nie uczynił, gdyż ludzie prawdopodobnie zginęliby w drodze, a gdyby nawet doszli, to po co budzić na próżno nadzieję... - I odnawiać ból... Doktor zdjšł z głowy biały hełm i obtarł spocone czoło. - Słuchaj - rzekł. - A gdybyœmy wrócili nadtamto jezioro, kazali naœcinać drzew i palilinocami olbrzymi ogień. Może by dzieci dostrzegły... - Gdyby były blisko, to znaleŸlibyœmy je i tak, a jeœli sš daleko, to wypukłoœci gruntuogień zasłoniš. Ta płaszczyzna pozornie jest równa, a w rzeczywistoœci cała w garbach, pofalowana jak ocean. Przy tym cofajšc się tracilibyœmy ostatecznie możliwoœć znalezienia nawet ich œladów. - Mów otwarcie: nie masz żadnej nadziei? - Mój drogi, my jesteœmy doroœli, silni i zaradni mężczyŸni, a pomyœl, co by się z nami stało, gdybyœmy się znaleŸli tu tylko we dwóch, nawet z broniš, ale bez zapasówi bez ludzi... - Tak! niestety, tak... Wyobrażam sobie dwoje dzieci idšcych w takš noc przez pustynię. - Głód, pragnienie, dzikie zwierzęta... - A jednak chłopiec pisze, że szli tak długiemiesišce. - Toteż jest w tym coœ, co przechodzi mojšwyobraŸnię. Przez dłuższy czas słychać było wœród ciszy tylko skwierczenie tytuniu w fajkach. Doktor zapatrzył się w blade głębie nocy, po czym ozwał się przyciszonym głosem: - PóŸno już, ale sen mnie odbiega... I pomyœleć, że oni, jeœli żyjš, to błšdzš tam gdzieœ przy księżycu, wœród tych suchych wrzosów... sami... takie dzieci! Pamiętasz, Glen, anielskš twarz tej małej? - Pamiętam i nie mogę zapomnieć. - Ach! dałbym sobie rękę ucišć, gdyby... I nie dokończył, albowiem kapitan Glen zerwał się jak oparzony. - Raca w oddali! - krzyknšł - raca! - Raca! - powtórzył doktor: - Jakaœ karawana jest przed nami. - Która może znalazła dzieci! - Może. Œpieszmy ku niej! - Naprzód! Rozkazy kapitana rozległy się w jednej chwili w całym obozie. Zanzibarczycy zerwali się na nogi. Niebawem pozapalano pochodnie. Glen w odpowiedzi na daleki sygnał polecił wypuœcić kilka rac, jednš podrugiej, a następnie dawać raz po raz karabinowe salwy. Zanim upłynšł kwadrans, cały obóz był już w drodze. Z dala odpowiedziały strzały. Nie było już żadnej wštpliwoœci, że to jakaœ europejska karawana wzywa z niewiadomych przyczyn pomocy. Kapitan i doktor biegli na wyœcigi, miotani na przemian obawš i nadziejš. Znajdš dzieciczy ich nie znajdš? Doktor mówił sobie w duszy, że jeœli nie, to w dalszej drodze będš mogli chyba szukać tylko ich zwłok wœród tych okropnych wrzosowisk. Po upływie pół godziny jedna z takich wypukłoœci gruntu, o jakich mówili poprzednio, zasłoniła obu przyjaciołom dalszy widok. Ale byli już tak blisko, że słyszeli wyraŸnie tętent koni. Jeszcze kilkaminut - i na grzbiecie wzniesienia pojawił się jeŸdziec trzymajšcy przed sobš duży, białawy przedmiot. - W górę pochodnie! - skomenderował Glen. W tej samej chwili jeŸdziec osadził konia wkręgu œwiatła. - Wody! wody! - Dzieci! - zakrzyknšł doktor Clary. - Wody! - powtórzył Staœ. I prawie rzucił Nel w ręce kapitana, a samzeskoczył z siodła. Lecz natychmiast zachwiał się i padł jak martwy na ziemię. Zakończenie Radoœć w obozie kapitana Glena i doktora Clarego nie miała granic, ale ciekawoœć obuAnglików wystawiona była na ciężkš próbę. Jeœli bowiem poprzednio nie chciało im się w głowie pomieœcić, by dzieci mogły same przebyć olbrzymie puszcze i pustynie dzielšce te strony od Nilu i Faszody, to obecnie nie rozumieli już całkiem, jakim sposobem ten "mały Polak", jak nazywali Stasia, nie tylko tego dokonał, ale zjawił się przed nimi jako wódz całej karawany, zbrojnej w broń europejskš, ze słoniem dŸwigajšcym palankin, z końmi, namiotami ize znacznymi zapasami żywnoœci. Kapitan rozkładał na ten widok ręce i mówił co chwila: "Clary, dużo widziałem, ale takiego chłopca nie widziałem!" - A poczciwy doktor powtarzał z nie mniejszym zdumieniem: "I małš wyrwał z niewoli - i jš ocalił!" - po czym leciał do namiotów zobaczyć, jak się dzieci majš i czy œpiš dobrze. A dzieci, napojone, nakarmione, przebrane iułożone do snu, spały jak zabite przez cały następny dzień; ludzie z ich karawany tak samo. Kapitan Glen próbował wypytywaćo przygody podróży i o Stasiowe czyny Kalego, ale młody Murzyn otworzywszy jedno oko odpowiedział tylko: "Pan wielki wszystko może" i zasnšł znowu. Ostatecznie trzeba było odłożyć pytania i wyjaœnienia do dni następnych. Tymczasem dwaj przyjaciele naradzali się nad odwrotnš drogš do Mombassa. Dotarli i tak dalej i zbadali więcej okolic, niż im polecono, postanowili więc wracać niezwłocznie. Kapitana nęciło wprawdzie bardzo owo nieznane w geografii jezioro, ale wzglšd na zdrowie dzieci i chęć oddania ich jak najprędzej stroskanym ojcom przemogły. Doktor jednakże zastrzegł, że trzeba będzie wypoczšć na chłodnych wyżynach gór Kenia albo Kilima-Ndżaro. Stamtšd też dopiero uradzili wysiać wiadomoœć do ojców i wezwać ich, by przybyli do Mombassa. Odwrotna podróż rozpoczęła się, po należytym wypoczynku i kšpielach w ciepłych Ÿródłach, na trzeci dzień. Był to zarazem dzień rozstania się z Kalim. Staœ przekonał małš, że cišgnšć go z sobš dłużej, do oceanu albo też do Egiptu, byłoby z ich strony samolubstwem. Mówił jej, że w Egipcie, a nawet i w Anglii, Kali nie będzie niczym więcej, tylko sługš, podczas gdy objšwszy panowanie nad swymnarodem rozszerzy i utwierdzi, jako król, chrzeœcijaństwo, złagodzi dzikie obyczaje Wa-himów i uczyni z nich nie tylko ucywilizowanych, ale i dobrych ludzi. To samo mniej więcej powtórzył i Kalemu. Wylało się jednak przy pożegnaniu mnóstwołez, których nie wstydził się i Staœ, albowiem i on, i Nel przeżyli przecież z Kalim tyle złych i dobrych chwil i nie tylko nauczyli się oboje cenić jego poczciwe serce, ale pokochali go szczerze. Młody Murzyn długo leżał u nóg swego bwana kubwa i dobrego Mzimu. Dwukrotnie powracał, by jeszcze popatrzyćna nich, ale wreszcie chwila rozłšczenia nadeszła i dwie karawany ruszyły w dwie przeciwne strony. W czasie drogi dopiero rozpoczęły się opowiadania o przygodach dwojga małych podróżników. Staœ, trochę niegdyœ skłonny do chełpliwoœci, teraz nie chełpił się wcale. Po prostu zbyt wielu rzeczy dokonał, zbyt dużo przeszedł, zbyt się rozwinšł, by nie miał rozumieć, że słowa nie powinny być większe od czynów. Było zresztš doœć samych czynów, choćby opowiadanych jak najskromniej. Co dzień, wczasie upalnych "białych godzin" i wieczorami na postojach - przed oczyma kapitana Glena i doktora Clarego przesuwały się jakby obrazy tych zdarzeń i wypadków, przez które przeszły dzieci. Widzieli więc porwanie z Medinet-el-Fajumu i strasznš drogę na wielbłšdach przez pustynię - i Chartum, i Omdurman, podobne do piekła na ziemi - i złowrogiego Mahdiego. Gdy Staœ opowiadał, co odrzekł Mahdiemu, gdy ów namawiał go do zmiany wiary, obaj przyjaciele powstali i każdy z nich uœcisnšł silnie prawicę Stasia, po czymkapitan rzekł: - Mahdi już nie żyje! - Mahdi nie żyje? - powtórzył ze zdumieniem Staœ. - Tak - ozwał się doktor . - Zatchnšł się własnym tłuszczem, czyli inaczej mówišc umarł na serce, a panowanie po nim objšł Abdullahi. Nastało długie milczenie. - Ha - rzeki Staœ - nie spodziewał się, gdy nas wyprawiał na zgubę do Faszody, że œmierć pierwej jego dosięgnie... Po chwili zaœ dodał: - Ale Abdullahi jeszcze od Mahdiego okrutniejszy. - Toteż zaczęły się już bunty i rzezie - odpowiedział kapitan - i cała ta budowa, którš wzniósł Mahdi, musi prędzej lub póŸniej runšć. - A co potem nastšpi? - Anglia - rzekł kapitan.57 ...........................................................................-.-.-.-.......................................... W dalszym cišgu drogi Staœ opowiadał o podróży do Faszody, o œmierci starej Dinah,o wyruszeniu z Faszody do bezludnych okolic i o poszukiwaniu w nich Smaina. Gdy doszedł do tego, jak zabił lwa, a następnieGebhra, Chamisa i dwóch Beduinów, kapitan przerwał mu tylko dwoma słowami: "All right!", po czym znów uœcisnšł jego prawicę i obaj z Clarym słuchali ze wzrastajšcym zajęciem dalej: o oswojeniu Kinga, o osiedleniu się w "Krakowie", o febrze Nel, o znalezieniu Lindego i o latawcach, które dzieci puszczały z gór Karamojo. Doktor, który z każdym dniem przywišzywał się coraz mocniej do małej Nel, przejmował się tak dalece wszystkim,co jej najbardziej groziło, że co pewien czas musiał pokrzepić się kilku łykami brandy, a gdy Staœ jšł opowiadać, jak o mało Nel nie stała się łupem straszliwego wobo, czyli abassanto, porwał dziewczynkęna ręce i długo nie chciał jej puœcić, jakbyw obawie, by jakiœ nowy drapieżnik nie zagroził jej życiu. Co zaœ i on, i kapitan myœleli o Stasiu, dowodem tego były dwie depesze, które w dwa tygodnie po przybyciu do podnóża Kilima-NdŸaro wysłali przez umyœlnych na ręce zastępcy kapitana w Mombassa wraz zpoleceniem, by ów przesiał je dalej do ojców. Pierwsza z nich, zredagowana ostrożnie w obawie, by nie uczyniła zbyt piorunujšcego wrażenia, i wysłana do Port-Saidu, zawierała słowa następujšce: Dzięki chłopcu wiadomoœć pomyslna o dzieciach. Przyjeżdżajcie do Mombassa. Druga, zupełnie już wyraŸna, z adresem: "Aden", brzmiała: Dzieci sš z nami - zdrowe - chłopiec bohater. ...........................................................................-.-.-.-...................................... Na chłodnych wyżynach u stóp Kilima-Ndżaro zatrzymali się przez dni piętnaœcie, gdyż doktor Clary koniecznie wymagał tego dla zdrowia Nel, a nawet i dla zdrowia Stasia. Dzieci podziwiały z całej duszy tę niebotycznš górę, która posiada wszystkie klimaty œwiata. Dwa jej szczyty: Kibo i Kima-Wenze, były w dzień najczęœciej ukryte w gęstych mgłach. Lecz gdy w pogodne wieczory mgły rozpraszały się nagle i gdy od zórz wieczornych odwieczne œniegi na Kima-Wenze płonęły różowym blaskiem, podczas gdy œwiat cały pogršżon był już w mroku, góra wydawałasię jakby œwietlistym ołtarzem bożym, i ręce obojga dzieci mimo woli składały się na ten widok do modlitwy. ...........................................................................-.-.-.-.......................................... Dla Stasia minęły dni trosk, niepokojów i wysiłków. Mieli przed sobš jeszcze miesišcpodróży do Mombassa i droga wiodła przezcudny, ale niezdrowy las Taweta, lecz o ileżłatwiej było podróżować teraz licznš, sutozaopatrzonš we wszystko karawanš i znanymi już szlakami niż dawniej błšdzić wnieznanych puszczach tylko z Kalim i z Meš.Zresztš odpowiadał teraz za podróż kapitanGlen. Staœ wypoczywał i polował. Znalazłszy wœród narzędzi karawany dłuta i młotki zajmował się prócz tego w chłodniejszych godzinach wykuwaniem na wielkiej gnejsowej skale napisu: "Jeszcze Polska...", albowiem chciał, żeby pozostał jakiœ œlad pobytu ich w tych stronach. Anglicy, którym przetłumaczył napis, dziwili się, że chłopcu nie przyszło na myœluwiecznić na tej afrykańskiej skale swego nazwiska. Ale on wolał wyryć to, co wyrył.Nie przestał jednak opiekować się Nel i budził w niej tak nieograniczone zaufanie, że gdy raz doktor Clary zapytał jej, czy nie będzie się bała burz na Morzu Czerwonym, dziewczynka podniosła na niego swe œliczne, spokojne oczy i odrzekła: "Staœ poradzi". Kapitan Glen twierdził, że prawdziwego œwiadectwa, czym Staœ był dla małej, i większej dla niego pochwały nikt nie zdołałby wypowiedzieć. Jakkolwiek pierwsza depesza, przesłana dopana Tarkowskiego do Port-Saidu, zredagowana była bardzo ostrożnie, uczyniła jednak tak wstrzšsajšce wrażenie, że radoœć omal nie zabiła ojca Nel. Ale i pan Tarkowski, jakkolwiek był człowiekiem wyjštkowo hartownym, w pierwszej chwili po otrzymaniu depeszy uklškł do modlitwy i poczšł prosić Boga, byta wiadomoœć nie była tylko złudš, chorobliwym przywidzeniem, zrodzonym z żalu i tęsknoty, i boleœci. Przecie tyle napracowali się obaj, by choć dowiedzieć się, czy dzieci żyjš! Pan Rawlison wyprawiał do Sudanu całe karawany, pan Tarkowski, przebrany za Araba, dotarł z największym niebezpieczeństwem życia aż do Chartumu - i wszystko nie zdało się na nic. Ludzie, którzy mogli dać jakšœ wiadomoœć, pomarli na ospę, z głodu lub zginęli podczas cišgłych rzezi - i dzieci jak w wodę wpadły! W końcu obaj ojcowie stracili wszelkš nadzieję i żyli tylko wspomnieniami, głęboko przekonani, że nic już ich w życiu nie czeka i że dopiero œmierć połšczy ich z tymi najdroższymi istotami, które były dla nich wszystkim na ziemi. Tymczasem spadła na nich niespodziewanie radoœć prawie nad siły. Ale łšczyły się z niš niepewnoœć i zdumienie. Obaj nie mogli żadnš miarš pojšć, jakim sposobem wiadomoœć o dzieciach przyszła z tej strony Afryki, to jest z Mombassa. Pan Tarkowski przypuszczał, że może wykupiłaje lub wykradła jaka karawana arabska, która ze wschodniego brzegu zapuœciła się po koœć słoniowš w głšb kraju i dotarła ażdo Nilu. Słowa depeszy: "Dzięki chłopcu", tłumaczyli sobie tak, że Staœ zawiadomił kapitana i doktora listownie, gdzie się obojez Nel znajdujš. Wszelako wielu rzeczy niepodobna było odgadnšć. Natomiast pan Tarkowski rozumiał zupełnie jasno, że wiadomoœć nie tylko jest pomyœlna, ale i bardzo pomyœlna, gdyż inaczej kapitan i doktor nie odważyliby się budzić w nich nadziei i przede wszystkim nie wzywaliby ich do Mombassa. Przygotowania do drogi trwały krótko i na drugi dzień po otrzymaniu depeszy obaj inżynierowie wraz z nauczycielkš Nel znaleŸli się na pokładzie wielkiego parowca "Peninsular and Orient Company", który szedł do Indii, a po drodze wstępował do Adenu, Mombassa i Zanzibaru. W Adenie czekała ich druga depesza, brzmišca: "Dzieci sš z nami - zdrowe - chłopiec bohater". Po przeczytaniu jej pan Rawlison odchodził prawie od zmysłów z radoœci i œciskajšc dłonie pana Tarkowskiego powtarzał: "Widzisz, to on jš ocalił! jemu zawdzięczam jej życie!" - a pan Tarkowski nie chcšc okazać zbytniej słaboœci mówiš,iosce murzyńskiej, y°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŕ@)c/ái+0/┾ c0€ăI#ň&0˙˙odpowiedział tylko zaciskajšc zęby: "Tak! dzielnie mi się chłopak spisał" - ale zostawszy sam w kabinie płakał ze szczęœcia. Nadeszła nareszcie chwila, w której dzieciwpadły w objęcia ojców. Pan Rawlison chwycił na ręce swój odzyskany, mały skarb, a pan Tarkowski długo trzymał swego bohaterskiego chłopca przy piersiach. Niedola ich minęła, jak mijajš wichry i burze w pustyni. Życie wypełniło się na nowo pogodš i szczęœciem, a tęsknota i poprzednia rozłška powiększyła jeszcze radoœć. Dzieci dziwiły się tylko, że głowy tatusiów pobielały podczas rozłški zupełnie. Wracali do Suezu wybornym statkiem francuskim należšcym do kompanii "Messageries Maritimes", pełnym podróżnych z wysp: Reunion, Mauritius, z Madagaskaru i Zanzibaru. Gdy rozeszła się wieœć, że na pokładzie znajdujš się dzieci, które uciekły z niewoli od derwiszów, Staœ stał się przedmiotem powszechnej ciekawoœci i powszechnego uwielbienia. Ale szczęœliwa rodzina wolała zamykać się w wielkiej kabinie, którš im odstšpił kapitan, ispędzać tam chłodniejsze godziny na opowiadaniach. Brała w nich udział i Nel szczebioczšc jak ptaszek, a zarazem ku wielkiej wszystkich uciesze poczynajšc każde zdanie od "i". Zasiadłszy więc na kolanach ojca i podnoszšc ku niemu swe œliczne oczki mówiła w ten sposób: "I, tatusiu! I nas porwali, i wieŸli na wielbłšdach - i Gebhr mnie uderzył - i Staœ mnie bronił - i przyjechaliœmy do Chartumu - i tam ludzie marli z głodu - i Staœ pracował, żeby dostać dla mnie daktyli - i byliœmy u Mahdiego - i Staœ nie chciał zmienić religii - i Mahdi wysłał nas do Faszody - i potem Staœ zabił lwa i wszystkich - i mieszkaliœmy w wielkim drzewie, które się nazywa "Kraków" - i King był z nami - i miałam febrę - i Staœ mnie wyleczył - i zabił wobo - i zwyciężył Samburów - i był zawsze dla mnie dobry, tatusiu!..." Tak samo opowiadała o Kalim, o Mei, o Kingu, o Sabie, o Górze Lindego, o latawcach i o ostatniej podróży aż do spotkania karawany kapitana i doktora. Pan Rawlison słuchajšc tego szczebiotania z trudnoœciš hamował łzy - i tylko co chwila tulił do serca swš dziewczynkę, a pan Tarkowski nie posiadał się z dumy i szczęœcia, albowiem nawet z tych dziecinnych opowiadań pokazywało się, że gdyby nie dzielnoœć i energia chłopca, to mała byłaby zginęła nie raz, ale tysišc razy, bez ratunku. Staœ zdawał ze wszystkiego sprawę szczegółowiej i dokładniej. Stało się przy tym, że przy opowiadaniu o podróży z Faszody do wodospadu spadł mu z serca wielki ciężar, albowiem gdy mówišc o tym, jak zastrzelił Gebhra i jego towarzyszów, zacišł się i jšł niespokojnie spoglšdać na ojca, pan Tarkowski zmarszczył brwi, pomyœlał chwilę, a potem rzekł poważnie: - Słuchaj Stasiu! Œmierciš nie wolno nikomu szafować, ale jeœli ktoœ zagrozi twej ojczyŸnie, życiu twej matki, siostry lub życiu kobiety, którš ci oddano w opiekę, to pal mu w łeb, ani pytaj, i nie czyń sobie z tego żadnych wyrzutów. Pan Rawlison zaraz po powrocie do Port-Saidu zabrał Nel do Anglii, gdzie osiadł na stałe. Stasia oddał ojciec do szkoły w Aleksandrii, gdyż tam mniej wiedziano o jego czynach i przygodach. Dzieci pisywały do siebie prawie codziennie,ale złożyło się tak, że nie widziały się lat dziesięć. Chłopiec po ukończeniu szkół w Egipcie wstšpił na politechnikę w Zurychu, po czym uzyskawszy dyplom pracował przyrobotach tunelowych w Szwajcarii. I dopiero po latach dziesięciu, gdy pan Tarkowski podał się do dymisji, odwiedzili obaj przyjaciół w Anglii. Pan Rawlison zaprosił ich do swego domu położonego w pobliżu Hampton-Court na całe lato. Nel skończyła lat osiemnaœcie i wyrosła na cudnš jak kwiat dziewczynę, a Staœ przekonał się kosztem własnego spokoju, że mężczyzna, który skończył lat dwadzieœcia cztery, może jednak myœleć jeszcze o damach. Myœlał nawet o œlicznej Nelly tak nieustannie, że w końcu postanowił uciekać, gdzie go oczy poniosš. Ale wówczas pan Rawlison położył mu pewnego dnia obie dłonie na ramionach i patrzšc mu wprost w oczy rzeki z anielskš dobrociš: - Stasiu, powiedz sam, czy jest na œwiecie człowiek, któremu mógłbym oddać ten mój skarb i to moje kochanie z większš ufnoœciš? Młodzi państwo Tarkowscy pozostali aż do œmierci pana Rawlisona w Anglii, a w rok póŸniej wyruszyli w długš podróż. Ponieważprzyrzekli sobie odwiedzić te miejsca, w których spędzili najmłodsze lata, a potem błškali się niegdyœ jako dzieci, podšżyli więc przede wszystkim do Egiptu. Państwo Mahdiego i Abdullahiego dawno już runęło, apo jego upadku "nastšpiła", jak mówił kapitan Glen, Anglia. Z Kairu zbudowano do Chartumu kolej. Oczyszczono Budy, czyli rozlewiska nilowe, tak że młoda para mogła dotrzeć wygodnym parowcem nie tylko do Faszody, ale aż do wielkiego jeziora Wiktoria-Nianza. Z miasta Florence, leżšcego nad brzegiem tegoż jeziora, udali się kolejš do Mombassa. Kapitan Glen i doktor Clary przenieœli się już byli do Natalu, ale żył w Mombassa pod troskliwš opiekš miejscowych władz angielskich King. Olbrzym poznał natychmiast dawnych swychpaństwa i szczególniej Nel witał tak radosnym tršbieniem, że aż pobliskie drzewa mangrowiowe trzęsły się jak od wiatru. Poznał również starego Sabę, któryprzeżył niemal dwukrotnie zwykłe psie latai choć trochę już niewidomy, towarzyszył Stasiowi i Nel wszędzie. Staœ dowiedział się na miejscu, że Kali cieszy się dobrym zdrowiem, że włada, podprotektoratem angielskim, całš krainš na południe od Jeziora Rudolfa i że sprowadziłmisjonarzy, którzy szerzš wœród dzikich miejscowych szczepów chrzeœcijaństwo. Po tej ostatniej podróży młodzi państwo Tarkowscy powrócili do Europy i osiedli wraz z sędziwym ojcem Stasia na stałe w Polsce. Przypisy autora 1. Te pułki kawalerii angielskiej, które za czasów Napoleona potykały się z jazdš polskš, chlubiš się tym istotnie do dziœ dnia i każdy oficer mówišc o swym pułku nie omieszka nigdy powiedzieć: "My biliœmy się z Polakami". Patrz: Chevrillon, "Aux Indes". 2. Wszyscy krewni Mahdiego nosili tytuł "szlachetnych". 3. Okrzyk ten znaczy tylko: "Bóg jest wielki", ale Arabowie wyda jš go w chwilach trwogi, wzywajšc ratunku. 4. Wiatr również południowo-zachodni, wiejšcy tylko na wiosnę. 5. Zwierzštko mniejsze od naszego lisa, zwane fennek. 6. Autor słyszał w pobliżu Adenu grzmot trwajšcy bez przerwy przeszło pół godziny. - Obacz "Listy z Afryki". 7. Sisyphus Spina Christi. 8. Bracia i krewni Mahdiego. 9. Wyraz pieszczotliwy - jagništko, duszka. 10. Umbaja - wielka tršba z kła słoniowego.11. Drzewo sandałowe, z którego na Wschodzie wyrabiajš wonny olejek. 12. Ospę. 13. Po upadku państwa derwiszów komunikacja znów została otwarta. 14. Emin pasza, z pochodzenia Żyd niemiecki, był po zajęciu przez Egipt kraju leżšcego koło Albert-Nianza gubernatorem Ekwatorii, przebywał najczęœciej w Wadelai. Mahdyœci atakowali go kilkakrotnie.Uratowany został przez Stanleya, który przeprowadził go wraz z większš częœciš żołnierzy do Bagamojo nad Oceanem Indyjskim. 15. Ficus sycomorus. 16. Antilope gnu. 17. Sisyphus Spina Christi. 18. Auselia africana. 19. Lissohilosia. 20. Jasminum trifoliatum. 21. Landophia florida. 22. Colobus caudatus. 23. Wiosenna pora dżdżysta. 24. Odenia globosa. 25. Piwo, wyrabiane z roœliny sorgo. 26. Begonia Johnstoni. 27. W ostatnich czasach przekonano się, że chorobę tę szczepi ludziom przez ukšszenieta sama mucha tse-tse, która zabija woły ikonie. Jednakże ukšszenie jej sprowadza œpišczkę tylko w pewnych okolicach. Za czasów powstania Mahdiego przyczyna choroby nie była jeszcze znana. 28. Miara zbliżona do polskiego łokcia. 29. Bosclapha Canna. 30. Dziki afrykańskie majš głowę zakończonš szeroko, kły okršgłe, nie trójkštne, i doœć długi ogon, który szarżujšc zadzierajš do góry. 31. Goryle mieszkajš w lasach Afryki zachodniej, jednakowoż Livingstone spotykał je i we wschodniej. Porywajš one często dzieci. Goryl we wschodniej Afryce jest mniej zaciekły od zachodniego, albowiem, ranny, nie zabija strzelca, ale poprzestaje na odgryzieniu mu palców. 32. Echinops giganteus, roœnie w tych okolicach i bardzo obficie w południowej Abisynii; v. Elisée Reclus, "Geogr." 33. Elisée Reclus. 34. Jałowce w Abisynii i w górach Karamojodochodzš do pięćdziesięciu metrów wysokoœci. Elisée Reclus. 35. Tak Rzymianie nazywali œpiew czy też krzyk wojenny legionów i Germanów, a także i ryk słoni. 36. E. Reclus - Lefebre, "Voyage en Abissynie". 37. Okolice te za czasów Mahdiego nie były jeszcze znane. 38. Terpsichone viridis. 39. Laniarius erythrogaster. 40. Merops Nubiensis, Sztolcman, "Nad Białym Nilem". 41. Quelea Aethiopica, Sztolcman, "Nad Białym Nilem". 42. Herbert Ward, "Chez les Cannibales de I'Afrique centrale". 43. Braiera anthelmitica, wspaniała roœlina,której ziarna sš znakomitym lekarstwem nasolitera. Roœnie przeważnie w południowej Abisynii. 44. Szare zwierzę, wielkoœci rysia, z rodzaju kotów. 45. Filandria medinensis, robak cienki jak nitka, przeszło metr długi. Ukšszenia jego sprowadzajš czasem gangrenę. 46. To samo co w Sudanie: zeriba. Wielka boma może być także rodzajem fortecy lub ufortyfikowanego obozu. 47. Autentyczne. 48. Piwo z prosa, którym się upijajš Murzyni. 49. Włócznie murzyńskie. 50. Chłopiec do posług i posyłek. 51. Było to wielkie jezioro, które w r.1888 odkrył znakomity podróżnik Teleki i nazwałJeziorem Rudolfa. 52. Afryka posiada dużo nie zbadanych tajemnic. Pogłoski o słoniach wodnych obijały się od dawna o uszy podróżników, ale nie chciano im wierzyć. W ostatnich czasach Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu wysłało p. L. Petit, który zobaczył słonie wodne w Kongo nad brzegiem JezioraLeopolda. Donosi o tym niemieckie pismo "Kosmos" nr 6. 53. Phoenix Senegalensis. 54. Coix Lacrima. 55. Adenia globasa. 56. O bezwodnych równinach w tych stronach zobacz znakomitš ksišżkę ks. Le Roy, biskupa Gabonu, pod tytułem "Kilima-Ndżaro". 57. Panowanie Abdullahiego trwało jednakżejeszcze lat dziesięć. Ostateczny cios derwiszom zadał lord Kitschener, który w wielkiej krwawej bitwie wytępił ich niemal do szczętu, a następnie kazał zrównać z ziemiš grób Mahdiego. ----------Konwersja: rpg6@go2.pl aj z Clarym słuchali ze wzrastajšcym zajęciem dalej: o oswojeniu Kinga, o osiedleniu się w "Krakowie", o febrze Nel, o znalezieniu Lindego i o latawcach, które dzieci puszczały z gór Karamojo. Doktor, który z każdym dniem przywišzywał się coraz mocniej do małej Nel, przejmował się tak dalece wszystkim,co jej najbardziej groziło, że co pewien czas musiał pokrzepić się kilku łykami brandy, a gdy Staœ jšł opowiadać, jak o mało Nel nie stała się łupem straszliwego wobo, czyli abassanto, porwał dziewczynkęna ręce i długo nie chciał jej puœcić, jakbyw obawie, by jakiœ nowy drapieżnik nie zagroził jej życiu. Co zaœ i on, i kapitan myœleli o Stasiu, dowodem tego były dwie depesze, które w dwa tygodnie po przybyciu do podnóża Kilima-NdŸaro wysłali przez umyœlnych na ręce zastępcy kapitana w Mombassa wraz zpoleceniem, by ów przesiał je dalej do ojców. Pierwsza z nich, zredagowana ostrożnie w obawie, by nie uczyniła zbyt piorunujšcego wrażenia, i wysłana do Port-Saidu, zawierała słowa następujšce: Dzięki chłopcu wiadomoœć pomyslna o dzieciach. Przyjeżdżajcie do Mombassa. Druga, zupełnie już wyraŸna, z adresem: "Aden", brzmiała: Dzieci sš z nami - zdrowe - chłopiec bohater. ...........................................................................-.-.-.-...................................... Na chłodnych wyżynach u stóp Kilima-Ndżaro zatrzymali się przez dni piętnaœcie, gdyż doktor Clary koniecznie wymagał tego dla zdrowia Nel, a nawet i dla zdrowia Stasia. Dzieci podziwiały z całej duszy tę niebotycznš górę, która posiada wszystkie klimaty œwiata. Dwa jej szczyty: Kibo i Kima-Wenze, były w dzień najczęœciej ukryte w gęstych mgłach. Lecz gdy w pogodne wieczory mgły rozpraszały się nagle i gdy od zórz wieczornych odwieczne œniegi na Kima-Wenze płonęły różowym blaskiem, podczas gdy œwiat cały pogršżon był już w mroku, góra wydawałasię jakby œwietlistym ołtarzem bożym, i ręce obojga dzieci mimo woli składały się na ten widok do modlitwy. ...........................................................................-.-.-.-.......................................... Dla Stasia minęły dni trosk, niepokojów i wysiłków. Mieli przed sobš jeszcze miesišcpodróży do Mombassa i droga wiodła przezcudny, ale niezdrowy las Taweta, lecz o ileżłatwiej było podróżować teraz licznš, sutozaopatrzonš we wszystko karawanš i znanymi już szlakami niż dawniej błšdzić wnieznanych puszczach tylko z Kalim i z Meš.Zresztš odpowiadał teraz za podróż kapitanGlen. Staœ wypoczywał i polował. Znalazłszy wœród narzędzi karawany dłuta i młotki zajmował się prócz tego w chłodniejszych godzinach wykuwaniem na wielkiej gnejsowej skale napisu: "Jeszcze Polska...", albowiem chciał, żeby pozostał jakiœ œlad pobytu ich w tych stronach. Anglicy, którym przetłumaczył napis, dziwili się, że chłopcu nie przyszło na myœluwiecznić na tej afrykańskiej skale swego nazwiska. Ale on wolał wyryć to, co wyrył.Nie przestał jednak opiekować się Nel i budził w niej tak nieograniczone zaufanie, że gdy raz doktor Clary zapytał jej, czy nie będzie się bała burz na Morzu Czerwonym, dziewczynka podniosła na niego swe œliczne, spokojne oczy i odrzekła: "Staœ poradzi". Kapitan Glen twierdził, że prawdziwego œwiadectwa, czym Staœ był dla małej, i większej dla niego pochwały nikt nie zdołałby wypowiedzieć. Jakkolwiek pierwsza depesza, przesłana dopana Tarkowskiego do Port-Saidu, zredagowana była bardzo ostrożnie, uczyniła jednak tak wstrzšsajšce wrażenie, że radoœć omal nie zabiła ojca Nel. Ale i pan Tarkowski, jakkolwiek był człowiekiem wyjštkowo hartownym, w pierwszej chwili po otrzymaniu depeszy uklškł do modlitwy i poczšł prosić Boga, byta wiadomoœć nie była tylko złudš, chorobliwym przywidzeniem, zrodzonym z żalu i tęsknoty, i boleœci. Przecie tyle napracowali się obaj, by choć dowiedzieć się, czy dzieci żyjš! Pan Rawlison wyprawiał do Sudanu całe karawany, pan Tarkowski, przebrany za Araba, dotarł z największym niebezpieczeństwem życia aż do Chartumu - i wszystko nie zdało się na nic. Ludzie, którzy mogli dać jakšœ wiadomoœć, pomarli na ospę, z głodu lub zginęli podczas cišgłych rzezi - i dzieci jak w wodę wpadły! W końcu obaj ojcowie stracili wszelkš nadzieję i żyli tylko wspomnieniami, głęboko przekonani, że nic już ich w życiu nie czeka i że dopiero œmierć połšczy ich z tymi najdroższymi istotami, które były dla nich wszystkim na ziemi. Tymczasem spadła na nich niespodziewanie radoœć prawie nad siły. Ale łšczyły się z niš niepewnoœć i zdumienie. Obaj nie mogli żadnš miarš pojšć, jakim sposobem wiadomoœć o dzieciach przyszła z tej strony Afryki, to jest z Mombassa. Pan Tarkowski przypuszczał, że może wykupiłaje lub wykradła jaka karawana arabska, która ze wschodniego brzegu zapuœciła się po koœć słoniowš w głšb kraju i dotarła ażdo Nilu. Słowa depeszy: "Dzięki chłopcu", tłumaczyli sobie tak, że Staœ zawiadomił kapitana i doktora listownie, gdzie się obojez Nel znajdujš. Wszelako wielu rzeczy niepodobna było odgadnšć. Natomiast pan Tarkowski rozumiał zupełnie jasno, że wiadomoœć nie tylko jest pomyœlna, ale i bardzo pomyœlna, gdyż inaczej kapitan i doktor nie odważyliby się budzić w nich nadziei i przede wszystkim nie wzywaliby ich do Mombassa. Przygotowania do drogi trwały krótko i na drugi dzień po otrzymaniu depeszy obaj inżynierowie wraz z nauczycielkš Nel znaleŸli się na pokładzie wielkiego parowca "Peninsular and Orient Company", który szedł do Indii, a po drodze wstępował do Adenu, Mombassa i Zanzibaru. W Adenie czekała ich druga depesza, brzmišca: "Dzieci sš z nami - zdrowe - chłopiec bohater". Po przeczytaniu jej pan Rawlison odchodził prawie od zmysłów z radoœci i œciskajšc dłonie pana Tarkowskiego powtarzał: "Widzisz, to on jš ocalił! jemu zawdzięczam jej życie!" - a pan Tarkowski nie chcšc okazać zbytniej słaboœci mówiš,iosce murzyńskiej, y°48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż”üżN¸÷ż@