ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS ZIEMIA2 €0033˜9˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕPc€bPc˛i c*jc…8ç1 " ZIEMIA OBIECANA " TOM II WŁADYSŁAW STANISŁAW REYMONT Rozdział I [XVII] A teraz go w grzbiet, a teraz z drugiej strony, a teraz w głowę. Ot i jeszcze raz, i jeszcze jeden razik, dobrodzieju mój kochany. - Walisz ksišdz kartami jak cepem - szepnšł z goryczš stary Borowiecki. - To mi przypomina jedno zajœcie. Było to uMigurskich w Sieradzkiem... - Cepem, nie cepem - przerwał ksišdz przymrużajšc z luboœciš oczy - a œlicznymi atucikami, dobrodzieju mój kochany. Chowam ja jeszcze damusię, żeby grzmotnšć twojego królika, Zajšczkowski. - To się pokaże! Ale ksišdz ma paskudny zwyczaj przerywania; ust otworzyć nie można, bo ksišdz zaraz przerywasz. Oto, jak rzekłem, u Migurskich... - U Migurskich czy nie u Migurskich, ale to już słyszeliœmy, dobrodzieju mój kochany, ze sto razy, nieprawda, panie Adamie? - zwrócił się do starego. - E, co mi tu ksišdz będziesz uwagi cišgle robił. A, jak Pana Boga kocham, czego za wiele, tego i zanadto. Myœlałbyœ ksišdz lepiej o nabożeństwie, a nie o tym, czy kto co mówił lub nie mówił. Rzucił karty na stół i porwał się zirytowany. - Tomek, huncwocie jeden, a zakładaj konia- huknšł potężnym basem przez okno na podwórze. Szarpał mocno wyczernione wšsy i sapał zapalczywie. - No, widzicie go! Smyk jeden, ja mu po ludzku zwracam uwagę, a ten zaraz na mnie jak na swojego parobka: huru buru! Jasiek, bo mi fajeczka zgasła. - No, sšsiedzie, bo pan Baum rozdaje karty.- Nie będę grał, jadę do domu. Już mam dosyć jegomoœcinych kazań. Wczoraj u Zawadzkich opowiadam o koniunkturach politycznych, a ksišdz mi zaprzecza publicznie i wydrwiwa - burczał szlachcic przemierzajšc wielkimi krokami pokój. - A boœ jegomoœć, dobrodzieju mój kochany,gadał rzetelne głupstwa. Jasiek, a ty smyku jeden, daj no ogieńka, bo mi fajeczka zgasła. - Ja gadałem głupstwa! - wykrzyknšł Zajšczkowski przyskakujšc z pasjš do księdza. - A głupstwa - odszepnšł ksišdz pykajšc z długiej fajki, którš mu mały chłopak zapalał przyklęknšwszy na podłodze. - A, Panie Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami - zawołał ze zgrozš Zajšczkowski rozkrzyżowujšc ręce. - Ksišdz dobrodziej jest na ręku - rzekł Maks Baum, podsuwajšc mu karty. - Siedem pik - zawołał ksišdz. - Zajšczkowski, jesteœ na ręku. - Idę na ciemno - zawołał szlachcic i siadłspiesznie do stolika, ale nie zapomniał jeszcze urazy do księdza, bo rozejrzawszysię w kartach mówić zaczšł: - I jak tu może być co, jak tu ogół może mieć jasne pojęcie o polityce, kiedy jego naturalni przewodnicy sš tak ciemni. - Osiem trefli, bez atu - licytował ksišdz. - Przejdę się. Dobrze, zaraz ksišdz zobaczysz, co będzie za gra. Bo jak ksišdz nie masz żołędzi, to ksiedza mocno zaswędzi. - Zaswędzi, nie zaswędzi, ale jak ci pan Baum wycišgnie te żołędziki, jak cię asikiem wytnie, to kichniesz. A co, syneczku, a co, a nie chwal się. a nie mów amen przed in saecula saeculorum, dobrodzieju mój kochany, ha, ha, ha! - œmiał się na całe gardło z miny Zajšczkowskiego i tak był rad, że trzepał cybuchem po sutannie i poklepywał Maksa obok siedzšcego. - Górš miasteczko ŁódŸ, górš fabrykanciki. A niechże ci, dobrodziejumój kochany, Pan Bóg bliŸniateczki da za to,żeœ tak Zajšczka oporzšdził. Poleżysz bez nóżki, poleżysz. Jasiek, a daj no, smyku, ogieńka, bo mi fajeczka zgasła. - Ksišdz jak poganin jaki tak się z cudzych nieszczęœć cieszysz. - Już tam temu daj spokój, a co leżysz, to leżysz. Cały rok nas obłupiał ze skóry, to niechże teraz grosiki zapłaci. - Po dwadzieœcia groszy na tydzień wygrywałem. Po dwadzieœcia groszy, słowo honoru panu daję! - szepnšł Zajšczkowski przez stół do Maksa. - "Poszły panny na rydze! na rydze! na rydze!" -zaczšł nucić stary Borowiecki przytupujšc do taktu w stopień fotelu, na którym siedział i jeŸdził, bo był W połowiesparaliżowany. Cisza na chwilę zapanowała w pokoju. Cztery œwiece stojšce po rogach stolika jasno oœwietlały zielone pole walki i twarzewalczšcych. Zajšczkowski milczał, był zły na księdza, z którym od lat dwudziestu kłócił się przynajmniej dwa razy na tydzień. Muskał wyczernione wšsy i rzucał groŸne spojrzenia spod ogromnych krzaczastych brwi na Maksa, który go "kładł bez trzech", a czasami trzaskał się ze złoœciš w łysinę, po której muchy spacerowały. Ksišdz wychudłš, ascetycznš i dobrotliwš twarz pochylał nad stołem, czasem pykał z fajki i okrywał się dymem, a wtedy zapuszczał ostre spojrzenie czarnych, bardzo żywych oczów w karty przeciwnika,z czego zresztš nigdy nie korzystał. Maks ze skupionš twarzš grał bardzo uważnie, bo przeciwnicy byli mistrzami w preferansie, i w przerwach leciał oczami po oknach, którymi księżyc zaglšdał i do dalszych pokojów, skšd go dochodziły głosy Anki i Karola. Pan Adam zaœ cišgle nucił, wybijał takt, szarpał bujnš, choć przerzedzonš czuprynęi przy każdej nowej grze wołał: - Œliczny kolor, długi kolor. Dam ja wam teraz, basałyki. Król z damš, a dwór za niš. Zaczniemy bić do ataku."Hej, Mazury, bijcież z góry, a kosami, osękami, ra, ra, ra, ta, ta!" Szlusuj z prawego! - komenderował energicznie i z rozpłomienionš twarzš, ruchem, jakby się rzucał do ataku, bił kartami w stół. - A to byœ, jegomoœć, grał po ludzku. A te twoje przyœpiewki to tylko rozpusta żołnierska i nic więcej, dobrodzieju mój kochany. Jasiek, a daj no ogieńka, bo mi fajeczka zgasła. - To "szlusuj" - przypomina mi bardzo ciekawe zajœcie, jakie miało miejsce... - U Migurskich, w Sieradzkiem, słyszeliœmyjuż i to, słyszeli, dobrodzieju mój kochany.Zajšczkowski spojrzał groŸnie na uœmiechniętš twarz księdza, ale nie rzekł nic, tylko odwrócił się do niego bokiem i grał dalej. Maks raz jeszcze rozdał karty i po licytacji poszedł do Karola. - Jasiek, a otwórz no okienko, bo tam ptaszeczki boże tak œpiewajš. Chłopak otworzył okno na ogród i pokój zalały chóry słowiczych głosów i fale zapachów bzów kwitnšcych pod oknami. W pokoju, do którego poszedł Maks, nie było lamp, natomiast œwiecił księżyc sunšcy po tafli ciemnego szafiru niebios. Okna były otwarte i wpływał nimi czerwcowy, rozœpiewany wieczór. Siedzieli w milczeniu. - Ładna kolekcja mamutów - szepnšł Karol do Maksa, bo w pokoju gry znowu wybuchła burza i Zajšczkowski krzyczał przez okno, żeby mu konie zakładali natychmiast, a pan Adam œpiewał na całe gardło: - "A choć chłodno i głodno, żyje sobie swobodno!" - Często grywajš ze sobš? - Co tydzień i przynajmniej dwa razy na tydzień się kłócš i rozjeżdżajš bez pożegnania, co im zresztš wcale nie przeszkadza żyć w wielkiej przyjaŸni. - Pani ich godzić musi nieraz? - O nie, bo raz spróbowałam, a ksišdz zaperzony krzyknšł na mnie: "Niech jegomoœcianka pilnuje udojów!" Zresztš, oninie mogliby żyć bez siebie, a będšc ze sobš,nie mogliby się nie kłócić. - Ale co twój ojciec w Łodzi pocznie bez nich? - zwrócił się Maks do Karola. - A bo ja wiem, również w ogóle nie wiem, po co ojcu chce się do Łodzi? - Pan nie wie?... - szepnęła Anka zdziwionym głosem i byłaby coœ mówiła więcej, ale dzwonek zadŸwięczał u furtki. Wyszła i powróciła z depeszš dla Karola. Karol apatycznie wzišł, ale nie doczytał do końca, tylko zmišł ze złoœciš i schował dokieszeni. - Może zła wiadomoœć? - zapytała trwożnieAnka stojšc przed nim. - Nie, tylko głupia! Machnšł rękš, zniecierpliwiony jej współczujšcym spojrzeniem i ciekawoœciš. Poszedł do pokoju grajšcych i czytał po raz drugi. Depesza była od Lucy. - Bardzo się pan nudzi u nas? - Ani słowa nie odpowiem na podobnš insynuację. Wie pani, jestem zdumiony życiem państwa. Nie przypuszczałem, żebymogło gdzieœ istnieć życie dziwnie spokojne, dziwnie proste i takie jakieœ wyższe. Dopiero u państwa poznałem, że janie znałem Polaków, dopiero teraz rozumiem wiele właœciwoœci Karola. Szkoda, że się państwo wyprowadzajš do Łodzi. - Dlaczego? - Bo nie będę mógł już tutaj nigdy przyjechać. - A w Łodzi pan nie zechce nas odwiedzać? - zapytała ciszej i nie wiedziała, dlaczego serce jej zabiło silniej, jakby obawš, że może on nie zechce. - Dziękuję pani bardzo, uważam to już za zaproszenie, można? - A można, ale za to pozna mnie pan ze swojš matkš. - Kiedy pani tylko rozkaże. - Zostawię pana samego, bo muszę pomagaćdo .podania kolacji. Pobiegła do drugiego pokoju, w którym Jagusia już nakrywała. Maks spacerował wzdłuż pokoju, ale dlatego, żeby przechodzšc obok drzwi otwartych spojrzeć na Ankę. Patrzył z podziwem na jej wysmukłš, doskonale uformowanš figurę, gdy się pochylała nad stołem; na jej twarz o niezbyt regularnych rysach, ale pełnš dziwnego wdzięku i ciepła, zakończonš szerokim czołem o gładko rozczesanych poœrodku włosach kasztanowatych. Szarobłękitnawe oczy patrzyły spod zupełnie czarnych brwi jasno, spokojnie, ale z pewnš surowoœciš. Maks przypatrywał się jej z wielkim zajęciem i tak mu się bardzo podobała, że poczuł prawie niechęć do Karola, gdy tamten przyszedł. - Jutro wieczorem jechać do Łodzi muszę - powiedział szorstko. - Po co ci tak pilno. Trzy œwięta majš robotnicy, to i my użyjmy odpowiednio Zielonych Œwištek. - Jeœli czujesz się tutaj dobrze, zostań, aleja muszę wyjechać. - Pojedziemy razem - mruknšł Maks siadajšc na parapecie okna. Było mu tutaj tak dobrze, że się zdumiewałnad sobš, a ten chce go stšd zabierać. Patrzył z gniewem i żalem na Karola. - Mam bardzo pilne interesa i mam dosyć wsi, za wiele nawet -mówił i chodził wzburzony, zaglšdał do pokoju grajšcych, zamieniał po kilka obojętnych słów z Ankš, ale rozdenerwowania i niepokoju, który byłnudš zarazem, stłumić nie umiał. A do tego przybył jeszcze ten telegram Lucy, o której myœlał z trwogš, bo mu zapowiadała w najbardziej stanowczych słowach, że jeœli się we wtorek nie pokaże, to ona potrafi go znaleŸć i u narzeczonej, niechaj się co chce stanie potem. Wiedział, że Lucy dotrzymuje słowa swoimnamiętnoœciom, więc jechać musiał. Tak mu ciężył ten stosunek, tak znienawidził już i jej pięknoœć, i te więzy miłoœci, że mu życie brzydło. A potem Anka. Czuł, że mu jest najzupełniej obojętnš, że zaczyna chwilami nienawidzieć, gdy spotykał się z jej jasnym, ufajšcym wzrokiem. A musiał udawać miłoœć, musiał zmiękczaćton głosu wtedy, gdy mu się klšć chciało, musiał być uprzejmym, uœmiechniętym, przewidujšcym, słodkim, jak przystało na narzeczonego. Ta rola była mu wstrętna nad wyraz, a grać jš musiał dla ojca; grał jš i dla niej, idla siebie już, bo użyciem posagowych pieniędzy Anki zwišzał się na zawsze. - Ożenię się prędko i wszystko się skończy - myœlał. -Przecież tyle małżeństw zawierasię bez miłoœci! - kończył apatycznie, ale równoczeœnie jego dumna ambicja pożerałamu duszę. Burzyło się w nim wszystko na myœl, że przez to małżeństwo zejdzie do roli pionków, że jeœli zechce co mieć, to musi pracować lata całe, musi wyciskać maszyny, ludzi, wszystko, żeby coœ wycisnšć dla siebie - i to teraz! Teraz, gdy mu stary Muller dosyć wyraŸniepowiedział, że mu odda Madę i zarzšd fabryki, od razu milionowš fortunę, od razu wielkie interesy i możnoœć robienia jeszcze większych. Od pewnego czasu czuł wstręt do małych interesów, czuł wstręt do tej własnej fabryki, jakš od wiosny budował, do tych oszczędnoœci groszowych, których rezultatem były setki rubli zaledwie. Tyle lat chodził w kieracie pracy, cišgłej walki i twardego zdobywania każdego rubla,tyle lat tłumił w sobie najrozmaitsze zachcianki i pragnienia, których nie mógł zaspokoić, tyle lat był głodnym szerokiego,niezależnego życia - i teraz, kiedy to wszystko mógł mieć żenišc się z Madš - musiał się ożenić z Ankš i przez to musiał wrócić do jarzma miernoœci... Buntował się przeciwko tej koniecznoœci wszystkimi siłami. I gdy Anka przyszła prosić na kolację, spojrzał na niš gniewnie i nic nie odpowiedziawszy na jej zapytanie poszedł przysunšć ojca z fotelem do jadalnego pokoju. Kolacja była bardzo ożywiona, bo ksišdz z Zajšczkowskim kłócili się o politykę, pomagał im pan Adam i Karol, który drwił niemiłosiernie z Zajšczkowskiego i z jego koniunktur politycznych, drwił z optymizmuksiędza i ze złoœciš zrobił uwagę ojcu, że spraw dzisiejszej polityki nie rozstrzygajš armaty, a rozum stanu. - Ta, ta, ta! - przedrzeŸniał stary z gniewem. - Ty mi tego nie mów, bo ja cię zawsze przekonam, że ten miał rację, kto miał armat więcej i wojska. Rozum państw - to wielkie armie, gotowe do wyruszenia wpole, to ich dusza, która rzšdzi. - Nie, panie Adamie, duszš państw jest sprawiedliwoœć, jakš się rzšdzš. - Państwami kieruje żołšdek i jego wymagania - zawołał Karol umyœlnie, aby sprawić przykroœć księdzu, który się rzucił na te słowa i zaczšł dowodzić, że wszystko wypływa z woli Bożej i że ta wola jest sprawiedliwoœciš i że na tym stoi wszystko. Karol już nie odpowiadał, bo go znudziły tebezpłodne rozumowania, ale gdy ksišdz, ojciec i Zajšczkowski zaczęli mu dowodzić, że wszystko się dzieje za wolš Boga, nie mógł już wytrzymać i zawołał z gniewem: - Tłumaczycie, panowie, sobie œwiat przy pomocy katechizmu; nie przeczę, że to łatwe, a miejscami dowcipne nawet. - BluŸnisz, dobrodzieju mój kochany, bluŸnisz i obrażasz nas. Jasiek, smyku jeden, daj no ogieńka, bo mi fajeczka zgasła! - wołał drżšcym z oburzenia głosem i fajka latała mu w ręku ze wzruszenia. Pykał, ale że nie mógł docišgnšć się dymu, bo chłopak nie mógł zapalić, trzasnšł go cybuchem przez plecy i znowu zaczšł przekonywać, ale teraz już z całš pasjš. - Nie będzie pani żal opuszczać tego raju, jaki sobie pani stworzyła w Kurowie? - mówił cicho Maks do Anki, bo oboje nie mieszali się do rozmowy ogólnej. Maksa nic nie obchodziły poruszane kwestie, a Anka była smutna. Karol był taki inny przez te kilka dni, tak jej prawie unikał, że dziewczynę zaczšł trapić głuchy niepokój, przeczuwanie jakiegoœ nieszczęœcia, więc teraz nie odpowiedziała Maksowi, tylko pochylajšc się nad stołem zapytała cicho, nie podnoszšc oczów: - Nie wie pan, czy Karola nie spotkało co złego? - Nie. Czy pani co zauważyła? - Tak mi się zdawało. Prawda, zapomniałam, że musi mieć dosyć kłopotówz fabrykš, prawda... - dodała ciszej, jakby dla siebie, jakby dla stłumienia podejrzeń i niepokojów. Podniosła głowę i oczami pełnymi troski serdecznej ogarnęła jego twarz schmurzonš i gryzšce spojrzenia, jakie rzucał na księdza. - A co państwo robiš z ziemiš? - Dziadek chciał sprzedać, ale pan Karol opiera się temu, za co jestem mu bardzo wdzięczna, bo tak się zżyłam z tym domem, że nie mogłabym bez przykroœci pomyœleć, że to już nie nasze. Prawie wszystkie drzewa w ogrodzie, wszystkie żywopłoty sadziła albo matka pana Karola, albo ja. Więc niech pan pomyœli, jak by to było ciężko rozstawać się z tym na zawsze. - No, przecież można gdzie indziej kupić ładniejszš posiadłoœć. - Tak, można, ale ona nie będzie Kurowem -odpowiedziała dotknięta, że nie rozumiał i nie odczuwał jej przywišzania do tego kawałka ziemi, na którym się wychowała. Umilkli, bo kłótnia zawrzała znowu pomiędzy Zajšczkowskim i księdzem, który zirytowany bił cybuchem w podłogę i zawołał: - Dobrodzieju mój kochany, ja ci tylko powiem, że ty jesteœ Zajšczkowski, herbu barania skórka. Jasiek, ognia! - A, Panie Jezu Chryste, co ten ksišdz wygaduje. Tomek, huncwocie jeden, a zakładaj konie - ryknšł do kuchni, gdzie jego stangret jadł kolację, i nie żegnajšc się wybiegł, ubrał się w ganku i poleciał, ale powrócił za chwilę, bo zapomniał czapki, której szukał po wszystkich pokojach, a znalazłszy jš przybiegł do stołowego pokoju, huknšł pięœciš w stół i zawołał wœciekle: - Jegomoœć podziękuj Bogu, że cię ochrania sukienka kapłańska, bo inaczej ja bym jegomoœcia nauczył, co to jest mówić: Zajšczkowski herbu barania skórka, ja bymnauczył - krzyczał bijšc raz po raz w stół. - Nie wylewaj waœć herbaty, dobrodzieju mój kochany - rzekł spokojnie ksišdz Szymon. - UsišdŸcie no, o co tu się gniewać, no, siadajcież, sšsiedzie - zapraszał pan Adam.- Nie usišdę! Noga moja tutaj więcej nie postoi, gdzie mnie obrażajš. - Nie wylewaj waœć herbaty i jedŸ z Bogiem- szeptał ksišdz unoszšc swojš szklankę, ;˘ˆŠj ľAH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<ˆiC ř }x}`X¸ŠjPŔ c:cJIc “*đ c ƒ8ć1która tańczyła po stole, wstrzšsanym uderzeniami pięœci. - Jezuita, jak Boga jedynego kocham! - wrzasnšł Zajšczkowski, huknšł raz jeszcze w stół i poleciał. Na podwórzu i na drodze jeszcze słychać było jego głos łšczšcy się z turkotem bryczki, którš odjeżdżał. - Rozgrzana pała, o! Słyszane to rzeczy, żeby się o byle słowo tak obrażać! - A bo mu też ksišdz dojechałeœ do żywego mięsa. - To czego gada głupstwa. - Każdemu wolno mieć swoje zdanie. - Pod warunkiem, żeby było poparciem naszego - odezwał się ironicznie Karol. - Dobrodzieju mój kochany, a to ten smyk naprawdę odjechał. Jasiek, kanalio, daj no ogieńka - zawołał oburzony i poszedł do ganku wyglšdać za Zajšczkowskim. - No, widzicie, co to za awanturnik. Nakrzyczał, nawymyœlał mi i pojechała sobie bestia. - Wróci, przecież to nie pierwszy i nie ostatni raz - odezwała się Anka. - Hm, wróci? jużcić, że wróci, ale zawsze co sobie o nas pomyœli pan Baum. - Pomyœli, że panowie dobrze œpicie, dobrzesię odżywiacie i dużo macie czasu, skoro gozużywacie na takie dziecinne kłótnie - szepnšł ironicznie Karol. Ksišdz popatrzył na niego groŸnie, ale oczymu się rychło rozjaœniły, wytrzšsnšł popiół z fajki, nabił w niš tytoniu i podstawiajšc do zapalenia Jaœkowi, szepnšł: - Drażniš cię kły, dobrodzieju mój kochany,to na pluchę... Pożegnał się wkrótce i poszedł do domu. Milczenie długie zapanowało. Stary drzemał na swoim fotelu. Anka ze służšcš sprzštała ze stołu, a Karol zatopił się w głębokim fotelu i palił papierosa spoglšdajšc z ironiš na Maksa, który biegał błyszczšcymi oczami za każdym ruchem Anki. Zaraz się też rozeszli spać. Maks miał łóżko w saloniku od ogrodu. Noc była cudowna, słowiki rozœpiewywały się coraz tęskniej, aż im zaczęły odpowiadać z nadrzecznych gšszczów kosy,i polał się wtedy nieporównanie piękny deszcz dŸwięków, który się rozlewał w tejcichej, czarownej nocy czerwcowej, pełnejciepła bijšcego z rozgrzanej ziemi, gwiazd na niebie i zapachu bzów, których były pełne klomby, stojšce przed oknami. Maks nie mógł spać. Otworzył okno i patrzył w okręcony mgłami œwiat. Myœlał o Ance, gdy naraz usłyszał przyciszony jej głos. Wychylił się oknem i zobaczył jš siedzšcš w oknie swojego pokoju, w oficynie przystawionej do dworu pod kštem prostym. - Czemu mi nie chcesz powiedzieć, co cię męczy? - prosił głos zwrócony do okna naprzeciw. - Nic mnie nie męczy, jestem zdenerwowany - odpowiedział głos drugi. - Zostań dni kilka, to się trochę uspokoisz. NiewyraŸne mruknięcie było odpowiedziš. Potem głos pierwszy mówić poczšł tak cicho, że Maks nic słyszeć nie mógł, natomiast usłyszał chór żab rechoczšcy gdzieœ w łškach i turkot wozów jadšcych szosš, i głosy ptaków œpiewajšcych coraz głoœniej. Księżyc œwiecił tak jasno, że powłóczył warstwš srebrnawš mokre od rosy liœcie, amgły czynił podobne do zwojów srebrnej gazy. - Jesteœ romantyczka - rozległ się znowu głos męski z akcentem gniewu. - Czy dlatego, że cię kocham? Czy dlatego, że każdš twojš troskę biorę w serce tak mocno, mocniej niż swoje własne, że chciałabym, abyœ był zupełnie szczęœliwym? - Nie, nie dlatego, ale dlatego, że bez względu na możliwy katar chce ci się ze mnš mówić przez okno, prawda, że to i przy księżycu, i przy œpiewie słowika. - Dobranoc. - Dobranoc pani. Okno trzasnęło i biała firanka zasłoniła wnętrze pokoju, rozœwiecone teraz. Karol nie odszedł, bo rozległ się trzask zapałki i cienka struga sinego dymu wypłynęła z pokoju i darła się o słomiany okap dachu, palił papierosa. Maks również zapalił, ale po cichu, żeby nie zauważono, iż słucha. Był bardzo ciekawym, czy Anka wróci jeszcze i co mówić będš. Gniew Maksa na Karola rósł co chwila. Ale okno Anki wcišż było zamknięte, dostrzegł tylko, że za firankš cień jej się ukazywał co chwila i przystawał przy oknie, byłby może nawet usłyszał szelest jej kroków, ale słowiki przeszkadzały i wiatr, który wstał gdzieœ z łšk i bagnisk, przyczołgał się po zbożach, co stały czarnš œcianš, wdarł się pomiędzy drzewa i zaczšł szumieć i trzšœć bzami, i dmuchał w słomiane poszycie domu, i owiewał mu twarz wilgotnym, przesyconym zapachem zbóż i ciepła oddechem. - Jutro będzie Karczmarek, ten, co chce kupić od nas -odezwał się znowu głos. Maks zapatrzył się tak w ogród, że nie widział otwierania okna. - Przecież ojciec nie sprzeda. - Ale tobie może potrzebne te pienišdze. - Tak, potrzeba mi milion - zaszemrał głos drwišcy. - Karczmarek chce wydzierżawić chociażby,potrzebuje majštku dla zięcia. - To się jutro umówimy. - Cugowe konie weŸmiesz do Łodzi czy sprzedasz? - A po cóż bym brał stare klaki. - Ale dziadek się do nich tak przyzwyczaił -mówił smutnie sopran. - To się odzwyczai. Dzieciństwa zawsze ci się trzymajš. To może i przeflancować pół ogrodu do Łodzi, może byœ chciała zabrać ikrówki swoje, i kureczki, i gšski, i prostaczki - byłby cały komplet. - Jeœli sšdzisz, że drwiny powstrzymajš mnie od zabrania tego, bez czego obyć bym się nie mogła, to się mylisz. - Nie zapomnijże zabrać i portretów rodzinnych. Senatorom Rzeczypospolitej musi być tęskno, tam na strychu, do znalezienia się w Łodzi - brzmiał szyderczygłos. Sopran nic nie odpowiedział. Słychać było jakby bardzo ciche łkanie, aletak ciche, że wydawało się Maksowi jakby bełkotem strumienia płynšcego za ogrodem.- Anka, przebacz mi! Nie chciałem robić ci przykroœci. Taki jestem zdenerwowany. Przebacz mi, Anka, nie płacz. Maks ujrzał, że Karol wyskoczył do ogrodu, no i to również zobaczył, że dwa białe ramiona wycišgnęły się do niego z okna i że ich głowy bardzo blisko były siebie. Nie patrzył i nie słuchał więcej. Zamknšł okno i położył się spać, ale sen nie przychodził; przewracał się na wszystkie strony, klšł, palił papierosy, alezasnšć nie mógł, bo słowiki tak głoœno œpiewały w bzach i cišgle mu się wydawało, że słyszy głosy Anki i Karola. - Co oni mogš sobie opowiadać tak długo? - myœlał irytujšc się coraz bardziej, i aby się przekonać, czy sš jeszcze, wstał. Karol stał pod oknem Anki, ale rozmawiali tak cicho, że nic słychać nie było. - Spać nawet nie można od tych amorów - mruknšł ze złoœciš i zatrzasnšł okno z hukiem. Nie usnšł jednak, nie dała mu spać ta noc czerwcowa, kipišca potężnym życiem wiosny. Księżyc wisiał wprost okien, napełniał pokój niebieskawym pyłem i rozlewał potoki łagodnego œwiatła na uœpione miasteczko, na puste uliczki i na szerokie pola, pokryte lekko falujšcymi zbożami, nadktórymi rozwłóczyły się szkliste mgły i wisiały spokojnie; z łšk i oparzelisk podnosiły się białawe opary niby dymy z kadzielnic i biły kłębami ku granatowym przestrzeniom; a z mgieł, ze zbóż sennie szumišcych, operlonych rosš, wznosił się coraz potężniej chrzęst œwierszczyków polnych, płynšcy przytłumionym i rozdrganym na miliony dŸwięków rytmem bezustannie rozbrzmiewajšcym w powietrzu; odpowiadały im chóry żab, które podnosiły z bagnisk rechot i wołały ostro: "Rade, rade, rade!" Milkły po chwili, aby dać głos innym chórom, usadowionym na dalszych błotach, po stawach zaroœniętych, przebłyskujšcychlustrami wody, przez które wlokły się promienie księżyca niby ostrza złote; po brzegach strumieni obroœniętych pochylonymi pod ciężarem rosy tatarakami, po rowach pełnych żółtych kaczeńców i niebieskich niezapominajek, nad którymi stały popróchniałe wierzby o wielkich głowach, pokrytych niby włosem gęstymi młodymi pędami. Ze wszystkich stron zrywały się hymny, œpiewane z upojeniem w tę noc wiosennš, pełnš czaru nieopowiedzianego, krzyków głębokich, œpiewów, drgań ledwie odczutych i miłoœci. Słowiki œpiewały w każdej kępie bzów i odpowiadały im tysišczne głosy ptactwa, klekot bocianów zrywajšcy się czasami z wielkiego modrzewiu, stojšcego w szczycie dworu, krzyki jękliwe czajek na moczarach, słodki szczebiot jaskółek po gniazdach, chrzęsty zbóż, huczenie chrabšszczów gonišcych się po drzewach, ryki krów po oborach i rżenie dalekie koni pozostawionych na noc po pastwiskach. A chwilami milknšł œwiat i robiła się cisza tak głucha a przeogromna, że słychać byłokapanie rosy spływajšcej z liœcia na liœć i bełkot rzeczułki za dworem, i jakby głęboki oddech ziemi. Ale po tej chwilowej ciszy wszystkie głosy zerwały się w tym mocniejszym chórze, wszystkie drzewa, trawy i stworzenia œpiewały przejmujšcy hymn miłoœci i jakbywycišgały do siebie gałęzie, kwiaty, ramiona i oddawały się sobie z pożerajšcym uniesieniem. Cała ziemia we wszystkich głosach œpiewów, bełkotów i szumów, we wszystkich tętnach roœlin i tworów, we wszystkich skrzeniach blasków i promieniowań, we wszystkich zapachach przenikajšcych powietrze - skłębiała się wprzeogromny, nabrzmiały żšdzš miłoœci wir, który jakby porwany rozszaleniem tej wiosennej nocy i pożerajšcš tęsknotš wiecznoœci, rzucał się na oœlep w objęcia bezdni, zewszšd rozwartej, ciemnej, błyszczšcej zimnš rosš gwiazd i miliardamisłońc i planet, głuchej, tajemniczej, strasznej. Nie, Maks usnšć nie mógł. Słowik, który œpiewał pod oknem, tak go rozdrażnił, że chciał go spłoszyć - ale ptak nie słyszał, siedział na kołyszšcej się pod nim gałšzce i œpiewał cudowne trele, lał całe potoki dŸwięków, rozsypywał tony jak perły, które spływały na ogród, na kwiaty, niby kaskada rozsiewajšca czar niewysłowiony. Samiczka gdzieœ z głębi drzewa odpowiadała mu sennym i apatycznym ćwierkaniem. - Ażeby cię diabli wzięli z twoim piskiem! - zawołał zirytowany i rzucił kamaszem w krzak, ptak sfrunšł na inny krzew, a gdy Maks zamknšł okno i powrócił do łóżka, słowik powrócił na dawne miejsce i œpiewał dalej, co Maksa tak rozgniewało, że odwrócił się do œciany, głowę okręcił wkołdrę i zasnšł dopiero nad ranem. Prócz pana Adama nikt dobrze nie spał tej nocy we dworze kurowskim. Szczególniej Anka, której ta długa rozmowaz Karolem nie uspokoiła, a przeciwnie, zaczęła budzić w niej jeszcze ciemne podejrzenia, że coœ przed niš ukrywa - ale ani przez mgnienie nie przypuszczała, że ukrywał obojętnoœć, że już z trudem i wysiłkiem udawał miłoœć. Nie podejrzywała go, bo sama kochała całš potęgš namiętnego, dwudziestoletniegoserca. A potem i dlatego spać nie mogła, że marzyła - marzyła o tym łódzkim życiu, o przyszłoœci niedalekiej, o tym, że za miesišc opuœcić musi Kurów, gdzie tyle lat przemieszkała. - Co ja w Łodzi będę robić? - snuło się jej uporczywie w myœli, ale rano przerwały jej te majaczenia na pół senne hałasy podwórza, wypędzanie krów na pastwisko i krzyki gęsi. Wstała zaraz. Pan Adam już jeŸdził na swoim wózko-fotelu, popychany przez wyrostka; jeŸdził po podwórzu, zaglšdał do obór, krzyczał na pastucha, pogwizdywał na gołębie, które całš bandš opadły z gołębnika na niego, siadały na ramionach, wisiały na poręczach, trzepały się nad nimrozgruchanš, hałaœliwš chmurš i wydzierały sobie groch, jaki im sam codziennie rozsypywał. - Waluœ, stać w szeregach! Razem do ataku!..Jeden ruchu, drugi ruchu" tra la la la - podœpiewywał i komenderował œnieżnej rozgruchanej hołocie, która ze wszystkich stron zlatywała się do niego. - "Miała babuleńka kozła rogatego. Tych bych, tych bych, kozła rogatego." - Waluœ, do ogrodu! - komenderował ostro, oganiajšc się od gołębi kapeluszem, bo leciały za nim i opadały na wózek. - A ruszaj no się, bestio! - Adyć się rucham! - odpowiadał sennie wyrostek wtaczajšc wózek do ogrodu, pomiędzy szereg jabłoni pokrytych kwiatemtak gęstym, że na tle trawników stały podobne do olbrzymich stożkowych bukietów, owianych różowym pyłem i chmarš roz-brzęczonych pszczół, co jak rdzawe kule przelatywały z kwiatu na kwiat. Wilgi œpiewały na wiœniach, a bocian stał wgnieŸdzie, przewracał szyję aż na grzbiet iklekotał zawzięcie. - Waluœ, a jabłuszka będš, co? - JuŸcić, że być będš. - A ruszaj no żwawo. - Adyć się rucham! - A gruszeczki będš, co? - A będš, co ni majš być. - A oberwiesz, bestio, co? - Ja tam nie obrywam - burknšł chłopak, nierad z przypomnienia. - A przeszłego roku kto to zjadł "panny", he? - Franciszków Michał, a nie ja! - Wiem, wiem, bo dostałbyœ tak, że niech cię ręka boska broni! "Miała babuleńka kozła rogatego." Kosiu, kosiu! - zawołał i zaczšł gwizdać na kosa, siedzšcego w klatce na zewnštrz okna. Kos wyjšł głowę spod skrzydła, otrzepał się, nasłuchiwał chwilę to jednym, to drugim uchem, skoczył na wyższy pręcik i wesoło odgwizdywał swojemu panu, ale umilkł zaraz, bo się rozlewał w powietrzu œwiegotliwy, dŸwięczny głos sygnaturki z klasztoru, którego wieże i szereg okien widać było z ogrodu nad płaskimi dachami miasteczka. - Waluœ, do klasztoru! odwiedzimy księdza Liberata, a żwawo, bestio. - Adyć się rucham, jaże mi kulasy stergły. Pojechali œcieżkš, biegnšcš z ogrodu nad rzekš, pomiędzy łškami, znad których zwłóczyły się resztki mgieł niby poszarpane strzępy muœlinów, wskroœ których migotały fantastyczne skręty jaskółek, œwiergocšcych w szalonym locie. Drugi bocian chodził z wielkš powagš po łškach i raz po raz zanurzał ostry dziób wzielonej trawie, wycišgał żabę, podnosił szyję do góry i połykał z namaszczeniem. Rzeczka płynęła bystro wšskim pasem błękitu, po którym rozpryskiwały się co chwila srebrne łuski drobnych fal i obmywały długie linie żabieńców i niezapominajek, co żółtymi i błękitnymi oczami patrzyły w wodę, na korowody płowych kiełbików gonišcych się na mieliznach, na wšskie zielonawe grzbiety i ostre głowy szczupaków, przyczajonych pod liœciami grzybieni, co jak zielone ręce leżały na wodzie, na tych łupieżców cichej rzeczki, które, niby kule, leciały wskroœ rybiego tłumu, połykały w przelocie kiełbia lub płotkę i nim gromada zdšżyła się rozbiec, znikały w gšszczach brzegów, pomiędzy czerwonawymi liœciami pomórników, pod cieniem rozkwitłej czeremchy, duszonej przez ramiona dzikiego chmielu, które drgały na wartkim pršdzie niby rozsypane zielone warkocze. Potem jechali tyłami miasteczka, œcieżkš biegnšcš przez zagony ogrodów warzywnych i sadów, pełnych kwitnšcych drzew i zapachów cebuli, gdzie na miedzachpasły się brodate kozy, a na krzewach zielonego agrestu, na połamanych płotach wietrzyła się poœciel. Przejechali ogród, jaki się rozcišgał tuż zamurami otaczajšcymi klasztor, i Waluœ pchał wózek do wnętrza klasztoru, na korytarz. W klasztorze pusto było i cicho. Oknami wdzierał się wiatr i zaglšdały zielone gałęzie krzewów, bo w poœrodku murów był niewielki ogródek. Kilka drzew orzechowych pięło się do słońca i zaglšdało do cel pierwszego i drugiego piętra, a resztę ogródka zajmowały trawy i chwasty, na tle którychmigotały białe, smutne główki narcyzów. - Niech będzie pochwalony! - zawołał pan Adam przystajšc przy jednym z okien. - Na wieki wieków! - odpowiedział Liberat, który w swoim biało-czarnym habicie dominikańskim, chudy, zgarbiony, wlókł sięnad œcianš. Podniósł wybladłe i jakby nieprzytomne oczy, patrzył długo, nim poznał, kto do niego zagadał. - Jakże zdrowie? Bo wczoraj mówił ksišdz Szymon, że ojciec zdrowszy. - Nie, nie... nie zdrowszy - szeptał ksišdz bladymi ustami. Jego szara wyschnięta twarz, podobna w tonie do tych otaczajšcych murów, rozjaœniła się jakby uœmiechem. - Może ojciec będzie łaskaw przyjœć dzisiajdo nas na obiad? - Nie, nie! Nic już jeœć nie mogę, żyję oczekiwaniem, bo dziœ lub jutro umrę... - Co też ksišdz mówi - zaprotestował energicznie pan Adam, ale ksišdz Liberał uœmiechnšł się i głaszczšc się po twarzy gałšzkš bzu kwitnšcego, odetchnšł tym zapachem i szepnšł głucho: - Œmierć już stoi przy mnie! Œmierć już jestwe mnie! -powtórzył mocniej, aż się pan Adam cofnšł nieco, a Waluœ przeżegnał się ze strachu. - Był u mnie dzisiaj w nocy przeor - dodał cicho. - Jezus, Maria! Przywidzenie, mój ojcze, i nic więcej. Przeor, toż on umarł z piętnaœcie lat temu. - Był. Widziałem go! Modliłem się na chórzei kiedym schodził do celi, zobaczyłem, jak szedł przede mnš korytarzem, do każdej celi pukał i z każdej celi odpowiadał mu głos jakiœ, a on szedł dalej, jakby zwołujšc wszystkich. Zniknšł mi na zakręcie, a gdym się już położył, usłyszałem pukanie. Podniosłem się i , ;˘ˆŠj ľAH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż Ps c Ă c ÜRc.*ü c*8>6otworzyłem drzwi: stał na œrodku korytarza, rękę podniósł do góry, patrzył na mnie długo i powiedział: - PójdŸ! Poszedłem za nim, wiódł mnie przez wszystkie korytarze, a ze wszystkich cel wychodzili ojcowie i szliœmy razem do refektarza, tam już było pełno i cišgle wchodzili nowi, wszyscy, jacy byli od samego poczštku naszego klasztoru. Jakiœ bardzo stary ojciec odczytywał z wielkiej księgi nazwisko, wywoływał po kolei, po kolei podchodzili do niego, a on wtedy kartęz nazwiskiem wydzierał i rzucał w powietrze, zapalała się i kula ognista wypływała oknami w œwiat, a każdy wyczytany znikał. Zostałem tylko sam, a onprzeczytał moje imię: Ojciec Liberat. - PójdŸ! - szepnšł mi przeor. - Ostatni! - zawołał czytajšcy i wolno wydzierał mojš kartę, tak wolno, że czułem, iż mi wydziera życie. - Ostatni! - powiedział przeor, popatrzył naklasztor, na mnie, pocałował mnie w czołoi szepnšł: - PójdŸ! - Idę, o Panie! kiedy mnie wołasz do siebie.Idę!... - szeptał ksišdz zapatrzony w płat błękitu wiszšcy nad ogródkiem, skrzyżowałręce na piersiach i stał, podobny ze swej sinoœci do posšgów. Jaskółki biegały nad nim jak szalone, wróble ćwierkały po drzewach, nie słyszałnic i nic nie widział, zatopiony w modlitwie i w wizji tej przeczuwanej œmierci. Cały zakon wymarł i on, ostatni z szeregu niezliczonego, czuł, że umiera. Pan Adam przynaglał do poœpiechu Walusia, bo chciał jak najprędzej znaleŸć się w domu. Ksišdz Liberat przejmował go strachem zawsze, adzisiaj zatrzšsł nim do głębi opowiadaniem tego widzenia nocnego. Pan Adam oddychał powietrzem pól i kwiatów, patrzył na zieleń i na ludzi, próbował gwizdać i przyœpiewywać, ale głos mu wišzł w gardle, oglšdał się za siebie jakby z obawš, że ujrzy te umarłe korowody zakonne, i krzyczał: - Waluœ, a ruszaj no się, bestio! - Adyć się rucham. Na ganku zastał Ankę; siedziała na niskim stołeczku, otoczona chmarš młodziutkich kurczšt, którym dawała jeœć. Maks stał w drzwiach i z podziwem przypatrywał się sielankowej scenie. - Gdzie ojciec był? - U księdza Liberata. - Zdrowszy? - Ale, on już zupełnie mente captus, zupełnie. Opowiadał mi niestworzone rzeczy i twierdzi, że dzisiaj lub jutro najdalej umrze. - Czy to ten ksišdz, który był wczoraj u państwa? - zapytał Maks. Nie. Ksišdz Szymon jest naszym proboszczem, a ten zaœ, to ostatni z dominikanów, jacy byli w naszym klasztorze. Ojciec Liberat to człowiek wielkiej nauki i pobożnoœci, ale... chory. Prawie obłškany. Przez całe tygodnie nieraz nie sypia, nie jada, od ludzi stroni, atylko modli się rozcišgnięty na podłodze dawnego chóru zakonnego i nocami odwiedza puste cele i rozmawia z dawno umarłymi. A przy tym wszystkim... Nachylił się do Maksa i coœ szeptał, ale Anka mu przerwała. - Tasiuchny, taœ, taœ, taœ! - wołała na stado kaczšt, trzepišcych się zapamiętale wsadzawce, nie zważajšc na rozpaczliwe krzyki i bieganinę kury, która je wysiedziała. Kwoka krzyczała jakby na ratunek, podfruwała na wodę i cofała się z przestrachem. - Pani codziennie i sama karmi wszystek drób? - Codziennie. - Przecież to duża praca! - Skoro się samo nic nie robi, więc trzeba robić -odpowiedziała wesoło i zwoływała przed ganek coraz nowe stada, które œcišgały ze wszystkich kštów podwórza, rzucały się na żer chciwie i napełniały powietrze wesołym krzykiem. Anka siadła na progu ganku i raz po raz czerpała ze stojšcych obok niej przetaków to garœć kaszy jaglanej, to jęczmienia, to pszenicy i rzucała na ruchliwš, rozkrzyczanš hołotę ptasiš, kłębišcš się zapamiętale i bijšcš się pomiędzy sobš. Były kurczštka pokryte żółtym puchem, które różowymi dziobkami z nadzwyczajnš zwinnoœciš wybierały jagły i co chwila biegły do kwoki, raz wraz nawołujšcej dzieci do nowego żeru, jaki odkrywała na ziemi; były indyczki wysmukłe, białe, na zielonych niby z bršzu nóżkach, delikatne, kapryœne, które biegnšc podnosiły krótkie skrzydełka i krzyczały jękliwie; były kaczęta już w pierzach, ale tak brudne, umazane w błocie, że nie miały barwy, te szły gromadš zbitš i hurmem w milczeniu rzucały się na żer i połykały łapczywie, trzęsšc dziobami w powietrzu, nadziewajšcsię po prostu kaszš; przyszła na końcu banda gęsišt z gšsiorem, które kołysały się niezgrabnie, trzęsły obwisłymi brzuchami i gęgały niespokojnie, ale pierwsze rzuciły się na jęczmień i tratowały własne dzieci; ta gromada robiła najwięcej wrzawy, bo co chwila podnosiły dzioby, wycišgały żmijowate szyje i krzykliwie rozmawiały ze sobš, a gestor szczypał kwoki podskakujšce niezgrabnie, gonił za kaczorami, syczał na indyczki i przybiegał do gęsi, głoœno cieszšc się ze zwycięstwa. Potem zrobił się przed gankiem pisk i zamęt, bo wszystko się pomieszało ze sobši zaczynało się bić. Stare gęsi syczały na indyczki, które z rozczapierzonymi skrzydłami błyskały groŸnie œlepiami i jeszcze groŸniej, bulgotały, a indor w tęczy rozwachlarzonego ogona, o rozczerwienionych od gniewu koralach, skakał ostrymi pazurami na kaczorów o zielonych, pawich łbach, które chyłkiem uciekały, po drodze porywajšc jedzenie. Na domiar złego gołębie, zwabione piskiemptasim widokiem pana Adama, kršżyły nad domem i jak kule œnieżne spadały w œrodekstada, gruchały, kręciły się odważnie, kradły ziarna spod dziobów, uciekały gonione przez kwoki i od syków gęsich i powracały niestrudzenie, uwijajšc się zapamiętale. Anka bawiła się wesoło tš walkš, jaka wrzała u jej nóg, i wcišż sypała nowe garœcie ziarn na głowy i skrzydła ptactwa.- Podobna jest teraz pani do Mickiewiczowskiej Zosi. - Z tš wielkš różnicš, że Zosia bawiła się gospodarstwem, karmiła drób dla przyjemnoœci. - A pani robi to dlaczego? - Aby dobrze wykarmione sprzedać w Łodzi.Mniej się to panu podoba, co? - Więcej jeszcze, bo mogę podziwiać pani prak-tycznoœć. Praktycznoœć z musu. - Nigdy prawie ta praktycznoœć nie powstaje dla czego innego. Ale pani dziwnie umie łšczyć praktycznoœć z czymœ zupełnieinnym, z czymœ, czego nazwać nie umiem, bo... Przerwał mu pan Adam, bo zaczšł gwizdać prze-cišgle, i natychmiast indory nastroszyły się i zaczęły bulgotać, gęsi krzyczały głoœno, a kwoki ogarniały swojemałe, rozstawiajšc nogi i skrzydła, i kwakały zestrachane jakby przed jastrzębiem, gołębie wzbiły się w górę i jak obłškane uciekały do gołębnika, wpadały do stodół, a nawet kilka uciekło do ganku, a w całej gromadzie podniósł siętaki krzyk, pisk, rwetes, tak wszystko uciekało, tratowało się, że pan Adam œmiałsię na całe gardło. - A co, tom zrobił figla! - wołał. - Cóż ta za gęsia idylla? Spać nie mogłem przez niš -zawołał Karol wchodzšc na ganek. - Wyœpisz się w Łodzi. - W Łodzi mam co innego do roboty - szepnšł niecierpliwie, zimno przywitał Ankęi znudzonym wzrokiem przyglšdał się niebieskim dymom, bijšcym wielkimi słupaminad miasteczkiem. - Koniecznie musicie panowie jechać dzisiaj?- zapytała nieœmiało Anka. - Koniecznie i chociażby zaraz. - Więc jedŸmy, jestem już gotowy - powiedział ostro Maks, zirytowany tym "koniecznie". - Nie, nie. Pojedziecie panowie po południu,teraz ja nie pozwalam. Pójdziemy do koœcioła na sumę. musimy odwiedzić księdza Szymona. Potem zjemy obiad. bo umyœlnie prosiłam na niego pana Zajšczkowskiego i księdza, a wreszcie musisię pan, panie Karolu, rozmówić z Karczmarkiem, ma być o trzeciej. A przed wieczorem odprowadzimy panów. - Dobrze, dobrze! - rzucił prędko Karol i poszedł do pokoju jadalnego, bo podano œniadanie, po czym narzekajšc na goršco wyniósł się do ogrodu i siedział pod kwitnšcymi jabłoniami, obsypywany co chwila lœniegiem płatków padajšcych za najmniejszym powiewem wiatru. Pszczoły brzęczały na jabłoniach jak w ulu, a po całym ogrodzie rozpływał się słodki, duszšcy zapach bzów. jabłoni i głosy wilg œpiewajšcych. Pan Adam poszedł się przespać, jak zwykleto robił po œniadaniu, bo wstawał o œwitaniu; Anka ubierała się do koœcioła, a Maks chodził zaroœniętymi trawš alejkami, okršżał ze wszystkich stron Karola, czasem się zapuszczał na drugš stronę dworu od rzeki i powracał, a przechodzšc obok niego nie mówił nic, unikał nawet jegowzroku i szedł w głšb ogrodu, bo mu się wydało, że tam mignęła jasna sukienka Anki, a przekonawszy się, że to różowieje jabłoń pokryta kwiatami, stanšł przy parkanie i patrzył na szerokš roztocz zbóżzielonych, kołyszšcych się z jednostajnym szmerem, przez które œcieżynš biegnšcš oddalekiej wsi snuł się długi łańcuch czerwono ubranych kobiet i chłopów w białych kapotach, dšżšcych do koœcioła; patrzył a nasłuchiwał chciwie, czy się też nie odezwie gdzie głos Anki. Nie mógł zdać sobie sprawy, co się w nim działo. - Nie wyspałem się czy co? - myœlał œciskajšc sobie głowę rozbolałš. - Do diabła ze wsiš. Poczuł się tak raptownie zdenerwowanym, że poszedł do Karola. - Nie moglibyœmy wyjechać wczeœniej? - I ty masz już dosyć? - Rzeczywiœcie, że wyleciałem ze wszystkich trybów, czuję się jak kalosz rozdeptany. W nocy spać nie mogłem, teraznie wiem, co robić ze sobš. - Połóż się na trawie, oddychaj woniš kwiatów, nasłuchuj szmerów traw, rozkoszuj się œpiewem ptaków, pław się w słońcu, a w interwałach myœl o piwie albo o czarnej Antce - drwił Karol. - Daję słowo, że nie wiem. co ze sobš robić. Dwadzieœcia razy obejrzałem ogród; no i cóż? widzę, że piękny, że drzewa kwitnš, że trawa zielona, ale co to dla mnieza "papier"? Byłem na łšce - przeœliczna. Byłem w stajni, byłem wszędzie, wszystkowidziałem, ale mam tego już dosyć. Panna Anka zachwalała mi las - zobaczyłem, że drzewa wielkie, że wilgoć i że nie ma na czym usišœć. - Czemuœ nie powiedział, byłaby ci kazała tam zanieœć kanapkę. - A przy tym jestem niespokojny o matkę i...- urwał i nie dokończył, tylko ze złoœciš rozbijał nogš kretowisko œwieżo wytoczonena trawniku. - Pociesz się, pojedziemy, muszę tylko tę całš przykrš pańszczyznę odbyć przecież przykładnie. - Pańszczyznę? - zapytał zdziwiony Maks. -Narzeczona i ojciec - to pańszczyzna? - Nie miałem ich na myœli, a tylko tych bałwanów, którzy majš być na obiedzie, i wizyty - zacierał goršco niebacznie powiedziane słowo, ale Maks, jakby na przekór, zaczšł go przekonywać, że Zajšczkowski jest niesłychanie sympatyczny, ksišdz bardzo rozumny itd., aż Karol zdziwiony podniósł na niego oczy. - Cóż ty za koziołki wyprawiasz? Wczoraj zachwycałeœ się wsiš, dzisiaj ziewasz i chcesz uciekać do Łodzi; wczoraj tych dwóch nazywałeœ ludŸmi z operetki, dzisiajzaœ bronisz ich. - Bo mi się tak podoba! - zawołał rozczerwieniony Maks i ruszył w głšb ogrodu, ale zawrócił natychmiast poœpiesznie, bo Anka z ganku wołała: - Panowie, czas iœć do koœcioła. Zapomniał o zdenerwowaniu, o złoœci, o nudzie, tylko patrzył na Ankę, która stała na gankui nacišgała długie białe rękawiczki. Była dzisiaj przeœlicznš w jasnokremowej sukni bardzo lekkiej, zarzuconej niesłychanie delikatnym deseniem bladofiołkowym, pasek i kołnierz miała taksamo bladofiołkowe, kapelusz wielki, płaski, ubrany niezapominajkami i gazš białš. Była tak przeœliczna, takim dziwnym urokiem młodoœci, siły i szlachetnoœci promieniały jej szare oczy, że Maks nie wiedział, co mówić dalej. Szedł obok czas jakiœ i uspokoiwszy się nieco, obrzucił wzrokiem fabrykanta jej suknię i szepnšł bardzo poważnie: - To twoja "Brylantyna", Karol! Doskonała w kolorze. - I œwietnie się pierze - dodała Anka, rozœmieszona jego słowami. Poczuł się dotkniętym jej œmiechem, więc się odsunšł nieco i patrzył na szerokš uliczkę miasteczka, przez którš szli do koœcioła. Miasteczko było nędznš osadš, zamieszkałšprzeważnie przez Żydów tkaczów, bo co okno prawie stał warsztat tkacki, a po sieniach długich, zabłoconych, czarnych siedziały stare Żydówki i zwijały na kołowrotkach przędzę; suchy monotonny turkot warsztatów bił od każdego okna i drżał w cichym, przesłonecznionym powietrzu. Nędzne sklepiki miały drzwi poprzywierane, jakby broniły się od kłębów kurzawy. Na œrodku głównej ulicy czerniały wielkie kałuże nigdy nie wysychajšcego błota, po których gromadami żerowały kaczki. Na wprost klasztoru, w rynku, który stanowiła piaszczysta wydma obstawiona szczytami domów wspartych na drewnianych kolumnach, było kilka domów œwieżo spalonych, z których tylko wœród rumowisk i œcian porozdzieranych sterczały nagie kominy. Przez porozpadane mury ogrodzenia klasztornego, zaroœnięte chwastami i kępami popielatego ligustru i obsadzone wielkimi brzozami o zwisłych gałęziach i białej korze, widać było odrapany fronton koœcioła i wysmukłš dzwonniczkę, ukrytš w rogu cmentarza. Pod samym murem, w cieniu brzóz, stało kilkadziesišt chłopskich fur i bryczek, nieco dalej, na œrodku rynku, pod płóciennymi dachami tuliło się kilkanaœcie straganów, a poza tym pusto było zupełnie, bo słońce prażyło coraz mocniej.Zostali na cmentarzu, bo z powodu natłoku nie było możebnym dostać się do wnętrza koœcioła. Anka usiadła na schodach prowadzšcych do zakrystii i modliła się, Maks zaœ i Karol poszli pod brzozy i przysiedli na jakiejœ starej ozieleniałej płycie grobowej, których cały szereg tulił się pod murami. Nabożeństwo było już rozpoczęte. Z wnętrza koœcioła przez pootwierane drzwi brzmiały przytłumione dŸwięki organów, a czasem wznosił się głos organisty, czasemchór głosów dŸwięczał uroczyœcie, czasemsłaby głos księdza przedarł się po tej ruchomej fali głów, jaka parła się od drzwi, biła o kraty prezbiterium i cofała się ze szmerem modłów, westchnień i kasztan; a czasem przycichało wszystko i wtedy ostre i przenikliwe głosy dzwonków œpiewały spiżem i odpowiadało im wielkie, głębokie westchnienie, wyrwane ze wszystkich piersi, a wszyscy znajdujšcy się na cmentarzu przyklękali, bili się w piersi i powracali znów pod brzozy i w rumowiska murów, gdzie siedzieli. - Nasze chustki! - szepnšł Maks wskazujšcna kilka kobiet, które jak maki jaskrzyły się na piasku i słońcu, siedzšc z podwiniętymi nogami i przesuwajšc ziarna różańca. - Już wypełzłe - odpowiedział z ironiš nieco Karol. - Te wypełzłe to pabianickie; mówię o tych amarantowych z zielonym deseniem, te nigdy nie wypełznš, można wygotować w słońcu i nie wygryzie. - Wierzę, ale co mnie to obchodzi? - Dzień dobry panom! - rozległ się przytłumiony głos z boku. Stach Wilczek, z cylindrem w ręku, elegancki, pachnšcy, stał przy nich i wycišgał rękę jak dobry znajomy. - Co pan robi w Kurowie? - zapytał Maks. - Przyjechałem na œwięta do rodziny. To mój rodzic w tej chwili dudli na organach - powiedział z pogardliwš pobłażliwoœciš i bawił się przekręcaniem licznych pierœcionków na palcach. - Długo pan tu zabawi? - W nocy wyjeżdżam, bo mój Żyd nie dał midłuższego urlopu. - A gdzież pan teraz pracuje? - W kantorze Grosglika, ale to chwilowo tylko. - Puœcił pan węgiel? - Nie. Mam kantor na Mikołajewskiej, bo Grosglik swój czarny interes sprzedał Kopelmanowi, a u tego parcha nie chciałem być. Czy panowie macie już dostawę węgli do swojej fabryki? - zapytał ciszej, pochylajšc się ku Karolowi. - Jeszcze nie - odpowiedział Maks. - Jakie pan daje warunki? - zapytał Karol chłodno. Stach przysiadł na grobie obok niego i szybko zaczšł pisać w notesie i obliczać, aż w końcu podsunšł papier pod jego oczy. - Za drogo! Brauman o siedm i pół kopiejki daje taniej na korcu. - Złodziej i oszust! Da panu za to na wagonie dziesięć korcy mniej - zawołał cicho Stach. - Pan myœlisz, że się tego węgla nie będzie sprawdzać u mnie, czy co? - Wyważy się nawet więcej, bo przecież Brauman nie na próżno zlewa węgiel wodš przed wysyłkš. - Być może, ale kto mi zaręczy, że pan tegosamego nie będziesz robić? - Dobrze, dam panu po cenie takiej, jakš Brauman deklarował. Nie zarobię prawie nic, ale idzie mi bardzo o tę dostawę. Mówiłem już o tym z panem Weltem, ale mipowiedział, że pan Borowiecki decyduje. Więc jakże? - zapytał uprzejmie, nie zważajšc na poprzednie słowa Karola i na jego chłodny, pogardliwy ton mowy. - PrzyjdŸ pan jutro do nas, to się rozmówimy. - W jakiej mniej więcej iloœci będziecie panowie potrzebowali węgla? - pytał Maksa.Nie usłyszał odpowiedzi. , ;˘ˆŠj ľAH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPcŃ_ c0ec•*(c˝8–/S?'Umilkli wszyscy, bo przy odgłosie dzwonówbijšcych poważnie i œpiewów całego ludu procesja wyszła z koœcioła i niby długi wšż o czerwonej głowie baldachimu, pod którym szedł ksišdz, wysuwała się z wielkich drzwi i migotała łuskš czerwonych, żółtych i białych ubiorów kobiet, popstrzonych czarnymi kapotami chłopów i złotymi płomykami œwiec zapalonych, pełzała pomiędzy szarymi murami koœcioła a zielonym wałem brzezin i okręcała długim ciałem koœciół. Ogromny chór głosów bił w rozpalone powietrze i rwał się do białawego nieba, aż chmury gołębi zrywały się z wieżyc koœcioła, ze zrujnowanych dachów klasztoru i kołowały wysoko. Procesja wróciła do koœcioła, głosy umilkły, tylko liœcie brzóz szemrały i chwiały się sennie w rozpalonym powietrzu, od zabudowań klasztornych dochodziły gęgania gęsi, a wnętrze koœcioła rozbrzmiewało głosami œpiewów, dzwonków i organów. Upał potęgował się coraz bardziej, słońce lało ogień na gontowe dachy miasteczka i jakby wypijało wszelkš moc, taka cisza bezwładna leżała w rozdrganym powietrzu,nad obręczš pól zielonych, ogrodów stojšcych bez ruchu, łšk zielonych, jakby przysłoniętych opalonš mgłš, i nad lasami, co wstęgš ciemnš opasywały miasteczko i żółciły się łysinami piasków i wydm górzystych. - Nie słyszał pan, czy Neuman położył się? - zapytał Maks Stacha. - Już. - Zupełnie? - Nie, boczkiem tylko, na jakie trzydzieœci procent. Panowie tracš? - Mamy na nim coœkolwiek - i machnšł niecierpliwie rękš. - Może bym znalazł kogo, co by pańskie pretensje nabył, ma się rozumieć, jeœli tanio i z dobrym procentem dla mnie. - Cóż, u diabła, we wszystkim pan "robi"? - I w niektórych innych rzeczach! - zawołał głoœniej i ze œmiechem Wilczek. - Pan dobrze zna Kurów? - zagadnšł Maks, aby odwrócić rozmowę z interesów, bo Karol niechętnie spoglšdał na Wilczka i milczał uparcie. - Ja się tutaj urodziłem, tutaj pasałem ojcowskie gęsi i bydlštka, tutaj brałem po grzbiecie postronkiem, ksišdz Szymon mógłby o tym obszerniej pomówić. A, pan może nie wierzy, że ja pasałem bydło? - zapytał ironicznie, widzšc zakłopotanš minę Maksa. - Trudno mi w to uwierzyć patrzšc na pana.- Ha, ha, ha! to mi pochlebia. Pasało się bydlštka, pasało! brało się postroneczkiem po plecach, kalikowało się ojcu na organach, czyœciło się ojcom w klasztorze buty, zamiatało się nie tylko koœciół! różniebywało. Nie wstydzę się tego zupełnie, bo ico to pomoże, fakt pozostaje faktem, a zresztš, doœwiadczenie to kapitał umieszczony na procent składany. Maks nic się nie odezwał, a Karol doœć lekceważšco oglšdał go ze wszystkich stron i uœmiechał się ironicznie, bo był wyelegantowany przesadnie, a nawet œmiesznie; jasne kratki, lakierki, jedwabna kamizelka biała, jasny krawat z ogromnym brylantem, wykwintna żakietka, cylinder błyszczšcy, długi złoty łańcuszek od zegarka, złote binokle, których nie używał,kilka kosztownych pierœcionków na palcach,którymi bawił się ustawicznie - nie harmonizowały z jego pucułowatš twarzš pokrytš pryszczami i małymi oczkami chytrze œwiecšcymi ani z tym niskim, pofałdowanym czołem, nad którym leżały rozczesane na œrodku dużej płaskiej głowywłosy nieokreœlonego koloru; długi ostry nos i wywinięte tłuste wargi robiły jego twarz podobnš do pyska mopsa, którego ucharakteryzowano na bociana. Nie zważał, że mu nie odpowiadali, uœmiechał się chwilami patrzšc na ich głowy jakimœ uœmiechem wyższoœci i politowania, a gdy po nabożeństwie tłumy zaczęły się wylewać z koœcioła i przechodzić obok nich, prostował swojš kwadratowš figurę, przysunšł się bliżej doKarola i dumnie a chłodno patrzył na szeregi łyczek i łyków kurowskich, na swoich rówieœników i przyjaciół z pastwiska, którzy spoglšdali na niego z podziwem i nie œmieli podejœć do przywitania. Przyszła i Anka, przywitał się z niš uniżenie, a gdy go zapraszała na obiad, rozczerwienił się z radoœci i głoœno, bardzo głoœno, żeby go słyszeli przechodzšcy, dziękował: - Muszę być w domu, bo wszystkie moje siostry się zjechały. Bardzo mi szczerze żal, że muszę się pozbawić takiej przyjemnoœci, ale to już chyba kiedy indziej. - Idziemy teraz do księdza Szymona - szepnęła Anka. - Odprowadzę tam państwa, bo i ja muszę go odwiedzić. Szli wolno przez zatłoczony cmentarz. Grupy chłopów w cajkowych kapotach i w czapkach ze œwiecšcymi daszkami i kobiet wiejskich w jaskrawych chustkach i wełniakach - kłaniały się im uniżenie, ale przeważajšca częœć tłumu, złożona z robotników fabrycznych przybyłych na œwięta do rodzin, stała twardo i wyzywajšco patrzyła na "fabrykantów", jak ich nazywano. Ani jeden kapelusz się nie uchylił przed Karolem, chociaż poznawał twarze wielu robotników z dawnego swego oddziału u Bucholca. Tylko do Anki często podchodziły kobiety, całowały jš po rękach lub - jak niektóre - podawały tylko rękę i zamieniały po słów kilka. Karol szedł za niš i oczami roztršcał tłum,Maks ciekawie się przypatrywał, a Wilczek szedł na ostatku i głoœno, łaskawie mówił do niektórych: - Jak się macie? Jak się macie? Œciskał wycišgajšce się do niego ręce i zapytywał to o robotę, to o dzieci, to o zdrowie. Kłaniali mu się prawie wszyscy i patrzyli naniego z życzliwoœciš i z dumš, że przecież oni tego pana znajš jeszcze z tych czasów,gdy na tym samym miejscu bijał się z nimi lub pasał bydło, i że to ich człowiek. - Ależ oni wszyscy pana znajš - powiedział Maks, gdy weszli do księżego ogrodu. - Znajš. Pana Wilczka całe miasteczko kocha, szczycš się nim - ozwała się Anka. - Tyle skorzystałem na tej miłoœci, że moje jasne rękawiczki przez tę przyjaŸń brudne i spocone na nic. To mówišc œcišgnšł i ostentacyjnie rzucił je w krzaki. - Z powrotem je zabierze - zauważył półgłosem Karol. Wilczek usłyszał uwagę i przygryzł usta ze złoœci. Ksišdz Szymon mieszkał w klasztorze na dole, w kilku narożnych pokojach, przerobionych z cel zakonnych, których okna wychodziły na wielki i doskonale utrzymany ogród owocowy, Duży ganek drewniany, niedawno wystawiony, bo drzewo było jeszcze żółte,prowadził do mieszkania. Wino zasłaniało całš œcianę i zwieszało sięzielonš frędzlš nad oknami, a olbrzymie krzaki bzów stały tak blisko, że wielkie bukiety kwiatów zaglšdały do wnętrza mieszkania. Ksišdz Szymon ledwie co wrócił przez klasztor i przyjmował ich z całš serdecznoœciš w narożnej salce wybielonej wapnem, spod którego przebijały się przymglone barwy i roztarte kontury dawnych fresków, pokrywajšcych sklepienia, W salce panował ton fioletowozielony od bzów rozkwitłych i od zieleni ogrodu. Chłód, przejęty wilgociš, owionšł ich na samym wstępie. - Jak się masz, Stachu? A cóż to, smyku, nie byłeœ wczoraj u mnie, he? - Nie mogłem, przyjechały moje siostry i ani na krok nie ruszałem się z domu - tłumaczył się Wilczek całujšc księdza w rękę. - Mówił mi twój ojciec. Nie mogłeœ go to zastšpić na chórze, he? Stary ledwie nogami włóczy. Jasiek, Jasiek! a daj no, smyku, fajeczkę i papierosików dla panów. - Zapomniałem grać zupełnie, ale jeœli ksišdz pozwoli, to już umyœlnie nauczę się jakiej pięknej mszy i wtedy przyjadę jš zagrać. - A dobrze, dobrze!... Anka, Anusiu! a chodŸże do mnie, dziecko, pomagać przyjšćgoœci. Widzisz jš, myœlała, że jej pozwolę próżnować - œmiał się ksišdz krzštajšc po pokoju i wysuwajšc stół na œrodek. - Pan dawno zna księdza? - zapytał WilczkaMaks. - Od dziecka. Pierwsze litery razem z pierwszymi cybuchami wzišłem od księdza inie zaprzeczam, że było tego dosyć - œmiałsię Stach. - Przesadzasz, dobrodzieju mój kochany, przesadzasz, tych cybuchów nie było wcaleza wiele. - Przyznaję otwarcie, że było ich znacznie mniej, niż mi się należało. - A widzisz! Sprawiedliwy jesteœ dla siebie, to będzie jeszcze z ciebie człowiek, ho, ho,człowieczek niezgorszy! Jasiek! Jasiek! gdzież ten smyk się podział. A nie mogšc się go doczekać, sam przynosiłz drugiego pokoju różne specjały i rozstawiał na stole. - Moje dzieci, moi dobrodzieje kochani, panie Karolu, panie Baum, Stachu, po kieliszeczku wiœniaczku. Ma szeœć lat, słodki jak miód, a co za kolor, to proszę patrzeć - czysty rubin. Podsunšł kieliszek pod œwiatło, w którym istotnie wiœniak mienił się czysto rubinowym fioletem. - ZagryŸcie no teraz tym placuszkiem z serem, mówię wam, że rozpływa się w ustach. No, jedzcież, bo obrazicie Ankę, ona go robiła sama i przysłała mi. - Księże Szymonie, przecież zaraz idziemy na obiad. - Nie masz głosu, dziewczyno, bšdŸ cicho. Widzisz jš, będzie się tu rzšdzić jak szara gęœ. Pijcież, panowie. - Czekamy na księdza dobrodzieja. - Nie piję, moi dobrodzieje kochani, nie piję. Anusia, wyręcz no mnie, dziewczyno. Wybiegł i po chwili powrócił z dosyć dużymgšsiorkiem pod pachš, zapinajšc równoczeœnie sutannę, która mu się odpinała ustawicznie. - A teraz na zakończenie napijemy się winka, no, napijemy się, i basta. Patrz no, dziewczyno, to poziomkowe, to samo, któreœmy razem trzy lata temu robili. Patrzcie, jaki ma kolor. Czyste słońce o zachodzie, czyste słoneczko, a jaki zapach,o, powšchajcie no! I podtykał im pod nos butelkę, która buchała zapachem poziomek. - Ależ, księże! Ksišdz mi tak goœci uraczy, że nie będš mogli jeœć obiadu. - Cicho, Anka, z bożš pomocš zjemy i twój obiadek, zjemy! Słuchajcie no, dzieci... a gdybyœmy tak spróbowali wędlinek, co? tak z majowymi grzybkami, he? No, moi dobrodzieje kochani, moje dziecištka. zróbcie mi tę przyjemnoœć. Nie przyjmę was ananasami, bo nie mam, biedny sługa Chrystusów jestem, ale co mam, to bierzcie. Anka, a proœże za mnš. Stachu, bocię cybuchem przemierzę, jak będziesz takiniemrawy, ruszajże się, chłopcze. - Ale ksišdz ma takie zapasy, że nie powstydziłaby się ich i najlepsza gospodyni.- A to twoja Anka zrobiła wszystko. No, niepiecz raczków, dziewczyno, nie wstydŸ się.Nic nie miałem, mój dobrodzieju kochany, ale to nic, niech Stach powie, żyło się czasem na bórg, ale jak mi dziewczyna zaczęła dogadywać: "A sadŸ ksišdz drzewa owocowe, a prowadŸ pszczoły, a pilnuj ogrodu, a rób to, a rób tamto" - tak i wyterkotała wszystko, bo któż się oprze niewiastce! Ho, ho, Anka to złoto! Żebym ja wam pokazał zakrystię, co tam bielizny koœcielnej, jakie kapy, jakie ornaty, jakie stuły, to i katedralny koœciół nie powstydziłby się, a to wszystko ona własnymi rękami robiła, ona, moje dziecištko kochane! Rozczulił się, objšł jš za głowę i pocałował w zarumienione czoło. - Tylko tego nie mogłam zrobić, żeby sobie ksišdz nowš sutannę kupił. - A po co mi to! Cicho, dziewczyno! Jasiek, a daj no ogieńka, bo fajeczka zgasła - zakrzyczał, zarumieniony jak panna i silnie stukał cybuchem w podłogę. - SiedŸcież sobie, panowie, a ja idę do domuszykować obiad. Niechże ksišdz długo ich nie trzyma i jak najprędzej przyprowadzi. Zaraz poszła. Wilczek także się pożegnał i poleciał do domu, bo przyszedł po niego młodszy brat.- To zuch chłopak - szepnšł ksišdz po jego wyjœciu. - Doskonała łódzka kanalia. - Za ostro, panie Karolu. Muszę się przecieżujšć za moim wychowankiem. Ja go znam oddziecka. Twarda sztuka, nie da się zjeœć w kaszy, dobrodzieju mój kochany. Wola jak stal, przebiegły, sprytny, ale poczciwy, bo swojš rodzinę kocha namiętnie. - Co mu wcale nie przeszkadza drwić z niej.- To już natura taka przekorna. Wyœmiewałsię kiedyœ jeszcze w dzieciństwie z jakiejœ biednej chorej kobieciny. Przekropiłem go za to cybuchem i chciałem zmusić, aby jš przeprosił. Gdzie tam! Cybuchy przyjšł, alez przeproszeniem ani rusz. PóŸniej się dowiedziałem, że chłopak matce œcišgnšł kaftan i spódnicę i zaniósł babie. Z własnejwoli zrobi wszystko, przez mus - nic. Kpi on ze swoich, co jużcić że nie jest pięknie, ale cóż mu mówić, kiedy wszystkim pomaga.Młodszego brata utrzymuje w gimnazjum, rodzicom pomaga, będzie jeszcze z niego pociecha. - Dla kryminału - szepnšł Karol, którego irytowały te pochwały księżowskie. - No, to już chodŸmy na obiad, bo panna Anna musi się niecierpliwić. - ChodŸmy. IdŸcie, jegomoœcie, ja was dogonię, zajrzę tylko do księdza Liberała. - Nieoceniony ten wasz ksišdz Szymon, nigdym jeszcze podobnego nie spotkał. Ależ to uosobienie poczciwoœci, dobroci i abnegacji. - Bo w Kurowie najlepszy interes robić można na poczciwoœci, a szczególniej jeszcze wtedy, gdy ta poczciwoœć obleczona jest w sutannę. Spróbuj żyć tutajze szwindlów. - Mówisz jak Moryc - rzekł niechętnie Maks. - Chłopaki, dobrodzieje moi kochani, a zaczekajcie no. A to smyrgacie jak jelonki, gonię i gonię, ażem się zakasał - wołał ksišdz pędzšc za nimi z sutannš w garœci, żeby mu nie przeszkadzała. Poszli razem, ale milczeli. Ksišdz miał twarz posmutniałš, wzdychał chwilami i z melancholiš spoglšdał w przestrzeń. Widok księdza Liberata omroczył mu duszę smutkiem. W ganku kurowskiego dworu zastali już Zajšczkowskiego, który coœ pilno opowiadałpanu Adamowi. - A, jest ten bisurmanin - szepnšł ksišdz. - Jak się masz, dobrodzieju mój kochany! - a co to, do koœcioła nie chodzisz, o swoim proboszczu już zapomniałeœ, he? - Nie zaczynałbyœ ksišdz na nowo, bom i tak zły - mruknšł szlachcic niechętnie. - A to ugryŸ psa w ogon. Widzisz go, będziemi tu złoœciš parskał jak kot. - A, Panie Jezu Chryste, jeżelim zaczynał, bijże mnie -krzyknšł rozkładajšc ręce Zajšczkowski. - No, cicho, cicho. Daj gęby, dobrodzieju mój kochany. - I chodŸcie, panowie, bo obiad na stole - zapraszała Anka. - Nie mogłeœ, dobrodzieju, zaczynać od tego, ale z księdza wieczna przekora. Ucałowali się i w największej zgodzie siedliprzy sobie do obiadu, który cišgnšł się w milczeniu, bo Anka posmutniała i goniła oczami spojrzenia Karola milczšcego uparcie, Maks przyglšdał się obojgu, pan Adam nawet mówił niewiele, a ksišdz z Zajšczkowskim zajęci byli jedzeniem. - Ostatni to raz jemy obiad w Kurowie w takim towarzystwie -zauważył stary doœć smutno. - Ale możemy jeszcze jadać w Łodzi w takim samym komplecie. Sšdzę, że ksišdz proboszcz ani pan Zajšczkowski nie zapomnš o nas -powiedział Karol. - O, nie, nie, przyjedziemy obaj. Poœwięcę ci fabrykę, dobrodzieju mój kochany, bo kto z Bogiem, z tym Bóg, a potem dam wamœlub, a potem przecież nie kto inny będzie wam dziecišteczko chrzcił, tylko ja. O, Anka uciekła, wstydzi się, a rada by, żeby to jak najprędzej. Anka, Anusiu -wołał rozbawiony. - Nie wstydŸże mi ksišdz dziewczyny. - Mój dobrodzieju kochany, panny się takichrzeczy tyle wstydzš co koziołeczek w kapuœcie. Jasiek, a nałóż no fajeczkę. - Panie Karolu, może pan przyjdzie do ganku, bo tam czeka Socha i koniecznie chce się z panem widzieć. - Socha? Czy to ten protegowany pani, którego umieœciłem u Bucholca? - Tak, przyszedł z żonš. - Anka, czemu to tak wielkie rumieńce? - zapytał idšc z niš do ganku. - Niedobry - szepnęła odwracajšc głowę, ale jš objšł ramieniem i zapytał szeptem: - Bardzo niedobry? no, powiedz, Anka, bardzo niedobry? - Bardzo niedobry, bardzo niegodziwy i bardzo... - I co bardzo? - pytał przechylajšc jej głowę i całujšc w przymknięte oczy. - I bardzo kochany - szepnęła wysuwajšc mu się z objęć i weszła na ganek, przed którym stali Socho-wie, ale tak zmienieni, że nie poznał ich na razie. Socha zamiast białej kapoty miał czarny surdut, pokapany woskiem na połach, czarne za krótkie spodnie, wycišgnięte na cholewy, czapkę z daszkiem, gumowy kołnierzyk, który mu zjeżdżał na kark i odsłaniał brudnš szyję. Zapuœcił brodę, która mu niby ostra szczecinowa szczotka pokrywała szczęki i łšczyła się przy uszach z krótko obciętymiwłosami, wysmarowanymi pomadš. Z żółtej, pomiętej i zmizerowanej twarzy patrzyły dawne niebieskie, poczciwe oczy. Pochylił się również po dawnemu do kolan Karola. - Ledwiem was poznał, wyglšdacie jak fabrykant. - I... œciarachał się ino człowiek między ciarachami, i tyla. - Robicie wcišż u Bucholca? - A robi, wielmożny derektorze, robi, ino... - Cicho, kobito, ja rzeknę - przerwał jej z powagš. -Powiadali w miasteczku Łodzi kolegi, co wielmożny dziedzic otwiera fabrykę, toœwa z żunš tak wykalkulowali... - Coby nas wielmożny derektor, a nasz dziedzic kochany, wziun do siebie, bo AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPc`Bc˘cŠ*ó cœ8˝0zawżdy... - Cicho, żuno, bo zawżdy milej robić u swojaka. Jo robotę znom i przy parówce, i w falbierni, i czy w lapryturze, ale jakby dziedzic potrzebował do kuni, to dopraszałbym się łaski pańskiej, bo mi do bydlšt ckno. - Z kuniami się zna, co i wielmożna paninka zaœwiadczyć może, bo bez tyle... - Zawrzej gembe - burknšł - bo bez tyle roków człowiek się wzwyczaił do kunisków, to mu tera przez nich nijak. - I nie szpiluje mu fabrykanckie życie, bo bez te fetory... - Bo bez te fetory to mam bolenie w piersiach i cięgiem mi odmiata i jak nieraz zamroczy, to jakby me kto cepem zdzielił w łeb. Wielmożny dziedzicu nasz kochany - zawołał rozrzewniony obejmujšc go za nogi. - Sirotyœmy bidne! Niechta i paninka wstawisię za bidnymi -szeptała przez łzy kobieta icalowała ich po rękach i obejmowała za nogi. - No, dobrze, przyjdŸcie na œwięty Jan, to się rozmówimy. Przyjmę was do koni. Zaczęli raz jeszcze dziękować z uniesieniem. - Jak oni się zmienili! - szepnęła Anka przyglšdajšc się Sochowej, bo kobieta zrzuciła wełniak i cały strój wiejski. Miała na sobie niebieskš bawełnianš suknię,czerwony stanik do figury, przez który jej nieforemny korpus zdawał się przelewać, mosiężna broszka pod szyjš, żółta chusteczka na głowie zawišzana pod brodę,i duża ruda parasolka w ręku. - Trzy czy cztery miesišce i ŁódŸ ich przerobiła na innych ludzi. - Nie, panie Karolu. ŁódŸ ich tylko przebrała w innš garderobę. Dać im dzisiaj z dziesięć morgów gruntu, to za tydzień najdalej ani œladu w nich nie pozostanie łódzkiego życia. Wrócili do pokoju stołowego akurat na kłótnię, jaka wybuchnęła pomiędzy księdzem Szymonem a panem Adamem, który bił nogš w stopień fotelu i krzyczał: - Gorgoy zdrajca! zdrajca od paznokcia do łysiny! Łajdak, pieski syn, psubrat. - A ja ci mówię, dobrodzieju mój kochany, że nie zdrajca, tylko człowiek dalej widzšcy niż rurę swojej strzelby. On przecież uratował Węgry. - I sprzedał po judaszowsku. - Te, te, te! u ciebie rozsšdni zawsze sš zdrajcami i Judaszami. Co mu pozostawało,jak nie ocalić resztę? - Bić się do ostatniego tchu, do ostatniego żołnierza. - Już was nie było, boœcie przedtem uciekli!Jasiek, a daj no ogieńka, smyku, bo mi fajeczka zgasła. - Co, co? Myœmy uciekali? Na rany Chrystusowe, co ksišdz mówisz! Myœmy uciekali, kiedy, my? - krzyczał unoszšc się w fotelu i twarz mu się rozpaliła strasznym oburzeniem, oczy ciskały pioruny, głos mu chrypł, zęby szczękały i gdy nieco się uspokoił, tak drżał cały, że nie mógł pić kawy, bo mu się ręce trzęsły i kawa chlapała na surdut i na gors. Karol wyszedł z Maksem pakować się do wyjazdu, a oni kłócili się dalej z całš pasjšzawziętoœci. Zajšczkowski pomagał panu Adamowi i od czasu, do czasu uderzał pięœciš w stół, zrywał się z krzesła, szukał czapki, biegał po pokoju i siadał znowu, ale ksišdz się nie dał, mówił coraz ciszej i coraz częœciej wołał na Jaœka o ogień, i coraz częœciej uderzał cybuchem w podłogę, był to znak, że się zapalał. Przerwał im rozprawy Karczmarek, który szurgał nogami w ganku i głoœno nos wycierał, a wszedłszy do pokoju, bat postawił w kšcie, zatarł ręce i witał się poważnie ze wszystkimi. - SpóŸnił się pan na obiad, to chociaż kawy pan się napije z nami. - Dziękuję dziedzicowi. Jadło się już obiad, ale co kawy, to się napić nie zawadzi. Usiadł obok pana Adama, spoconš twarz wytarł połš surduta, a potem dopiero jšł się chłodzić fularowš chustkš. - Goršc jest rzetelny, ale burza będzie, bo się bydło gzi na pastwiskach. Dziękuję pani,a goršca? - O, bardzo, prawie wrzštek - odpowiedziała Anka podsuwajšc mu kawę i cukierniczkę. - Bo kawa zimna warta grosz albo patyk złamany. - Widzę, że pan się zna na kawie. - I... przecież się cięgiem chlapie to paskudztwo! Do interesu, do pogadania, to nie ma jak czarna kawa, a jeszcze do tego kieliszek koniaku, to już całe wesele. Anka przyniosła koniak. Karczmarek nalał pół filiżanki kawy, a resztę dopełnił koniakiem, zmieszał, pogryzał cukrem i popijał wolno, rozglšdajšc się równoczeœnie po obecnych. - Dzień dobry, nie myœlałem, że pana spotkam u nas - zawołał Karol wchodzšc do pokoju. - Znasz pana Karczmarka? - zapytał pan Adam. - Przecież pan Karczmarski dostawia nam cegłę do budowy fabryki. Mówił mi ojciec opańskich zamiarach na nasz Kurów, ale że wymienił inne nazwisko, nie domyœlałem się, że to pan. - Bo to jest tak, że na ŁódŸ to ja mam insze nazwisko, a na wieœ też insze - tłumaczył uœmiechajšc się chytrze. - Ludzie sš głupie, bo najpierwej patrzš na obleczenie drugiego człowieka i na przezwisko. Powiadajš, że jak się zwał, tak się zwał, aby się dobrze miał, ale to nieprawda. Jak się w Łodzi nazywałem po staremu, to byle parch albo Szwab, albo inny darach powiedział: "Karczmarek! chłopie, chodŸ no tutaj!" - a jak się przezwałem po szlachecku, to mi mówiš: "Panie Karczmarski, może pan będzie łaskaw!" Po co majš mnš pomiatać te parobki niemieckie, kiedy ja sroce spod ogona nie uciekłem i jestem gospodarski syn z dziada pradziada i kiedy moi już gospodarzyli, to te różne Niemcy jeszcze po lasach na czworakach chodziły i surowekartofle jak œwiniaki jadały. - Brawo, doskonale, panie Karczmarek - wołał Karol œmiejšc się. - Prawdę mówię, bo przecież te łódzkie Mullery, Szulce to taka sielna szlachta, że jakby przyszło co do czego, to mógłby im być królem Karczmarek i jeszcze by dla nich był honor. Dolał sobie kawy i koniaku i chciał dalej mówić, ale pan Adam dojrzał cień niezadowolenia na twarzy Maksa i rozmowęskręcił na tor inny, zapytujšc: - Cegła idzie w tym roku dobrze? - Nietęgo. Ale mi się widzi, że niedługo to zrobi się taki rwetes w Łodzi z budowaniem, jakiego nigdy jeszcze nie było. - Dlaczego? Wszystko œpi, tyle bankructw jak nigdy, wiele fabryk stoi, a reszta robi połowš ludzi. Jeszcze jeden sezon, a pół Łodzi klapnie. - A te Żydki, co z Cesarstwa przyjechały, to ony nie potrzebujš robić geszeftu, co? Ja już widziałem, że ony się coœ kręcš po mieœcie, oglšdajš place i szukajš cegielni. Zobaczy pan, że zrobi się ruch. Dziesięć lat temu było tak samo. A cóż, że bez jednš zimę w Łodzi cicho, to i wół jak się napracuje, to leży potem i odpoczywa, i inorusza gembš, a rusza. Mówiłby kto, że zdycha, a jużci, niech no odpocznie, to potem tak cišgnie, jaże się zatyka. - Dawno pan prowadzi cegielnię? - zagadnšłKarol. - Szeœć lat bez mała. - A przedtem? - zapytała z uœmiechem Anka, bo Karczmarek częstował cygarami. - Palcie, panowie, niezgorsze. Mam juchę Żydka, co mi przynosi szwarcowane. Obcišł ostrymi zębami koniec cygara, zapalił uważnie i dopiero odpowiedział: - Przedtem panienko, to ja byłem głupim chłopem na półwłóczku. Miałem pół piaskui pół gliny szczerej. W suchy rok to mi z piasku wywiało, a na glinie spaliło; a w mokry na glinie zgniło, a na piasku tyż nic nie było. Takš gospodarkę prowadziłem, żebydlštka jadły poszycie z obory, a człek marł z głodu. Głupi wtedy byłem, przyznaję się, bo dlaczego miałem być mšdry? Abo mnie to uczyli, abo mi miał kto poradzić. Mój dziedzic taki był tłusty w rozum. jaże go Niemcy zjadły, to i chłopu go nie użyczył. Więc biedowałem jak ojce i dziadowie, jak Pan Bóg chłopskiemu narodowi przykazał. W Łodzi stawiali fabryki, niektóre komorniki i mniejsi gospodarze chodzili na robotę, furmanili - ja się nie ruszałem. ŁódŸ była jeszcze daleko ode wsi. Aże tu jednego dnia sprzed chałupy zobaczyłem komin jeden, bez rok widać ich było pięć. ŁódŸ szła do wsi. Jak pamiętam, to z poczštku ŁódŸ była o czterywiorsty, potem zrobiło się ino trzy, a teraz nie ma i wiorsty. ŁódŸ szła do wsi, ale i bida miała dłuższe nogi i chwyciła mnie tak, że już myœlałem: sprzedam i wyniosę się dalej. Bałem się ino trochę i jeszcze czekałem. Razu jednego spotykam kuma z Chojnów, wiózł fureczkę piasku. - A gdzie to wieziecie? - A do miasta. - A po co? - Sprzedać. - A co to warto? Rubla, jak trafi na państwo, to więcej, a jak na Żydów -mniej. Poszedłem z nim. Wzišł półtora rubla. Jak to zobaczyłem, to mi się tak rozwidniło, jakby mi kto w łeb uczonš ksišżkę wpakował. Miałem górkę za chałupš, niczego była, miała cztery morgi, ziemia galanta, bo jš skowronki nawoziły od wieków i psy się na niej schodziły po sšsiedzku każdej wiosny. Przyleciałem do domu, narychtowałem wózina góreczkę szukać piasku. Był jucha kiej złoto i paradniej mu na pańskich schodach niż pod zbożem. Pojechałem z pierwszš furš; Żydy me zbiłyna Starym Mieœcie, piaskarze nasze tyż, policjant i owszem na ulicy, alem sprzedał. Potem tom ino zrzynał tę górkę i fort wywoziłem do Łodzi bez całe dwa lata, dzień w dzień, a w trzecim jeŸdził i mój chłopak, jeŸdził i parobek, com go przynajšł; woziliœmy piasek, a przywoziliœmy co inszego... Z poczštku to żona chciała me sprać, że ja to gront zapaskudzam i złe powietrze robię. Jużci, że to nie perfumy. A że to ŁódŸ fort cała ku naszej wsi, to coraz przyjdzie jakiœ pluderek, obejrzy mojš gospodarkę i powiada: "Sprzedaj!" Przychodziły też Żydy i mówiš: "Sprzedaj, Karczmarek!" Nie sprzedałem, choć w końcu dawały po pięćset rubli za morgę. Zaczšłem kalkulować, że w tym coœjest, kiedy one tak drogo chcš płacić. Poszedłem się poradzić do adwokata, co nam działy prowadził. Rzetelny bardzo człowiek, bo mi wprost powiedział: - Głupiœ, Karczmarek, że tego nie wiesz, oni chcš twojš glinę kupić. Postaw cegielnię,a jak nie masz pieniędzy, to do spółki ze mnš. Postawiłem sam, najšłem strycharza, sam pomagałem i żona, i dzieci, robiliœmy jak woły i grosz szedł. Przyjechał raz adwokat, obejrzał i powiada: - Głupiœ, Karczmarek, zamęczysz siebie i dzieci i na tym co najwyżej zarobisz tysišc rubli na rok. Co trzeba robić? Postawić parowš cegielnię. Myœlałem bez całš zimę, potem zrobiliœmy spółkę i jakoœ tam idzie. - A cóż się stało z góreczkš? - zapytała Anka ciekawie. - Zgolona do czysta, już jš tam ludzie na podeszwach roznieœli po œwiecie. - I mieszka pan jeszcze na wsi? - Trochę przy cegielni, a trochę w mieœcie; bom sobie tam postawił chałupkę, żeby żona miała gdzie mieszkać z dziećmi, którechodzš do szkoły. - Ładna chałupka! trzy piętra frontu i cztery oficyny -zauważył Karol. - I... postawię sobie jeszcze jednš, bo mamplac i mieszkania będzie mi potrza dla zięcia. - A co panu po Kurowie? - Syna najstarszego żenię, a że chłopak weszkołach nie był, do handlu też się nie zda ani na fabrykanta, to bym mu chciał kupić co niewielkiego i niedaleko, aby go mieć podbokiem. - Ja muszę zaraz jechać, ale niech się pan z ojcem umówi o wszystko, zgódŸcie się nacenę i przyjedzie pan do Łodzi, to zrobimy akt. No, Maks, czas nam w drogę. - Odprowadzimy was kawałek przez pole doszosy. Pożegnanie nie zabrało wiele czasu, wszyscy prócz Karczmarka poszli przez ogród i szli wšskš polnš drogš, na której spod trawy gdzieniegdzie znać było wyżłobionš kolej wozów. Przodem szła Anka, Karol i Maks; za nim Zajšczkowski z księdzem, a w samym końcu jechał pan Adam, zostawał w tyle, bo wózek się opierał na wybojach i kretowiskach, aż Waluœ klšł co chwila. - Ażeby cię wciornoœcie! a to utyka kiej œwinia. Przedwieczór już był nad ziemiš, rosa obfita okiœciš pokrywała zboża i trawy i wielka cichoœć płynęła nad polami, szemrzšcymi dziwnie przenikajšcym szelestem żytnich kiœci, graniem œwierszczyków i słodkim, szklanym brzęczeniem komarów, co całš chmarš kłębiły się nad głowami idšcych, a czasem przepiórki z głębi zielonych puszcz żytnich wołały: "PójdŸcie żšć! PójdŸcie żšć!" Albo jaskółka ze œwiergotem przeleciała w zygzakach, albo z owsów czarniawych, na-kropionych żółtymi ognichami, wyrwał się skowronek, bił prosto ku niebu, trzepałskrzydełkami i dzwonił pieœniš lub pszczoły z brzękiem wracały do roboty. - Dobrodzieju mój kochany, ale ten Karczmarek to dziwny człowiek. - Jest takich w Łodzi więcej. Wie ksišdz, żeon się nauczył czytać i pisać dopiero parę lat temu. - Ale po co chamowi majštek, we łbie mu się przewróci i będzie myœlał, że wszystkim jest równy. - Albo nie jest równy? Mój Zajšczkowski, mój dobrodzieju kochany, a czymże to lepsijesteœmy od niego? - Ksišdz niedługo każesz nam chamów całować po rękach. - Jak tego będš warci, pierwszy to zrobię, dobrodzieju mój kochany. Jasiek, ognia. Ale że Jaœka nie było, zapalił mu fajkę Maks, który do nich się przyłšczył i słuchał nie słyszšc, bo patrzył na Ankę idšcš przodem z Karolem i łowił chciwie ich rozmowę, prowadzonš półgłosem. - Nie zapomni pan o Wysockiej? - prosiła cicho. - Jutro pójdę do niej. Czy ona naprawdę jest naszš kuzynkš? - Jest mojš, ale myœlę, że wkrótce będzie naszš. Szli czas jakiœ w milczeniu. Ksišdz sprzeczał się z Zajšczkowskim, a pan Adam œpiewał, aż się rozlegało po polach: Hej z góry, z góry, jadš Mazury, Puk, puk w okieneczko, Otwórz, twórz, panieneczko, Koniom wody daj. - Prędko pan przyjedzie? - Nie wiem. Mam tyle roboty z fabrykš, że nie wiem, co pierwej robić. - Mało ma pan dla mnie czasu teraz, bardzo mało... - dodała ciszej i smutniej, cišgnšc dłoniš po młodych rdzawych kłosach, co rozkołysane kłaniały się jej do nóg i obrzucały rosš. - Proszę się spytać Maksa, czy ja dla siebiemam choćby godzinę czasu dziennie. Od pištej rano na nogach do póŸnej nocy. Jaki z ciebie dzieciak, Anko! no, spojrzyj na mnie. Spojrzała, ale w oczach miała smutek i usta drżały jej nerwowo. - Przyjadę za dwa tygodnie, dobrze? - powiedział spiesznie, aby jš pocieszyć. - Dobrze, dziękuję, ale jeœli ma na tym cierpieć fabryka, to proszę nie przyjeżdżać, potrafię znieœć i tęsknotę, przecież to nie po raz pierwszy. - Ale ostatni, Anka. Ten miesišc zleci prędko, a potem... - A potem? - Potem będziemy już razem; boi się tego moje złote dziecko, co? - szepnšł czule. - Nie, nie! bo przecież to z tobš, z panem -poprawiła się rumienišc i uœmiechała się tak słodko że miał jš ochotę pocałować. Zamilkła i rozmarzonymi, zapatrzonymi w siebie oczami błšdziła po zielonej płachcie zbóż, co niby wielki rozlew wody, kołysanywiatrem, marszczyło się w płowe koliska, w czarniawe gurby, kładło się nad ziemiš, powstawało, leciało w tył do ugorów, odbijało się o nie i znowu z chrzęstem uderzało w dróżkę, jakby chcšc się przelaćprzez tę tamę i rozlać po długim łanie pszenicy niskiej jeszcze i tak trzepišcej piórkami błyszczšcymi, że cały łan był podobny do wielkiego stawu, migocšcego miliardami złotych łuszczek. - Waluœ, ruszaj się, bestio! - zakrzyknšł pan Adam, bo dochodzili już do szosy. - Ady ć się rucham, jaże mi mokro. - To już? - szepnęła Anka spostrzegłszy konie czekajšce na szosie. - Szkoda, że to już jest tak prędko - powiedział Maks. - Prawda, jak tu pięknie? patrz no, dobrodzieju mój kochany, jak to Pan Bóg umalował wszystko œliczniutko, o! - wołał ksišdz wskazujšc na pola leżšce ku zachodowi. Słońce czerwone, ogromne zsuwało się nad lasy po perłowych przestrzeniach i rozsiewało po zbożach czerwonawš mgłę ofioletowych obrzeżach. Wody stawów leżšcych niżej w łškach paliły się jak tarcze miedziane mocno wypolerowane, a zygzakowata linia rzeczki,cišgnšcej się przez łški ku wschodowi, odcinała się od traw jak sina jedwabna wstęga, poplamiona gdzieniegdzie czerwonawym złotem. - Bardzo pięknie i żałuję, że nie mamy czasu przyglšdać się dłużej. - Prawda. No, jedŸcie z Bogiem! A dajcież no gęby, chłopaki. Panie Maks, panie Baum, a toœmy cię, dobrodzieju mój kochany, polubili wszyscy jak swojego. - Bardzo mnie to cieszy, bo przyznam się szczerze. że milszego towarzystwa nie spotkałem jeszcze w życiu i serdecznie dziękuję za goœcinnoœć, i proszę, nie zapominajcie o mnie, Maks Baum!... - Bardzo solidna firma, daje towar z szeœciomiesięcznym kredytem - zawołał Karol ze œmiechem, żegnajšc się ze wszystkimi. Maks zamilkł, był taki zły, że Ankę pocałował w obie ręce z dziesięć razy, pana Adama w oba policzki, a księdza w rękę, co tego ostatniego tak rozczuliło, że objšł go za szyję, pocałował w głowę i przeżegnał go na drogę. Ruszyli z miejsca kłusem. Anka stanęła na kopcu i powiewała za nimi ic kochany, wziun do siebie, bo AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żP' wL c€Ăj c- cJ)‘ c Ű6™>chustkš. Pan Adam œpiewał marsza. Maks długo przypatrywał się jasnym konturom Anki i gdy zniknęły mu w oddaleniu, usiadł i gniewnie powiedział: - Ty zawsze musisz mnie oœmieszyć. - Aby cię otrzeŸwić. Nie lubię, jak się upijajš moim winem, i do tego w moim własnym domu. Zamilkli obaj. Rozdział II [XVII] - Blumenfeld, graliœcie w niedzielę u Malinowskiego? - Graliœmy, zaraz powiem - szepnšł wstajšc do okienka załatwić interesanta. Stach Wilczek przecišgnšł się ociężale i poszedł wyjrzeć na ulicę. Piotrkowska huczała zwykłym codziennym ruchem, olbrzymie platformy towarowe takbiły kołami w bruk, że w kantorze szczękały ustawicznie szklane œcianki przepierzenia, osłonięte mosiężnš siatkš i poprzecinane okienkami, do których cisnęli się interesanci. Przyglšdał się bezmyœlnie olbrzymim rusztowaniom budujšcego się domu naprzeciwko, to gęstej masie ludzi zatłaczajšcej trotuary i powrócił do swojego stolika œlizgajšc się oczami po kilkunastu głowach wciœniętych pomiędzy œcianę a szklane przepierzenie i porozgradzanych jeszcze pomiędzy sobš niskimi przegrodami. - Coœcie grali? - zapytał znowu Blumenfelda, który przegarniał chudš, nerwowš rękš jasnozłociste włosy, a niebieskimi oczami œledził Żydka, który na œrodku kantoru obracał się na wszystkie strony. - Na prawo kasa! - zawołał wychylajšc sięprzez okienko. - Graliœmy kawałek sonaty cis-moll Beethovena. Szło nam tak dobrze jak nigdy. Malinowski był... - Blumenfeld, konto Eichner et Peretz? - zawołano z drugiego końca kantoru. - Cztery, siedmnaœcie, pięć. Zajęte do szeœciu tysięcy -odpowiedział szybko, przerzucajšc skorowidz. - Potem robiliœmy próbę z tego, com skończył niedawno. - Co to jest? Polka, walczyk? - Dajże spokój z walczykami i polkami. Nie tworzę repertuaru dla katarynek i tanckrenchenów! - zawołał z pewnym oburzeniem. - Więc cóż? operę? - pytał się ironicznie Stach. - Nie, nie. Coœ, co ma pewne formalne podobieństwo do sonaty, ale nie jest sonatš. Pierwsza częœć - to wrażenie miasta, które milknie i z wolna usypia. Rozumiesz, wielka cisza przesycona łagodnymi szmerami, które robiš skrzypce,a na tym tle flet zaczyna przejmujšcš pieœń, jakby jęk drzew marznšcych, ludzi bezdomnych, maszyn spracowanych, zwierzšt, które jutro będš zabite. Zaczšł nucić bardzo cicho. - Blumenfeld, do telefonu wołajš. Przerwał i pobiegł natychmiast, a gdy powrócił, nie mógł dokończyć, bo musiał załatwić dwóch interesantów, czekajšcych przed okienkiem. Potem zapisywał w wielkiej księdze, ale bezwiednie przebierał palcami, wystukujšc melodie. - Długoœ pisał? - Blisko rok. PrzyjdŸ w niedzielę, to usłyszysz wszystkie trzy częœci. Dałbym dwa lata życia, żebym mógł usłyszeć to własne dzieło wykonane przez dobrš orkiestrę, dałbym pół życia - dodał po chwili, oparł się o stół i zasłuchany w siebie wiódł martwym, cofniętym w tył wzrokiem po głowach kolegów, czerniejšcych się w otworach okienek. Wilczek zaczšł pisać, a w kantorze zaszemrały rozmowy, leciały dowcipy z okienka do okienka, czasem wybuch œmiechu, który milknšł, ilekroć trzasnęły drzwi frontowe, zadzwonił telefon albo brzęczały szklanki, bo pito herbatę, gotujšcš się w rogu kantoru nad gazem. - Sztil, panowie, stary przyjechał! - rozległ się ostrzegajšcy głos. Umilkli natychmiast wszyscy, spoglšdajšc naGrosglika, który wysiadł z powozu i stał przed kantorem rozmawiajšc z jakimœ Żydkiem. - Kugelman, proœ dzisiaj o urlop, stary w dobrym humorze, œmieje się - szepnšł Stach do sšsiedniego przedziału. - Mówiłem wczoraj, powiedział, że po bilansie. - Panie Szteiman, niech pan przypomni dzisiaj o gratyfikacji. - Żeby on zdechnšł jak ten czarny psa! - zaklšł ktoœ za kratš. Zaczęli się œmiać dyskretnie z tego "czarnypsa", ale umilkli natychmiast, bo Grosglik wszedł. Ze wszystkich okienek wychyliły się kłaniajšce z pokorš głowy i wielka cisza, przerywana tylko syczeniem wody na gazie,zapanowała w kantorze. WoŸny odebrał kapelusz i z namaszczeniem œcišgnšł palto z bankiera, który zatarł ręce i gładzšc palcem kruczoczarne bokobrody odezwał się: - Wiecie, panowie, straszny wypadek się zrobił. - Broń Boże, nie panu prezesowi? - ozwał się jakiœ głos lękliwy. - Co się stało?! - zawołali wszyscy udajšc zaniepokojenie. - Co się stało? Stało się wielkie nieszczęœcie, bardzo wielkie nieszczęœcie - powtórzył płaczliwym głosem. - Straciliœmy co na giełdzie? - zapytał ciszej prokurent firmy wychodzšc zza przepierzenia. - Spalił się kto niezaasekurowany? - Umarł kto panu prezesowi? - Ukradli może te œliczne rysaki amerykańskie? - Nie mów pan głupich rzeczy, panie Palman - rzekł z powagš. - Ale co się stało, panie prezesie? bo mnie się już słabo robi - błagał Szteiman. - No, zleciał... - Kto zleciał? Skšd? Gdzie? Kiedy? - leciały strwożone zapytania. - No, zleciał z pierwszego piętra klucz i wybił sobie zębów... Ha, ha, ha! - œmiał się serdecznie. - Co za witz, jaki witz! - wołali, zanoszšc się od œmiechu, chociaż słyszeli ten głupi dowcip po dziesięć razy na sezon. - Błazen! - mruknšł Stach Wilczek - Może sobie pozwolić, stać go i na to! - odpowiedział szeptem Blumenfeld. Grosglik poszedł do swojego gabinetu, położonego za kantorem od podwórza. Pokój umeblowany był z wielkim przepychem. Czerwone obicie œcian ze złotymi lamperiami harmonizowało z mahoniowymi meblami suto ozdobionymi bršzami. Wielkie weneckie okno, przysłonięte ciężkimi draperiami, wychodziło na długie podgórze, otoczone olbrzymimi oficynami i zamknięte czteropiętrowym gmachem fabrycznym. Grosglik patrzył chwilę na transmisje przerzucone z -jednej strony podwórza na drugš i biegnšce nieustannie i na długš liniękobiet i mężczyzn tłoczšcych się do jednych z drzwi z wielkimi tobołami wełnianych chustek na plecach. Byli to tkacze, którzy brali przędzę z fabryki i tkali chustki v siebie, na ręcznych warsztatach. Potem otworzył wielkš kasę wmurowanš w œcianę, przejrzał jej zawartoœć, wydobył pliki papierów na biurko pod okno, które przysłonił żółtawym ekranem, usiadł i zadzwonił. Natychmiast zjawił się prokurent firmy z tekš pełnš papierów. - Cóż słychać, panie Szteiman? - Prawie nic. Palił się w nocy A. Weber. - Znane. Cóż więcej? - zapytywał przeglšdajšc kolejno i bardzo uważnie papiery. - Przepraszam pana prezesa, ale już nie wiem nic więcej - tłumaczył się pokornie. - Mało pan wiesz - mruknšł bankier odsuwajšc: papiery i naciskajšc guzik elektryczny dwa razy. Zjawił się drugi urzędnik, główny inkasent. - Cóż nowego, panie Szulc? - Zabili dwóch robotników na Bałutach; jeden miał przecięty cały brzuch. - Co mi to szkodzi, tego towaru nigdy nie braknie. Co więcej? - Mówili rano, że Pinkus Meyersohn chwiać się zaczyna. - Jemu się chce położyć na dwadzieœcia pięć procent. Przynieœ pan jego conto. Szulcspiesznie przyniósł. Bankier przejrzał uważnie i szepnšł ze œmiechem: - Niech się kładzie zdrów, nam to nie zaszkodzi. Ja od pół roku czułem, że on się męczy że on ma ochotę usišœć. - Prawda, sam słyszałem, jak pan prezes mówił do Szteimana. - Ja mam nos, ja zawsze mówię, że lepiej się raz dobrze wyczesać niż dwadzieœcia razy podrapać. Ha, ha, ha! - rozeœmiał się wesoło, tak mu się podobał własny koncept. - Cóż więcej? - Nic, mnie się tylko zdaje, że pan prezes trochę Ÿle wyglšda dzisiaj. - Pan jesteœ taki głupi, że ja panu muszę zmniejszyć pensję! - zawołał zirytowany i zaraz po wyjœciu Szulca oglšdał twarz bardzo szczegółowo w lustrze, obszczypywał delikatnie pulchne policzki i długo przyglšdał się językowi. - NiewyraŸny, muszę się poradzić doktora -myœlał dzwonišc trzy razy. Wszedł Blumenfeld z paczkš korespondencjii rachunków. - Co słychać w szerokim œwiecie, panie Blumenfeid? - Wiktor Hugo umarł wczoraj - rzekł nieœmiało muzyk i zaczšł odczytywać głoœno jakieœ sprawozdanie. - Dużo zostawił? - zapytał bankier w przerwie, oglšdajšc sobie paznokcie. - Szeœć milionów franków. - Ładny grosz. W czym? - W trzyprocentowej rencie francuskiej i wSue-zach. - Doskonały papier. W czym robił? - W literaturze, bo... - Co? W literaturze?... - zapytał zdziwiony, podnoszšc oczy na niego i gładzšc faworyty. - Tak, bo to był wielki poeta, wielki pisarz. - Niemiec? - Francuz. - Prawda, ja zapomniałem, przecie to jego ta powieœć Ogniem i mieczem. Mnie Mery ładne kawałki z niej czytała. Blumenfeld nie przeczył, przeczytał listy, wynotował odpowiedzi, pozbierał papiery i chciał odchodzić, ale bankier zatrzymał go skinieniem. - Pan podobno gra na fortepianie, panie Blumenfeld? - Skończyłem konserwatorium w Lipsku i klasę fortepianowš u Leszetyckiego w Wiedniu. - Bardzo mi przyjemnie. Ja bardzo lubię muzykę, a szczególniej te œliczne kawałki, jakie œpiewała Patti w Paryżu. Dobrze pamiętam, o... -i zaczšł nucić dyskretnie jakšœ ulicznš arietkę operetkowš. - Ja mamdobre ucho, nieprawda? - Istotnie zadziwiajšce - odpowiedział Blumenfeld przypatrujšc się olbrzymim, sinawym uszom bankiera. - Mnie przyszła myœl, żebyœ pan dawał lekcje mojej Mery. Ona dobrze gra i to nie będš lekcje, bo pan usišdzie sobie przy niejibędzie tylko patrzeć, żeby się nie omyliła. Co pan bierzesz za godzinę? - Daję teraz lekcje u Mullerów, płaci mi trzy ruble. - Trzy ruble! Ale pan chodzisz na koniec miasta, siedzisz pan w chałupie, no, i rozmawiasz pan z Mullerem, a to cham; co to za przyjemnoœć mieć do czynienia z takimi ludŸmi. A u mnie pan będziesz siedział w pałacu. - I tam w pałacu także - szepnšł od niechcenia Blumenfeld. - Mniejsza z tym, zgodzimy się, bo jak Bóg Kubie, tak Kuba Bóg - zakończył. - Kiedy mam przyjœć? - PrzyjdŸ pan dzisiaj po południu. - Dobrze, panie prezesie. - Poproœ pan do mnie Szteimana. - Dobrze, panie prezesie. Szteiman przyszedł zaraz i z niepokojem czekał rozkazów. Grosglik wsadził ręce w kieszenie, spacerował po pokoju, gładził długo bokobrody i dopiero w końcu rzekł uroczyœcie: - Ja chciałem panu powiedzieć, że mnie denerwuje ten cišgły brzęk szklanek w kantorze i to cišgłe syczenie gazu. - Panie prezesie, przychodzimy tak wczeœnie, że wszyscy œniadania jadajš w kantorze. - Na gazie gotujš herbatę. Kto gaz płaci? Ja płacę. Ja płacę gaz na to, żebyœcie, panowie, mogli cały dzień pić herbatę! Gdzie tu jest sens! Od dzisiaj będziecie, panowie, płacili. - I pan prezes pija przecież... - Pijam, nawet zaraz się napiję. Antoni, daj mi herbaty -zawołał głoœno do przedpokoju, z którego było wyjœcie do bramy. - Mam myœl. Pijecie herbatę, pijcie ipłaćcie za gaz, na tyle ludzi to niedrogo wyjdzie, a mnie dawajcie herbatę w procencie, bo przecież urzšdzenia gazowe sš moje, w moim kantorze i pijacie w godzinach zajęcia. - Dobrze, powiem kolegom. - Ja to robię dla panów dobra, no bo teraz to oni się wstydzš pić herbatę, ich gryzie sumienie, że to na moim gazie, a jak każdy zapłaci gaz, to on będzie œmiały, on będziemi mógł patrzeć prosto w oczy. To jest bardzo moralne, panie Szteiman, bardzo. - Miałem jeszcze proœbę do pana prezesa w imieniu kolegów. - Mów pan, ale prędko, mam mało czasu. - Pan prezes obiecał dać gratyfikację przy zamknięciu półrocza. - A bilans jak stoi? - Robiš go w godzinach pozabiurowych, będzie na czas z pewnoœciš. - Panie Szteiman - rzekł poufale bankier wstajšc. - UsišdŸ pan trochę, pan jesteœ zmęczony. - Dziękuję panu prezesowi, muszę zaraz iœć, bo mam dużo roboty. - Robota nie gęœ, ona się nie wytopi. SišdŸ pan, ja panu co powiem. Czy oni bardzo czekajš na gratyfikację? - Zasłużyli na niš uczciwie. - To ja wiem, pan mi tego nie potrzebujesz powiadać. - Przepraszam pana prezesa, bardzo przepraszam - szeptał uniżajšc się w pokorze i onieœmieleniu. - Pogadamy po przyjacielsku. Co ja mógłbym im dać? - To już pan prezes sam zadecyduje. - Więc przypuœćmy, że dałbym im tysišc rubli, więcej nie mógłbym, rok zamkniemy z grubš stratš, ja to czuję. - Mamy dotychczas zdwojony obrót w porównaniu do roku zeszłego. - Cicho pan bšdŸ, ja mówię, że ze stratš, to inaczej być nie może. Więc weŸmy tę okršgłš cyfrę tysišc rubli. Ile mamy ludzi w kantorze? - Piętnastu jest nas razem. - Ile w filii? - Pięciu. - To razem dwadzieœcia osób. Co każdy może dostać z tych pieniędzy? Jakieœ trzydzieœci do pięćdziesięciu rubli, bo trzeba odtršcić procent na kary. Teraz ja się pana zapytam, co może komu przyjœć z takiej marnej sumy? Co ona może komu pomóc? - Przy takich małych płacach jak u nas to ite kilkadziesišt rubli będš bardzo wielkš pomocš. - Głupi pan jesteœ i Ÿle pan liczysz! - zawołał z gniewem i zaczšł prędko chodzićpo pokoju. - My pienišdze rzucimy w błoto, panie Szteiman, jak my je rozdamy. Ja panu zaraz powiem, co się z nich zrobi. Pan swoje ulokuje w loterii, bo pan grasz, ja wiem o tym. Perlman kupi sobie nowy garnitur, żeby się spodobać weberkom. Blumenfeld kupi sobie różne głupie kawałki muzyczne. Kugelman sprawi żonie wiosenny kapelusz. Szulc pójdzie do szansonistek. Wilczek, no, ten jeden nie zmarnuje, on komu pożyczy na dobry procent. A reszta! Wszyscy stracš co do jednego grosza. I ja mam dawać swoje pienišdze na zmarnowanie, ja tego zrobić nie mogę jako dobry obiwatel! - zawołał uderzajšc się w piersi. Szteiman uœmiechnšł się ironicznie. Bankier spostrzegł to, usiadł przy biurku i zawołał: - No, zresztš, co to długo gadać, nie chcę dać i nie dam, a za te pienišdze kupię sobie ładny garnitur do stołowego pokoju. Panowie będziecie mieli tę przyjemnoœć mówić na mieœcie: "Pan Grosglik, nasz szef,ma stołowy garnitur za tysišc rubli" - to dobrze robi! - zawołał wybuchajšc drwišcym œmiechem. Szteiman utkwił w nim blade, jakby wygryzione atramentem oczy o czerwonychobwódkach i długo patrzył, aż się bankier poruszył niespokojnie, przeszedł parę razygabinet i powiedział: - No, dam gratyfikację, dam, niech wiedzš,że ja umię ocenić pracę. Zaczšł prędko przerzucać w kasie stosy papierów i wycišgnšł w końcu paczkę pożółkłych weksli i bacznie je przeglšdał. - Tu jest weksli na tysišc pięćset rubli, proszę pana. - Firmy Wasserman i Spółka, to ony akurat warte sš cały grosz - mówił Szteiman oglšdajšc weksle. - Nic nie wiadomo. Pan wiesz, że firma jestw likwidacji, że oni mogš jeszcze się podnieœć i zapłacš sto za sto. - Żeby oni chcieli zapłacić pięć za sto, ale nie zapłacš ani grosza. - Masz pan weksle, ja panu życzę, żebyœ pan wycisnšł z nich sto pięćdziesišt za sto,sceduję je zaraz na pana. - Dziękuję panu prezesowi - szepnšł smutnie i cofnšł się do wyjœcia. - Zabierzże pan swoje weksle. - Papieru nie brakuje w kantorze. Zabrał jednak weksle i wyszedł. Bankier wzišł się do roboty i przede wszystkim w ksišżce trzymanej w kasie przekreœlił tytuł "gratyfikacja" i wpisał u dołu cyfrę 1500 rs. jako wypłaconš. Uœmiechał się po tej operacji długo i z luboœciš gładził faworyty. Wsunšł się wkrótce do gabinetu bardzo elegancki Żydek, wysoki, szczupły, w złotych binoklach na garbatym nosie, z bródkš rudawš w ostry klin przyciętš, z włosami kręcšcymi się jak wełna i przedzielonymi przez całš głowę; z niespokojnymi, biegajšcymi ustawicznie z przedmiotu na przedmiot oczami oliwkowymi; wywinięte mocno wargi popękane i sinawe obcierał ustawicznie językiem i wykrzywiał lekceważšco. Był to Klein, kuzyn bliski bankiera i powiernik zaufany. Wszedł tak cicho, że bankier nie usłyszał, obiegł pokój oczami, rękawiczki rzucił na fotel, kapelusz na krzesło, a sam usiadł niedbale na otomanie. - Jak się masz, stary? - mruknšł zapalajšcpapierosa. - Ja się mam dobrze, ale ty mnie, Bronek, przestraszyłeœ, kto tak wchodzi po cichu! - Nic ci nie zaszkodzi! - Co słychać? - Dużo słychać, bardzo wiele słychać. Fiszbin już dzisiaj skończył. - Niech mu będzie na zdrowie! Co to był Fiszbin! To był muzykant, co grał na dziesięciu instrumentach - głowš, łokciami,kolanami, rękami i nogami! Co to za interes?jeden dał dziesištkę zarobić, a drugi wyrzucił go za drzwi! - Mówiš, że w tym tygodniu potrzebuje się spalić Goldberg - szepnšł cicho. - Takie nieszczęœcie nie zaszkodzi i najbogatszemu. - Cóż słychać z Motlem? - Ty o nim nie wspominaj, to łajdak, to , bo AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż!Pą c"u c#v#c$™*ż c%X80złodziej, plajciarz, chce płacić trzydzieœci procent! - I on potrzebuje żyć! - Ty głupi jesteœ, Bronek, ty się nie œmiej, kiedy ja tracę ze trzy tysišce rubli. - Akurat mu tyle potrzeba, żeby się ożenić, ha, ha, ha! Zaczšł się œmiać i spacerujšc po gabinecie rzucał ciekawe spojrzenia do wnętrza otwartej kasy. Grosglik podchwycił te spojrzenia, kasę zamknšł i zawołał ironicznie: - Bronek, ty się patrzysz na kasę, jakby ona była twoja narzeczona! Ja ci daję słowo, że ty się z niš nie ożenisz, ty jš nawet nie pocałujesz, ha, ha, ha! Rozeœmiał się serdecznie z miny Kleina, który usiadł obok niego i zaczšł mu po cichu coœ opowiadać. Grosglik długo słuchał i w końcu rzekł: - Wiedziałem już o tym. Muszę się z Weltemrozmówić. Panie Blumenfeld, proszę zatelefonować do pana Moryca Welt, że ja go proszę do siebie, że jest bardzo ważny interes! - zawołał przez drzwi do kantoru. - Bronek, o tym sza! My zjemy Borowieckiego, nim się ugotuje! - Ja ci mówię, że wy go nie zjecie, on ma za sobš... Nie dokończył, bo wszedł do gabinetu jeden z urzędników. Był tak pomieszany i zestraszony, że bankier zerwał się z krzesła. - Panie prezesie, panie prezesie, ten łajdak, co on zrobił, ten gałgan Tuszyński,ten! - Co zrobił? Mów pan ciszej, tutaj nie bóżnica - On wczoraj zainkasował czterysta rubli i uciekł. Byłem w jego mieszkaniu, nie ma nic, zabrał rzeczy i w nocy pojechał! Pojechał do Ameryki. - Aresztować go, okućw kajdany, wsadzić do kryminału, wysłać na Sybir! - krzyczał bankier grożšc pięœciami. - Ja to chciałem zrobić, chciałem już depeszować, chciałem dać znać policji, ale że to wszystko będzie kosztować, to potrzebowałem upoważnienia od pana prezesa. - Niech kosztuje, niech ja stracę cały majštek, a tego złodzieja złapać, niech on zgnije w kryminale za mc j e czterysta rubli! - To może zaraz pan prezes każe otworzyć conto na tę sprawę. - Co to będzie kosztować? - zapytał już spokojniej. - Ja nie wiem, ale zawsze kilkadziesišt rublikosztować musi! - Co, co? Ja mam jeszcze dokładać do tegozłodzieja. A niech on zdechnie! Kto go wysłał za inkasem? - zapytał po chwili. - Ja, ale pan prezes upoważnił mnie do tego - tłumaczył się nieœmiało. - Pan go wysłałeœ - to pan odpowiadasz. Janic słuchać nie chcę. Moje czterysta rubli nie mogš przepaœć, pan odpowiadasz. - Panie prezesie, ja jestem biedny człowiek, ja nie jestem nic winien, ja pracuję uczciwie u pana prezesa już dwadzieœcia lat, ja mam oœmioro dzieci! Panprezes mnie upoważnił do wysyłania tego gałgana po pienišdze -jęczał i błagalnymi spojrzeniami włóczył się u nóg bankiera. - Pan odpowiadasz za kasę, pan powinieneœ znać ludzi, ja raz jeszcze mówię: pienišdze muszš być. Możesz pan sobie iœć! - zawołałgroŸnie, odwrócił się do niego plecami i dopijał herbatę. Urzędnik postał chwilę, wpatrzony osłupiałymi oczyma w szerokie plecy bankiera i w smugę dymu, jaki się wznosił z cygara, leżšcego na kancie biurka, westchnšł ciężko i wyszedł. - On myœli, że ja taki głupi, podzielił się z Tuszyńskim, stare kawały. - Pan Welt! - zameldował woŸny. - Proœ, proœ! Bronek, idŸ za tym bałwanem i powiedz, że jeżeli pienišdze nie znajdš sięzaraz, to ja go wsadzę do kryminału. PanieWelt, proszę do mnie! - zawołał ujrzawszyMory ca, rozmawiajšcego z Wilczkiem w kantorze. Moryc przywitał się, przejrzał twarz bankiera i rzucił krótko: - Prezes telefonował po mnie, a ja równieżsię tutaj wybierałem. - Interes, co? to załatwimy go prędko, bo ja mam z panem pogadać w pewnej bardzo delikatnej sprawie. - Interes taki: Adler et Comp. potrzebuje wielkiej partii wełny, zwrócili się do mnie oto. Ja wełnę mam, ale potrzebuję na niš pieniędzy. - Dam panu pieniędzy, zrobimy do spółki, dobrze? - Ano jak zwykle, zarobimy na tym piętnaœcie procent. - Ile panu potrzeba? - Trzydzieœci tysięcy marek, na Lipsk. - Dobrze, wyœlę panu telegraficznie. Kiedy pan pojedzie? - Dzisiaj w nocy, za tydzień będę z powrotem. - Interes załatwiony! - zawołał wesoło bankier, odsunšł się nieco od biurka, zapalił cygaro i długo przypatrywał się Weltowi, który gryzł gałkę laski, poprawiał binokle i również patrzył badawczo. - Jakże bawełna poszła? - zapytał pierwszy Grosglik. - Sprzedaliœmy połowę. - Wiem, wiem, zarobiliœcie podobno siedmdzie-sišt pięć procent, a cóż z resztš? - Resztę sami przerobimy. - Fabryka roœnie? - Za miesišc będzie pod dachem, za trzy umontu-jš maszyny, a w paŸdzierniku puszczamy w ruch. - Lubię taki poœpiech, to po łódzku, œlicznie!- dodał ciszej i uœmiechał się dyskretnie. - Borowiecki to mšdry człowiek, ale... Zawahał się, uœmiechnšł ironicznie i zakryłtwarz kłębem dymu. - Ale?... - podchwycił Moryc ciekawie. - Ale on lubi za bardzo romanse z mężatkami, to nie wypada na fabrykanta. - To mu nic nie przeszkadza, a przy tym ożeni się niedługo, bo ma już narzeczonš. - Narzeczona to nie weksel, to zwyczajny rewers, który można nie zapłacić w terminie, za to nie ogłoszš bankructwa. Ja bardzo lubię Borowieckiego, ja go tak lubię,że gdyby on był nasz, to ja dałbym mu mojš Mery, ale... - Ale... - podchwycił znowu Moryc, bo bankier zrobił długš przerwę. - Ale ja mu muszę zrobić przykroœć, co mnie jest tak nieprzyjemne, tak bardzo nieprzyjemne, że muszę pana prosić, abyœ mnie przed nim wytłumaczył. - Cóż takiego? - zapytał Welt niespokojnie. - Ja mu musiałem cofnšć kredyt - szepnšł bankier z bolesnš minš i udawał szczerze zmartwionego, mlaskał ustami, gryzł cygaro, wzdychał, a obserwował Moryca, który na próżno usiłował wsadzić binokle i zapanować nad sobš. Wiadomoœć ta zrobiła na nim piorunujšce wrażenie, uspokoił się jednak szybko, pogładził brodę i sucho zawołał: - Znajdziemy kredyt gdzie indziej. - Ja wiem, że znajdziecie, i dlatego mnie jest bardzo przykro, że z wami nie będę mógł robić interesów. - Dlaczego? - zapytał prosto Moryc, bo twarz bankiera i jego słowa nie domówionezaniepokoiły go silnie. - Nie mogę, tak mam kapitały poangażowane, że nie mogę, a przy tym ja się muszę liczyć ze wszystkim... ja nie mogę się narażać... na straty... na przykroœci... - tłumaczył się niejasno, urywał, kręcił, a chciał, aby Moryc pierwszy zapytał go otwarcie. Ale Moryc milczał, przeczuwał, że w tym cofnięciu kredytu musi być jakiœ nacisk uboczny na Grosglika, pytać się nie chciał, aby mu nie dać poznać, jak bardzo go to obchodzi. Grosglik zaczšł spacerować po gabinecie i mówił nieco przyciszonym, przyjacielskim głosem: - Bo tak mówišc pomiędzy nami, po przyjacielsku, panie Maurycy, po co panu spółki z Borowieckim? Czy pan nie możesz sam otworzyć fabryki? - Nie mam pieniędzy! - rzucił krótko i słuchał uważnie. - To nie przyczyna, bo pienišdze majš ludzie, a pan masz wielkie zaufanie i wielkiezdolnoœci. Dlaczego ja z panem robię interesy? Dlaczego na jedno słowo daję panu teraz trzydzieœci tysięcy marek? bo japana znam dobrze i wiem, że na tej ufnoœcizarobię z dziesięć procent. - Siedm i pół! - poprawił Moryc skwapliwie.- Mówię tylko dla przykładu. Każdy z panemzechce robić interes i pan możesz prędko stanšć na mur, więc po co panu ryzykować z Borowieckim? On jest mšdry, bardzo mšdry kolorysta, ale on nie jest macher. Poco on gada po Łodzi, że trzeba uszlachetnićipodnieœć produkcję łódzkš! To jest bardzo niemšdre gadanie! Co to jest uszlachetnić produkcję? Co to jest "czas skończyć z tandetš łódzkš!" - to jego własne słowa, bardzo głupie słowa! - zawołał mocniej zezłoœciš. - Żeby on myœlał, jak taniej produkować, gdzie nowe rynki otworzyć dlazbytu, jak podnieœć stopę procentowš, to byłoby mšdre, ale jemu się chce reformować przemysł łódzki! On go nie zreformuje, a może łatwo kark skręcić. Żeby to nie szkodziło nikomu, nikt by i słowa nie powiedział. Chcesz ryzykować -ryzykuj! Włazisz na dach - złam sobie zšb.Po co jemu fabryka! Knoll chciał mu dać dwadzieœcia tysięcy, a to œliczny grosz, ja tyle może nie zarabiam.Nie chciał, jemu się chce fabryki, jemu sięchce "uszlachetniać produkcję", jemu się chce psuć interesy Szai, Zukerowi, Knollowi, całej bawełnie łódzkiej. A wiesz pan dlaczego? Żeby Polacy mogli powiedzieć:"Wy robicie tandetę, szachrujecie, wyzyskujecie robotników, a Borowiecki, a my prowadzimy interes porzšdnie, uczciwie, solidnie!" - Prezes daleko widzi! - szepnšł Moryc ironicznie. - Pan się nie œmiej, ale ja bardzo daleko widzę. Jak Kurowski zakładał fabrykę, przeczułem, co z tego będzie, i mówiłem Glancmanowi: "Załóż takš samš, załóż zaraz, bo on cię zje" -nie słuchał mnie i dzisiaj co? Stracił wszystko i jest w kantorze Szai, bo Kurowski bierze tylko swoich i tak stanšł, że z nim nie może być konkurencji, a za rok, ile zechce brać, tylebędzie brał za swoje farby. Ale to nie o to idzie, idzie o to, że jak się jednemu Polakowi uda, to zaraz całš kupš przychodzš inni. Pan myœlisz, że Trawiński nie robi konkurencji Blachmanowi i Kesslerowi, co? On im psuje interesy. Sam nie zarabia nic, dokłada co rok, ale psuje wszystkim, bo zniża cenę za towar i podnosi płacę majstrów i robotników! On się bawi w filantropię, za którš inni drogo płacš; wczoraj u Kessierów cała przędzalnia stanęła. Dlaczego? Dlatego, że majstrowie i robotnicy powiedzieli, że robićdotšd nie będš, dopóki im nie zapłacš tak, jak w fabryce Trawińskiego płacš! Ładne położenie dla fabryki, która jest tak skrępowana terminowymi obstalunkami, że na wszystko zgodzić się musiała! Jak Kessier będzie miał w tym roku o dziesięć procent mniej, to musi podziękować za to Trawińskiemu! Tfy, to jest już nie tylko œwiństwo, ale to jest sto razy głupie! A teraz powstaje Borowiecki i także obiecuje "uszlachetnić produkcję", ha, ha, ha! mnie się bardzo chce œmiać. Jak Borowieckiemu pójdzie, to za dwa lata założy znowu jaki Sosnowski interes do "uszlachetnienia", za cztery lata będzie ich oœmiu uszlachetniało i psuło ceny, a za dziesięć to cała ŁódŸ będzie ich! Moryc zaczšł się œmiać z przerażenia bankiera. - To nie jest œmiech, moje przypuszczenia to nie jest ten wiatr, ja ichznam dobrze, ja wiem, że z nimi nie wytrzymamy konkurencji, bo oni będš mieli za sobš cały kraj. Dlatego trzeba Borowieckiego zjeœć, trzeba wszystkim zrozumieć to położenie i iœć ręka w rękę, solidarnie! - A Niemcy? - zapytał krótko Moryc poprawiajšc binokli. - Z tym się nie ma co liczyć, ich i tak prędzej czy póŸniej diabli stšd wezmš, ale my zostajemy! o nas tu idzie! Pan mnie rozumie, panie Moryc? - Rozumiem, ale jeœli mój kapitał da mi więcej procentów u Borowieckiego, to ja idę z nim - szepnšł cicho, gryzšc laskę. - To jest po kupiecku powiedziane, ale ja panu z góry ręczę, że ten kapitał nie da nici że pan może stracić wszystko. - Zobaczymy! - Ja panu dobrze życzę, powiedziałem to, co myœlę, co myœli cała nasza ŁódŸ. Pan sam powiedz, po co im fabryki! Nie mogš oni siedzieć na wsi, trzymać wyœcigowe konie, jeŸdzić za granicę, polować, romansować z cudzymi żonami, robić politykę i wielki szyk po œwiecie! Im się zachciało fabryk i "uszlachetniania produkcji", im się zdaje, że to angielski koń, co jemu można dać prostš chamskš kobyłę za żonę, a ona zaraz urodzi samegolorda! - wołał z politowaniem i zgrozš. - Żeby oni mogli siedzieć na wsi i bawić się,to by z pewnoœciš nie było w Łodzi ani jednego Polaka. - Niech przychodzš! jest tyle miejsc... stróżów, woŸnych, stangretów, oni takie rzeczy dobrze robiš, oni sš do tego specjaliœci, ale po co im się brać do nie swoich rzeczy, dlaczego oni nam majš psućinteresy? - Do widzenia, dziękuję prezesowi za zwrócenie uwagi. - Ja myœlę, panie Maurycy, bo te wszystkienasze to bidło, parchy, oni tylko patrzš, żeby dzisiaj zrobić geszeft, a w sobotę zjeœć dobrš kolację i wyspać się pod pierzynš! Co pan zrobisz? - Zobaczę. Więc Borowiecki nie ma ani grosza kredytu u pana? - Ja nie mogłem stracić wszystkich naszych fabrykantów dla niego! - Zmowa! - szepnšł bezwiednie Moryc. - Jaka zmowa? co pan gadasz, to tylko obrona! Żeby to był kto inny, nie Borowiecki, to by się jego przydeptało nieznacznie i zdechłby prędko, ale pan wiesz, jak on podparł Bucholca, pan wiesz,co to jest za kolorysta! no i to pan wiesz, że w niego wierzš, że on ma stosunki, że on jest znany na rynkach. - To wszystko prawda, ale jemu może pójœć! - zakończył Moryc i wyszedł. W kantorze poszedł za przepierzenie do Stacha. - Panie Wilczek, stary Grunspan chce z panem pomówić choćby zaraz. - Mógłbym panu powiedzieć, o czym chce mówić ze mnš. Może mu pan powiedzieć, żemnie się nie spieszy ze sprzedaniem placu, bo zakładam gospodarstwo. - Jak pan chce! - rzucił mu Moryc wychodzšc. - Zmowa! - myœlał idšc Piotrkowskš. Był tak zamyœlony, że nie spostrzegł Zygmunta Grunspana, który kiwał na niego z powozu iprzyzywał do siebie. - Moryc, czy ty już nie poznajesz znajomych! - zawołał Zygmunt przystępujšc do niego. - Jak się masz i do widzenia, bo czasu nie mam. - Chciałem ci tylko powiedzieć, żebyœ przyszedł w niedzielę, bo Mela przyjeżdża. - Czy ona jeszcze siedzi we Florencji? - Z Różš, to dwie wariatki. Rózie się nie chciało pisać do Szai, to ona cały list telegrafowała, cały list, ze dwieœcie wierszy! - Muszš się tam dobrze bawić? - Róża się nudzi, a w Meli zakochał się jakiœ włoski ksišżę i ma za niš przyjechać do Łodzi. - Po co? - Chce się z niš żenić. Tak pisała Róża. - Głupstwo. - Autentyczny ksišżę! - wykrzyknšł Zygmuntrozpinajšc mundur. - Takš firmę możesz sobie kupić w każdym hotelu włoskim. Rozstali się, Morycowi spieszyło się bardzo. Szedł do fabryki, jak to robił codziennie, bo lubił patrzyć, jak mu w oczach wzrastały mury, ale dzisiaj szedł wolno, słowa Grosglika obcišżyły go, rozmyœlał nad nimi, pomimo że horoskopy bankiera wydały mu się przesadzonymi, niemożebnymi prawie do urzeczywistnienia. Spoglšdał na miasto, na długie sznury domów, na setki kominów, co niby pnie sosen czerwieniły się W rozsłonecznionym upalnym powietrzu i wielkimi słupami dymów biły w górę, wsłuchiwał się w gwar miasta, w przygłuszony a nieustanny szum fabryk pracujšcych, w turkot ciężkich platform pełnych towarów, krzyżujšcych się we wszystkich kierunkach.Rzucał badawcze spojrzenia na szyldy sklepów niezliczonych, na tablice domów, natysišce nazwisk powypisywanych na balkonach œcianach i oknach domów. "Motel Lipa, Chaskiel Cokolwiek, Ita Aronsohn, Józef Reinberg" itd., itd., same nazwiska żydowskie, poprzetykane gdzieniegdzie nazwiskami niemieckimi. - Sami nasi! - szepnšł jakby z pewnš ulgš i lekceważšcy uœmiech przewijał mu się po ustach i bił Z oczów, gdy spostrzegł polskie nazwisko na szyldziku jakiego szewca lub œlusarza. - Grosglik ma bzika! - myœlał ogarniajšc spojrzeniem to morze domów, sklepów i fabryk żydowskich. - On ma ładny kawałek choroby -dodał wesoło prawie i już nie myœlał o jego obawach spolszczenia Łodzi, bo czuł w tej chwili, patrzšc na żydowskš potęgę miasta, że jej nic i nikt złamać nie potrafi. - A szczególniej Polacy! - myœlał oddajšc ukłon Kozłowskiemu, który w jasnych jedwabiach, w żółtych lakierkach i z gałkš laski przy lœnišcym cylindrze, któryspychał na tył głowy, spacerował po drugiej stronie ulicy i zaglšdał w oczy przechodzšcym kobietom. Nie, już nie myœlał o obawach bankiera, aleta zmowa na Borowieckiego skłopotała go mocno. Był zaangażowany w tym interesie, tylko z tej strony go obchodziła ich fabryka, bo czy Karol straci, nic go to nie obchodziło, ale sam nie lubił nawet ryzykować, a terazczuł, że jeœli się zmówili na niego, to go ogryzš do ostatniej kosteczki. - To jest kein geszeft! - myœlał i teraz dopiero zobaczył jasno przyczyny najrozmaitszych przeszkód, jakie ich spotykały. Zrozumiał, dlaczego przedsiębiorca, który miał im prowadzić roboty mularskie - cofnšł się. Oni mu zabronili robić! Kwestionowano im plany i zwlekano z ich zatwierdzeniem. Ich robota! Komisja budowlana przerywała im robotę i zmusiła do zgrubienia œcian. Ich denuncjacje! Niemieckie nadreńskie firmy odmówiły im kredytu na maszyny. To również oni zrobili! A te wieœci fałszywe, złe, głupie, jakie kršżyły o Borowieckim po Łodzi, a które bo AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż&Pz 'Ęc€(éî c)×c*ë+ą c+œ9Í'Ÿle musiały oddziaływać na ich przyszły kredyt. Któż je rozpuszczał? Ludzie Grosglika, Szai i Zukera. - To jest sto razy kein geszeft! Oni go zjedzš! - myœlał coraz posępniej, ale wchodzšc w ulicę, na której była ich fabryka, zaczynał już pracować nad sposobami wycofania się z tego interesu. Szukał przyzwoitych pozorów, bo zrywać zupełnie z Borowieckim nie chciał. Rozdział III [XIX] Budynki po fabryce Meisnera, które Borowiecki kupił i przerabiał dla swojej fabryki, stały z boku Konstantynowskiej, na jednej z małych uliczek; była to dzielnica małych fabryczek i samodzielnychwarsztatów, teraz już obumarła - zabita przez wielki przemysł. Uliczki były krzywe, obstawione parterowymi domami o wielkich facjatach, nie brukowane, nędzne i brudne. Domy powykrzywiały się ze staroœci i powoli zapadały w grzšskš ziemię, jakby przygniatane wielkoœciš gmachów fabryki Mullera i olbrzymimi kominami innych fabryk, które gęstym, kamiennym lasem chwiały się dookoła. Resztki trotuarów cišgnęły się obok obszarpanych domów, zaglšdały w niektórych głębiej zapadniętych do okien i tworzyły szereg dołów i wybojów, zasypanych œmieciami. Na œrodku ulicy leżały miejscami wielkie kałuże nigdy nie wysychajšcego błota, nad którymi snuły się gromady dzieci, podobnych przez wynędznienie i brud do wielkich stonóg wylęgłych w tych ruderach;gdzie zaœ nie było błota, tam leżała gruba warstwa węglowego miału, który rozbijanykołami wozów, podnosił się i czarnym tumanem wisiał nad uliczkami, oblepiał domostwa i żarł nędznš zielonoœć drzew anemicznych, pokrzywionych, które poskręcane i narosłe guzami gałęzie wychylały zza parkanów lub cišgnęły się przed domkami szeregiem połamanych szkieletów. Monotonny, suchy stukot warsztatów tkackich, trzęsšcych się szarymi szkieletami za przepalonymi szybami okien, przepełniał powietrze i łšczył się z potężnym szumem fabryki Mullera. Moryc Welt przeszedł szybko umierajšcš dzielnicę, bo go przejmowała wstrętem nędza rozpadajšcych się domów i denerwował go ten suchotniczy stukot warsztatów i to życie tętnišce tak słabo, jakby ostatkami sił. Lubił gwar potężnych maszyn; huk potwornych organizmów fabrycznych przenikał go słodkim uczuciem siły i zdrowia, a sam widok wielkich fabryk usposabiał wesoło. Uœmiechnšł się bezwiednie do gmachów Mullera huczšcych robotš, spojrzał życzliwie na przędzalnię Trawińskiego stojšcš obok i długo œlizgał się oczami po czerwonych, cichych pawilonach fabryki starego Bauma, stojšcej naprzeciwko, której okna, zasnute kurzem i pajęczynš, patrzyły tak martwo jak umierajšce oczy. Za Trawińskim, przedzielony tylko kilkoma pustymi placami, budował Borowiecki, a raczej przebudowywał starš meisnerowskšfabrykę, którš kupił za bezcen, bo kilkanaœcie lat stała bezczynnš. Cały front obstawiony był rusztowaniami, bo nadbudowywano piętro, rusztowania zakreœlały również wielki czworobok dziedzińca, a spoza nich czerwieniły się wznoszone pawilony i migotały sylwetki robotników. - Dzień dobry, panie Dawidzie - zawołał Moryc spostrzegłszy Halperna, który z parasolem pod pachš, z zadartš do góry głowš stał na œrodku podwórza i przypatrywał się robocie. - Dzień dobry! Ładny kawałek fabryki nam przybędzie! A jak się to prędko robi, to aż przyjemnoœć patrzeć. Ja jestem chory, mnie doktór powiedział: - Panie Halpern, pan się lecz, pan nic nie rób." To ja się leczę, ja nic nie robię, tylkosobie chodzę po Łodzi i patrzę, jak ona mi roœnie, to jest najlepsze lekarstwo na mojšchorobę. - Jest Borowiecki? - W przędzalni widziałem go przed chwilš. Moryc wszedł do niskiego budynku o powyginanych w długie pryzmy dachach oszklonych, przeznaczonego na przędzalnię.Bardzo widne sale były literalnie zapchane częœciami maszyn, cegłš do podmurówki fundamentów, zwojami papy do krycia dachów, ludŸmi i hałasem montowanych maszyn, których długie szkielety, podobne do szkieletów przedpotopowych jaszczurów, cišgnęły się w poprzek sal, pokryte kurzem; zapach œwieżego wapna i ostry, gryzšcy zapach asfaltu gotowanego iwylewanego w jednej z sal przesycał powietrze. - Moryc, przyœlij mi Jaskólskiego! - krzyknšł Maks Baum. W niebieskiej bluzie, z fajkš w zębach, zasmolony, stał wpoœród robotników ustawiajšcych maszyny i robił razem z nimi. Jaskólski, którego od poczštku budowy przyjšł Borowiecki do rozmaitych zajęć, nadbiegł z poœpiechem. - Hej; szlachcic, przysłać czterech tęgich ludzi do windy, a prędko! - krzyknšł Baum idalej składał z monterami maszynę, która miała być podniesiona przez windę i ustawiona na podmurowaniu, i gdy mu coœ Moryc krzyczał ze œrodka sali, nie mogšc się bliżej dostać, odkrzyknšł mu krótko: - Nie zawracaj mi głowy, powiesz w niedzielę. Karol jest w podwórzu! Karol był w podwórzu przy olbrzymich dołach, w które zsypywano wapno zwożonei lasowano zaraz; tumany białego wapiennego kurzu przysłaniały białe sylwetki robotników i kontury wozów i ludzi. Borowiecki był prawie biały od pyłu, zjawił się na chwilę, przywitał z Morycem i szepnšł mu do ucha: - Wiesz, nie przysłali farbiarek, wykręcajšsię brakiem gotowych. - Nie chcš dać na kredyt, cóż teraz zrobimy? - Pisałem już do Anglii, będzie trochę póŸniej, trochę drożej, ale będzie! Psiakrew, te Szwaby! - zaklšł ze złoœciš. Moryc Welt nic się nie odezwał, przyglšdałmu się uważnie, patrzył również uważnie na całš fabrykę, na robotników, na częœć maszyn stojšcych pod grubymi oponami na dziedzińcu, pokręcił się po wszystkich kštach, zajrzał raz jeszcze do Maksa, do składu cementu, gdzie Jaskólski rezydował, przypatrywał się wszystkiemu ze zdwojonš uwagš i coraz mniej mu się podobało. - To ciasto, a nie wapno - powiedział przypatrujšc się murowaniu. - Niech sobie inni murujš na piasek, ja nie chcę, żeby mi się na łeb wszystko zwaliło - odpowiedział Borowiecki. - Wczoraj obliczałem, że te sklepienia Montera będš nas kosztowały o dwa tysišce rubli więcej niż zwyczajne. - Ale warte sš co do wytrzymałoœci o cztery tysišce więcej. W razie wypadku ogień ich nie przepali. - Dlatego tylko je zaprowadzasz? - zapytał Moryc cicho, wsadzajšc binokle. - I dlatego, że jeœli się spali, to przynajmniej jedno piętro, a nie wszystko. - Pi... czasem to nie jest takie... straszne. Karol mu nic nie odpowiedział, bo odszedł spiesznie, a Moryc pochodził jeszcze po fabryce i z irytacjš spostrzegał wszędzie, że buduje się porzšdnie, że buduje się bardzo drogo. Przeglšdał w kantorze listę płac robotników i zwrócił uwagę prowadzšcemu roboty na niesłychanš, według niego, wysokoœć płac, przyczepiał się do wielu rzeczy i wszystko znajdował za dobrym i za drogim. - Wiem, co robię - odpowiedział mu Karol na uwagi. - To będzie pałac, nie fabryka, dla nas zresztš taki komfort za drogi! - To nie jest komfort, to jest trwałoœć, która taniej kosztuje niż tandeta. Zobacz u Blohmanów, postawili tanio i corocznie muszš poprawiać, bo chce im się wszystko zwalić; nie cierpię żydowszczyzny w niczym, wiesz o tym dobrze. - Zobaczymy, co to da to polnische Wirtschaft - szepnšł Moryc z ironiš. - Przekonasz się, a tymczasem bšdŸ zdrów,Moryc, nie wyspałeœ się i nudzisz. - Trzeba się zabezpieczyć! - pomyœlał Welt wychodzšc z fabryki. Karol poszedł na rusztowania oglšdać robotę, biegał na boczny plac, gdzie składano cegłę, uwijał się wœród kup ziemi, pomiędzy dołami z wapnem, pomiędzy stertami cegły, drzewa budulcowego, wœród dziesištek wozów wjeżdżajšcych i wyjeżdżajšcych; wydawał polecenia Jaskólskiemu, który zadyszany, z wiecznie przestraszonš twarzš, biegał je wypełniać, zajrzał kilka razy do Maksa i kršżył ustawicznie po obrębie fabryki, która podbudzana jego energiš niestrudzonš, jego obecnoœciš cišgłš, rosłanadzwyczaj szybko. Nie zważał na kurz, na słońce, które zalewało wszystkich coraz mocniejszym żarem, na zmęczenie nawet, tylko od œwitu razem z robotnikami był już na robocie i razem z nimi schodził o zmroku. Podbudzał go jeszcze do tej pracy Maks, który z wielkš przyjemnoœciš pracował przy ustawianiu maszyn z robotnikami i razem z nimi szedł wieczorem do knajpy, wypijał niezliczone iloœci piwa, sypiał tylkoparę godzin i rzucił w kšt wszystkie swojeleniwe przyzwyczajenia. Od przyjazdu ze wsi stosunki pomiędzy nimiochłodły nieco z powodu fabryki, która ichabsorbowała zupełnie, i z powodu tego odezwania się Borowieckiego, gdy wyjeżdżali z Kurowa. Maks nie mógł tego zapomnieć, tym bardziej że o Ance myœlał coraz częœciej i że coraz więcej irytował go Borowiecki cišgłymi wizytami u Mullerów. Widział w tym podwójnš grę, która jego prostš naturę oburzała do głębi. Oddalali się od siebie coraz bardziej, mocš coraz silniej ujawniajšcych się wewnętrznych przeciwieństw, cech rasowych i intelektualnych; Karol myœlał chwilami o tym i uœmiechał się z rezygnacjš trochę sztucznš; Maks zaœ odczuwał głęboko, zwalał winę na niego i oburzał się bardzo szczerze. Dwunasta już dochodziła, gdy Borowiecki opuœcił fabrykę i poszedł przez długi ogród, cišgnšcy się z tyłu, do drugiej ulicy,gdzie stał wielki parterowy dom, również przebudowany do gruntu z wielkim poœpiechem, bo za kilka tygodni miała się sprowadzić Anka z panem Adamem. Mieszkał tymczasowo na facjatce, w jednym pokoju, żeby być bliżej fabryki, przebrał się już, gdy fabryki zaczęły gwizdać na południe. Przeczytał raz jeszcze list Lucy, która naznaczała mu spotkanie w parku Helenowskim przy grocie, na czwartš godzinę po południu. - Mam już tego dosyć - myœlał dršc list na strzępy. I rzeczywiœcie miał już tego dosyć; już musię sprzykrzyły i te schadzki tajemnicze, codziennie gdzie indziej, i wybuchy zazdroœci, i nawet jej wielka miłoœć nudziła go, bo była mu zupełnie obojętnš i zabierała wiele czasu tak potrzebnego dla fabryki. Nieraz, wœród pozornego rozszalenia w jejramionach, wœród pocałunków i uœcisków namiętnych, w takich momentach, w których widział, że nie tylko go ubóstwia, nie tylko kocha, ale że wprost przepadała w tej miłoœci, szukał sposobów zerwania i to go irytowało coraz silniej, że ona nie nastręczała mu powodów. Stołował się u Baumów, ponieważ było blisko od fabryki, ale nie poszedł teraz przez ogród i swoje place, tylko wyszedł na ulicę, na której stał pałac Mullerów, a przechodzšc obok domku, w którym mieszkali, zwolnił kroku i wlókł oczami po oknach. Nie zawiódł się, bo jasna twarz Mady błysnęła w jednym oknie, potem wychyliła się w drugim i ona sama ukazała się w ganku, jaki tworzyło czworokštne wgłębienie w domu. - Pan już na obiad? - zawołała wesoło, podnoszšc na niego swoje porcelanowe niebieskie oczy. - Już. A pani jeszcze nie po obiedzie? Wycišgnšł do niej rękę. - Jeszcze. Zaraz panu podam rękę, muszę jš wytrzeć, bo gotowałam obiad sama - wołała ze œmiechem, wycierajšc ręce o długi niebieski fartuch. - W saloniku jest teraz kuchnia? - zauważyłzłoœliwie. - Bo, bo.... ja sprzštałam! - powiedziała cicho, oblewajšc się krwawym rumieńcem obawy, że mógł zauważyć jej oczekiwanie na niego przy oknie. - Gdzie się pan tak poczernił? - zawołała głoœno, aby odzyskać równowagę. - Ja poczerniony? gdzie? - Pod oczami, o tu! Ja wytrę, dobrze - prosiła nieœmiało. - Czekam. Poœliniła róg chusteczki i bardzo starannie wytarła poczernienie. - Jeszcze tutaj muszę być poczerniony! - wołał, nieco rozbawiony scenš, wskazujšc na skroń. - Nie, słowo daję, że nie! Obejrzała mu starannie twarz. Pocałował jš w rękę, chciał to samo zrobić z drugš, ale cofnęła się gwałtowniew tył, przysłoniła złotymi rzęsami pociemniałe ze wzruszenia oczy i stała chwilę, bezradnie szarpišc palcami fartuch.Karol uœmiechnšł się z jej pomieszania. - Pan się ze mnie œmieje, to ja pójdę sobie - szepnęła z przykroœciš. - Dobrze, to i ja pójdę. - Niech pan wieczorem przyjdzie z panem Maksem, to panom upiekę ciastek z jabłkami. - Maks sam przyjœć nie może? - pytał podstępnie. - Nie, nie, to wolę, żeby pan sam przyszedł - zawołała prędko i czujšc, że jš oblewa rumieniec, uciekła w głšb domu. Karol z uœmiechem popatrzył za niš i poszedł na obiad. U Baumów od zimy zmieniło się wiele. Było jeszcze smutniej i posępniej. Wielkie pawilony fabryczne stały w dziwnejciszy obumierania, bo zaledwie czwarta częœć ludzi pracowała. Po pustym dziedzińcu, zarastajšcym trawš,łaziły kury i stare psy, których nikt już nadzień nie wišzał, i monotonny, słaby stukotwarsztatów lał się sennym szmerem od zasnutych pajęczynš i kurzem okien, poza którymi nie trzęsły się warsztaty, nie migotały sylwetki robotników, nie wrzał ruch, a leżała jakaœ grobowa cisza i obumieranie. Nawet ogród, otaczajšcy dom, miał wyglšdpustki; wiele drzew poschniętych wycišgałonagie konary ku niebu, a reszta stała zaniedbana wœród bujnych chwastów, jakie pokryły nie uprawione i nie obsiane zagoniki. Dom mieszkalny również robił smutne wrażenie, bo z jednej strony poodpadały tynki, schody prowadzšce na werendę pokrzywiły się i weszły w ziemię, a wino pnšce się po werendzie uschło nie wiadomodlaczego zaraz po ozielenieniu i wisiało nibyżółte, zabrudzone łachmany, Kwatery kwiatowe przed oknami zarastały bujnš trawš i chwastami, z których tylko gdzieniegdzie patrzyły białe oczy narcyzówi żółciły się ostromlecze. Żwirowane uliczki zarastały trawš i pokrywały się kretowiskami i œmieciem, jakie wiatr nanosił. W domu było również niewesoło; pokoje stały w ciszy, pełne stęchlizny i opuszczenia. Kantor był prawie pusty, bo Baum poodprawiał pracujšcych zostawiajšc tylko Józia Jaskólskiego i kilka kobiet w podręcznym składzie towarów. Fabryka pachniała bankructwem, a cały dom przesišknięty był zapachem lekarstw, bo Baumowa chorowała od kilku miesięcy. Berta z dziećmi odjechała do męża. pozostała tylko frau Augusta ze swoimi kotami chodzšcymi za niš i z wiecznš fluksjš w twarzy obwišzanej i stary Baum, który całe dnie przesiadywał samotnie w swoim kantorku na pierwszym piętrze fabryki, i Józio jeszcze bardziej onieœmielony niż dawniej. Borowiecki poszedł prosto do pokoju, w którym leżała Baumowa, aby z niš zamienićsłów kilka. Siedziała na łóżku otoczona stosem poduszek, bezmyœlnie wpatrzona martwymi,wypłowiałymi oczami w okno, za którym chwiały się drzewa. Pończochę trzymała w ręku, chociaż jej nie robiła, i uœmiechała się jakimœ smutnym, rozdzierajšcym uœmiechem. - Dzień dobry - odpowiedziała cicho na przywitanie. - Maks przyszedł? - dodała. - Jeszcze nie, ale przyjdzie zaraz. Zaczšł się wypytywać o zdrowie, jak spałatej nocy, jak się czuje itd., bo jej stan przejmował go jakšœ dziwnš czułoœciš i rozrzewnieniem. - Dobrze, dobrze! - odpowiadała po niemiecku i jakby się budzšc z długiego uœpienia wlokła oczami po pokoju, patrzyładługo na fotografie wnuków i dzieci wiszšce na œcianach, goniła wzrokiem wahadło zegara, potem próbowała robić pończochę, która się wysunęła zaraz z jej ršk wychudłych i bezwładnych. - Dobrze, dobrze! - powtórzyła bezmyœlnie iznowu zapatrzyła się w długie liœcie akacji, chwiejšce się za oknem. Nie zwróciła nawet uwagi na frau Augustę,która kilkakrotnie przechodziła przez pokój, poprawiała poduszki i szła dalej, anina męża, który stanšł przy łóżku i długo patrzył przekrwionymi oczami na jej twarzwychudłš, szarożółtš. - Maks! - szepnęła i jej trupia twarz ożywiła się na chwilę na odgłos zbliżajšcych się kroków syna. Maks wszedłipocałował jš w rękę. Przycisnęła mu głowę do piersi i pogłaskała, ale gdy poszedł na obiad, patrzyła znowu w okno. Obiady bywały krótkie i milczšce, bo wszystkim ciężyła ta atmosfera smutku. Stary Baum zmienił się do niepoznania, wychudł jeszcze bardziej i zgarbił się, twarz mu sczerniała i pocięła się w długiefałdy koło nosa i ust, które wyglšdały jakby wycięte w drzewie. Usiłował rozmawiać, zaczynał pytać, jak im idš roboty przy fabryce, ale zwykle nie kończył, urywał i wpadał w stan zamyœlenia, przestawał jeœć i patrzył przez okno na mury Mullera albo się œlizgałoczami po szklanych, błyszczšcych w słońcu dachach przędzalni Trawińskiego. I zaraz po obiedzie wychodził do fabryki i obchodził puste sale, przypatrywał się zi, a które bo AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż,P:c-Šc.œ˜ c/4*Ö c0 8l3nieczynnym warsztatom, a potem zamkniętyw kantorze patrzył na miasto, na tysišce domów, fabryk, kominów i nasłuchiwał z goryczš nieopowiedzianš ech potężnie wrzšcego życia. Nie bywał już teraz nigdzie, zamknšł się wobrębie fabryki i razem z niš umierał. Bo fabryka była na skonaniu, jak okreœlał Maks. Pomimo największych wysiłków nic jej nie mogło uratować. Musiała paœć w walce z parowymi olbrzymami, ale Baum jeszcze tego nie widział, a raczej widzieć nie chciał i walczył dalej, i postanowił walczyć do końca. Nie pomogły perswazje Maksa ani zięciów, ani tej reszty znajomych starych, którzy mu radzili przerobić fabrykę ręcznš na parowš, a nawet, jak niektórzy. chcieli mu pomóc kredytem lub gotówkš. Nie chciał słuchać o tym. Prawie nic nie sprzedawał, bo sezon wiosenny był straszny dla całej Łodzi, odprawiał robotników, ograniczał produkcję, ograniczał własne potrzeby, a w uporze trwał nieugięcie. Robiła się też dookoła niego pustka głucha,a po Łodzi mówiono głoœno, że stary Baum ma bzika, i drwiono z niego, i zapominano zwolna. Borowiecki zaraz po obiedzie wyszedł i po wrażeniach tego grobowo nastrojonego domu odetchnšł dopiero na Piotrkowskiej. Do spotkania z Lucy miał czas jeszcze, więc wstšpił do Wysockiego. Wysocki był bardzo zajęty, bo w poczekalnisiedziało kilku chorych; przywitał się z roztargnieniem. - Przepraszam pana na chwilę, skończę z pacjentem i pójdziemy razem do mamy. Borowiecki usiadł pod oknem i rozglšdał siępo małym gabinecie, zapchanym sprzętami iprzepełnionym zapachem karbolu i jodoformu. - PójdŸmy! - zawołał wreszcie Wysocki, wyprawiwszy starego Żyda, któremu długo tłumaczył, co ma robić. - Panie doktorze, panie doktorze! - zawołałbłagalnie Żyd wracajšc od drzwi. - Słucham, czego pan jeszcze chcesz? - Panie doktorze, czy ja się mam bać? - pytał cichym, roztrzęsionym głosem i głowa trzęsła mu się ze wzruszenia. - Powiedziałem panu, że nie ma nic groŸnego, potrzeba tylko wszystko robić, co poleciłem. - Dziękuję bardzo, wszystko będę robić, ja chcę być zdrowy, bo ja mam interes i żonę mam, i dzieci mam, i wnuki mam. Ale ja się boję i dlatego bardzo proszę pana doktora, czy ja się mam bać? - Powiedziałem już raz panu! - Ja pamiętam, ale mnie się coœ przypomniało. Ja mam córkę, ona też chorowała, ja nie wiem, co jej było, nie wiedzieli tego i doktorzy w Łodzi. Ona była bardzo delikatna, bardzo blada jak te œciane, co to œciane, jak czyste wapno; jš bolało w koœciach i w skórze, i w ręcach też. Zawiozłem jš do Warszawy. Doktor powiada: "Ciechocinek!" Dobrze, co będzie kosztować ten Ciechocinek? "Dwieœcie rubli." Skšd ja mogę wzišć tyli majštek! Poszedłem do drugiego doktora. On powiedział, że jej trzeba robić takie wygniatanie. Kazał mi wyjœć z pokoju. Wyszedłem i trochę sobie słucham, a moje Rój ze krzyczy. Nu, ja ojciec jestem, to mnie to przestraszyło, to ]a grzecznie mówię przez drzwi: "Panie konsyliarzu, tak nie można!"' On mi powiedział, że jestem głupi! Sza, dobrze! Ale jak una znowu zaczęła wykrzykiwać na cały głos, to ja się trochę rozgniewałem i powiadam głoœno: "Panie doktorze, tak nie można, ja zawołam policji, to jest porzšdna dziewczyna!" To on mnie kazał bardzo grzecznie wyjœć za drzwi, co ja przeszkadzam tej gniecionej medycynie. Zaczekałem na schodach, a jak Rojze wyszła, to była czerwona jak barchan i mówiła, co ma wielkš przyjemnoszcz w koœciach. Przez miesišc to una była zdrowajak gęœ, jej tak dobrze robiła ta gnieciona medycyna, jak się to nazywa, ja nie wiem. - Masaż, kończ pan prędzej, bo nie mam czasu. - Panie doktorze, może i mnie potrzeba takiej gniecionej medycyny? Ja zapłacę, ja panu doktorowi zaraz dam rubla, niech pan powie. Do widzenia, ja przepraszam, już idę, już mnie nie ma - wołał spiesznie wychodzšc, bo Wysocki szedł ku niemu tak groŸnie, jakby go miał zamiar wyrzucić za drzwi. Ale zaraz wsunęła się otyła Żydówka i już od drzwi jęczała przecišgle: - Panie konsyliarzu, ja mam zatkanie, ja mam wielkie zatkanie w piersiach. - Zaraz! Może pan przejdzie do mamy, do saloniku, jak tylko załatwię się z chorymi, przyjdę. - Ależ to ciekawa kolekcja. - Bardzo ciekawa, ten, co wyszedł, mordował mnie przez godzinę, a w końcu, korzystajšc z pańskiego wejœcia, zapomniał mi zapłacić. - No, to niewesołe, ale przypuszczam, że takie wypadki zapomnień bywajš nieczęste. - Żydzi zawsze sš gotowi zapomnieć, trzebaim przypominać, co nie jest przyjemnym - mówił dosyć smutnie Wysocki, przeprowadzajšc go do matki. Wysockš znał Borowiecki od czasu przyjazdu ze wsi, bo miał do niej list od Anki i przychodził kilka razy w interesach narzeczonej. Zastał jš teraz siedzšcš w fotelu pod oknem, w jaskrawej smudze œwiatła, jakie wpływało do zaciemnionego pokoju, bo pozostałe okna były przysłonięte roletami iportierami. - Bardzo czekałam, bardzo - powiedziała wycišgajšc do niego długš, wykwintnš rękęo cienkich stożkowych palcach. - SpóŸniłem się i pani mi daruje to opóŸnienie, bo istotnie wczoraj przyjœć nie mogłem. PrzywieŸli maszyny i musiałem być przy ich wypakowywaniu całe popołudnie. - No, trudno, ale pan mi daruje proœbę o odwiedziny i zabieranie sobie czasu. - Jestem na pani rozkazy. Usiadł przy niej na niskim taborecie, ale cofnšł się w cień, bo słońce zalewało żarem ten pas œwietlisty i jej wysmukłš postać i kładło rudawe tony na jej czarne włosy i twarz w oliwkowym odcieniu, jeszcze bardzo pięknš, i skrzyło się złotym pyłem w jej wielkich orzechowych oczach. - Pani się nie obawia słońca - zauważył mimo woli. - Kocham słońce i lubię się w nim pławić. Czy u Miecia dużo chorych? - Widziałem kilka osób oczekujšcych w przedpokoju. - Żydzi i robotnicy? - Zdaje mi się. - Niestety, on innych pacjentów nie ma, i co gorsza, że mieć nie chce. - Przedkłada widocznie iloœć nad jakoœć. Pracy więcej, ale rezultat materialny podobny. - Nie o to mi idzie, zupełnie mi nie chodzi, czy Miecio zarabia wiele, bo w rezultacie, czy jest tak lub owak - żyjemy z resztek osobistego majštku. Idzie mi tylko o to, żeby się tak wiele nie zajmował może nieszczęœliwym, ale straszliwie brudnym tłumem tych Żydów i rozmaitych nędzarzy, jacy się cisnš do niego. Jużci, że powinno się coœ robić dla ulżenia cierpień i niedoli nieszczęœliwych, ale czemuż tego nie robiš inni doktorzy, z odpowiedniej sfery, z mniejszš wrażliwoœciš, przyzwyczajeni od dzieciństwa do tych łachmanów i brudów. Wstrzšsnęła się nerwowo i po jej pięknej twarzy przeleciał błysk wstrętu i obrzydzenia; podniosła koronkowš chusteczkę do nosa, jakby w obronie przed jakim wstrętnym zapachem, który się jej przypomniał. - Na to nie ma rady, tym bardziej że pan Mieczysław kocha swoich pacjentów, to jego utopia - odpowiedział z lekkš ironiš. - Na utopię zgoda. Przypuszczam nawet, żekażdy wyższy umysł powinien mieć jakšœ utopię, jakšœ pięknš chimerę, która by mu czyniła znoœniejszym to dzisiejsze obrzydliwe życie - rozumiem nawet, że dla takiej chimery można poœwięcić życie, ale nie rozumiem, jak można kochać chimerę chodzšcš w łachmanach i brudzie! Zamilkła na chwilę, rozsunęła seledynowy ekran jedwabny, malowany w złote ptaki i krzewy, bo słońce odbite od cynkowych dachów rzucać poczynało zbyt jaskrawe i ostre promienie. Siedziała jeszcze chwilę w milczeniu i pochylajšc głowę ku niemu, cała teraz w dziwnych refleksach zielonawego złota, jakie się przesšczało przez ekran, zapytała cicho: - Zna pan Melanię Grunspan? Nazwisko wymówiła z subtelnym obrzydzeniem. - Znam, ale tylko z widzenia, z towarzystw,a osobiœcie bardzo niewiele. - Szkoda! - szepnęła wstajšc. Przeszła kilka razy z majestatycznš powagš pokój. Posłuchała chwilę u drzwi gabinetu synowskiego, skšd dochodził przytłumiony gwar rozmowy. Patrzyła chwilę na ulicę huczšcš olbrzymimruchem i zalanš upalnš pożogš. Karol z ciekawoœciš œledził jej królewskie ruchy i choć w mroku, jaki zalegał pokój, nie mógł dobrze dojrzeć wyrazu jej twarzy, czuł, że jest wzruszonš - Pan wie, że ta panna Mela kocha się w Mieciu? - zapytała prosto. - Pogłoski podobne słyszałem na mieœcie, ale nie zwracałem na to uwagi. - To już o tym mówiš! Ależ to kompromitujšce! - dodała silniej. - Przepraszam, wyjaœnię. Mówiš na mieœcie, że kochajš się oboje. Przewidujš małżeństwo. - Nigdy! Daję panu słowo, że dopóki ja żyję, to się nie stanie! - zawołała przyciszonym, namiętnym głosem. - Mój syn miałby się ożenić z Grunspanównš! Orzechowe oczy nabrały połysku miedzi, a dumna, piękna twarz rozpaliła się oburzeniem. - Panna Mela cieszy się w Łodzi opiniš bardzo zacnej i rozumnej, a że przy tym jest bardzo bogata i zupełnie przystojna, więc... - Więc nic z tego, bo to tylko Żydówka! - szepnęła z mocnš, prawie nienawistnš pogardš, - Prawda, to tylko Żydówka, ale jeœliby ta Żydówka kochała i była nawzajem kochanš przez syna pani, to kwestia jasna i przeciwieństwa wyrównane - mówił dosyć twardo, bo go irytował ten protest i wydawał mu się œmiesznym. - Mój syn może się kochać nawet i w Żydówce, ale nie może myœleć o połšczeniu naszej krwi z krwiš obcš, z rasš wstrętnš i wrogš. - Pozwolę sobie widzieć wielkš przesadę w tym, co pani mówi. - A dlaczegóż pan się żeni z Ankš? Czemu pan sobie nie wybrał żony spoœród łódzkichŻydówek lub Niemek, co? - Bo mi się żadna z Żydówek i Niemek nie podobała aż do stopnia małżeństwa, ale gdyby się tak stało, nie wahałbym się ani chwili. Nie mam żadnych kastowych ani rasowych przesšdów i uważam je za przeżytki -powiedział zupełnie serio. - Jacy wy œlepi jesteœcie, jak wy tylko patrzycie oczami zmysłów, jak wy nie dbacie o jutro, o własne przyszłe dzieci, oprzyszłe całe pokolenia - zawołała załamujšc ręce w grozie, oburzeniu i politowaniu. - Dlaczego? - zapytał krótko, patrzšc na zegarek. - Dlatego, że możecie wybierać Żydówki na matki waszych dzieci, dlatego, że nie czujecie wstrętu do nich. że nie widzicie, iżte kobiety sš nam obce zupełnie, że nie majš religii, nie majš etyki, nie majš tradycji obywatelskiego życia, nie majš zwykłej kobiecoœci, sš puste, pyszne, bezduszne handlarki własnych wdzięków, lalki poruszane sprężynami najpierwotniejszych potrzeb, kobiety bez przeszłoœci i bez ideału. Borowiecki podniósł się do wyjœcia, bo go œmieszyła i oburzała zarazem ta rozmowa.- Panie Karolu, chciałam się z panem widzieć, aby prosić go o pomoc, o wytłumaczenie Mieciowi tego małżeństwa. Wiem, że pana poważa, a jako naszego kuzyna prędzej może posłucha, pan mnie rozumie i odczuje, że ja nie mogę pomyœlećnawet o tym bez bólu, że jakaœ pachciarka,córka nędznego aferzysty mogłaby panować tutaj, wœród pamištek i wspomnień żywych czterowiekowej przeszłoœci rodu naszego. Cóż by oni na to powiedzieli! -wykrzyknęła boleœnie, szerokim ruchem wskazujšc szereg portretów, szereg głow rycerskich i senatorskich, majaczšcych żółtymi plamamiw zmroku. Borowiecki uœmiechnšł się zjadliwie i tršcajšc palcem w starš zbroję zardzewiałš, stojšcš pomiędzy oknami, rzekł prędko i dobitnie: - Trupy. Archeologia ma swoje miejsce w muzeach; w życiu dzisiejszym nie ma czasuna zajmowanie się upiorami. - Pan się œmieje! Wy wszyscy się œmiejecie z przeszłoœci, zaprzedaliœcie duszę złotemu cielcowi. Tradycje nazywacie trupami, szlachectwo przesšdem, a cnotę zabobonem œmiesznym i godnym politowania.- Nie, tylko rzecz zbyteczna, jak na dzisiaj.Cóż mi pomoże czeœć tradycji do zbytu perkalików! Cóż mi pomogš moi kasztelańscy przodkowie, gdy stawiam fabrykę i muszę szukać kredytu! Dajš mi goŻydzi, a nie wojewodowie. A cały ten balastrupieci, jak tradycja, jest jak cierń w nodze, przeszkadza do szybkiego chodzenia.Człowiek dnia dzisiejszego, który nie chce zostać cudzym parobkiem, musi być wolnymod więzów, przeszłoœci, szlachectwa i tym podobnych przesšdów, to krępuje wolę i obezsila w walce z przeciwnikiem bez skrupułów - bo bez tradycji; z przeciwnikiem dlatego strasznym, że jest sam sobie przeszłoœciš, teraŸniejszoœciš i przyszłoœciš, œrodkiem i celem. - Nie, nie! ale dajmy temu spokój. Może panma rację, ale ja swojej nie ustšpię nigdy. Pokażę panu list panny Grunspan do Miecia, pisany z Włoch. Nie jest to niedyskrecja, bo jest tam kilka wierszy do mnie. List był bardzo długi, pisany równym, kupieckim charakterem i pełen nieco przesadnych zachwytów nad Włochami. Ale miejscami, gdy mówiła o sobie, o domu i o przyszłym widzeniu się z Wysockim, pełen był tkliwoœci, tłumionego uczucia i tęsknoty. - Bardzo ładny list. - Œmieszny przez przesadę i banalny. Zachwyty brane sš z Baedeckera, to jest tylko poza, aby się wydać bardziej interesujšcš. Wpadł Wysocki zmęczony, blady, z przekręconym krawatem i z włosami w nieładzie. Usprawiedliwiał się, że przyjœć nie mógł, ale zaraz pobiegł, bo go wzywano telefonem do fabryki do robotnika, któremumaszyna zgniotła rękę. Borowiecki korzystajšc z tego również chciał wyjœć. - Zrobi pan to, o co prosiłam - zaczęła œciskajšc mu silnie rękę. - Muszę się pierwej rozpatrzyć w sytuacji,bo może nie ma takiego niebezpieczeństwa, jakie pani przewiduje. - Dałby Bóg, żeby to były tylko przywidzenia. Kiedy pana zobaczę? - Anka przyjeżdża za dwa tygodnie, to natychmiast jš przyprowadzę pani. - A może w niedzielę będzie pan u Trawińskich? To jej imieniny. - Będę z pewnoœciš. Szła przed nim, aby go wyprowadzić, ale otworzywszy drzwi do poczekalni syna, cofnęła się spiesznie i zadzwoniła gwałtownie na służšcš. - Marysiu, pootwieraj okna, niech trochę wywietrzeje. Wyprowadzę pana innym wyjœciem, I przeprowadziła go przez kilka pokoi przyciemnionych opuszczonymi storami i zapełnionych meblami o staroœwieckich kształtach, obwieszonych portretami i obrazami historycznej treœci, pełnych wypłowiałych i podartych makat na œcianach, melancholii i klasztornego prawie nastroju. - Wariatka! - pomyœlał znalazłszy się na Piotrkowskiej, ale pomimo to współczuł z niš i zaczynał przyznawać rację w wielu punktach. Upał jeszcze się potęgował, nad Łodziš wisiały dymy na kształt szarych baldachimów, przez które słońce przesšczało war i zalewało miasto ukropem nie do wytrzymania. Ludzie wlekli się ociężale trotuarami, konie stały z pospuszczanymi łbami, wozy toczyły się wolniej, w sklepach ruch był mniejszy, tylko fabryki huczały z nieustannš potęgš, dyszšc setkami kominówirozlewajšc po rynsztokach strugi kolorowych odpływów niby strugi potu œciekajšcego z przepracowanych organizmów. Borowieckiemu tak dokuczyło goršco, że wstšpił na mazagran, aby się nieco ochłodzić. W cukierni było chłodno i pusto, tylko pod werendš płóciennš siedział Myszkowski i zaspane, ociężałe spojrzenie podniósł na Borowieckiego. - Goršco, co? - rzekł wysuwajšc do przywitania spoconš rękę. - Ba! czekaliœmy, zdaje się, tego. - Może byœ pan pojechał ze mnš na piwo gdzie za miasto. Samemu się nie chce, a takwe dwóch byłoby raŸniej. - Nie mam czasu, chyba w niedzielę. - Mam pech. Siedzę tutaj od szeœciu godzin ini-kogo namówić nie mogę. Był Moryc, wykręcił się interesami, był ten fioł Kozłowski, nie chciała kanalia. Co ja pocznęsam i w taki upał? - jęczał tak komicznie, że Karol się rozeœmiał. - Pan się œmiej, a ja się już roztapiam z goršca i umieram z nudy. - Czemuż nie pójdziesz pan spać? - Ba! spałem całe trzydzieœci godzin i w końcu znudziło mnie to. Nie mam się nawetz kim kłócić! Idziesz pan już? Przyszli j mipan kogo, dzisiaj nawet na Leona Cohna się zgodzę, a nawet czym większy parch, tym lepiej, bo może mnie prędzej zirytować. - Do fabryki pan nie idziesz? - Po co? Pieniędzy mi jeszcze nie potrzeba ani kredyt jeszcze nie wyczerpany zupełnie, mogę poczekać. Chłopiec, daj no te szóste lody! -zawołał i gdy Karol wyszedł, opadł w krzesło i sennym wzrokiem przyglšdał się przez bluszczowe œcianki werendy koniom dorożkarskim, oganiajšcym się energicznie przed muchami.Borowiecki poszedł spiesznie do Helenowa. W parku było bardzo cicho i chłodno. Młode drzewka piły wszystkimi liœciami słońce i okrywały ruchomymi cieniami białe stoły przy pawilonie restauracyjnym. Trawniki lœniły się młodš zieleniš jak bo AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż1Pc2jsc3Ýú c4×*&c5ý8U,6R?'dywanem poplamionym klombami czerwonych i żółtych tulipanów i obramowanym żółtym szlakiem œcieżek i uliczek wyżwirowanych, nad którymi przelatywały jaskółki, Wzdłuż klatek menażerii, w których drzemały zmęczone upałem zwierzęta, biegała gromada dzieci iwybuchami wielkiego zadowolenia drażniła małpy w narożnej klatce, które wrzeszczały i rzucały się po klatkach jak szalone. Wšskie alejki, oplecione dzikim winem, tryskały młodš, jasnš zieleniš i odbijały się w długiej sadzawce, której gładkš, atłasowš toń perłowš darły w ciemne pręgi grzbiety ryb i kaleczyły ostre skrzydła jaskółek. A w głębi wody pod perłowš powierzchniš snuły się niby złote plamy karpie całymi gromadami. Karol wszedł w alejkę, aby obejœć wodę i cieniem przejœć do górnego parku, i zobaczył Horna z Kamš, siedzšcych nad brzegiem wody i osłoniętych winem. Karmili karpie. Kama była bez kapelusza, z rozsypanymi potwarzy włosami, zarumieniona i wesoła jakszczygieł, rzucała kawałki bułek i œmiała się głoœno radosnym, dziecinnym œmiechem,krzyczała na ryby wysuwajšce z żarłocznoœciš na powierzchnię okršgławe pyszczki, straszyła je długš wierzbowš rózgš i co chwila zwracała rozradowanš twarzyczkę do Horna, który siedział trochęw głębi oparty plecami o kraty podtrzymujšce wino i również wesoło i serdecznie bawił się rybami. - Cacy, dziateczki, cacy! - zawołał Karol przystajšc za nimi. - Ciociu, no! - zakrzyczała bezwiednie i zamilkła chowajšc w dłonie rozrumienionš twarz. - Cóż, karpie jedzš? - Bardzo! Za całe dziesięć kopiejek zjadły bułek! - zawołała żywo i jeszcze żywiej zaczęła opowiadać różne sceny z nimi. Opowiadała bezładnie, bo nie mogła ukryć istłumić pomieszania, jakim jš przejšł. - Opowie mi to wszystko Kama przy cioci, dobrze? Bawcie się dalej, bo ja muszę iœć -powiedział złoœliwie, widzšc, jak Kama na wspomnienie cioci pobladła i nagłym ruchem głowy odrzuciła włosy z twarzy. - Tak, pan myœli, że nie opowiem, otóż opowiem przy cioci, wszystko, wszystko... - Panie Horn, idŸ pan chociażby jutro do Szai, bo przyjechał i miejsce pan dostanie u niego. Mówił mi już o tym Muller. - Dziękuję panu serdecznie, bardzo się cieszę... Ale się nie ucieszył, bo był zakłopotany, że Borowiecki złapał go na takim dzieciństwie jak karmienie ryb - Snujcie dalej tę sielankę, nie przeszkadzam. Poszedł, ale dopędziła go Kama, zastšpiła mu drogę i zdyszanym, niespokojnym głosem zaczęła prosić, poprawiajšc równoczeœnie pomiętš sukienkę. - Panie Karolu... mój złoty panie Karolu... niech pan nic cioci nie mówi... - A cóż miałbym powiedzieć, przecież ciociapozwoliła iœć Karnie na spacer. - Tak, tak, bo, widzi pan, Horn taki nieszczęœliwy... taki biedny... pogniewał się z ojcem, nie ma pieniędzy... więc ja chciałam, żeby się rozerwał trochę... Ciocia mi pozwoliła... ale... - Nie wiem, czego Kama chce? - udawał złoœliwie. - Bo ja nie chcę, żeby się ze mnie póŸniej œmiali, a jak pan powie, to wszystkie będš mnie przeœladować i ja będę bardzo, ogromnie... strasznie... nieszczęœliwa, tak jak Horn... bo on nie ma miejsca, nie ma pieniędzy i pogniewał się z ojcem. Mówiła prędko, bezładnie i już łzy nabiegały jej do oczów, a usteczka coraz boleœniej się krzywiły i drgały. Karol czuł, że jeszcze chwilę, a Kama wybuchnie płaczem. - A jak powiem, to co? - zapytał żartobliwie, odgarniajšc jej czarnš czuprynę za uszy. - To i ja powiem, że pan był w Helenowie na schadzce, aha! - zawołała radoœnie i łzy obeschły natychmiast, a czupryna spadła na czoło. Zaczęła poruszać różowymi chrapkami jak Ÿrebiec, gdy ma wierzgnšć, oczy rozbłysły, a cała twarz zajaœniała figlarnš przekornoœciš. - Z kimże to ja byłem na schadzce? - zapytał z uœmiechem. - Nie wiem. Ale jeœli pan o takiej godzinie jest w Helenowie, to przecież nie dla œwieżego powietrza. Zaœmiała się wesoło. - Karna jest dzieciak wesoły, to już nic cioci nie powiem, że przychodzi do Helenowa pocieszać bardzo nieszczęœliwego Horna. - Dziękuję. Ja pana kocham, ja pana bardzo kocham! -wykrzyknęła rozradowana. - Więcej niż Horna, co? Ale już nic nie odpowiedziała i pobiegła do ryb. Z drugiej strony stawu, z górnego parku widział jeszcze ich głowy pochylone nad wodš, a czasami dŸwięczny œmiech wydzierał się z zielonej œciany wina i drżałnad jasnš powierzchniš wód. Lucy jeszcze nie było. Zaczšł spacerować po wšskich alejach, osłoniętych gšszczem drzew i krzewów, cienistych i pustych zupełnie. Ptaki sennie ćwierkały w gęstwinach, sennie szemrały liœcie i senne głosy leciałyod miasta. Płaty czystego nieba widział nad sobš wiszšce lub patrzył na wody błyskajšce pomiędzy drzewami albo na czerwone sukienki dziewczynek migajšce wœród drzew, albo na chrabšszcze łażšce z opuszczonymi skrzydłami po liœciach. Usiadł w głównej alei przy zejœciu do stawów i przypatrywał się dzieciom, które dziwnie cicho bawiły się pod okiem bon drzemišcych na ławkach. Drzewa chwiały się nad nimi sennie i rozsypywały krople œwiatła migotliwego i barwiły w coraz inne desenie trawniki. Głuche echa miasta dopływały czasami i nikły, rozlewajšc się w ciszy parku, czasem ryk zwierzšt z menażerii rozdarł powietrze na chwilę, czasem jakieœ głosy rozbitš gamš wpadały w zalane upałem aleje. Ale rychło ucichało wszystko. Tylko jaskółki niestrudzenie przelatywały nad parkiem, przecinały aleje wężowymi skrętami, obiega-ły dzieci, wymijały ludzi idrzewa i wcišż przewijały się w kółko. Karol ocknšł się nagle z sennego rozmarzenia, bo suchy i ostry szelest sukniobudził jego uwagę; podniósł oczy i bezwiednie postšpił naprzód kilka kroków. Na prost niego szła Likiertowa. Biało-fioletowa parasolka chwiała się nad niš i obrzucała ciepłym refleksem jej twarz smutnš i szeroko otworzone oczy. Spostrzegli się prawie równoczeœnie i bezwiednie wycišgnęli ku sobie ręce. Jej blada twarz buchnęła radoœciš, oczy strzeliły płomieniem szczęœcia, usta zaszły krwiš, rzuciła się naprzód, jakby chcšc mu paœć w ramiona, ale nagle jakaœ chmura przysłoniła słońce i jej cień rzucił na park szaroœć i pokrył ich dusze jakby brudnym łachmanem; drgnęła nerwowo, wycišgnięta do uœcisku ręka opadła martwo, twarz jej zagasła, usta pobladły i zacięły się w bólu, oczy cofnęłysię w głšb i rzuciły ponury ton, spojrzała na niego zimno i przeszła szybko, schodzšcpowoli ze schodków ku stawom, Postšpił za niš automatycznie kilka kroków z ja-kimœ uczuciem, które go przeniknęło dziwnym wzruszeniem, Odwróciła się na mgnienie i obrzuciła go surowym jeszcze, a pełnym już łzawych blasków spojrzeniem i poszła dalej. Usiadł i bezmyœlnie patrzył w to miejsce, skšd przed chwilš œwieciły jej oczy, przesunšł palcami po powiekach ociężałychnagle i piekšcych, wstrzšsnšł się cały, bo te oczy przejęły go strasznym zimnem, i nie wiedzšc dlaczego, stanšł znowu przy schodach i długo patrzył na jej wysmukłš figurę opłyniętš powietrzem, od której długi cień wlókł się po szybie stawu. Usiadł znowu i siedział bez ruchu i bez myœli, patrzył w głšb własnego serca i coraz boleœniejszy blask wydobywał mu sięspod przymkniętych powiek. Cień zsunšł się ze słońca niby płaszcz nie przytrzymywany i œwiatło znowu zalało park, w gęstwinach ptaki zawrzały kipišcym gwarem, dzieci zaczęły z krzykiem gonić się po alejach, a drzewa szemrały sennie i jakby dla igraszki rzucały liœcie, które falistš, miękkš liniš leciały na trawniki i kładły się cicho na puszystych trawach, a czasem potężne echa miasta wpadały niby kanonada daleka. Karol patrzył w smugę słońca drżšcš na żółtym żwirze, pełnš drgań i skrzeń. - To się nazywa - pogarda! - myœlał widzšc jeszcze oczy Emmy i przypominajšc sobie jej opadnięcie ręki i ten gwałtowny ruch oprzytomnienia. Chciał się rozeœmiać, ale ten uœmiech nie wydobył się na zewnštrz i rozlał się w nimgoryczš i jakimœ nagłym, ciężkim znużeniem. Podniósł się i ociężale poszedł do groty. Lucy już tam czekała i zobaczywszy go przy sobie rzuciła mu się na szyję, na nic nie zważajšc. - Ostrożnie! pełno ludzi! może kto zobaczyć!- syknšł ze złoœciš, oglšdajšc się na wszystkie strony. - Przepraszam! bardzo przepraszam. Czy dawno czekasz? - zapytała bardzo pokornie. - Od godziny i miałem już iœć, bo nie mam czasu. - ChodŸmy za oranżerię, pod jabłonie, tam nigdy nie ma nikogo! - prosiła bardzo cicho.Dał się prowadzić. Ujęli się głęboko pod ramiona i szli tak przyciœnięci do siebie, że obcierali się biodrami. Lucy co chwila zaglšdała mu w oczy, przyciskała się jeszcze mocniej i uœmiechała się słodko nasiškłymi pragnieniem pocałunków ustami, dyszała żarem południowego słońca i namiętnoœciš spragnionej rozkoszy. Była dzisiaj kuszšco pięknš; jakiœ lekki, denerwujšcy miękkoœciš fałdów i chrzęstem jedwab bordo obcišgał figurę i uwydatniał wspaniałe ramiona, mocno rozwinięte piersi i biodra cudowne. Z wielkiego kołnierza a la Medicis, obrzeżonego koronkami, wychylała się twarz o goršcym tonie oliwkowym, jaœniejšca pięknoœciš, zdrowiem i młodoœciš, a fiołkowe cudowne oczy z tła czarnych rzęs i brwi paliły się takim blaskiem i siłš, że Karol czuł œlady tych spojrzeń namiętnych na twarzy, przejmowały go żarem i zmiękczały te silne postanowienia zerwania; żal mu było stracić nabrzmiałe rozkoszš usta, które tak paliły pocałunkami, żal mu było spojrzeń i oddechów goršcych, które mu paliły twarz, i tych szeptów namiętnych, i uœcisków, tej rozkoszy nie wyczerpanej jeszcze do dna. W nagłym porywie namiętnoœci, pod wpływem jeszcze tej goryczy, jakš mu wlało w duszę spotka-nie z Likiertowš, zaczšł jš całować z uniesieniem. Oddawała mu pocałunki tak długo, mocno i namiętnie, że zbladła œmiertelnie i na pół omdlała obsunęła mu się w ramiona. - Karl, umieram, umieram! - wyszeptała posiniałymi wargami, na których jeszcze jaœniał cały ogrom uniesienia miłosnego. Oplotła go sobš i po dłuższej chwili odpoczynku szepnęła rozchylajšc oczy i oddychajšc chciwie: - Kocham cię! Nie całuj mnie, jest mi tak niedobrze, tak niedobrze! - skarżyła się cicho. I gdy się znaleŸli za oranżeriš, osłonięci odoczów ciekawych nisko zwieszajšcymi się gałęziami drzew, usiadła na taczkach stojšcych pod murem, oparła głowę o jegoramię, bo siadł przy niej, i długo milczała.Trzymał jš wpół i gładził jej twarz pobladłš i kładł lekkie pocałunki na ciężkie, przymknięte powieki, spod których zaczęły się wydobywać łzy. - Co ci jest? dlaczego płaczesz? - Nie wiem, nie wiem - odpowiedziała i te łzy coraz obficiej sypały się po twarzy i coraz głębsze łkanie wstrzšsało jej piersiami. Obcierał jej oczy, całował, uspokajał, ale nic nie pomagało, płakała jak dziecko rozżalone i nie mogła się uspokoić. Chwilami już się uœmiechała, ale nowa fala łez przyciemniała jej fiołkowe oczy i zalewała uœmiech. Karol zaczšł się niepokoić, a póŸniej niecierpliwić. Jego namiętne wzruszenie zginęło bez œladupod tymi łzami, siedział już zimny i zakłopotany do najwyższego stopnia tym atakiem histerii czy zdenerwowania zwykłego. Na próżno się wypytwał, co jej jest. Nic nie odpowiadała, tylko ukryła twarz najego piersiach, objęła go ramionami i płakała spazmatycznie. Wiatr przeœlizgiwał się pomiędzy jabłoniamii otrzšsał z nich resztę powiędłych, sczerniałych kwiatów, które rdzawymi płatkami leciały na głowy siedzšcych i na trawniki, chwiał gałęziami nad ich głowš, szemrał coœ tajemniczo w gęstwinie i poleciał dalej zostawiajšc za sobš wielkš ciszę i pustkę, wœród drzew, których czubykołysały się ostatnimi ruchami w słońcu. Wróble zaczęły krzyczeć na dachu oranżerii, a od miasta zerwał się chór ostrych i wrzaskliwych œwistów fabrycznych, głoszšcych podwieczorek, i zalał park dzikš kanonadš. Lucy przestała płakać, obtarła twarz z łez, przejrzała się w maleńkim kieszonkowym zwierciadełku, poprawiła kapelusz i ozwała się cicho, patrzšc na jego twarz schmurzonš: - Gniewasz się na mnie, Karl? - Nie, cóż znowu, tylko mnie zaniepokoił twój płacz. - Daruj mi, widzisz, nie mogłam wytrzymać, nie mogłam... Tyle dni czekałam na ciebie, tyle dni myœlałam o tejchwili spotkania się z tobš, tak się cieszyłam... bo mnie jest Ÿle, Karl, mnie jest bardzo Ÿle w domu... Zabierz mnie stamtšd, zabij mnie, jeœli chcesz, a nie pozwól mi wracać do nich! - wykrzyknęła silnie, chwytajšc go za ręce ruchem rozpaczy, i wpiła się oczami w jego oczy, żebrzšc zmiłowania i ratunku. - Uspokój się, Lucy, jesteœ rozdrażniona, zdenerwowana i nawet nie wiesz, czego żšdasz. - Wiem, Karl, wiem, ja chcę ciebie. Ja tam z nimi nie wytrzymam dłużej, nie wytrzymam! - zawołała namiętnie. - Cóż ja na to poradzę? - rzekł dosyć niecierpliwie i twardy cień gniewu zamigotał w jego szarych oczach. Porwała się na te słowa z miejsca i jakby przepaœć ujrzała przed sobš, patrzyła długo na niego jakimœ wzrokiem osłupienia i trwogi. - Karl, ty mnie nie kochasz! tyœ mnie nigdy nie kochał -wykrztusiła cicho trzęsšcymi się ustami i czekała z zamarłym sercem jego słów. Ale on, pomimo że już miał na ustach strasznš dla niej odpowiedŸ, powstrzymał się jakby pod wpływem litoœci i uœmiechajšc się objšł jš wpół i zaczšł całować te przerażone, pełne łez oczy, które biły powiekami niby skrzydła motyla konajšcego, i usta drgajšce w strachu. - Jesteœ dzisiaj bardzo zdenerwowana, bardzo rozdrażniona. Trzeba się uspokoić, Lucy, i nie trzeba takich rzeczy mówić ani myœleć o nich, bo mnie one bardzo bolš, dobrze, Lucy? - szeptał silšc się na pieszczotliwoœć głosu. - Dobrze, Karl, dobrze! Przebacz mi! Ja cię tak strasznie kocham i tak się boję o ciebie, że nie mogłam wytrzymać, chciałamsię przekonać. - A teraz wierzysz mi już i jesteœ spokojnš, nieprawdaż? - Wierzę ci, Karil bo komuż ja będę wierzyć, jeœli nie tobie! - zawołała szczerze i głęboko. - Czy w domu spotkała cię jaka przykroœć?- Czy jedna! Mam ich tysišc codziennie, ale dzisiaj przyjechała ciotka z Częstochowy i cały czas tylko wyrzekła, że nie mamy dzieci! Słyszysz, Karl? Cała rodzina się tymmartwi i cišgle mi wymawiajš, cišgle... On powiedział, że się ze mnš rozwiedzie, bo mu wstyd przed swoimi za mnie. Dzisiaj uradzili, że ciotka ma mnie zawieŸć do Brodów, do jakiegoœ cadyka, który ma na toporadzić... - Zgodziłaœ się? - Oni mogš mnie zmusić!... Nie mogę się przecież opierać, bo się nikt za mnš nie ujmie... Muszę... - szeptała cicho, zaciskajšc zęby w odczuwanej silnie bezbronnoœci, i patrzyła w niego błagalnymi oczami, jakby żšdajšc ratunku, ale Karol poruszył się niespokojnie i oglšdał zegarek. - Wiesz, zagrozili mi, że jeœli się nie zgodzę, to dadzš mi rozwód i wywiozš do małego miasteczka! Słyszysz, wywiozš daleko od ciebie i już bym cię nigdy... nigdy nie zobaczyła. I jakby w strachu nagłym, oœlepiajšcym, że może go stracić na zawsze, rzuciła mu się w ramiona, oplštywała go sobš, przyciskała się silnie i pełna jakiegoœ lęku imiłoœci pochwyciła jego ręce i okrywała pocałunkami. - Musimy już iœć, bo muzyka w parku grać zaczyna, ludzi będzie więcej i mogliby nas zobaczyć. - Niech zobaczš, ja cię kocham, Karl, i przed całym œwiatem mogę œmiało wołać, że kocham. Co mi tam ludzie, gdy ty jesteœ przy mnie! - Musimy jednak zachowywać pozory. - A co byœ zrobił, gdybym tak pewnego dniaprzyszła do ciebie i została na zawsze? - zapytała żywo, przyciskajšc się do niego miłoœnie, i twarz jej rozjaœnił potężny płomień szczęœcia. - I bylibyœmy razem zawsze, zawsze... zawsze... - powtarzała pieszczotliwie, przeplatajšc słowa goršcymi pocałunkami. - Dzieciak jesteœ, nie zdajesz sobie sprawy z tego, co mówisz... a to sš szalone myœli... - A czy miłoœć nie jest także szaleństwem,Karl? - Jest, jest, ale musimy się już rozejœć - mówił prędko, nasłuchujšc dalekich odgłosów muzyki, przesšczajšcej się przezgęstwinę i mrok opadajšcy. - Ty mnie nie kochasz, Karl? - zagadnęła żartobliwie, a równoczeœnie wysunęła usta,aby zaprzeczył pocałunkami. Ale on spojrzał na niš zimno i ostro i takimostrym głosem odpowiedział, że zadrżała, puœciła jego ramię i szła obok zmieszana, zaniepokojona i smutnym wzrokiem wodziłapo gšszczach, w których czaiły się smugi mroku, podarte przez ostre, miedziane AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż7PĘ+8c€9!˘ c:Ă!-c;đ/3c<#>B połyski zachodzšcego słońca. I chociaż zapewniał jš o swojej miłoœci głosem, jak mógł, najłagodniejszym, chociaż całował na pożegnanie bardzo serdecznie, odeszła strwożona i smutne spojrzenia rzucała z oddali na stojšcego pod drzewami. Muzyka grała jakiegoœ melancholijnego walca, który po wielkim obszarze parku rozlewał się słodkim szmerem i poruszał obwisłe w przedzachodniej chwili drzewa i zamykajšce się kielichy kwiatów. Alejami snuły się tłumy ludzi, gwar rozmów, œmiechy, chrzęst żwiru pod nogami, jasne stroje kobiet. Sznury drzew, stojšcych w wielkiej ciszy, owiewały opalowe mroki pełne drgań melodyjnych i smug krwawo zachodzšcego słońca, które zsuwało się za lasy i pryskało strumieniami miedzianego œwiatła na ŁódŸ pełnš dymów i czarnych sylwetek kominów,na puste pola- roztaczajšce się za parkiem,pełne drzew samotnych, cegielń, domków niskich, dróżek piaszczystych i zielonych zbóż, co jak fale kołysały się i biły w miasto z bezsilnym uporem. Karol poszedł górnš alejš poza menażerię, aby się nie spotkać ze znajomymi, ale zwolnił kroku, bo zobaczył przed sobš Horna z Kamš: szli trzymajšc się za ręce i cicho nucili jakšœ piosenkę kołyszšc w takt głowami, Kama kapelusz trzymała w ręku, włosy wichrzyły się jej na głowie i przeœwiecały promieniami słońca niby złotymi szpilkami, bo szli pod zachód i stanšwszy na szczycie wzgórza przypatrywali się miastu. Karol wyminšł ich bocznš uliczkš i spieszniepojechał do miasta. Rozdział IV [XX] - Niech pan wstšpi na herbatę, bo ciocia będzie się gniewać, że puœciłam pana - prosiła Kama, gdy jš odprowadził na Spacerowš. - Nie mam czasu, muszę teraz iœć szukać Malinowskiego, trzy dni już nie był w domu, jestem o niego bardzo niespokojny. - No, dobrze, a jak go pan znajdzie, to przyjdŸcie obaj na herbatę. - Dobrze! Uœcisnęli sobie ręce po przyjacielsku i rozeszli się. - Panie Horn! - zawołała za nim Kam z bramy. Odwrócił się i czekał, co powie. - Ale się pan teraz lepiej czuje, co? Nie jest pan już nieszczęœliwy, co? - Lepiej, znacznie lepiej i dziękuję za ten spacer całym sercem. - Trzeba być zdrowym, trzeba nie być nieszczęœliwym i trzeba iœć jutro do Szai, dobrze? - mówiła cicho i jakimœ matczynymruchem pogłaskała go po twarzy. Pocałował jš w końce palców i poszedł do domu, ale szedł wolno i apatycznie, pomimoże szczerze niepokoiła go długa nieobecnoœć Malinowskiego, z którym mieszkał i z którym zżył się mocno przez te kilka miesięcy oczekiwania na posadę. Malinowskiego w domu nie było, mieszkaniewionęło pustkš i znać było na każdym kroku, że tędy przeszła bieda, a przeszła niemała, bo Horn pogniewał się z ojcem, który mu wstrzymał pensję, chcšc tym sposobem zmusić upartego do powrotu. Ale nie zmusił, bo Horn się zacišł i postanowił iœć dalej o własnych siłach, a tymczasem żył pożyczkami, kredytem i sprzedażš stopniowš mebli i sprzętów oraz miłoœciš, jakš czuł do Kamy, miłoœciš, która owiewała całš jego przyrodę słodkim tumanem jak ten wieczór czerwcowy, zapadajšcy na miasto, pełny ciszy głębokiej i gwiazd skrzšcych się w głębiach strasznych, niby marzeń-błysków,drżšcych na fali powietrznej, jak ona wiecznej i jak ona nigdy nieuchwytnej. Przestał myœleć o sobie, bo postanowił iœć na miasto i odszukać przyjaciela. Malinowski urzšdzał nieraz takie tajemnicze zniknięcia, po których wracał blady i zdenerwowany, nie mówišc, gdzie był, ale nigdy nie bawił tak długo jak obecnie. Horn obszedł znajomych, gdzie spodziewał się czegoœ dowiedzieć, ale nikt Malinowskiego nie widział od dni kilku; u jego rodziców się nie dowiadywał, bo nie chciał ich niepokoić, a zresztš pozostawiałto na ostatek. Przyszło mu na myœl dowiedzieć się u Jaskólskich, do których Malinowski bardzo często zaglšdał. Jaskólscy mieszkali teraz na jednej z nowo powstajšcych uliczek, pomiędzy liniš drogi żelaznej, lasem i fabrykami Scheiblera. Uliczka była jeszcze na wpół polem, pół œmietnikiem, a pół miastem, bo cišgnęła sięporwanš liniš wœród zbóż zielonych, wzgórzusypanych z wywożonych z miasta rumowisk i olbrzymich dołów, z których czerpano piasek. Czteropiętrowe domy, z nie tynkowanej cegły, ordynarne, ledwie sklejone, czerwieniły się obok małych domków drewnianych i prostych bud skleconych z desek na składy. U stóp lekkiego wzniesienia, na którym cišgnęła się uliczka, wlókł się kolorowy strumień, zanieczyszczony odpływami z fabryk i zarażajšcy dookoła powietrze strasznymi wyziewami. Stanowił on granicępomiędzy właœciwym miastem a polami i obmywał krętymi liniami długie parkany i kupy wywożonych z miasta œmieci. Jaskólscy mieszkali pod samym lasem, w drewnianej ruderze o kilkunastu oknach frontu i pełnej przystawek i facjat na skrzywionym piętrze. Teraz mieli się znacznie lepiej, bo on zarabiał pięć rubli tygodniowo przy budowie fabryki Borowieckiego, ona zaœ prowadziła sklepik z wiktuałami na rachunek piekarza, za co miała mieszkanie i dziesięć rubli miesięcznie. Przed sklepikiem Jaskólskich siedział poobwijany w kołdry Antoœ i rozmarzonym,tęsknym wzrokiem przypatrywał się sierpowi księżyca, który wyłaniał się zza chmur i osrebrzał blaszane, wilgotne od rosy dachy i kominy miasta. - Józio jest w domu? - zapytał Horn œciskajšc mu wyschniętš, suchotniczš rękę.- Jest... jest... - szeptał z trudem chory niepuszczajšc jego ręki. - Lepiej ci teraz niż zimš? - Czy tam się nikt nie dostanie? - zapytał wskazujšc rozszerzonymi oczami księżyc. - Chyba po œmierci... - rzucił Horn, prędko wchodzšc do sklepiku. - Ja czuję... jak tam jest strasznie cicho... -szeptał chory wzdrygajšc się całym ciałem i uœmiech okrutnej, nieprzepartej, bolesnej tęsknoty rozjaœnił jego twarz wychudłš. Zamilkł, opuœcił ręce bezwładnie jak łachmany, oparł głowę o drzwi, przy których siedział, i utonšł całš duszš w tych przerażajšcych głębiach, po których œlizgał się srebrny sierp księżyca. Józio siedział za sklepem, w małej, ciasnejizdebce, pełnej łóżek i gratów i tak dusznej, że otworzone drzwi i okna niewiele odœwieżały rozpalone powietrze. - Dawno widziałeœ Malinowskiego? - Ze dwa tygodnie nie był u nas, a nie widziałem go od niedzieli, - A Zoœka dawno była u was? - Zoœka już do nas nie przychodzi. Mama sięna niš pogniewała... Maryœka, bo wybijesz szyby! - krzyknšł przez okno do małego ogródka, w którym majaczyła się jakaœ postać kobieca. - Co ona tam robi? - zapytał patrzšc na ciemnš œcianę lasu stojšcego o kilkadziesišt krokówod domu, tak że blask lampy, padajšcy przez okno długim złotym pasem, połyskiwał na pniach sosen. - Kopie ziemię, to Maryœka, weberka, pochodzi z naszych stron. Mama odstšpiła jej nasz ogródek i ona zawsze po fabryce przychodzi tutaj gospodarować. Taka głupia, zdaje się jej przez to, że jest na wsi. Horn nie słuchał, myœlał, gdzie znaleŸć Adama, obleciał bezwiednie oczami pokój i sklepik pełen błyszczšcych blaszanek od mleka, odetchnšł kilka razy dusznym, przesyconym kurzem, dymem i zapachem chleba powietrzem i żegnajšc się zapytał żartobliwie: - Cóż, nie dostałeœ znowu jakiego miłosnego listu? - Dostałem... tak... Zaczerwienił się gwałtownie. - BšdŸ zdrów... - To i ja pójdę. - Może na schadzkę, co? - zapytał żartobliwie. - Tak, tak... Ale niech pan tak głoœno nie mówi, jeszcze mama usłyszy. Ubrał się spiesznie i wyszli na ciemnš ulicę.Ciepły wieczór czerwcowy wycišgnšł ludzi z domów i z nor mieszkalnych, siedzieli w czarnych sieniach, na progach, przed domami, w piasku drogi lub w otwartych oknach, przez które widać było niskie, ciasne izby pełne tapczanów i łóżek, huczšce rojem ludzkim jak ule. Uliczka nie miała latarń, oœwietlał jš księżyc i smugi œwiateł bijšcych od okien i od pootwieranych szynków i sklepików. Na œrodku drogi tarzały się z krzykiem gromady dzieci, a od jednego z dalszych szynków buchał chór pijackiej piosenki i łšczył się z dŸwiękami harmonijki, rozlewajšcej z jakiegoœ poddasza skoczne tony krakowiaka, i z hukiem pocišgów przelatujšcych niedaleko. - Gdzież masz to rendez-vous? - zapytał Horn, gdy wyszli na uliczkę i szli œcieżkš biegnšcš w poprzek szerokiego pola kartoflido miasta. - Niedaleko, przy koœciele. - Życzę ci powodzenia! Horn poszedł do rodziców Adama, żeby się dowiedzieć o niego, i trafił na wielkš burzę. Matka stała na œrodku pokoju i krzyczała na cały głos. Zoœka, płakała spazmatycznie pod piecem, a Adam siedział przy stole z twarzš ukrytš w dłoniach; stojšca na komodzie lampa oœwietlała całš scenę. Horn wszedł, ale natychmiast się cofnšł zmieszany. Adam wybiegł za nim. - Mój drogi, poczekaj na mnie kilka minut wbramie, proszę cię o to bardzo! - szepnšł goršczkowo i wrócił do mieszkania. Matka krzyczała ostrym, podniesionym głosem: - Ja raz jeszcze pytam, gdzieœ była przez te trzy dni? - Mówiłam już mamie, byłam na wsi pod Piotrkowem u znajomej. - Zoœka, nie kłam! - rzucił krótko Adam i jego zielone, słodkie oczy zapaliły się gniewem. - Ja wiem, gdzieœ była! -dodał ciszej. - No gdzie? - zawołała dziewczyna z niepokojem, podnoszšc nań zapłakane oczy.- U Kesslera! - szepnšł cicho, ale z takš mocš bólu, że matka rozkrzyżowała ręce, a Zoœka zerwała się z krzesła, stała czas jakiœ na œrodku pokoju, wodzšc hardym, buntowniczym wzrokiem dokoła. - A więc tak, byłam u Kessiera! jestem jegokochankš, a więc tak! - zawołała ostro i z takš determinacjš w głosie, że matka cofnęła się pod okno, a Adam zerwał się z krzesła, a ona stała chwilę w milczeniu, patrzšc na nich hardym wzrokiem, ale po chwili fala zdenerwowania zatrzęsła niš tak silnie, że nogi się pod niš ugięły, upadła na dawne miejsce i wybuchnęła wstrzšsajšcym płaczem. Matka oprzytomniała, skoczyła do niej, pochwyciła za ręce i przycišgajšc do lampyzaczęła prędko, goršczkowo mówić: - Ty jesteœ kochankš Kesslera? Ty, moja córka? Chwyciła się za głowę i zaczęła biegać po pokoju z rykiem strasznego bólu. - Jezus, Maria! - wołała załamujšc ręce wrozpaczy. Przypadła znowu i trzęsšc niš z całych sił, szeptała ochrypłym, zduszonym przez wzruszenie głosem; - Więc te wyjazdy do ciotki, te spacery, te chodzenia z przyjaciółkami do teatru, te stroje - to wszystko. A, rozumiem teraz, rozumiem! I ja na wszystko pozwalałam, byłam tak œlepa! Jezus, Maria! A nie karz mnie, Boże przedwieczny, za œlepotę, a nie karz mnie, Panie miłosierny, za dzieci moich winy, bom ich niewinna! - błagała nieprzytomnym głosem padajšc w wielkiej skrusze przed obrazem Matki Boskiej oœwieconym oliwnš lampkš. Cisza zapadła na chwilę. Adam ponuro patrzył w lampę, a Zoœka stała pod œcianš skulona, złamana, nieszczęœliwa, łzy wielkimi perłami sypały się z jej oczów i zalewały twarz całš. drgała ustawicznie, wstrzšsana łkaniem, włosy się jej rozsypały na ramiona i na czoło, odgarniała je automatycznym ruchem i nie widziała nic już, co się działo dokoła. Matka podniosła się z kolan, twarz jej blada i obrzękła pełna była surowoœci nieubłaganej i grozy. - Zdejm zaraz te aksamity! - zawołała. A gdy Zoœka zawahała się nie rozumiejšc, matka zaczęła zrywać z niej aksamitny stanik i darła go w kawały. - To twoja hańba, ty ulicznico! - krzyczała i wpadła w szał niszczycielki, zerwała z niej całš garderobę i porwała jš w strzępy, podeptała z nienawiœciš i rzuciła się do komody, i wyrzucała z niej, i darła wszystko, co należało do Zoœki, która ogłupiałym wzrokiem przypatrywała się zniszczeniu i szeptała urywanymi słowami: - On mnie kocha... on obiecał się ze mnš ożenić... ja nie mogłam już wytrzymać w fabryce - ja nie chcę umierać w przędzalni... ja nie chcę być weberkš całe życie... Mamusiu droga, matuchno moja jedyna, przebacz mi, mamusiu, miej litoœć nade mnš! - krzyknęła gwałtownie, rzucajšc się do nóg matki. Zerwała się w niej resztka œwiadomoœci i mocy panowania nad sobš. - Możesz iœć sobie teraz do Kessiera, ja już córki nie mam - szepnęła matka sucho, otwierajšc drzwi szeroko i wyrywajšc się z jej objęć. Zoœka zalana nagłym, oœlepiajšcym strachem, jaki wionšł ze słów matczynych i tej czarnej gardzieli kurytarza, jaki ujrzała przed sobš, cofnęła się w tył i runęła do nóg matki z nieludzkim okrzykiemtrwogi strasznej; czepiała się jej ršk, jej sukni, jej kolan, czołgała się za niš na kolanach i żebrała nieprzytomnym, przełzawionym głosem litoœci i przebaczenia. - Zabij mnie, a nie wypędzaj! Zabijcie mnie. ludzie, bo już nie wytrzymam! Adam, braciemój. Ojcze mój, miejcie litoœć nade mnš. - Wynoœ się natychmiast i nie pokazuj się nigdy tutaj, bo cię jak psa wypędzę i oddampolicji! - syczała matka nieubłaganie, skamieniała w gniewie, bo wszystko w niej nagle z wielkiego bólu zamarło, nawet litoœć. Adam również nieporuszony słuchał i patrzał, tylko jego zielone oczy straciły ostry połysk gniewu i mroczyły się łzami. - Precz mi! - krzyknęła ostro raz jeszcze matka. Wtedy Zoœka przystanęła na mgnienie na œrodku pokoju i rzuciła się z obłškanym krzykiem w korytarz, aż sšsiedzi zaczęli drzwi otwierać i wychylać głowy, przebiegła cały dom familijny, zbiegła na dół, na podwórze, i wcisnęła się w ciemny kšt pod akacje kwitnšce, i zemdlała z dzikiego, zwierzęcego strachu. Adam wybiegł za niš, a przywróciwszy do przytomnoœci szepnšł miękkim, braterskim głosem: - Zoœka, chodŸ do mnie! Ja cię nie opuszczę.Nic nie odpowiedziała tylko chciała mu się wyrwać z ršk i uciekać w œwiat. Z trudem jš uspokoił, okręcił w jakšœ chustkę, którš przyniósł z domu, bo dziewczyna cały była w strzępach, ujšł mocno pod rękę i poprowadził do dorożki. Horn, który czekał w bramie, przyłšczył się do nich. - Tak się stało, że Zoœka chwilowo będzie mieszkać u mnie, nie moglibyœcie sobie poszukać mieszkania na kilka dni? - Dobrze. Pójdę do Wilczka, on ma duże mieszkanie. Jechali w milczeniu, tylko przejedżajšc obok pałacu Kesslera Zoœka przycisnęła sięsilniej do brata i zaczęła cicho płakać. - Nie płacz, to się wszystko da załagodzić!Nie płacz, matka da się przeprosić, z ojcem sam się rozmówię! - pocieszał jš i całował po zapłakanych oczach, i gładził jej włosy roztargane. Tak odczuła te pocieszenia i jego miłoœć, że objęła go ramionami, ukryła mu twarz na piersiach i jak dziecko skarżyła się cichym, urywanym szeptem na swojš dolę nieszczęœliwš, nie zważajšc na obecnoœć Horna. Urzšdzili jej zaraz mieszkanie z pokoju brata, który się przeniósł do pokoju Horna,zamknęła się w nim, nie chciała wyjœć na herbatę, jakš zagotował Horn. Adam sam jej zaniósł. Wypiła trochę; rzuciła się na łóżko i zasnęła natychmiast. Adam zaglšdał do niejco chwila, pookrywał jš, czym mógł, wytarł chusteczkš jej twarz, bo łzy pomimo snu płynęły spod zamkniętych powiek, potem powrócił i szepnšł cichym głosem: - Domyœlacie się, co się stało? - Nie, nie, i proszę was bardzo, nie mówciemi, bo widzę, jak was to boli. Ja zaraz wychodzę. - Zostańcie jeszcze chwilę. Słyszeliœcie, musieliœcie słyszeć, co mówili o Zoœce? - Na plotki nigdy nie zwracam uwagi, nigdy ich słuchać nie chcę - rzekł Horn wymijajšco. - To nie plotki, to prawda! - rzekł ostro, wstajšc z miejsca. - Więc cóż poczniecie? - zapytał z wielkim współczuciem. - Idę w tej chwili do Kesslerów! - szepnšł twardo i zielone oczy błysnęły mu takim tonem jak szmelcowana lufa rewolweru, który schował do kieszeni. - To na nic się nie przyda, z bydlęciem nie można spraw ludzkich załatwiać. - Spróbuję, a jak mi się nie uda, to... - To co - podchwycił spiesznie Horn, przestraszony akcentem groŸby, jaki brzmiał w jego głosie. - To pomówimy inaczej... to się pokaże... Horn chciał mu tłumaczyć, ale Adam nie chciał słuchać, tylko gdy się rozstawali przed bramš, uœcisnšł mu silnie rękę i pobiegł do pałacu Kesslera. Nie zastał i nikt nie umiał go objaœnić, gdzie w tej chwili może być młody Kessler. Popatrzył z całš nienawiœciš na wspaniałe mury pałacu, na błyszczšce przy księżycu jego wieżyczki i złocone balkony, na zasłonięte białymi storami okna i poszedł do fabryki do ojca. Stary Malinowski, jak zwykle, niby żuraw niestrudzony obchodził to olbrzymie koło rozpędowe, które jak ptak potworny rzucało się w z ostre, miedziane AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż=P–6>ć˙ c€?ĺDc@)$ cAI2 ]BS?'mrocznej, roztrzęsionej ruchem wieży, zapadało się w ziemię wybiegało z cieniów,połyskiwało roziskrzonym, zim-nym tumanem stali i okręcało się dookoła z takšszalonš szybkoœciš, że żadnego konturu nie można było pochwycić. Taki szalony krzyk maszyny huczał w wieży, że stary szeptem zapytał syna: - Znalazłeœ Zoœkę? - Przywiozłem jš dzisiaj wieczorem. Stary popatrzył nań długo i poszedł znowuobejœć maszynę, naoliwił niektóre częœci, przyglšdał się manometrowi, wytarł tłoki, które z sykiem pracowały ociekajšc oliwš, krzyknšł przez tubę do maszynistów pracujšcych niżej i powróciwszy do syna powiedział zaciœniętym gardłem. - Kessler! Zęby mu się wyszczerzyły jakby do kšsania. - Tak, ale on mój! Niech mu ojciec da spokój - zaczšł goršco Adam. - Głupiœ! Mam z nim ważne sprawy, ani mi się waż go tknšć, słyszysz? - Słyszę, ale swojego nie odstšpię. - Ani mi się waż! - zawarczał stary podnoszšc czarne, olbrzymie pięœcie jakby do uderzenia. - Gdzie ona teraz? - Matka jš wypędziła z domu. Syknšł przezzaciœnięte zęby i bure oczy zapadły mu głęboko pod brwi krzaczaste i rzucały tylko cień groŸny na twarz szarš i suchš. Zgarbił się i obchodził powoli to koło, które œpiewało rykiem szalony hymn siły uwięzionej, targajšcej się z wœciekłoœciš pomiędzy trzęsšcymi się mu rami. Przez małe zakurzone okienka budynku lał się srebrny, księżycowy kurz, w którym niby sine widmo tańczyło z krzykiem bydlę olbrzymie. Adam nie mogšc się doczekać więcej słów od ojca, powstał i zmierzał do wyjœcia. Stary wysunšł się za nim i już za progiem szepnšł: - Zajmij się tš... przecież to nasza krew... - Wzišłem jš do siebie. Pochwycił go i żelaznymi ramionami przycisnšł do serca. Zielone, słodkie oczy syna wpiły się z wielkš miłoœciš w bure, rozłzawione oczy ojca, patrzyli w siebie do głębi, na wskroœ i rozeszli się bez słowa. Stary spiesznie obchodził maszynę i zaoliwionymi palcami wycierał oczy. Rozdział V [XXI] - Interes prosty, czyste złoto, powiadam wam. Kupiłem plac, który musi, uważacie, musi odkupić ode mnie Grunspan za takš cenę, jakš wzišć zechcę - tłumaczył nazajutrz rano Stach Wilczek Hornowi, który spał u niego. - Dlaczego musi? - zapytał zaspanym głosem Horn. - Bo mój plac otacza fabrykę jego z dwóch stron; z boku i ztyłu, z drugiego boku leżš place Szai Mendelsohna, a od frontu ulica. Grunspan chce powiększyć fabrykę, a nie ma u siebie miejsca. Ma być dzisiaj u mnie, zobaczycie, jakš ma minę. On ten plac targował przez trzy lata i przez trzy lata postępował dotychczasowemu właœcicielowipo sto rubli na rok, chciał kupić tanio, czekał, nie spieszyło mu się. Cudem się dowiedziałem, postšpiłem chłopu grubo i po cichutku kupiłem, teraz ja będę czekał, teraz mnie się nie spieszy... ha, ha, ha! - œmiał się wesoło, zacierajšc ręce, oblizywał wywinięte wargi i mrugał oczami.- Ileż macie tego placu? - Całe cztery morgi! Pięćdziesišt tysięcy rubli jakbym już miał w kieszeni. - Jeœli się łudzić, to już mocno! - zaœmiał się Horn, nieco dotknięty tš cyfrš. - Ja się nigdy w interesach nie mylę. Grunspan ma stawiać dwa pawilony, razem około dwóch tysięcy ludzi, i pomyœleć, że gdyby je musiał stawiać w innym miejscu, choćby o kilkaset kroków dalej, to koszty budowy, urzšdzeń i administracji podniosš mu się w dwójnasób. Pijecie jeszcze herbatę? - A proszę, jeœli jest goršca, ale jak na przyszłego milionera macie diablo wygryzione filiżanki! - zwrócił uwagę dzwonišc łyżeczkš w wyszczerbione fajansowe filiżanki. - To głupstwo, będzie się jeszcze pijało nasewrskich -odpowiedział lekceważšco. - Zostawię was samych na parę minut - rzekłpatrzšc przez okno i wyszedł do sieni, bo kilka kobiet starych, wynędzniałych, z koszykami na ręku, ukazało się pomiędzy wiœniami na pół uschłymi, jakie stały przed domem. Horn tymczasem obejrzał się po pokoju, stanowišcym mieszkanie przyszłego milionera. Była to prosta chłopska izba o wykrzywionych œcianach, wybielonych wapnem; gliniany ubity tok, stanowišcy podłogę, pokrywały kawały dywanu barchanowego w jaskrawe czerwone kwiaty; krzywe, małe okienko, przysłonięte brudnš firankš, wpuszczało tak mało œwiatła, że cała izba i nędzne, zbierane jakby ze œmietników graty tonęły w mroku, w którym tylko błyszczał jaskrawo wielki samowar, stojšcy na zwykłym chłopskim kominie, pod wielkim okapem. Kilkanaœcie ksišżek leżało na stole wœród kawałków starego żelastwa, rzemieni i cewek z próbkami różnokolorowej przędzy bawełnianej. Horn zaczšł przeglšdać ksišżki, ale że doszedł go przez szyby rozpłakany głos kobiecy, odłożył i słuchał. - Pan mi pożyczy dziesięć rubli! Pan wie, żeRuchla Wassermanowa jest uczciwa, jest biedna kobieta. Jak ja dzisiaj nie będę miałapieniędzy, to nie zrobię interesu i nie będę miała z czego żyć cały tydzień. - Pieniędzy bez fantu nie dam. - Panie Wilczek! ja oddam, ja panu przysięgnę na wszystkie œwiętoœci, że oddam... My jeœć nie mamy; moje mały dzieci, mój mšż, moja matka... uny czekajš,żeby ja im przyniosła kawałek chleba! A jak pan mi nie pożyczy, to skšd ja im wezmę... - Niech zdechnš, co mi to szkodzi! - Takie słowo, takie niedobre słowo pan powiedział - jęczała Żydówka. Wilczek usiadł na ławce pod oknem i zaczšł przeliczać pienišdze, jakie mu drugie kobiety oddawały. Po rublu, po dwa, najwyżej po pięć, kładłyprzed nim miedziakami, po dziesištce, wycišganej z węzłów i skrytek. Liczył uważnie i co chwila wyrzucał jakšœ sztukę. - Gitla, ta dziesištka na nic, dawać innš! - Na moje sumienie, to dobry pinišdz. Ja jš mam od jednej obywatelki, co una zawsze kupuje ode mnie pomarańcz! Nu, dlaczego ma być niedobry! un sie œwieci - wołała œlinišc dziesištkę i wycierajšc jš fartuchem. - Dawać prędko innš, bo nie mam czasu! - Panie 'Wilczek, pan jest szlachetna osoba,pan mi pożyczy... - prosiła Wassermanowa. - Pani Sztein, brakuje 15 kop.! - zawołał zwracajšc się do małej, starej Żydówki z trzęsšcš się głowš, ubranš w zatłuszczonyczepek. - Brakuje! to nie może być! tam jest całe pięć rubli, ja dobrze liczyłam. - Dołożyć, i basta! Szteinowa zawsze tak mówi i zawsze brakuje, znamy się dobrze. Szteinowa zaczęła dowodzić, że nie brakuje, co tak zirytowało Wilczka, że zgarnšł pienišdze i rzucił je w piasek pod jej nogi. Szteinowa z wielkim lamentem zbierała je zpiasku i układała z powrotem na ławce. Wassermanowa przysunęła się znowu do Wilczka i dotykajšc jego łokcia końcami palców prosiła cichym, rozpłakanym głosem: - Ja czekam!... ja wiem, co pańska osoba będzie litoœciwa... - Bez zastawu nie dam ani rubla - rzekł. - Niech Wassermanowa pożyczy sobie od zięcia!... - Co pan wspomina tego łajdaka! Pan wie, ja jemu dałam za córkš, na stół, żywych pieniędzy całe czterdzieœci rubli, to ten gałgan w niecałe pół roku wszystko wydał! Pan słyszy, wszystko wydał! Na coun wydał taki kapitał! Wilczek nie słuchał narzekań, odbierał należnoœci z procentami za tydzień ubiegły i pożyczał na następny, wpisujšc nazwiska i cyfry z wielkš dokładnoœciš w notes. Obojętnie słuchał narzekań i z nie ukrywanš wcale pogardš traktował ten tłum kobiet wynędzniałych. Nie wzruszały go ich oczy zaczerwienione,wypalone przez słońce i mrozy; te postaciew łachmanach; te twarze o wyrazie wiecznej troski i głodu, wychylajšce się spod peruk i brudnych chustek, ani ten całychór nędzy, który lamentował w ostrym słońcu, wpoœród drzew schnšcych, zmurszałych, gdzieniegdzie tylko zieleniejšcych, na trawnikach porosłych chwastem, z którego dziewanny wysmukłe iwielkie łopiany wysuwały bladozielone liœcie. Zaraz za drogš miasto rozlewało się morzem czerwonych domów, kominów i dachów, po których grało słońce blaskami;huki, turkoty, œwisty napełniały ogródek cišgłš wrzawš i trzęsły drewnianymi, pokrzywionymi œcianami domu Wilczkowego. Horn ze zdumieniem żywego współczucia przypatrywał się szeregom tej nędzy, stojšcej przed domem i ze wzrastajšcym oburzeniem słuchał i wtajemniczał się w interesy Wilczka. Nie mógł już dalej wytrzymać i gdy Wilczekzałatwiwszy ostatniš sprawę powrócił do izby, Horn w milczeniu wzišł kapelusz i skierował się do wyjœcia. - Nie chodŸcie jeszcze. - Muszę iœć do Szai, a przy tym powiem prawdę, że to, co słyszałem i widziałem tutaj przed chwilš, przejęło mnie głębokš odrazš do pana, panie Wilczek... Zechce mnie pan uważać, a ze mnš i całe nasze towarzystwo, za zupełnie sobie obce i nieznajome - powiedział ostrym głosem i obrzucajšc go pogardliwym spojrzeniem chciał wyjœć. - Nie wypuszczę pana, musi pan wysłuchaćtego, co powiem! -zawołał Wilczek spiesznie zagradzajšc mu sobš drzwi, spšsowiał od gniewu, ale mówił spokojnie. Horn popatrzył mu prosto w oczy i nie zdejmujšc kapelusza usiadł i rzekł sucho: - Słucham pana! - Chcę pana tylko objaœnić. Nie jestem lichwiarzem, o co mnie pan prawdopodobnieposšdził, a nie jestem dlatego, że ja pracuję u Grosglika i operuję na jego korzyœć i na jego odpowiedzialnoœć. Mówię to panu pierwszemu, bo nigdy przedtem nie potrzebowałem się usprawiedliwiać ani tłumaczyć z moich czynnoœci. - Czemuż to pan robi teraz? nic pana przecież nie zmusza! nie jestem sędziš œledczym! - Dlatego to robię, aby nie być sšdzonym fałszywie. Możecie mnie liczyć do swoich znajomych lub nie liczyć - to kwestia uboczna, ale nie chciałbym, aby mnie mianoza lichwiarza. - Możesz pan być pewnym, że się nim zajmować nie będziemy. - Jak ja w tej chwili pogardš pana, którš słyszę w głosie. - Więc po cóż mnie pan zatrzymuje? - Zatrzymywałem! - rzekł z naciskiem. - Powiedziałem na usprawiedliwienie, że jestem tylko człowiekiem Grosglika i operuję jego pieniędzmi i na jego korzyœć! Jużci, że nie robię tego za darmo. - Żaden za największš pensję nie przyjšłbyfunkcji obdzierania nędzarzy. - To się tak powiada w salonikach i przy pannach, bo taki frazes brzmi ładnie i do niczego nie obowišzuje. - To jest zwykła ludzka uczciwoœć, a nie frazes, panie Wilczek. - Można to i tak nazwać, nie będę się sprzeczał o dŸwięki. Pan uważa mnie za łajdaka, że pomagam Grosglikowi do obdzierania nędzarzów, tak? Otóż ja pana przekonam, że ten łajdak robi więcej dla tej nędzy sam niż wy wszyscy razem, inteligenci i różne resztki szlacheckie. Proszę, spojrzyj pan w tę ksišżkę, jest to całoroczny rachunek sum wypożyczanych i procentów, jakie przyniosły za rok ubiegły.Ksišżkę prowadził mój poprzednik, a tutaj jest moja ksišżka, prowadzona od Nowego Roku. Porównaj pan cyfry pożyczek i dochodów. Horn bezwiednie prawie rzucił okiem i zobaczył, że suma dochodów w drugiej ksišżce była o połowę mniejszš niż w pierwszej. - Cóż to znaczy, dlaczego? - Znaczy to, że o sto pięćdziesišt procent biorę mniej niż mój poprzednik. Znaczy to, że jak rachunki mówiš, daję z własnej kieszeni nędzarzom od stu do dwustu rubli miesięcznie, bo właœnie te sto pięćdziesišt procent stanowiły moje wynagrodzenie dodatkowe. Zrzekłem się go i nie szukam wtym chluby. - Darowuje pan im ich pienišdze, wielka łaska, istotnie! - Mówisz pan jak człowiek nie majšcy pojęcia o interesach. - Nie, tylko jak człowiek, który nie uważa za bohaterstwo branie zamiast trzystu procent - sto pięćdziesišt. - Dobrze, nie mówmy o tym! - zawołał Wilczek i zniechęconym ruchem rzucił ksišżki w głšb kasy ogniotrwałej stojšcej w kšcie i zaczšł bębnić w stół, i patrzał na wiœnie kołyszšce się za oknem. Był bardzo ponury, bo się obawiał, że przez niego ta wieœć o operacjach lichwiarskich rozleje się po Łodzi i zamknie mu drzwi w "kolonii" i w kilku innych znajomych domach. Horn przypatrywał się uważnie i zapomniało odejœciu, oburzenie ustšpiło miejsca ciekawoœci, z jakš słuchał Wilczka, przedstawiał mu się teraz zupełnie inaczej, biła od niego jakaœ siła potężna, której dotychczas nie zauważył, gdyż co prawda nigdy na niego nie zwracał szczególniejszej uwagi. - Ach, oglšda mnie pan jak człowieka pierwszy raz widzianego. - Przyznaję się, że pierwszy raz przyglšdam się panu uważnie. - Zadziwiajšcy okaz, co? Cham o brudnych instynktach, zwykły parobek żydowski do wszystkiego; brzydki, marny i niegodziwy! Cóż robić, panie, nie urodziłem się w pałacu, a tylko w zwykłej chałupie; nie jestem piękny, nie jestem przyjemny, nie jestem wasz i dlatego nawet moje cnoty, jeœli je mam, sš występkami, no, ale i dlatego pożyczacie pieniędzy ode mnie -dodał ze œmiechem i jego małe oczki zamigotały ironiš. - Panie, a to Wassermanowa przyszła! - zawołał chłopak przez drzwi. - Wojtek, niech już wyjeżdżajš na kolej, daj ten fracht Antkowi, za pół godziny będęna stacji. Każ Wassermanowej przyjœć. Wassermanowa przyniosła œwieczniki szabasowe i wielki bursztynowy garnitur nazastaw dziesięciu rubli, jakie jej natychmiast wypłacił Wilczek, odliczajšc z góry rubla procentu za tydzień. - Pan powie, że to lichwa, co? A gdybym niedał jej tych pieniędzy, umarłaby z głodu. Atakich kobiet, żyjšcych z wypożyczonych odnas pieniędzy, jest kilkadziesišt w Łodzi, każda z nich ma dzieci, matki, nięzów, którzy się modlš lub sš niedołęgami. - Czyli że społeczeństwo powinno wam być wdzięczne za tak niestrudzonš dobroczynnoœć. - Mogłoby dać nam spokój, kiedy je uszczęœliwiamy bezinteresownie. Rozeœmiał się serdecznie i bardzo cynicznie, - Panie, ten Żyd Grunspan idš! - zawołał chłopak przez drzwi. - Może pan zostanie jeszcze na chwilę, aby być œwiadkiem bardzo wesołej sceny. Horn nie miał czasu protestować, bo w tej chwili wszedł Grunspan. - Dzień dobry, panie Wilczek, pan ma goœci,ja może przeszkadzam! - wołał już od progu, nie wyjmujšc cygara z ust i wycišgajšc rękę do powitania. - Bardzo proszę, mój przyjaciel, pan Horn -przedstawiał. Griinspan szybko wyjšł cygaro z ust i przenikliwym spojrzeniem obrzucił Horna. - Pan pracował u Bucholca? - zapytał dosyćwynioœle. - Pan syn Horn et Weber w Warszawie? - zapytał po raz drugi, nie otrzymawszy odpowiedzi na pierwsze. - Tak. - Bardzo mi przyjemnie. My z ojcem pańskim robimy interesy. Wycišgnšł rękę i bardzo łaskawie dotknšł się końcami palców ręki Horna. - A ja do pana, panie Wilczek, przyszedłem na spacer, po sšsiedzku. - Bardzo przyjemne powietrze dzisiaj. Niechże pan siada -zapraszał goršco Wilczek, nie mogšc ukryć radoœci, jakš mu sprawiła wizyta Grunspana. Grunspan odgarnšł delikatnie poły długiego chałata i usiadł, wycišgnšł na izbę nogi obute w długie do kolan buty i podniósł chytrš, wypasionš twarz, œwiecšcš tłuszczem. Maleńkie czarne oczki biegały mu ustawicznie po izbie i wybiegały za okno w ogródek, czepiały się czerwonych murów fabryki stojšcych tuż z boku i powracały badajšc twarze Horna pobieżnie i Wilczka bardzo niespokojnie. Okrywał się gęstymi kłębami dymu, chrzškał, poprawiał się na krzeœle i nie wiedział, od czego zaczšć. Wilczek również milczał, spacerował po izbie, uœmiechał się, oblizywał łakomie wywinięte wargi i rzucał porozumiewajšce spojrzenia na Horna, który siedział nachmurzony i rozważał słowa i postępowanie Wilczka. - Przyjemny chłód jest w pańskim domu - zaczšł fabrykant wycierajšc kraciastš chustkš spoconš twarz. - Okna przysłonięte przez ogród nie puszczajš słońca. Pan widział mój ogród, panie Griinspan? - Nie miałem czasu. Kiedy ja miałem oglšdać? Człowiek przy tylu interesach jestuwišzany jak ten kuń do woza. - A jeœli panowie zechcš, to może byœmy wyszli na powietrze. Pokazałbym panom swoje pole i ogród, dobrze? - Dobrze, bardzo dobrze! - zawołał żywo Grunspan i poszedł przodem. Obeszli ciasne podwórze, pełne dołów zapełnionych gnojówkš, kup nawozu, starych bali i desek i stosów starego żelastwa, blach i starych garnków, które dwóch ludzi ładowało na wielkie wozy. Z jednej strony podwórza były nędzne szopy kryte słomš i zbite ze zmurszałych desek, w których stały beczki z cementem,a z drugiej również nędzne stajnie cišgnęłysię pod murem fabryki Grunspana. - Nie wyœcigowe! - zawołał ze œmiechem Wilczek widzšc, że Horn z przykroœciš patrzy do stajni na nędzne okaleczałe wywłoki końskie, stojšce ze zwieszonymi łbami przy żłobach. - Tu nie jest przyjemny zapach - zauważył fabrykant pocišgajšc delikatnym nosem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żCPb cD˛ U EGc€FNQcGŸ+Ô cHs9ô)powietrze. Oglšdali następnie kawał pustego pola, szczerego piasku, z którego wiatry wywiały wszystkš roœlinnš ziemię, że żółcił się jak posypany ochrš. Wielkie sterty œmieci wywożonych z miasta,po których grzebały wynędzniałe psy, rozwalały się wzdłuż fabrycznego muru, jaki się cišgnšł do połowy długoœci pola. - Złoto, nie ziemia? Cebula roœnie tutaj jak łby kocie! -zauważył Wilczek ironicznie się uœmiechajšc. - No, i bardzo ładny krajobraz stšd widać - powiedział Horn wskazujšc na linię lasów miejskich, całš w niebieskawoopalowych mgłach słońca, i na płowe fale przeganiajšce się po żytach, spoœród których wychylały się czerwone szyje kominów fabrycznych. - Co pan mówi, jaki krajobraz? To sš place do sprzedania! -zawołał Guinspan żywo, zirytowany ironiš Wilczka. - Ma pan rację, ale mój plac jest jeszcze fajniejszy, bo leży tuż przy pańskiej fabryce i prawie w mieœcie, można by założyć na nim œliczny park... - Załóż pan, to moi robotnicy będš mieli gdzie odpoczywać w œwięto... Powrócili przed dom i usiedli na ławce. Horn pożegnał ich i poszedł, a oni siedzieli jakiœ czas w milczeniu i udawali przed sobš, że się rozkoszujš powietrzem przesyconym zapachem dymów i wyziewamigłębokich rowów, pełnych gryzšcych odpływów fabrycznych. Drogš cišgnęły nieprzerwanym łańcuchem wozy z cegłš i podnosiły duszšcy czerwonawy kurz, który osiadał na liœciachwiœni i na trawach, a od fabryki Grunspana biły ustawiczne kłęby czarnych dymów i tłukły się pomiędzy drzewami ogródka, i rozpoœcierały nad nim brudny, szary baldachim, przez który z trudem przesšczało się słońce. - Miałem do pana mały interes - zaczšł pierwszy Griinspan. - Wiem nawet jaki, wspominał mi o tym mój. przyjaciel, Moryc Welt. - Kiedy pan wiesz, to mówmy krótko i prędko - zawołał fabrykant z lekceważeniem. - Dobrze. Ile pan dajesz za ten plac, który jest panu tak bardzo potrzebny. - On mi nie jest potrzebny! Ja bym go kupił tylko dlatego, żeby tę brzydkš chałupę zwalić i te drzewa wycišć, mnie to przeszkadza, bo ja przez nie z mojego mieszkania nie widzę lasu. Ja bardzo lubię las. - Ha, ha, ha! - Pan się bardzo przyjemnie œmieje, dobry œmiech to ładny kawałek zdrowia - zauważył Grunspan hamujšc niecierpliwoœć.- Ale ja nie mam czasu, panie Wilczek - dodał powstajšc z ławki. - I ja również czasu nie mam, bo muszę iœćna kolej. - Więc nasz interes? - No - ileż pan dajesz? - Ja lubię prędko załatwiać sprawy, dam panu dwa razy tyle za ten œmietnik, coœ panchłopu zapłacił - zawołał prędko, wycišgajšc rękę do zgody. - Ja nie mam czasu, panie Griinspan, a pan żartuje sobie ze mnie. - Dam panu pięć tysięcy rubli, no, gotowe? - Bardzo panu dziękuję za sšsiedzkie odwiedziny, ale naprawdę jest mi pilno, bo moje wozy pojechały już dosyć dawno na stację i czekajš na mnie. - Ja panu powiem ostatnie słowo: dziesięć tysięcy rubli, zaraz, na stół, no, jakże, będzie zgoda? Pochwycił jego rękę i uderzył w niš na zgodę. - Nie będzie zgody, bo nie mam czasu na zabawę. - Panie Wilczek, to jest złodziejstwo! - wykrzyknšł namiętnie, odskakujšc parę kroków. - Panie Grunspan, pan nie jesteœ zupełnie zdrowy! - BšdŸ pan zdrów. - Do widzenia! - rzucił Wilczek i z uœmiechem zadowolenia patrzył na fabrykanta, który rozwœcieklony rzucił cygaro o ziemię i spiesznie szedł przez ogród, aż mu poły chałata fruwały jak skrzydła i biły o drzewa, i zaczepiały się o krzewy agrestu, rosnšce przy œcieżce. - Wrócisz ty jeszcze! - szepnšł za nim ironicznie i zatarł z radoœci ręce. Wypił herbatę, pochował stosy drobnej monety do kasy, przebrał się w elegancki garnitur, uperfumował, wycisnšł sobie przed odrapanym lusterkiem kilka węgrów ztwarzy i elegancki, jaœniejšcy radoœciš poszedł na kolej. Rozdział VI [XXII] Wysoki, ujęty w kamienne słupy parkan żelazny, naœladujšcy gęstwę roœlinnš, pełnšpoplštanych łodyg, liœci i kwiatów o złoconych płatkach, oddzielał fabrykę SzaiMendelsohna od ulicy. Poza tš doskonale stylizowanš roœlinnoœciš cišgnšł się pas trawników o czarniawej zieleni, na której pstrzyło się jaskrawo kilka klombów rozkwitłych, amarantowych peonii. Główny korpus fabryki wznosił się w głębinieco olbrzymiš masš czteropiętrowego budynku z nie tynkowanej cegły, zakończonego w rogach rodzajem œredniowiecznych bastionów, gęsto ublankowanych. Wielka brama wjazdowa, prawie arcydziełoœlusarszczyzny, umieszczona w parkanie z boku głównego korpusu, prowadziła na wielkie wewnętrzne dziedzińce, pocięte czteropiętrowymi pawilonami w olbrzymiš kratę czworokštów, z których œrodka niby smukłe topole wznosiły się czerwone gardziele kominów, rozwłóczšcych nad tš potężnš twierdzš fabrycznš szarš oponę dymów. Przy bramie, z frontem od ulicy, stał główny kantor fabryki. Horn z pewnš nieœmiałoœciš wszedł do poczekalni i zapisawszy nazwisko i rodzaj interesu, jaki miał do Szai, na specjalnym szemacie podanym przez woŸnego, usiadł oczekujšc kolei, bo poczekalnia zapchana była interesantami. Półmrok panował w pokoju pomimo bardzo słonecznego dnia, bojedyne okno wychodziło na park i było przysłonięte krzewami akacji, zaglšdajšcejw szyby różowymi oczami kwiatów za każdym poruszeniem wiatru. Przez otwarte drzwi, prowadzšce do kantoru, w mętnym żółtawym œwietle gazu,widać było kilkadziesišt głów pochylonych, a za nimi szereg wšskich okien, wychodzšcych na posępne czerwone mury fabryki. Na tle œcian ciemnych, obcišgniętych drzewem, stały szeregi czarnych szaf, podobnych do sarkofagów. Ostry zapach surowej przędzy i chloru przesycał duszne, rozpalone powietrze. Cisza panowała głucha. Wszyscy poruszali się automatycznie, chodzili na palcach, szeptali półgłosem, tylko potężny, oddalony szum fabryk pracujšcych wstrzšsał murami i chwiał œwiatłami gazu. Grupa obywateli stała na œrodku poczekalni szwargocšc po cichu i nie zwracajšc uwagi na tłum szary, siedzšcy na ławach, kryjšcy się w cieniu szaf, w głębokiej framudze okna, na cały tłum ludzi ze sfer najrozmaitszych, szukajšcy roboty, którzy,ilekroć razy otworzyły się drzwi prowadzšce do gabinetu Szai, zrywali się z siedzeń bezwiednie i rozpalonymi goršczkš oczekiwania oczami rzucali w głšb gabinetu, gdzie królowały miliony. Drzwi zamykały się szybko i bez szelestu, a oni znowu opadali na dawne miejsca, bezmyœlnie patrzšc w okno, na różowe kwiaty akacji, przez które widać było kontury pałacu Mendelsohna, błyszczšce wczerwcowym słońcu złoceniami balustrad, balkonów i weneckimi oknami. Co chwila woŸny otwierał z gabinetu drzwi i wywoływał jakieœ nazwisko, które zrywało się i biegło na wezwanie z goršczkš nadziei lub odrywało się z grupy stojšcych i szło wolno, nie spieszšc się. I co chwila z gabinetu wychodził jakiœ interesant poważny, jakiœ kupiec wielki, których odprowadza no do drzwi z całym uszanowaniem, należnym pienišdzom - i co chwila także wysuwali się z gabinetu nędzarze: którzy nie patrzšc na nikogo, bladzi chwiejnym krokiem uciekali poœpiesznie. Co chwila również przesuwali się przez poczekalnię różni urzędnicy i oficjaliœci fabryczni i mknęli w kantorze. Przez drzwi gabinetu słychać było niewyraŸne szmery rozmów, czasem dzwonki telefonu, a czasem tuż za drzwiami rozległ się chrapliwy głos samego Szai - i wszystko wtedy w kantorzei w poczekalni tak milkło i kamieniało, że słychać było syczenie gazowych œwiateł i turkot wozów, wjeżdżajšcych w obręb fabryki. Drzwi gabinetu otworzyły się nagle i wybiegł stamtšd wysoki, o wielkim brzuchu, małej głowie i cienkich, pałškowatych nogach Stanisław Mendelsohn, najstarszy syn Szai i główny dyrektor fabryki; pobiegł do kantoru i napadł jakiegoœ chudego oficjalistę. - Ja pana się pytam, co to ma znaczyć! - krzyczał na cały głos, podsuwajšc pod zalęknionš, jakby zamszem obcišgniętš twarz urzędnika ksišżeczkę paszportowš. - Taki paszport wydał mi urzšd dla pana dyrektora i taki przywiozłem. - Pan nie masz rozumu! Pan nie masz delikatnoœci! Pan mi umyœlnie robisz szykanyprzywożšc podobne niedorzecznoœci! Co! nieczytałeœ pan? - Czytałem; ale jeżeli napisali: Szmul Szajewicz Mendelsohn, z żonš Ruchlš, ona że Regina, to przecież nie w mojej mocy zabronić im tego... - Pan jesteœ skończone bydlę, ja panu to mówię! JedŸ pan natychmiast do Piotrkowa iprzywieŸ mi pan paszport napisany po ludzku. Ja się nie pytam, co to będzie kosztować, mówię tylko, żebym go miał jutro w południe, bo jutro kurierem wyjeżdżam. Ruszaj pan natychmiast! No, moi panowie, czy nie uważacie tego faktu za oburzajšcy, za œmieszny, wprost za nikczemny: abym ja, doktór filozofii i chemii, ja, Stanisław Mendelsohn - był przemianowany na Szmula, a moja żona Regina na Ruchlę! - wołał wzburzony do urzędników. -Szmul Szajewicz Mendelsohn zżonš Ruchlš, ona że Regina! - powtórzył bezwiednie i wielkimi krokami, kołyszšc sięjak słoń na cienkich nogach, przebiegał kantor i skarżył się namiętnie przed wszystkimi i każdym z osobna. Najstarsi potakiwali mu półsłówkami, młodsi - tępym, bezmyœlnym wzrokiem wpatrywali się w niego. Byłby dłużej rozwodził żale na niesprawiedliwoœć i krzywdę sobie wyrzšdzonš, ale zadŸwięczał ostro dzwonek elektryczny i z gabinetu rozległ się głos Szai, przygłuszony nieco krzykiem czyimœ: - WoŸni! - Niech mnie ruszš tylko palcem, to im tak łby porozbijam jak i tobie, stary złodzieju!Nie ruszę się stšd, dopóki mi nie zapłaciciewszystkiego! - krzyczał pełnym głosem jakiœ niski, kwadratowy człowiek, wywijajšc metalowš liniš, schwyconš z biurka. Drzwi sobš zasłonił i nie dał ani ichzamknšć, ani się wyrzucić woŸnym, którzy w pewnym oddaleniu stanęli, nie wiedzšc, co poczšć. - Zawołać policji! - rozkazał chłodno Szajacofajšc się, bo przez otwarte drzwi kilkanaœcie par oczów przyglšdało się tej scenie. - Panie Piotrowski - mówił prędko Stanisław wpadajšc do gabinetu. - Pan nie krzycz, bo my się tego nie zlękniemy. Dostałeœ pan, co się należy, za fuszerki więcej nie płacimy, a jak pan będziesz krzyczał. to mamy œrodki uspokajajšce. - Oddaj mi pan moje piętnaœcie rubli. - Jak ci się nie podoba, to zabierz z powrotem rynny i ruszaj, pókiœ cały. - Cóż ty mnie będziesz tykał, parchu jeden,ja z tobš ludzi nie okradam, ja jestem uczciwy rzemieœlnik. Zgodziliœcie się czterdzieœci rubli, a płacicie dwadzieœcia pięć, a jak nie, to mi każecie zabrać robotę. Złodzieje, pijawki. - Za drzwi z nim i do cyrkułu! - krzyknšł Stanisław. WoŸni rzucili się nagle na niego i obezwładnili, Rzucał się i szamotał jak zwierzę oplštane, ale uległ przeważajšcej sile i już przez poczekalnię szedł spokojnie, tylko na cały głos wymyœlał bardzo dobitnie i barwnie. W gabinecie zapanowało milczenie. Szaja patrzył przez okno na park zalany słońcemi na trawniki skrzšce się, jak krwawnikami,kwiatami tulipanów. Stanisław z rękami w kieszeni chodził i pogwizdywał. - To było wszystko do ciebie, Stanisław - rzekł stary siadajšc przy biurku, stojšcymna œrodku pokoju. - Być może; ale to go kosztuje piętnaœcie rubli i ze dwa miesišce kozy. Uœmiechnšł się ironicznie i włożył binokle, bo woŸny meldował Horna, na którego nareszcie przyszła kolej. Horn ukłonił się i w milczeniu wytrzymał przenikliwe spojrzenie Szai. - Od dzisiaj będziesz pan u nas. Muller dawał mi dobre referencje, dajemy panu miejsce. Pan umie po angielsku? - Prowadziłem w tym języku korespondencję w firmie Bucholc. - Będziesz pan to samo robił z poczštku u nas, póŸniej użyjemy pana do czego innego. Pierwszy miesišc na próbę... co? - Ale i owszem, zgadzam się - powiedział szybko, dotknięty tš zapowiedziš całomiesięcznej pracy za darmo. - Pozostań pan, porozmawiamy trochę, ja znam firmę pańskiego ojca. Ale rozmowę przerwał im Wysocki, który od kilku miesięcy był u Szai fabrycznym doktorem, wpadł jak zwykle pospiesznie i od razu przystšpił do interesu. - Niech doktór siada, bardzo proszę - zaczšł stary. Ale Stanisław uprzedził go i usiadł sam, a więcej krzeseł nie było w gabinecie. - Ja wezwałem doktora w małej sprawie, ale co prawda bardzo poważnej - mówił Stanisław, kładšc głęboko ręce w kieszenie spodni i wycišgajšc z nich pęk pomiętych recept i długi rachunek. - Przysłali mi dzisiaj rachunek i recepty za ostatni kwartał. A że ja lubię przeglšdać wszystko, więc po przejrzeniu rachunków doszedłem do pewnych wniosków, stanowišcych właœnie sprawę, dla której pana wezwałem. - Bardzo jestem ciekawy. - Rachunek jest pokaŸny. Cały tysišc rubli za kwartał! to mi się wydaje mocno za wiele. - Jak to mam rozumieć? - zawołał żywo Wysocki, pokręcajšc wšsów. - Niech się pan uspokoi, niech pan moje słowa bierze tak, jak powiedziane były, to jest, że rachunek jest za wielki, że wydanoza wiele... - Cóż ja na to poradzę! Robotnicy chorujš, wypadki sš częste, więc trzeba ich leczyć. - Na to zgoda; ale kwestia w tym, jak leczyć? - No, jak, to kwestia moja. - Bezsprzecznie, że to pańska rzecz, dlatego pana trzymamy, ale mnie idzie o sposoby leczenia, o metodę, jakiej się pan trzyma - mówił podniesionym nieco głosem Stanisław nie patrzšc na Wysockiego, tylko obwijał na palcu sznurek od binokli. - Wreszcie idzie o to, jakimi œrodkami pan ichleczy. - Takimi, jakie sš w rozporzšdzeniu medycyny - odpowiedział dosyć ostro Wysocki. - Na przykład, recepta pierwsza z brzegu,zobaczmy, kosztuje rubel dwadzieœcia kopiejek, to bardzo drogo, to stanowczo zadrogo na robotnika, który zarabia pięć rublitygodniowo, my tyle za niego płacić nie możemy. - Gdybym miał œrodki również skuteczne a tańsze, to bym użył. - Więc skoro za drogie, nie trzeba ich używać wcale. - To lepiej zupełnie nie leczyć! - Spokojnie, panie Wysocki, proszę, może pan usišdzie. Porozmawiajmy, jako ludzie dobrze wychowani, po dżentelmeńsku. Tu znowu zapisał pan oryginalnš wodę emskš. Robotnik wypił jej dwadzieœcia butelek, to znaczy dziesięć rubli. Czy uważa pan, że mupomogła ta woda? - zapytał ironicznie nieco, spacerujšc po pokoju i bawišc się binoklami. - Wyzdrowiał i od miesišca już chodzi do fabryki. - Bardzo pocieszajšce, bardzo, ale czy pan nie przypuszcza, że wyzdrowiałby tak samo bez opijania się wodš emskš, co? - Wyzdrowiałby, ale na to potrzebowałby dwa razy tyle czasu i wyjazdu na wieœ. - Trzeba mu było goršco polecić wyjazd na wieœ, nie kosztowałby nas dziesięć rubli więcej i również byłby zdrowym. - Więc o co panu chodzi? - zapytał żywo Wysocki otrzepujšc klapy i pokręcajšc wšsików. - Przede wszystkim o to, że sam osobiœcie nie wierzę w te rozmaite œrodki apteczne, nie wierzę w medykamenty, nie wierzę w topchanie w organizmy ludzkie obcych ciał, bo to nas kosztuje za drogo, to ważna rzecz, ale że nikomu nie pomaga, to ważniejsza! Chorego zostawiać naturze, bo natura to mistrzyni, takš zasadš radziłbymsię panu kierować w przyszłoœci przy leczeniu naszych ludzi. Mam na myœli więcejich dobro niż nasze. - To wszystko mógł pan powiedzieć bez omówień aż tak dalekich! - szepnšł zirytowany doktór. - A więc panu powtórzę, że my nie możemy się bawić w filantropię. - Ja zaœ, że nie mogę chorych pozostawić tylko zbawczej naturze, że uważam za konieczne pomagać tej naturze, chociażby œrodkami kosztownymi, że sumienie nie pozwala mi pędzić do roboty nie wyleczonych jeszcze zupełnie, to mogę od tej chwili opuœcić miejsce u panów. - Ależ, doktorze! No, jaki z pana jest człowiek niewyrozumiały. Przecież można owszystkim pomówić otwarcie i po przyjacielsku. Pan masz takie zdanie, ja mam drugie. Niechże pan siada, proszę, zapal pan papierosa -mówił Stanisław i odebrał mu kapelusz, posadził prawie na krzeœle, wetknšł w rękę papierosa i podawał zapałki. - Panie Wysocki, moja córka z pannš Grunspan wracajš dzisiaj. Przed chwilš otrzymałem depeszę z Aleksandrowa, chcš,żebyœ pan na nich czekał na stacji - mówił radosnym głosem Szaja czytajšc depeszę. - Poœpieszyły się panie, bo, o ile wiem, miały powrócić w niedzielę dopiero. - Wariatki - szepnšł Stanisław. - To jest niespodzianka, bo Mela chce być na imieninach u pani Trawińskiej. - No, będziesz pan na stacji? - Z całš przyjemnoœciš. - To może pan razem ze mnš pojedzie na delikatnym nosem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żIPPcJ ycKwcL+cM­9´(pocišg o pištej. - Dobrze. Teraz pójdę do ambulatorium i powrócę zaraz. Stanisław odprowadził go do drzwi i œcisnšł mu bardzo mocno rękę na pożegnanie. - Ty mu daj spokój, Stanisław, to jest protegowany Róży, ona ma do niego słaboœć. - Niech ona ma do niego słaboœć, niech go przyjmuje, niech z nim jeŸdzi na spacer, jeœli to jš bawi, ale po co my mamy jeszczedokładać gotówkę do tego. - No, sza! sza! Zatelefonuj do domu, niech mi przywiozš dzieci, wezmę je na kolej, przejadš się trochę i dam im zabawki. WoŸny zameldował uroczyœcie jakiegoœ pana Starżę Starzewskiego, który wszedł bardzo cicho i przyciskajšc kapelusz do piersi kłaniał się bardzo wykwintnie. Przyjemny uœmiech wił się po jego długiej isuchej twarzy pozbawionej wšsów, a ozdobionej płowymi faworytami a la ksišżę Józef, płowe, jakby wygotowane oczy podnosił z wyrazem głębokiego zdumienia, płowe i przerzedzone mocno włosy oblepiały mu suchš, spiczastš głowę mchem ledwie widocznym; nawet głos miał płowy, bo tak rozlazły i bezdŸwięczny, że z trudem można go było słyszeć. - Jestem Starża Starzewski! Hrabia Henryk pisał już panu prezesowi o mnie... - Niechże pan siada. A prawda! nie ma na czym, no to i stojšco załatwimy interes. Mój sšsiad, hrabia Henryk, pisał i mówił o panu... Co pan rozkaże? - Pan prezes wie, że Henryk jest moim bliskim kuzynem, jest bowiem ciotecznym bratem mojej matki... - Zawiesił głos, przycisnšł odruchowo kapelusz do piersi obu rękami i spojrzał płowymi oczami na Szaję. - Bardzo mnie cieszy... - Mój Starżów leży obok majštków kuzyna; jest to złote jabłko, ale... że przyszedł cały szereg lat ciężkich bardzo dla rolnictwa... Pan wie, jakš konkurencję robi nam Ameryka?... Muszę wtršcić, że Starżówbył w posiadaniu naszym lat czterysta. - Długi zastaw! - mruknšł Szaja, ogryzajšcpaznogcie, bo go niecierpliwiło to powolne gadanie, klejone z trudem. Starża opowiadał dalej o nieszczęœciach, o koniecznoœci przebywania na południu przezlat kilka, wtršcał mimo woli szczegóły o domowym życiu i o zdrowiu swoim, przestępował z nogi na nogę, przycisk; kapelusz, mrugał powiekami pozbawionymi rze przytakujšc sam sobie. - Więc... jakš pan ma specjalnoœć i jakiego miejsca pan szuka? - przerwał mu Stanisław. - Nie przeszkadzaj panu' Mój syn - przedstawił Szaja Starży, który na ten ostry sposób mówienia podniósł zdumione oczy i wodził nimi po twarzach Stanisława i Horna, stojšcych pod oknem, ale po przedstawieniu uœmiechnšł się anemicznie i z uznaniem skłonił głowę. - Kształciłem się w Chyrowie w Galicji... - U jezuitów! - szepnšł Stanisław ojcu pochylajšc się nad biurkiem, aby wzišć papierosa. - I aczkolwiek program tych szkół jest obszerny, ale tylko ogólny... Potem uczęszczałem na kilka fakultetów, ale że jakoœ nie mogłem dobrać sobie specjalnoœci, która by mnie mogła porwać, więc tak jakoœ mi zeszło... - tłumaczył uœmiechajšc się dobrodusznie i znowu przeszedł do opowiadań o gospodarstwie, okoniecznoœci, dla której majštek sprzedał, o poszukiwaniu odpowiedniego zajęcia, o hodowli królików itd. - Bardzo żałuję, że nie mogę nic zrobić mojemu kochanemu sšsiadowi, hrabiemu Henrykowi, bo nie mamy żadnych odpowiednich dla pańskich zdolnoœci, urodzenia miejsc w naszej firmie. Wakuje wprawdzie posada buchaltera, jest miejsce technika, ale to wszystko nie dla pana: pensje małe i specjalnoœci, które trzeba znać. A może by się pan zgłosił za rok, bo będziemy na przyszłš wiosnę powiększali fabrykę, to może by się jakie miejsce znalazło... - Doprawdy, żal mi... że... że... A może by tomiejsce buchaltera... Widzi szanowny prezes, ja bardzo potrzebuję... obznajmienia się z buchalteriš... Rozczerwienił się i umilkł. - Szeœćset rubli rocznie i dwanaœcie godzin dziennie zajęcia. Nie, nigdy bym nie pozwolił na takie zapracowywanie się kuzyna mojego kochanego sšsiada, hrabiegoHenryka! - mówił prędko Szaja i aby się pozbyć prędzej szlachcica, który przyciskał kurczowo kapelusz do piersi, bełkotał bez zwišzku i ugotowanymi, przerażonymi oczami wodził po twarzach obecnych, wstał i odprowadził go bardzo uprzejmie do drzwi. - A może by pan spróbował szczęœcia u pana Borowieckiego; on buduje fabrykę i musi potrzebować ludzi... - radził mu życzliwie na pożegnanie, kłaniał się za nim ironicznie i wybuchnšł drwišcym œmiechem siadajšc na dawnym miejscu. - Czemu on nie pójdzie do swoich wychowawców?... Mogliby mu dać jakie miejsce w dyplomacji - drwił Stanisław. - Pan wiesz, panie Horn, dlaczego my nie dajemy miejsc panom Starżom Starzewskim, a dajemy je panu, bo my jesteœmy demokraci. Taki hrabski kuzyn to jest wielki arystokratyczny kapcan, to jest ładny kawałek człowieka do obwożenia w powozie, do parady. A w fabryce trzeba robić i jest różnie, a jakby takiemu panu się co stało, niechby on sobie złamał paznogieć, z własnej winy, ale przy naszejrobocie, to zaraz za nim gotowe reklamować wszystkie dwory europejskie. Po co nam taka dyplomatyczna afera! My lubimy ludzi skromnych, ludzi, którzy nie majš hrabiów kuzynów... Weszły znowu damy, naprzeciw którym postšpił kilka kroków Stanisław, a Szaja podniósł się z krzesła. Była to Endelmanowa z Trawińskš, przychodziły z proœbš o wsparcie na kolonie letnie dla dzieci robotników. Endelmanowa była szczytna w obrazowaniu nędzy tych tysięcy dzieci gnijšcych w suterynach bez słońca i bez powietrza. Wachlowała mocno upudrowanš twarz, poprawiała złote bransoletki i włosy misternie nastroszone, a jej usta sine, podobne do stopni wydeptanych, nie zamykały się ani na chwilę nawet. Trawińska, nadzwyczajnie dzisiaj piękna, wysmukła, jasna, w milczeniu przypatrywała się czerwonym, jastrzębim oczom Szai i jego pałkowatym palcom przebierajšcym z niecierpliwoœciš po biurkualbo rzucała spojrzenia na Horna. - Rojza, a twój Berek dużo daje na biednych? - przerwał Szaja nie mogšc się doczekać końca. Imiona wymówił ze złoœliwym naciskiem. - Daje dużo, daje cišgle, tylko on się nie lubi chwalić! -wykrzyknęła zirytowana jego brutalnoœciš. - Ja znowu lubię, żeby ludzie wiedzieli, co ja daję. Dobrze, ja dam na te kolonie sto rubli. Za sto rubli to dużo œwieżego powietrza mogš mieć te dzieci! Panie Horn, może pan przyniesie z kasy, ma pan notę. - A gdyby pan zechciał dać jakie niepotrzebne resztki bawełniane na bieliznędla dzieci, byłybyœmy bardzo wdzięczne - zaczęła Trawińska niskim, niesłychanie melodyjnym głosem. - Po co im na wieœ bielizna? Ja widziałem wmoich dobrach chłopskie dzieci, to one chodziły prawie bez ubrania i było im bardzo zdrowo. - Pan Knoll dał nam pięć sztuk kolorowego towaru. - Knoll może dać pięćdziesišt, jak mu się tak spodoba! a ja nie mogę dać więcej nad...szeœć... no, nad pięć sztuk białego! Stanisław, napisz notę do magazyniera, żeby wydał cztery sztuki... - zawołał prędko i ze złoœciš. - Dziękujemy panu serdecznie w imię tych biednych dzieci. - Nie ma co gadać! Daję sto rubli i cztery sztuki białego towaru, ale proszę pań, niech wyraŸnie stoi w pismach, że Szaja Mendelsohn dał na kolonie letnie sto rubli i cztery sztuki towaru. Ja się nie chwalę, aleniech ludzie wiedzš, że ja mam dobre serce... Endelmanowa znowu zaczęła deklamować patetyczne podziękowanie, a Nina zwróciła się do Horna, który zjawił się z pieniędzmi.- Posłałam dzisiaj do pana zaproszenie, aleraz jeszcze proszę na jutrzejsze popołudnie do nas. Nie zapomni pan? - Nie, i stawię się z całš przyjemnoœciš. Damy wyszły, a po chwili Stanisław powiedział do Horna: - Pan ma œliczne znajomoœci! Ta pani Trawińska to całe pudełko cukierków. - A ta Rojza to wyglšda jak krowa upudrowana; żeby on miał tyle rozumu co ona gadania, to by mieli dwa razy tyle w majštku - zadecydował Szaja zwracajšc siędo jakiegoœ grubego kupca w marszczonej dokoła stanu kapocie i o przebiegłych, skoœnych oczkach Tatara. Szaja tak był uprzedzajšco grzecznym dla niego, że odstšpił mu swój fotel, a Stanisław podsunšł mu cygaro i sam podawał ogień. Po kupcu przesunęła się cała galeria figur.Horn ledwie doczekał się końca i zaraz po wyjœciu ostatniego interesanta, otrzymawszy pozwolenie od Szai na wejœciew obręb fabryki, poszedł zobaczyć się z Malinowskim, aby dowiedzieć się o Zoœce. Znalazł go w olbrzymiej przędzalni, przy maszynie naprawianej poœpiesznie, podczas gdy cała sala trzęsła się od pracy. Delikatny kurz przysłaniał kontury maszyn i zapełniał sale szarawym obłokiem, w którym widmowo majaczyły ludzie i rzeczy.Słońce zalewało salę przez szklane dachy takim ukropem, że pot strugami spływał z twarzy robotników, goršco było duszšce i przesycone zapachem rozgrzanych smarów i oliwy. - Od dzisiaj jestem w waszej fabryce - powiedział Horn. - Tak, a to dobrze! - odpowiedział cicho Adam pochylajšc się nad jakšœ częœciš maszyny, którš przykręcał œrubami œlusarz, i już się nie odezwał, bo maszynę szybko zaczęli zestawiać, naoliwiać i próbować. a po chwili, złšczona z głównš transmisjš, zaczęła pracować razem z innymi. Malinowski jakiœ czas przypatrywał się jej ruchom, wstrzymywał na chwilę, oglšdał przędzę, jaka się na niej wycišgała, i dopiero po takim sprawdzeniu odszedł długš ulicš pomiędzy maszynami, pocišgajšcza sobš Horna. - Cóż siostra? widzieliœcie jš w południe? - zapytał po chwili Horn do ucha, bo syk przędzalni, drgania. œwisty transmisyj i ciężki łomot kół zalewał sale strasznym wrzaskiem, w którym nie słychać było oddzielnych głosów. - Nie, nie... nie... - szeptał boleœnie. Weszli do małego pokoiku oszklonego, z którego widać było całš salę poprzecinanš u góry zwojami transmisyj, a u dołu ruchomymi konturami maszyn, przysłoniętych kurzem bawełnianym. - Co wam jest? - zapytał zobaczywszy, że Adam zacišł usta i ponuro patrzy na salę. - Nic... cóż mi ma być? Pochylił głowę, oparł twarz na szybie i bezmyœlnie patrzył na jakieœ koło, rozszalałe w ruchu i migocšce w słońcu niby tarczš rozpylonego srebra. - Do widzenia. Czy prosto idziecie do domu zfabryki? - Wiecie, jej już nie ma! - szepnšł podnoszšc twarz na niego. Był spokojny, ale usta mu drgały w powstrzymywanym łkaniu i zielone słodkie oczy pociemniały. - Nie ma? - zawołał odruchowo. - Tak. Przychodzę z obiadu, stróżka oddaje mi klucz i mówi. że ta panienka, co była u mnie, kazała mi powiedzieć, żeby mnie nie szukał, bo nie znajdzie. słyszycie! Uciekła do Kesslera, uciekła do kochanka! Niech idzie, niech sobie robi, co się jej podoba, nic Utnie już nie obchodzi, tylko mi trochę żal... tylko mi trochę żal... - przerwał nagleiwyszedł, bo znowu jakaœ maszyna stanęła.Pobiegł spiesznie do niej. aby ukryć nie tę trochę żalu, ale niepokonany ból, co mu gryzł duszę i wił się po niej jak ostrze. Horn wyszedł za .nim, ale musiał się cofnšć pod œcianę, bo wolnš drogš pchano szereg wózków, napchanych rozpakowanymiz żelaznych obręczy belami bawełny, które jak góry œniegu brudnego zwalali przed drapaczami. Malinowski nie przychodził, a że upał był straszny i ten denerwujšcy œwist transmisji rozlegał mu się ze wszystkich stron nad uszami, więc już nie czekał, tylko wyszedł. Dogonił go przy wyjœciu Adam i szepnšł proszšco, ze łzami w głosie: - Nie mówcie o tym nikomu. Uœcisnšł mu dłoń rozpalonymi rękami i odszedł w gšszcz maszyn; transmisji i pasów, aby pomiędzy nimi ukryć ból wstyduiżałoœci. Horn chciał mu powiedzieć jakie słowo pociechy, ale nie znalazł nic w mózgu, poczuł, że na takie rany czas i milczenie jest najlepszym lekarstwem, że podobne bóle własnš boleœciš i łzami się żywiš i przez nie umierajš jedynie. Na dziedzińcu spotkał Wysockiego, wychodzšcego z ambulatorium fabrycznego.- Będzie doktór w niedzielę u Trawińskich? - Obowišzkowo będę. Jedyne miejsce w Łodzi, gdzie nie tylko plotki się uprawiajš. - No i jedyny salon, gdzie prócz fabrykantów przychodzš i ludzie. Rozstali się poœpiesznie, bo już powóz Szai stał na ulicy przed kantorem. Szaja siedział jeszcze w kantorze i bawił się z wnuczkami, córkami Stanisława, który coœ pisał pilnie i tylko od czasu do czasu podnosił głowę i uœmiechał się do dziewczynek, których rudawe główki i różowe twarzyczki tuliły się do szerokiej piersi dziadka. Szaja bawił się znakomicie, podnosił dzieci do góry, całował je i wybuchał co chwila wesołym œmiechem. Jego czerwone, jastrzębie oczy pełne były czułoœci i wesela. - No, widzi doktor, co to za umęczenie być dziadkiem! - zawołał wesoło do Wysockiego. - Œliczne dzieci! - Prawda? Ja to zawsze mówię. - Podobne sš nieco do panny Róży! - Z włosów tylko, bo zresztš sš znacznie piękniejsze. - JedŸmy zaraz, pocišg przychodzi za osiemminut. Bona, dyskretnie stojšca pod oknem, zabrała dziewczynki i zaraz pojechali. Przyjechali jeszcze na czas, bo amerykańskie kłusaki Szai rwały jak wiatr, ale pocišg równoczeœnie wchodził nastację zapchanš ludŸmi. Przed Szaja jednak rozstępowali się wszyscy, czapki i kapelusze zrywały się z głów, glosy milkły, a wszystkich spojrzenia obejmowały z ciekawoœciš wyniosłš postać, opiętš w długi, szary surdut. Gładził brodę, kiwał głowš znajomym i szedł pomiędzy szpalerem, jakisię utworzył, z minš króla, który raczył łaskawie patrzeć na gęstwę biednš, rozstępujšcš się przed nim z poœpiechem. Dziewczynki szły przed nim, podobne ze strojów do różowych motylów. Z okien wagonów pierwszej klasy Wysocki już z daleka zobaczył wychylajšce się głowy Róży i Meli i natychmiast rzucił się do drzwiczek wagonu. Pierwsza wysiadła Róża cišgnšc na łańcuszku popielatš, maleńkš małpkę, która niezgrabnie podrygiwała siadała co chwila na peronie. - Jak się masz, Róża! jak się masz! - wołałSzaja i gdy go Róża ucałowała, ujšł jš podbrodę dwoma palcami, pogładził drugš rękšpo twarzy i szepnšł wzruszonym głosem: - Dobrze wyglšdasz.... Dobrze, żeœ już przyjechała. - Koko do pani! Koko! - wołała Róża na małpkę, która przestraszona tłumem i hałasem zaczęła się gwałtownie rzucać i wyrywać, aż jš musiała wzišć na ręce. - Czekał pan na nas?... - pytała cicho Mela,gdy już szli wolno przez zatłoczone wyjœcie do powozu. - Czekałem na paniš... - nie œmiał jej mówićpo imieniu. - Czekałem na paniš całe długiedwa miesišce... - szeptał niezmiernie poruszony jej przyjazdem. - I ja czekałam dwa miesišce, długie... długie... Szli obok siebie, więc ręce ich łatwo się spotkały w tłoku, nie mówili już więcej, bo trzeba było wsiadać do powozu. Wysocki chciał ich pożegnać i uciec, bo widok Meli przyprowadzał go o dziwne zawrotne drżenie. Poczuł się bardzo szczęœliwym, patrzył na niš przymglonymi radoœciš oczami, serce mu drżało ze wzruszenia, chciał uciec, abysię nie zdradzić, ale panny go nie puœciły. Usiadł na przednim siedzeniu, wprost Meli, i patrzył na jej popielate włosy wymykajšce się skrętami spod wielkiego jasnego kapelusza i na twarz nieco opalonš na kolor złotawego wina, patrzył tak uporczywie i płomiennie, że Mela się mieszała, odwracała głowę, poprawiała kapelusz i tak bardzo czuła się szczęœliwa przez to pomieszanie radosne, że wybuchławesołym œmiechem z grymasów małpy, przyczepionej do ramion Róży i nie pozwalajšcej się stamtšd sprowadzić; czasami tylko jej szare wielkie oczy przeœlizgiwały się bardzo szybko po twarzyWysockiego i uciekały zalęknione a rozradowane. Róża na przemian całowała dziewczynki, pieœciła się z małpkš i opowiadała różne przygody z podróży, nie spostrzegajšc Meliijej promieniejšcej twarzy. - Nie ma ciotki! Zgubiłyœmy ciotkę! - wykrzyknęła Róża zatrzymujšc powóz, bo w tej chwili dopiero spostrzegła brak ciotkiMeli, która im towarzyszyła w podróży. - Trzeba wrócić na stację. Zawracaj! - zawołał Szaja. - To ja wysišdę i pójdę poszukać ciotkę pani- podchwycił żywo Wysocki i rad z tej okazji pozostania, wyskoczył natychmiast zpowozu. - Dobrze, ale musi nam pan ciocię przywieŸć do domu. - Przyjdę w niedzielę, panie potrzebujš odpoczynku... mógłbym przeszkadzać... - tłumaczył się spoglšdajšc na Melę proszšco. - A więc dobrze, kiedy się pan tak goršco broni, ale w niedzielę o zwykłe] godzinie czekamy pana w czarnym gabinecie. Zawiadom pan Bernarda i przyjdŸcie razem.e na delikatnym nosem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żNPłcOKcPNRQ œ c€R<+.cSj9 )- Bernard wyjechał do Paryża. - No, mniejsza z nim; w ostatnich czasach był już mniej zabawnym. - Kiedyż pani podobny wyrok wyda na mnie?- Co do pana, to Mela decyduje... - Tym gorzej dla mnie... Nie usłyszał już odpowiedzi, bo konie poderwały z miejsca, ale schwycił takie spojrzenie Meli, które mówiło co innego i przepełniło mu duszę dziwnie przejmujšcym niepokojem. Odnalazł ciotkę oczekujšcš wpoœród stosówwaliz i pudełek na służbę, odbierajšcš grubsze bagaże; pomógł jej, w czym mógł,a nawet, wsadzajšc do dorożki, pocałował jš w rękę przez roztargnienie, potem długostał na schodach przed stacjš, zatrzymanygłębokim wrzeniem duszy olœnionej widzeniem Meli, uœciskiem jej ršk ciepłych i przenikliwym spojrzeniem. A potem, nie zdoławszy jeszcze przerobić w sobie żadnego z uczuć na myœl jasnš, pchany bezwiednym pragnieniem samotnoœciposzedł za miasto jakšœ ulicš œwieżo wytkniętš w poprzek nie zniwelowanych jeszcze zagonów zbóż, wpoœród których budowano domy i fabryki. - Kocham jš! Tak, kocham jš! - myœlał stajšc l wpatrujšc się w szeregi wiatrakówstojšcych na wzgórkach i w to powolne okręcanie się œmig, które jak spracowane ramiona wznosiły się i opadały ciężko na tle nieba jasnego. Skręcił w pole zasiane owsem, po którym przeganiały się czarniawopołyskliwe fale i biły w płowš œcianę żyta, które z chrzęstem kłaniało mu się do nóg i sypało rdzawe igiełki kwiatów pachnšcych chlebem, a za żytem leżały wielkie tafle zieleni, na których wznosiły się szare domki o błyszczšcych w słońcu oknach; skowronki zrywały się spod nóg i dzwoniłyku bezchmurnemu niebu. Patrzył na ich trzepoczšce skrzydła, aż zginęły mu w przestrzeni, i szedł pełen ogromnej radoœci życia, oddychania, ruchu;z piersiš pełnš tej samej nieœmiertelnej potęgi, jaka biła z młodych traw, jaka promieniowała w modrych oczach chabrów patrzšcych z puszcz żytnich, w szeleœcie zbóż, w sykaniu koników, w pieszczšcym powiewie wiatru. Rozrzewnienie nim owładnęło tak silne, że czuł w oczach łzy czułoœci nieokreœlonej, rwał pełne garœcie kłosów, chłodził nimi usta spieczone i szedł nie wiedzšc, gdzie idzie, aż mu zastšpiła drogę niska, na pół rozwalona chałupa, przed którš w cieniu wielkiej brzozy leżał jakiœ człowiek na garœci słomy; głowę miał nisko na kraciastej poduszce, oczy utkwił w delikatne obwisłe gałšzki, podobne do struglejšcej się zieleni, i œpiewał słabym głosem podobnym do brzęczenia komarów; Zacznijcie, wargi nasze, chwalić Pannę Œwiętš, Zacznijcie opowiadać czeœć Jej niepojętš. Wysocki stanšł. Głos œpiewaka rozchodził się jak szmer wody po kamieniach, rwał się co chwila, wznosił silniej przez mgnienie i znowu zniżał się do szeptu i ginšł w ciężkim rzężšcym westchnieniu, po którym człowiek przesuwał w palcach ziarna ogromnego różańca, całował metalowy krzyżyk i patrzył w œcianę żyta, co z szmerem pochylała się ku niemu kłosami, trzęsła się przez chwilę i uciekała w tył, a za niš pochylały się wysokie dziewanny rosnšce przed domem i patrzyły bladożółtymi oczami za płowš falš, owianš mgłš pyłów kwiatowych. - Co wam jest? - zapytał Wysocki siadajšc obok leżšcego. - Nic mi nie jest, panie... nic... ino sobie umieram po Ÿdziebku - odpowiadał chory wolno nie zdziwiony jego obecnoœciš i podniósł na niego szare smutne oczy, podobne do nieba wiszšcego nad nim. - Na co chorujecie? - zagadnšł poruszony abnegacjš odpowiedzi. - A na œmierć, panie, i na to - odgarnšł przykrywajšcy go łachman i ukazał obie nogi obcięte poza kolanami, okręcone w brudne szmaty. - Ugryzła mi nogi fabryka do kostek, potem doktorzy ucięli do kolan, ale œmierć i tak szła, to mi ucięli do pasa, ale œmierć i tak idzie, panie... i przyńdzie, oco miłosiernego Pana Jezusa proszę i tej Matki Najœwiętszej... Podniósł do ust krzyżyk od różańca. - I nic was już nie boli? - A nic, panie, a co ma me boleć? Nogów ni mam, mięsa ni mam, ręców tyż zabraknie, o! - i pokazał dwie koœci obleczone popielatš skórš i zakończone tak wychudzonymi dłońmi, że były podobne do pokrzywionych, suchych gałęzi œliw, stojšcych pod domem - trochę dechu się tu tłucze po mnie, ale jak tego, da Pan Jezus,zabraknie, to se człowiek odpocznie po chrzeœcijańsku. Szeptał ciężko, z odpoczynkami, a uœmiech,podobny do błysków dnia konajšcego, przewijał się po jego chudej twarzy, tak szarej jak ziemia, na której spoczywał. - Któż was tu pilnuje, kto doglšda? - pytał, coraz bardziej zdumiony. - Pan Jezus me pilnuje, a żona doglšda... Nie ma jej bez cały dzień, bo chodzi na fabrykę, do mularzów... Przyndzie wieczorem, to me zwlecze do chałupy, ugotuje jeœć. - Dzieci nie macie? - Były... - szepnšł ciszej i oczy mu pokryłamgła wilgotna. - Czworo... juœci, że czworo.Antkowi maszyna urwała głowę... Marysia, Jagna i Wojtek pomarły na zimnice... Milczał długo, szklanymi oczami patrzał narozkołysane zboże, co zewszšd otaczało jego chałupę, a w twarzy szarej, kamiennej chłopskš obojętnoœciš zadrgał ból, co jak gwoŸdziem żgnšł go w serce. - Œcierwa... - szepnšł mocno i podniósł pięœć ku miastu, majaczšcemu szczytami kominów i dachów nad zbożami. - Zobaczę te wasze nogi - powiedział prędko Wysocki i zaczšł mu odwijać z nóg łachmany pomimo protestacji energicznej, bo chłop się przestraszył, ale widzšc, że to nic nie pomoże, zamilkł i patrzył dziwnym wzrokiem na niego. Gangrena była w rozkwicie, ale z powodu strasznego wycieńczenia organizmu szła bardzo wolno. Wysocki, porwany litoœciš, przyniósł wody z małej studzienki, obmył rany, przepłukał roztworem karbolu, jaki nosił zawsze przy sobie, i chciał je okręcać z powrotem, ale szmaty były brudne, przejęte zapiekłš krwiš i ropš. - Nie macie jakich czystych szmat? Chłop poruszył głowš przeczšco, nie mógłmówić ze wzruszenia. Wtedy Wysocki, nie namyœlajšc się, zdjšł z siebie wszystkš bieliznę, podarł jš na pasy i obandażował nimi nogi chorego. Chłop milczał wcišż, tylko piersi podnosiły mu się coraz wyżej, tylko wielkie łkanie zapychało mu gardło i trzęsło całym kadłubem. Wysocki skończył opatrunek, ubrał się œpiesznie, postawił kołnierz od palta i wsuwajšc pienišdze, jakie miał przy sobie, w rękę chorego, pochylił się nad nim i szepnšł: - BšdŸcie zdrowi, przyjdę do was jutro. - Jezus mój kochany, Jezus, Jezus! wybuchnšł chłop i rzucił się całym kadłubem z posłania do nóg jego, objšł je sobš i przywarł do nich całš wdzięcznš, chłopskš duszš. - O, mój panie dobry, o, mój janiele przenajœwiętszy... -szeptał przez łzy, pracz całš wdzięcznoœć niedoli. Wysocki ułożył go na posłaniu, zabronił się poruszać, obtarł mu twarz z łez, przygładził rękš jego spocone, rozwichrzone włosy i odszedł spiesznie, jakby zawstydzony. Chłop patrzył za nim dotšd, aż mu zniknšł wœród zbóż, obejrzał się potem na wszystkie strony, przeżegnał się, nie mogšc zdać sobie sprawy z tego, co się stało, i długo ogłupiałym wzrokiem patrzył na rozkołysane żyta, na trzęsšce się nad nim gałšzki brzeziny, na wróble lecšce w całej bandzie, na słońce, które już nisko wisiało nad polami, uniósł nieco głowę i rozpłakanym głosem zaœpiewał: Zacznijcie, wargi nasze, chwalić Pannę Œwiętš... - Już ja teraz jęczał nie będę... jużeœ się zmiłował nade mnš. Jezu... już ja teraz zamrę... zamrę... - powtarzał cicho, ciszej ijak przez mgle widział fale zbóż, co się nad nim pochylały z chrzęstem, szarobłękitne niebo, co się zdawało obtulaćgo, i to złote, dobre, kochane słońce, co go całowało ostatnimi promieniami. Rozdział VII [XXIII] Borowiecki. Horn i Maks Baum wchodzili do Trawińskich, którzy po raz pierwszy urzšdzali uroczyste imieninowe przyjęcie. Nina wyszła naprzeciw, cała w bieli lekkich jedwabiów, przy których jej przezroczysta, delikatna cera wydawała się jakby uformowanš z bladoróżowych płatków kamelii; zielonawe, pocętkowane złotymi punktami oczy skrzyły się jak brylanty wiszšce w jej maleńkich różowychuszach, a wielkie kasztanowate włosy, zaczesane w grecki węzeł, tworzyły niby kask złotawy na tej cudnej głowie, która zprofilu przypominała subtelnš kameę, rżniętš na bladym sycylijskim koralu. - Mam dla pana bardzo przyjemnš niespodziankę - ozwała się do Karola. - Tym dla mnie ciekawsza, że pani mówi: "przyjemna" - odpowiedział z ironiš, starajšc się zajrzeć przez jej ramię za portierę, oddzielajšcš salon. - Proszę odgadnšć, a nie patrzeć. Zasłoniłamu sobš drzwi. Ale w tej chwili znad jej ramienia, z wiœniowej kotary wychyliła się uœmiechnięta twarz Anki, a potem i ona cała. - A teraz, skoro mi się nie udało, pozostawiam państwa samych. Zabieram tylko panów - zwróciła się do Horna i Maksa i odeszła z nimi. - Kiedyż pani przyjechała? - Dzisiaj rano, przyszłam do Niny z paniš Wysockš. - Cóż tam słychać w domu, u ojca? - pytał dosyć obojętnie. - Ojciec nie bardzo zdrów, stracił humor. Awie pan, ksišdz Liberat umarł. - Czas mu było już od dawna. Stary wariat!- powiedział z niechęciš. - Co pan mówi, jak można! - zawołała porywczo. Ale on, żeby załagodzić ostroœć słów poprzednich, ujšł jš za rękę i podprowadził do okna. - Widzi pani tamte mury, to moja... to naszafabryka! - rzekł wskazujšc na szklane dachy przędzalni Trawińskiego, zza którychwznosiły się mury obstawione wysokimi rusztowaniami. - Widziałam już, bo jak tylko przyszłam, Nina zaprowadziła mnie w koniec podwórzai pokazała przez parkan fabrykę pańskš i mówiła, że pan tak strasznie pracuje dnie całe... Nie trzeba się przecież zapracowywać... nie trzeba... - Niestety, ale trzeba, bo choćby dzisiaj wetrzech mieliœmy robotę od œwitu z wypłatš robotników. - Ojciec przysyła panu dwa tysišce rubli, zaraz je panu dam. Odwróciła się nieco, aby wycišgnšć zza gorsu paczkę banknotów, i oddała je Karolowi. - Skšdże ojciec wzišł pienišdze? - pytał chowajšc banknoty. - Miał, tylko nic nie mówił, ale skoro pan napisał o swoich kłopotach i o tym, że już musicie używać kredytu, dał mi pienišdze i kazał je panu przywieŸć. Daję panu słowo, że tylko dlatego przyjechałam - mówiła cicho, pomieszana bardzo i zarumieniona, bo pienišdze wydobyła na zastaw wszystkich swoich kosztownoœci i z różnych sprzedaży, o czym wiedział tylko ojciec Karola, ale jego była pewna, że nie zdradzi. - Nie wiem, jak mam ci, Anka, dziękować, bo nigdy bardziej w porze nie przyszły. - Ach, jak to dobrze, jak to dobrze... - szeptała radoœnie. - Ale jakaœ ty dobra, że chciałaœ sama przyjechać. - Bo pocztš szłyby dłużej .. - powiedziała otwarcie. - A ja nie mogłam znieœć tej myœli, że pan się tutaj męczy i kłopocze, przecież to takie proste. - Proste! być może dla ciebie, bo nikt inny by tego nie zrobił. - Bo nikt inny pana tak bardzo nie kocha, jak ojciec... i ja... - dokończyła œmiało, patrzšc na niego spod swoich czarnych sobolowych brwi takim jasnym, prostym i pełnym miłoœci wzrokiem, że porwał jej ręce i bardzo goršco i szczerze całował, usiłujšc jš przycišgnšć do siebie. - Karol... nie można... wejdzie kto... - broniła się, odchylajšc twarz zarumienionš i stulajšc usta drżšce ze wzruszenia. I gdy wchodzili do salonu, pełnego gwaru i ludzi, Nina uœmiechnęła się do nich życzliwie, widzšc szarobłękitne oczy Anki rozpromienione szczęœciem i jej twarz pełnš radoœci. Anka dzisiaj była porywajšcš; ten fakt, że mogła pomóc ukochanemu i że ten jej "chłopak kochany" był dzisiaj dla niej taki dobry i serdeczny, czynił jš szczęœliwš, pełnš radoœci i tak pięknš, że zwracała na siebie ogólnš uwagę. A ona nie mogła wytrzymać na jednym miejscu, chciało się jej iœć do ogrodu lub wpole, aby tam œpiewać pełnym głosem pieœń szczęœcia, i pod wpływem tego pragnienia i przyzwyczajeń wyszła przed dom i dopiero ujrzawszy brukowany dziedziniec, obstawiony czerwonymi gmachami, i morze domów, stojšce ze wszystkich stron, powróciła do salonu, odszukała Ninę i przyciœnięta do niej ramieniem, spacerowała po salonie. - Dzieciak z ciebie, Anka, ogromny dzieciak!... - Bom szczęœliwa dzisiaj... kocham - odpowiedziała porywczo, szukajšc oczami Karola, rozmawiajšcego z Madš Mullerównšiz Melš Grunspan, przy których stał Wysocki. - Ciszej, dzieciaku... usłyszeć mogš... Któż się tak przyznaje głoœno do miłoœci... - Nie lubię i nie umiem nic ukrywać. Miłoœcinie potrzeba się wstydzić. - Wstydzić - nie, ale należy jš przed ludzkimi oczami chować na samo dno duszy.- Dlaczego? - Dlatego, żeby jej nie dotknęły spojrzenia obojętne, złe lub zazdrosne. Ja nie pokazuję ludziom obcym nawet swoich bršzów i obrazów najlepszych, bo się obawiam, że nie odczujš całego ich piękna iże mi coœ z tego piękna mogš zbrudzić i zabrać ich spojrzenia. A tym bardziej nie pozwoliłabym im zajrzeć do duszy własnej.- Dlaczego? - zapytała Anka nie rozumiejšc tej mimozowej iœcie wrażliwoœci. - Bo przecież to nie sš ludzie, choćby ta znaczna częœć moich goœci dzisiejszych; to sš fabrykanci, kapitaliœci, specjaliœci różnych działów fabrycznych; ludzie od robienia interesów i pieniędzy - tylko interesów... tylko pieniędzy. Dla nich pojęcia:miłoœć, dusza... piękno... dobro... i tam dalejto żaden "papier", to weksel bez żyranta, wystawiony przez mieszkańca Marsa, jak powiedział dzisiaj pan Kurowski. - A Karol? - O nim nic ci nie powiem, bo znasz go lepiej. - A, mecenasowa sztuk pięknych a tanich zeswoim dworem, muszę iœć do niej... Nina podeszła do Endelmanowej, wkraczajšcej do salonu z takim uroczystymmajestatem, że wszystkich oczy zwróciła na siebie. Za niš w pewnym oddaleniu szły dwie młode, przystojne panienki, ubrane jednakowo, stanowišce jej dwór przyboczny. Jedna z nich trzymała chustkę, a druga wachlarz, obie zaœ kłaniały się zebranym sztywno-automatycznym ruchem, baczšc pilnie na każdy gest pani, która nawet nie raczyła ich przedstawić gospodyni domu, tylko upadła na fotelik i głoœno, wrzaskliwie, przykładajšc do oczów pince-nez na długiej szylkretowej ršczce, zachwycała się pięknoœciš Niny, tłumem osób i salonem, od czasu do czasu zwracajšc się ruchem monarchini do siedzšcego nieco w głębi dworu po wachlarz lub chusteczkę. - Ona wyglšda jak królowa, jak sama Maria... Maria Magdalena. - Maria Teresa, chciał pan powiedzieć - szepnšł Kurowski cicho Grosglikowi. - To wszystko jedno. Jak się masz, Endelman. co cię kosztuje taka parada? - pytał bankier Endelmana, który cicho wsunšł się za żonš do salonu i również cicho i skromnie witał się ze znajomymi. - Zdrów jestem, dziękuję ci, Grosglik, co? -odpowiedział przykładajšc do ucha zwiniętšw tršbkę dłoń. - Panie Borowiecki, pan nie wie, kiedy przyjedzie Moryc Welt? - Ani mówił mi o tym, ani pisał. - Ja jestem trochę niespokojny, czy się jemu co złego nie stało? - Nie zginie... - mówił obojętnie Karol. - Ja wiem, ale ja jemu posłałem przekaz na trzydzieœci tysięcy marek, już tydzień minšł, a jego nie ma. Co pan chce, teraz tyle łajdactwa na œwiecie.. - Do czego to pan zmierza? - zapytał Karol,dotknięty jego tonem. - Do czego? Że mogli go gdzie okraœć, zabić.Trudniej jest o rubla niż o nieszczęœcie - zakończył sentencjonalnie, westchnšwszy boleœnie, bo go niepokój o te trzydzieœci tysięcy pozbawiał równowagi, a znał za dobrze Moryca, aby się miał niepokoić bez przyczyny. - Mery, ty się nie daj prosić pani Trawińskiej; ty zagraj ładnie, przecież możesz zagrać ładnie - tłumaczył bankier córce, którš Nina prosiła o zagranie. Mery, chuda dziewczyna, o koœcistych biodrach, garbatym nosie i niewidocznych prawie ustach, siadła do fortepianu i apatycznie uderzyła w klawisze; z tš sinawš cerš, popstrzonš krostami, z zaczerwienionym nosem i chudymi, długimi rękami, robiła wrażenie oskubanej, zamrożonej gęsi, okręconej w jasne jedwabie. - Gdzież tu sš te słynne złote jałówki łódzkie? - pytał cicho Horn Karola. - Masz je pan, tam siedzi Mada Muller, Mela Grunspan i Mery Grosglik. - A z Polek nie ma ani jednej? - zapytał ciszej, aby nie mšcić brzdškania Mery. - Niestety, panie Horn, my zaczynamy już produkować sukna i perkaliki, ale na milionowe córki musimy poczekać z lat dwadzieœcia. Zachwyca] się pan tymczasem pięknoœciš Polek - odpowiedział Karol drwišco i odszedł, przywoływany przez osem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żTPŁcUóbcVUŮcW.,*cXX:#Ankę, siedzšcš obok Wysockiej. Mery grała jakšœ sonatę, nieskończenie nudnš i długš, która tak podziałała, że po chwilowej ciszy wszyscy w salonie naraz mówić zaczęli, a najgłoœniej sam Grosglik, który dowiedziawszy się od starego Endelmana o przejœciu Bernarda na protestantyzm, wybuchnšł oburzeniem. - Ja mówiłem, że on Ÿle skończy. On symulował filozofa i człowieka z fin de sieclu, a skończył jak prosty szajgec. Czemu na protestantyzm? Ja myœlałem, że on jest subtelniejszy. Mnie nie o to idzie, żeprzeszedł na innš wiarę, bo czy on będzie katolik, protestant czy mahometanin, to i tak Żydem nie przestanie być i dla nas nie jest stracony. - Pan nie lubi protestantyzmu? - zapytał Kurowski gonišc orzechowymi oczami za Ankš, chodzšcš po salonie z Ninš. - Nie lubię i nigdy bym na to wyznanie nie przeszedł. Ja jestem człowiek, który kocha i potrzebuje pięknych rzeczy. Jak ja się narobię cały tydzień, to potem w szabas czy w niedzielę potrzebuję odpoczšć, potrzebuję iœć do ładnej sali, gdzie bym miał ładne obrazy, ładne rzeŸby, ładnš architekturę, ładne ceremonie i ładny kawałek koncertu. Ja bardzo lubię te ceremonie wasze, w nich jest i piękny kolor, i ładny zapach, i dzwonienie, i œwiatła, i œpiewy. A przy tym jak ja już muszę słuchać kazania, to niech ono będzie nienudne, niech ja słucham delikatnego mówienia o wyższych rzeczach,to jest bardzo nobl i to dodaje człowiekowihumoru i ochoty do życia! A w kirche co ja mam?... Cztery gołe œciany i tak pusto, jakby cały interes miał się trochę zlikwidować. A do tego przychodzi pastor i mówi. Co pan myœlisz, o czym on gada?... Gada o piekle i innych nieprzyjemnych rzeczach. BšdŸ pan zdrów. Czy ja po to idę do koœcioła, żeby się zdenerwować? Ja mam nerwy, ja nie jestem cham, ja nie lubię się gnębić nudnym gadaniem. A przy tym ja lubię wiedzieć, z kim mam do czynienia - cóż to za firma protestantyzm?!Papież to firma. Kurowski nie mu nie odpowiedział, bo odszedł i przysiadłszy przy grupie pań, patrzył Jakimœ dziwnym wzrokiem na Ninę i Ankę, które wzišwszy się pod ręce szły wolno przez szereg salonów zatrzymujšc się przed każdym bukietem konwalii i fiołków, jakie stały wzdłuż sal przed oknami, pochylały się nad kwiatami wdychajšc ich cudnš woń i szły dalej, same podobne do jasnych, wioœnianych kwiatów, Czasem tylko Nina dotykała ustami chłodnych liœci konwalii i ocierała przymkniętymi powiekami o œnieżne dzwonkilub przesuwała palcami po wygiętych ciałach nimf bršzowych, zaglšdajšcych do wnętrza amfor, w których stały kwiaty, i znowu szły zatopione w cichej rozmowie, nie zważajšc, że Endelmanowa z dworem swoim szła za nimi i z pewnš zawiœciš przyglšdała się tym prostym, a bardzo wykwintnym salonom i zobaczywszy na œcianie w wielkich ramach mozaikę, którš Nina sprowadziła jeszcze zimš, stanęła olœniona. - To jest œliczne! Jaki to ma kolor! jaki to ma glanc! -wykrzykiwała zachwycona mrużšc oczy, bo słońce oœwiecało mozaikęi odbijało jaskrawe promienie. I nagadawszy jeszcze wiele podobnych rzeczy wyszła krokiem bohaterki prowincjonalnej, w otoczeniu swojego dworu. - Œmieszna bo œmieszna, ale w gruncie to dobra kobieta. Jest prezeskš kilku zakładów dobroczynnych i robi wiele dobrego biednym. - Bo lubi, żeby jš podziwiali - powiedział Maks Baum, usłyszawszy ostatnie słowa, podchodzšc z Kurowskim. - Bardzo się, panowie, nudzicie? - zapytała Nina. - My nie, bo mamy na co patrzeć - szepnšł Kurowski ogarniajšc obie wzrokiem. - To znaczy, że sš inni, którzy się nudzš, bo nie majš na co patrzeć... - Sš tacy! Niech pani spojrzy prosto przed siebie: tam siedzi panna Muller i panna Grunspan, dwie złote jałówki łódzkie. MadaMuller dusi się w swoich zbyt sztywnych jedwabiach, a że przy tym z trwogš myœli, że służšca może przegotować knedle, więc cišgle się poci ze strachu; przez pięć minut, liczyłem uważnie, wypiła cztery szklanki lemoniady Panna Mela Grunspan wyglšda na nadzianš entuzjazmem; umyœlnie, trzy razy, pytałem jš o Neapol -itrzy razy, z jednakim westchnieniem, z jednakim wywróceniem oczów i jednakowymi superlatywami, wybuchała zachwytem... Jest jak fonograf, w który wstawiono nowy walec, więc za każdym dotknięciem opowiada to samo. - Ale przy tym jest jakaœ smutna dzisiaj, chodŸmy do nich -powiedziała Nina. - Bo pani Wysocka uwzięła się dzisiaj na Żydówki i co którego z młodzieży złapie, natychmiast zaczyna przestrzegać przed nimi, a mówi tak głoœno, żeby panna Mela usłyszeć... musiała... - tłumaczył Maks, który szedł przy Ance i niespokojnie wybiegał naprzód oczami, szukajšc Karola. - Dużo osób już wyszło! - zauważyła Nina nie spostrzegajšc w głównym salonie Grosglika z córkš i kilku innych rodzin żydowskich. - MężczyŸni nudzili się, a kobietom było pilno iœć zdawać relacje z przyjęcia państwa. - Czyżby się naprawdę nudzili? zapytała z przykroœciš Nina. - Ma się rozumieć, cóż to dla nich za zabawa! Surdutów zdjšć nie można, szampańskiego nie podali. a przy tym naspraszała pani tej polskiej roboczej hołoty, tych różnych inżynierów, doktorów, adwokatów i innych specjalistów - i chce pani, aby miliony czuły się dobrze tutaj. Ubliżało im takie towarzystwo, więc się wynieœli, i stawiam głowę, że Więcej już nie pokażš się u pani. - Nie miałam zamiaru prosić ich więcej, bodziœ dopiero spostrzegłam, że nawet taka salonowa asymilacja jest niemożliwš, przynajmniej w Łodzi. - Na całym œwiecie, na całym œwiecie. Pan Robert Kessler, który chciał być pani, panno Anko, przedstawionym od godziny... - powiedział ironicznie Ku-rowski przedstawiajšc niskiego, krępego człowieka, z głowš wciœniętš w ramiona i ozdobionš wielkimi uszami, co przy spiczastej, omszonej żółtym włosem czaszce robiło jš podobnš do głowy wielkiego nietoperza; twarz miał jakby ze skóry końskiej, Ÿle wyprawionej i Ÿle nacišgniętej; usta podobne do szpary podłużnej i mocno wystajšce szczęki obroœnięte były czerwonym, krótko przyciętym włosem. Przywitał się z wielkš swobodš i gdy usiedliw salonie, usiadł przy Ance, położył na kolanach swoje ręce węzłowate, obroœnięteczerwonym włosem, i wpił się żółtymi, bystrymi oczami w twarz Anki z takš natarczywoœciš, że ta, nie mogšc znieœć tego spojrzenia, które jš denerwowało i przenikało dziwnym strachem, odeszła œpiesznie nie zamieniwszy z nim ani jednegosłowa. - Ona jest piękna, ona jest zadziwiajšco piękna! - szepnšł po dłuższym milczeniu do Horna, który siedział obok niego. - Pan się znasz przecież na pięknoœciach. WŁodzi coœ wiedzš o tym! - odpowiedział z naciskiem Horn, przyszła mu bowiem na myœl Zoœka Malinowska i te całe szeregi ofiar spoœród robotnic, które zmuszał do powolnoœci tyraniš i groŸbš wydalenia z fabryki. Kessler nie odpowiedział, spojrzał zimno i odwrócił się pogardliwie od niego do MaksaBauma, który zdenerwowany, niespokojny, już od godziny chciał uciec z tego salonu - inie mógł, trzymany na uwięzi obecnoœciš Anki. W salonie tymczasem zrobiło się bardzo luŸno; całe fale przepłynęły, złożyły powinszowania, obejrzały salony i odpłynęły. Zostało tylko kilkanaœcie osób, samo polskie towarzystwo, czoło miejscowej inteligencji, które w miarę odpływu milionów - wysuwało się na œrodek salonu i zajmowało opustoszone miejsca. Mullerowie tylko pozostali z obcych, bo żyli doœć blisko z Trawińskimi, Mela Grunspan i ciotka, która na próżno kilkakrotnie głoœno pytała: - Mela! czy ty nie potrzebujesz już wyjœć? Ale Mela wyjœć nie mogła, chociaż podobniejak Maks dawno stšd uciec pragnęła, smagana nielitoœciwymi docinkami Wysockiej. Siedziała cały czas na jednym miejscu tak zdenerwowana, że rozmawiała z Madš, czasem się œmiała, opowiadała o swojej podróży, ale zupełnie nie wiedziała,co się z niš dzieje. Trawiła jš goršczka dziwnie bolesna jakiegoœ rezygnowania z dotychczasowych marzeń i nadziei. Wysocki rozmawiał z niš kilkakrotnie, widziała cišgle jego oczy pełne miłoœci, słyszała jego głos, który jej cicho opowiadał takie rzeczy, które wczoraj jeszcze przepełniłyby jej duszę szczęœciem, ale słyszane dzisiaj, teraz, budziły w niej tym głębszy smutek i ból; bodzisiaj dopiero, w tym jasnym salonie, przeczuła głębokim instynktem kochania, że ona nigdy nie wyjdzie za mšż za Wysockiego, że wyjœć nie powinna... I w chwilach uœwiadamiań, w chwilach tegobolesnego jasnowidzenia różnic, jakie ich dzieliły, martwiała z przerażenia i szklanym wzrokiem wodziła bezprzytomnie po twarzach ludzkich, szukała uœmiechniętych, rozpromienionych spojrzeńWysockiego, jakby chcšc w nich dopatrzeć zaprzeczenia tych wszystkich myœli, jakie jš przenikały rojem palšcych włókien, ale Wysocki za bardzo był w niej rozkochany, za bardzo w dobrym humorze i w dobrym, swoim towarzystwie, aby mógł dzisiaj odczuć jej stan wewnętrzny. Rozprawiał właœnie z Trawińskim i Kurowskim, i kilku młodymi ludŸmi rozsnuwajšc przed nimi goršco szerokie altruistyczne poglšdy na społeczeństwo i jego potrzeby; otrzepywał, odruchowo klapy, pokręcał wšsiki, wycišgał czasami mankiety i rad, że ma inteligentnych słuchaczów, że mógł się na chwilę oderwać od spraw fabrycznych i codziennych, bujał z rozkoszš po niebie hipotez i wniosków. - Dlaczego? - myœlała ciężko Mela i nie wiedziała jeszcze wyraŸnie, dlaczego te straszne myœli jš obsiadły i zalewajš jej serce goryczš nieopowiedzianš. Czuła tylko jedno wyraŸnie, że ten œwiat jej ukochanego, ci wszyscy Kurowscy, Trawińscy, Borowiec-cy, te wszystkie nawet sprawy, o których mówili, idee jakie ich porywały, ten cały polski œwiat tak ukochany - jest zupełnie inny, obcy zupełnie jej œwiatu; obcy przez jakšœ szerokoœć uczuciowš, nie zamkniętš tylko wkole egoistycznych spraw, w ciasnym obrębie robienia pieniędzy i używania ordynarnego. - Nie takimi sš nasi, moi! - myœlała patrzšcna delikatnš, uduchowionš twarz Trawińskiego, który taki energiczny protestzakładał przeciw wywodom Wysockiego, żetwarz mu pobladła i sieć delikatnych niebieskich żyłek wystšpiła na skronie, a potem patrzyła na Wysockš, na Ninę i Ankęsiedzšce w kole kobiet bardzo wykwintnych,pełnych dziwnego wdzięku, rozmawiajšcychpółgłosem, i równoczeœnie widziała oczamiduszy swój własny dom, ojca, siostry, szwagra i odczuwała teraz dopiero, przez mimowolne zestawienie, cały obmierzły ton, całš płaskoœć życia własnej sfery. I teraz dopiero poczuła, że pomiędzy nimi czułaby się obcš zawsze, intruzem z innegoœwiata, zaledwie znoszonym i może tylko dla posagu, jaki by wniosła mężowi. - Nigdy, nigdy! - powtarzała sobie dumnie i chciała się podnieœć, aby wyjœć, bo ciotka znowu przysunęła się do niej i swoim przecišgłym, chrapliwym akcentem pytała: - Mela, ty nie potrzebujesz już iœć do domu? Podniosła się nawet z krzesła, zbierajšc w sobie całš moc duszy, aby wyjœć stšd, z tego œwiata i nie powrócić doniego nigdy już więcej. Czuła to dobrze, że to wyjœcie będzie równoczeœnie pożegnaniem marzeń snutych przez lata całe, będzie pożegnaniem rojeń wiosennych i miłoœci, ale wyjœć postanowiła. Kochała całš duszš Wysockiego, ale przeczuwała już, że musi wyrzec się go i nie widzieć więcej. - Nigdy, nigdy! - powtarzała zaciœniętymi ustami. Za dobrze pamiętała dolę tych ze swoich znajomych, które wyszły za Polaków, ich upokorzenia nawet wobec własnych dzieci; wyrzucajšcych matkom ich pochodzenie, to koło pogardy wykwintnej lub lekceważenia, jakie ich zawsze otaczało, tę ich obcoœć we własnych domach, wobec najbliższej rodziny. - Pani już wychodzi, czemu tak prędko? pytał Wysocki zastępujšc jej drogę. - Czuję się niedobrze, jestem zmęczona jeszcze po podróży - tłumaczyła się nie patrzšc na niego i całš siłš tłumišc łkanie,jakie wzbierało w jej sercu, i chęć pozostania, jaka jš owładnęła po jego słowach. - Myœlałem, że pani pozostanie do wieczorai potem razem pójdziemy do Róży, że pani mi poœwięci cały dzisiejszy wieczór. Ja pani nie widziałem przecież całe dwa miesišce - szeptał cicho, zduszonym przez uczucie głosem. - Pamiętam... pamiętam... dwa miesišce... - odpowiadała i nagie taki żar rozlał się po jej sercu, żar miłoœci i cierpienia, że łzy błysnęły w jej szarych oczach i serce zaczęło bić mocno, mocno... - Będzie teraz nam lepiej, bo pozostali samiswoi... - Tym bardziej iœć muszę, abym nie tworzyła sobš dysonansu - szepnęła z goryczš. - Mela! - powiedział z wyrzutem i tak miękko, tak serdecznie, że opadły jš siły, że wszystkie postanowienia poprzednie rozwiały się bez œladu, a natomiast serce napełniło się uczuciem szczęœcia wielkiego,wielkš ciszš miłoœci. - Zostaniesz, prawda? - prosił jš goršco, błagalnie, a gdy mu nie odpowiadała oglšdajšc się bezradnie w stronę Wysockiej, której ostry wzrok poczuła na sobie, odezwał się do Niny z proœbš: - Może pani zdoła namówić do pozostania pannę Melanię. Nina wiedziała wszystko od starej i dosyć wrogo była usposobiona dla Meli, ale teraz,spojrzawszy na jej twarz smutnš, odczuła jej cierpienia i wielkie współczucie zadrgało w jej sercu, zaczęła jš goršco prosić. Opierała się chwilę, walczšc z własnym sercem i wolš, ale pozostała. - Po raz ostatni! - przypominała sobie w duszy, ale ogarnięta miłoœciš, rozkołysana słowami Wysockiego, który na złoœć matcenie odstępował jej ani na chwilę, oczarowana dobrociš Anki i Niny, które wzięły jš pomiędzy siebie i z wielkš serdecznoœciš traktowały, zapominała, że to raz ostatni, przeciwnie, zaczynała myœleć, że to raz pierwszy i że tak będzie zawsze... zawsze... Przyjęcie dla tego kółka wybranych przecišgnęło się dosyć długo, bo o zmroku podano obiad w wielkiej jadalni, wyłożonej jasnym dębem, która za jedynš ozdobę miała szeroki pas inkrustacyj biegnšcy dookoła, w połowie wysokoœci œcian, po którym rozpinały się pędy wina, obcišżone purpurowymi gronami, uwieszone u uszów larw komicznych, wyciętych ze złoconego bukszpanu. Wielki stół lœnił kryształami zastawy, srebrami, żywymi kwiatami, które tworzyły przez całš długoœć jeden wielki kwietnik pełen woni i barw; wielkie œwieczniki w formie wieloramiennych kaktusów rozlewały łagodne œwiatło œwiecna twarze siedzšcych. Nastrój panował serdeczny, wznoszono liczne toasty, przyjmowane oklaskami, bawiono się tak wyœmienicie, że nawet Muller wzniósł zdrowie Trawińskich i chciał coœ mówić, ale że był nieco pijanym,a Mada, siedzšca obok Maksa Bauma, nie mogła mu podpowiadać, więc wybełkotał słów kilka i usiadł obcierajšc rękawem czerwonš, zatłuszczonš twarz. - Ja bym go wzišł do swojej menażerii, to ciekawy okaz -mruknšł Kessler, pochylajšc się do Meli, przy której siedział. Ale Mela nie słyszała, zajęta rozmowš z Wysockim, a zresztš czuła nieprzezwyciężony wstręt do tej nietoperzej głowy i tych żółtych oczów, które ustawicznie wierciły Ankę, siedzšcš pomiędzy nim a Borowieckim. Mada Muller, może jedyna w całym towarzystwie, nie miała dzisiaj humoru. Nie zwracała uwagi na Maksa, usiłujšcego jš bawić, tylko œledziła Karola i Ankę i widzšc, jak im jest dobrze ze sobš, zapytała cicho Maksa: - Czy ta panna, co siedzi przy panu Borowieckim, to jego siostra? bo tak sš bardzo podobni do siebie. - Kuzynka dosyć daleka, ale i narzeczona zarazem - odparł z naciskiem. - Narzeczona! Nie wiedziałam, że pan Karolma narzeczonš... nie wiedziałam... - Już od roku i bardzo się kochajš - mówił umyœlnie, bo go zirytowała jej niedomyœlnoœć i ten zachwyt, nie ukrywany,z jakim patrzyła i mówiła o Karolu. Złote rzęsy dziewczyny zatrzepały nagle jak skrzydła i opadły ciężko na błękitne oczy, a bardzo rozrumieniona twarz pokryła się bladoœciš i blade usta zaczęły dziwnie drgać. Maks ze zdumieniem przypatrywał się tej nagłej zmianie, ale nie miał już czasu obserwować, bo lokaj szepnšł mu do ucha po cichu, że ktoœ czeka na niego. - Matka umiera! - powiedział mu prosto Józio Jaskólski, gdy się znalazł w przedpokoju. - Co? co? co? - powtórzył Maks nie wierzšc sobie, okręcił się dookoła kilka razy bezprzytomnie, zrobił kilkanaœcie ruchów bezcelowych i znowu spojrzał na Józia, który zapłakany, onieœmielony, drżšcy, powtórzył mu raz jeszcze wiadomoœć i pobiegł spiesznie z powrotem. ny przez osem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żYPŃ c€Z! c[ăfc\I*-c]v87^­9Ş' €Rozdział VIII [XXIV] W jadalni nikt prócz Niny nie zauważył wyjœcia Maksa. - Co się stało z panem Baumem? - zapytałaMada Muller. - Azaliż jestem stróżem swego spólnika, jeœli ten kasjerem nie jest! - odpowiedział żartobliwie Borowiecki, ale był rad, że oczy tego spólnika nie œledziły za Ankš i niekontrolowały jego rozmowy z Madš, która straciła humor dowiedziawszy się o narzeczeństwie i bardzo namawiała ojca dowyjœcia, ale Muller był dzisiaj w doskonałym humorze, ujšł wpół Borowieckiego, posadził przy córce i zawołał rubasznie: - Głupia Mada, masz kawalera i niech ci sięnie œpieszy do domu. I pozostawił ich przy sobie; siedzieli zakłopotani. Mada spuœciła głowę na piersi i z wielkim zajęciem wcišgała rękawiczki, słuchajšc brzmienia jego niskiego głosu, który zawsze przejmował jš rozkosznym drżeniem, a dzisiaj rozbrzmiewał w jej duszy tak smutnie, tak smutnie, że bała się, iż nie wytrzyma i wybuchnie płaczem. Muller przysiadł się do Niny i co chwila klepał jš po plecach z ukontentowania; nie widzšc dookoła rozœmieszonych twarzy ani zakłopotania Trawińskiej, gadał głoœno. - Bardzo mi dobrze u państwa! Ja mam ładny pałac, ale mnie tam siedzieć niedobrze. Chciałbym mieć takš córkę jak pani. - A cóż pan ma do zarzucenia pannie Madzie? Œlicznie dzisiaj wyglšda. - Ja, Mada œliczna, ale Mada jest głupia. Jajš chcę wydać za Polaka, żeby oni mieli takie salony jak państwo i tak samo przyjmowali goœci, to bym U nich zawsze siedział. Mnie się to bardzo podoba. - Będzie to panu trudno w Łodzi, bo tutaj nie ma takich bogatych, za których zgodziłbyœ się pan wydać córkę - szepnšł Kurowski siedzšcy obok Niny. - Aha, pan Kurowski! Ja bym za pana dał Madę albo i za Borowieckiego, wy jesteœcie porzšdne fabrykanty. - Dziękuję, dziękuję! - szepnšł drwišco Kurowski œciskajšc mu rękę. - Ale sš lepsi od nas, a nawet już coœ słyszałem o zamiarach Kesslera. - Kessler! Niech on się żeni ze swojš małpšw menażerii, a nie z mojš córkš. Pan wie, on jest cham i łajdak! - wybuchnšł, ale potem zaczšł się œmiać bardzo serdecznie, chciał pocałować w szyję Ninę... Był zupełnie pijanym. - Co pani tak humor popsuło? - zapytał Karol cicho. Mada nic nie odpowiedziała, tylko przysłaniajšc chustkš drgajšce od wstrzymywanego płaczu usta i twarz zgoršczkowanš, podniosła na niego oczy i długo patrzyła, aż się poruszył niecierpliwie i ponowił zapytanie. - O, pańska narzeczona szuka pana - szepnęła wskazujšc oczami Ankę, rozglšdajšcš się po pokoju. Podszedł do niej niechętnie. -Panie Karolu, pani Wysocka już chce iœć, może nas pan odprowadzi. Żegnała się z Madš bardzo ceremonialnie, która ich przeprowadziła oczami przez szereg pokoi. - Panno Melo, to i my pójdziemy - ozwał sięWysocki i poszedł szukać ciotki, drzemišcejw ciszy salonu, a powracajšc spotkał się zmatkš. - Wychodzimy, idziesz z nami? - Nie, muszę odprowadzić pannę Grunspan. - Czy panny Grunspan nie może kto inny odprowadzić? - Nie, panny Grunspan nie może kto inny odprowadzić -odpowiedział z naciskiem. Spojrzeli na siebie dosyć niechętnie. Matki oczy zaœwieciły ostro, a w oczach doktora jaœniał wielki spokój i stanowczoœć. - Prędko wrócisz? Anka jest u nas, będzie iBorowiecki, może zaczekać z herbatš? - Nie zdšżę, bo muszę jeszcze być u Mendelsohnów. - Jak chcesz... jak chcesz... - odpowiedziałaz trudem, panujšc nad sobš, ale nie podała mu ręki do pocałowania i wyszła. Nie zwrócił na to uwagi, tylko pomagał sięMeli ubierać. Zaraz pojechali, bo powóz Meli czekał przed domem. - Jedziemy do Róży? - Jedziemy do Róży, jedziemy, gdzie tylko pani zechce, jedziemy choćby na koniec œwiata - zawołał goršco. - Słowa lecš dalej niż chęci, a chęci niż możliwoœć -szepnęła cicho, bo jš ogarnšł spokój niedzielnego wieczoru, powrócił do rzeczywistoœci i przypomniał niedawne postanowienia. - O nie, nie cofam swoich słów, niech mnie pani weŸmie i poprowadzi aż do krańców możliwoœci. Ujšł jej rękę ze drżeniem. - Więc tymczasem zawiozę pana tylko do Róży - odpowiedziała i oddała uœcisk ręki nie puszczajšc jej. - A póŸniej? - zapytał cicho, zaglšdajšc jej w oczy. - Jutro dam odpowiedŸ - szepnęła patrzšc na konie biegnšce kłusem. Ciotka drzemała na przednim siedzeniu, kiwajšc się zawzięcie. Siedzieli w milczeniu, z przyjemnoœciš nadstawiajšc rozgrzane twarze na mocny powiew powietrza, bo powóz toczył się szybko i skakał po wybojach bruków gumowymi kołami jak piłka. Czuli oboje, że jakaœ stanowcza, przełomowa chwila już idzie ku nim, że za mgnienie zaraz padnie im na duszę jedno słowo, tak dawno w sercach dŸwięczšce, tak dawno tłumione i oczekiwane. Spoglšdali na siebie jasnym wzrokiem, przenikali się do głębi uczuć i po każdym spojrzeniu byli sobie bliżsi, byli sobie bardziej oddani. Mela nie zapomniała postanowień, czuła je w całej grozie koniecznoœci i w całej grozie goryczy i żalu, ale równoczeœnie oddawała się z rozkoszš temu czarownemupršdowi, jaki przepływał przez serca ich irozlewał w mózgach, w krwi obezwładniajšce, rozkoszne ciepło. Ze drżeniem szczęœcia czekała jego wyznania i wiedziała również, że wypowie mu wszystko, całš miłoœć swojš. Czuła niezmożonš niczym potrzebę wypicia tej szczęœliwoœci do dna, do samego dna. Chciała być porwana szaleństwem, bez względu, co jutro będzie, a może dlatego właœnie, że wiedziała, jakim będzie to jutro. I chociaż to widmo kršżyło dookoła niej. majaczyło w pamięci i ostrym konturem rzeczywistoœci jutrzejszej przysłaniało obecne szczęœcie, uciekała od niego, chciała zapomnieć na jeden wieczór, na chwilę. Trzymała jego dłoń i co chwila przyciskałajš do mocno bijšcego serca, to gładziła nišswojš rozpalonš twarz, przyciskała się do niego ramieniem i patrzyła w dal rozpromienionymi oczami. Nachylił się i szepnšł cicho i tak blisko, żepoczuła jego usta na twarzy. - Mela... Ten cichy, przejmujšcy dŸwięk przeleciał po niej jak estrze rozpalone. Przymknęła oczy, serce zerwało się w niejjak ptak oszalały i zaczęło tłuc się w piersiach mocno i gwałtownie, taka ogromna fala rozkoszy zalała jej duszę, żesłowa przemówić nie mogła, uœmiechnęła się tylko kštami ust. - Mela!... Mela!... - powtórzył ciszej, bardzozmienionym głosem; wsunšł rękę pod pelerynę i objšł jš wpół, i przygarnšł do siebie bardzo silnie. Poddała się temu uœciskowi tak biernie, że uderzyła piersiami o jego piersi, ale cofnęła się zaraz całym korpusem, oparłasię o poduszki powozu i głosem bez sił, bez dŸwięku prawie szepnęła: - Cicho!... cicho!... Twarz jej pobladła œmiertelnie, z trudem oddychała. - Mela, ty prosto do domu potrzebujesz jechać? -zapytała nagle rozbudzona ciotka ipo kilka razy powtarzała to zapytanie, nim Mela zrozumiała. - Nie, niech ciocia jedzie. Wstšpię do Róży. - A Walenty po ciebie potrzebuje przyjechać? - Jeœli nie będę spała u Róży, to każe mnie odesłać swoimi końmi. Wysiedli przed pałacem Mendelssohna. Różawyszła naprzeciwko nim do przedpokoju, bardzo ciekawie patrzyła i bardzo ironicznie przyjmowała grad pocałunków, jakimi jš zasypywała przyjaciółka. - Jesteœ sama? - zapytał Wysocki, na próżno usiłujšc drżšcymi rękami zapišć surdut i powiesić kapelusz na gładkiej œcianie. - Nie sama, jest Koko, herbata i nuda! - odpowiedziała i utykajšc nieco, i kołyszšc szerokimi biodrami, prowadziła ich do czarnego gabinetu. - Skšd ten œpiew się rozchodzi? - zapytał nasłuchujšc, bo z góry od mieszkania Szai płynšł szmer dŸwięków monotonnych i rozpryskiwał się po dolnym mieszkaniu. - Od ojca. Tak codziennie już teraz bywa. Boję się o to, bo już od paru miesięcy, zaraz po œmierci Bucholca, papa cišgle się modli, codziennie przychodzš œpiewacy z synagogi i œpiewajš pobożne pieœni. To coœ nienaturalnego, a przy tym powiedział któregoœ dnia do Stanisława, że chciałby przed œmierciš założyć wielki przytułek dlastarych kalek i robotników z naszych fabryk. To jest tak zły symptomat, że Stanisław zatelegrafował do Wiednia po specjalistę doktora. - Tak, to ciekawe - szepnšł, ale nic nie słyszał, o czym mówiła, drżał ze wzruszenia i leciał oczami za Melš, wychodzšcš do przyległego buduaru. - Cóż tak pomieszani oboje jesteœcie? Czyœcie sobie wyznali miłoœć? - Prawie że tak, prawie. Ale pani mi pomoże, nieprawdaż? Zaczšł całować jej ręce. - Pani nie pomoże. - Ale Róża, nasza droga, dobra, kochana Róża pomoże, nieprawdaż? - A bardzo jš kochasz, powiedz? - pytała obcierajšc mu spocone czoło chustkš. Zaczšł wybuchać przed niš tak gwałtownie,tak namiętnie obrazował swojš miłoœć, że ze zdumieniem patrzyła. Nie podejrzewała go o takie płomienne uczucia, ale słuchała z ciekawoœciš, ze współczuciem, a w końcu żal jakiœ nieokreœlony zaczšł budzić się w jej sercu i gdy Mela przyszła i siadła obok niego, Róża podniosła się, zabrała małpkę i wyszła. - Słyszałam, coœ opowiadał Róży - szepnęła patrzšc na niego słodko i nie pozwalajšc mu przemówić objęła go ramionami i rozpalonymi, spragnionymi ustami wpiła się w jego usta w długim, mocnym, namiętnym pocałunku. - Kocham cię! - szeptała odrywajšc się na chwilę. - Kocham cię! kocham! - odpowiadał cicho. Głosy im się zerwały i zmilkły, a ramiona się zwarły, splštały, objęły w szalonym, namiętnym uœcisku, usta utonęły w ustach, serca przestały bić, a oczy widzieć. A potem, całujšc jej oczy, włosy, szyję, usta, opowiadał niskim, urywanym, nabrzmiałym wzruszeniem głosem dzieje swego uczucia. Oparła się plecami o kanapkę, położyła nogi na taburecie, na wpół leżšc słuchała jego głosu, z rozkoszš przymykała oczy pod jego pocałunkami, wysuwała do nich chciwie usta, prężyła się cała, gdy palił ustami jej szyję, pozwalała się kołysać fali szczęœcia, jaka płynęła z jego słów, zjego wyznań miłoœci, z jego pieszczot. A gdy powiedział, że zaraz jutro pójdzie doojca prosić o jej rękę, gdy wreszcie wyczerpany nieco z sił usiadł na poduszkach u nóg jej i położywszy głowę na jej kolanach wpatrzył się w jej przysłonięte mgłš oczy i zaczšł snuć długš, cudnš przędzę przyszłoœci, nie przerywała mu, piła pełnš piersiš upojenie, patrzyła w niego oczami pełnymi łez szczęœcia bezmiernego, pierœ się jej podnosiła nadmiarem uczucia, a usta kwitłyjakimœ dziwnym, smętnym uœmiechem, ale mu nie przeczyła, tylko chwilami brała jego głowę w ręce, całowała jego oczy i cicho szeptała: - Kocham cię! Mów, najdroższy, niech się upiję dzisiaj, niech oszaleję! Więc on mówił znowu i wyœpiewywał całš symfonię miłoœci, nie spostrzegłszy przyjœcia Róży, która cichutko usiadła na kanapce, objęła Melę ramieniem, położyła swojš czerwonš głowę na jej piersiach i pełnymi zielonawych skrzeń oczami wpatrzyła się w niego i słuchała. A oni snuli dalej przędzę szczęœcia i miłoœci. Nie istniał już dla nich œwiat, ludzie, rzeczywistoœć, wszystko zapadło w głšb niepamięci, przysłonięte tumanem czaru, jaki ich otoczył i przenikał. Słowa, spojrzenia, myœli krzyżowały się pomiędzy nimi jak błyskawice, drżały rozsadzane nadmiarem uczucia i padały na duszę słodyczš niewypowiedzianš. Mówili coraz mniej i coraz ciszej, jakby bojšc się głoœniejszym dŸwiękiem spłoszyćczar tej chwili cudownej. Cisza dookoła panowała, z ulicy nie dochodził szmer najmniejszy, pokój, słabo rozœwietlony elektrycznoœciš, tonšł w mrokach czarnych œcian, sennoœć rozwłóczyła się słodka, pełna denerwujšcych zapachów róż pšsowych, których cały snop palił się barwami pod jednš ze œcian, w bršzowym wazonie. Oni już prawie nie mówili, tylko Róża, siedzšca bez ruchu, zaczęła drżeć gwałtownie, powstrzymywać łkanie, dusić w sobie łzy, ale nie mogła wytrzymać, rzuciła się na dywan i wybuchnęła ostrym płaczem. - Dlaczego mnie nikt nie kocha? Dlaczego mnie nikt nie kocha? Przecież i mnie należy się szczęœcie, i ja potrafię kochać, i ja pragnę miłoœci! - wołała żałosnym głosemitaki mocny spazm żalu skręcał jej serce, że Mela nie mogła jej uspokoić niczym, a przy tym i nie umiała, bo ten płacz zadrgał w niej ostrym, przykrym dysonansem, przypomniał okropnš rzeczywistoœć. Wysocki już się podniósł, chciał wyjœć i raz jeszcze przypomniał, że jutro będzie uojca. - Muszę ci jedno przypomnieć, ja jestem Żydówka! -powiedziała cicho. - Pamiętałem o tym, ale to dla mnie nie stanowi żadnej przeszkody, jeœli mnie kochasz i zechcesz przyjšć chrzeœcijaństwo. - Gotowam nawet męczeństwo przyjšć dla ciebie! - zawołała mocno. - Nie, nie mówmyo tym. Jutro rano powiem ojcu i zaraz ci napiszę. Czekaj na mój list, nie przychodŸ przedtem! Szeptała prędko, chwyciła się tego œrodka,bo nie miała sił i odwagi powiedzieć mu teraz, że jego żonš być nie może. Nie, za nic w œwiecie nie powiedziałaby teraz... To jutro... jutro, a teraz jeszcze pocałunków, jeszcze pieszczot... jeszcze zaklęć... jeszcze tej miłoœci tak silnej, tak słodkiej, tak upajajšcej, jeszcze... jeszcze... - Jeszcze chwilę, mój najdroższy, jeszcze chwilę! - błagała idšc z nim przez szereg mrocznych pokojów ku wyjœciu. - Czy nie czujesz, jak mi ciężko oderwać się od ciebie? Strach jš ogarniał, strach tak silny,że on wyjdzie i już go nigdy może nie zobaczy, iż przyciskała się do niego z rozpaczš, rzucana mu się w ramiona i zwarci uœciskiem, z ustami zawieszonymi na ustach, przystawali na chwilę, nie mogšcsię oderwać od siebie. Ale pomimo tego przedłużania byli coraz bliżej wyjœcia, Mela zaczęła się trzšœć w strasznym zdenerwowaniu, przyciskała się do jego ramienia coraz silniej i coraz boleœniej i ciszej szeptała: - Jeszcze chwilę, jeszcze chwilę. - Jutro się zobaczymy, Mela, i będziemy sięwidywać codziennie. - Tak... codziennie... codziennie - powtarzałajak echo, gryzła wargi do krwi, żeby nie krzyknšć, nie wybuchnšć rozpaczš, nie rzucić mu się do nóg i żebrać, aby nie odchodził, aby pozostał lub zabrał jš natychmiast, i wywiózł daleko, daleko. - Kocham cię? - powiedział jej na dobranoc i ucałował jej ręce i usta. Nie oddała pocałunku, nie poruszyła się, oparta o œcianę, patrzyła tępym wzrokiem,jak się ubierał, jak otwierał drzwi, jak znikał za szybami, nie miała sił, łkanie zapchało jej gardło, serce jej pękało. - Mieciu? - szepnęła za nim. Nie usłyszał i nie powrócił. Wolno powracała przez puste, mroczne pokoje, podobne do wielkich wspaniałych grobów, zamieszkałych przez nudę, przepych i pustkę, szła coraz ciężej, przystawała na tych samych miejscach, gdzie przed chwilš jeszcze czuła jego pocałunki, oglšdała się nieprzytomnie, czasem jakiœ dŸwięk wydarł się z ust sinych, i szła dalej, do Róży, płaczšcej z żalu, że jš nikt nie kochał. - Wszystko skończone - myœlała Mela, łzy zerwały tamy woli i panowania nad sobš i jak potok rzuciły się z jej oczów. Rozdział IX [XXV] Wysocki leciał na skrzydłach szczęœcia do domu. Zastał jeszcze wszystkich przy herbacie, była i Trawińska, która przyszłana minutkę, bo się jej w domu nudziło samej, gdyż mšż pojechał z Kurowskim. Siedzieli dookoła okršgłego stołu oœwietlonego wiszšcš lampš, zajęci robieniem uwag o dzisiejszych goœciach Niny. Wysocki trafił na goršcš mowę Anki, bronišcej Meli przed zjadliwymi uwagami matki, która podrażniona obecnoœciš syna, podniosła jeszcze ton głosu i zionęła całš rasowš pogardš dla Żydów. Wysocki słuchał w milczeniu, pił herbatę i rozmyœlał o Meli. Był jeszcze pod wpływem pocałunków, czuł je jeszcze na twarzy palšcymi piętnami, usta go piekły, wstrzšsał się w dreszczu przypomnień jej uœcisków, czuł jš przy sobie, oddychał z rozkoszš woniš jej perfum, jaka pozostaław jego ubraniu, na dłoniach, we włosach. Był tak szczęœliwy, że na niesprawiedliwe, fanatyczne słowa matki uœmiechnšł się pobłażliwie i spoglšdał porozumiewajšco naBorowieckiego. który, oparty łokciami o stół, okrywał się dymem papierosa i spozaniego patrzył na Ninę i Ankę siedzšce przy sobie, z głowš opartš o głowę. Włosy Niny w œwietle lampy skrzyły się złotem, a jasna, przeŸroczysta cera podobna była do zróżowionej porcelany, oœwietlonej z wewnštrz; zielonawymi oczami, poplamionymi rdzawymi piętnami, patrzyła na Wysockš, a Anka, w koronie ciemnych włosów zwichrzonych, puszystych, mieniła się coraz innym sznie z powrotem. ny przez osem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż_Pec `ľTc a  c b *e cn-,c €dš;ż wyrazem, nie mogšc powstrzymać niecierpliwoœci: zbijała zdania Wysockiej z namiętnoœciš, czasem rzucała się głowš naprzód, œcišgała wielkie czarne brwi, że tworzyły jakby łuk napięty. Jej ruchliwa twarz odbijała jak zwierciadło wszystkie wrażenia przesuwajšce się przez duszę, ale broniła Żydów sercem, dobrociš i tym zbijała logiczne wywody Wysockiej, która, zagłębiona w fotelu po drugiej stronie stołu, mówiła dobitnym głosem, a w chwilach mocniejszych pochylała się nad stół, ukazujšc pięknš jeszcze twarz w koleœwiatła, jakie lampa rozkršżała. - Panie Mieczysławie, niechże mi pan pomoże bronić Żydów, a panny Grunspan w szczególnoœci, bo pan Karol nie chce, powiedział, że ona nie potrzebuje tego. - Nic więcej nad to samo nie powiem. Mela... panna Grunspan nie potrzebuje obrony. Byłoby to samo, gdybym chciał bronić słońca od zarzutów, że zbytnio œwieci i grzeje. Zaczęli potem wszyscy żywiej rozmawiać, ale im przerwał Józio Jaskólski. Chłopak, zapłakany, zaczšł jškać, że Baumowa bardzo chora, że Maks go wysłałdo Wysockiego i że on go szukał po całym mieœcie. - Idę w tej chwili! Dobranoc państwu. - I na mnie czas - powiedziała Nina. - Jest tak pięknie na œwiecie, że paniš odprowadzę. Pan Karol z nami pójdzie? Karol skłonił się na zgodę, ale nie był zadowolony z projektu Anki, bo mu się spaćchciało. - A propos panny Grunspan - zawołał doktor ze swego gabinetu, bo już był w palcie. - Miejcie państwo dla niej nieco wyrozumienia, choćby dlatego, że to moja przyszła żona. Matka zerwała się gwałtownie, ale doktor nie czekał, wybiegł œpiesznie do Baumów. Kiedy Maks na wezwanie Józia wybiegł od Trawińskich i przyleciał do domu, matka już co chwila traciła przytomnoœć. Wielki pokój napełniał brzask zórz zachodnich i obtulał wszystko w mrok czerwonawy, w którym twarz konajšcej, wpatrzonej w dalekie pustynie nieba, stygłai pokrywała się sinoœciš. Jedna tylko gromnica, œciskana kurczowo, chwiała mętne, złotawe błyski po jej spokojnej, operlonej rosš konania twarzy. Frau Augusta klęczała u wezgłowia i rozpłakana modliła się półgłosem. Stary Baum siedział w nogach łóżka z kamiennš, zimnš twarzš i rozpalonymi od łez wewnętrznych oczami patrzył w żonę; ani jeden muskuł mu nie drgał, ani jedna łza nie stoczyła się spod czerwonych powiek. Siedział na pozór spokojny, opierałsię o poręcz krzesła i tak silnie œciskał je,że w twardym drzewie pozostawił głębokieœlady paznogci, a gdy spostrzegł wchodzšcego Maksa, podniósł oczy i szedł nimi za jego ruchem, jakim tamten rzucił się do matki klękajšc przy łóżku. - Mamo! mamo! - zawołał trwożnie Maks, dotykajšc się jej ręki zaciœniętej przy gromnicy. Baumowa oddychała wolno, długo, bardzo długo. Szklane, wypukłe oczy barwiły się refleksami zórz jak toń wodna, prawš rękšodruchowo suwała po kołdrze, jakby za pończochš, która stoczyła się do œciany i nadzianymi drutami niby jeż stalowy połyskiwała. Kucharki i służba klęczšca w mroku pokoju wybuchnęli głoœnym płaczem. - Mamo! - jęknšł raz jeszcze Maks i duszę tak mu skręciła żałoœć, że wybuchnšł płaczem. Chora jakby oprzytomniała, odwróciła głowę i utkwiła szklany wzrok w jego twarzy, gromnica wypadła jej z ręki, a onastygnšcš dłoniš ujęła rękę syna i trzymała, uœmiech jakby radoœci ostatniej przewinšł .się po silnych wargach, poruszyła nimi, ale żaden dzwięk się nie wydobył prócz chrapliwego, rzężšcego oddechu. Uœmiech stygnšł jej na ustach, odwróciła twarz do okna i została tak zapatrzonš martwiejšcymi oczami w mroki wieczoru, wostatnie odpryski zórz, co jak kawały miedzi pływały po szaroœci nieba i gasły z wolna. Wiatr powiał po ogrodzie i naginał niskie krzewy bzów do okien; uderzały kiœciami kwiatów i niby fioletowymi oczami patrzyłyna stężałš, nieruchomš twarz konajšcej, której dolna szczęka opadała coraz niżej. Maks, chociaż wiedział, że to już koniec, posłał zaraz z poczštku po Wysookiego i czekał go z najwyższš niecierpliwoœciš, i co chwila wsłuchiwał z trwogš, czy żyje jeszcze; żyła, ale już życiem odruchów tylko, czasem cichy jęk wydarł się z jej piersi, poruszyła ustami, zrobiła jakiœ bezcelowy ruch sztywnymi palcami i leżała znowu godziny cale nieruchoma, martwa, z szeroko otwartymi oczami, zatopionymi w nocy œmierci i w nocy panujšcej nad ziemiš.Wreszcie przyszedł Wysocki, a za nim wkrótce i Borowiecki, ale po to, aby stwierdzić, że Baumowa skonała przed chwilš. Maks ukrył twarz w kołdrze i płakał jak dziecko, a stary Baum wstał sztywno, pochylił się nad umarłš, dotknšł skroni i ršk zimnych, zajrzał głęboko po raz ostatni w jej oczy otwarte, jakby ze zdumieniem zapatrzone w głšb wiecznoœci, przymknšł drżšcymi palcami powieki i wyszedł bardzo wolno, oglšdajšc się co krok i przystajšc. Dopiero w kantorze pustym i ciemnym usiadł na stosie chustek i długo siedział bez ruchu i bez myœli. Noc już była głęboka, gdy się ocknšł, gwiazdy drgały w przestrzeniach rosš œwietlistš, miasto spało w wielkiej ciszy, tylko gdzieœ od domów stojšcych za miastem brzmiał głos harmonijki. Podniósł się i wolno przeszedł całe mieszkanie, pogršżone w ciszy i ciemnoœci. W składzie rozœwieconym płomieniem gazu zobaczył Józia œpišcego na towarze. Nie budził go i poszedł przez szereg pokojów pustych, cichych tš cichoœciš œmierci, jaka się rozpostarła nad domem; w stołowym zobaczył znowu Maksa œpišcego na sofie, tak jak przyszedł od Trawińskich, we fraku i w białym krawacie. Zawahał się chwilę przed pokojem żony, alewszedł. Łóżko było wysunięte na œrodek pokoju, zmarła leżała przykryta przeœcieradłem, przez które słabo rysowały się linie twarzy. Kilka œwiec woskowych paliło się na stole i kilka robotnic modliło się i œpiewało pieœni za umarłych. Frau Augusta, z kotami na kolanach, opuchnięta od płaczu, drzemała na kanapce. W otwartych oknach opuszczone rolety wypinał wiatr i kołysał firankami. Baum patrzył długo na ten obraz, jakby go chciał zapamiętać na zawsze albo jakby go nie mógł zrozumieć, bo cofnšł się do swojego pokoju, wzišł zapalonš benzynowš lampkę i jak to robił często w ostatnich czasach, gdy spać nie mógł, poszedł do fabryki. Pawilony stały olbrzymimi czworobokami kamieni ciche i czarne, księżyc już zaszedł, tylko gwiazdy œwieciły blado przysłaniane mgławicami przedœwitu, jakbyzmšcone walkš nocy z dniem, który się już zaczšł w głębokich przestrzeniach wschodu. Dziedziniec, podobny do studni czarnej, rozlegał się echem wycia i skowytu psów, których zapomniano spuœcić z łańcuchów. Nic nie słyszał i wszedł w czarne, długie korytarze, podobne do tunelów, zionšce ostrym, przegniłym powietrzem; echa jego kroków rozbrzmiewały głucho w pustce i ciszy. Przechodził wolno salę po sali krokiem automatu. Sale zalegała ciężka, grobowa cisza, rzędy warsztatów z obu stron przejœcia stały niby szkielety pogięte w bezsilnoœci; niby wyprute włókna i żyły wisiały pasy poopadane z kół. pokryte długimi włosami pajęczyn, a wstęgi deseni zwieszały się luŸno jak martwa, obwiœniętaskóra. - Umarła! - szepnšł patrzšc na długi szereg sal, nasłuchujšc w tej œmiertelnej ciszy. - Umarła! - Powtarzał od czasu do czasu, ale nie wiadomo, co miał na myœli, żonę czy fabrykę, i wlókł się coraz wolniejz sali do sali, z piętra na piętro, z pawilonudo pawilonu. Wysocki z Borowieckim wyszli od Baumów wbardzo smutnym nastroju. - Szkoda mi Maksa, ta œmierć matki, którš kochał szalenie, wytršci go z równowagi nadłuższy czas. I to w takim czasie, kiedy jest przy montowaniu maszyn prawie niezbędnym. Mam pech! Wszystko mi tak idzie! - szepnšł Karol ze złoœciš. - Prędko panna Anna sprowadza się do Łodzi? - Za tydzień. - A œlub? - Akurat to mi w głowie! Muszę wpierw to swoje bydlę ożywić i puœcić w ruch. Jak fabryka zacznie iœć, co nie może się stać przed paŸdziernikiem, dopiero pomyœlę. Szli dalej w milczeniu, ale na Piotrkowskiej najniespodziewaniej spotkali Welta. - Kiedyœ przyjechał, Moryc? Pójdziemy gdzie na kawę. - Przyjechałem w tej chwili i szedłem do domu, ale jeœli idziecie na kawę, pójdę z wami. - Maksowi umarła matka przed chwilš; idziemy stamtšd. - Umarła! Nie lubię takich rzeczy. Wstrzšsnšł się. - Co nowego w mieœcie? - Prawie nic, a zresztš nie wiem, siedzę całe dnie przy fabryce. Grosglik się ucieszy, jak cię zobaczy. Pytał mnie dzisiajo ciebie. - Nie bardzo się ucieszy! - szepnšł Moryc wciskajšc binokle na nos nieco drżšcymi rękami i bystro obejrzał twarz Karola. W hotelu, dokšd poszli na kawę, z powodu póŸnej godziny były zupełne pustki, w ogrodzie tylko, urzšdzonym w œrodku podwórza, siedział Myszkowski z Murrayem. Przysiedli, się do nich. - Od godziny czekam na jakš żywš duszę, bo mi się już sprzykrzyło pić samemu. - Nie masz pan Anglika? - On tylko po czwartej narzeczonej czuje się dobrze, ale po czwartym kuflu jest do niczego. - Dawno, panowie, tutaj jesteœcie? - Murray przed pół godzinš przyszedł z tokowania, a ja trochę dawniej siedzę. Przyszedłem na œniadanie, ale tak jakoœ zeszło do obiadu, a po obiedzie przyszło trochę znajomych i nie warto było wychodzić, poczekałem na kolację, a po kolacji cóż bym robił na mieœcie? Teatru nie lubię, znajomych nie mam, gdzież się, biedna sierota, podzieję, jeœli nie w knajpie.A potem Murray bardzo ciekawe rzeczy opowiadał o swoich narzeczonych. Jakże fabryka? - Roœnie. - Daj jej, Boże, zdrowie, dobry żołšdek i trawienie. Zmizerniałeœ pan. - Ba, robię za dziesięciu i jeszcze nie wystarcza. - BšdŸcie zdrowi! Co który przyjdzie, opowiada zaraz, co robił wczoraj, co dzisiaj i co robić będzie jutro, że się spracował i tam dalej. Cóż, u diabła? gdzieja jestem? Pomiędzy ludŸmi czy wœród maszyn? Tfu, psiakrew, takie ogłupienie, takie sprowadzenie się do mechanicznych funkcyj! Ja chciałbym wiedzieć, co myœlš, co czujš, jak widzš, a oni mi gadajš, że pracujš. Daj no piwa dla wszystkich! - zawołał na garsona - My kawę będziemy pili. - Pijcie. - Kto ma czas myœleć o niebieskich migdałach, kogo stać na to? - szepnšł drwišco Moryc. Wołu tylko nie stać na to, bo go pędzš do roboty. - Bo to grunt, panie Myszkowski, a reszta dodatek. - Nie powiadaj pan tego, bo że pan jesteœ dodatkiem do własnego pugilaresu, to mnie nie dziwi, tłumaczy pana wasza łajdacka i głupia rasa, ale że tak samo twierdzi Borowiecki i doktor, to mnie irytuje. - Ja niczemu nie przeczę i nic nie potwierdzam, stawiam teraz fabrykę, a jakjš skończę, zacznę dopiero bawić się w filozofowanie. - A ja idę do domu, jestem szalenie zmordowany - powiedział Wysocki i zaraz wyszedł. Karol spiesznie wypił herbatę i wyszedł z Morycem. - Zostańcie ze mnš - prosił Myszkowski Murraya. - Pomówimy o miłoœci. - Nie mogę, jutro poniedziałek, muszę wstać o pištej do fabryki. - Czy macie już miejsce po Borowieckim? - Robotę po mm wzišłem całš, ale pensji tylko połowę -rzekł wychodzšc. Myszkowski pozostał sam i zadumał się smutnie, że trzeba będzie wracać do domu,itak go ta myœl zgnębiła, że zaczšł się kiwać nad stołem. - Jaœnie panie, zamykamy! - meldował uprzejmie kelner. Spojrzał sennie dookoła, było pusto, mroczno, ciemno, służba sprzštała nakrycia i zestawiała na kupę stoły. Myszkowski włożył kapelusz, zapłacił i doszedł tylko do drzwi, bo taka niechęć go przejęła do wracania do domu, tak się bał samotnoœci, że powrócił do stolika i zawołał: - Kelner, butelkę piwa i dwie szklanki, musisz się ze mnš napić. Powiedz numerowemu, żeby mi naszykował jakie spanie. Psiakrew, z takim życiem. Splunšł ze złoœci. Rozdział X [XXVI] - Dwa dni jesteœmy, a jeszcze nie mogę uwierzyć, że naprawdę mieszkamy w Łodzi - ozwała się Anka z werendy. - A jednak to już ŁódŸ naprawdę! - odpowiedział pan Adam siedzšcy na swoim wózku w ogrodzie pod werendš i przysłoniłdłoniš oczy od blasków słońca, i rozglšdałsię dookoła po czerwonych murach fabryk ikominów stojšcych gęstš ciżbš, zatrzymał wzrok dłużej na rusztowaniach fabryki Karola wznoszšcej się w końcu ogrodu i westchnšł cicho. - Tak, to ŁódŸ! - szepnęła Anka ciszej i wróciła do mieszkania pomiędzy paki pootwierane, meble w nieładzie, sprzęty okręcone w słomę, pomiędzy chaos rzeczy pospiesznie rozpakowywanych i ustawianychprzez kilku robotników z Mateuszem na czele. Pomagała porzšdkować, sama zawieszała firanki, czasem żywo rozmawiała z Mateuszem, ale najczęœciej siadała na jakiej pace lub na parapecie okna i smutnymwzrokiem wodziła po mieszkaniu. Było jej smutno i takim dziwnym smutkiem ogarniał jš ten dom obcy, te szeregi pokojów œwieżo odnowionych, pachnšcych jeszcze farbami zacišganych podłóg, że uciekała na wielkš werendę, cišgnšcš się przez pół domu i osłoniętš zielonymi festonami wina dzikiego, ale i tam się nie uspakajała, bo oczy. przywykłe do bezmiaru pól zielonych, do lasów siniejš-cych na krańcach do rozkoszy olbrzymiej nieba nie zasłanianego niczym, uderzały się o domy, o fabryki, o lœnišce wsłońcu dachy, o tę ŁódŸ właœnie, która jš niby kamiennym pierœcieniem œciskała ze stron wszystkich, o tę ŁódŸ, o której marzyła, która miała dać jej ziszczenie wszystkich pragnień, a która jš teraz przejmowała głębokim, nieuzasadnionym smutkiem przeczuć lękliwych i ciemnych. Wracała do mieszkania jakby wstydzšc się własnej słaboœci i z trudem tłumišc te dziwne łzy nieokreœlonej tęsknoty, napełniajšce jej oczy. - Może ojcu czego potrzeba? - pytała od czasu do czasu, wychylajšc się przez okno.- Niczego, Anka, niczego, przecież już jesteœmy w Łodzi i za godzinę Karol przyjdzie na obiad - odpowiadał głoœno, krzykliwie nawet, bo nie chciał, aby dziewczyna widziała, że i on się mazgaił wewnętrznie, więc dla pokrycia smutku zaczšł podœpiewywać: Miała babuleńka kozła rogatego, Tych bych, tych bych. - A pchnij no, Waluœ! Ale Walusia nie było, pozostał w Kurowie, azastępował go Mateusz tymczasowo. Westchnšł pan Adam i zamilkł; zapatrzył się w brudne kłęby dymów, bijšce z kominów fabryk Mullerowskich. Odetchnšł głęboko i zakaszlał się gwałtownie, bo powietrze było przesycone zapachem wapna rozrabianego i gotujšcego się asfaltu, którym wylewano sale w fabryce Karola. Przysłonił usta chusteczkš i zapatrzył się w długš uliczkę ogródka, biegnšcš do fabryki, osadzonš przepysznš ramš krzewów centyfolii, obsypanych kwiatami białych i różowych róż. Czas był bardzo piękny, cichy i ciepły; ogród chwiał się lekko i połyskiwał czerniawymi liœciami czereœni, przysypanymi pyłem węglowym i sadzami. Kilkadziesišt drzew owocowych wznosiło korony o przyżółkłej już nieco zieleni i patrzyło łakomie w słońce i ku czystym przestrzeniom pól, zaczynajšcych się niedaleko. Ocknšł się wreszcie i zagwizdał na kosa, wiszšcego na werendzie, ale kos nie odezwał się na znane hasło, siedział na spodzie klatki osowiały, z opuszczonymi skrzydłami, senny, podniósł głowę, popatrzył tępo na swego pana i znowu drzemał. - Nie idzie Karol? - zapytała Anka z mieszkania. - Nie, dopiero za pół godziny będš gwizdać na obiad. Anka! chodŸ no, dziewczyno! Przyszła i usiadła na poręczy wózka i patrzyła w starego. - Co ci to, Anka, co? Odważnie, dziewczyno,tylko się nie daj, tylko się nie mazgaj. Widzisz jš, to mi zuch dopiero!... Ho, ho! jeszcze zapomnisz, że jakiœ Kurów istnieje na œwiecie. Co tam, głowa do góry i marsz!- mówił prędko, pocałował jš, pogłaskał po głowie i zaczšł gwizdać zapamiętale i wybijać takt nogš. Potem kazał się Mateuszowi zawieŸć do mieszkania i tam krzyczał, dyrygował robotnikami i podœpiewywał, zważajšc pilnie, by ten œpiew słyszała Anka. PóŸniej zaœ przekomarzał się z Kaina, która przyszła z Wysockš w odwiedziny i trochę do pomocy przy urzšdzaniu mieszkania, ale tymczasem robiła więcej zamieszania niż wszyscy razem, bo stare podwórzowe i myœliwskie psy, przywiezionez Kurowa i włóczšce się po mieszkaniu i ogrodzie z pospuszczanymi łbami, zwišzaław sforę i harcowała z nimi po werendzie. - Kama, co ty wyrabiasz? Cioci powiem, no ipan Horn będzie wiedział, że bawisz się w psiarczyka! - strofowała jš Wysocka zatykajšc uszy od wycia i szczucia psów. - Co mi tam! Ja się nikogo nie boję. Panna nie z powrotem. ny przez osem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żeP„c fÔ(c güĐ c hĚ*­ c iy8ĺ4 Anna mnie obroni - wołała rozgrzana ruchem i zabawš, rzucała się na Ankę, wycałowała jš ogniœcie i uciekała, bo psy jš cišgnęły do ogrodu. - Zagraj! Łapa! Kruczek! kot!... kot!... kot!... -wołała z całych sił. puszczajšc psy na białego kota i razem z nimi goniła go zajadle po ogrodzie. Przewróciła się parę razy. ale nie zważałana to. podnosiła się i goniła z krzykiem, psy odpowiadały jej krótkim szczekaniem wœród daremnej pogoni, bo kot skoczył na drzewo i parskał groŸnie. Kama wlazła za nim i już, już go miała uchwycić za grzbiet, ale kot się naprężył i skoczył na sšsiednie drzewo, a stamtšd na parkan, gdzie się przyczai! i najspokojniej patrzył zielonymi oczami na psy, drapišce się po murze i skomlšce z wœciekłoœci, i naKamę, tak zmęczonš, że ledwie oddychała. - Zuch dziewczyna, zuch Kama. A chodŸ no ty, smyku, niech cię ucałuję - wołał pan Adam œmiejšc się z radoœci. - Zmachałam się na nic. Jezus? ledwie mogęzipać. Psy do niczego... już w kacie ogrodu pod agrestem miały go w zębach, tytko futro mu się zasypało, ale się wyrwał i chlusnšł na drzewo, my za nim, strzęsłam go, zleciał, psy do niego, a on mi parsknšł w oczy i znowu chlust na tę dużš wiœnię. Wlazłam za nim... a on prawie przeze mnie skoczył dalej. U ...zmachałam się... - wołała rozpromieniona, tršc kolano o kolano, bo przy włażeniu na drzewo poobcierała sobie nogi i paliły jš teraz nieco. Pan Adam ucałował jš w głowę i odgarnšł z twarzy rozsypanš, spoconš czuprynę. - Chciałabym, żeby pan był moim wujaszkiem! - zawołała obejmujšc go za szyję. - Oho! pan Karol idzie z Morycem. Wie pan, ja panu będę mówiła wuju, dobrze? - Dobrze, dobrze, bo ja nawet przez twojš ciotkę jestem jakimœ twoim krewnym. - Panno Anno! pan Karol z czarnym Morycemidš na obiad? -krzyknęła z werendy i poszła naprzeciw idšcych, bo bardzo lubiłaKarola; psy poszły zgodnie za niš i zaczęływedle starego kurowskiego obyczaju naszczekiwać na goœci. - Cicho, Kurta, cicho, pieski, to wasz pan, atamtego Żyda nie można gryŸć, bo nie pachciarz! - uspakajała głaszczšc po łbach. - Ja się z panami nie witam, pan Karol nie był u nas dwa tygodnie, a pan Moryc z tysišc lat. - Za to ja pannie Kamie przywiozłem coœ z Berlina, tylko nie mam przy sobie, ale przyniosę do domu. - My takie obietnice dobrze znamy na Spacerowej. tak samo i pani Stefania nie wierzy panu Karolowi, bo obiecuje przychodzić, a nie był dwa tygodnie - wołała Kama wprowadzajšc ich na werendę, gdzie podano obiad. Moryc był bardzo blady dzisiaj, dziwnie nerwowy i dziwnie niespokojny. Usiłował być rozmownym i zabawnym, bo ustawicznie żartował z Kamy, która się zniecierpliwiła w końcu i ze zwykłš porywczoœciš chlusnęła mu szklankę wody w oczy, za co usłyszała takš burę od Wysockiej, że ze łzami przepraszała. - Moryc! niech się pan nie gniewa, bo jak się pan będzie gniewać i powie pan cioci, toja tyle nagadam w domu na pana, tyle nagadam, że i ciocia, i panna Stefa, i Wanda, i pan Sierpiński, i wszyscy, wszyscy pogniewajš się na pana. - A Horn cię wyzwie i zastrzeli z nowej armaty! - dodał w jej tonie Karol. - A zastrzeli! Co? nie? Pan myœli, że Horn nie umie strzelać? W niedzielę w strzelnicy trafiał z pistoletu w asa piętnaœcie razy nadwadzieœcia, sama widziałam. - A to Kama chodzi do strzelnicy? dobrze wiedzieć. - Ja nie mówiłam... ja... Rozczerwieniła się gwałtownie, zagwizdałana psy i uciekła do ogrodu. - Cudna dziewczyna! Szkoda, że się tak marnuje w Łodzi -szepnšł pan Adam. - Pewnie, że byłoby jej lepiej na pastwisku z pa-stuchami, ale cóż. jej marna tak wiele tego używała dla siebie, że już dla córki nie starczyło - ironizował Karol. - Najlepsze dziecko pod słońcem - powiedziała Wysocka patrzšc za niš w ogród. - Mogłaby być trochę mšdrzejszš. - Zmšdrzeje jeszcze, ma czas. - Nie tak wiele, ma przecież z piętnaœcie lat, a zupełnie surowa dziczka. Obiad skończył się szybko, szybko również wypili kawę i powrócili do fabryki, bo gardziele gwizdawek ryczały ze wszystkichstron swojš zwykłš pobudkę poobiedniš. Gdy wyszli, a pan Adam kazał się zawieŸć w cień ogrodu na drzemkę, Wysocka przysunęła się do Anki i bardzo radosnym głosem mówiła: - Muszę ci powiedzieć, że już jestem spokojna o Miecia. Nie było go dwa dni w domu, wyjeżdżał do Warszawy, przyjechałwczoraj i przy obiedzie powiada mi, żebym była spokojnš, bo się z tš... Grunspanównš nie ożeni, że ona nie chciała wyjœć za niego... Słyszysz, Anka, Grunspanówna nie chciała wyjœć za mšż za Wysockiego, za mojego syna! To przechodzi pojęcie, taka bezczelnoœć żydowska! - Pachciarka jakaœ... nie chciała wyjœć za mojego syna!... Dobrze się stało, dałam na mszę œwiętš z radoœci, ale swojš drogš niemogę jej darować... Jak ona œmiała odmówić mojemu synowi... i to kto, prosta Żydówka!... Pokazał mi list jej, w którym ona najbezwstydniej powiada, że go kocha, ale za niego wyjœć nie może, bo na zmianę religii jej rodzina się nigdy nie zgodzi. Pożegnała go tak czule, że doprawdy, gdybym nie była wiedziała, że to pisała Żydówka, i gdyby to nie chodziło o mojego syna, to płakałabym z żalu nad niš. Chcesz,to przeczytaj ten list, tylko nikomu, Anka, ani słowa. Anka czytała długo, bo list był na czterechstronach, drobnym pismem i taki przepełniony łzami, miłoœciš, żalem, zaparciem się siebie, że nie mogła doczytaćdo końca i rozpłakała się nad jej cierpieniem. - Ależ ona umiera z bólu... Pan Mieczysław, jeœli jš kocha, nie powinien na nic zważać...- Pan Bóg jej wynagrodzi te cierpienia. Nie bój się, nie umrze z miłoœci, wyjdzie za mšż za jakiego milionera i pocieszy się prędko. Nie znasz Żydówek. - Cierpienie w każdym sercu jest cierpieniem - odpowiedziała Anka smutnie. - To się tak mówi, a w rzeczywistoœci jest zupełnie inaczej. - Nie... nie... Zerwała się gwałtownie, bo od fabryki rozległ się trzask, potem huk i jakiœ nieludzki ryk z kilkunastu piersi rozległ się po ogrodzie. Po chwili na œcieżce od fabryki ukazała się Kama, biegnšc co tchu. - Rusztowanie!... Jezus... wszyscy zabici... O Jezus, o Jezus!... - wołała nieprzytomnie, trzęsšc się ze strachu i przerażenia. Anka w najwyższej trwodze pobiegła, ale przy furtce wiodšcej z ogrodu na dziedziniec fabryczny stał człowiek i nie chciał puœcić tłumaczšc, że nic strasznegosię nie stało, że to tylko rusztowanie szczytowe się zwaliło i przygniotło kilku ludzi, że właœnie pobiegł tam pan Borowiecki, a jemu kazali nikogo nie wpuszczać. Anka wróciła do mieszkania, ale gdy Wysocka z Kamš odeszły, nie mogła wytrzymać dłużej, zdawało się jej, że słyszy jęki rannych... Posłała Mateusza, żeby się dowiedział szczegółów, a nie mogšc się go doczekać, zabrała swojš podręcznš apteczkę, wypróbowanš tylokrotnie w Kurowie, i poszła. Ze zdumieniem zobaczyła, że w fabryce idzie robota w dalszym cišgu. Mularze pogwizdujšc stali na rusztowaniachprzy głównym korpusie, blacharze rozwijalina dachach wielkie arkusze blachy cynkowej, podwórze było zapchane wozami, cegłš i wapnem, a w przyszłej przędzalni najspokojniej ustawiano maszyny. Karola nigdzie nie zobaczyła, wyszedł na miasto, jak jš objaœniono, wskazujšc jednoczeœnie salę, w której pracował MaksBaum. Wyszedł do niej spiesznie, był w niebieskiej bluzie, z twarzš poczernionš, z pozlepianymi od potu włosami, z fajkš w zębach i z rękami w kieszeniach. - Co się stało? - zapytała. - I... nic. Zwaliło się rusztowanie, które i tak rozbierać miano. - Nie było żadnego wypadku z ludŸmi? - Karol nie zginšł, wyszedł z Morycem przed chwilš -odpowiedział sucho. - Wiem o tym, ale czy robotnicy nie ucierpieli, bo słyszałam krzyk... - Podobno jest ktoœ potłuczony, bo równieżsłyszałem ryczenie. - Gdzie oni sš? - zapytała trochę rozkazujšco, bo już jš niecierpliwiła niedbałoœć jego odpowiedzi i jakby wyzywajšcy nieco wyraz twarzy. - Za trzeciš salš w korytarzu. Po co pani ten widok? - Doktor jest? - Posyłano, ale nie było go w domu. Jaskólski opatruje ich tymczasem, on się zna na medycynie, bo przecież kiedyœ na swoim folwarku puszczał krew bydłu. Nie,ja pani tam nie puszczę, po co się denerwować, to widok nie dla pani, nic im wreszcie pani nie pomoże - powiedział stanowczo, zastępujšc jej drogę. Obraziła się i spojrzała na niego tak z góryi dumnie, że cofnšł się bezwiednie, odsłaniajšc drzwi i wskazujšc ruchem drogę. Powrócił do przerwanej roboty, ale od czasu do czasu zaglšdał ukradkiem na korytarz, gdzie leżeli ranni. Szeroki, oœwietlony od podwórza szklanš œcianš korytarz służył za tymczasowe schronienie. Leżało ich pięciu w jednym rzędzie pod œcianš, na œwieżych heblowinach i słomie. Jaskólski przy pomocy robotnika opatrywałim rany. Jęki przepełniały korytarz, a od porozbijanych i leżšcych nrby kłody ludzi sšczyły się po białej podłodze strugi krwi i krzepły w duszšcym cieple, jakie biło od sal sšsiednich i przez œcianę wystawionš narażšce upałem słońce. Anka aż krzyknęła zobaczywszy te okrwawione postacie i bez namysłu zaczęłapomagać Jaskólskiemu w opatrunkach. Trzęsła się na widok połamanych, obrzmiałych już nóg, strachem jš przejmowały te sine, uwalane w ziemi i krwi twarze, a ich jęki przejmowały jš takim bólem, że miała pełne łez oczy i po kilka razy robiło jej się tak niedobrze, że musiała wychodzić na powietrze, ale powracała, przemogła zgrozš, przemogła obrzydzenie i pełna współczucia i litoœci obmywała im rany i, jak mogła, tamowała szarpiami krew płynšcš. Ujęła wszystko w swoje ręce, bo Jaskólskiwięcej wzdychał, niż robił, posłała Mateusza, aby natychmiast sprowadził pierwszego lepszego doktora i felczera. Po fabryce pomiędzy robotnikami rozniosła się zaraz wieœć, że sama panienka opatrujechorych, bo coraz ktoœ zaglšdał przez szyby i znikał z potwierdzeniem jej dobroci. Przyjechał w jakie pół godziny Wysocki, który był urzędowym doktorem przy budowie fabryki, i ze zdumieniem przypatrywał się jej promieniejšcej i przełzawionej twarzy, jej sukni i rękom pokrwawionym i tym na pół trupom, którzystygnšcymi rękami chwytali kraj jej szaty do ucałowania. Zabrał się żywo do roboty i zaraz stwierdził, że dwóch ma połamane nogi, jeden zgruchotane ramię i obojczyk, czwarty rozbitš głowę, a pišty, kilkunastoletni chłopak, który mdlał cišgle, jakieœ wewnętrzne obrażenie. Trzech ciężej rannych odstawiono na noszach do szpitala. po czwartego zgłosiła się żona i wœród krzyków i płaczów zabrała go do domu, pozostał tylko chłopak, którego wreszcie otrzeŸwił doktór i kazał kłaœć na nosze, ale chłopak ryknšł płaczem i uchwycił się sukni Anki. - Nie dajta mnie, pani, do szpitala, nie dajta me, pani... loboga, nie dajta! - krzyczał. Zaczęła mu tłumaczyć i uspakajać, ale nic nie pomogło. Chłopak drżał ze strachu i obłškanym wzrokiem œledził ruchy ludzi stojšcych przy noszach. - No, dobrze, ale powiedz, gdzie masz matkę, to cię tam odniosš, a ja będę pamiętać o tobie. - Nie mam matki. - A gdzie, u kogo mieszkasz? - Ja ta nikaj nie mieszkam. - Musisz przecież gdzie sypiać? - A sypiam... w cegielni Karczmarkowej i zawżdy rano przyjeżdżam z ceglarzami. - Cóż z nim zrobić? - Do szpitala pójdzie - zawyrokował doktor,co chłopaka tak przestraszyło, że uczepił się znowu Anki i zemdlał. - Panie Jaskólski, niech go zaniosš do nas, do tego pustego pokoju na górze - zawołała żywo Anka. - Nie bój się, będziesz się leczył w domu, U nas! - powiedziała do niego, gdy oprzytomniał. Chłopak nic nie odpowiedział, tylko gdy go położyli na nosze i nieœli, patrzał w niš z uwielbieniem pełnym zdumienia. Umieœcili go na górze, Wysocki go opatrzył odkrywajšc, że chłopak ma trzy żebra złamane. Dzień potoczył się dalej zwykłš kolejš. Wieczorem przy kolacji, na której był i Moryc, Anka wyszła odwiedzić chorego, bo dostał goršczki i majaczył nieco, dosyć długo tam siedziała i powróciła bardzo wzruszona, tak że ręce się jej trzęsły przy nalewaniu herbaty. Miała właœnie powiedzieć o chłopaku Karolowi, gdy on odbierajšc herbatę powiedział cicho z naciskiem: - Masz szczególne zachcianki, żeby chorychsprowadzać do domu. - Szpitala bał się, rodziny żadnej nie ma, sypiał po cegielniach, cóż miałam zrobić? - W każdym razie nie zamieniać naszego domu na szpital dla włóczęgów. - Przecież... przecież spotkało go nieszczęœcie przy twojej fabryce... więc... - Nie robił za darmo - powiedział Karol gniewnie. Anka spojrzała na niego ze zdumieniem. - Pan to serio mówi! Więc miałam go zostawić na ulicy lub oddać do szpitala, żeby umarł ze strachu, bo już mdlał dowiedziawszy się, że go tam odwiozš. - Lubi pani sentymentalizować, bardzo zwykłe rzeczy. Ładne to, ale zupełnie niepotrzebne, - To zależy, jak kto odczuwa ludzkie cierpienia. - Niech mi pani wierzy, że i ja odczuwam, ale nie może pani ode mnie wymagać, abym się roztkliwiał nad każdym niedołęgš, nad każdym psem kulawym, kwiatkiem zwiędniętym lub motylkiem zdeptanym. Ostra, złoœliwa ironia zamigotała mu w oczach. - On ma trzy żebra złamane, rozbitš głowęi krwotok płucny, więc nie jest z kategorii kwiatków zwiędniętych ani motylków zdeptanych. Cierpi... - A niech sobie zdycha z Bogiem - rzucił ostro, dotknięty jej wyniosłoœciš tonu. - Pan nie ma litoœci... - szepnęła ciszej z wyrzutem. - Mam litoœć, tylko mnie nie stać na filantropię. Szkoda, że pani wszystkich nie kazała znieœć do mieszkania naszego. - Nie było potrzeba, ale gdyby było, pewnie, że nie namyœlałabym się... - Szkoda, że się tak nie stało, byłby ładny widok. Mieszkanie zamienione w szpital, a pani w siostrę miłosierdzia. Byłby widok piękniejszy, bo pan z pewnoœciš kazałbyœ ich wyrzucić na ulicę - powiedziała z gniewem i już się nie odzywała, nozdrza się jej poruszały, a oczy rzucały ostre, mocne błyskawice; zagryzała usta, aby pokryć drżenie zdenerwowania. Nie tyle była gniewna na niego, ile rozżalona na jego niespodziewane okrucieństwo, nie mogła uwierzyć, żeby toon miał duszę tak twardš i zamkniętš na niedolę ludzkš. To jš głęboko zabolało, spoglšdała na niegoz niedowierzaniem i obawš, ale Karol unikałjej spojrzeń, rozmawiał z Morycem i z ojcem i wreszcie podniósł się do wyjœcia. Gdy jš całował w rękę na pożegnanie, szepnęła cicho: - Pan się gniewa na mnie? - i patrzyła mu proszšco w oczy. - Dobranoc pani. ChodŸże, Moryc, Czy Mateusz poszedł? - Zaraz z wieczora wysłałem go do twojego mieszkania -powiedział pan Adam, bo Anka rozgniewana wyszła z jadalni na werendę. - Walcz i zwyciężaj w Łodzi, jeœli ci w domu podstawia nogę mazgajowaty sentymentalizm - odezwał się na ulicy Karol. Moryc szedł w milczeniu i bez humoru. - To jest logika kobiet, że dzisiaj porwie jš dola wrony zdychajšcej, a jutro bez wahania poœwięci rodzinę dla kaprysu chwilowego - mówił po chwili, mocno rozdrażniony. Moryc znowu się nie odezwał. - Kobiety lubiš uszczęœliwiać ludzkoœć kosztem swoich obowišzków najbliższych. - Nic mnie to nie obchodzi, czy one sš takie, czy inne, niech tylko będš ładne, jeœli sš kochankami a bogate - jeœli majš być żonami. - Gadasz głupstwa. - A ty... ty nie masz pieniędzy, czuję to po twoim humorze. Karol uœmiechnšł się melancholijnie i nie zaprzeczył. Mieszkanie było oœwietlone i Mateusz czekał z szumišcym samowarem. Karol po przyjeŸdzie Anki sprowadził się z powrotem do dawnego mieszkania, chociaż mu było bardzo niewygodnie z powodu oddalenia. - Był z wieczora zaraz pan Horn i zostawiłna biurku kartkę do pana dyrektora - meldował Mateusz. Horn donosił, że po południu aresztowano Grosmana, zięcia Grunspana, silnie podejrzanego o podpalenie. Horn dlatego donosił o tym, bo wiedział, żeGrosman jest w interesach z Morycem. - Moryc, masz tutaj wiadomoœć dla siebie - zawołał Karol idšc do jego pokoju. - Nic wielkiego, można spać przy takim kłopocie, kto mu dowiedzie? - szepnšł Moryc przeczytawszy. - A ty jak myœlisz? - Ja wiem, że on jest Czysty jak sztuka perkalu prosto z blichu. - Z apretury - poprawił go Karol i wrócił do swego pokoju. Cisza zapanowała w mieszkaniu. Karol pisałi obliczał u siebie. Moryc również pisał i obliczał w swoim pokoju, a Maks, który od powrotem. ny przez osem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żjPŁc kóË c lžc mŰ*5 n+é c €oů8X/ œmierci matki nie wychodził na miasto wieczorami, tylko prosto z kolacji od ojca powracał do domu, kładł się do łóżka i czytywał Biblię albo sprowadzał swego kuzyna, słuchacza teologii, i wiódł z nim zacięte rozprawy teologiczne, kłócił się godzinami z najbłahszego powodu. Mateusz co czas jakiœ roznosił herbatę po pokojach i wracał pod piec w jadalnym, drzemišc i czekajšc rozkazów. - Psiakrew! - zaklšł Karol, rzucił pióro i zaczšł chodzić po pokoju. Jadły go już od kilku dni nieustanne kłopotypieniężne, zawody dostawców, opóŸniajšcych jakby umyœlnie terminy różnych dostaw. Maszynę popsuli mu robotnicy, narażajšc na wielkie straty. Na domiar złego w fundamentach zakładanych pod skład pokazała się woda tak obficie, że musiano zaprzestać robót, atu znowu ten wypadek dzisiejszy i kłótnia zAnkš rozstroiły go zupełnie; rozstrajało go to ostatnie tym silniej, że czuł się wobec niej winnym i że miał coraz większyżal do niej. Przeszkadzała mu. - Moryc! - zawołał przez pokój. - Sprzedajresztę bawełny, bo już nie wytrzymam, a od lichwiarzy nie chcę pożyczać. - Masz wielkie wypłaty? - Cóż, u diabła, pokazywałem ci dzisiaj rachunki. - Rachunki widziałem, sšdzšc, że masz na ich pokrycie. - Nic prawie nie mam i w dodatku zawodzi mnie wszystko... Sprzysięgli się na nas czy co? Gdzie utknę o kredyt - odmowa. Nawet Karczmarek chciał weksli z trzymiesięcznym terminem. Coœ w tym jest.Kto nam może szkodzić? Bo że to jakaœ konkurencyjna sprawa, to zaczynam widzieć... Jak to! czterdzieœci tysięcy rubli gotówki włożyć i nie móc dokończyć fabryki? nie znaleŸć na drugie tyle kredytu,i to w Łodzi, gdzie taki łajdak, plajciarz jak Szmerling buduje ogromnš fabrykę nie majšc ani grosza, gdzie byle parch robi wielkie interesy kredytem, ja muszę się udawać do prywatnych pożyczek! - WeŸ spólnika z gotówkš albo z kredytem dużym, znajdziesz łatwo. - Dziękuję ci za radę, sam zaczšłem, to i sam skończę albo padnę. Wzišć spólnika z pieniędzmi, to znaczy iœć do służby, iœć znowu w zależnoœć dlatego, żeby się męczyć dalej i stworzyć jeszcze jednš tandeciarnię. Chcę fabryki i chcę pieniędzy, ale tandety wyrabiać nie będę. - le obliczasz, tandeta daje największe zyski. - A ty liczysz jak kramarz, jak Zuker, Grunspan i wszyscy wasi fabrykanci. Chcesz zarobić rubla na rublu, i to zarobić zaraz, dzisiaj, nie liczšc się z tym, że odbiorca może się tylko raz złapać, a na drugi raz pójdzie kupić do kogo innego, a tybędziesz czekał na sucho nowego głupca. - Nigdy ich nie braknie. - W handlu braknie ich prędzej, niż przypuszczasz, bo z podniesieniem ogólnegodobrobytu wzmagajš się wymagania. Chłop na wsi kupi chustkę Zukera dla kobiety, ale ten sam chłop przeniesiony do miasta weŸmie na drugi raz już Grunspanowskš, a jego dzieci, chociażby były wyrobnikami, sięgnš po Meyerowskie. Już ogół kupujšcych zaczyna rozumieć, że tanioœć towaru leży w jego dobroci, a nie w niskiejcenie. Bucholc, Meyer, Kessler dobrze to rozumiejš i robiš interesy na towarach solidnych. - Robiš, prawda, ale znacznie prędzej robi miliony Szaja, Grunspan i stu innych, i dla dwustu nowych jest jeszcze wielkie miejscei czas do zrobienia majštku. - Otóż wštpię, czy starczy czasu tym stu nowym tandeciarzom do zrobienia pieniędzy.- Aha, więc tylko dlatego, chcesz uszlachetniać łódzkš produkcję? - Muszę się przecież liczyć z zapotrzebowaniami rynków, z przyszłoœciš... Dobry, wysoki gatunek możeiœć lepiej, więc go robić będę. - Rozumiem cię dobrze, ale wielkiego zaufania nie mam do tego jutra, wolałbym dzisiaj robić interesy. To, coœ powiedział o wyrabianiu się wyższych zapotrzebowań u kupujšcych, o ich zwiększaniu, to może byćprawdš, o tym można by nawet obszerniej pomówić i napisać piękny ekonomiczny artykuł, ale na tym trudno opierać fabrykę, z tego nie wycišgniesz milionów. Zamilkli obaj na długo i rozmyœlali. - Ile ci potrzeba? - Muszę w sobotę mieć dziesięć tysięcy rubli. - Hm... zapomniałeœ o Mullerze! Przecież sam ci się ofiarował z pożyczkš...- Pamiętam, wiem, że na jedno słowo otworzyłby mi kasę na rozcież... ale... tego słowa powiedzieć nie mogę... niestety, nie mogę... - Jeœli idzie o fabrykę, o całš przyszłoœć, to ja bym się długo nie namyœlał... ja bym wszystko puœcił... a powiedział to słowo... - szepnšł znaczšco Moryc. - Nie mogę... choćbym chciał... nie mogę. - A jeœli będziesz musiał?... - Tymczasem tego musu jeszcze nie ma. Niemówmy o tym! Wstrzšsnšł się. - Ty, Karol, jesteœ przesšdny, a to nie pomaga w interesach. Ty o wielu rzeczach już myœleć umiesz, ale boisz się jeszcze je wprowadzać w życie. To cię może drogo kosztować, bo na przesšdy trzeba mieć duży grosz... - Myœlisz, że to, co nazywasz przesšdami, to garderoba, którš w każdej chwili zmienićmożna? To wgryzło się w krew i dlatego taka ciężka z nim walka, a ciężka i dlatego,że jeszcze niezupełnie jestem przekonany obezużytecznoœci tych przesšdów, a czasamimyœlę... ale mniejsza z tym. - To Ÿle. Z takimi głupstwami można być najlepszym kolorystš w œwiecie, ale trudno być œrednim nawet fabrykantem w Łodzi. Może się wahasz? Może masz ochotę powrócić do Knolla, przyjmie cię... - drwił Moryc skubišc brodę nerwowo. - Daj pokój. Nie powraca się do dzieciństwa. - Nie, ale można z niego nigdy nie wyrastać. Karol się nie odezwał, tylko uważniej spojrzał W jego oczy. - Mogę ci dostarczyć pieniędzy. - Pożyczysz? - Nie, powiększę swój wkład spółkowy. Nie opłaci mi się pożyczać, a i tobie będziewygodniej, nie będzie ci ciężył termin spłaty, a przy tym w stosunku do wysokoœci wkładu mogę się zajšć częœciš interesów fabryki, po cóż się masz zapracowywać! mówił wolno, niedbale prawie, z uwagš oglšdajšc sobie paznogcie. - Mógłbym ci wystawić weksle z szeœciomiesięcznym terminem. - Stanowczo pożyczka mi się nie opłaci, bo wolałbym te pienišdze puœcić w ruch, obróciłbym w tym samym czasie kilka razy.Przyjmujesz? - Dobrze, jutro pomówimy obszerniej. Dobranoc. - Dobranoc! - szepnšł Moryc nie odrywajšc oczów od paznogci, aby się nie zdradzić z radoœciš, jakš mu sprawił ten interes, a gdy Karol wyszedł, zamknšł za nim drzwi na klucz, zasłonił okno, otworzył małš, wmurowanš w œcianę kasę ogniotrwałš, z której wyjšł ceratowš kopertę, pełnš notat i rachunków, i owiniętš w papier dużšpaczkę banknotów. Pienišdze przeliczył i schował je zaraz z powrotem. - Gruba operacja! a jeœli się nie uda? - skrzywił się nerwowo z obrzydzeniem i spojrzał na drzwi. Wydało mu się, że usłyszał kroki wielu osób i szczęk broni. Uœmiechnšł się z przywidzenia i z zapałem zabrał się do studiowania bilansu fabryki Borowieckiego. Cały stan czynny i bierny jego interesów miał w notach i rachunkach, które mu skopiował jego człowiek, pracujšcy w kantorze budowy. Karol zaœ, chociaż przystał pozornie na powiększenie jego udziału w spółce, obiecywał sobie solennie, że musi się z tego wykręcić, że znajdzie jaki sposób wyeliminowania go zupełnie ze spółki. Zbyt dobrze znał Moryca, aby mógł mu ufać. A zresztš ta bezinteresownoœć dziwna u człowieka, dla którego rubel był bogiem jedynym, a z jakš Moryc narzucał mu się od pewnego czasu, zastanawiała i czyniła go jeszcze ostrożniejszym. Maksa się nie obawiał, bo znał jego uczciwoœć i wiedział, że Maksowi potrzeba tylko do szczęœcia wielkiej pracy i pozorówpewnej samodzielnoœci. Maks pragnšł robić u siebie, ale było mu to dotychczas obojętnym, czy jego dziesięć tysięcy rubli wkładu da mu dziesięć tysięcy procentu, czy też będzie żył tylko z pensji, jakš miałpobierać za prowadzenie przędzalni i tkalni.Moryca zaœ się obawiał. W tej walce podjętej w imię: "Kto kogo prędzej okpi", musiał być nadzwyczaj ostrożnym. Wzmianka o Milllerze wzburzyła nieco Borowieckiego. Anka mieszkała już w Łodzi, w mieœcie wiedziano o jego narzeczeństwie, ożenić się z niš musiał... Przypominał to sobie dobrze i dosyć często, bo przecież jej pieniędzmi w połowie prowadził budowę. Ale w głębi nie wierzył, że się z niš ożeni, i dlatego nie zrywał zupełnie z Madš, nie zaniedbywał krótkich, przypadkowych niby odwiedzin sšsiadów i mówienia dziewczynie wiele znaczšcych grzecznoœci. Prowadził podwójnš grę zupełnie œwiadomie, ale jeszcze nie wiedział, na czym się ona skończy, dokšd jš doprowadzić, bo chciał przede wszystkim skończyć fabrykę. Przesšdy, o których Morycowi wspominał, walki, jakie z nimi niby staczał, były to tylko pewne myœlowe pozostałoœci, przeżytki, rozpryski dawno leżšcej w gruzach etyki, sumaryczne zestawienia z automatycznych wyrazów, nic więcej, bo teprzesšdy, ich treœć, zupełnie nie kierowałyjego wolš, jego postępowaniem i nie wpływały na postanowienia. Nie przesšdy mu przeszkadzały do ujawnienia swoich dšżeń, do otwartego robienia tego, co po cichu uważał za konieczne, a tylko pewna wstydliwoœć, wzglšd na ojca i gruba warstwa towarzyskiego savoir-vivre'u, zabraniajšca czynienia Ÿle w formach jaskrawych i brutalnych. Był za dobrze wychowanym na to, aby robić łajdactwa, no i nie był organicznie zdolnym do czynów, jakie by z zimnš krwiš i spokojnie popełnił Moryc. Nie umiałby przecież podpalić własnej fabryki wysoko zaasekurowanej ani zarwaćczyjego zaufania, ani wyzyskiwać robotników. To byłoby dla niego zbyt ordynarnym, takimi œrodkami brzydził się i czuł do nich pogardę człowieka kultury. Tyle innych sposobów jest do zrobienia pieniędzy... Zło miało dla niego wartoœć wtedy, jeœli było koniecznym i opłaciło się,cnotę kochał, bo była piękniejszš, a uwielbiał, jeœli dawała zyski większe. Myœlał właœnie o tych i tym podobnych rzeczach, uœmiechał się nieco cynicznie i czuł dużo goryczy i smutku rozmyœlajšc nad sobš. - A w końcu wszystkiego - œmierć! - szepnšł i zabrał się do czytania listów. Przeczytał tylko list od Lucy, w którym go błagała, aby jutro się z niš zobaczył koniecznie, resztę zostawił na póŸniej i poszedł do pokoju Maksa, bo nie mówił z nim prawie od pogrzebu matki. - Cóż u ojca słychać? Nie miałem jeszcze czasu go odwiedzić. Trawiński weksle wykupił? - Wykupił; ale to wszystko nie pomoże. - Dlaczego? - Stary już na nic. Dwadzieœcia warsztatów jest czynnych z pięciuset! Trzy miesišce, pół roku najwyżej, a fabryka zdechnie z nim razem. - Czy się co nowego stało? - Nie, tylko z większym rozpędem idzie do końca. Szwagierkowie go dogryzš, bo wystšpili urzędownie o uregulowanie działów po matce. - Bardzo naturalne żšdanie, - I jemu też wszystko jedno, kazał im robić, co chcš tylko, kazał im sprzedać place, byle mu pozostawili fabrykę samš. Całe dnie siedzi w kantorze z Józiem, chodzi na cmentarz, a w nocy łazi po fabryce. Poczštki melancholii. No, ale mniejsza, chciałem ci powiedzieć, żebyœ zwrócił uwagę na Moryca. - Dlaczego? Wiesz co? - zapytał żywo Karol.- Jeszcze nic nie wiem, ale już z jego pyska widzę, że przeżuwa jakieœ łajdactwo. Za dużo plajciarzy przychodzi doniego. Rozdział XI [XXVII] - Cóż tak żujesz? - zagadnšł Karol rano przy herbacie. - Interesy, grube interesy - odparł Moryc odrywajšc oczy od szklanki z herbatš, którš trzymał w obu rękach, ale nie pił, głęboko zamyœlony. - To znaczy pienišdze? - Duże pienišdze. Idę właœnie zrobić dwie operacje, które jeœli się udadzš, postawiš mnie na nogi. Ale pienišdze możesz mieć przed wieczorem. A co z bawełnš zrobić? - Nie sprzedawaj jeszcze, mam pewnš ideę.- Dlaczego Maks spojrzał na mnie jak zbój,nie przywitał się i poszedł? - Nie wiem, wczoraj mi tylko wspominał, że nosisz w twarzy jakieœ nowe łajdactwo,że coœ zamierzasz... - On jest głupi, co ja za łajdactwo mogę nosić w twarzy, przecież ja mam twarz zwykłš, porzšdnego człowieka twarz, nieprawdaż, Karol? Oglšdał się w lustrze starannie i swoim ostrym, jakby przyczajonym do skoku rysom nadawał dobroduszny wyraz. - Nie dziw mu się, jest zgnębiony sprawamiojca. - Radziłem mu dobrze; wzišć starego pod kuratelę, obezwłasnowolnić; w fabryce zaprowadzić swojš administrację. Nie zgodził się, chociaż córki i szwagrowie chcieli. W ten tylko sposób mogli coœ uratować. - Maks powiada, że majštek ojca, więc stary może go nawet zmarnować, jeœli mu się tak podoba. - On jest za mšdry, żeby tak myœlał szczerze, tam coœ innego być musi. - Może i nie być, bo bšdŸ co bšdŸ, to dosyćnieprzyjemne ogłaszać wariatem własnego ojca. - Ja też nie mówię, że przyjemna taka afera. Ojciec... duża rzecz, ale fabryka, interesy także sš warte. aby dla nich coœ poœwięcić... Ty jak byœ zrobił? - Nie potrzebuję o tym myœleć, bo mój ojciec nie ma prawie nic... Moryc się rozeœmiał wesoło i zamilkł, ubierał się do wyjœcia, ale zwlekał, wymyœlał Mateuszowi, przebierał się kilka razy, przymierzał całe stosy krawatów. - Ubierasz się jakby do oœwiadczyn... - Może będš i oœwiadczyny... może... -odpowiedział uœmiechajšc się blado. Ubrał się wreszcie i wyszedł razem z Karolem, ale był tak roztargnionym, że dwarazy powracał do domu po zapomniane przedmioty, a gdy wciskał binokle na nos, ręce mu drżały, a upał, jaki się już podnosił, zdenerwował go jeszcze bardziej. Drżał cały w sobie i nie mógł utrzymać laski, wylatywała mu kilka razy z ršk. - Wyglšdasz, jakbyœ się czego bał. - Zdenerwowany jestem, musiałem się przepracować - szepnšł cicho. Wstšpili razem do kwiaciarni, gdzie Karol kupił ogromny pęk róż i goŸdzików i kazał go natychmiast zanieœć Ance, Chciał kwiatami załagodzić wczorajszš swojš brutalnoœć. Moryc poszedł do swojego kantoru na Piotrkowskš, ale nic robić nie mógł; zajrzał do składów bawełny, wydałpolecenia Rubinrothowi, wypalił kilka papierosów, nie przestajšc ani na chwilę myœleć o Grosgliku i o interesie, z jakim miał iœć do niego. Wstrzšsał się od czasu do czasu febrycznie i wtedy bezwiednie dotykał ceratowej koperty z pieniędzmi, jakš miał w kieszeni, i uspakajał się, na chwilę wracał mu swobodny wyraz twarzy i odwaga, przenikała go energia i chęć natychmiastowego działania. W jednej z takich chwil odważnie poszedł do Grosglika. ale cofnšł się już sprzed kantoru, spacerował czas jakiœ po Piotrkowskiej i słuchajšc myœli, jaka mu przyszła w tej chwili, kupił bukiet najpiękniejszych i najdroższych, jakie były,kwiatów, kazał je zwišzać bardzo kosztownš wstšżkš i wypisawszy na swoim bilecie adres Meli Grunspan, wysłał, polecajšc zostawić bilet razem z kwiatami. Wpisał wydatek w notes pod tytuł: "nieprzewidzianych - osobistych", ale "osobistych" wykreœlił i napisał "firmowych", i chociaż było dosyć wczeœnie, poszedł do kolonii" na obiad. - Trzeba jeszcze obmyœleć - usprawiedliwiał się przed sobš. W jadalnym sprzštano porozkładane roboty i nakrywano do obiadu, w drugim pokoju turkotały maszyny i słychać było głosy rozmów. Stołownicy schodzili się z wolna. Najpierw przyszedł Malinowski i cicho usiadł pod œcianš, był taki z biedzony i smutny, że pani Stefania przysiadła się do niego. - Co panu jest? - Chory jestem... chory! Przesuwał palcami po czole, westchnšł i wpatrzył się w niš zielonymi oczami tak boleœnie, że nie wiedzšc, co mówić - odeszła. Nic się nie odzywał, gdy już zebrali się wszyscy i jeœć zaczęli, dopiero gdy przyszedł Horn i usiadł przy nim, powiedział mu cicho: - Wiem, gdzie ona mieszka. - Kto? - Zoœka w Stokach, w pałacu Kesslera... . -Zajmujesz się niš jeszcze? - Nie, nie... ale byłem ciekawy, gdzie mieszka. Zamilkł. - Wiecie, państwo, że Grosman, zięć Grunspana, aresztowany? - zapytał Horn. - Wiemy, wiemy. Odpocznie sobie ptaszek, ochłodzi się od fajerów... - Grosman to szwagier pięknej panny Meli? -zagadnęła pani Stefania. - Tak. Niedawno stało mu się nieszczęœcie, spaliła mu się fabryka, biedny człowiek, byłby się pocieszył asekuracjš, a tu go capza kołnierz i do kozy. - Pomyłka. Grosman jeszcze dzisiaj będzie wolny!.- odezwał się Moryc. - Oni sš zawsze niewinni, oni się zawsze mylš, biedny naród ci Żydzi... - drwił Sierpiński i zaczšł wymyœlać i dowodzić Morycowi, że jego rasa jest najpodlejszš na œwiecie. - Gadaj pan zdrów, to panu dobrze zrobi natrawienie, ale czemu to pan tego nie powie swojemu pryncypałowi Baruchowi, pan s, który od powrotem. ny przez osem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żpPž c qî c rűv c sq)‚c tó7_6 uR?  myœlisz może, że on szlachcic? - odpowiadał pobłażliwie Moryc bawišc się zacietrzewieniem Sierpińskiego, którego zaczęli popierać inni tak goršco, że aż się zawišzała kłótnia. - Panie Horn, niech pan tutaj sišdzie przy nas - wołała Kama robišc mu miejsce. - Ja chcę się pana o coœ spytać -dopowiedziała, gdy usiadł przy niej. - Słucham z uwagš. - Czy pan ma metresę? - zawołała głoœno. Umilkli wszyscy ze zdumienia, a potem wielki wybuch œmiechu rozległ się w całympokoju. - Co ty wygadujesz, dziewczyno! krzyknęła rozczerwieniona ciotka. - No, cóż w tym złego! Przecież w każdym francuskim romansie młodzi ludzie majš swoje przyjaciółki - tłumaczyła się niezmieszana. - Papuga jesteœ, powtarzasz słowa, których znaczenia nie rozumiesz po polsku. - Jezus! nic nie rozumiem, za co ciocia krzyczy na mnie! Wzruszyła ramionami i poszła do saloniku, ale gdy przyszedł za niš Horn, zawołała porywczo: - Ja jestem papuga i z panem wcale nie mówię. - Ciocia tak Kamę nazwała, a nie ja. Chciałem się dowiedzieć, dlaczego się Kamaze mnš nie przywitała? Dlaczego Karna mnie tyranizuje? Dlaczego Kama robi miny? Co? Kama min nie robi, Kama nie tyranizuje,ale niech Horn idzie sobie do szansonistek, na łobuzerkę... Ja wiem wszystko, wszystko... - Cóż to Kama wie? - zapytał poważnie, tłumišc wesołoœć. - Wszystko, wszystko, że pan niegodziwy, niedobry, obrzydliwy, łobuz... Pan Fiszbin powiedział mi, dlaczego to pan w niedzielę u nas nie był... Był pan w Arkadii"!... Upił się pan, œpiewał pan... i... i... całował pan te... Ja pana nienawidzę, ja się panem brzydzę... - A ja Kamę kocham jeszcze więcej. Chciał jš ujšć za ręce, ale się wyrwała i uciekła za stół. - To tak, jak pan był nieszczęœliwy, to pan do nas przychodził, żebyœmy pana pocieszały, żebyœmy kompresy przykładałypanu na głowę, żebyœmy płakały nad panem. - Kiedyż ja to byłem taki nieszczęœliwy? -zapytał Horn. - Kiedy? a zanim pan dostał miejsce u Szai. - Nigdy nie czułem się nieszczęœliwym, a wtedy właœnie bawiłem się najlepiej, bo miałem czas. - Jak to! nie był pan nieszczęœliwym? -zawołała przyskakujšc do niego. - Nigdy. - I nie jest pan nieszczęœliwym? - pytała goršczkowo głosem pełnym łez, żalu i oburzenia. - Ani mi się œniło. Karna, co tobie? - Pan nie był nieszczęœliwym!... A ja się modliłam za pana, a ja dałam na mszę na pańskš intencję, nie kupiłam kapelusza, bo nie œmiałam stroić się; płakałam, myœlałam cišgle o panu, nie sypiałam, byłam taka nieszczęœliwa, a pan nie był nieszczęœliwy! O mój Boże... mój Boże, jaka ja jestem nieszczęœliwa! - szeptała urywanym, goršczkowym, pełnym głębokiego żalu głosem i łzy jak groch zaczęły się toczyć coraz gęœciej po jej twarzy. - Kama moja! Dziecko drogie, Kama! Dzieciaku cudny! - szeptał porwany j. rozrzewniony, całujšc jš po rękach. Kama wyrwała je, zasłoniła sobie twarz i przez łkanie wołała: - Ja pana już nie kocham! Żeby pan był nieszczęœliwym... to bym... to bym... za panem poszła w ogień... na œmierć... ale... pan jest obrzydliwy... zły człowiek. Pan niejest nieszczęœliwy... pan mnie oszukiwał... Płakała spazmatycznie, Horn już nie wiedział, co robić, próbował się tłomaczyć, ale Kama nie chciała słuchać, ajemu pomimo rozrzewnienia œmiać się chciało z jej dzieciństwa, więc usiadł przyniej. Odsunęła się gwałtownie, pochwyciła pieska z kanapy i zastawiajšc się nim wołała: - GryŸ go, Picolo, gryŸ, bo to niedobry człowiek, oszukał Kamę, bo go już nie kocham. Uœmiechnšł się i zwrócił się ku wyjœciu, boi fabryki zaczęły już ryczeć swojš pieœń poobiedniš. - Pan się nawet ze mnš nie żegna? To pan mnie nawet nie przeprasza? - zawołała prędko, ocierajšc łzy. - Dobrze. Od dzisiaj się nie znamy. Dobrze. Od dzisiaj będę chodziła na spacer z Malinowskirn albo z Krzeczkowskim, albo z Blumenfeldem, albo z tymi, z którymi będzie mi się podobało. Tak, tak, zrobię to, jak ciocię kocham, żebypan nie myœlał, że idzie mi o pańskie towarzystwo... - I mnie wszystko jedno, bo się będę lepiej i weselej bawił w "Arkadii" niż z Kamš. - Wszystko mi jedno, niech je pan całuje, niech się pan upija jak Bum-Bum. - A więc żegnam Kamę na zawsze - zawołałpatetycznie i wyszedł. Patrzyła srogo za nim, z kamiennš obojętnoœciš słu-chała zamykania drzwi, ale gdy usłyszała, że już schodzi po schodach, zrobiło się jej strasznie żal, że może już naprawdę nie przyjdzie. Wyjrzała oknem, widziała, jak przechodziłna dru-gš stronę Spacerowej i znikał w bocznej uliczce, wtedy ciężko upadła na kanapkę, przycisnęła Picola do piersi i wybuchnęła: - Picolo mój jedyny, jaka ja jestem nieszczęœliwa! Ale nie mogła płakać, przejrzała się w lustrze, poprawiła rozwichrzonš czuprynę, krokiem poważnymposzła do ciotki, wzięła jš za rękę i z tajemniczš twarzš przyprowadziła do saloniku, a rzucajšc się jej na szyję, zawołała tragicznie: - Już się stało! Już się nigdy nie zobaczymyz Hornem! Ciociu, jaka ja strasznie jestem nieszczęœliwa! Ale zobaczywszy, że ciotka nie okazuje zbytniego zainteresowania, odsunęła się i zapytała boleœnie, z wyrzutem: - I ciocia nawet nie płacze? - Cóż to znowu za bziki? - Panno Kamo, czy dzisiaj dostanę buzi na do widzenia - wołał Moryc uchylajšc drzwiz przedpokoju. - Picolo pana pocałuje! - zawołała rzucajšcsię z psem do niego, ale Moryc nie czekał iwyszedł. Na ulicy znowu zaczšł się ocišgać i zwlekać z pójœciem do Grosglika; zaczšł przypominać sobie, czy nie ma gdzie indziejpilniejszego interesu do załatwienia, potem,że musi się w pewnej sprawiło widzieć z Kesslerem, że powinien zajrzeć do domu. Przemógł się wreszcie i wszedł do kantorubankiera. - Szef u siebie? - zapytał witajšcsię ze Stachem Wilczkiem. - Jest. Od paru dni cišgle posyła po pana. - Skończyłeœ pan z Grunspanem? - Dopieroœmy zaczęli, jesteœmy w piętnastym tysišcu... - I jeszcze nie koniec? - zapytał ze zdumieniem. - Nie jesteœmy nawet w połowie. - Nie przerachuj się, Wilczek! Ja panu dobrze życzę. - Radziłeœ mi pan sam przecież trzymać sięmocno. - Radziłem? ja radziłem? Być może, ale wszystko ma swoje maximum - mówił niezadowolony, bo radził mu przyciskać Grunspana wtedy, gdy nie miał zdecydowanych zamiarów na Melę, ale teraz gniewało go to serdecznie. - Ale, przyjdŸ pan do kantoru Borowieckiegopodpisać kontrakt na dostawę węgla. - Dziękuję panu bardzo... bardzo - szeptał uradowany Wilczek œciskajšc mu ręce. - Tylko mam z panem coœ do pogadania. - Powiedz pan otwarcie, co mam dać za to?- Okreœlimy póŸniej. Mam na pana większe zamiary. Za pół godziny wyjdę, odprowadŸ mnie pan, wtedy to pomówimy. Moryc wolno œcišgnšł palto, zatarł ręce i raz jeszcze spojrzał na zaciemnionš gwałtownie ulicę, bo deszcz zaczšł padać ibrzęczeć po szybach. - Co będzie, to będzie, dobrze będzie - myœlał i wszedł do gabinetu bankiera, który na jego widok zerwał się z krzesła. - Jak się pan ma, jak się kochany pan ma! -wołał całujšc go. - Ja byłem tak niespokojny o pańskie zdrowie! To bardzo niepoczciwie zostawiać swoich przyjaciół wtakiej długiej niepewnoœci. Myœmy się wszyscy kłopotali o pana! Nawet Borowiecki bardzo się pytał o pana. Moryc się uœmiechnšł nieznacznie z tej troskliwoœci. - Cóż wełna? A jednak ja się grubo stęskniłem za panem. - Dziękuję. Pan jesteœ bardzo dobry człowiek. - Kto może mówić inaczej o mnie! Ja wczoraj da-łem dwadzieœcia pięć rubli na kolonie letnie. Patrz pan, tu stoi to wydrukowane! Podsunšł mu gazetę. - Cóż nasza wełna? - zapytał doœć niecierpliwie. - Pan wiesz, jak place idš w górę, jak cegła podskoczyła, co? - Wiem, bo my trochę robimy w placach. Zacznie się w Łodzi duży ruch. Słyszałeœ pan co na mieœcie o Grosmanie? -zapytał nieco ciszej. - Policja... tak... Uœmiechnšł się. - Sza... sza... - syknšł, obejrzał się na wszystkie strony, zajrzał do kantoru, czy kto nie podsłuchuje, i mówił mu do ucha: - Jego wczoraj prawie aresztowali. - Już wczoraj wieczorem o tym słyszałem,zaraz po przyjeŸdzie, że go zupełnie aresztowali. - ŁódŸ to jest bardzo plotkarskie miasto. Oni się zaraz potrzebujš interesować wszystkim. Co to komu do tego, co drugi robi! Grosmana denuncjowali, ale jemu nic nie zrobiš, bo on jest czysty jak ja. Moryc znowu się uœmiechnšł dwuznacznie. - Ale czy to potrzebne, żeby policja się mieszała do prywatnych interesów? - Pan wysoko angażowany w tym interesie? - Na całe trzydzieœci tysięcy! On byłby się wylizał trochę! No, cóż, nieszczęœcia chodzš i po fabrykach, i po ludziach, i po towarach, a asekuracja droga i płacić potrzeba za darmo! Jak kto ma pech, to muiogień zdechł... - Nic mu się nie stanie, Grosman uczciwy człowiek. - Mówię to samo, ja bym nawet za niego zaręczył, ale cóż pan poradzisz, jest tyle łajdaków w Łodzi, co gotowi przysięgać, żewidzieli, jak on... bo ja już wiem, czego oni nie powiedzš. Cóż z naszš wełnš? - Kupiłem i zaraz sprzedałem za gotówkę. - To dobrze, bo mnie dzisiaj dużo potrzeba gotówki. - Komu nie potrzeba dużo gotówki! -powiedział melancholijnie Moryc. - Pan jš będziesz miał, bo pan masz głowę.Masz pan przy sobie pienišdze? - Nie mam - odparł wolno i spokojnie, chociaż serce uderzyło mu mocniej. - Przyœlij mi pan przed czwartš koniecznie,mam wekslowe wypłaty. Dużo zarabiamy? - zapytał częstujšc go cygarem. - Ja zarabiam dosyć, ale pan... - No, przecież do spółki, mój kapitał... zaczšł prędko. - Kapitał mój, bo jest u mnie - rzucił Moryc zapalajšc cygaro. Bankier nie usłyszał dobrze czy nie mógł uwierzyć lub zrozumieć, bo odbierajšc od niego zapałkę zapalał swoje cygaro i mówił: - Umówiliœmy się na dziesięć procent po odtršceniu kosztów. - Zapłacę panu dziesięć procent rocznie, ale kapitału nie zwrócę - cišgnšł spokojnie Moryc. - Co? Co pan gadasz? Pan masz małe rybki w głowie! - krzyknšł. - Mówię panu otwarcie, że pienišdze ulokowałem w swój interes. - Moje pienišdze! - Pańskie pienišdze. Pożyczyłem od pana nadługi termin... Bankier odskoczył, stał chwilę zdumiony, nie wierzšc uszom własnym. - Panie Moryc Welt, wypłać mi pan natychmiast moje trzydzieœci tysięcy marek! - Panie Grosglik, pieniędzy panu nie oddam, wzišłem je dla siebie, potrzebne mi sš do poprowadzenia większego interesu, zapłacęod nich dziesięć procent rocznie, a oddam, jak się dorobię - mówił zimno Moryc i już odzyskał zupełny spokój i równowagę. - Pan zwariowałeœ! Pan jesteœ chory, zmęczony drogš i interesami, odpocznij pantrochę. - Antoni! przynieœ wody szklankę! Antoni! przynieœ wody sodowej! Antoni! przynieœ butelkę szampańskiego - zmieniał goršczkowo rozkazy, podbiegajšc za każdym razem do służšcego stojšcego w progu. - To te upały uderzajš do głowy, ja wiem, mnie samego o mało już którego dniaszlak nie trafił... Kochany pan Moryc, prawda, pan jesteœ bardzo blady pana pewnie serce boli, może zawołać doktora? Moryc uœmiechnšł się drwišco z jego wystraszonej miny. - Uspokój się pan trochę. Zaraz, ja tu mam kolońskš wodę, wytrę panu głowę. Zmaczał chustkę i chciał jš położyć na skroniach Moryca. - Daj pan pokój, jestem zupełnie zdrów i przytomny. - To mnie bardzo cieszy. Aj, aj! jak mnie pan przestraszył, to się na moim zdrowiu odbije. Ale pan jesteœ dowcipny, ha, ha, ha! żeby mi takiego figla urzšdzić, a ja się szczerze przyznam, że uwierzyłem, ha, ha, ha! to mi się podoba. No, daj no pan pienišdze, bo w kasie czekajš na nie. Bardzo dowcipne, bardzo... - Nie mam. Powiedziałem już panu, że pożyczyłem je sobie. - Co to jest? To gwałt, to złodziejstwo! to rozbój w biały dzień! - krzyczał rzucajšc się ku niemu. Ale Moryc œciskał silniej kij w ręku i spojrzał zimno. - Panie Blumenfeld, każ pan telefon połšczyć z policjš! - krzyknšł do kantoru. -Ja z panem pogadam inaczej! Ty złodzieju! Ja cię każę zgnoić w kryminale, wyszlę na Sybir, okuję w kajdany! - Cicho pan bšdŸ, bo pana wsadzę do kozy za obelgi, a policjš pan nie strasz... Gdzież sš dowody, że te pienišdze, któreœ mi pan dał w czeku na Lipsk, sš pańskie, a nie moje, co? - zapytał zimno. Bankier oprzytomniał, usiadł i długo patrzył na niego, patrzył z nieopowiedzianym uczuciem bezsilnej wœciekłoœci i żalu, aż mu łzy zaszkliły się w oczach. - IdŸ, Antoni, już niczego nie potrzeba. On się ocuci w więzieniu! - dodał ciszej, złamanym głosem. - Nie gadaj pan głupich słów na próżno, bomi się to przestaje podobać. Mówmy ze sobš jak ludzie. - A ja panu tak wierzyłem, ja pana tak uważałem jak syna, co to jak syna, jak syna i córkę razem, a pan zrobił takie łajdactwo, takie łajdactwo, co pana Pan Bóg może skarać za to, bo tego się nie robiprzyjacielowi, który zaufał na całe trzydzieœci tysięcy... - Nie zawracaj pan głowy. Pożyczyłem od pana trzydzieœci tysięcy marek na termin nieograniczony, bo muszę zaczšć duży interes. Wystawię panu zobowišzanie, nawetkiedyœ je spłacę, a tymczasem pienišdze już poszły w ruch. - W Berlinie, ja wiem gdzie... w Amor Saale... ja wiem... - szeptał zgnębiony. - Pomówmy nareszcie po przyjacielsku - zawołał zniecierpliwiony Moryc. - Pan jesteœ złodziej, nie przyjaciel! Oddaj pan pienišdze! - krzyknšł porwany znowu żalem i rzucił się do rewolweru, leżšcego w półotwartej szufladzie biurka, ale szufladę zatrzasnšł, zamknšł, klucz schował do kieszeni i zaczšł się rzucać po pokoju, klšł, wymyœlał, przyskakiwał z pięœciami do Moryca, ale ten siedział z kijem w ręku, uœmiechał się drwišco, a gdybankier uspokoił się nieco, zaczšł opowiadać mu swoje plany: - Ja mam trzydzieœci lat... czas mi zaczšć...Mam dobry plan, a nie miałem pieniędzy. Cóż pan chcesz, z agentury można żyć, ale kapitałów nie będzie, a i tak żyło się kredytem; gdyby zlikwidować przyszło, miałbym parę tysięcy długów na czysto... Teraz dam sobie radę. Pan mi pożyczyłeœ pieniędzy, to muszę panu opowiedzieć, na co były mi potrzebne, Borowiecki jest osaczony, gotówki już nie ma, cišgnie lichwiarskim kredytem, ja mu dam pienišdze... a przy sposobnoœci wejdę do zupełnej spółki i już tak dalej pokieruję, że on będzie tylko dyrektorem w swojej fabryce... Mam dobry plan. On ma w fabryce swojej gotówki czterdzieœci tysięcy, to można od niego zainkasować w rok... dwa, wyjdzie na czysto. Wszystko obmyœlałem i ręczę panu, że się powiedzie! - mówił spokojnie Moryc popierajšc swoje wywody szeregiem cyfr i rozmaitych podstępów, łajdactw, oszustw, którymi chciał zabić Borowieckiego. Mówił długo, wyczerpujšco, otwarcie. Bankier się uspakajał, gładził już palcem bokobrody, pocišgał nosem, jakby wyczuwajšc padlinę, przy której i on mógłby się pożywić, błyskał oczami, uœmiechał się, bo zaczynał go porywać tenprojekt łajdacki, zapomniał nawet, że to jego pieniędzmi będzie prowadzona ta kampania, przytakiwał całym sercem, czasem rzucił jakie słowo, jakiœ plan uboczny, który zaraz Moryc chwytał w lot i uzupełniał, wcielał do swojego projektu ibudował dalej, mówišc coraz ciszej i poufniej. Grosglik napił się wody, otworzył lufcik i krzyknšł do ludzi, wywożšcych ze składówplatformy naładowane wańtuchami wełny: - Zaczekać na podwórzu! - Deszcz, wełna zamoknie. - Zaczekać, mówię ci, chamie! Zatrzasnšł lufcik, spoglšdał czasami w zadeszczone niebo i szybko coœ pisać zaczšł. Moryc umilkł i zapatrzył się na szereg wozów moknšcych na coraz gęstszym deszczu, a w końcu rzeki spokojnie: - Wełnie niewiele przybędzie wagi, bo widzę, że wańtuchy nowe. - Pan jesteœ za... sprytny! - odezwał się bankier i kazał pokryć wełnę oponami. - Ja znałem dobrze pańskiego ojca - zaczšł znowu, uprzejmie podajšc mu cygaro. - Mšdry człowiek, tylko głupiš plajtę zrobił. - Jak się komu nieszczęœci, to i z pięœci zachrzęœci! - rzekł sentencjonalnie. - Cóż pan powiesz na mój plan? - A pańska matka była mojš kuzynkš, pan wiesz? - Sprzedawała resztki na Piotrkowskiej i trochę na fanty dawała... - Pan jesteœ do niej podobny, ona była œliczna kobieta, obszerna, duża kobieta. Ja panu coœ powiem. pan masz głowę, pan mi się podobasz... A że ja lubię, jak młodzi majš rozum, że ja lubię mšdrym pomagać, to ja panu pomogę. Mnie się podoba pański projekt. - A ja wiedziałem, że pan jesteœ mšdry człowiek. powrotem. ny przez osem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żvPř0 wH! c €xiű c yd!@ F z¤*‚c €{&97+ - Zrobimy spółkę. - Dasz pan pieniędzy? - Dam panu. - Dużego kredytu? - Wyrobię panu. - Dobrze, to możemy się pocałować na poczštek spółki. - Œlicznie! Lepiej się sto razy pocałować, jak raz stracić trzydzieœci tysięcy. Obszernie przedyskutowali punkty przyszłejspółki i ułożyli program działania. - To jeden interes, idę zrobić drugi, oœwiadczyć się. - Jaki posag? - Mela Grunspan. - Poczekaj pan, niech oni tę sprawę z Grosmanem wpierw skończš. - Właœnie teraz zgodzš się prędzej, bo może im co pomogę. - Bardzo mi się podobasz, Moryc, tak mi siępodobasz, że gdyby moja Mery była dorosła, dałbym jš panu, a ona ma sto tysięcy. - Za mało. - Dałbym sto dwadzieœcia, poczekaj pan rok. - Nie mogę. Za rok dwieœcie, nie opłaci mi się taniej czekać. - Mniejsza z tym, a przyjdŸ pan do mnie w niedzielę na obiad, będzie trochę goœci z Warszawy, a potem ja panu powiem jeden mały plan, od którego pachnie milionem. Ucałowali się raz jeszcze najbardziej po przyjacielsku, co nie przeszkadzało, że bankier mu przypomniał, aby napisał rewers na te trzydzieœci tysięcy. - Pan mi się tak podobasz, że ja się już w panu zakochałem - wołał bankier rozpromieniony, chowajšc rewers do kasy. Moryc zabrał z kantoru Wilczka i wyszedł,ale w bramie domu stał jakiœ człowiek z minš złodzieja i zastšpił Stachowi drogę. - Przepraszam, przyjdę do pana jutro, bo muszę z tym obywatelem się rozmówić - tłumaczył się Stach, skinšł mu głowš, rzucił jakiœ znak człowiekowi i poszedł przez Dzielnš ku kolei. Rozdział XII [XXVIII] - Chcieć, a wszystko się stanie! - myœlał Moryc idšc ulicš. Chciał, i ma teraz w kieszeni trzydzieœci tysięcy marek. Dotykał rękš ceratowej koperty z przyjemnoœciš. Chce zjeœć Borowieckiego, ma apetyt na jego pienišdze i na pracę jego- i zje. Chce się ożenić z Melš: ożeni się, z pewnoœciš się ożeni. Nie rozumiał w tej chwili niepodobieństw. Pierwsza wielka wygrana rozpierała go dumš i szalonš pewnoœciš sił własnych. - Trzeba mieć tylko odwagę chcieć - myœlałiuœmiechał się do słońca, które wychyliło się nad miasto i wesoło rozbłyskiwało w lœnišcych od deszczu trotuarach i dachach. - Muszę sobie co zafundować za to szepnšłprzyglšdajšc się wystawie jubilerskiej. Wszedł do sklepu; podobał mu się bardzo pierœcionek z wielkim brylantem, ale usłyszawszy cenę ochłonšł i wyszedł nie kupiwszy. Poszedł natomiast do sklepu galanteryjnegoikupił rękawiczki i krawat. - Pierœcionek i tak muszš mi kupić na zaręczyny - myœlał i szedł już, aby zaraz z miejsca załatwić ten drugi interes, z Melš. Od swatki, która po cichu obrabiała jego sprawę w rodzinie Grunspanów. wiedział o zerwaniu z Wysockim i o tym, że Bernard Endelman oœwiadczył się listownie i dostał odkosza, i dlatego podobno przeszedł na protestantyzm i miał się żenić z jakšœ "małpš francuskš". Wiedział również, że kilku synów dobrych firm reflektowało na Melę, ale na próżno. - Dlaczego ona może mnie nie zechcieć? Bezwiednie przejrzał się w jakiejœ wystawowej szybie i uœmiechnšł się do własnego odbicia. Był bardzo przystojnym. Pogładził kruczš brodę, nasadził głębiej binokle i szedł dalej rozważajšc swoje szansę. Pieniędzy miał trochę, kredyt przez Grosglika wielki, skrupułów żadnych, więc najœwietniejszš przyszłoœć widział przed sobš. Mela była bardzo pięknš partiš i od dawna czuł do niej wielkš sympatię. Ma ona wprawdzie swoje polskie fanaberie, lubi szlachetnoœć, wspomaganie i rozmowy o wzniosłych rzeczach, ale to kosztuje niewiele i dobrze robi w salonie. On sam kiedyœ za studenckich czasów w Rydze ileż razy podnosił podobne tematy, ileż pięknychrzeczy mówił, jak piorunował na współczesny ustrój, był nawet socjalistš przez dwa seme-stry, a przecież dzisiaj to mu nic nie przeszkadza w robieniu interesów, dobrych interesów. Rozmyœlał uœmiechajšc się, bo mu się przypomniała przestraszona twarz Grosglika. - Moryc, zaczekaj. Odwrócił się szybko. - Szukam cię po całym mieœcie - mówił Kessler œciskajšc mu rękę. - Interes? - Chciałem cię prosić do siebie na dzisiejszy wieczór, będzie parę osób. - Mała domowa knajpa? jak w przeszłym roku co? - Nie, przyjacielska herbata, pogawędka i kilka niespodzianek... - Niespodzianki tutejsze? - Import, ale będš i miejscowe dla amatorów. Przyjdziesz? - Dobrze. Kurowskiego prosiłeœ? - Mam już dosyć polskiego bydła w fabryce, niechże .będę wolny od niego chociaż w domu. On mnie drażni minš wielkiego pana, któremu się zdaje, że łaskęrobi podajšc komu rękę. Verfluchter! -zaklšł cicho. - Gdzie idziesz? Mogę cię podwieŸć, bo powóz na mnie czeka. - Aż na Drewnowskš. - Widziałem w tej chwili Grosmana, puœcili go za kaucjš. - O, to nowina, bo ja właœnie idę do Grunspana. - Podwiozę cię, muszę tylko wstšpić do fabryki na chwilę... - Czy te niespodzianki... będš i z twojej fabryki? - Właœnie chcę wybrać co z przędzalni. - I tak od razu na apel będš gotowe?... - Wytresowane sš, a zresztš jest sposób: Nie - to precz z fabryki. Moryc się zaœmiał, wsiedli do powozu i w kilka minut stanęli przed gmachami fabryki Endelman et Kessler. - Zaczekaj chwilę. - Wiesz, pójdę z tobš, mogę ci być pomocnym w ocenie... Przeszli wielkie podwórze i weszli do niskich budynków, oœwietlonych z góry, mieszczšcych w sobie pralnię wełny, sortownię, gręplarnię i przędzalnię. Przy długich pralnicach, chlapišcych dookoła wodš, pracowali tylko mężczyŸni, ale przy gręplach rozlegały się kobiece głosy, które umilkły natychmiast po wejœciu Kesslera. Robotnice oniemiały, z wlepionymi oczami wmaszyny stały jak szeregi automatów, otoczone wałami wełny niby brudnš pianš tego szumišcego morza maszyn. zwojami pasów i kół warczšcych dziko, bezustannie.Kessler szedł naprzód, głowę wcisnšł w ramiona, przygarbił się i szedł wolno, ruszajšc szczękami obroœniętymi czerwonym włosem: ze spiczastej głowy i z długich, ostro zakończonych uszów podobny był do nietoperza czatujšcego na zdobycz. Małymi oczkami uważnie oglšdał najmłodsze i najprzystojniejsze robotnice, które z wolna pod tym taksujšcym spojrzeniem czerwieniły się, ale nie podnosiły oczów. Przy niektórych przystawał, pytał się o robotę, oglšdał wełnę i zapytywał Moryca po niemiecku: - Cóż na to powiesz? - Resztka dla parobków - odpowiadał z pogardš, ale przy jednej rzekł: - Ta ma pyszny fason, szkoda, że piegowata... - Ładna, musi mieć białš skórę! Milner! - krzyknšł na majstra, prowadzšcego salę. Gdy tamten stanšł przed nim, cicho pytał się o nazwisko dziewczyny i zapisał je w notesie. Poszli dalej, przechodzšc dwa razy salę w różnych kierunkach, nie mogšc nic więcej wybrać odpowiedniego, bo robotnice były przeważnie brzydkie, wynędzniałe i zniszczone przez pracę. - ChodŸmy do przędzalni, tutaj już nic się nie wyłowi, same resztki. W przędzalni białej, jakby zasypanej œniegiem wełny, zalanej œwiatłem padajšcym z góry przez szklane dachy, panowała dziwna, ogłuszajšca cisza. Wszystkie maszyny były w szalonym ruchu,pracowały jakby w skupieniu wielkim, z zapartym oddechem, bez hałasu, czasami tylko rozległ się ostry, krótki skowyt kół rozpędowych i milknšł zalany oliwš, porwany przez miliardy drgań, co jak ledwie wyczute pomruki burzy szalały nad maszynami. Czarne, rozstrzęsione pasy i transmisje podobne do zwojów wężów z sykiem goniły się wcišż, rzucały się do sufitu, opadały na błyszczšce koła, które obracały, przewijały siłę wzdłuż œcian, leciały wskroœ sufitów, powracały i otaczały z obu stron długie przejœcia przez sale jakbypasami czarnej, szalejšcej w ruchu przędzy, przez którš niewyraŸnie się rysowały ruchy salfaktorów, podobnych doszkieletów potwornych ryb przedhistorycznych, które skoœnym ruchembiegły naprzód, chwytały białymi zębami szpulkę wełny i cofały się ze zdobyczš, snujšc za sobš setki białych nici. Robotnicy, jakby przykuci do maszyny, zapatrzeni w przędzę, poruszali się automatycznie, biegli za salfaktorami, cofali się przed nimi, błyskawicznie sczepiali pęknięte nici i głusi, i œlepi na wszystko, co było za nimi, pilnowali ruchów bestyj. - Tamta czarna, przy przędzy zwijanej, co?-szepnšł Kessler wskazujšc w drugš połowę sali, gdzie zwijano i motano przędzę, na silnš brunetkę o pysznie rozwiniętych kształtach, dobrze się rysujšcych przez lekkš sukienkę i koszulę zrękawami, zapiętš pod szyję, bo z powodu strasznego goršca wszystkie pracowały rozebrane do możliwoœci. - Wspaniała, wspaniała. Nie znacie się jeszcze? - Dopiero miesišc robi u nas. Chodził już koło niej Hausner, wiesz, nasz chemik, ale mu szczerze odradziłem. - WejdŸmy tam - szepnšł Moryc z iskrzšcymi oczami. - Pilnuj się, żeby cię jaka maszyna na przywitanie nie wzięła w tryby. Przechodzili ostrożnie wšskimi przejœciami,z obu stron których pracowały maszyny, zwijajšce przędzę na wielkie wrzeciona i kręcšce jš w podwójne nici. Rozpylacze wody działały nieustannie; drżšcy pył wodny, podobny do rozprysków tęczy, siał się i opadał na maszyny, ludzi, stosy przędzy œnieżnej, na te dziesištki tysięcy wrzecion okręcajšcych się dookoła siebie z przejmujšcym szmerem, podobnychw jaskrawym œwietle słońca, padajšcym z góry, do tysišców białych wirów szalejšcych w różowawych œwietlistych nimbach. Kessler wynotował jeszcze dwie dziewczyny i wyszli przeprowadzani nienawistnymi spojrzeniami. Przechodzili obok maszyn głównych; na progu wieży, w której szalało bezustannie to potworne rozpę-dowe koło, stał stary Malinowski, z fajkš w zębach i z rękami w kieszeniach, nie zdjšł czapki przed Kesslerem ani mu nawet głowš nie kiwnšł, stał w wyzywajšcej postawie i patrzył ponurym, żarłocznym wzrokiem. Kessler drgnšł nieco spotkawszy się z jegooczami, zrobił ruch jakby chcšc się cofnšć, ale zmišł w sobie obawę i umyœlniewszedł do wieży, obejrzał łoża, w którychjak dwie ręce poruszały się tłoki i obracały to koło-potwór, œwiszczšce dzikow swoim szalonym, bezustannym locie. - Nic nowego? - zapytał półgłosem Malinowskiego przyglšdajšc się skrzeniem i błyskom powietrza, otaczajšcego rozbiegane koło œwietlistym nimbem. - Miałem mały interes do pana... powiedziałjakoœ cicho stary posuwajšc się ku niemu. - W kantorze proœby, nie mam czasu - rzucił nerwowo i spiesznie wyszedł, bo bardzo mu się nie podobał głos Malinowskiego i jego ruch. - Ten smolipysk nie jest przyjemnym zauważył Moryc. - Tak... tak... trochę kły szczerzy, muszę mu dać nogš w zęby - szepnšł Kessler. W kantorze dał zaufanemu notatkę tyczšcš się wybranych dziewczyn, który wiedział, jak dalej postšpić i natychmiast odwiózł Moryca na Drewnowskš. - Po szóstej konie będš czekały przed twoim kantorem - powiedział Kessler na rozstanie i odjechał znikajšc zaraz w kurzawie drogi, jaka się podniosła za powozem. - Gruby łajdak! - pomyœlał o nim Moryc wchodzšc do Grunspanów. Rozdział XIII [XXIX] U Grunspanów trafił na familijnš naradę. Grunspan biegał po pokoju, krzyczał i bił pięœciš w stół, Regina siedziała pod oknem i również krzyczała, płaczšc ze złoœci na przemian, stary Landau siedział przy stole w wielkiej jedwabnej czapce zsuniętej na tył głowy i odwinšwszy ceratę pisał kredšdługie kolumny cyfr, Grosman jakiœ blady i zmęczony leżał na kanapce i puszczał melancholijnie kłęby dymu, a czasami z ironiš spoglšdał na żonę. - To jest złodziej, to jest największy łódzki złodziej! Mnie przez niego szlag trafi... on mnie zabija! - krzyczał stary. - Kiedyœ wyszedł stamtšd? - zapytał MorycGrosmana. - Przed godzinš. - Cóż, bardzo tam przyjemnie? - szeptał drwišco. - Przekonasz się sam, nie minie cię to przecież, Z tš tylko odmianš, że będziesz siedział za właœnie grzechy, a nie za grzechy teœcia i żony, jak ja. - Ty, Albert, nie bšdŸ głupi i nie gadaj takich rzeczy. Moryc jest nasz, Moryc wie,jak sprawy stojš, ale jak mówisz, to on może uwierzyć, że co w Łodzi mówiš o nas,jest prawdš - zawołał z gniewem stary przystajšc przed nim. - Co ja wiem o tej sprawie, to druga rzecz,w każdym razie przyszedłem do was jak doswoich, jak do porzšdnych ludzi - powiedział z naciskiem. Grunspan spojrzał na niego niespokojnie, popatrzyli sobie w oczy długš chwilę, mierzšc się i sondujšc, pierwszy stary odwrócił głowę i zaczšł znowu klšć. - Ja do niego przychodzę jak do człowieka,jak do kupca mówię: "Sprzedaj mi swój plac." A ten pastuch... ten... tfu! żeby jemu się tak wiodło, jak ja niu życzę z całego serca, œmieje się i każe mi oglšdać swój œmietnik i powiada, że to jest złota ziemia,że to jest rajska ziemia, której nie sprzedataniej niż za czterdzieœci tysięcy rubli... Żeby ciebie... żeby ciebie prędka choroba wzięła za taki paskudny pysk! Mela, daj, dziecko, jakich kropli, bo mnie jest bardzo niedobrze, bo ja się boję, żeby mnie nie było jeszcze gorzej! - mówił do drugiego pokoju. - Z kim i o co sprawa? - pytał Moryc cicho,nie rozumiejšc dobrze, o co idzie. - Z Wilczkiem. Mšdry chłopak. Chce za cztery morgi czterdzieœci tysięcy. - A warte? - Warte sš dzisiaj pięćdziesišt. - Place podskoczyły o trzydzieœci procent. - Właœnie, i nie wiadomo, na czym się to skończy, a stary musi kupić, bo musi fabrykę rozszerzyć. - No więc czemu zwleka i robi piekło? Za parę miesięcy może zapłacić podwójnie. - Bo ojciec jest kramarz, on nie może zapomnieć swojego sklepiku na Starym Mieœcie i targowania się o kopiejki - szeptał pogardliwie Grosman. - Dzień dobry, Mela! - zerwał się do niej i podszedł. - Dzień dobry, Moryc. Dziękuję ci bardzo zakwiaty, sprawiły mi wielkš przyjemnoœć. - Nie było już piękniejszych u ogrodnika, bo byłbym ci je przysłał. Mela uœmiechnęła się nieco. Była dzisiaj bardzo blada: smutek wiał od jej uœmiechu iod jej oczów pociemniałych, rozszerzonychnieco przez lekkie padnięcie, podkršżonych sinawymi piętnami. Poruszała się dziwnie miękko a ociężale, jak ludzie wyczerpani cierpieniem. Podała ojcu cukier nasycony kroplami, spojrzała zimno na siostrę i nie zauważywszy umyœlnie wycišgniętej do siebie ręki Grosmana wyszła do drugiego pokoju. Przez otwarte, drzwi Moryc widział jej twarz pochylonš nad babkš, wiecznie siedzšcš w fotelu pod oknem. Gonił oczami jej powolne ruchy i szlachetnš linię głowy iczuł, że mu serce bije szybciej, że jakieœ dobre wzruszenie ogarniać go poczyna. Więc już niewiele słyszał skarg starego anipłaczliwych żalów Reginy, narzekajšcej, iż Grosman Ÿle się tłumaczył przed sędziš œledczym, że przez swojš głupotę gotów ich zgubić. - Sza... sza... dzieci, dosyć! Wszystko będziedobrze... Trochę się straci, ale zawsze całygeszeft da siedemdziesišt pięć procent. Ja zaraz pojadę do Grosglika, niech załatwi się z denuncjantami przez swojego człowieka, my nie możemy się w to mieszać, - On musi się tym zajšć szczerze, jeœli za swoje trzydzieœci tysięcy nie chce wzišć - pięciu! - Tak, bo jak dobrze pójdzie, dostanie piętnaœcie, dwadzieœcia najwyżej! - szepnšłcynicznie Grosman patrzšc na teœcia. - Mšdre słowo powiedziałeœ, Albert! Damy mu całe dwadzieœcia! No, dosyć z tš sprawš. Musimy mówić o odbudowaniu. Ty już, Albert nie wrócisz do tej budy. Ja zrobiłem wielki plan. Kupi się plac od Wilczka i w połšczeniu z mojš fabrykš wybudujemy sobie wielki akcyjny interes pod firmš Grunspan, Grosman i S-ka. Mój adwokat już się zajmuje stronš prawnš, a mój budowniczy ma za tydzień złożyć szczegółowe plany. Ja długo myœlałem o tym interesie, teraz jest dobra pora. Kilkunastu kapcanów diabli wzięli, to jest miejsce po nich. Po co mamy posyłać do apretury? żeby inni zarabiali na nas! My będziemy mieli swojš apreturę. Po co mamykupować przędzy? Wybudujemy przędzalnie,będzie na tym dwadzieœcia pięć procent. Zrobimy sobie fabrykę kompletnš, ze wszystkimi wykończalniami. Spróbujemy siętrochę z Meyerem. Ja myœlałem o tym jeszcze przed twoim nieszczęœciem, Albert,ale kiedy się ono stało, to nam pomoże trochę. Opowiadał szczegółowo plany przyszłego akcyjnego towarzystwa. Regina wzruszona i porwana rzuciła się ojcu na szyję. Moryc również był olœniony projektem i w myœli prawie już dodawał do dwóch nazwisk firmy swoje trzecie. - Ale o tym jeszcze ani słowa. Niech się powrotem. ny przez osem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż|PË c }´ c ~ĎÎc *• c €28] <Ç€sprawa Alberta wpierw skończy. Moryc, ty nie powiesz przecież, boœ ty nasz. - Chciałbym być bliższym jeszcze - odpowiedział poważnie. Grunspan patrzył na niego długo, obliczajšco, Regina również, tylko Grosman uœmiechnšł się z powštpiewaniem. - Dlaczego nie, interes jest do zrobienia - powiedział stary zimno. - Przyszedłem właœnie w tym celu. - Możesz iœć do Meli i rozmówić się. - Potrzebuję wpierw z panem pomówić. - Mnie już coœ Bernsztajnowa o tym mówiła. Wiesz, co ci Mela powie? - Jeszcze nie wiem, ale chcę wpierw słyszeć, co pan mi powie... - Zaraz... zaraz... Pożegnał Reginę, uœcisnšł rękę Grosmanowi, odprowadził ich do sieni i powrócił. - Landau może słyszeć... Usiadł na krzeœle, założył nogę na nogę i bawił się długim złotym łańcuszkiem od zegarka. Moryc skupiał myœli, gryzł gałkę laski, gładził brodę, wciskał binokle i namyœlał się, w jaki sposób kwestię posagu postawić, ale w końcu rzekł otwarcie i prosto: - Co pan dajesz Meli? - Co pan masz? - Mogę panu jutro przedstawić pasywa i aktywa swojego interesu i akt spółki, jakš zawarliœmy dzisiai z Grosglikiem. Ja nie potrzebuję pana oszukiwać Moje interesy sš murowane, moja gotówka nie jest z asekuracji trochę zakwestionowanej przez sędziego œledczego - powiedział umyœlnie z silnym naciskiem. - Niech pan powie swoje słowo... - Co pan masz? Powiedz pan cyfrę, jutro możemy sprawdzić... - Trzydzieœci tysięcy rubli gotówki! Do tego mój kredyt dwa razy tyle, ja jestem skromny. Moje wykształcenie, moje przyjazne stosunki ze wszystkimi milionerami łódzkimi, moja uczciwoœć, ani razu nie zbankrutowałem, to ważne... - Bo się to panu nie opłaciło pewnie... - wtršcił spokojnie Landau. - Więc tak liczšc sumarycznie, plus minus, jestem wart najmniej dwieœcie tysięcy rubli, ja jestem skromny człowiek, ja się nie chwalę. A co pan dajesz Meli? - Ona całe dziesięć lat uczyła się na bardzodrogiej pensji. JeŸdziła za granicę; miała specjalnych metrów od różnych języków. Ona mnie dużo gotówki kosztuje. - To jej osobisty, nieruchomy majštek, z którego ja nie będę miał ani jednego procentu. - Pan z niej nie będziesz miał ani jednego procentu! A jej wykształcenie? Ona w salonie wyglšda jak królowa! a jak ona gra na fortepianie, a jakie ona ma maniery! To jest œliczna dziewczyna, to jest moje najdroższe dziecko, to jest czysty brylant -wykrzykiwał z zapałem. - Więc w jakš sumę pan go oprawisz?... - zapytał Moryc. - Landau et Companie decydowali się na pięćdziesišt tysięcy - rzekł wymijajšco. - Mało! Panna Mela jest brylant, jest œliczna kobieta, jest mšdra, jest anioł, cały anioł, ale pięćdziesišt tysięcy za mało. - Mało! Pięćdziesišt tysięcy to gruby grosz.Pan mnie w rękę za niš pocałować powinieneœ. Albo ona brzydka, kulawa, œlepa, żebym ja miał dawać więcej. - Zupełnie zdrowa nie jest, często choruje,ale ja z tego kwestii nie robię. - Co pan gadasz, Mela nie jest zdrowa? Panzwariował. Mela jest samo zdrowie, pan zobaczysz, jaka ona zdrowa, ona będzie miała co rok dziecko. Pan mi pokaż w Łodzidrugš takš pannę. Z niš się chciał żenić włoski ksišżę, pan wiesz. - Szkoda, że za niego nie wyszła, byłbyœ pan temu księciu sprawiał spodnie i buty. - A pan co za firma? Co to za firma intereskomisowy Moryc Welt? Co to za papier?... - Pan zapominasz o mojej spółce z Borowieckim. - Jesteœ tam pan na dziesięć tysięcy rubli; oj, oj, gruby kapitalista! Zaœmiał się. - Dzisiaj jestem na dwadzieœcia tysięcy, a za rok fabryka będzie mojš, ja panu ręczę... - To może wtedy pogadamy - rzekł obojętnie Grunspan, ale w rzeczywistoœci kontent był z oferty Moryca, bo go uważałza dobrego grundera. - Wtedy pogadasz pan z kim innym. Mnie dzisiaj Grosglik dawał sto tysięcy i Mery swojš. - Ona jest taka. że Grosglik jak da dwieœcie,to jeszcze będzie zięcia szukał. - Ale ona nie ma ojca i szwagra zaplštanychw ogniowe sprawy. - Ciszej pan mów! - zawołał stary zaglšdajšc do sšsiedniego pokoju. - Pan myœlisz, że to przyjemnie, że to dodaje kredytu być zięciem firmy Grunspan et Landsberger, to się pan grubo mylisz. - W Łodzi wiedzš, co jestem wart - odparł spokojnie. - Gdzie wiedzš? kto wie? policja? - szepnšł zjadliwie. - Nie powtarzaj pan plotek - rzucił ze złoœciš. Zamilkli na długo. Stary chodził po pokoju, wyglšdał przez okno na ogród, Landau skulony siedział przy stole, a Moryc zdenerwowany już nieco, z niecierpliwoœciš czekał końca targu. W duszy już się godził na pięćdziesišt tysięcy, ale chciał jeszcze próbować, czy mu się nie uda co więcej wycisnšć. - Czy Mela chce wyjœć za pana? - Zaraz będę wiedział, ale ja chcę naprzód wiedzieć, co pan jej dajesz? - Powiedziałem, moje słowo nie wiatr. - Nie mogę. Potrzebuję do interesu więcej. Mnie się nie opłaci sprzedawać za pięćdziesišt tysięcy. Moje wykształcenie, moje stosunki, moja uczciwoœć, moja firmajest znacznie więcej warta. Pan się namyœl,panie Grunspan. Ja nie jestem Landau ani Fiszbin, ani żaden kantorowicz. Ja jestem Moryc Welt-firma! Pan ulokujesz swojš córkę na sto procent. Mnie potrzeba pieniędzy nie na hulanki. Dasz pan pięćdziesišt tysięcy gotówkš, a drugie tyle w terminie dwuletnim? - zapytał stanowczo.- W zasadzie zgoda, ale po odtršceniu kosztów wesela, wyprawy i co wydałem najej wykształcenie. - To jest œwiństwo, panie Grunspan, tak krzywdzić własnš córkę! - wykrzyknšł. - No, pomówimy jeszcze o tym, niech się sprawa Alberta wpierw skończy. - Pan dla tej sprawy powinieneœ dołożyć z dziesięć procent córce, bo ona jest zniesławiona. My musimy bronić was przed ludŸmi. No, ostatnie słowo? - Powiedziałem, masz pan moje słowo. - Słowo można zlikwidować bez zysku. Ja potrzebuję gwarancji. - Jak mi Mela powie, że wyjdzie za pana, towszystko się zrobi porzšdnie. - Zgoda. Idę zaraz do niej. - Ja panu życzę, żeby się ona zgodziła, bo pan mi się podobasz, Moryc. - Grunspan, ty jesteœ stary macher, ale ja ciebie szanuję. - Będziemy żyli w zgodzie. Podali sobie ręce. Moryc znalazł Melę w małym buduarku, leżała na otomance z ksišżkš w ręku, której nie czytała trzymajšc oczy utkwionew oknie. - Przepraszam cię, że się nie podniosę, trochę niezdrowa jestem. Siadaj! masz takšuroczystš minę?... - Rozmawiałem właœnie z ojcem o tobie. - A! - szepnęła przecišgle, przypatrujšc musię uważnie. - Właœciwie ja rozmawiałem, ja zaczšłem... - Aha! kwiaty... rozmowa z ojcem... rozumiem... Więc?... - Stary mi powiedział, że to od ciebie zależy, tylko od ciebie, Mela - powtórzył ciszej i tak miękko, i tak serdecznie, że spojrzała znowu na niego. Zaczšł opowiadać jej o sobie i o tym, jak ona mu się bardzo i dawno podoba. Podparła głowę na ręku i znękanš, smutnš twarz zwróciła na niego. Smutek dziwnie bolesny, smutek łez niewypłakanych, smutek niepocieszonych nigdy, jaki ogarnia ludzi po stracie najdroższych, œcisnšł jej sercem. Zrozumiała od pierwszego słowa, że przyszedł się oœwiadczyć. Patrzyła na niego bez gniewu i oburzenia, patrzyła i słuchała z poczštku obojętnie, ale w miaręjak on mówił coraz dłużej i coraz obszerniej, niepokój niš owładnšł i żal zaczšł przejmować jej sercem. - Czemu to on przyszedł i mówił jej o małżeństwie?... Czemu to on, Moryc, a nie tamten, ukochany nad wszystko, nie Wysocki?... Ukryła twarz w poduszce, aby ukryć łzy, aby nie wiedzieć mówišcego, i słuchała jego wywodów z za-partym oddechem, ze zmšconš œwiadomoœciš, kto mówi do niej! Nie chciała wiedzieć o tym, całš mocš nie chciała. Łzy zalewały jej duszę. Całš mocšserca kochajšcego, wszystkimi siłami wyobraŸni, tęsknot, po, żšdań i miłoœci wołała do tamtego, aby przyszedł i wyrwał jš z męki, i siadł tam, w miejsce Moryca i przemienił się w niego, i mówił do niej... Tak silnie tego pragnęła, że chwilami miała złudzenie, iż się to już stało! Że to Wysocki siedzi teraz przy niej imówi o swojej miłoœci. Wstrzšsała się przenikana jego słodkim głosem, nie słyszała Moryca, a słuchała tych dŸwięków, które w tamten wieczór u Róży zapadły jej na dno mózgu i teraz niby z kliszy fonografu dŸwięczały i owiewały jš czarem, rozkoszš, szczęœciem... Słuchała długo, niektóre słowa powtarzała bezwiednie z luboœciš i już miała ochotę powiedzieć: kocham" - i przeniknęło jš szalone pragnienie rzucenia mu się na szyję, całowania. Otworzyła oczy i długo patrzyła z przerażeniem. To Moryc siedział z kapeluszem w ręku... piękny Moryc... Moryc... I nie o miłoœci mówi, nie o szczęœciu życia we dwoje, nie o uniesieniach serca spragnionego kochania, nie o wzruszeniach miłoœci. Moryc mówi spokojnie, że będzie im razem dobrze, że założy fabrykę; mówi o kapitałach, o posagu, o interesach, jakie robić zamierza; mówi, że jej nigdy niczego nie będzie brakowało, że może będš mogli trzymać konie i powóz. To Moryc, Moryc, przypomina sobie usilnie ina pół przytomnie pyta: - Kochasz mnie, Mieć... Moryc? Poprawia sięszybko i chciałaby cofnšć to zapytanie, ale Moryc odpowiada ze wzruszeniem: - Nie umiem ci tego powiedzieć, Mela! Ty wiesz, że ja jestem kupiec, ja nie potrafię okreœlić ładnie tego, co czuję, ale jak cię widzę, Mela, to mi tak dobrze, że już niczego nie pragnę, że nawet zapominam o interesach. A przy tym ty jesteœ taka piękna i taka niepodobna do naszych kobiet, że ja cišgle myœlałem o tobie. Więc powiedz, chcesz wyjœć za mnie? Patrzyła znowu na niego, ale znowu widziała innš twarz, inne oczy; słyszała goršcy, namiętny, przyciszony szept wyznania miłosnego. Przymknęła powieki, bo jš zapiekły tamtego pocałunki. Wstrzšsnęła się w rozkosznym dreszczu przypomnień, wyprężyła się, przyciskajšc plecami do otomany, bo się jej zdawało, zejš tamten obejmuje ramionami i przytula dosiebie. - Mela, czy chcesz zostać mojš żonš? - powtórzył znowu, zmieszany jej milczeniem. Oprzytomniała zupełnie, stanęła i powiedziała szybko, bez namysłu;- Dobrze. Pójdę za ciebie. Umów się z ojcemo wszystko. Dobrze, Moryc, zostanę twojš żonš... Chciał pocałować jš w rękę, ale cofnęła się łagodnie. - IdŸ już, jestem taka niezdrowa, idŸ... przyjdŸ jutro, po południu... Nie chciała więcej mówić, a on tak był uradowany zrobieniem interesu, że nie zauważył nawetjej dziwnego zachowania się i pobiegł do papy Grunspana, aby jak najprędzej ustalić cyfrę posagowš. Grunspana nie było, bo go wezwano do kantoru. Moryc powrócił, aby prosić Meli o powiedzenie ojcu wszystkiego.Zastał jš stojšcš na tym samym miejscu, gdzie pozostawił, patrzyła w okno wzrokiem, który nigdzie nie patrzył i nic nie widział, była blada jak płótno, poruszała ustami, jakby coœ mówiła z duszš własnš lub ze wspomnieniami. - Dobrze, Moryc, powiem ojcu, będę twojš żonš, dobrze! -powtarzała monotonnie. Nie wyrwała mu ręki, gdy jš całował, nie słyszała nawet, że już wyszedł; położyła się na otomanie, wzięła ksišżkę do ręki i leżała bezmyœlnie, zapatrzona w róże kołyszšce się za oknem i w złotš szklanš kulę. błyszczšcš nad klombami. Moryc był tak uradowany, że Franciszkowi,który palto podawał, dał całe dziesięć kopiejek i dorożkš Pojechał do Borowieckiego fabryki, - Powinszuj mi, żenię się z Melš Grunspan -zawołał wpadajšc do kantoru. - I to pienišdz niezły - rzekł Karol podnoszšc głowę znad papierów. - To pienišdz gruby - poprawił Moryc. - Tak, jeœli towarzystwo asekuracyjne wszystko wypłacić zechce - powiedział Karol z naciskiem, bo go zirytowała ta wiadomoœć, że Moryc za jednym zamachem zdobywał pięknš pannę i duży posag, a on, on musi się wiecznie męczyć... - Przyniosłem ci pienišdze. - Właœnie się obliczałem, że może nie będę potrzebował brać od ciebie. Znalazłem kogoœ, który chce mi dać na weksel z terminem półrocznym i na osiem procent tylko - powiedział umyœlnie, bo pieniędzy nie miał, ale chciał mu zrobić przykroœć. - Bierz! Ja umyœlnie dla ciebie pienišdze wydobyłem i zapłaciłem procent z góry. - Zatrzymaj pienišdze dni kilka, gdybym nie wzišł, zwrócę ci koszty. - Nie lubię takich warunkowych interesów -mówił niezadowolony. - Więc panna Mela cię przyjęła? Dziwi mnie to trochę... - Dlaczego? Cóż mi masz do zarzucenia? - pytał prędko, gniewnie. - Wyglšdasz na kantorowicza, ale to nie przeszkadza, tylko że... - Powiedz, proszę cię... - Tak się podobno kochała w Wysockim - powiedział tonem zdziwienia, pełnego złoœliwoœci. - To jest taka prawda, jakby kto mówił o bankructwie Szai. - Dlaczegóż nie miałaby się w nim kochać? Ona piękna, on przystojny. Oboje majš pewne wspólne społeczne bziki, oboje namiętni, widziałem u Trawiń-skich, jak sięzjadali oczami. Mówili tam o ich małżeństwie... -cišgnšł nieubłaganie, bawišc się cierpieniem, jakie znać było na twarzy przyjaciela. - Może i tak było, nic mnie to nie obchodzi. - Mnie by obchodziła przeszłoœć narzeczonej. Nie ożeniłbym się z kobietš zewspomnieniami. Uœmiechnšł się tak złoœliwie, że Moryc zerwał się gwałtownie. - Po co mi to mówisz? - Nie ubliża to ani tobie, ani pannie Meli, mówię, co mi na myœl przyszło. Bardzo się cieszę nawet, że się żenisz tak œwietnie. Uœmiechnšł się znowu zjadliwie. Moryc trzasnšł drzwiami i wybiegł wzburzony i wœciekły na Karola. Taki był zaperzony, że zaczšł krzyczeć na robotników. którzy pompowali wodę z fundamentów. - Ruszać się, chamy! Robicie jak z łaski, odwczoraj nic wody nie ubyło. - A to czego? - zapytał jeden z robotników dosyć głoœno. - Co ty pyskujesz, do kogo ty tak pyskujesz? Ja cię zaraz, łajdaku, wyrzucę z roboty. - Wynoœ się, parchu, pókiœ cały, bo ci mordę przekręcę, żebyœ widział, gdzie uciekać - szepnšł jakiœ mularz przykładajšc mu pięœć do nosa. Moryc cofnšł się spiesznie i podniósł taki wrzask, że Karol ukazał się przy robotnikach i Maks wybiegł z przędzalni. Moryc wrzeszczał, żeby robotnika oddalić natychmiast, bo mu ubliżył. - Daj pokój, Moryc, nie wtršcaj się do nie swoich rzeczy. - Jak to nie do swoich rzeczy! mam takie same prawo jak i ty -krzyczał. - Na chwilę przypuœćmy, że takie samo prawo, ale ci to jeszcze nie daje prawa wymyœlania robotnikom, wymyœlania wcale niesłusznie. - Co to jest: przypuœćmy! Moje dziesięć tysięcy rubli tyleż warte co i twoje. - Nie krzycz tak, chcesz się przed robotnikami pochwalić, że masz dziesięć tysięcy rubli? - Ty nie potrzebujesz mnie uczyć, co ja mam mówić. - A ty nie potrzebujesz tego krzyczeć, mogšc po ludzku powiedzieć. - Ja to robię, co mnie się podoba. - Krzyczże sobie, kiedy ci się to podoba - zawołał Karol pogardliwie i wrócił do kantoru. Moryc wykrzyczał się jeszcze przed Maksem i wybiegł odgrażajšc się głoœno, że musi zaprowadzić tutaj inne porzšdki, żetak dalej iœć nie może, że Karol buduje pałac, nie fabrykę. - Pewny posagu Grunspanówny i dlatego takigłoœny -powiedział Karol Maksowi, ale żałował swego uniesienia, bo liczył na jegopienišdze, potrzebne mu były koniecznie. - Ile razy dam się porwać pierwszemu popędowi - robię głupstwa. Moryc pomimo przykroœci, jakš mu Karol zrobił wspominajšc o miłoœci Meli, myœlał iczuł tak samo, a nawet więcej jeszcze żałował swego uniesienia, bo czuł swojš œmiesznoœć. Byłby wrócił do Borowieckiego, ale nie œmiał na razie, zostawił to do wieczora, bo tymczasem było już po szóstej. Konie Kesslera już czekały przed kantorem,pojechał do siebie, przebrał się i natychmiast kazał ruszać wycišgniętym kłusem przez miasto. Z przyjemnoœciš wycišgał się na miękkich siedzeniach powozu i niedbale kiwał głowš spotykanym znajomym. Rozdział XIV [XXX] Kessler mieszkał o kilka wiorst za miastemprzy wielkiej farbiarni, której był właœcicielem, będšc zarazem głównym akcjonariuszem i dyrektorem firmy: Kessleret Endelman. Pałac, a raczej zameczek w stylu gotycko-łódzkim, wznosił się na szczycie wzgórza na tle wysokiego sosnowego lasu, a przed nim, na stokach dosyć stromych, zielenił się wielki angielski park, zbiegajšcydo bystrej, ujętej w drewniane cembrowinyrzeczki, płynšcej w głębokim jarze, obroœniętym wierzbinš i olszynami. Z prawej strony parku spoza drzew wychylały się czerwone kominy i mury farbiarni, a z lewej, daleko, szarzały słomiane dachy wsi rozrzuconej po obu stronach rzeczki, na dnie jaru, wœród kęp h się powrotem. ny przez osem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż‚PW cƒ§ ~c„%Şc…Ď*–.†e1đ a€‡U? sadów i zaroœli. - Mieszkasz jak prawdziwy ksišżę łódzki - zawołał Moryc na przywitanie, wyskakujšcz powozu przed pałacem. - Robiłem, co mogłem, żeby się jako tako urzšdzić w tym barbarzyńskim kraju - mówił Kessler, prowadzšc go w głšb domu.- Trafiłem na uroczystoœć? - zawołał, bo Kessler był we fraku i w białym krawacie. - Gdzież tam, nie zdšżyłem się jeszcze przebrać, jeŸdziłem z urzędowš wizytš... - Jest już kto? - Jest Wilhelm Muller, przyjechał umyœlnie z Berlina, po cichu przed ojcem. Jest Oskarbaron Meyer, jest Martin, znasz go? wesołe francuskie bydlę. Jest kilku jeszczenaszych z Łodzi i Berlina. No, i jest częœć niespodzianek... - Ciekawym. Masz kogo, co by robił honory domu? - Zobaczysz... Na wielkiej tarasie, od strony rzeki, zamienionej w letni salon, siedziało całe towarzystwo. Indyjskie przepyszne maty z traw kolorowych zaœcielały podłogę; meble były ze złoconego bambusu, pokryte jedwabnymipoduszkami. Œciany werendy tworzyły chińskie maty ze słomy, nanizanej różnokolorowymi paciorkami, nie wišzanej, a tylko jednym końcem, u góry, ujętej w szeroki złoty fryz, spod którego spływała ku podłodze niby falami włosów skrzšcych się różnokolorowym szkłem i cicho dŸwięczšcych za najlżejszym dotknięciem powietrza. Moryc przywitał się z wszystkimi i usiadł w milczeniu. - Co pijesz? My chłodzimy się szampańskim. - Dobrze, zgoda na szampańskie. Za chwilę wniósł służšcy wino, a za nim weszła Zoœka Malinowska, która robiła honory domu, własnoręcznie nalała i usiadła przy nam na biegunowym .krzeœle. Milczenie zalegało werendę, bo wszystkich oczy wpiły się z chciwoœciš w jej twarz pięknš, w odsłonięte ramiona i w całš postać doskonale rozwiniętš. Zmieszały jš nieco te spojrzenia ciekawe, ale to dodało jeszcze żywoœci jej bardzo ruchliwej twarzy i powlekło jš lekkim, delikatnym karminem. - Kołysz mnie pan - powiedziała nakazujšcodo Moryca. - Czy pani myœli, że to będzie dla mnie kara? - szepnšł wciskajšc binokle, bo mu się bardzo podobała. - Nic nie myœlę, czym to dla pana będzie, bo chcę się tylko bujać - odpowiedziała dosyć twardo i zapatrzyła się przez nieosłonięty kawałek werendy W park staczajšcy się po równi pochyłej aż do błyszczšcego srebrem i błękitem strumienia, za którym leżały płaty łšk ciemnozielonych, a potem pola podnosiły sięw górę; pola pocięte w pasy długie rozmaitymi odcieniami zieleni zbóż. - Może się przejdziemy, pokażę wam park imenażerię -powiedział Kessler. Poszli wszyscy prócz Mullera. - Nie chce mi się chodzić... zmęczony jestem drogš... -powiedział na usprawiedliwienie. - Wierz mi pan, że to na próżno - szepnšł Kessler rzucajšc okiem na Zoœkę. - Co takiego? ani myœlałem... - rzucił prędko, zły, że odgadnięto jego intencję, ale nie zmienił zamiaru, a gdy Kessler wyszedł, przysunšł się do Zoœki. - Ten Muller jest jeszcze zupełnie jugend - odezwał się Kessler do Moryca idšc za całym towarzystwem, na przełaj wspaniałych trawników. - Warum? - Umyœlnie został dla mojej dziewczyny, myœli, że ona pomienia mnie na niego. - Kobiety majš nieraz niespodziewane gusta.- Ale stale lubiš tych, co majš dużo pieniędzy, - Nie zawsze, nie zawsze - rzucił ciszej, bo mu przyszła na myœl Mela i Wysocki. - Skšd wydobyłeœ takš dziewczynę? Wspaniała samica. - Co? podoba ci się? - Przystojna i czuć, że ma temperament, że... - Za dużo go ma i strasznie przy tym głupia, mam już jej dosyć. Skrzywił się i zaczšł laskš œcinać czubki krzewów, a po chwili odezwał się ciszej: - Mogę ci jš odstšpić, chcesz? - Oferta wspaniała, ale do tej licytacji nie stanę, za mało mam pieniędzy... - Ty się mylisz, zupełnie. To jest Polka, onachce, żeby jš kochać rano, w południe i wieczorem, żeby być jej wiernym i w końcu, żeby się z niš ożenić. Mówię ci, że tu głupia dziewczyna. Płacze mi po całych dniach i cišgle wyrzeka, a na odmianę robi mi awantury, że muszę jš nieraz uspokajaćpo swojemu. Błysnšł oczami i silniej œwisnšł laskš po krzewach. - Chcesz jš, to ci ułatwię... Muszę się jej i tak pozbyć w jaki sposób, bo się pewnie ożenię. - Słyszałem coœ o tym na mieœcie... z Mullerównš? - Interes dopiero w robocie, nic jeszcze pewnego. W każdym razie byłbym bardzo wdzięczny temu, kto by mnie oswobodził od tej dziewczyny. Może chcesz? - O, dziękuję ci, ma brata i ojca, którzy podobno nie sš zbyt dobrze wychowani... mogliby nie uszanować mojej skóry... A przytym i ja się żenię. Przyłšczyli się do towarzystwa. Kessler zaprowadził wszystkich do wielkichżelaznych klatek, w których żyła gromada małp. Długim kijem, przez kraty, zaczšł jedrażnić; małpy na sam jego widok zaczęły się cofać w głšb, a przestraszone kijem rzucały się na sufit, czepiały się bocznychkrat i przeraŸliwymi głosami wœciekłoœci i rozpaczy pobudziły Kesslera do wesołego œmiechu i do zaciętszego ich podrażnienia. Zwierzšt było dosyć w innych klatkach, ale prawie wszystkie na widok swego pana głupiały ze strachu lub szczerzyły kły. Para tonkińskich niedŸwiedzi, zupełnie czarnych, ze wspaniałymi żółtymi napierœnikami, rozwœcieklona biciem, rzuciła się na kraty z takim rykiem, że wszyscy odskoczyli z przerażenia, tylko Kessler się nie poruszył, przysunšł bliżej twarz do wyszczerzonych kłów, bił prętempo rozwartych potężnych szczękach i rozkoszował się ich bezsilnš wœciekłoœciš. - To pod moim adresem tak mruczš słodko - zauważył z uœmiechem. Prowadził dalej, do jeleni spacerujšcych w ogrodzeniu, z którymi żył przyjaŸnie, do klatek psów, tak zdziczałych, że rzucały się drapieżnie ku patrzšcym; z psami był wdobrych stosunkach, bo wszedł do œrodka ipozwalał się im lizać po rękach i twarzy. Na zakończenie pokazał goœciom swoim stado białych pawi o cudownych tęczowych ogonach. Kessler zakrzyczał i pawie, roztoczywszy wachlarze ogonów, biegły całš gromadš pozielonych trawnikach, ale zatrzymały się z dala patrzšcych i zaczęły .krzyczeć blaszanymi, rozdzierajšcymi głosami. Wracali wolno do pałacu. Wieczór się już rozlewał nad ziemiš, wzgórza jeszcze œwieciły złotawymi blaskami zachodu, ale nad całš dolinš wznosiły się lekkie mgły, które się poruszały i rozsnuwały jak zwoje przędzy sinej, rozdzieranej co chwila przez czuby drzew i grzbiety ostre dachów. Od rzeki, od drzew i traw podnosił się cichy monotonny szmer, pokrywany co chwila rojnym huczeniem chrabšszczów, które z brzękiem przelatywały nad głowami. Żaby od chłopskich rowów i sadzawek rechotały chóralnie. Wilgotny a ciepły wiatr powiewał z zamglonej dali i niósł, głos dzwonów bijšcych długo a żałoœnie, jakby na œmierć czyjšœ: przyduszone ciężkie echa drgały w powietrzu jak płaty stygnšcego metalu i konały pod konarami lasu, w gšszczu czerwonych pni, stojšcych gęstš œcianš tużza pałacem. Na werandzie Zoœki już nie było, tylko Wilhelm Muller kołysał się na fotelu. - Cóż, ładna, prawda? - zapytał go Kesslerdrwišco, - Nie tyle ładna, ile... ordynarna. - Nie mogłeœ się pan porozumieć z niš?... - zapytał Kessler. - Nie próbowałem nawet - odpowiedział ze złoœciš i wykręcał wšsiki, aby ukryć pomieszanie i twarz z prawej strony zarumienionš nieco. Kessler uœmiechnšł się i zapraszał na kolację, bo właœnie lokaje otwierali drzwi na oœcież, ukazujšc w amfiladzie szereg salonów umeblowanych z przepychem nadzwyczajnym. Kolację podali w wielkiej okršgłej jadalni, zamienionej na ogród podzwrotnikowy, pełen palm i kwiatów; w œrodku ustawiono okršgły stół, tak zapełniony 'robrami i kryształami, że robił wrażenie wystawy jubilerskiej, wœród której niby drogie kamienie barwiły się kwiaty róż i storczyków ubierajšcych obrus i zastawę. Przy jednym z okien siedziały dwie z wynotowanych w fabryce robotnic, bo drugie dwie nie przyszły; siedziały bogato wystrojone, sztywne, onieœmielona iż trwogš patrzyły na wchodzšcych mężczyzn.Po jadalni chodziły wolno i swobodnie się œmiały tancerki. Była to właœnie ta niespodzianka importowana, jakš Kessler zapowiadał Morycowi, a którš Muller przywiózł z Berlina na dzisiejszy wieczór. Było ich trzytylko, ale hałasowały za dziesięć i ordynarnš, tingeltanglowš wrzawš zapełniały pokój. Postrojone były krzykliwie, obwieszone sztucznymi kamieniami, wydekoltowane do pół piersi, wymalowane, ale pomimo to zupełnie przystojne, o wysmukłych i doskonałych w rysunku figurach. Kolacja wlekła się dosyć długo i nudnie. Nikt nie miał humoru, byli zbyt przytomni, tylko tancerki rzucały cyniczne uwagi i okrzyki i kpiły z robotnic, które pomieszane, zdenerwowane, nieprzytomne prawie, nie wiedziały, jak jeœć, co robić ze sobš, gdziepatrzeć. Zajęła się nimi Zoœka, a za niš i Moryc, obok niej siedzšcy, zaczšł się do nich odzywać po polsku, aby je oœmielić. Kessler nic prawie nie mówił, z namarszczonš brwiš, z głowš w ramiona wciœniętš, siedział chmurny i nienawistnie spoglšdał na Zoœkę, żywo rozmawiajšcš z Morycem, to na lokajów, którzy czujšc jego wzrok na sobie, uwijali się z poœpiechem pełnym trwogi. Zazdroœć nim szarpała. Chciał jš odstšpić, a teraz widzšc jej twarz wesołš, uœmiechniętš, dziwnie jasnš a pięknš, pochylonš do tamtego, widzšc, jak chciwie słuchała jego słów, jak się często rumieniła i z kokieteriš bardzo wdzięcznš nalewała mu wino - zazdroœć nim owładnęła. Byłby kazał jej przyjœć i siedzieć przy sobie, ale wstydził się okazywać zazdroœć przy wszystkich, więc siedział ponury, zdenerwowany tym gwałtownym uczuciem ikoniecznoœciš panowania nad sobš. Po kolacji przeszli do salonu, umeblowanegona sposób wschodni: wielkie sofy jedwabne zarzucone poduszkami stały pod œcianami, œciany były obcišgnięte zielonš jedwabnš materiš w żółte płomienie, jakiœ również zielono-żółty dywan zaœcielał całš podłogę.Lokaje poustawiali przed sofami niskie kwadratowe stoliki, zapełnili je całš bateriš butelek i odsłonili coœ w rodzaju estrady, na której znalazł się zaraz. Skrzypcowy kwartet i grać zaczšł. Porozwalali się na sofach, gdzie komu było wygodniej, i zaczęli pić; zaraz z miejsca poszły dosyć gęsto likiery i koniaki do kawy, którš lokaje obnosili co chwila, a po kawie poszły wina w takiej iloœci, w tylu gatunkach, że wkrótce się popili. Muzyka wcišż grała, tancerki zniknęły, abysię przebrać odpowiednio, a tymczasem na œrodku salonu rozcišgnięto gruby dywan z linoleum, odpowiednio wykredowany. Gwar się zaczšł zrywać, œmiechy, dowcipy,żarty obiegały salę razem z robotnicami, które popychane od jednego do drugiego, podawane z ršk do ršk, całowane, szczypane, obejmowane, pojone winem, traciły przytomnoœć do reszty i zaczynały szaleć, podbudzone jeszcze dŸwiękami muzyki, która żar wlewała do żył i szaleństwo. - Tańczyć - krzyknšł Kessler, trzymajšc wpół Zoœkę pijanš zupełnie i tak rozbawionš, że co chwila tarzała się po sofie i krzyczała. Tancerki ukazały się z małymi tamburynamiw rękach, wzniesionymi do góry, prawie nagie, bo prócz zwojów gazy, nic nie osłaniajšcych, więcej nie miały na sobie. Stanęły na œrodku i zgodnie uderzyły w tamburyny, wtedy muzyka przeszła w najdelikatniejsze pianissima, ledwie dosłyszalne, a melodię tańca poprowadził flet namiętnym głosem, podobnym do miłosnego œpiewu ptaków. Tancerki zaczęły "danse du ventre" dosyć wolno, i ospale, ale pod wpływem win, jakie w przerwach tańca literalnie w nie lano, i pod wpływem fletu rozogniły się i tańczyły namiętnie ten dziwny, ohydny taniec Wschodu, pełen epileptycznych drgawek, kurczów, wyrzucań całym ciałem, lubieżnych pragnień, taniec rozszalałych rozpustš. Flet lał niestrudzenie swój słodki, namiętnyœpiew przenikał coraz bardziej wszystkich niepowstrzymanš żšdzš zatopienia się w szaleństwie. Oczy płonęły, piersi podnosiły się szybko, krótkie okrzyki zrywały się z piersi, ramiona wycišgały się do tańczšcych, odgłosy mocnych pocałunków tonęły w tej dzikiej wrzawie rozpasania, jaka zapanowała w salonie. Œmiechy, słowa, szczęk kieliszków, okrzykizlewały się w wielki, odurzajšcy gwar, nadktórym tylko głos fletu panował, a one tańczyły coraz lubieżniej, coraz Jaskrawiej, coraz namiętniej; na zielonym tle œcian, w obłoku gaz przejrzystych szalone ruchy ich ciał nagich tworzyły obraz bachanckiej wizji. Ryk œmiechu i zadowolenia rozlegał się wcišż po sali, tylko Zoœka podniosła głowę i pijanymi oczami patrzyła długo na tanecznice. - To œwiństwo, to ostatnie œwiństwo! - zawołała ż jakšœ bezwiednš grozš oburzenia i wybuchnęła strasznym, pijackim płaczem, aż jš Kessler kazał lokajowi zanieœć do jej pokoju. Ale wesoła zabawa łódzkich królewišt trwała dalej, do końca... Rozdział XV [XXXI] - Może jeszcze herbaty pan pozwoli, panie Józefie? - Dziękuję pani - odparł Józio, wstał, ukłonił się i rozczerwieniony czytał dalej gazetę panu Adamowi... Anka siadła w głębokim fotelu na biegunach, kołysała się, słuchała czytania,ale częœciej spoglšdała na drzwi od werendy i nasłuchiwała, czy nie usłyszy kroków Karola. - Mateusz, niech samowar nie zgaœnie, bo pan pewnie zaraz przyjdzie!- zawołała do kuchni, obeszła pokój, wyjrzała na œwiat ciemny przez wszystkie okna, chwilę stała z czołem opartym o szybę i znowu powróciła na fotel i z wzrastajšcš niecierpliwoœciš oczekiwała. Nie było to po raz pierwszy od czasu, jak w Łodzi mieszkała, to jest od dwóch miesięcy. Dla Borowieckiego czas ten płynšłbardzo szybko, ale dla niej i dla ojca wlókł się ze strasznš powolnoœciš. Zamknięci w domu i w tym chorym kawałkuogródka, który im musiał zastępować Kurów, cierpieli strasznš nostalgię za wsiš,za wielkimi przestrzeniami i z trudem zmuszali się do nowego życia i otoczenia. Anka zmizerniała nie tyle z nudów, ile ze zmartwień różnych, jakie wcišż na niš spadały, i ze zgryzot tajonych, a których Ÿródłem był Karol. Urzšdziła sobie życie, jak tylko mogła, najczynniejsze, najbardziej wyczerpujšce, ale pomimo to jakiœ nieokreœlony smutek przegryzał z wolna duszę. Nie wiedziała, co myœleć o Karolu. Wierzyła, była przekonana, że jš kochał, ale od czasu przyjazdu do Łodzi zaczynała wštpić w to chwilami. Jeszcze nie miała żadnej pewnoœci, jeszczenawet podejrzeń swoich się wstydziła, a pomimo to sercem odgadywała tę bolesnš dla siebie prawdę. A przy tym codziennie ze zdumieniem pełnym boleœci przekonywała się, że on, ten, który był dla niej ideałem człowieka, którego sobie ubrała we wszystkie blaski własnej szlachetnej duszy, o którym myœlała z dumš i radoœciš, którego kochałapierwszym czuciem, który miał być jej mężem - ten jej chłopak kochany, jak go nazywała w duszy, jest taki inny i niepodobny w rzeczywistoœci do tamtego, którego ubóstwiała. Przekonywała się o tym codziennie i cierpiała coraz boleœniej. Bywał czasami dla niej dobry, kochajšcy, serdeczny, uprzedzajšcy jej życzenia wszystkie, ale bywa) i zimny, szorstki, nieubłagany w ironizowaniu jej. wiejskich zwyczajów, a wtedy wyœmiewał z ostroœciš bolesnš jej dobre serce, jej opiekowanie się biednymi, jej pojęcia nawet, jak nazywał, parafiańskie, wtedy jego stalowe oczy paliły jš niesłychanym bólem, a surowa twarz pełna była wyrazu zimnej obojętnoœci. Tłumaczyła jego postępowanie, jak i on to robił w chwilach lepszych, zdenerwowaniem i kłopotami, jakich miał wiele przy budowie fabryki. Wierzyła temu z poczštku i znosiła cierpliwie zmiennoœć jego humoru, a nawet robiła sobie wyrzuty, że nie umiała mu byćuspokojeniem, że nie umiała tak go przywišzać do siebie, aby przy niej zapomniał o wszystkich kłopotach i zmartwieniach. Próbowała to robić nawet, ale przestawała, spostrzegłszy raz jego drwišco-dziękczynne spojrzenie, jakie jej rzucił. A potem ona tego nie umiała, ona go kochała prosto i szczerze, umiałaby dla niego poœwięcić wszystko, ale nie umiała pokazywać swojej miłoœci, nie umiała zadzierzgać tych tysišcznych nici spojrzeń,frazesów, dotknięć, niedomówień; tego sztucznego czaru, który tak lubiš mężczyŸni i biorš zwykle za miłoœć najgłębszš, a który jest tylko flirtem i wstrętnš minoderiš panien chcšcych się dobrze sprzedać. Brzydziła się tym, jej prosta i szlachetna dusza oburzała się do głębi na myœl takiegopodniecania mężczyzn i tym trzymania ich przy sobie. rotem. ny przez osem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żˆPu c‰Ĺ Ű cŠ Î c‹n): cŒ¨6Ŕ>Miała silnie rozwinięte poczucie własnej godnoœci, była dumnš, czuła się człowiekiem. - Dlaczego nie przychodzi? - myœlała z głębokš przykroœciš. Józio czytał cichym, monotonnym głosem i od czasu do czasu podnosił spoconš twarz, spoglšdał lękliwie na Ankę, wtedy pan Adam stukał kijem i wołał: - Czytaj, czytaj! a to, dobrodzieju mój kochany, ciekawe, ciekawe! Ten Bismark to sztuka, oho! Szkoda, że nie ma księdza tutaj, szkoda... Słuchasz, Anka? - Słucham - szepnęła nasłuchujšc szumu drzew w ogrodzie i głuchego łoskotu Mullerowskich fabryk, czynnych i w nocy. Czas się wlókł strasznie wolno. Zegar bił godziny za godzinami, cisza potemrozlewała się tym głuchsza, w której tylkogłos Józia coraz senniejszy rozlegał się słabo, aż i on skończył gazety i zabierał się do wyjœcia. - A ty, Józiu, gdzie sypiasz? - zagadnšł panAdam. - W kantorze starego pana Bauma. - Cóż, nie lepiej mu? - Pan Baum powiada, że nic mu nie jest, że jest zupełnie zdrowy. Pan Wysocki był dzisiaj, chciał go obejrzeć, to się tak rozgniewał, że go prawie za drzwi wyrzucił. - Fabryka idzie jeszcze? - Dziesięć tylko warsztatów czynnych. Dobranoc państwu. Ukłonił się i wyszedł. - Pan Maks opowiadał wczoraj, że od paŸdziernika zamykajš zupełnie fabrykę. Stary Baum podobno zupełnie obłškany, całe noce przesiaduje w fabryce i porusza warsztaty. Onegdaj znalazł go Maks w głównej sali, jak chodził od warsztatu do warsztatu i robił na nich. O, Karol idzie! -zawołała radoœnie, podnoszšc się z fotelu.Karol wszedł, przywitał się w milczeniu i rzucił się na krzesło. - Z miasta idziesz? - zapytał stary. - Jak zwykle - odpowiedział opryskliwie, zirytowany, że musi się tłumaczyć, ale spostrzegłszy niespokojny wzrok Anki, rozjaœnił twarz i miękkim głosem zapytał: - Cóż tu nowego słychać? Nie mogłem być na obiedzie, bo jeŸdziłem do Piotrkowa, przepraszam, że nie zawiadomiłem, nie było już czasu, bo wyjechałem niespodziewanie. Była tu pani Trawińska? - Była, ale po południu odwiedziła nas pani Mullerowa z Madš. - Mullerowa z Madš? - zapytał ze zdumieniem. - Przyszły po sšsiedzku. Bardzo przyjemne kobiety i tak obie zgodnie wychwalały pana.Narzekały, że pan o nich zapomina. - Także pretensje, byłem u nich parę razy zaledwie. Wzruszył ramionami. Anka spojrzała zdziwiona, bo Mada mówiła wyraŸnie, że Karol na wiosnę bywał u nich prawie codziennie na herbacie. - Prawda, jaka z tej panny Mady typowa gęœ? - Mnie wydała się bardzo rozsšdnš i bardzoprostš i szczerš, nawet za szczerš... Dziwię się, czemu pan Maks odzywa się o niej zawsze z takš niechęciš. - Maks łatwo się uprzedza. Wiedział, dlaczego Maks jej nie lubi. Pił herbatę spiesznie, zmuszajšc się do tego, aby Ance odmowš nie robić przykroœci, i rozmyœlał nad tš dziwnš wizytš. Po co one przyszły? A może Anka umyœlnie szukała zbliżenia. Wypytywał się o szczegóły wizyty, Anka opisywała mu wszystko z drobiazgowoœciš iszczerze wyrażała swoje zdumienie z ich przyjœcia. - To Mady robota, sprytna dziewczyna! - myœlał, ale nie był zadowolony. Jeszcze się przecież nie wyrzekł zupełnie myœli zostania zięciem Mullera, więc wolałby, żeby żyły z daleka od siebie, mniej trudnš miałby pozycję wobec obu panien. - Trzeba będzie ich rewizytować - zauważył niedbale. - Nie bardzo chciałabym zabierać nowe znajomoœci. - Wierzę, a tym bardziej znajomoœci mocno nieodpowiednie. - Pójdę do nich którego dnia z ojcem i na tym się skończy. Zaczšł z pewnym politowaniem opowiadać o ich grubych obyczajach i dorobkiewiczowskich fantazjach Mady i starego Mullera, oœmieszał ich z przesadš umyœlnš, żeby Ance odebrać chęć zabierania z nimi bliższej znajomoœci, jeœli jš miała, a w końcu zeszedł na własne sprawy i kłopoty.Anka słuchała z uwagš i ze współczuciem przypatrywała się jego podkršżonym oczomi zmęczonej twarzy, a gdy Karol skończył, zapytała: - Daleko jeszcze do końca? - Za dwa miesišce muszę w ruch puœcić fabrykę, a choćby tylko jeden oddział, ale tyle jest jeszcze roboty, że boję się myœlećo tym. - Powinien pan póŸniej odpoczšć czas dłuższy. - Odpoczšć! Ależ póŸniej będzie jeszcze więcej roboty, całych lat potrzeba pracy wytężonej, zabiegów, szczęœliwych warunków, dobrych odbiorców, kapitałów, żeby stanšć jako tako, wtedy dopiero będzie można myœleć o odpoczynku. - I to goršczkowe, wyczerpujšce życie cišgle, cišgle?... - Cišgle, i w dodatku z troskš, żeby się to wszystko zdało na co. - W Kurowie nie potrzebowałby się pan tak męczyć. - Serio pani to mówi? - I ja to samo powtarzam - odezwał się pan Adam, układajšcy sobie pasjansa. - Myœlałam o tym długo - szepnęła, przysunęła się do niego bliżej i oparta o jego ramię zaczęła z zapałem i tęsknotš malować spokojne, dobre życie na wsi. Uœmiechał się pobłażliwie... Niech fantazjuje, kiedy jej to sprawia przyjemnoœć. Wzišł w rękę koniec jej ogromnego warkocza i oddychał przedziwnym zapachem jej włosów. - Byłoby tam zupełnie dobrze, nie psuliby nam ludzie spokojnego i trwałego szczęœcia- cišgnęła Anka zapalajšc się. Karol porównywał jej słowa z zupełnie podobnymi słowami tylu kobiet, które tak samo, poruszone miłoœciš, marzyły o szczęœciu z nim; to samo mówiła mu Lucy przed godzinš, bo od niej wracał. Uœmiechnšł się i dotykał końcami palców chłodnych ršk narzeczonej i stwierdził, żenie elektryzujš tak silnie jak tamtej, że nawet sš znacznie brzydsze. Anka mówiła dalej, snujšc barwnš nić swoich marzeń i tęsknot z wielkš szczeroœciš. - Gdzie ja to samo słyszałem, kto mi to przedtem mówił? Aha! - myœlał i przypominał sobie długie wieczory spędzane z Likiertowš, przypominał sobie tyle innych kobiet jeszcze, tyle twarzy, ramion, uœcisków, pocałunków, przysišg miłoœci. Był bardzo znużony po dzisiejszej schadzcei tak jeszcze pełnym tamtej, że wstrzšsał się nerwowo i zapadał w jakšœ głębokš ciszę z wyczerpania nerwowego, słuchał głosu Anki, a zdawało mu się, że to mówi kto inny, że to te wszystkie dawne jego miłoœci, 'zmartwychwstałe we wspomnieniutylko, sš obok, mówiš, snujš się, dotykajš go, słyszał prawie szelesty ich sukien, zdawało mu się, że widzi blade profile, że uœmiechy i słowa pełne dziwnego czaru otaczajš go dookoła, że je spostrzega... Wzdrygnšł się i ogarnšł Ankę ramieniem, i przycisnšł rozpalone jeszcze tamtej pocałunkami usta do jej skroni... Podniosła twarz ku niemu, zdziwiona tym nieoczekiwanym pocałunkiem, a on zobaczył wtedy po raz pierwszy, przez bezwiedne prawie skojarzenie, że ona nie jest pięknš, jest niesłychanie miłš, wdzięcznš, szlachetnš, dobrš, ale pięknš nie jest... Ankę ten wzrok badawczy i zimny dziwnie dotknšł i zarumienił, wycišgnęła mu z kieszeni na piersiach jedwabnš chusteczkę izaczęła się niš chłodzić. - Co to za perfumy? - zapytała, aby coœ powiedzieć, bo to spojrzenie zmroziło jej zapał dawny. - Fiołki, o ile pamiętam. - Te fiołki sš heliotropem, pomieszanym z różami! - odezwała się z uœmiechem i bezwiednie obejrzała chusteczkę. Była to wykwintna chusteczka jedwabna, obszyta koronkami, z monogramem na œrodku, zabrał jš Lucy i zapomniał schować głębiej. - Prawda, to heliotrop! - zawołał, żywo odbierajšc chusteczkę i chowajšc jš zbyt spiesznie - Mateusz pomimo zakazu perfumuje mnie cišgle zamiast pilnować, aby w pralni nie zamieniali drobiazgów - mówił niedbale, ale czuł, że Anka nie uwierzyła w to niezręczne tłomaczenie. Posiedział jeszcze chwilę, próbował nawet szerokiej. serdecznej rozmowy, ale spotykał się cišgle z niedowierzajšcym wzrokiem dziewczyny, więc wstał do wyjœcia. Anka wyprowadziła go jak zwykle na werendę, gdzie już Mateusz czekał z latarniš. - Mateusz, nie perfumujcie panu chusteczektak silnie -powiedziała cicho, - Ja ta nie perfumuje, u nas ta nijakich perfumów nie ma -odparł zaspanym głosem. Anka drgnęła nieco, patrzšc na zakłopotanštwarz Karola. - Może pan z nami jutro pojedzie do koœcioła? - Jeœli będę mógł, to dam znać rano. Z tym się rozstali. Anka wolno powróciła do mieszkania, kazała pogasić œwiatła, wydała polecenia na jutro, powiedziała ojcu dobranoc i znalazłszy się w swoim pokoju, stanęła przy oknie i długo patrzyła w ciemne przepaœcie nieba, długo rozczuwała wszystko. - A wreszcie, to mnie już nic nie obchodzi -szepnęła do siebie. Ale to była nieprawda, obchodziło jš to więcej nawet, niż pragnęła, tylko nie chciała poddać się tym bolesnym, upokarzajšcym jej dumę spostrzeżeniom tym brutalnym faktom, jakie przed niš stawały. - Nie stanę mu pewnie na drodze do szczęœcia - powiedziała sobie rano po nie przespanej nocy, zacięła się w sobie i w takiej dumie, która nie pozwalała się skarżyć i płakać. Zamknęła wszystko w sobie. Przy œniadaniu była jak zwykle spokojna. Służšca dała znać, że gromada robotników przyszła i .koniecznie jš chce widzieć. Anka wyszła na werendę nie wiedzšc, o co im chodzi. Pana Adama też za niš wtoczyli. Na werendzie było kilku mężczyzn i kobiet,ubra-nych œwištecznie, z bardzo uroczystymi twarzami. Na jej wejœcie wysunšł się zaraz Socha, który teraz był furmanem u Borowieckiego,pocałował jš w rękę, schylił się do nóg wedle odwiecznego zwyczaju, cofnšł się nieco, chrzšknšł, obtarł nos rękawem surduta, obejrzał się na żonę stojšcš z boku i rzekł mocno: - A to myœwa się zmówili i przyszli podziękować naszej dziedziczce kochanej zatego chłopaka, co go to połamało, a u panienki się likował, za te kobite, co to unawdowš ostała, po tym Michale, co go te rusztowanie zabiło, i za te dziecioki, co ostały, niby po tym Michale, co go rusztowanie zabiło, i za te dobroœć, jakš im panienka robi - wypowiedział jednym tchem i obejrzał się na żonę i na kolegów, którzy potakiwali głowami i poruszali ustami, jakby mówišc z nim razem. Odetchnšł i mówił dalej. - My jesteœwa biedne sieroty, a panienka chociaż ani nam warzona, ani pieczona, a dobra kiej matka rodzona. Naród się zmówił, coby za to wszystko podziękować z serca. Przez podaronków myœwa przyszli.ale podaronki... ale... podaronki... całujta, œcierwy, panienke po ršczkach, obłapia za nóżki! - zawołał, nie mogšc dokończyć mowy. Jakoż po tym energicznym przemówieniu otoczyli Ankę kołem i całowali jš po rękach, a mniej œmieli po łokciach. Ankę zalała ogromna radoœć i rozrzewnienie, mówić nie mogła ze wzruszenia, więc pan Adam przemówił słów kilka od siebie i kazał im dać wódki Na sam koniec sceny nadszedł Karol i dowiedziawszy się, o co imchodzi, kazał dać po raz drugi wódki i coœ w rodzaju œniadania i uœcisnšł bardzo serdecznie ręce robotników, ale uœmiechał się ironicznie i gdy ludzie odeszli, powiedział drwišco: - Wzruszajšca scena. Myœlałem, że to dożynki, brakowało tylko pieœni i wieńca zezbóż, był natomiast spleciony z wdzięcznoœci i z dobrych uczynków. - Widzę, że to jest łatwa zabawa, ironizowanie wszystkiego, bo zbyt często pan się w to bawi - powiedziała spokojnie na pozór, ale w głębi drżała gniewem. - Nie moja zasługa, a... sposobnoœci tak częstych. - Dziękuję panu za szczeroœć. Wiem teraz już dobrze. że wszystko, co robię, jest œmiesznym, małostkowym, parafialnym i niemšdrym, że to wszystko godne jest ironii, tylko ironii, a pan jš swobodnie wypowiada, bo to mnie tylko boleć może, a pana cieszy, nieprawdaż? - mówiła rozdrażniona. - Co słowo to oskarżenie, i to bardzo ciężkie - rzekł Karol. - I prawda. - Nie, zupełna nieprawda, przywidzenie dlamnie bardzo bolesne. - Bolesne! - zawołała ironicznie. - Panno Anno, Anka! dlaczego się pani gniewa na mnie? Po co mamy sobie zatruwać życie takimi drobiazgami, czyż pani na serio znajduje w moim ironizowaniuniewinnym obrazę i krytykę siebie? Ależ daję pani słowo, że nigdy, nigdy tego nie pragnšłem i pragnšć nie mogłem - tłumaczył się goršco szczerze zmartwionyidotknięty jej słowami. Anka nie słuchała, wyszła z pokoju nie spojrzawszy na niego. Karol poszedł do ojca na werendę i skarżyłsię przed nim. - Ja jestem trup, ja już nie żyję, ale ci powiem szczerze, krzywdzisz Ankę i zniechęcasz, obyœ tego, nie żałował póŸniej -powiedział stary ze smutkiem i zaczšł mu robić delikatne wymówki za zaniedbywanie narzeczonej i za te tysišce drobiazgów w codziennym życiu, którymi Ankę ranił i obrażał jej miłoœć własnš. - Antonina niech się spyta panienki, czy prędko pojedziemy do koœcioła, bo konie już czekajš - powiedział Karol do służšcej i wzburzony wymówkami ojca chodził po werendzie oczekujšc odpowiedzi. Służšca przyszła zaraz. - Panienka poszła do pani Trawińskiej i powiedziała, że dzisiaj nie pojedzie do koœcioła. Borowiecki rozczerwienił się ze złoœci i wybiegł. - Pij że sobie piwo, jakieœ nawarzył... - mruczał za nim pan Adam. Anka rozgniewana poszła do Niny. Nina była sama, siedziała w narożnym pokoju przed małymi stalugami i malowała pastelami bukiet złotawych róż, rozsypanych przed niš na pysznej zielonawej materii. - Dobrze, żeœ przyszła, miałam pisać po ciebie. - Sama jesteœ? - Kazio pojechał do Warszawy, wróci dopiero wieczorem, malowanie mi się już sprzykrzyło, czytać mi się nie chce, więc chciałam ci zaproponować wycieczkę za miasto, na œwieże powietrze. Będziesz miała czas? - Ile tylko zechcesz. - A Karol? - Przecież jestem dorosła i wolno mi już rozporzšdzać sobš i czasem swoim. - A! - wyrwało się Ninie mimo woli, ale nie pytała więcej, bo służšcy zameldował Kurowskiego, który dowiedziawszy się, że nie ma Trawińskiego, chciał wyjœć. - Zostań pan, zjemy razem obiad, a potem we trójkę urzšdzimy wycieczkę za miasto, będziesz pan naszym opiekunem i pocieszycielem, dobrze? - Na opiekuna zgoda. - Ba, kiedy nam koniecznie potrzebny jest pocieszyciel. - Dobrze, niechaj panie cierpiš, a zacznę pocieszać, tylko uprzedzam, że łzom nie uwierzę i pozwolę im płynšć swobodnie, choćby strumieniami. - Łzom pan nie wierzy? - Przepraszam, kobiecym łzom. - Zawiodły pana jedne, a teraz zemsta na wszystkie. - Tak, zawiodły, a teraz zemsta! - powiedział wesoło. - Nie będzie pan miał do niej sposobnoœci, bo my należymy do kobiet, które nie płaczš, nieprawdaż, Anka? - - A przynajmniej nikt łez ani cierpień naszych nigdy nie zobaczy - odpowiedziała cicho Anka. - Uwielbiam takš dumę, a gdybym był prawodawcš, nakazywałbym jš wszystkim. - Nikt by nie słuchał, bo ludzie sš szczęœliwsi przez to samo, że mogš uchodzić przed drugimi za nieszczęœliwych. - Duży paradoks, ale i duża prawda, człowiek to przede wszystkim zwierzę liryczne, jeœli nie sentymentalne. Nowy Linneusz powinien je zaklasyfikował pod rubrykę: "Gatunek mazgajowatych". Pomijajšc to, czy Karol tutaj będzie dzisiaj?- Nie wiem, nie wiem, czy pana Borowieckiego dzisiaj widzieć będę. Kurowski bystro popatrzył na Ankę, ale twarz jej nic nie zdradzała, prócz spokojnej obojętnoœci. Przy skończeniu obiadu, który przeszedł nadzwyczaj wesoło, bo i Anka rozchmurzyła się nieco po usilnych staraniach Kurowskiego, przyszła na stół kwestia, gdzie jechać? - Byle nie do Helenowa, tam za wiele ludzi dzisiaj. - Pojedziemy za miasto. Szkoda, że nie ma Trawińskiego, bo zaproponowałbym państwu podwieczorek u siebie. Mam przy chałupie trochę wody i ogrodu, byłoby namchłodno. - Daleko od Łodzi? - spytała Anka. - Bocznš drogš będzie z pięć wiorst. - Prowadzi pan podobno gospodarstwo? - Jestem wielki pan, bo mam czterdzieœci morgów ornego gruntu, ale... ale gospodarstwo prowadzę tylko w fabryce, bo rolnego nie znam i nie cierpię. - Pan Karol opowiadał mi na wiosnę, że pana zastał przy własnoręcznej siejbie jęczmienia, a nie w laboratorium, więc? - Więc... Karol żartował tylko, upewniam paniš, że żartował - powiedział prędko, bosię ukrywał ze swoimi zamiłowaniami gospodarczymi, które pogardliwie wobec ludzi nazywał parobczymi. - Pokażę paniom, jak się w Łodzi bawiš w niedzielę szerokie masy - mówił wsadzajšc je do powozu i kazał jechać do lasku Milscha. Miasto było jak wymarłe, sklepy pozamykane, okna poprzysłaniane, szynki ciche, ulice puste, zalane rozdrganym powietrzem i oœlepiajšcymi blaskami słońca, które prażyło niemiłosiernie. Drzewa na trotuarach stały bez ruchu, z omdlałymi liœciami, bezsilne wobec potęgi ny przez osem AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żP|cŽĚUc!_c€+ő c‘u9V"’Ë=Ť€ognia lejšcego się z białawego nieba, które niby ciężka wełniana opona obtulało miasto tak szczelnie, że ani jeden przewiew wiatrunie przedarł się z pól i nie ochładzał rozprażonych bruków, trotuarów i murów. - Lubi pani ciepło - zauważył, bo Anka przysłaniała parasolkš twarz tylko, odsłaniajšc ramiona i plecy na słońce. - Ale tylko słoneczne. - Tamci się smażš jak na patelni - wskazał ruchem brody na niskie domy, przed którymi w wšskim jeszcze pasku cieniów rozkładały się całe rodziny, zupełnie roznegliżowane. - Dziwne, ale ja zupełnie nie czuję tego upału, jaki widzę - odezwała się Nina. Nikt jej nie odpowiedział, bo Kurowski bardzo pilnie obserwował Ankę. Jego orzechowe wielkie oczy, podobne do oczów tygrysa, œlizgały się po jej twarzy badawczo. Anka nie zauważyła tego, rozmyœlała o Karolu i tłumiła w sobie cichyżal, który jš poczšł nurtować; żal, że może Ÿle zrobiła sprawiajšc mu przykroœć.- Czy tutaj zostaniemy? - zapytała Nina, gdy powóz zatrzymał się przed restauracyjnym ogródkiem, z którego płynęła ogromna wrzawa głosów i muzyki wojskowej. - Przejdziemy tylko do lasu. Przepychali się przez zatłoczony ogródek, pełen wrzawy i hałasów. Kilkaset drzew i drzewek o liœciach pożółkłych i spieczonych rzucało mizerny cień na wydeptane trawniki i na piaszczystedróżki i alejki, dymišce tumanami kurzu, który rozwłóczył się po ogródku i opadał na drzewa i na setki białych stołów, i na tłumy przy nich rozsiadłe, rozkoszujšce się piwem, jakie zabrudzeni garsoni roznosili ustawicznie. Wojskowa orkiestra na estradzie grała sentymentalnego walca, a w głównym budynku restauracyjnym. otoczonym werendami, tańczono z zapałem pomimo tropikalnego goršca; tancerze byli bez surdutów, a niektórzy i bez kamizelek, ale tym siarczyœciej bili obcasami w podłogę i mocno pokrzykiwali. Pomagali im z zapałem liczni widzowie, cisnšcy się do drzwi i okien pootwieranych,przez które podawano zmęczonym, piwo, a wielu niecierpliwszych tańczyło na werendzie i na trawnikach, w obłokach kurzawy i przy akompaniamencie strzałów w strzelnicy i głuchym, warczšcym turkocie wyrzucanych w kręgielni kul i głosów tršbek dziecinnych, brzęczšcych pocałym ogrodzie. Na małej sadzawce, o martwej, zaropiałejwodzie, kołysało się kilka łódek; kilka tkliwych par smażyło się na słońcu i pracujšc wiosłami, œpiewało bardzo czułymi głosami niemieckš piosenkę o gaju,piwie i miłoœci. - WyjdŸmy, już nie mogę wytrzymać szepnęła Nina wstajšc od stolika, przy którym siedli. - Ma pani już dosyć ludowej zabawy i demokratycznego otoczenia? - pytał ironicznie Kurowski płacšc za piwo, którego nie dotknęli. - Mam tylko dosyć kurzu i brzydoty. ChodŸmy do lasu, może tam będzie œwieższepowietrze - szeptała przysłaniajšc usta, bo kurz podnosił się coraz gęstszy. Ale i w lesie nie było œwieżego powietrza. - Więc to jest las? - zawołała Anka przystajšc ze zdumienia pod drzewami. - Tak się to w Łodzi nazywa. Zapuœcili się w głšb. Las stał cichy i jakby obumarły, tysišce czarnych smutnych pni rozbiegało się we wszystkie strony, pożółkłe, suchotnicze gałęzie obwisały z bezwładnoœciš konania itak przysłaniały œwiatło, że było mrocznoismutnie; drzewa stały bez ruchu, a jeœli chwilami powiał po nich wiatr, to trzęsły się jak w febrze i głucho, żałoœnie szumiały, a potem znowu stały martwe, czarne, smutne, jakby głęboko zamyœlone i pochylały się nad strugš odpływów fabrycznych, która kolorowš wstšżkš wiła się wskroœ czarnych pni i mroków, rozsiewała duszšce straszne wyziewy i tworzyła w wielu miejscach grzšskie, zaropiałe bagienka, rozsšczała się w organizmy potężne drzew, które niby palcami olbrzymów chwyciły się korzeniamiziemi i ssały z niej z wolna œmierć i zatratę. Ale wœród tych drzew konajšcych rozkładały się gwarne obozowiska ludzkie. Katarynki i setki harmonijek grały w różnych miejscach lasu, samowary dymiły, dzieci jak kolorowe motyle biegały w mrokuposępnym, tańczono w wielu miejscach, wrzawa skłębionych głosów ludzkich i muzyki huczała głucho. - Smutna zabawa - zauważyła Anka. - Czemu z nich tak mało się bawi istotnie, czemu wszyscy nie krzyczš, nie œpiewajš, nie pijš pełnš piersiš swobody, wypoczynku, życia? - Czemu? bo nie umiejš i nie majš sił. Odpoczywajš po wczoraj; nie zapomnieli go jeszcze, a już smutek jutra mroczy im dusze - mówiła Nina wskazujšc całe rodziny rozłożone pod drzewami, które siedziały apatyczne, zmęczone i jakby ze zdumieniem rozglšdajšc się po lesie i po tych, którzy tańczyli i œmiali się. - ChodŸmy za las, chcę chociaż kawałek pola - zawołała Anka. Poszli, ale i tam długo nie byli, bo Anka nie znalazła pola, jakiego szukała, zobaczyła natomiast wielkie, puste już ziemie, na których wznosiły się cegielnie i czerwone kominy jakichœ fabryk, piętrowe domy i kilku cyklistów, cišgnšcych swoje maszyny po wysypanej miałem węglowym drodze. Wrócili rychło do miasta, Anka spiesznie poszła do domu sšdzšc, że zastanie Karola;nie był nawet na obiedzie. Pan Adam spał w swoim wózku w ogrodzie pod drzewami, cisza pełna dziwnej nudy owiewała dom cały, na pustej werendzie ćwierkały i goniły się wró-ble, wcale nie zestraszone wejœciem Anki, która obszedłszy ogród, zajrzawszy do wszystkich pokoi, nie wiedziała, co robić ze sobš. Wzięła jakšœ ksišżkę i siadła na werendzie,ale czytać nie mogła; patrzyła bezmyœlnie w białe chmury, jakie od wschodu zaczęły nadcišgać, i słuchała godzinek, które w kuchni pełnym głosem œpiewała służšca. To jej tak żywo przypomniało wieœ i takim roztęsknieniem głuchym i bolesnym przepełniło serce że rozpłakała się, samanie wiedzšc dlaczego. Czuła się dziwnie samotnš, opuszczonš i jakby gdzieœ z dala poza całym œwiatem... Pan Adam zaczšł nawoływać, więc poszła iprzywiozła go na werendę. - Karola nie było? - Nie wiem, przyszłam niedawno. Milczeli długo, unikajšc spotkania się oczami, aż w końcu pan Adam rzekł nieœmiało: - A może byœmy razem odmówili nieszpory, co? - Dobrze, o dobrze! - zawołała radoœnie i zaraz przyniosła ksišżkę do nabożeństwa. - Bo... widzisz... przypomni to nam Kurów... -szepnšł, zdjšł kapelusz, przeżegnał się i zaczšł powtarzać za niš, głosem pełnym wiary i uczucia, łacińskie słowa hymnów. Cisza przedwieczorna zrobiła się jakaœ głębsza i rozpoœcierała się razem ze zmrokiem, który już rozsnuwał swoje pajęcze posnowy na niskie domy i ogrody, tylko cynkowe dachy i szyby paliły się jaskrawymi blaskami zachodu, a dymy idšcych i w niedzielę fabryk podobne były do różowych pierœcieni, które nieskończonym, spiralnym łańcuchem biły prosto w niebo. Anka czytała do samego zmroku, jej czystygłos o głębokich akcentach lirycznych rozlewał się koliskami po werendzie, poruszał lekko obwisłe liœcie wina i chwiałdelikatnymi kwiatami powojów i groszków pnšcych się po balustradzie, a potem, gdy skończyła, uklękła przy starym i dawnym kurowskim obyczajem zaœpiewała stłumionym nieco głosem: Wszystkie nasze dzienne sprawy... Pan Adam wtórował swoim basem, a służšca z kuchni dyszkantem. Daleko, jakbyo tysišce mil, miasto zaczęło huczeć powracajšcš falš spacerowiczów, turkotami dorożek, głuchym łoskotem fabryk i płaczliwymi głosami katarynek po szynkach. Podano wkrótce herbatę, ale Karol nie przyszedł. Anka czekała na niego coraz niecierpliwiej, bo po tej modlitwie uspokoiła się bardzo i postanowiła opowiedzieć mu wszystkie swoje udręczenia i wštpliwoœci. Miała nawet postanowienie przeprosić go za swoje wyjœcie dzisiejsze, byle się już raz skończyły te cišgłe nieporozumienia. Karol jednak nie nadchodził, przyszła natomiast Wysocka, jakaœ bardzo tajemnicza i surowa, długo opowiadała o synu i o mężczyznach w ogólnoœci, długo dzierzgała jakieœ tło, na którym chciała uwypuklić tym lepiej sprawę, z jakš przyszła. Anka słuchała jej ze wzrastajšcym niepokojem, aż w końcu powiedziała: - Dlaczego ciocia nie powie otwarcie, po co te półsłówka i kołowania. - Dobrze, wolę nawet otwarcie, bo mi niezręcznie i nie umiem inaczej. ChodŸmy dotwojego pokoju. Zamknij dobrze drzwi! - zawołała, gdy się już tam znalazły, - Słucham cioci - szepnęła siadajšc w niskim foteliku przy stole, na którym paliłasię lampa w złotawej osłonie. - Ot, moje dziecko, przyszłam cię zapytać, jako twoja krewna, czy wiesz, co mówiš wŁodzi o tobie i o Karolu? - Nie myœlałam nawet, że mówić mogš - odpowiedziała cicho, podnoszšc oczy. - I nie domyœlasz się? - Zupełnie, nie mam pojęcia nawet, co by mogli mówić -odpowiedziała tak spokojnie, że Wysocka zatrzymała w sobie jakieœ słowa, przeszła się kilka razy po pokoju, popatrzyła na niš i zawołała przyciszonymgłosem: - Mówiš, że... że Karol chętnie ożeniłby się z Madš Mullerównš, gdyby... gdyby... - Gdybym ja mu nie stała na przeszkodzie -podchwyciła mocno. - Więc wiesz? - Nie, ciocia mi to powiedziała przecież w tej chwili -szepnęła ciszej i zamilkła. Przechyliła głowę w tył, na wysokš poręczfotelu, i patrzyła przed siebie tępym, przygaszonym wzrokiem; wiadomoœć nie wstrzšsnęła niš do głębi i od razu, a rozlewała się po jej sercu goršcymi koliskami; przeżuwała jš jeszcze spokojnie, tylko jakieœ bolesne drżenie przebiegało po niej, ale go tłumiła całš siłš woli. - Moja Anko, nie gniewaj się na mnie za złšwieœć, która najprawdopodobniej jest tylko złoœliwš plotkš. Musiałam ci jš powiedzieć... Rozmów się z Karolem otwarcie, bo takie plotki potrafiš najmocniejszš miłoœć zabić i... i... Pobierzcie się jak najprędzej, to tym najlepiej zamknie się usta niechętnym, przestanš się wami zajmować. I nie gniewaj się na mnie, moim obowišzkiem było cię uprzedzić. - Jestem cioci bardzo wdzięczna, bardzo... Ujęła jej rękę i przycisnęła do ust. - I nie martw się, to nic, tylko plotki. Karolma wielu nieprzyjaciół, dużo kobiet liczyło na niego, dużo się w nim kochało, więc nic dziwnego, że się mszczš teraz, a zresztš ludzie nigdy znosić me mogš spokojnie cudzego szczęœcia. Dobranoc. - Dobranoc cioci. Anka odprowadziła Wysockš do drzwi. - A jeœli chcesz, to ja sama powiem o tym Karolowi. - Nie, dziękuję, ja muszę mu powiedzieć o tym. Może ciocia się zatrzyma, wezmę tylkookrycie i pójdę z ciociš do Trawińskiej. Wyszły w milczeniu, bo chociaż Wysocka usiłowała zawišzać rozmowę, Anka prawie nie słyszała jej słów i nie odpowiadała, zatopiona w coraz żywszym odczuwaniu tejwieœci niespodziewanej. Żeby dostać się do domu Trawińskich, było najkrócej przejœć przez ogród i fabrykę Borowieckiego, ale że fabryka z powodu niedzieli była zamknięta, więc trzeba było iœć ulicš, obok pałacu i domu Mullerów. Okna domu Mullerów były otwarte i oœwietlone, a że były słabo przysłonięte i tuż nad trotuarem, więc z ulicy doskonale było widać wnętrze. Anka przechodziła koło nich nie patrzšc, ale Wysocka spojrzała i zatrzymała się chwilę, pocišgajšc za rękę dziewczynę. W saloniku siedziała cała rodzina Mullerów z Karolem w poœrodku. Mada, przechylona do niego, opowiadała coœ ze œmiechem i radoœciš, a czego Karol słuchał z wielkim skupieniem. Anka, spostrzegłszy tę scenę, cofnęła się inie powiedziawszy ani słowa Wysookiej, powróciła do domu. Nie rozpaczała ani płakała, bo czuła się tylko obrażonš œmiertelnie, dotkniętš w swej miłoœci własnej. Na drugi dzień po obiedzie Karol zaczšł sięusprawiedliwiać przed niš, dlaczego nie byłwieczorem, ale mu przerwała zimno i dosyć wynioœle: - Dlaczego pan się usiłuje usprawiedliwiać, robi pan to, co jest przyjemniejszym, było panu milej u Mullerów, więc tam pan przepędził wieczór. - Zaczynam pani nie rozumieć - zawołał dotknięty. - Nie wiem, czy się pan starał o to kiedykolwiek. - Dlaczego pani mówi w taki sposób do mnie? - Czy pragnie pan, abym nie mówiła zupełnie? - To raczej pani zmusza mnie do tego. - O tak, zmuszam pana, oczekujšc całe dnienieraz na jedno słowo, oczekujšc na próżno... - powiedziała Anka z goryczš, ale pożałowała zaraz tych słów które się jej bezwiednie wydarły, bo Karol siedział nieporuszony i zły. . Zniechęcenie i nuda wyzierały z jego oczówi słów nie potrafił się już maskować nawet, podniósł się i bioršc kapelusz powiedział zimno: - Jadę do Kurowa, może pani ma jaki interes? - Mam kilka nawet. - Mogę je załatwić. - Dziękuję, załatwię sama, bo i tak z ojcemza dni kilka tam pojedziemy. Ukłonił się i wyszedł, ale powrócił już z ogrodu, tknięty mocno potrzebš zgody i jakby w poczuciu win swoich względem niejpopełnionych; zastał jš tak, jak opuœcił. Anka siedziała wpatrzona w okno, podniosła na niego pytajšce spojrzenie. - Panno Anko, dlaczego się pani gniewa na mnie? Czemu nie jesteœ pani szczerš ze mnš jak dawniej, jak w Kurowie? Co się z paniš dzieje? Jeœli paniš zmartwiłem, jeœli zrobiłem jakškolwiek przykroœć, to przepraszam całym sercem... Mówił cichym, pełnym uczucia głosem, a porwany własnymi akcentami szczeroœci, szeptał dalej z serdecznoœciš: - Ja mam tyle kłopotów, tyle zmartwień cišgłych, że być może nieraz uraziłem paniš swojš szorstkoœciš, ale powinna pani wiedzieć przecież, że to mogło się stać tylko mimo woli, nie posšdzisz mnie przecież, że mógłbym œwiadomie cię udręczać, Anka, proszę cię, przemów i przebacz mi. Czy już tak mało cię obchodzę, co? Pochylił się nad niš i zajrzał w jej oczy, które spiesznie przymknęła, bo były pełne łez. Ten głos serdeczny, cichy przenikał jšciepłem, otwierał wszystkie rany, budził wszystkie przemilkłe skargi i wszystkie pragnienia kochania, przepełniał jej oczy łzami, a duszę takš dziwnš, takš wielkš żałoœciš - a nie mogła się odezwać, nie mogła, bo czuła, że razem z tym słowem rzuci mu się w ramiona, że wybuchnie płaczem, więc nic nie powiedziała, siedziała sztywno, mocujšc się z dumš własnš, zabraniajšcš pokazywania, co czuła w tej chwili, i z szalonym pragnieniem miłoœci i wiary w niego. Borowiecki, nie doczekawszy się odpowiedzii głęboko tym zmartwiony, wyszedł. Anka długo żałowała tej chwili straconej dla odzyskania szczęœcia i długo płakała poniej. Płynęły potem dnie i tygodnie w zgodzie i pozornym spokoju. Witali się, żegnali z jednakš uprzejmoœciš, rozmawiali nieraz nawet poufnie, ale bez dawnej serdecznoœci, bez dawnej wiary w siebie i bez dawnej troski o siebie. Anka usiłowała być innš, dawnš, dobrš i kochajšcš narzeczonš, ale z przerażeniem spostrzegła, że już takš być nie mogła i żemiłoœć do Karola jakby umierała w niej. Ostrzeżenie Wysockiej miała cišgle w pamięci i potwierdzały go różnymi czasy wyrzeczone słowa Karola, które teraz dopiero nizała na nić uœwiadomienia i rozpatrywała uważnie. A przy tym i inni ludzie nie żałowali jej półsłówkowych ostrzeżeń. Czasem się z tym wyrywał Maks, a najczęœciej Moryc, który z wielkš przyjemnoœciš i bardzo delikatnie przysłonięte opowiadał szczegóły o Karolu i jego zamysłach i potrzebach. Dawniej zupełnie nie zwracała uwagi na to,ale teraz nauczyła się wyławiać prawdę z tych półsłówek, prawdę tak gorzkš dla siebie, tak ranišcš jej dumę, że gdyby nie wzglšd na pana Adama, byłaby natychmiast wyjechała z Łodzi. A czasami znowu wzbierał w jej sercu wielki, stłumiony krzyk tej miłoœci umierajšcej, krzyk serca, które jeszcze pomimo wszystko kochało i z losem swoim zgodzić się nie mogło. Na zewnštrz pomiędzy nimi nic jeszcze nie zaszło, ale oddalali się od siebie coraz bardziej. Borowiecki, zajęty wykończaniem fabryki, mało mógł poœwięcać i czasu, i uwagi narzeczonej, czuł tylko bezwiednie, że Anka jest coraz smutniejsza i że porusza się jakby w obłoku chłodu i obojętnoœci. Postanowił tę sprawę ostatecznie rozstrzygnšć po skończeniu fabryki, a tymczasem, ponieważ było mu Ÿle w domu, bywał bardzo często u Mullerów i częœciej niż dawniej widywał się z Lucy. Rozdział XVI [XXXII] "Z dniem l paŸdziernika puszczona została w ruch Manufaktura wyrobów bawełnianych pod firmš K. Borowiecki i S-ka. Zobowišzania podpisywać będzie K. Borowiecki lub p. p. M. Welt." Borowiecki odczytał półgłosem okólnik handlowy i zwrócił się z nim do Jaskólskiego. - Trzeba zaraz wysłać go do pism, a jutro do różnych firm, pan Moryc dostarczy adresów. Wyszedł na wielki dziedziniec fabryczny, em AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż“P8c”ˆ›c•#gc–Š+ c—L9+-jeszcze zastawiony rumowiskami i rozmaitymi częœciami maszyn, bo chociaż urzędownie fabryka była już skończona, ale faktycznie szła tylko przędzalnia, a resztę oddziałów wykończano gwałtownie. Karol nie chciał i nie mógł już z różnych powodów czekać zupełnego wykończenia, więc puœcił tylko przędzalnię, i na dzisiaj właœnie naznaczył dzień poœwięcenia fabryki i puszczenia w ruch maszyn. Chodził dziwnie zgoršczkowany i niespokojny, w przędzalni długo przyglšdałsię próbnej robocie, prowadzonej przez Maksa, który, spocony z wysiłku, ochrypłyod krzyku, zmęczony i brudny, biegał po sali, sam zatrzymywał maszyny, poprawiałje i puszczał znowu, troskliwym okiem przyglšdajšc się warczšcym wrzecionom i wycišgniętym na próbę niciom. - Maks, zostaw wszystko, bo się już zbierajš w domu. - Ksišdz Szymon przyjechał? - Przyjechał z Zajšczkowskim i już się dopytywał o ciebie. - Za godzinę tam przyjdę. Karol z pewnš przyjemnoœciš przypatrywałsię zielonym girlandom z jedliny, jakimi robotnicy pod wodzš starego Jaskólskiego ubierali głównie drzwi i okna. Druga partia robotników uprzštała przejœcia w dziedzińcu i ustawiała długie stoły, obite perkalem, w magazynie, który nie był jeszcze zupełnie skończonym; stoły były dla robotników i pracujšcych przy budowie,którym miano wyprawić coœ w rodzaju œniadania. W domu zaœ z poœpiechem szykowano wystawne przyjęcie dla kolegów, przyjaciół i znajomych fabrykantów, zaproszonych na dzisiejszš uroczystoœć. Karol włóczył się po salach i dziedzińcu z dziwnym uczuciem niemocy i jakby żalu, że to już skończone, że to już trzeba zaczynać nowš, jeszcze cięższš pracę; przyglšdał się murom i maszynom z uczuciem wielkiej życzliwoœci i jakby głębokiego powinowactwa. Tyle miesięcy czasu, tyle wysiłków mózgu inerwów, nie dospanych nocy im poœwięcił, tak rosły i rozwijały się w jego oczach, siłš jego woli, mocš jego własnych sił i krwi, że dobrze to czuł teraz, iż wielka częœć jego istoty zamknięta jest w tych czerwonych murach, uwięziona w tych dziwacznych, poskręcanych jak potwory maszynach, które na podłogach leżały jeszcze nieruchome, ciche, ale gotowe do ruchu na jego skinienie, martwe niby, a pełne utajonego skupionego życia. Nie zwracał uwagi na Dawida Halperna, który, chociaż chory i nieproszony, przywlókł się, życzył mu szczęœcia i radosnym wzrokiem obejmował nowš fabrykę, oglšdał sale, interesował się wszystkim i powtarzał Maksowi: - Ja się cieszę, ja się bardzo cieszę, panie Baum, bo jak postawiliœcie fabrykę - to Łodzi znowu przyrosło. - Nie zawracaj pan głowy; - mruknšł Maks. Dawid Halpern się nie obraził, poszedł dalej oglšdać a póŸniej, podczas ceremonii poœwięcenia, stał z boku z odkrytš głowš i z zachwytem przyglšdał się fabrykantom i ciżbie ludzkiej, i nowemu warsztatowi pieniędzy. - Czego szukasz? - zapytał Moryc Karola wchodzšc za nim do pustej sali. - Niczego, patrzę tylko - odparł melancholijnie. - Czy to przyjęcie dla robotników nie mogłoby się odbyć skromniej? - To znaczy, nie dać im nic, bo i tak jest dosyć skromne. - A kosztuje czterysta rubli, już mi podali rachunki. - Odbijemy to jakoœ na nich. .Nie sprzeczaj się chociaż dzisiaj. Patrz, to jednak nasze dawne marzenia nie stało się - szepnšł wskazujšc fabrykę. - Ale czy długo trwać będzie? - odpowiedział Moryc uœmiechajšc się jakoœ dziwnie. - Ręczę ci, że dopóki ja żyję, trwać będzie - zawołał z mocš. - Mówisz jak poeta, a nie jak fabrykant. Kto może zaręczyć, że za tydzień nie będzie to tylko kupa gruzów! Kto wie, czy za rok sam nie będziesz chciał się jej pozbyć. Fabryka taki dobry towar jak i perkal i lak samo się sprzedaje, jeœli na niej dobrze zarobić można. - Mógłbyœ odœwieżyć swoje teorie, bo mi już bardzo spowszedniały - odpowiedział mu Karol i poszli razem do domu, gdzie już kilkanaœcie osób, zebranych na uroczystoœć, siedziało na werendzie. Jakoż wkrótce ukazał się ksišdz Szymon w komży i wszyscy ruszyli za nim. Chwila była bardzo uroczysta, tłumy robotników, z odkrytymi głowami, œwištecznie ubranych, zapełniały dziedziniec i sale fabryczne. Ksišdz szedł z oddziału do oddziału, odmawiał modlitwy i pokrapiał mury, maszyny i ludzi wodš œwieconš. W przędzalni, .gdzie przy każdej maszynie stali ludzie i wszystkie transmisje, koła i pasy były napięte siłš, po poœwięceniu Borowiecki dał znak i wszystkie maszyny ruszyły zgodnym rytmem, a po kilkuset obrotach stanęły, bo robotnicy poszli na œniadanie do magazynu. Fabryka była puszczona w ruch. Całe towarzystwo powróciło do domu i zasiadło do œniadania. Pierwszy toast za pomyœlnoœć i rozwój fabryki wniósł Knoll, który w długiej mowie bardzo życzliwie wspominał prace Borowieckiego w firmie Bu-cholc i S-ka; drugi toast za to samo, z dodatkiem zdrowia dla dzielnych spólników i przyjaciół, podniósł Grosglik i w końcu ucałował Karola, a jeszcze serdeczniej Moryca. A gdy Zajšczkowski wniósł toast "Kochajmysię", przyjęty dosyć chłodno, powstał Karczmarek, który z poczštku siedział cicho, onieœmielony obecnoœciš milionerów i tym niezwyczajnym dla siebie zebraniem, ale teraz, po tylu toastach uczciwie spełnionych, nabrał animuszu i swady - nalał pełnš szklankę koniaku, tršcił się z Myszkowskim i Polakami i mocnym, ale ochrypniętym głosem zawołał: - Rzeknę swoje! Żeby się ludzie kochały, w to nie uwierzę - bo wszyscy bierzemy z jednej miski, a każden chce dla siebie najwięcej. Pies z wilkiem się kochajš, ale ino wtedy, kiedy do spółki .cielaka sporzšdzajš abo i barana. Jak komu potrza abo i na rękę, to niech se ta wszystkich kocha, ale nam nie potrza, żebyœmy się kochali, ino żebyœmy się nie dali... Czy rozumem... czy kalkulacjš... czy pięœciš na ten Przykład, a nie dajmy się... Moc mamy irozum tyż... to chciałem rzec i tym przepijam do pana Borowieckiego!... Przepił i chciał mówić dalej, ale zagłuszyły go brawa, bite umyœlnie, bo Niemcy i Żydzi poczęli się krzywić, więc przestał i pił dalej z Myszkowskim. Potem już szły toasty bez końca i gwar siępodniósł ogromny, bo wszyscy naraz mówićzaczęli. Karol tylko był milczšcy i co chwila wychodził do robotników ucztujšcych w magazynie, bo tam gospodarzyła Anka, otoczona rojem całujšcych jš po rękach robotników, a że i tam wznoszono zdrowie Karola, więc musiał przyjœć i wypić z nimi ipodziękować, ale wychodzšc zabrał ze sobšAnkę, tak był nadzwyczajnie wesół i zadowolony, że wzišł jš za rękę i wskazujšc fabrykę zawołał radoœnie: - To moja fabryka! Mam jš i nie wypuszczę.- I mnie to raduje niewymownie - odpowiedziała cicho. - Nie tyle jednak co mnie, nie tyle - mówił z wyrzutem. - Jakże, pańskie szczęœcie jest moim szczęœciem - powiedziała i odeszła, bo Nina Trawińska wołała jš do altany w ogrodzie. - Gniewa się jeszcze, muszę się niš trochę zajšć na nowo - myœlał wchodzšc na werendę, gdzie wystawiono stoły z jadalni,bo tam było zbyt ciasno i duszno. Gospodarzył bardzo uroczyœcie Moryc i zajmował się wszystkim, odchodzšc co chwilę z Grosglikiem na jakieœ tajemnicze szepty. Maks Baum tylko nie brał prawie udziału wogólnej wesołoœci, siedział przy swoim ojcu, który zaproszenie przyjšł i przyszedł, ale straszył wszystkich swojš ponurš, wyschniętš twarzš, jakby pokrytš pleœniš grobu, nie rozmawiał z nikim, czasem pił, przyglšdał się zebranym, a zapytany odpowiadał zupełnie przytomnie i patrzył na nowe, czerwone kominy fabryki.W małym pokoiku od ulicy siedział ksišdz Szymon, Zajšczkowski, pan Adam, a na czwartego Kurowski; grali w preferansa i kłócili się wszyscy z dawnš przyjemnoœciš;wszyscy prócz Kurowskiego, który zawsze po rozdaniu kart znikał dyskretnie, odszukiwał Ankę, zamieniał z niš kilka słów i powracał, kpišc po drodze z pijanego Kesslera, ale grał Ÿle, cišgle się mylił, psuł grę innym, za co słuchać musiał wymówek pana Adama i krzyków Zajšczkowskiego, tylko ksišdz Szymon œmiał się z zadowolenia, bił cybuchem po sutannie i wołał: - Dobrze, dobrze, moje dziecišteczko kochane. A toœ jegomoœć, dobrodzieju mój kochany, zadał takiego bobu Zajšczkowi, żepopamięta. Ha, ha, ha! położyć się bez trzech, to na to już trzeba się nazywać Barankowskim, a nie Zajšczkowskim, ha, ha, ha! - To moja wina? - krzyknšł szlachcic walšcw stół pięœciš - jak mi, panie dobrodzieju, każš grać z fuszerami, którzy kart nie umiejš trzymać w ręku! Siedem trefli, ręka!Przelicytowali się i grali już cicho, tylko pan Adam dawnym zwyczajem, ponieważ mukarta szła dobrze, bił nogš w stopień fotelu i przyœpiewywał półgłosem: - Poszły panny na rydze, na rydze, na rydze, tam! Ksišdz Szymon od czasu do czasu pocišgał wygasły cybuch i wołał: - Jasiek, a daj no, smyku, ogieńka! Jaœka nie było, tylko Mateusz stał gotowy na skinienie, bo go specjalnie do usług księdza zarezerwowała Anka. Kurowski w milczeniu i z uœmiechem przyjmował wymyœlania Zajšczkowskiego, bo mu bardzo zabawnym wydawał się ten szlachecki przeżytek. - Może panom potrzeba wina albo piwa? - odezwała się Anka wchodzšc. - Niczego, moje dziecištko kochane, niczego. Ale wiesz, Anula, Zajšczek położyłsię bez trzech - wołał ksišdz Szymon zaczynajšc się œmiać. - Jak Pana Boga kocham, ale to nawet nie przystoi księdzu cieszyć się z nieszczęœcia bliŸnich, to się może skończyć tak, jak się skończyło w Sandomierskiem u Kiniorskich,było to... - Dobrodzieju mój kochany, nic nam do tego, gdzie było, a ty pilnuj gry i dawaj do koloru, atucika atucika ostatniego, a nie mydlij nam oczu. - Komu to ja mydlę oczy! - wrzasnšł strasznie Zajšczkowski. Zawišzała się znowu kłótnia, aż cały dom iogród zapełnił się potężnym głosem Zajšczkowskiego, że zabrani na werendzie z niepokojem zwrócili oczy na Borowieckiego. - Panie Wysocki, może mnie doktór zastšpi! - zawołał Kurowski do przechodzšcego przez sšsiedni pokój, oddał mu karty i wyszedł za Ankš, która spacerowała po ogrodzie z Ninš, przyłšczył się do nich i poszli do małej altanki, opiętej winem o czerwonych już liœciach i obsadzonej: rzędami dokwitajšcych. astrów i lewkonii. - Cudowny dzień - zauważył siadajšc wprost Anki. - Chyba dlatego taki piękny, że już ostatni dzień jesieni. Milczeli długo, oddychajšc tym dziwnie słodkim, pieszczotliwym powietrzem, przesyconym ostatnimi zapachami umierajšcych kwiatów i liœci więdnšcych. Słońce bladawe rozsypywało na ogród złocisty pył, który przesłaniał lekko kontury wszystkiego i oprawiał barwy gasnšcego ogrodu w przecudny i przesubtelny ton wyblakłego złota. Po trawnikach skrzyły się pajęcze siatki i migotały opalami, a w powietrzu cichym i ciepłym leciały, niby pasma szklane, długienici pajęczyn, czepiały się żółtych liœci akacji stojšcych pod murem, przedzierały się o półnagie już, trzepoczšce resztkami czerwonych liœci czereœnie albo uczepione pni chwiały się długo, aż je cichy wiatr uniósł, i leciały wysoko, ku dachom miasta i ku tej zbitej masie kominów, które zdawały się kołysać nad morzem domów. - Na wsi taki dzień jest tysišc razy piękniejszy - szepnęła Anka. - O, z pewnoœciš. Ale pomijajšc to, przepraszam z góry za uwagę, jakš zrobię,dzisiejsza uroczystoœć niezbyt raduje paniš, panno Anno. - Przeciwnie, raduje mnie bardzo, jak mnie raduje zawsze niewymownie każde ludzkie pragnienie spełnione. - Stawia pani sprawę zbyt ogólnie, w to zresztš wierzę, tylko nie widzę, aby dzisiejszy dzień był dla pani radosnym. - Cóż zrobię, że pan tego nie widzi, a jednak cieszę się nim naprawdę. - DŸwięk pani głosu mówi co innego! - Czyż jest możebnym, aby był w niezgodzie z tym, co ja czuję? - A jednak jest w tej chwili, bo każe się domyœlać pani obojętnoœci - powiedział œmiało Kurowski. - le pan słucha i jeszcze gorsze wnioski pan wycišga. - Być może, jeœli pani chce tego. - Niech no pan Ance nie sugestionuje rzeczy, o których nie myœlała. - Możemy o czymœ nie myœleć, ale pomimo to to coœ w nas być może, choćby jeszcze pod liniš œwiadomoœci. Widzę, że miałem słusznoœć. - Najmniejszej. Potwierdza pan tylko samego siebie - zawołała Nina. - Prawda, że my miewamy słusznoœć tylko wtedy, jeœli panie raczš nam jš przyznać. - Zawsze przyznajecie jš sobie sami, nie pytajšc nas o zdanie. - Czasami pytamy... Uœmiechnšł się. - Żeby stwierdzić tylko lepiej jeszcze własnš rację. - Nie, żeby się okazać przejmiejszymi, niż jesteœmy. - Kessler do nas idzie. - To ja odchodzę, bo mam ochotę tego Niemca pożreć. - I zostawia nas pan bez opieki przed jego nudzeniem - zawołała Anka. - On jest dziwnie piękny, tš jakšœ jesiennš pięknoœciš, ostatniš - zauważyła Nina patrzšc za odchodzšcym. - Kurowski, chodŸ do nas, napijemy się wołał z werendy Myszkowski, siedzšcy za stołem w otoczeniu całej baterii butelek. - Dobrze, napijmy się raz jeszcze za rozwój i pomyœlnoœć przemysłu - zawołał Kurowski bioršc kieliszek i zwracajšc się do Maksa, siedzšcego przy balustradzie l rozmawiajšcego z Karczmarkiem. - Nie piję za takš pomyœlnoœć. Niech przemysł zdechnie, a z nim wszyscy jego pachołkowie - zawołał Myszkowski, już dobrze pijany. - Nie bredŸ, dzisiaj œwięto prawdziwej pracy, pracy wytrwałej i celowej. - Cicho, Kurowski, œwięto, prawdziwa praca, praca wytrwała li celowa! Szeœć słów, a sto głupstw. Cicho, Kurowski, boœ ity sparszywiał pomiędzy tymi parobkami, żyjesz i pracujesz jak bydlę i zbierasz grosze. Piję na twoje upamiętanie. - BšdŸ zdrów, Myszkowski, przyjdŸ do mniew sobotę, to pogadamy. Wychodzę już. - Dobrze, tylko się napij ze mnš. Karol pić nie chce. Maks pić nie może, Kessler woli szczerzyć zęby do kobiet, Trawiński ma jużdosyć, szlachcice grajš w karty, i cóż ja, biedna sierota, pocznę, przecież z Morycemani z fabrykantami pić nie będę. Kurowski zatrzymał się jeszcze i pił z nim,a przyglšdał się Kesslerowi, który chodził z paniami, bełkotał coœ niewyraŸnie, poruszał szczękami i w œwietle słońca podobnym był jeszcze bardziej do rudego nietoperza. Towarzystwo szybko się zmniejszało, pozostawali tylko najbliżsi i Muller, który wcišż trzymał Borowieckiego przy sobie i rozmawiał z nim bardzo serdecznie, a Murray, który zjawił się już na końcu przyjęcia, przysiadł do Maksa i grupy kolegów i zdumionym, oczarowanym wzrokiem patrzył na kobiety, które z powodu przedwieczornego chłodu powróciły z ogrodu i siedziały otoczone mężczyznami na werendzie. - Jakże wasze sprawy, żenicie się? - zapytał go po cichu Maks. Anglik nic nie odpowiedział, aż dopiero nasyciwszy swojš duszę wiecznie głodnš widokiem kobiet, rzekł cicho: - Ja bym się zaraz ożenił. - Z którš? - Wszystko jedno, jeœli nie można z dwoma.- Za póŸno wybraliœcie się, bo jedna jest żonš, a druga niš będzie wkrótce. - Zawsze za póŸno, zawsze za póŸno! - szepnšł z goryczš i drżšcymi rękami obcišgał surdut z garbu, a potem przysunšł się do Myszkowskiego i pił z nim, jakby z rozpaczy. Wszedł stary Jaskólski i odnalazłszy Karola szepnšł mu do ucha, że ktoœ czeka na niego w kantorzei chce się koniecznie z nim widzieć jak najprędzej. - Kto? nie znasz pan? - Nie znam go, ale zdaje mi się, że to pan Zuker... - jškał szlachcic. - Zuker, Zuker! - powtórzył jakoœ trwożnieidziwnym uczuciem zabiło mu serce. - Zarazprzyjdę, niech zaczeka chwilę. Poszedł do pokoju ojca i wzišł rewolwer do kieszeni. - Zuker chce się widzieć ze mnš? Czego on chce? A może?... Bał się dokończyć myœli... Powlókł niespokojnie oczami po zebranych iwymknšł się cicho. Zuker siedział w kantorze, pod oknem, oparł się na lasce i patrzył w ziemię, a gdy Borowiecki wszedł, nie przyjšł podanejmu ręki, nie rzekł zwykłych słów przywitania, tylko patrzył długo rozpalonymi oczami w jego twarz. Karola owładnšł niepokój, czuł się jakby złapanym w potrzask, ten wzrok palił, mieszał i budził w nim strach. Miał szalonšochotę uciec, ale zapanował nad sobš, zapanował nawet nad drżeniem serca, zamknšł okno, bo wrzawa pijšcych robotników była zbyt bliska, podsunšł mu krzesło i rzekł wolno: - Bardzo... mi przyjemnie widzieć pana u siebie... żałuję tylko, że nie będę mógł poœwięcić mu tyle czasu, ile bym chciał, bojak pan wie, dzisiaj u mnie œwięto otwarciafabryki Usiadł ciężko, czujšc, że w tej chwili nie m AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż˜P'c™w•cš ě c›ř*á#œŮ/hc€A>1potrafiłby powiedzieć już ani jednego słowa więcej, te frazesy wypłynęły same.Zuker wyjšł z kieszeni pomięty list i. rzuciłna biurko. - Niech pan przeczyta - powiedział głucho ipatrzył w niego z uporem. Była to szorstka i ordynarna w formie denuncjacja stosunku Borowieckiego do Lucy. Borowiecki długo czytał, chciał zyskać na czasie - bo czytajšc musiał zużywać całš siłę woli, aby się nie zdradzić; aby zachować obojętnš, zimnš twarz pod ognistym œledczym spojrzeniem Zukera, które mu przewiercało wnętrznoœci. List przeczytał i zwrócił nie wiedzšc, co mówić. Zapanowała znowu długa chwila męczšcej ciszy. Zuker patrzył, zeœrodkowywał wszystkie władze w tym drapieżnym, chciwym spojrzeniu, pragnšł wyrwać tajemnicę z szarych Ÿrenic Karola,który co chwila przysłaniał powiekami oczyi bezwiednie poruszał różne przedmioty na biurku, ale czuł, że. jeszcze chwil kilka takiej nieopowiedzianej męki niepewnoœci, azdradzi się. Ale Zuker podniósł sio z krzesła i cicho zapytał: - Co ja mam myœleć o tym, panie Borowiecki. - To pańska sprawa - rzekł niepewnie, bo przyszło mu na myœl, że może Lucy wyznała wszystko Nogi zaczęły drżeć pod nim, poczuł milionydrobnych ukłuć po głowie i skroniach. - Ja to mam, mieć za odpowiedz pańskš? - No, cóż pan chcesz, abym odpowiadał na takš podłš potwarz. - Co ja mam z tym zrobić, co ja mam o tymmyœleć? - Poszukać autora listu, wsadzić go do więzienia za fałsz i nikomu o tym nie mówić ani słowa. Mogę panu pomóc w poszukiwaniach, bo przecież i mnie ta sprawa zahacza. Odzyskiwał spokój i równowagę, był pewnym już, że Lucy nic nie powiedziała, więc podnosił głowę wyżej i œmiało, bezczelnie patrzył na Zukera, który zrobił kilka bezcelowych kroków, usiadł, oparł głowę o œcianę i oddychał długo, aż zaczšł mówić z trudem.- Panie Borowiecki, ja jestem taki sam człowiek, ja tak samo czuję i tak samo mam swój kawałek honoru. Ja teraz przychodzę do pana i na wszystko, na wielkiego Pana Boga zaklinam pana, pytam: czy prawdę mówi ten list? Czy to wszystko jest prawda? - Nieprawda! - odparł mocno i stanowczo Borowiecki. - Ja jestem Żyd, prosty Żyd, przecież ja pana nie zastrzelę, nie wyzwę na pojedynek, co ja panu mogę zrobić? Nic niemogę zrobić! Ja jestem prosty człowiek, jamojš żonę kocham bardzo, pracuję, jak mogę. żeby jej nic nie brakowało, ja jš trzymam jak królowę. Pan wie, ja jš za własne pienišdze kazałem wykształcić, onajest dla mnie wszystkim, a tu mnie list przysyłajš, że ona jest pańskš kochankš! Ja myœlałem, że się cały œwiat zawalił na mojš głowę... Ona ma mieć za parę miesięcydziecko, pan wie, co to jest dziecko? Ja cztery lata czekam na to, cztero lata! A. tu teraz takie wiadomoœci! Co ja teraz wiem? czyje to dziecko? Pan mi powiesz prawdę, pan mi musisz powiedzieć prawdę! - krzyknšł nagle, zrywajšc się z miejsca, i rzucił się ku Borowieckim jak obłškany, z zaciœniętymi pięœciami. - Powiedziałem panu, że list jest podłym fałszem - odparł spokojnie Karol. Zuker stał chwilę z wycišgniętymi rękami i opadł ciężko na krzesło. - Wy lubicie się bawić z cudzymi żonami, was nic nie obchodzi, co się stanie z tš kobietš, nic was nie obchodzi ani wstyd, anihańba całej rodziny, wy jesteœcie... was Pan Bóg ciężko pokarze... - szeptał z trudem, urywanie, głos mu się trzšsł, łamał, rwał, przepajał łzami, aż w końcui łzy zaczęły z wolna wyciekać z zaczerwienionych oczów i padać na twarz sinš, na brodę, jak pełne ziarna goryczy nieopowiedzianej. Mówił jeszcze długo i coraz spokojniej, bozachowanie się Borowieckiego, jego twarz, jego szczere spojrzenia i wielkie współczucie, jakie w nim dojrzał, wlewałow niego wiarę, że to wszystko istotnie jestkłamstwem. Borowiecki podparł rękš głowę i słuchał, itrzymał jego oczy w swoim spojrzeniu, a jednoczeœnie nieznacznymi ruchami kreœlił ołówkiem na kartce papieru, leżšcej w wysuniętej nieco szufladzie biurka, słowa: "Nie zdradŸ się, zaprzecz wszystkiemu, onjest u mnie, podejrzewa, kartkę spal. Wieczorem tam, gdzie ostatni raz." Zdšżył papier wsunšć w kopertę i wtedy podszedł do telefonu, który łšczył fabrykęz mieszkaniem. - Niech Mateusz przyniesie wina i wody sodowej do kantoru. Kazałem przynieœć wina, bo widzę, że pan bardzo zmęczony i zdenerwowany. Proszę mi wierzyć, że bardzo współczuję z panem. No, ale skoro to nieprawda, to nie ma się pan czym martwić więcej. Zuker drgnšł, bo w jego głosie i twarzy coœ było w tej chwili fałszywego, ale nie mógł patrzeć dłużej, bo wszedł Mateusz zwinem, które zaraz Karol nalał w szklankę i podał Zukerowi. - Niech się pan napije, wzmocni pana trochę. Mateusz! - zawołał przez okno i wybiegł za nim, a spotkawszy, wsunšł mu list w rękę i zapowiedział, żeby natychmiast z nim biegł, nie zdradził się odkogo, osobiœcie oddał i również natychmiastpowrócił, jeœli można, z odpowiedziš. Stało się to tak szybko, że Zuker niczego nie podejrzewał, pił wino, a Karol spacerował po kantorze i szeroko zaczšł mówić o fabryce swojej; chciał go przetrzymać do powrotu Mateusza. Ale Zuker słuchał nie słyszšc nic, bo po dłuższym milczeniu znowu zapytał: - Panie Borowiecki, ja pana zaklinam na wszystkie œwiętoœci pańskie, czy to jest prawda, czy nie, co tu napisane w tym liœcie? - Ależ, panie, mówiłem, że nieprawda, dajępanu słowo, że ani cienia prawdy. - Przysięgnij pan. Jak pan przysięgnie, to będzie prawda. Przysięga wielka rzecz, ale tu chodzi o życie moje, mojej żony, dzieckai życie pana. Ja panu mówię prawdę - i o życie pana. Pan przysięgnie na ten obrazek,to jest obrazek Matki Boskiej, ja wiem, co to jest wielka œwiętoœć u Polaków. Pan mi przysięgnij, że to jest nieprawda! - zawołał mocno, wycišgajšc ręce do obrazka, który Anka kazała zawiesić nad drzwiami kantoru. - Daję panu przecież słowo. Ja pańskš żonęwidziałem zaledwie kilka razy w życiu, a nawet nie wiem, czy ona mnie zna. - Przysięgnij pan! - powtórzył tak mocno, ztakim naciskiem, że Karol zadrżał. Zuker był siny, trzšsł się cały i schrypniętym, dzikim głosem wcišż powtarzał to wezwanie. - A więc dobrze, przysięgam panu na ten obrazek œwięty, że nie mam i nie miałem żadnych stosunków z żonš pańskš, że list jest oszczerstwem od poczštku do końca - powiedział uroczyœcie, podnoszšc rękę do góry. Głos mu zadrżał takim akcentem prawdy, bo chciał bšdŸ co bšdŸ ocalić Lucy, że Zuker list rzucił na ziemię i podeptał. - Wierzę panu. Pan mi ocalił życie... Ja panuwie~ rżę teraz jak samemu sobie, jak Lucy... Niech pan liczy na mnie, ja się mogęprzydać na co... Ja panu tego nigdy nie zapomnę - wołał uradowany, upojony szczęœciem. Mateusz wszedł zziajany i oddał list, w którym były tylko te słowa: "Będę. Kocham cię... kocham cię..." - Ja muszę już iœć, muszę prędko iœć do żony, ona nic nie wie, ale zrobiłem jej wielkš przykroœć. Jestem teraz bardzo zdrów, bardzo mi dobrze, taki jestem dobry, że ja panu coœ powiem na ucho, pod sekretem, niech się pan pilnuje Moryca i Grosglika, oni chcš pana zjeœć. Do widzenia,kochany panie Borowiecki. - Dziękuję panu za wiadomoœć, ale niewiele jej rozumiem. - Nie mogę więcej powiedzieć. BšdŸ pan zdrów, niech będzie zdrów pański ojciec, pańska narzeczona, pańskie dzieci. - Dziękuję, dziękuję. A jeœli jeszcze kto napisze do pana podobnie, to mnie pan zawiadom. Zostaw pan list, muszę zaczšć poszukiwania autora. - Ja tego łajdaka wsadzę do kryminału, on pójdzie na sto lat na Sybir. Kochany pan Borowiecki, ja będę pańskim przyjacielem do œmierci! Rzucił mu się na szyję, wycałował go serdecznie i wybiegł zupełnie szczęœliwy. - Moryc i Grosglik! Chcš mnie zjeœć! Ważna wiadomoœć! -myœlał i długo o tym rozmyœlał póŸniej tak silnie, że zapomniał o liœcie anonimowym, o przysiędze i całej scenie z Zukerem, która go jednak ogromnie zdenerwowała. W domu prócz czwórki grajšcej i Trawińskich nie zastał nikogo, a że już zmrok zapadał, siadł w dorożkę, kazał podnieœć budę i pojechał na umówione miejsce oczekiwać Lucy. Po przeszło godzinnym oczekiwaniu, które go zdenerwowało do reszty, Lucy ukazała się na trotuarze, wychylił się nieco, zobaczyła go i wsiadła, rzucajšc lnu się naszyję i zasypujšc pocałunkami. - Co to było, Karl? Opowiedział jej wszystko. - Nie wiedziałam, dlaczego przyszedł taki uradowany, przyniósł mi ten garnitur szafirów, w który musiałam się zaraz ubrać. Jedziemy dzisiaj do teatru, on chce koniecznie. - Widzisz z tego, że musimy na pewien czasprzestać się widywać, dla uœpienia wszelkich podejrzeń - mówił przygarniajšcjš do siebie. - On mi powiedział, że zawiezie mnie do krewnych, do Berlina, na cały ten czas... wiesz... Przytuliła się do niego jak dziecko. - To bardzo dobrze, nie będzie nawet pozorów. - Ale ty będziesz przyjeżdżał do mnie? Karl, ja bym umarła, na pewno bym umarła, gdybyœ nie przyjechał. Przyjedziesz? - prosiła goršco. - Przyjadę, Lucy. - Kochasz mnie jeszcze? - Czy tego nie czujesz? - Nie gniewaj się, ale... tyœ teraz taki inny, taki jakiœ nie mój, taki... zimny... - Czy myœlisz, że takie wielkie uczucie trwać może całe życie? - Tak, bo ja kocham cię coraz silniej - odpowiedziała szczerze. - To dobrze, Lucy, dobrze, ale widzisz, trzeba się zastanowić nad naszym położeniem, nie może ono trwać cišgle. - Karl, Karl! - wykrzyknęła odsuwajšc się od niego, jakby pchnięta nożem. - Ciszej mów, po co dorożkarz ma słyszeć!I nie przerażaj się tym, co powiem. Ja cię kocham, ale my się nie możemy widywać tak często, sama to rozumiesz, nie mogę narażać twojego spokoju, nie mogę cię narażać na zemstę męża, musimy być rozsšdni. - Karl, ja rzucę wszystko i pójdę za tobš, nie wrócę do domu, już nie mogę dłużej siętak męczyć strasznie, nie mogę, zabierz mnie, Karl! - szeptała namiętnie okręcajšc go sobš, pokrywajšc mu twarz pocałunkami. Tak bardzo go kochała, że istotnie, gdyby zechciał, zdeptałaby wszystko i poszła za nim. Trwożyła go ta wielka, dzika miłoœć, miał ochotę od razu i stanowczo powiedzieć, że ma już tego dosyć, ale żal mu się jej zrobiło, bo doskonale odczuwał, że dla niejpoza tš miłoœciš już nic nie istnieje, a przytym obawiał się jakiegoœ jej wybuchu, który mógłby go skompromitować. Uspakajał jš, ale nie mógł zatrzeć łatwo wrażenia, jakie zrobiły pierwsze jego słowa. - Kiedy odjeżdżasz? - Pojutrze, on mnie odwozi. PrzyjedŸ, Karl, przyjedŸ... Musisz być i potem... aby zobaczyć to nasze dziecko... - szeptała mu do ucha. - Karl - zawołała nagle - pocałuj mnie jak dawniej. Mocno... mocniej!. Gdy jš pocałował, odsunęła się w kšt dorożki i płakać zaczęła spazmatycznie, i narzekać, że jej nie kocha. Uspakajał i zapewniał, ale nic nie pomogło,dostała histerycznego ataku, aż musiał zatrzymać dorożkę i biec do apteki po lekarstwo. Z trudem się uspokoiła. - Nie gniewaj się na mnie, ale mi tak żal, tak żal... bo zdaje mi się, że ja cię już nigdy nie zobaczę, Karl - mówiła przez łzy i nim zdołał przeszkodzić, zsunęła się z siedzenia, uklękła przed nim, objęła jego kolana i najżywszymi, wyrywanymi z serca wyrazami, pełnymi miłoœci i rozpaczy, żebrała, aby jš kochał, żeby jš nie skazywał na samotnoœć i na cierpienia. Tak się czuła nieszczęœliwš tym odjazdem imyœlš, że może go nigdy już nie zobaczy, iżtraciła przytomnoœć. Rzuciła mu się na piersi, obejmowała sobš,całowała, oblewała łzami i pomimo że on, poruszony jej cierpieniem, mówił namiętnymi słowami miłoœci, ten srogi strach, strach konajšcych przytomnie, trzšsł i rozrywał jej serce bolesnym spazmem. A potem zmęczona, wyczerpana płaczem i boleœciš, położyła mu głowę na piersiach i trzymajšc go za ręce, milczała długo, tylko łzy sznurami pereł cicho spływały po jej twarzy, a łkanie od czasu do czasu rozrywało jej piersi. Rozstali się wreszcie, musiał przyrzec tylko, że choćby z daleka będzie przy jej odjeŸdzie do Berlina i że co tydzień napisze.Borowiecki czuł się winnym, ale i zupełnie bezradnym wobec jej położenia. Jechał do domu zmęczony œmiertelnie, smutny, przesycony jej boleœciš, pełnš łez, rozdrgany akcentami jej słów, rozbolały również. - Niech pioruny zatrzasnš romanse z cudzymi żonami! - zaklšł wchodzšc do domu. Rozdział XVII [XXXIII] Fabryka szła, a raczej tylko jeden oddział,przędzalnia, którš zajmował się Maks tak gorliwie, że po całych dniach nie wychodziłz niej, bo jak zwykle na poczštku często się psuły maszyny, więc się zamienił w œlusarza, mechanika, robotnika i dyrektora,który wszędzie był i wszystko sam prawie robił, ale pierwsze partie przędzy już gotowej do sprzedaży, upakowane, opatrzone ich firmš, sprawiły mu takš radoœć, ze czuł się zupełnie zapłaconym za swoje trudy. Borowiecki zajmował się wykończeniem pozostałych oddziałów również gorliwie i goršczkowo, bo chciał je puœcić w ruch jeszcze przed zimš. Moryc zaœ zajmował się całš stronš handlowš fabryki i częœciš administracji. Pracował również z zapałem, bo myœlał, że pracuje dla siebie, i coraz mocniejszymi nogami stawał na własnoœci fabryki, którawcišż potrzebowała pienię-dzy, a Karol nie miał gotówki, więc Moryc i osobiœcie i przez podstawionych ludzi, a najczęœciej przez Stacha Wilczka, dostarczał pieniędzy na wypłaty i wydatki bieżšce; po cichu i również przez drugich wykupywał weksle i zobowišzania Borowieckiego. I spostrzegł teraz, że istotnie Grosglik miał rację przewidujšc, iż po otwarciu fabryki Borowieckiego Polacy podniosš głowę. Jakoż już mówiono w Łodzi o kilku planach na fabryki, przez Polaków zamierzone, a cogorsza, że prasa tršbiła o tym głoœno, a przez niš budził się pewien opozycyjny ruch wœród pewnych warstw odbiorców, którym dały się już we znaki tandentne fabrykaty żydowskie. Wielu agentów, majšcych do czynienia z domami pierwszorzędnymi, o klienteli bogatej i wykwintnej zaczęło się informować o rodzaju wyrobów fabryki Borowiecki i S-ka. Ale to były obawy nieuzasadnione, zdradził się z nimi mimo woli Moryc przed Karolem, który rozeœmiał się wesoło i powiedział: - Przesada i raz jeszcze przesada. Pomyœl tylko, czy nasza fabryka może zrobić komukonkurencję? Tam, gdzie Bucholc robi rocznie sto milionów metrów, gdzie Szaja Mendelsohn prawie tyleż puszcza na rynek, cóż moich kilkanaœcie może zaważyć? Komu może popsuć interesy? A tym bardziej jeszcze, że chcę robić gatunki nie wyrabiane u nas, a sprowadzane z zagranicy. Gdyby szło dobrze, gdyby były pienišdze i można by prędko rozszerzać fabrykę, a, wtedy to, być może, zrobiłoby się konkurencję tandecia-rzom, o czym zresztš marzę bardzo często i do czego dojœć muszę. Moryc odszedł nic nie mówišc. Karol już i tak zwracał na niego baczniejszš uwagę po ostrzeżeniu Zukera i widział z obawš, że Moryc za bardzo starasię o pienišdze i za wiele ich włożył do interesu i przez to stawał się coraz pewniejszym, coraz częœciej przeciwstawiał swojš wolę i swoje zapatrywania na prowadzenie interesu woli Borowieckiego. Stawał się często nieznoœnym, aroganckim,brutalnym, ale Borowiecki musiał zaciskać zęby i milczeć, bo czuł się bezsilnym wobeczależnoœci od niego. - Pieniędzy! pieniędzy! - wołał wtedy w duszy, a patrzšc na swojš fabryczkę porównywał jš z kolosami obok stojšcych fabryk Mullera i wtedy chwytała go ostra, dokuczliwa zazdroœć i złoœć na samego siebie. Nie pamiętał, że Molierowskie gmachy rosły przez lat trzydzieœci, że pawilon wznosił się po pawilonie, że lata całe składały się na te potężne, huczšce pracš mury; nie, on pragnšł mieć od razu podobnš fabrykę. Przy tym obliczył, że gdyby mu nawet szło najlepiej to jeszcze nie będzie miał czystego dochodu tyle, ile brał pensji u Bucholca. To go wstydziło wobec samego siebie. Chciał stanšć prędko i mocno, chciał obracać milionami, czuć się otoczonym setkami maszyn, tysišcami robotników, szalonym ruchem, powodziš milionów hukiem i siłš wielkiego przemysłu, do którego się przyzwyczaił u Bucholca, a tu, u siebie, miał fabryczkę, gdzie wszystkie oddziały miały 300 ludzi! Zamiast bujać - musiał pełzać! Upokarzała go ta własna małoœć, jego szeroka natura dusiła się w atmosferze drobnych produkcyj. targów o kopiejki, wstrętnych, bo groszowych oszczędnoœći. nie m AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żžP5cŸ…Ł a (?c€Ąg*c˘č8x1Bolała go wprost ta koniecznoœć szukania tańszych smarów, tańszych farb, tańszychwęgli i tańszych robotników i ta cišgła, nieustanna troska o pienišdze. - Zejdziemy do tandety, jak tak pójdzie dalej - Powiedział raz do Moryca. - Ale i do większych zarobków. Upłynęło znowu kilka tygodni pracowitych i goršczkowych dla niego. Fabryka szła, ale dopóki była tylko sama przędza, tę sprzedawali, bo po zimowym krachu bawełnianym i przy wzmożonym ruchu jesiennym bawełna była bardzo droga i poszukiwana, sprzedawali więc prawie natychmiast po wyprodukowaniu, aleteraz, gdy i inne oddziały były w ruchu, trzeba było robić, składać i czekać z towarem sezonu sprzedażnego, który zaczynał się dopiero w połowie zimy, a tymczasem wcišż było potrzeba nakładów nowych i nieustannych, a kredyt się nie rozszerzał, przeciwnie, zniknšł prawie zupełnie. Zmowa, jakš zainicjował Grosglik, działałasolidarnie i ciasnš obręczš dusiła fabrykę podrywaniem zaufania, odmowš kredytów i szkodliwymi plotkami o bliskim bankructwie firmy. Borowiecki niecierpliwił się tym coraz bardziej i coraz częœciej spoglšdał na starego Mullera i rozmyœlał, czyby nie zażšdać tyle razy ofiarowywanej pomocy. Ale się powstrzymywał jeszcze, nie tyle zewzględu na Ankę, bo wiedział już dobrze, pod jakimi warunkami Muller dałby pieniędzy, ale przez dumę, przez zaciętoœć,która w nim rosła w miarę napotykanych przeszkód. W chwilach bardzo szczerych rozmyœlań nad sobš i położeniem swoim drwił ze swoich głupich przesšdów, przeklinał prawie romantycznoœć, jak nazywał skrupuły, które go powstrzymywały jeszcze od zerwania z Ankš i ożenienia się z Madš, ale im ulegał. Może nawet dlatego, że Ankę widywał codziennie, że zaczynał rozumieć jej stan, że to nie była ta dawna, wesoła, szczera, ufajšca dziewczyna, ale jakaœ już zupełnie inna kobieta, pełna smutku i cichej rezygnacji. Żal mu jej było. A Anka? Anka była cieniem samej siebie. Pomizerniała, uœmiech zniknšł z jej twarzyi ustšpił miejsca głębokiemu, jak się jej wydawało nieuleczalnemu, smutkowi. Przesiadywała całe dnie przy panu Adamie,który jakoœ w pierwszych dniach listopada dostał ataku paralitycznego; ledwie go uratowano, ale leżał bezwładny, zaledwie mogšc poruszać rękami i mówić coœ niecoœ.Musiała się nim zajmować i znosić wszystkie jego dziecinne nieraz kaprysy. Czytywała mu ksišżki i musiała wymyœlać różne rozrywki, bo nudził się, przyzwyczajony pomimo kalectwa do życia ruchliwego. Robiła to wszystko jeœli nie z przyjemnoœciš, to przez wielkie przywišzanie. Ale przez tę chorobę dom jeszcze bardziej opustoszał i stawał się dla niej czymœ w rodzaju grobu, w którym żyć musiała. Dnie przesuwały się ze straszliwš jednostajnoœciš, nic nie zmieniajšc ani w chorobie pana Adama, ani w stosunku jej doKarola, który teraz, z powodu ojca, częœciej przesiadywał wieczorami w domu,opowiadał o swoich sprawach i częœciej zwracał się do niej. Nie cieszyło jš to, a było coraz obojętniejszym. Nie chciała się przyznać przed sobš, że czuła się swobodniejszš wtedy, gdy Karola nie było w domu. Bo jego twarz zmęczona pracš, skłopotana,jego smutne spojrzenia, jakimi czasami ogarniał jej głowę, rozdrażniały jš i bolały. Wyrzucała sobie wtedy, że on cierpi przez niš, że to ona winna jest wszystkiemu. Niedługo jednak trwały wyrzuty podobne, ustępowały miejsca obrażonej dumie i coraz głębszemu rozpoznawaniu jego zimnej, egoistycznej duszy. Ale wtedy znowu serce się jej rwało z żalunad nim. A bywały chwile, w których jak echo odbitepowracała - nie jej miłoœć dawna, lecz pragnienie miłoœci, pragnienie zatopienia sięw uczuciu, powierzenia całego życia takiej mocnej fali, byle tylko poniosła, byle skończyła się męka pustki, wyczekiwania, bezcelowych szamotań, tego stania o własnej sile. Raz, wœród długiej i poufnej pogawędki, Nina wydarła jej tę tajemnicę serca strzeżonš zazdroœnie i zawołała ze zdumieniem: - Po cóż się męczysz? Czemuż się nie rozejdziecie natychmiast? - Nie mogę. Jakże się rozstanę z ojcem, a przy tym sama wiadomoœć o naszym rozejœciu się mogłaby go zabić. - Przecież za mšż nie wyjdziesz nie kochajšc. - Nie mówmy o tym. Nie mogę wyjœć za niego, bo popsuję mu jego karierę, on musi się ożenić bogato, aby móc przeprowadzić swoje plany, aby mógł tam, dokšd pragnie -dojœć. A przecież nie mogę mu być zawadš i... nie będę. - Ty go kochasz jeszcze? - Nie wiem. Wiem, że czasem go kocham, czasem nienawidzę, a zawsze jest mi go strasznie żal, bo on nie jest szczęœliwym. Ja przeczuwam, że on nigdy szczęœliwym nie będzie. - Tak jednak trwać nie może. - Ciężkie jest życie, ciężkie! A przed rokiemjeszcze, nawet na wiosnę byłam tak szczęœliwa. Gdzież jest to szczęœcie, gdzie?-skarżyła się boleœnie i nie słyszšc pocieszeń Niny zapatrzyła się w okno, w œwiat zaœnieżony i brudny od dymów fabrycznych. Nagie szkielety drzew, kołysane wiatrem, wyginały się i ze smutnym, żałobnym jękiem zaglšdały do okien, jakby wyjšc ratunku i zmiłowania. - Cóż to jest miłoœć? Ta miłoœć, co trwać ma wiecznie, co łšczyć ma dwie dusze na zawsze, co je topi w sobie? Złudzeniem, mgłami, które rozprasza lada jaki wiatr... Przecież ja kochałam! Zdawało mi się, że kochałam naprawdę, całš głębiš serca, że całš duszę oddałam uczuciu - gdzież jest to moje wielkie uczucie teraz? - Jest jeszcze w tej skardze - szepnęła Nina. - Cóż się stało z tš miłoœciš? Zabiła jš pewnoœć, że nie jestem kochanš. A przecieżmiłoœć wielka żywi się i roœnie podobno zdradš, krwiš zawodów, cierpieniami. Nie, to, co brałam za miłoœć, nie mogło niš być, muszę nie być zdolnš do wielkiego uczucia, do miłoœci prawdziwej - skarżyła się na siebie i w sobie tylko szukała Ÿródłazła, i siebie tylko obwiniała. - Tak, sš miłoœci cieplarniane, które w zwykłej atmosferze zamierajš. Sš miłoœci-ameby, które muszš obwinšć się dookoła ukochania i trwajš dotšd, dopóki stamtšd czerpiš życie. Sš miłoœci-dŸwięki, trzeba je wywoływać, aby były, bo same w sobie nie istniejš. Ale ty się nie obwiniaj, bo nie jesteœ winnš. Nie skończyła, bo wszedł Trawiński i stanšł nie chcšc im przerywać. - Będziesz w domu wieczorem? - Przyszedłem ci powiedzieć, że wkrótce wychodzę. Dzisiaj sobota, zebranie u Kurowskiego. - Słyszałam wielkie legendy o tych wieczorach. Co wy tam robicie? - Pije się i rozmawia, a rozmawia się o wszystkim. Sš to wieczory poœwięcone mówieniu sobie prawdy bezwzględnej. Batutę trzyma Kurowski. - Dziwne, że chcecie jš słyszeć o sobie, bomówić to bardzo łatwo; człowiek sam sobie, gdyby się nawet najbezwzględniej sšdził, krzywdy nie zrobi. - Rzeczywiœcie, jest dziwne, że i mówiš sobie prawdę, i słuchajš. - Dowodni to tylko, że jako tako ukulturowanemu człowiekowi nie wystarczajš fabryki, interes i pienišdze, musi od czasu do czasu wzišć zimnš kšpiel uœwiadomienia, a choćby tylko marzenia. - Masz rację, bo nawet Kessler tam przychodzi, abv móc pokazać swojš złš duszę i aby nam wymyœlać bezkarnie. Jedyna sposobnoœć, więc jej nie traci. - Człowiek z równš przyjemnoœciš popisujesię złem jak i dobrem - byle miał uznanie. Rozdział XVIII [XXXIV] U Kurowskiego w hotelu byli już zebrani prawie wszyscy, którzy stanowili to œcisłe kółko; siedzieli dookoła wielkiego okršgłego stołu, zastawionego butelkami i oœwietlonego srebrnymi kandelabrami o kilkunastu œwiecach. Trawiński przyszedł z Borowieckim, którego zabrał po drodze. Przyszli właœnie na zajadłš filipikę Kesslera, który schrypniętym, syczšcym nienawiœciš głosem mówił: - Ani jedna, ani dziesięć waszych fabryk niestworzy przemysłu waszym. Musicie się pierwej ucywilizować, musicie stworzyć sobie pewnš kulturę przemysłowš, zanim wasze usiłowania przestanš budzić œmiech. Ja was znam dobrze! Wy jesteœcie bardzo zdolni, bo przecież połowa różnych głoœnych grajków i œpiewaków w Europie - to Polacy, Wy jesteœcie zdolni, œliczni wielcy panowie, czemu nie jedziecie do Monaco? Czemu zaniedbujecie sezony w Nizzy, w Paryżu, we Włoszech? Tam budzilibyœcie podziw, a wy tak lubicie, żeby was podziwiano! Przecież wy wszystko robicie dla podziwu, dla pokazania się przedœwiatem, dla pięknego frazesu! Wasza praca, szlachetnoœć, sztuka, literatura, życie - jest tylko frazesem, mniej więcej dobrze deklamowanym dla galerii, a jeœli tejbrak - dla samego siebie. Wy jesteœcie bankruci przedtem, zanim zaczęliœcie coœkolwiek mieć. Wy jesteœcie królami flirtuze wszystkim. Mówię bez uprzedzeń, mówię, to, co zauważyłem, szereg spostrzeżeń czysto anatomicznych, zasadniczych. Jesteœcie dziećmi udajšcymi dorosłych. Zamilkł i pił wino, które mu Kurowski nalewał skwapliwie. - Masz pan rację i nie masz pan racji. Œwinia, gdyby rozumowała o orle, dajmy nato, rozumowałaby podobnie; gdyby porównała swoje niechlujstwo, swój brudny chlew, swojš ordynarnoœć barbarzyńskš, swojš siłę głupiš i brutalnš,swój wstrętny, rechoczšcy głos, swój rozum sprowadzony tylko do najobfitszego nażerania się, gdyby to wszystko porównała z pięknoœciami orła, z jego żšdzš swobody, z jego chęciš do podsłonecznych wzlotów, z jego dumš, miłoœciš obszarów - znienawidziłaby go i pogardzała nim. - To, coœ pan mówił, nie jest syntezš, a tylko gniewnym warczeniem osobnika niższego gatunku - odpowiedział Kurowski, znowu dolewajšc mu wina. - Wszystko mi jedno, czym jest, bo nienawidzę i pogardzam wami. - Za drzwi z nim! - krzyknšł Myszkowski zrywajšc się z krzesła. - Daj pokój! Jego nienawiœć jest sprawdzianem naszej siły. Kessler już nic nie odpowiedział, wycišgnšłsię w fotelu i odczytywał jakiœ list brudny ipomięty i uœmiechał się złowrogo. - Prędko wyczerpaliœcie temat - zauważył Karol. - Kessler pluje - pozwalamy, bo odsłania przy tym swoje dziecinne zšbki. A przy tymoœmiesza się zupełnie, tym przekonaniem, że skoro nam nawymy-œla, obrzuci rasowš pogardš i nienawiœciš, to my z rozpaczy przepadniemy lub ze strachu ustšpimy miejsca tym mšdrym, pracowitym, cywilizowanym, szlachetnym Niemcom. Głupi! nie wie, że naród, aby mógł żyć, rozwijać się i zwyciężać, musi być smaganybatami nienawiœci, musi być otoczony kołemszakalów gotowych go rozszarpać, a nie aniołami nucšcymi hymny pokoju i miłoœci. - Œwiat jest liczbš, powiedział Pitagoras, ale ty, Kessler, jesteœ tylko zerem, przeraŸliwym zerem, odosobnionym zerem -zawołał ze złoœciš Myszkowski. - Napijmy się - zaproponował Moryc, któryzwykle słuchał tylko. Napili się raz i drugi, zapalili cygara i milczeli czas jakiœ. Trawiński, który lubił rzucać luŸne myœli i spostrzeżenia, nie zwišzane z tokiem rozmowy, przerwał ciszę i zaczšł mówić jasnym, bardzo melodyjnym głosem: - Człowiek żyjšcy wyrachowaniem, człowiek, dobrze funkcjonujšce kółko wielkiej maszyny ogólnej, tworzy tylko szare tło społeczne, to zero w postępie, awielkoœć w utrzymaniu status quo, to w najlepszym razie konserwator cywilizacji, ale nie jej twórca. - Czego pan chcesz, do czego zmierzasz, dokultu jednostek -rzucił żywo Wysocki. - Stwierdzam tylko, że jednostki wybitne prowadzš œwiat naprzód, że bez nich byłaby noc, panowanie chaosu i œlepych żywiołów. - A skšdże się biorš te jednostki? Spadajš zksiężyca z gotowymi już tablicami praw, postępu, odkryć, wynalazków, co? Czy też sš produktem tej szarej masy "konserwatorów", tego tła społecznego. Tak? A jeœli tak, to skończyłem - zawołał zaciekle, podkręcił wšsy, otrzepał klapy, wycišgnšł mankiety i gotów już był do zajadłej dysputy. - Skończ pan ostatecznym wnioskiem - powiedział wolno Trawiński. - Jednostki wybitne, które jak pan mówi, prowadzš œwiat, te geniusze sztuki, wiedzy, czynu, uczucia itd., to tylko bezwiedne instrumenty, przez które wypowiada się ich rasa, naród czy państwo, które ich z siebie wyłoniło. Ich wielkoœć jest w zupełnej proporcji do wielkoœci œrodowiska. Oni sš wklęsłym zwierciadłem po to, żeby w nim odbijać i ogniskować wszystkie marzenia, pragnienia i potrzeby swego narodu. Dlatego trudno przypuszczać, żeby wœród Papuasów urodził się Kopernik lub Hoene-Wroński. - Podobnymi faktami przekonam pana, że jest inaczej, że geniusze nie sš wytworem swoich ras, a czymœ zupełnie innym, ale pierwej opowiem starš legendę o genezie geniuszów: Kiedyœ, dawno, było Ÿle pomiędzy ludŸmi, Ÿle pomiędzy zwierzętami,Ÿle wœród całej przyrody, Ÿle wœród jaskiń, Ÿle wœród puszcz, Ÿle w głębiach wód i Ÿle w nieskończonoœciach. Panował zły bóg Chaos i jego dzieci: Zazdroœć, Nienawiœć, Przemoc, Głód i Mord. Wszyscy walczyli .przeciw wszystkim, więc jękami i płaczem rozbrzmiewały długo przestrzenie, aż zbudziły z zadumy Indrę, spoczywajšcego w głębiach wszechœwiata. Słuchał długo, spojrzał na ziemię i patrzył, aż serce wezbrało mu współczuciem i zdrój boskich łez, jak deszcz pereł, popłynšł w przestrzenie i kilka z nich rozpryœniętych padło na ziemię;z nich powstali i powitajš geniusze prowadzšcy zbłškanš, biednš ludzkoœć do œwiatła, na powrót w łono Indry. Zrodzeni z litoœci boskiej sš litoœciš, œwiatłem, miłoœciš i zbawieniem dla ludzkoœci. Bajka jak bajki, gdyby nie była cudownš, nie miałaby sensu - zawołał Wysocki i zaczęli gwałtownie przekonywać się nawzajem, nie przerywajšc nawet przy kolacji, którš podano wkrótce, ale mówili ciszej, bo Kurowski się ożywił i wplštał dorozmowy, która z wolna stała się ogólna. Borowiecki tylko nie mógł się rozruszać, mówił mało i nie słuchał, pił natomiast wiele i spoglšdał niecierpliwie na towarzystwo, bo pragnšł pozostać sam z Kurowskim, ale nikt nie myœlał o odejœciu, zwłaszcza teraz, przy czarnej kawie, gdy Kurowski, podniecony nieco, gładził swojš posrebrzonš już kruczš brodę i błyszczšc orzechowymi, oczami, które w miarę ekscytacji stawały się podobne do tygrysich, rzucał w rozmowie snopami paradoksalnych aforyzmów. Oto niektóre z nich: "Uczciwoœć miewa chwile nudy, a wtedy sięjej strzeżcie." "Można być nawet i cnotliwym, ale pod warunkiem, aby od czasu do czasu występek zaprosić na obiad." "Kto pragnie sprawiedliwoœci, może jš mieć-kupiwszy." "Czym się różni deista od ateusza? Tylko odwrotnym biegunem głupoty." "Nie ma takiego łajdaka, który by chwilaminie macał się po bokach, czy mu nie wyrastajš skrzydła anioła." "ŁódŸ wyznaje wszystkie przykazania próczjednego -nie kradnij." "Prawda najdrożej kosztuje społeczeństwacywilizowane, więc nie obawiajmy się, nie zapanuje nigdy." "Słuchamy praw i cenimy je - jeœli sš poparte bagnetami." "Nasza cywilizacja jest za duża dla naszych dusz, jeszcze barbarzyńskich, dla naszych instynktów, jeszcze dzikich. Ubieramy się w niš niby karły w strój olbrzymów." "To, co wiemy, można porównać do zapałkipłonšcej w mrokach wiecznoœci." "Kto się mógł cały oddać jednej idei - niechsię tym nie chwali, bo musiał mieć niewiele do oddania." "Nie ma ludzi złych i dobrych - sš tylko głupi i mšdrzy." Kessler nie mógł już dłużej słuchać spokojnie, wzruszył pogardliwie ramionami i zawołał: - Bawicie się jak dzieci pustymi bańkami słów, a ja pójdę do domu. - Jestem tego samego zdania - powiedział dwuznacznie Kurowski. Kessler pozostał. Rozmowa przeszła na literaturę, którš prowadził Myszkowski, bo powiedział Borowieckiemu, drwišcemu z entuzjastów literackich: - Na poczštku była pieœń i na końcu będziepieœń, a nie podręcznik do przędzenia wełny czesankowej. Ale z tym mniejsza! Podniósł się, popatrzył jakoœ dziwnie, jakby z pewnym żalem na zebranych i powiedział: - Napijcie się ze mnš na pożegnanie, jutro wyjeżdżam do Australii. Zaczęli się œmiać i pili, ale on powtórzył poważnie; - Nie œmiejcie się, daję wam słowo honoru,że jutro w nocy opuszczam ŁódŸ na zawsze. - Gdzie? po co? dlaczego? - posypały się pytania. - W œwiat, prosto przed siebie, a po co? Aby być z daleka od Europy i cywilizacji fabrycznej, mam tego bagna już dosyć, duszę się w nim, tonę, umieram. Jeszcze parę lat, a zgniłbym tutaj ze szczętem, a ja chce żyć i dlatego wyjeżdżam. Zaczynam życie na nowo, po ludzku. - Ale dlaczego? - wołali zdumieni i poruszeni tym niezwykłym postanowieniem. - Dlaczego? Bo się nudzę, bo mi zbrzydła tyrania praw, obyczajów, stosunków, ch oszczędnoœći. nie m AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŁPń c¤AĽBZ c€ŚœNc§ę)^c¨H8$0instytucyj, bo mi zbrzydła ta stara łajdaczka Europa, obmierzły fałsze, obmierzły wszelkie przepisy, które mnš rzšdziły i nie pozwalały nigdy być sobš - wszystko mi obmierzło i wszystko mnie za mocno boli, abym dalej mógł znosić. - A czyż gdzie indziej będzie wam lepiej? - Przekonam się dopiero. Bywajcie mi zdrowi. Żegnali się z nim, ale wszyscy namawiali do pozostania, bo go lubili i pomimo dziwactw cenili bardzo. Kurowski tylko nic nie mówił, œledził go oczami, a potem, całujšc na pożegnanie, szeptał: - Dobrze robicie. Gdybym nie czuł obowišzku warowania tutaj do końca, do ostatniego tchu, poszedłbym z wami. Jeœli wam będzie potrzeba pieniędzy, napiszcie. - Cóż, u diabła, przecież zabieram ze sobš największe kapitały, bo zdrowe ręce i głowę. Nie jadę przecież, aby uwodzić kobiety lub bawić się, jadę żyć wolno i swobodnie. Wspomnijcie mnie czasem, jeœli chcecie, i pamiętajcie, nie marnujcie życia na robienie pieniędzy, nie róbcie z siebie bydlšt pocišgowych, nie stawajcie się maszynami, nie znikczemniajcie się pracš nadmiernš. Ucałował wszystkich, a najmocniej Kurowskiego i podrwiwajšc, aby ukryć wzruszenie, wyszedł. - Wariat! - mruknšł pogardliwie Kessler i również zaraz wyszedł z Morycem i Wysockim. Pozostał tylko Kurowski i Borowiecki. Kurowski zamglonymi oczami patrzył w jakšœ dal i nie mógł stłumić żalu, jaki go przepełnił za odjeżdżajšcym. - Chwilę ci tylko zajmę - zaczšł Borowiecki.- Siadaj, mamy dosyć jeszcze czasu do rana - powiedział, wskazujšc na okno, na œwit przeciekajšcy przez zapocone szyby. Karol długo opowiadał o swojej fabryce i stanie interesów, o potrzebie pozbycia się spólników, przytaczał zmowę, jakš zrobiono na niego, a w końcu zaproponowałwejœcie do spółki. Kurowski długo myœlał, wypytywał o szczegóły, aż rzekł: - Zgoda, ale pod jednym warunkiem, Z góry uprzedzam, że warunek ważny i... może trochę dziwny. - Postaw go. - Może ci się nie podobać, ale... ale przyjmijspokojnie, po kupiecku. - Czekam z ciekawoœciš. - Nie ożenisz się z Ankš! Borowiecki porwał się z krzesła, rumieniecoblał mu twarz, ale rumieniec nagłej, oœlepiajšcej radoœci. Miał ochotę rzucić musię na szyję, ale rychło się powstrzymał, oblókł twarz w surowoœć i szukał kapelusza. - Mówiłem, przyjmij spokojnie, po kupiecku. A zresztš, mówmy szczerze, nie oszukujmy samych siebie, bo znamy się obaj zbyt dobrze. - Dobrze, mówmy szczerze. - Wejdę do cichej spółki z tobš, żebyœ mógł po- i zbywać się długów i wyrzucić dotychczasowych spólników, ale za to ty zwrócisz słowo pannie Annie i ożenisz się, z kim zechcesz, choćby z Madš Mullerównš.- A ty z Ankš? - To moja rzecz, co potem będzie, zwróć jej tylko słowo i nie męcz dłużej. Dziewczynę zabija to położenie, sama nie powie przecież. - Zrobiłbym to dawno sam, myœlałem i myœlę o tym często, ale się boję, bo przy jej uczuciowoœci, a przy tym, przy tym... - Przy tym, o ile mnie się zdaje, ona was nie kocha, więc zrobicie jej łaskę. - Coœ wiem o tym - powiedział dotknięty najboleœniej jego słowami. - No i wy jej nie kochacie. - Tu powiem, że to znowu moja rzecz. Tyle wam powiem, że dokšd ona nie zerwie ze mnš, będę jej narzeczonym i ożenię się wkrótce. Dziwię się, że mogliœcie mi zaproponować podobnš aferę - zakończył na j niespodziewanie j bardzo wzburzony. - Macie rację, byłem widać nie doœć trzeŸwym i niedobrze argumentowałem. - Dobranoc. Kurowski podał mu rękę i patrzył za nim z głębokim żalem, a potem zadzwonił i kazałnatychmiast zaprzęgać do wyjazdu. - Biedna Anka! - szepnšł. Rozdział XIX [XXXV] - Wstšpię na chwilę do fabryki, a potem pójdę z wami, nie chce mi się wracać do domu - mówił Kessler do Moryca, gdy rozstali się z Wysockim. - A może do mnie na herbatę? - Dobrze. Coœ mi jest i nie wiem co! szepnšłwstrzšsnšwszy się nerwowo. Szli wolno pustymi, jakby wymarłymi ulicami. Œnieg pobielił dachy i leżał na ulicach i trotuarach cienkš, przymarzniętš warstwš.Szaroœć mdła, przesycona mętnym, zimowym œwitem, powlekała miasto ponurym nastrojem. Gaszono już latarnie i wszystko zlewało się ze sobš i zacierało, gdzieniegdzie tylko błysło jakieœ œwiatełko i zgasło natychmiast. - Musicie być w fabryce? - Muszę, nocna robota we wszystkich oddziałach. - Darujcie mi uwagę, ale gdybym był wami, nie zaglšdałbym do Malinowskiego, on ma minę wœciekłego psa na łańcuchu. - Głupi, jego córka kosztuje mnie z pięć tysięcy rubli rocznie, a on na mnie warczy. - On już był na Syberii - szepnšł Moryc. - To cichy człowiek. Muszę do niego wstšpić, napisał list do mnie, więc chcę mudać odpowiedŸ osobiœcie. Uœmiechnšł się złowrogo. - O Zoœkę? - Tak. - Macie przynajmniej rewolwer? - Mam nogę na tego polskiego psa, jeœli warknie, to go rozgniotę. Daję wam słowo, że nie warknie, on chce tylko dobrego odszkodowania za córkę. Nie pierwszy raz załatwiam podobne sprawy - mówił drwišco, ale w głębi czuł jakieœ dziwne drżenie, nie strachu, bo to uczucie nie istniało dla niego, ale drżenie nieokreœlonejtęsknoty i znużenia. Patrzył na szare niebo, na te ponure okopydomów, jakby umarłych, i wsłuchiwał się w tę dziwnš, denerwujšcš ciszę miasta uœpionego. Ale już w dziedzińcu fabryki, która huczaławszystkimi maszynami, w dziedzińcu zalanym falami elektrycznego œwiatła i pełnym ruchu, czuł się znowu dobrze. - Zaczekajcie chwilę, rozmówię się i zaraz wyjdę. Wszedł do wieży prawie ciemnej, botylko jedna lampka, przyczepiona do œciany okopconej, rozpryskiwała nieco mętnego œwiatła na pracujšce tłoki i na dolnš częœćkoła, które jak zwykle obracało się szalonymi rzutami, wyjšc dzikš pieœń siły ipołyskujšc groŸnie olbrzymimi stalowymi szprychami. - Malinowski! - krzyknšł od drzwi, ale głosporwały żelazne szczęki maszyny. Malinowski, zgarbiony, w długiej bluzie, z oliwiarkš w ręku i wycierem, łaził dookołamaszyny i czuwał nad tym potwornym bydlęciem; zatopiony zupełnie w chaosie krzyków i szumów, jakby w głębi rozszalałego morza, œledził tylko oczami ruchy potworu, który jakby szaleństwem pijany taczał się z rykiem wœciekłoœci, trzšsł murami i napełniał wieżę grozš. - Malinowski! - zakrzyczał mu już nad uchem Kessler. Malinowski usłyszał, podszedł bliżej, oliwiarkę i lampkę postawił i patrzšc na niego spokojnie, wycierał ręce o bluzę. - Pisałeœ list do mnie? - zapytał groŸnie Kessler. Skinšł głowš potakujšco. - Czego chcesz? - rzucił brutalnie, bo spokój Malinowskiego rozdrażniał go. - Coœ zrobił z Zoœkš? - szepnšł nachylajšc się do niego. - Aha! więc co chcesz? - zapytał po raz drugi i bezwiednie chciał się cofnšć do drzwi. Malinowski zastšpił mu drogę i szepnšł cicho, bardzo spokojnie: - Nic... Zapłacę ci tylko za niš... Oczy mu strzeliły mocnym stalowym błyskiem, a potężne ręce, podobne do tłoków, wysunęły się groŸnie zaciœnięte. - Z drogi, bo ci łeb rozbiję! Strach nim zatrzšsł, zobaczył w oczach Malinowskiego wyrok œmierci. - Sprobuj, sprobuj!... - mruknšł ponuro Malinowski. Posunęli się ku sobie, patrzyli przez chwilę jak dwa tygrysy, napinajšce się do strasznego skoku. Oczy zaczęły im połyskiwać jak te stalowe szprychy koła, które niby kły migotały z cieniów. Potwór, jak gad splštany w sieć zmroków, skrzeń, błysków, z wyciem rzucał się zapamiętale, jakby szukajšc ucieczki z tychroztrzęsionych, potężnych murów. - Z drogi! - ryknšł Kessler i równoczeœnie uzbrojonš w kastet rękš wymierzył taki straszny cios, że Małinowski zatoczył się na œcianę, ale nie upadł, jak błyskawica rozwinšł się w całej długoœci i runšł na Kesslera chwytajšc go stalowymi rękami zagardło i rzucajšc ze strasznš siłš na przeciwległš œcianę. - Ty... œcierwo... - warczał i coraz silniej go dusił, aż Kessler rzygnšł krwiš i ledwiewycharczał: - Puœć... puœć... - Już cię teraz dokończę, tyœ mój, mój... mój... -szeptał wolno i bezwiednie jakoœ zwolnił ucisk palców. Wtedy Kessler oprzytomniał i szalonym ruchem rozpaczy rzucił się naprzód z takš siłš, że obaj upadli. Malinowski go nie puœcił, sczepili się wpół jak dwa niedŸwiedzie i tarzali się z głuchym krzykiem, bili głowami o asfalt, rozbijali się o œciany i obmurowania maszyny, gnietli się kolanami, kšsali sobie twarze i ramiona, ryczeli z bólu i wœciekłoœci. Nienawiœć i pragnienie mordu odebrały im przytomnoœć, przewracali się potwornym kłębem, który co chwila się przewalał, unosił, padał znowu, zwijał, prężył, ryczał dziko i ociekajšcy krwiš, rozszalały, toczył dalej ten bój œmiertelny obok maszyny huczšcej głucho, pod tym kołem, które co chwila już chwytało ich stalowymi kłami. Szamotali się krótko. Malinowski brał górę itak œciskał potężnie, że łamał tamtemu żebra i klatkę piersiowš, wtedy Kessler ostatnim ruchem uchwycił go zębami za gardło. Zerwali się równoczeœnie z ziemi, okręcili się dookoła siebie i runęli ze strasznym krzykiem na tłoki i pomiędzy przebiegajšce błyskawicznie szprychy koła, które ich poderwało, wchłonęło, podniosło pod sufiti w mgnieniu oka rozmiażdżyło na strzępy. Jeszcze ostatni ich krzyk brzmiał wœród rozdrganych murów, a oni już nie żyli, tylko łachmany podarte ciał wirowały w orbicie koła-potworu, leciały po œcianach, zsuwały się po tłokach okrwawionych i wiewały poczepiane na kole, które okrwawione, potworne swojš wielkoœciš, biegało wcišż w szalonym ruchu, z wœciekłym rykiem siły spętanej. Za pogrzebem Malinowskiego poszła tylko garstka znajomych i przyjaciół Adama, bo dzień był straszny, co chwila padał deszczze œniegiem i wiatr przenikliwy, lodowaty powiewał od szarych, ciężkich chmur, nisko wiszšcych nad ziemiš. Adam prowadził matkę opuchłš od płaczu i na pół przytomnš, a za nimi szli Jaskólscy z gromadš starszych dzieci i kilka sšsiadek z domów familijnych. Szli œrodkiem ulicy za jednokonnym karawanem, który skakał na wybojach i rozbijał kołami rzadkie czarne błoto, chlustajšc dookoła strumieniami. Orszak posuwał się wolno Piotrkowskš ulicš, zapchanš wozami pełnymi towarów i prywatnymi ekwipażami; tłumy czarne, obłocone, snuły się trotuarami, z dachów spływała woda strumieniami i rozpryskiwała się o chodniki i o chwiejšce się na wietrze parasole, a œnieg mokrymi płatami bielił coraz bardziej bok karawanu i trumny. Trotuarem szedł Blumenfeld, Szulc i cała ich muzyczna banda, w końcu której Stach Wilczek z jakimœ młodym człowiekiem, któremu wcišż opowiadał o swoich interesach. Horn szedł również za orszakiem i smutnym wzrokiem przeglšdał wszystkich idšcych; szukał Zoœki, ale jej nie było i nikt nie wiedział, co się z niš stało od œmierci Kesslera. Zaraz za miastem przyłšczyło się do orszaku kilkanaœcie robotnic i te zaintonowały jakšœ przesmutnš pieœń i œpiewały jš same, bo księdza nie było. Chowali Malinowskiego jako samobójcę i mordercę, we wzgardzie, więc też może i dlatego twarze wszystkich napiętnowała głęboka gorycz i smutek. Ale w miarę odsuwania się od miasta przybywało coraz więcej ludzi z różnych przejœć i zaułków; ludzi zdyszanych jeszcze pracš, zabrudzonych, sinych z zimna, którzy zwartym zastępem otoczyli zmarłego towarzysza i szli niby groŸny zastęp. Pieœń brzmiała smutnie, targał jš wiatr, chłostał œnieg i deszcz, mroziło przejmujšce zimno. W alei, prowadzšcej do cmentarza, nagie drzewa jęczały pod parciem wichru, a pieœń rozlegała się jak łkanie pełne skargiibezbrzeżnego żalu. Przez cmentarz, pełen rozgniłych liœci, błota zmieszanego ze œniegiem, wspaniałych grobowców i dzikiego szumu nagich drzew, przesunęli się spiesznie i skręcili w kšt "zapomnianych", gdzie kilkanaœcie mogił wznosiło się wœród uschłych ostów i dziewanny. Dół był gotowy, więc rychło zadudniła żółta przemarzła ziemia sypana na trumnę,płacze i krzyki zerwały się jak burza i wtórowały głoœnym modlitwom robotników,klęczšcych dookoła grobu. Wiatr ustał nagle, drzewa stanęły w ciszy,œciemniło się jeszcze bardziej i œnieg miliardami białych ciężkich motyli zaczšł spływać z posępnych chmur, pobielił grobyiludzi, pokrył wszystko zimnš, jednostajnš powłokš. Od Łodzi, wskroœ œniegów, dolatywały przytłumione gwizdawki fabryczne, œwiszczšce na podwieczorek. - Co się dzieje z Zoœkš? - pytał Blumenfeld Wilczka, gdy już wracali do miasta. - Pójdzie na ulicę. Kiedy się dowiedziała o œmierci Kesslera, wpadła w złoœć i zaczęła wymyœlać na ojca, że przez niego będzie musiała szukać nowego kochanka. Ale podobno już Wilhelm Muller zajšł się niš. - Cóż wy teraz, Wilczek, robicie? - zapytał Horn przystępujšc do nich. - Szukam jakiego interesu. Puœciłem Grosglika, a węgle już mnie nudzš. - Podobno sprzedaliœcie plac Grunspanowi? - Sprzedałem - mruknšł i zacišł zęby, jakby go dotknięto w bardzo bolesnš ranę. - Co, okpił was? - Okpił, okpił! - powtórzył przez zęby z jakšœ bolesnš luboœciš. - Sprzedałem za czterdzieœci tysięcy, zarobiłem na tym trzydzieœci osiem i pół, ale mnie okpił! Nie daruję mu tego do œmierci! - postawił kołnierz od futra, żeby ukryć rozgorzałš wzburzeniem twarz i osłonić się nieco od œniegu, który zacinał im w oczy i padał coraz gęstszy. - Nie rozumiem, zarobiliœcie aż tyle, więc gdzież tu miejsce na okpienie?... - A tak. Wiecie, kiedyœmy już umowę podpisali, kiedy pienišdze miałem w kieszeni, ten parch, psiakrew, wycišga do mnie rękę, dziękuje mi za dobre serce i powiada, że jestem bardzo mšdry, ale tylkodo wysokoœci czterdziestu tysięcy rubli!... Zaczšł się œmiać i powiada, że on był już zdecydowany dać pięćdziesišt tysięcy, bo plac jest mu koniecznie potrzebny! Pomyœlcie tylko, jak się dałem głupio złapać, a teraz œmiejš się ze mnie! Zamilkł i pozostał trochę w tyle, aby przyciszyć tę szalonš, bezsilnš wœciekłoœć,jaka go dławiła. Już mu nie chodziło o pienišdze, ale nie mógł strawić tego, że został oszukany, że taki Grunspan kpił sobie z niego, że on, Wilczek, dał się złapać. Cierpiała jego ambicja męki niewysłowione. Pożegnał towarzyszów zimno, bo nie mógł w tej chwili patrzyć na nikogo, siadł w dorożkę i pojechał do domu. Mieszkał jeszcze w swojej dawnej chału-pie, bo sobie wymówił lokal do wiosny. W izbie było zimno, wilgotno i bardzo pusto, że ledwie wysiedział do wieczora, a potem powlókł się do "kolonii", gdzie teraz stołował się stale, bo potrzebował zawišzywać bliższe stosunki z tzw. towarzystwem. Ale w "kolonii", tak zawsze wesołej, dzisiaj panował smutek na wszystkich twarzach, a Kama płakała co chwila i uciekała do saloniku, bo jš wzruszał do głębi widok Adama Malinowskiego, który odprowadził matkę do domu, pozostawiajšcjš wœród bliskiej rodziny, a sam uciekł i błšdził kilka godzin po Łodzi, wreszcie zmordowany przyszedł do "kolonii" na zwykłš, codziennš herbatę; myœlał, że wpoœród życzliwych będzie mu lepiej. Siedział właœnie przy stole i patrzył gdzieœdaleko. Jego zielone oczy pociemniały i jakby odbijały tę wewnętrznš, zamkniętš pod czaszkš wizję ostatnich chwil ojca, jaka cišgle przed nim stawała. Nic nie mówił, ale czujšc tyle serc mocno współczujšcych, tyle spojrzeń serdecznych, te przyciszone szepty dookoła i ten dziwny nastrój zebranych, i cišgłe wybuchy płaczu Kamy, nie mógł wytrzymać. Nie żegnajšc się z nikim, wybiegł i w sieni wybuchnšł spazmatycznym płaczem. Wybiegł Horn i Wilczek, zaopiekowali się nim i odwieŸli do domu, gdzie też wkrótce zebrali się wszyscy przyjaciele. Siedzieli wszyscy w milczeniu czas długi, aż Blumenfeld zaczšł pianissimo grać na skrzypcach Szopenowskie nocturny i grał długo, grał tak całym sercem, aż Adam wsłuchany w muzykę uspokoił się nieco. Potem przyszedł do nich Dawid Halpern i zaczšł go pocieszać najtroskliwiej i opowiadać z głębokš wiarš o Bogu sprawiedliwym i dobrym. Wszyscy słuchali doœć chętnie prócz Wilczka, który się wyniósł, bo tego nic i nikt zajšć nie potrafił, gdyż od dwóch tygodni żarła go ta szalona nienawiœć do Grunspana. Włóczył się po Łodzi dniami całymi, zatopiony tylko w kombinacjach zmierzajšcych do szkodzenia fabrykantowi. Przysišgł mu zemstę i szukał sposobnoœci. Nie pomyœlał nawet o zemœcie osobistej, o zbiciu go lub zabiciu; nie, to było głupstwem, on chciał go zranić w kieszeń. Więc całe tygodnie trawił teraz na œći. nie m AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŠP1 Rށ c€Ť‡TcŹŰ'D;­0“ c€Ž˛=¸ wertowaniu i przepatrywaniu szczegółów pożaru fabryki Grosmana, bo poczuł, że z tej strony zdoła ugryŸć Grunspana w samo serce. Był już na dobrej drodze odkryć, aletymczasem, dla nasycenia chwilowego, postanowił odkryć przed Borowieckim zmowę Grosglika i machinacje Moryca dšżšce do zawładnięcia fabrykš. Ubrał się pewnego dnia bardzo starannie i poszedł odwiedzić pana Adama i Ankę przypuszczajšc, że tam spotka Karola. Anka przyjęła go bardzo serdecznie, bo jejprzypomniał Kurów, i zaraz zaprowadziła do pana Adama. - Stachu! jak się masz, co? Dobrze, żeœ przyszedł, dobrze... - szeptał pan Adam wycišgajšc do niego rękę, którš Wilczek jakoœ bezwiednie,dawnym zwyczajem, ucałował, a że zaczšłopowiadać o Kurowie, gdzie był niedawno, więc i Anka przysunęła się bliżej i słuchałaz uwagš. - No, ale tobie jakże idzie, co? - pytał w końcu pan Adam. - Dosyć dobrze, dosyć, jak na poczštek - odparł niedbale i z lekceważeniem opowiadał o swoich czterdziestu tysišcach rubli, bo chciał im zaimponować. - No, no! szczęœć ci, Boże, mój Stachu, zostań sobie i milionerem, byle bez krzywdy ludzkiej. Wilczek uœmiechnšł się pobłażliwie i zaczšłszeroko opisywać swoje plany i zamiary, rzucał tysišcami na lewo i na prawo; opowiadał od niechcenia o swoich stosunkach z milionerami, szkicował swojš przyszłoœć wielkimi sztychami, ale przy tym był œmiesznym bardzo, bo zbytnio się wszystkim popisywał. - Anka uœmiechnęła się ironicznie, a pan Adam za. wołał ze szczerym podziwem: - Jak się to dziwnie układa na tym œwiecie! A pa, miętasz to jeszcze, mój Stachu, jak pasałeœ nasze cię, Jęta, co? A te cybuchy księdza Szymona, he?... - Trudno zapomnieć... - mruknšł czerwienišc się, bo Anka tak dziwnie patrzyła na niego. Popsuło mu humor to przypomnienie, więc powstał zaraz i pytał o Karola. - Nie ma pana Borowieckiego, wczoraj wyjechał do Berlina i powróci dopiero za kilka dni - mówiła Anka nalewajšc mu herbaty. - A powiedz no mi, jak to tam było z tš starš Żydówkš, zjadłeœ jej strucle czy nie?- cišgnšł nieubłaganie pan Adam wpadłszy na przypomnienia. Ale Wilczek tak był temu nierad, że nic nie odpowiedział, wypił szybko herbatę i wyniósł się, wœciekły na starego i na œwiatcały. - To moje dzieciństwo będzie mi kulš u nóg?- mruczał. Pan Adam długo rozmawiał o nim z Ankš, długo nie mógł dobrze pojšć, jak się to teraz dzieje na œwiecie, że taki Wilczek na przykład, który u nich pasał bydło, którego nieraz dobrze obijał, jest teraz już zamożnym człowiekiem i może najspokojniej przychodzić do nich i być jak z równymi. Pan Adam był demokratš, ale tego nie mógłpojšć, a raczej na takš równoœć nie mógł się zgodzić, więc zakończył: - Oni za prędko rosnš! Ze szlachty to miał pociechę i Pan Bóg, ale tymi to, zdaje mi się, że tylko diabeł będzie się cieszył, co, jak ci się zdaje, Anka?... Rozdział XX [XXXVI] Borowiecki był w Berlinie. Przyjechał do Lucy, bo go zasypywała depeszami i groziła samobójstwem, jeœli nie przyjedzie chociażby na kilka godzin. Pojechał nawet dosyć chętnie, bo myœlał, że dni kilka odpocznie z dala od fabryki, która już pracowała wszystkimi oddziałami. Czuł się nadzwyczaj zmęczonym i wyczerpanym pracš i cišgłymi kłopotami. Z Lucy widywał się po dwa razy dziennie. Spotkania te były dla niego męczarniš, tym większš, że Lucy bardzo zbrzydła; nie mógł patrzeć bez głębokiej urazy na jej zdeformowanš figurę, a prawie ze wstrętem całował jej twarz obrzękłš, pokrytš żółtymi plamami. Ona szybko odczuła wrażenie, jakie wywierała, więc każda schadzka kończyła się gorzkimi wyrzutami i płaczem. Męczyli się oboje strasznie. Ona kochała z dawnš siłš, tylko zniknęła wniej dawna wytworna, namiętna kochanka; ta pełna nieœwiadomej dyskrecji, szczerej naiwnoœci i wzruszajšcej nieœmiałoœci Lucy, ta piękna Lucy, podziw Łodzi, a budziła się w niej prosta, ordynarna, bez wychowania i kultury Żydówka z małego miasteczka. Robiła się krzykliwš, aroganckši głupiš. To przyszłe macierzyństwo tak jš przeistaczało zupełnie i budziło wszystkie właœciwoœci rasy, do jakiej należała. Karol z przerażeniem pewnym spostrzegał te zmiany, ale że czuł się winnym wobec niej, więc przyciszał, jak mógł, wstręt i nienawiœć, jaka się w nim rozrastała. i dosyć spokojnie znosił wybryki jej i kaprysy. Wymawiała mu przy każdym spotkaniu, że uczynił jš nieszczęœliwš, przypominała cišgle z przyjemnoœciš udręczania jego i siebie, że to dziecko, które miało się narodzić - to jego dziecko, torturowała go cišgłš obawš œmierci, a kończyła rzucaniem mu się w ramiona i namiętnymi wybuchami zmysłowoœci. Po kilku dniach pożegnał jš, chociaż jeszcze nie wyjeżdżał, bo mu już brakowaćzaczynało sił i cierpliwoœci. Pozostał w Berlinie i odpoczywał dopiero naprawdę, przepędzajšc dnie całe i noce napustej, bezmyœlnej zabawie. Pewnego dnia wrócił rano i było już dobrzepo południu, a on spał jeszcze, gdy zbudziłgo woŸny z telegrafu z depeszš. Sennymi, nieprzytomnymi oczyma przeczytał: "Przyjeżdżaj! Fabryka się pali. Moryc." Wyskoczył z łóżka, ubrał się spiesznie i zaczšł pić wolno wystygłš dawno herbatę, i patrzył przez okno na drugš stronę ulicy,po chwili długiej dopiero spostrzegł, że trzyma w zaciœniętej dłoni jakiœ papier, rozwinšł i znowu przeczytał. - Fabryka się pali! - wykrzyknšł zdumionymiprzestraszonym głosem i rzucił się na korytarz, jakby biegnšc na ratunek, dopieroprzy windzie oprzytomniał i zapanował nadsobš. Zamówił specjalny pocišg i pełen nieopisanej trwogi czekał w jakiejœ małej restauracji przy banhofie. Co pił, co robił, co mówił, nic o tym nie wiedział, bo był całš swojš istotš tam, przy palšcej się fabryce. Gdy zawiadomili, że pocišg czeka, zrozumiał dobrze, bo wsiadł; gdy się go o coœ pytali, również rozumiał, tylko odpowiedzieć nie umiał, bo cišgle bezwiednie dŸwięczało mu w mózgu: - Fabryka się pali! Zaraz ze stacji pocišg, składajšcy się tylkoz wagonu osobowego, brankardu i maszyny,rzucił się jak rumak spięty ostrogami i pognał całš siłš pary w przestrzeń zaœnieżonš. Z jakiejœ stacji, gdzie się zatrzymano na chwilę, telegrafował do Moryca i prosił, aby go depeszami zawiadamiano o postępie pożaru. Polecieli dalej. Stacje, miasta, wielkie wzgórza, rzeki, lasymigotały tylko jak w kalejdoskopie, przesuwały się jak cienie, jak wizje i ginęły w ciemnoœciach nocy. Nie zatrzymywali się prawie nigdzie, pocišgjak zwierzę oszalałe rzucał się z krwawymi œlepiami naprzód, pożerał przestrzenie, dyszał obłokami skier złotych i przy potężnym œpiewie tłoków i huku kół bijšcych z wœciekłoœciš o szyny, pruł ciemnoœci i biegł coraz dalej i dalej... Borowiecki z twarzš rozpłaszczonš na szybie wagonu stał wcišż i patrzył w noc ciemnš, w drgajšce majaki rzeczy przesuwajšcych się, w zaœnieżone płaszczyzny, uciekajšce w tył. Nic nie widział, spoglšdał tylko cišgle na zegarek. W Aleksandrowie czekała już depesza. "Pali się!" Przesiadł się do oczekujšcego już ekstra-pocišgu i jechał dalej. Noc już była póŸna. Pozasłaniał œwiatła i położył się, ale zasnšć nie mógł, bo pod czaszkš, w nim całym, przewalały się tumany trwogi pełnerozpryœniętych obrazów, tym boleœniejszych, że nie potrafił schwytać ich konturów i zapamiętać, rozlewały się niepochwytnie i przepełniały go dręczšcym,nieustannym drżeniem, Zerwał się na nogi, œwiatło odsłonił i zbierajšc wszystkie siły woli zaczšł w notesie obliczać swoje aktywa i pasywa. Alenie skończył, cofnšł się z trwo-gš przed uœwiadomieniem dokładnym stanu swoich interesów. Asekuracja mogła tylko pokryć długi wspólników i pienišdze Anki. Ani jego własnych kapitałów, ani pracy osobistej, ani warsztatu do pracy przyszłej - nie zobaczył w cyfrach. Nie chciał myœleć o tym, ale czym usilniej pragnšł zapomnieć, tym żywiej te złowrogie cyfry wyłaziły mu z głębin mózgu i migotały na rozpalonych goršczkš siatkówkach. - Co tu robić - myœlał chwilami tylko, bo niemógł już myœleć, nie mógł splštać jednej całej myœli, wszystko się w nim zapadało, zalewane strasznš niecierpliwoœciš. Patrzył znowu w noc i przeklinał powolnoœć, z jakš pocišg leciał, bo on rozgoršczkowanš wyobraŸniš już z tysišc razy biegł naprzód, już był w Łodzi, już widział łuny, widział płomienie żršce mu jego pracę, słyszał wrzaski i huki zapadajšcych się budynków, duszę miał pełnš pożaru, który go tak palił. Zrywał się z miejsca, chodził po wagonie, rozbijał się o œciany, czuł się jakby pijanym, to leżał długo i wpatrzony w œwiatło tak się jednoczył wewnętrznie z pocišgiem, tak z nim biegł i pracował razem, że czuł w sobie obroty kół, dyszenie maszyny, cały wysiłek pracy, wielkš, dzikš rozkosz lecenia bez pamięci wskroœ pustych zimowych pól i nocy. Godziny płynęły wolno, strasznie wolno. Otworzył okno i wysunšł głowę na mroŸny chłód nocy. Zimny, przejmujšcy wiatr, lecšcy od pól œnieżnych, bił go po twarzy rozpalonej, a ciemne, połyskujšce œniegiem przestrzenie okręcały mu duszę szaroœciš i smutkiem. Pocišg biegł wcišż jak błyskawica pełna grzmotów. Uœpione stacyjki, zasypane œniegiem wioski, gnšce się pod okiœciš œnieżnš lasy i długi łańcuch latarń strażniczych, podobnych do œwietlistych baniek pływajšcych po morzu ciemnoœci, uciekały z szalonym poœpiechem w tył, jakby z trwogš przed potworem, "Jeszcze się pali!" Mówiła trzecia depesza, jakš zastał w Skierniewicach. Podarł jš i rzucił na ziemię. Wypił całš butelkę koniaku, ale nie uspokoiłsię ani zapomniał. Jechał znowu dalej i modlił się prawie do maszyny, byle prędzej leciała. Czuł się chorym i tak zdenerwowanym, że nie mógł się utrzymać na nogach, bolało goserce, bolały go wszystkie mięœnie, a każda myœl przenikała mózg jakby ostrzem rozpalonym; chodził niezmordowanie od okna do okna, siadał po wszystkich miejscach i zrywał się natychmiast, i znowu biegł patrzeć w mroŸnš, zimowš noc, w ponure przestrzenie, które na próżno chciał przeniknšć wzrokiem. Z bijšcym sercem przyglšdał się stacjom mijanym w szalonym pędzie, aby zobaczyć ich nazwy, które przeczuciem prawie wyrywał z ciemnoœci. Ale męka niepokoju trwała wcišż, bez przerwy, zapuszczała swoje cienkie pazurywe wszystkie nerwy, we wszystkie centra irwała coraz boleœniej. Zapadał ze znużenia jakby w drzemkę, z której się budził oblany potem strachu i jeszcze silniejszym poczuciem własnej bezsilnoœci. Zmęczenie zaczynało brać górę, coraz niewyraŸniej wiedział, gdzie jest i co się z nim dzieje, jak przez sen spostrzegał blady, zimowy œwit, który zaglšdał do okienzielonawš twarzš i wlókł się senny po œniegach, i zgarniał mroki z pól, odsłaniał zarysy lasów, błyskał już œwiatłami budzšcych się wiosek i obwijał się w masy brudnych chmur napływajšcych z poœpiechem ze wschodu, a potem okrył się płachtš olbrzymiš szaroœci i zaczšł z niej wytrzšsać œnieg, który padał gęstymi płatami i przysłonił wszystko. W Koluszkach już depeszy nie było. Ale już zmógł zmęczenie, umył się i zaczšłprzyprowadzać do równowagi rozstrojone nerwy. Opanował się niejako fizycznie, zmusił do zewnętrznego spokoju i do logicznego myœlenia, ale nie mógł stłumić niecierpliwoœci i niepokoju, który w miarę zbliżania się do Łodzi wzrastał niepomiernie. Bolesne refleksje rozgoryczały go coraz więcej. Tyle lat pracy, wszystkie nadzieje, tyle wysiłków, tyle pragnień, cała przyszłoœć -wszystko to widział ulatujšce z dymem. Ból go targał tym sroższy, im bardziej czuł się bezsilnym, im bardziej protestował przeciwko złym, nienawistnymlosom. Œnieg padał coraz gęstszy, tak że pomimo dobrego już dnia nic nie było widać. Pocišg biegł z szalonš szybkoœciš i jakby przedzierał się przez te białe strzępy zasypujšce œwiat, a Borowiecki wychylony przez okno chwytał spieczonymi ustami ostre powietrze i wskroœ œnieżnych zasłon wypatrywał konturów fabryk i drżał takš niecierpliwoœciš, że gryzł sobie palce, aby nie krzyczeć z bólu. Maszyna jakby podzielała jego niepokój, bo gnała jakby pędzona szaleństwem; biegła zadyszana, rzucała się jak w konwulsjach, charczała z wysiłku, zgrzytała tłokami, oddychała obłokami dymu i podobna do olbrzymiego żuka huczšcego wskroœ œnieżnych płaszczyzn leciała zapamiętale, naprzód, bez tchu, jakby w nieskończonoœć.Rozdział XXI [XXXVII] Poprzedniego popołudnia Anka jak zwykle o tej godzinie siedziała przy panu Adamie, który dzisiaj był więcej rozdrażnionym i niespokojnym. Cišgle pytał się o Karola i co chwila narzekał na dusznoœć i ostry ból serca. Dzień był posępny, œnieg po kilkakroć polatywał, ale przed wieczorem ustał, tylko wiatr się wzmógł i bił w okna œniegiem, i targał drzewami ogródka, i przewalał się z poœwistem po werendzie, na którš wychodziły okna chorego. O zmroku i wiatr umilkł, zrobiła się głęboka cisza, w której tylko huczały głoœniej fabryki. - Kiedy Karol przyjedzie? - zapytał znowu słabym szeptem. - Nie wiem - odpowiedziała chodzšc po pokoju i spoglšdajšc przez okna. Czuła się dziwnie zmęczonš, a do tego przyłšczyła się jakaœ nuda niewypowiedziana i smutek płynšcy jakby razem z tš szarš, brudnš nocš, co ŁódŸ pokrywała. Całe tygodnie nie wychodziła z domu przesiadujšc przy panu Adamie i niecierpliwišc się coraz boleœniej wyczekiwaniem jakiegoœ końca. Teraz chodzšc po tym w połowie ciemnym pokoju, przesyconym zapachami lekarstw, wydało się jej, że jest skazana na zawsze,że ta męka oczekiwania nigdy się już nie skończy, Nawet się już nie buntowała przeciwko koniecznoœci, poddawała się biernie losom iopadała w siebie, w najgłębszy ze smutków, w smutek rezygnacji. Pan Adam zaczšł półgłosem mówić swoje wieczorne pacierze; nie odmawiała z nim dzisiaj, bo nawet nie słyszała, zatopiona wodrętwieniu, z jakim patrzyła w okno, na zasypany œniegiem ogródek i na mury fabryki. Jakiœ człowiek wybiegł z furtki fabryczneji biegł z największym poœpiechem do werendy krzyczšc coœ głoœno. Anka porwała się i wybiegła naprzeciw. - Pali się! - bełkotał Socha. - Gdzie? Zamknęła drzwi do przedpokoju, aby chory nie usłyszał. - W fabryce. Zapaliło się w suszarni na trzecim piętrze!... Nie pytała więcej, pchnięta pierwszym odruchem pobiegła do fabryki i zaraz za furtkš zobaczyła płomienie, wychylajšce czerwone łby z okien trzeciego piętra. Na dziedzińcu był zamęt nie do opisania, ludzie z krzykiem obłškanych wybiegali z pawilonów, szyby pękały w oknach i czarnegryzšce dymy, pełne ognistych języków, lizały okienne ramy i sięgały dachów. - Ojciec! - krzyknęła przestraszona nagłymprzypomnieniem i wróciła do domu. Ale teraz i na werendzie słychać już było krzyki a płomienie zaczęły ukazywać się nadachach, wprost okien domu. - Co się tam dzieje, Anka? - zapytał stary niespokojnie. - Nic... nic... podobno u Trawińskiego stał się jakiœ wypadek - odpowiedziała prędko, sama zapaliła lampę i drżšcymi rękami zapuœciła rolety. - Panienko... laboga... adyć... - wrzasnęła służšca wbiegajšc. - Cicho... - krzyknęła gwałtownie. - Zapal lampę, bo tu za ciemno... - Adyć się już pali... - Prawda... dobrze... idŸ... zawołam cię... Głucha, splštana wrzawa pożaru podnosiła się coraz bardziej, potężniała i zaczęła sięjuż wdzierać przez okna i drzwi. - Boże! Boże! - szeptała bezradnie, nie wiedzšc, co robić, jak przytłumić te szumy, aby ich nie usłyszał pan Adam. - Anka, poproœ pana Maksa na herbatę. - A dobrze. Zaraz napiszę do niego. Rzuciła się do biurka, odsuwała krzesła, trzaskała szufladami, rzuciła na ziemię jakiœ wazon, potem ciężkš tekę z papierami, przy podnoszeniu której przewróciła kilka krzeseł, to szukała atramentu, stšpała głoœno, hałaœliwie uderzała drzwiami. - Co ty wyrabiasz dzisiaj! - mruknšł chory,który jakoœ niespokojnie nastawiał uszów i chwytał pomimo pewnej głuchoty te dziwnedrgania krzyków napełniajšcych coraz więcej pokój. - Niezgrabna jestem... bardzo niezgrabna... to nawet już Karol zauważył!... - tłomaczyła się i wybuchnęła długim, bezprzyczynowym œmiechem. Zajrzała do drugiego pokoju, aby spojrzeć na fabrykę. Krzyk wydarł się jej z piersi, krzyk bezwiedny, bo ujrzała falę ognia, piętrzšcšsię nad fabrykš coraz wyżej, coraz szerzej, coraz straszniej. œći. nie m AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŻP° c°$cą$t c˛˜)Wcłď7m5- Co ci się stało? - zapytał chory, usłyszał bowiem. - Nic... nic... uderzyłam się o drzwi... - szeptała chwytajšc się za głowę, aby ukryć pomieszanie, aby się choćby na chwilę opanować. Trzęsła się jak w febrze, wszystko w niej tak dygotało, że stać nie mogła. Straż ogniowa, poprzedzana chrapliwymi głosami tršbek, w największym galopie przeleciała ulicš. - Anka, co to? - Wozy jakieœ przejechały tak prędko... - odpowiedziała. - Zdaje mi się, że jakšœ muzykę było słychać? - To dzwonki od sanek!... dzwonki!... Może ojcu przeczytać co, dobrze? Skinšł głowš potakujšco. Przyciszyła w sobie burzę, nadludzkim wysiłkiem zapanowała nad sobšizaczęła czytać. Czytała bardzo głoœno. - Słyszę... słyszę... - szepnšł niecierpliwie pan Adam. Nie zważała na to, czytała dalej. Nie wiedziała, co czyta, nie rozumiała ani jednego słowa, nie widziała ani jednej litery, rozgoršczkowany mózg snuł jakšœ improwizację, a całš duszš, resztkami œwiadomoœci chwiała się na fali krzyków, trzasków i odgłosów, jakie się rwały od płonšcej fabryki. Krwawe odblaski pożaru, pomimo œwiatła wewnštrz pokoju, zaczęły już zabarwiać rolety. Czytała jednak dalej. Serce przestawało bić. trwoga niewypowiedziana rozsadzała jej mózg, pot wysiłku okrył twarz pobladłš, jakby nagle zastygłš w masce strachu, œcišgnięte brwi pokrywały rozgoršczkowane oczy, głos się rwał co chwila, zmieniał brzmienia i taki ostry, takiokropny ból gryzł jej serce, tak jš łamał, tak dusił, że była bliskš szaleństwa. Jeszcze panowała nad sobš. Krzyki już bardzo wyraŸnie dolatywały do pokoju, a łoskot padajšcych murów i walšcych się sufitów co chwila wstrzšsał całym domem... - Ciszej... ciszej... ciszej... Jezus! litoœci!... -myœlała błagalnie i padała przed tym Imieniem, i wszystkimi potęgami żebrała zmiłowania. Pan Adam przerywał czytanie i słuchał coraz niespokojniej. - Krzyczš! jakby w fabryce Karola... Zobacz, Anka. Zobaczyła... Zobaczyła z drugiego pokoju, że już cała fabryka w ogniu, że pożar jak burza srożył się nad wszystkimi pawilonami i rzygał ognistymi falami ku niebu... - Nic... nic... ojcze... Wiatr tak szumi.. ogromny wiatr... -wyszeptała z największym wysiłkiem. Brakowało jej powietrza... dusiła jš rozpacz... bezradnoœć... obawa... Czuła dobrze, że ten pożar zabiłby ojca... - Co robić?... Czemu nie ma Karola?... a jeœliidom zacznie się palić?... Jak błyskawice palšce przebiegały te myœli, hipnotyzowały jš strachem bezbrzeżnym i obezsilały do reszty. Nie, nie mogła więcej czytać. Chodziła po pokoju, zataczała się prawie, ustawiała hałaœliwie stolik do herbaty. - To wiatr... Pamięta ojciec ten wiatr w Kurowie?... A ta nasza aleja topolowa, któršwicher wtedy wyrwał i połamał?... Boże!... tak się bałam wtedy... Jeszcze... dzisiaj... teraz... słyszę ten straszny szum... ten trzask... te jęki drzew łamanych... to okropne wycie... Boże... Boże... jakie to jest straszne... Nic już mówić nie mogła, głos się jej zerwał, stała przez mgnienie nieruchoma, zasłuchana w potężniejšcy krzyk pożaru, zmartwiała grozš. - Tam się coœ dzieje - zauważył chory usiłujšc się podnieœć. Zbudziła się, zapewniała go, że nie, poszłado saloniku i siłš nadzwyczajnš przysunęłafortepian pod drzwi otwarte i zaczęła graćjakšœ szalonš, dzikš galopadę. DŸwięki pełne szału i wesołoœci zalały mieszkanie, drgały takim potężnym rytmem, tak się skrzyły i chichotały w szalonym wirze, że istotnie przytłumiły odgłosy ognia i powróciły na twarz pana Adama spokój, a nawet pewnš wesołoœć. Anka grała coraz gwałtowniej, struny pękały co chwila z bolesnym brzękiem, nic nie słyszała; łzy płynęły strumieniami po jej twarzy, nie wiedziała, że płacze, nie widziała nic, nie rozumiała nic, grała bezprzytomnie, trzymana jedynie myœlš uratowania ojca. Naraz dom zadrżał, obrazy pozlatywały zeœcian, rozległ się taki huk, jakby pół œwiata runęło. Pan Adam rzucił się do okna, zerwał roletyi łuna pożaru niby krwawa rzeka uderzyła w niego i zalała cały pokój. - Fabryka! Karol! Karol!... - wyszeptał i upadł na wznak chwytajšc się za gardło, drgał konwulsyjnie, wyrzucał nogami, szarpał kołdrę sztywniejšcymi palcami i charczał jak duszony. Anka rzuciła się do niego, wołała na służbę, dzwoniła, ale nikogo nie było, próbowała go cucić, ratować, wszystko było na próżno, nie dawał znaku życia, a ona, oszalała, wybiegła przed dom i zaczęła krzyczeć o pomoc. Wkrótce zjawili się ludzie z Wysockim, który zajęty był ratowaniem poparzonych robotników, ale było już za póŸno, pan Adam nie żył, a Anka leżała przy nim na podłodze bezprzytomna. Fabryka paliła się dalej. Huk, który odkrył panu Adamowi pożar i zabił go, był to wybuch kotła, który wyleciał w powietrze, wyrwał ze sobš półpawilonu i niby meteor ognisty zatoczył wielkš elipsę i spadł na frontowy pawilon fabryki starego Bauma, przebił dach, rozbił sufit, zdruzgotał drugie i pierwsze piętro i zarył się w dolnej sali zasypany gruzami budynku, który również zaczšł się palić. Po wybuchu pożar fabryki Borowieckiego rozszerzał się coraz gwałtowniej. Przez rozerwane wybuchem mury, niby przez strasznš ranę, buchnęły potoki ogniaidymów i z dzikš wrzawš szału ogarnęły wszystko krwawymi objęciami. Pomimo wysilonej pracy straży ogniowej pawilony zapalały się od pawilonów, ogień jak żywa istota pełzał po murach, darł siępo dachach, przesuwał się krwawymi pręgami nad dziedzińcem, aż się połšczył izwichrzonymi falami przewalał się po fabryce. Grozę potęgowała noc bardzo ciemna i wiatr silny, który podsycał płomienie i targał je jak włosy ogniste na wszystkie strony. Dachy się zapadały, a wtedy słupy krwawej kurzawy, oœlepiajšcy deszcz ogniawytryskiwał w górę i leciał na domy sšsiednie, na miasto, w noc czarnš. Kłęby gryzšcego dymu napełniały dziedziniec i okrywały mury jakby mgłš czarnš, wskroœ której wiły się z rykiem ogniste węże, goniły się potwory krwawe, wychylały rozwichrzone łby płomienie. Piętra się waliły, wypalone wnętrza z hukiem wstrzšsajšcym padały w morze ognia, mury pękały i sypały się w gruzy. Ogień tryumfował, ludzie już odstępowali, bo musieli bronić sšsiedniej fabryki Trawińskiego i gasić pożar w fabryce Bauma. Moryc, ochrypnięty, spocony, rozgoršczkowany, jeszcze biegał i krzyczał, ale nikt go nie słyszał w tym chaosie dzikich krzyków, a przy tym w podwórzu, pełnym jeszcze rumowisk niedawnego budowania, goršco było nie do wytrzymania, ogień był ze wszystkich stron i niby morze wzburzone huczał, opadał na chwilę, podnosił znowu strasznš głowę, potrzšsał niš z wyciem radosnym, a wtedy żagwie ogniste, płonšce kłęby przędzy, przepalone szmaty materiałów wylatywały z głębin i jak złowrogie ptactwo ogniste leciały z szumem w powietrze. Taka była moc pożaru, że ludzie milkli i stali w osłupieniu, bezradni, ogłupiali, i z trwogš niewytłumaczonš cofali się, i corazto zrywał się ze wszystkich piersi okrzyk zgrozy, ale ginšł w chaosie szumów i trzasków, w bolesnym jęku maszyn zapadajšcych się razem z salami, w huku murów pękajšcych i w tej dzikiej, rozszalałej, syczšcej muzyce ognia. Pożar wył tryumfalny hymn zwycięstwa, powiewał czerwonymi płachtami w ciemnoœci nocy i tarzał się oszalały po budynkach, ryczał, œwistał, huczał i gryzłkrwawymi kłami mury, rozrywał maszyny,lizał żelaza, przepalał, targał, deptał jeszcze szczštki. Nad ranem, gdy œnieg zaczšł padać, ogień wyczerpał się z sił, stały już tylko gołe mury, bez dachów, bez pięter, bez okien, nagie szkielety o czarnych, rozsypujšcych się œcianach, wielkie kwadraty podobne do skrzyń podziurawionych, dymišcych wszystkimi otworami, na dnie których czołgały się jeszcze resztki ognia i niby polipy ssały krwawymi językami ostatki siłz trupa fabryki. O szarym, smutnym poranku, zasypywanym coraz gęstszym œniegiem, przyjechał Borowiecki. Wyskoczył z dorożki i pobiegł prosto na dziedziniec. Stanšł na œrodku wœród rumowisk i dymišcych się głowni, które zalewano wodš, ogarnšł wolno oczami te mury podarte, podobne do łachmanów przepalonych, prawdziwe cmentarzysko pracy jego i marzeń, kupy zgliszcz rozpalonych i patrzył długo i spokojnie. Anijeden nerw nie drgnšł mu żalem; zdenerwowanie, wszystkie obawy i niepokoje, którymi szalał w pocišgu, pierzchnęły wobec rzeczywistoœci, na którš patrzył teraz oko w oko, patrzył coraz zimniej, twarz mu się powlekała surowoœciš, a serce napełniać zaczęło uczucie złoœci, nienawiœci i uporu. Moryc przyszedł do niego z gromadš różnych ludzi, witał ich obojętnie i spokojnie, słuchał opowiadań o poczštku i przebiegu pożaru. Nie pytał się o nic i poszedł do kantoru, który ocalał razem ze składami gotowego towaru, prawie pustymi. Dach był tylko zerwany na tych niskich parterowych budynkach. W kantorze jęczał stary Jaskólski, poparzony przy ogniu, opatrywał go Wysocki. Borowiecki przez wybite okno patrzył jeszcze na dymišce gruzy, a potem powiedział przyciszonym, ale mocnym głosem do Moryca: - No i cóż! trzeba zaczšć na nowo. - Tak, tak! Ażebyœ ty wiedział, co ja przeszedłem! Jestem zupełnie chory, boję się o siebie... Co za nieszczęœcie, co za nieszczęœcie... Byłem w mieœcie, patrzę, jedzie straż, no, niech jedzie zdrowo, niechsię spóŸni, a tu ktoœ mówi: "Borowiecki się pali..." Przyjechałem, już cała przędzalnia była w ogniu! Co ja przeżyłem, co ja przeżyłem! Narzekał dalej płaczliwym głosem, symulował rozpacz i wielkš boleœć, a bystrymi oczami nieznacznie obserwował twarz Karola. Borowiecki słuchał długo, aż w końcu, znudzony tym opowiadaniem w kółko, nachylił się i szepnšł mu bardzo cicho do ucha: - Nie blaguj, to twoja robota! Moryc odskoczył gwałtownie i zaczšł krzyczeć: - Ty jesteœ wariat! Ty masz bzika, ty!... - Powiedziałem. Odwrócił się do Mateusza, który zapłakany, ubrudzony, całował go po rękach i bełkotał coœ niewyraŸnie. Karol tyle zrozumiał, że ktoœ umarł. - Kto umarł, gadaj po ludzku! - krzyknšł zniecierpliwiony. - Starszy pan! O, mój Boże, przylatujemy, atu pan nieżywy, a panienka na ziemi... - Słuchaj, błaŸnie, nie bredŸ, bo ci łeb rozbiję o drzwi! - zawołał Karol przyskakujšc do niego. - Pan Adam umarł na anewryzm serca, spowodowany prawdopodobnie nagłym przestrachem, byłem tam... IdŸ pan do panny Anki, bo i ona na pół żywa! - powiedział mu Wysocki. Borowiecki, który ojca kochał bardzo, był przerażony tš wiadomoœciš i jakby nie wierzšc zapewnieniom doktora pobiegł do domu. W progu już spotkał Ankę, którš przenoszono do Trawińskich. - Panie Karolu! panie Karolu! - wyszeptała dziewczyna, chwyciła jego rękę i strumień łez popłynšł po jej mizernej twarzy, - Cicho! nie płacz!... Fabrykę odbuduję na nowo... Wszystko będzie dobrze... - Ojciec... ojciec... Nie mogła mówić więcej, tylko płakała spazmatycznie. - Przyjdę po południu do pani! - powiedział prędko i skinšł na robotników, żeby jš ponieœli, bo przypomnienie ojca œcisnęło muserce jakby obręczš. Poszedł do niego i długo patrzył w dobrš, szlachetnš twarz starca, tak zmienionš strasznie przez œmierć i tak zastygłš w jakimœ nie dokończonym krzyku, w jakiejœ męce, która pokrzywiła mu rysy, że zadrżał z przerażenia. Przy zwłokach ojca przeżył najboleœniejsze chwile życia. Długie godziny siedział w największym skupieniu i rozsnuwał wszystkie pasma swojego życia, obnażał się przed samym sobš, przyglšdał się nagiej duszy swojej. To go uspokoiło zupełnie, ale i przeniknęło mu serce dziwnym smutkiem, który już w nim pozostał. Poszedł spać i spał bardzo długo; obudził się zupełnie rzeŸwy i zdecydowany do schwytania się za bary z losem, do walki, ale zaraz na wstępie uderzył się o pierwszš zaporę. Moryc oœwiadczył wœród najczulszych zapewnień przyjaŸni, że cofa swój wkład ikapitały, że już zrobił zastrzeżenie w towarzystwie asekuracyjnym. - Rozumiem cię, urzšdziłeœ się sprytnie, aby mnie zgubić, ale czy myœlisz, że ci się uda, że ja nie powstanę? - Ty jesteœ rozżalony, nie wiesz, co mówisz, krzywdzisz mnie posšdzeniami. Ja się cofam, bo nie mogę trzymać pieniędzy w martwym interesie, ty dasz sobie radę i beze mnie, a ja muszę żyć, robię interes z teœciem, mnie zaraz potrzeba gotówki! Zaczšł mu z wielkš skwapliwoœciš opowiadać swoje interesy, które go zmuszajš do tego wycofania się ze spółki, tłumaczył się goršco, rzucił mu się w końcu na szyję. - Karol, ty nie patrz tak na mnie, ja cię kocham jak brata, mnie aż serce boli, kiedymyœlę nad twoimi stratami, mnie cię tak żal, tak chciałbym pomóc ci czymkolwiek, że chociaż mi to na nic, kupiłbym od ciebie te place po fabryce i te resztki, jakie zostały. Ty wiesz, jakie ja mam serce dla przyjaciół. Zapłaciłbym gotówkš, pożyczyłbym, a zapłacił zaraz, miałbyœ z czym zaczynać. Karol, oburzony tym projektem, otworzył mu drzwi. - Masz mojš odpowiedŸ! Interesy załatwiam w kantorze... - Co! co! mnie?... Za mojš przyjaŸń, za mojšżyczliwoœć - wrzeszczał Moryc. - Wynoœ się, bo cię każę wyrzucić - zawołał porywczo i zadzwonił na Mateusza. Moryc wyniósł się, a on usiadł do obliczań,które długo trwały. Wstał od nich blady i zdenerwowany, bo asekuracja pokrywała tylko długi największe, a miał jeszcze do pokrycia masę drobnych, które mogły zjeœć wartoœćplaców, jakie miał, tak że w rezultacie nie pozostawało mu nic. Pójdzie znowu do służby, znowu będzie musiał słuchać, znowu zostanie maszynš wjakim wielkim organizmie, znowu będzie się wić długie lata w męce bezsilnoœci, w marzeniach bezpłodnych o swobodzie, będzie się targać na łańcuchu zależnoœci i przez kraty, z nizin, będzie znowu patrzeć na tych, którzy budujš fabryki, tworzš ruch, zgarniajš miliony i żyjš całš pełniš władz swoich, pragnień, namiętnoœci!... - Nie... nie... nie... - syczał przez zaciœniętezęby i odpychał te obrazy przeszłoœci z pogardš i z nienawiœciš. Dosyć się już najadł dotychczasowego życiai żeby nie wiem co, nie powróci do niego. Mózg zaczšł goršczkowo pracować nad sposobami wydobycia się z tej matni, ani namgnienie nie myœlał o poddaniu się. Na drugi dzień przyszedł Maks, był bardzoblady i miał zapuchnięte od płaczu oczy, ledwie się trzymał na nogach, ale zaraz prosto mu oœwiadczył, że i on wycofuje swój wkład, że również kazał zrobić zastrzeżenie. Wtedy Borowiecki nie mógł już wytrzymać. - I ty mnie opuszczasz, Maks? - szepnšł z goryczš i łzy, pierwsze łzy w życiu, zapełniły jego oczy i zalały mu duszę strasznš goryczš. Ale zapanował nad sobš i zaczšł przed nim rozwijać nowy plan fabryki, rozgrzewał się powoli, zwyciężał trudnoœci, nie widziałjuż niepodobieństw, tylko do tej nowej, zaciętej walki z losem potrzebował nie jegokapitałów, a jego samego, jego uczciwoœci i zdolnoœci, zaklinał go na wszystko, aby z nim został. - Nie mogę. Nie gniewaj się na mnie, nie miej do mnie żalu, ale nie mogę. Widzisz, jaw tę fabrykę włożyłem całš swojš duszę, ja się niš cieszyłem jak dzieckiem, żyłem jej życiem, wszystko poszło z dymem. Już bym nie miał ani sił, ani wiary do drugiej takiej roboty. Zrozum mój stan, a przebaczysz mi. BšdŸ zdrów, Karol, będę zawsze twoim przyjacielem, zawsze licz namnie, ale interesy muszę prowadzić osobno.Sam jeszcze nie wiem, co będę robić. BšdŸ zdrów, Karol. - BšdŸ zdrów, Maks! Ucałowali się serdecznie na rozstanie. Borowiecki nie miał do niego żalu, bo odczuwał jego stan, już mu zresztš opowiedzieli robotnicy, że gdy już fabryce żadna pomoc nie mogła poradzić, Maks zamknšł się w kantorze i płakał jak dziecko nad ruinami pracy swojej. - Jestem zupełnie na czysto! Dobrze, dobrze! - odpowiedział, jakby wyzywajšc œwiat cały do walki, Kazał zajšć się pogrzebem ojca, a sam poszedł do fabryki, bo już tam prowadzili roboty urzędnicy towarzystwa asekuracyjnego. Ale wkrótce przyleciał Mateusz z wiadomoœciš, że stary Muller czeka na niego. Jakoż już od progu fabrykant zaczšł go œciskać i mówił pospiesznie: - Byłem w Sosnowcu, dali mi depeszš znać dzisiaj dopiero, dlatego się spóŸniłem. Bardzo się zmartwiłem, mnie żal, bo widziałem, jak pan pracował, ale co pan będzie robić dalej? - Jeszcze nie wiem. - Wszystko pan stracił? - zapytał żywo. straszniej. œći. nie m AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż´PÎ!ľá c€ś˙ţ cˇý ý T¸ú+Ü c€šÖ9†(- Wszystko - odpowiedział szczerze. - Głupstwo, ja panu pomogę, pan mi zapłaciprocent zwykły, a wybuduje fabrykę jeszcze większš, ja pana kocham, pan mi się bardzo podoba, no, co? Karol zaczšł przedstawiać z dziwnym uporem, że nie będzie miał zabezpieczenia jego kapitał: rysował mu swoje położenie materialne w nadzwyczaj ponurych barwach, ale fabrykant rozeœmiał się na tedowodzenia. - Keine gadanie! Masz pan rozum, to jest największy kapitał. Stracił pan dzisiaj, za parę lat wszystko się odbije. Ja byłem majstrem tkackim, ja nie umiem dobrze czytać, a mam fabrykę, mam miliony. Pan się ożeń z mojš Madš i bierz sobie wszystko, dawno już chciałem panu o tym powiedzieć. To jest dobra dziewczyna! A niechce pan się z niš żenić, to i tak pożyczę panu pieniędzy. Mój Will nie na fabrykanta, jemu muszę kupić na wsi majštek, bo on maw głowie wielkie państwo, a mnie potrzebazięcia takiego jak pan. No, cóż? - mówił prędko, obcierał rękawem spoconš, zatłuszczonš twarz i œledził z niepokojem Karola. - Powiedz prędko, bo ja się œpieszę... - Dobrze! - odpowiedział Karol zimno - dawno przecież myœlał, że na tym się skończy. Muller, uradowany, uœciskał go, wyklepał po łopatkach i pobiegł do domu. Rozdział XXII [XXXVIII] Upłynęło kilka tygodni od pożaru i pogrzebupana Adama, na którym Anka nie była; leżała chora w domu Trawińskich, dokšd się przeprowadziła. Teraz czuła się już znacznie lepiej, ale na ulicę jeszcze nie wychodziła, bo nadeszły straszne dni marcowe, pełne deszczów, błota i zimna. Czuła się prawie zdrowš, ale do równowaginerwowej przychodziła bardzo wolno. Ta straszna noc, zakończona nagłš œmierciš pana Adama, pozostawiła w niej głębokie œlady. Całe dnie nieraz siedziała zapatrzona w jakšœ głšb, z której nadlatywały do niej głucho szumy pełne krwawych łun, pełne krzyków nieludzkich i pełne strachu tak mocnego, że mdlała z przerażenia lub jak obłškana rzucała się do ucieczki. Musiał zawsze ktoœ czuwać przy niej rozrywać jej uwagę i nie pozwolić zapadać w przypomnienia. Najczęœciej robiła to Nina, która z poœwięceniem matki czuwała nad niš, codziennie także przychodziła Wysocka, a całe wieczory przesiadywała Kama. Przesiadywała całymi dniami w wielkim narożnym pokoju, zamienionym na rodzaj oranżerii, w której było pełno ptasiego œwiergotu, szmerów małej fontanny i kwiatów, bo kilkanaœcie wielkich drzew kameliowych pokrywało się już białymi i czerwonymi kwiatami. Anka siedziała w niskim głębokim fotelu i mówiła z rozrzewnieniem: - Wiesz, że mnš nikt się tak nie zajmował serdecznie jak wy. - Boœ nie potrzebowała. A że ja się zajmujętobš, leży to w moim interesie, muszę dbaćo swój model -odpowiedziała wesoło Nina. Malowała jej portret, właœnie w tej pozie wyczerpania, na pół leżšcej w fotelu pokrytym skórš tygrysiš, na tle rozkwitłych drzew kameliowych. Cicho było tutaj i ciepło, fontanna szemrała sennie i tryskała niby strumień brylantowych opiłków, który opadał pyłem na marmurowy biały basen, pełen wygrzewajšcych się małych zielonych jaszczurek. - Był dzisiaj Karol? - zapytała znowu Nina. - Był... - Czy już?... - Nie jeszcze, nie miałam odwagi, ale w tych dniach zwrócę mu pierœcionek i słowo.To tak ciężko, tak ciężko... Zamilkła i wilgotne blaski rozpromieniły jejoczy. Nie mówiły już o tym. Dni znowu powlekły się jednostajnie, tę tylko przynoszšc zmianę, że raz przed wieczorem przyszedł jš odwiedzić Stach Wilczek. Przyjęła go w oranżerii i nic nie mówišc patrzyła na niego długo. Wilczek, wyœwieżony, pachnšcy, pewny siebie, opowiadał, że zawarł spółkę z Maksem Baumem i na wiosnę na placach starego Bauma zacznš stawiać wielkš fabrykę chustek półwełnianych, że zrobiš konkurencję Grunspanowi. - A cóż się dzieje z ojcem pana Maksa? - zapytała. - Trudno to okreœlić inaczej, jak tylko, że zupełnie zwariował. Jak pani wie, kocioł i póŸniej pożar zrujnował mu zupełnie pustšjuż wprawdzie fabrykę; otóż stary odstšpiłwszystkie place Maksowi, oddał wszystek gotowy towar, jaki był jeszcze na składzie, sprzedał nawet warsztaty, któreocalały, rozdzielił wszystko pomiędzy dzieci, zastrzegajšc sobie tylko, że do jegoœmierci nikt nie ruszy murów fabryki, że pozostanš jego wyłšcznš własnoœciš. Zamknšł się w nich i tam żyje. Zupełny wariat. Radziłem Maksowi, aby starego chociażby siłš przewieŸć do jakiego zakładu leczniczego, bo te mury bardzo by się nam przydały, ale nie chce. - Ma rację. Może pan powie panu Maksowi, żeby mnie odwiedził, dobrze? - Z przyjemnoœciš, wiem nawet, że się wybierał dawno i czekał tylko zupełnego wyzdrowienia pani. Posiedział jeszcze chwilę, popisywał się, jak mógł, i wyszedł bardzo chłodno pożegnany, bo Anka nabierała do niego wstrętu; wytarła spiesznie ręce, bo jego wielkie dłonie zimne były i wilgotne. - On robi na mnie wrażenie płazu - powiedziała do Niny. - Jest to kombinacja płazu i dzikiego zwierzęcia. Tacy w życiu dochodzš do wszystkiego, o ile zbyt prędko nie skończš w więzieniu -dorzucił Trawiński i zaczšł Ance opowiadać o jego interesie z Grunspanem i jego sposobach robienia majštku. - I wy, pomimo wszystkiego, przyjmujecie go u siebie? - zawołała oburzona. - Przyszedł do pani, a potem, ja się z nim znać muszę, bo tutaj nie wolno ludzi rozdzielać na uczciwych lub złodziei, może być każdy potrzebnym. - Ależ ja go nie chcę nigdy już widzieć. - Dobrze, zapowiem służšcemu. A moimi słowami niechaj się pani nie gorszy, idziemy zawsze w kierunku musu, a nie w kierunku chęci i woli - uœmiechnšł się smutnie i spojrzał na Ninę, która odstawiła stalugi i aby nie słyszeć tych słów, które jš zawsze bolały niewymownie, stała pod kameliami, rozdmuchujšc delikatnie różowe pšczki. - Straszne jest życie! - szepnęła Anka. - Nie, straszne sš tylko nasze wymagania od niego, straszne sš tylko nasze marzenia o pięknie, straszne sš tylko nasze pożšdania dobra i sprawiedliwoœci, bo nigdysię nie urzeczywistniajš i nie pozwalajš brać życia takim, jakim ono jest. W tym leży Ÿródło wszelkich cierpień. - I nadziei! - dorzuciła Nina, postawiła na stoliczku obok Anki wazon z krzakiem chińskiej róży, pokrytej żółtymi, cudownymi kwiatami o bardzo subtelnym zapachu. - Patrz, Kaziu, i nie mów przykrych rzeczy.Wieczorem przyszedł Józio Jaskólski, któryod czasu pewnego przychodził stale czytywać Ance ksišżki. Od niego dowiadywała się różnych szczegółów o Karolu i jego sprawach, bo chociaż Borowiecki bywał codziennie, nigdy nie wspominał o interesach. - Ojciec już zdrowy? - zapytała. - Już od tygodnia dozoruje łudzi, którzy uprzštajš rumowiska. - A ty co robisz? - A ja jestem też u pana Borowieckiego w kantorze, bo już starszy pan Baum zlikwidował swoje interesy - odpowiadał bardziej jeszcze nieœmiały i rozczerwieniony, bo biedak zakochał się naœmierć w Ance i całe noce pisywał do niej sšżniste listy miłosne, których jej nie przysyłał wprawdzie, ale na które sam sobie odpowiadał również płomiennie i w wielkiej tajemnicy, a nie wyjawiajšc imieniaideału, odczytywał je przed kolegami lub na zebraniach muzycznych u Malinowskiego.- Pan Maks prosi przeze mnie, czy może jutro odwiedzić paniš. - Dobrze, czekam po południu - powiedziaładosyć żywo. Czekała tej wizyty bardzo niecierpliwie, a gdy go nazajutrz zameldował służšcy, serce jej zabiło radoœnie i bardzo poruszona wycišgnęła do niego rękę. Maks,bardzo zmieszany i onieœmielony, usiadł na przeciwnej stronie i cicho, trochę niepewnym głosem zaczšł pytać o zdrowie.- Ależ zdrowa Jestem, czekam tylko pogody, żeby wyjœć na powietrze, a raczej,żeby wyjechać z Łodzi. - Na długo pani wyjeżdża? - zapytał prędko Maks. - Może zupełnie, nic jeszcze nie wiem, co zrobię ze sobš... - Niedobrze pani w Łodzi?... - Tak, bardzo niedobrze, ojciec umarł i... Nie dokończyła. Maks przerywać nie œmiał. Milczeli spoglšdajšc na siebie bardzo życzliwie. Ankauœmiechała się do niego takim szczerym, radosnym uœmiechem, że Maks topniał jak wosk i dawno ukrywana miłoœć przejmowała mu serce takš radoœciš i rozczuleniem, że byłby z radoœciš całowałjej krzesło, ale pomimo to siedział sztywno, powiedział jeszcze kilka zdawkowych grzecznoœci i wstał do wyjœcia. - Już pan idzie? - zawołała z przykroœciš. - Muszę, bo stšd prosto jadę na œlub Moryca z pannš Melš Grunspan. - Panna Mela wychodzi za Moryca? - Bardzo dobrana para. Ona ma wielki posagijest bardzo pięknš, i ma ojca, który już kilka plajt zrobił z powodzeniem, a Morycowi sprytu wystarczy nawet do zjedzenia własnego teœcia. - Ale mnie pan jeszcze odwiedzi? - prosiła Anka. - Kiedy tylko pani pozwoli. - A więc choćby codziennie, jeœli pan będziemieć czas. Maks ucałował jej rękę i wyszedł bardzo uradowany. Potem, o zmroku, gdy przez okna zaczęły błyskać œwiatła fabryk, przyszedł Borowiecki, usiadł cicho, bo w drugim pokoju grała na fortepianie Nina i dŸwięki dziwnie słodkie rozlewały się jak szemranie strumienia. Długo milczeli oboje, czasami tylko w półmroku krzyżowały się ich spojrzenia i cofały natychmiast lękliwie, dopiero gdy zapalono œwiatła, zaczęli rozmawiać przyciszonym głosem, aby nie głuszyć muzyki. Anka machinalnie okręcała na palcu zaręczynowy pierœcionek. Oboje mieli na ustach jakieœ słowa, ale obojgu brakowało odwagi. Nina wcišż grała. Muzyka jakimœ szeptem miłosnym, namiętnym, pełnym niespodziewanych wybuchów, płynęła od fortepianu i budziła w nich dawne, zapomniane echa. Ance oczy napełniły się łzami, niewysłowiony żal œcisnšł jej serce, zdjęła machinalnie pierœcionek i podała go w milczeniu. Odebrał i również bez słowa zwrócił swój.Spojrzeli sobie w oczy głęboko. Karol nie mógł znieœć jej łzawego spojrzenia, które go przeniknęło na wskroœi jakby palšce zarzewie pozostawiło w duszy, pochylił głowę nisko i szepnšł cicho, ledwie dosłyszalnie: - To moja wina, moja wina... - Nie, to moja wina, że nie umiem kochać aż do przebaczenia, aż do zapomnienia o sobie - odpowiedziała wolno. Wstał pomieszany, tak bardzo go zabolały jej słowa, tak się poczuł winnym wobec tej bladej, chorej dziewczyny. Głęboki, upokarzajšcy wstyd palił mu serce. Nie mógł znieœć jej szlachetnego spojrzenia. Ukłonił się z daleka i szedł. - Panie Karolu! - zawołała œpiesznie. Odwrócił się i przystanšł. - Niech mi pan poda rękę, nie na pożegnanie, ale na do widzenia - mówiła prędko, wycišgajšc do niego rękę. Porwał jš i ucałował bardzo mocno. - Życzę panu z całej duszy szczęœcia, zupełnego. szczęœcia. - Dziękuję, dziękuję... - wyszeptał z trudem; chciał również życzyć jej szczęœcia - nie miał już sił, zlškł się szalonego pragnienia, jakie w nim pozostało, aby się rzucić przed niš na kolana i całować te usta, blade, aby jš przycisnšć do serca, więc raz jeszcze ucałował jej ręce i wybiegł. Anka opadła w fotel bez sił, wszystkie rany jej duszy się otwarły i ta umierajšca miłoœć, zmartwychwstała na chwilę, przepełniła jej serce i oczy gorzkimi łzamiżalu. Płakała długo i bardzo boleœnie, jakby w odpowiedzi coraz cichszym, coraz smętniejszym, przełzawionym tonem muzyki, która w pasażach, podobnych do krzyków przyduszonych, sšczyła się w ciszę pokoju. Rozdział XXIII [XXXIX] PóŸnš jesieniš tegoż roku odbył się œlub Borowieckiego z Madš Mullerównš. Wracali właœnie od ołtarza szerokš ulicš, wysłanš dywanami i obsadzonš rzędami palm i œwiateł, poza którymi tłoczył się tłum. Koœciół literalnie był zapchany ludŸmi. Borowiecki spokojnie, z podniesionš głowš szedł, wlekšc spojrzeniem po znajomych twarzach, uœmiechajšcych się do niego, ale nie spostrzegał nikogo, bo był głęboko znudzony długoœciš ceremonii i tš wystawnš, dorobkiewiczowskš pompš œlubu.Przed koœciołem nikt nie przystšpił z życzeniami z tych znajomych, którzy nie byli zaproszeni na œlub, nikt nie œmiał przerywać tego sznura milionów, jakie go otaczały, tej jasnej, wystrojonej, obsypanej brylantami girlandy kobiet, którym już w kruchcie służba ugalonowana podawała okrycia. Wsiadł z Madš do karety i pierwszy ruszyłsprzed koœcioła. Mada była zapłakana z radoœci i szczęœcia i nieœmiała, płonšca, zdenerwowana, tuliłasię do jego boku. Nie zwracał i na to uwagi, spoglšdał oknem karety po głowach rojšcych się tłumów, biegł po dachach, œlizgał się po kominach buchajšcych dymami i po fabrykach z hukiem pracujšcych i powracałmyœlš w głšb samego siebie, i myœlał, że oto jedzie do œlubu, że nareszcie jest już panem miliona - że jest u progu tego wymarzonego szczęœcia - bogactwa. Przeżuwał wolno te błyskawice myœli i obrazów i ze zdumieniem czuł, iż nie ma w nim żadnej radoœci, że jest zupełnie spokojny, zimny, obojętny, znudzony tylko porzšdnie. - Karol! - szepnęła Mada cichutko, podnoszšc zarumienionš twarz i porcelanowe, bardziejjeszcze niebieskie oczy. Spojrzał na niš pytajšco. - Taka szczęœliwa jestem taka szczęœliwa. -szeptała i nieœmiało jak dziecko przysunęła głowę do jego ramienia i wycišgnęła usta chciwe jego pocałunków, ale odsunęła się szybko, bo spostrzegła, że z ulicy wszystko widać. Œcisnšł mocno jej rękę i jechał dalej w milczeniu. Cała ulica, prowadzšca do fabryki Mullera, zapchana była robotnikami, którzy ustawieni w szpaler, ubrani odœwiętnie, wznosili gromkie okrzykina czeœć zaœlubionych, a w końcu szpaleru,przed wjazdem do dziedzińca fabrycznego, wznosiła się olbrzymia brama tryumfalna, obcišgnięta kolorowymi draperiami, przetykana godłami pracy, a na szczycie nawielkim transparencie jaœniał wypisany elektrycznymi lampkami napis: "Willkommen." Za bramš cišgnšł się znowu sznur ludzi, przez wszystkie dziedzińce, przez wielki ogród, aż do podjazdu pałacowego. Przejazd ten trwał tak długo, że gdy weszli do pałacu, wszyscy goœcie już tam byli zebrani. Towarzystwo było przeważnie niemieckie, mała garstka Polaków tonęła niepostrzeżenie. Muller wystšpił, jak przystało na łódzkiego milionera. Taki był przepych dywanów, mebli, sreber, kwiatów i dekoracyj, bo berlińscy tapicerzy dekorowali cały pałac, że zdumiewał wszystkich. Muller miał dzisiaj œwięto rzetelne, wydawał jedynaczkę i zdobywał pomocnika w zięciu, więc tak był zadowolony, że jaœniała radoœciš jego okršgła, czerwona, zatłuszczona twarz. Częstował wszystkich najlepszymi cygarami, klepał Karola po łopatkach, brałgo wpół, poklepywał po kolanach, sypał rubasznymi dowcipami i zapraszał najusilniej do przekšsek, zastawionych w sali bufetowej. Gdy miał czas, brał którego z goœci pod ramię i pokazywał mu z dumš salony. - Panie Kurowski, patrz pan, to jest pałac moich dzieci, oni będš sobie tutaj mieszkali,co, ładnie? Kurowski potakiwał i uœmiechał się pobłażliwie na objaœnienia, pełne cyfr kosztu, a potem przysunšł się do Meli Grunspan, obecnie Morycowej Welt, która otoczona młodzieżš królowała w jednym z salonów. Dosyć długo słuchał jej rozmowy błyskotliwej, jej œmiechów sztucznych i niesmacznego szastania się po salonie. Odszedł zdumiony, bo nie poznawał dawnej Meli, o której sam kiedyœ powiedział, że jest jedynš kobietš wœród Żydówek łódzkich. - Moryc, coœ pan zrobił ze swojej żony? - zagadnšł Welta. - Znajdujesz pan zmianę? - Wprost nie poznaję. - To moje dzieło, ale prawda, że piękna kobieta? - pytał wciskajšc binokle. -Kurowski nic nie odrzekł, œledził Karola, któremu ta rola zięcia nie bardzo smakowała, bo chodził znudzony, apatyczny i pogardliwie traktował rodzinę żony i fabrykantów, a jak tylko mógł, uciekał do Maksa Bauma, nawet do Welta, zktórym się pogodził, byle nie być z tamtymi. - No, cóż, zdobyliœmy już wszyscy tę "ziemię obiecanš" - zagadnšł Kurowski. - Jeœli tę ziemię stanowiš miliony, to tak. Wy idziecie do nich, Moryc będzie je miał zpewnoœciš, a Maks je sobie zrobi, jeœli mu ich Wilczek nie wydrze. - O mnie mowa! - zawołał podchodzšc StachWilczek, który jako spólnik Maksa miał już wstęp do towarzystwa, więc porzucił dotychczasowe stosunki i pchał się siłš pieniędzy i bezczelnoœci cišgle naprzód. - Mówimy właœnie, że Maks może zrobi majštek, jeœli mu pan nie zabierze go sprzed nosa - powiedział żartobliwie Kurowski. - Jeœli tylko będzie można! - szepnšł, straszniej. œći. nie m AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żşPŢ cť.ˆcźś•c˝K+Ecž9á+oblizał się jak pies przed pełnš miskš i poszedł emablować brzydkš, ordynarnš pannę Knaabe, która mogła mieć ze dwieœcie tysięcy posagu. Siedział przy niej Murray i tak się komicznie wdzięczył i takie zabawne prawiłkomplementy, że panna œmiała się na cały głos. Muzyka, usadowiona w głównym salonie, naestradzie wspaniale udekorowanej czerwonym barchanem naœladujšcym aksamit, zaczęła grać walca. Wtedy nikłe sylwetki urzędników fabrycznych, zaproszonych jedynie do ożywienia zabawy, zaczęły się wysuwać z bufetu, z bocznych pokojów, z przysłoniętych draperiami nisz i rozpoczęły się tańce. Karol samotnie przechodził salony zalane œwiatłem, zapchane bogactwem. Kilkadziesišt zebranych osób ginęło zupełnie w ogromie mieszkania, z którego kštów, spod kwiatowych festonów i barchanowych draperyj, szczerzyła żółte zęby nuda i pustka. Miał wielkš ochotę uciec, zamknšć się w mieszkaniu lub jak dawniej iœć z Maksem, zMorycem, z Kurowskim do knajpy jakiej i przy piwie, pogawędce zapomnieć o wszystkim. Było to ciche pragnienie, a tymczasem musiał robić honory domu i pilnować, żeby kochany teœć, o ile można, najmniej się oœmieszał; musiał rozmawiać, uœmiechać się, prawić komplementy damom, rozmawiać czasem z Madš, czuwać nawet nad służbš, bo nikt się tym zajšć nie umiał.Matka kryła się po kštach, nie œmiejšc chodzić w swojej wspaniałej jedwabnej sukni, nie wiedzšc, co mówić, onieœmielona tym przepychem i masš pierwszy raz widzianych ludzi, przesuwała się jak cień przez salony, nie zauważona przez nikogo. Wilhelm siedział tylko w bufecie, pił z przyjaciółmi i całował się co chwila z Karolem, w którym od pewnego czasu był rozkochany. A Mada? Mada była tak szczęœliwš i zatopionš w radoœci, że nic nie widziała dookoła siebie prócz męża, którego cišgle szukała, a odnalazłszy, nudziła czułostkami. O północy Borowiecki tak się już czuł zmęczonym że zwrócił się do Jaskólskiego,który, odœwiętnie wystrojony, był czymœ wrodzaju marszałka domu na dzień dzisiejszy. - Może pan poleci, aby przyspieszyli podaniekolacji, wszyscy się nudzš. - Nie może być wczeœniej, niż naznaczono -od parł poważnie szlachcic, który był już mocno pijany, ale trzymał się sztywno, pokręcał wšsów i z góry traktował milionerów. - Pludraki! - mruczał usługujšc równoczeœnie ze skwapliwoœciš. Wreszcie podano kolację w wielkiej wspaniałej jadalni. Stoły uginały się pod srebrem, kryształamii kwiatami. Karol siedział przy żonie rozczerwienionej jak piwonia, cierpliwie słuchał toastów, przemówień i tłustych dowcipów, wysyłanych pod swoim adresem. Przy końcu wieczerzy, gdy ochota wzrosłaihumory były szampańskie, musiał się całować i œciskać z tymi grubasami, kapišcymi tłuszczem, którzy jedli jak wilki i pili jak smoki, a potem, gdy pannę młodš czepili, wzięty go pomiędzy siebie różne kuzynki, ciotki itp. inwentarz familijny. Męki prawdziwe cierpiał, bolała go głowa, więc skoro tylko mógł, wyrwał się z czułych, kochajšcych szpon i uciekł do oranżerii, aby trochę ochłodnšć i wytrzeć twarz oœlinionš słodkimi pocałunkami rodziny. Ale trafił nieszczęœliwie, bo zaledwie usiadł na jakiejœ kanapce, osłoniętej zielonymi krzewami, zaczęli się wsuwać cichaczem różni ludzie i fabrykanci i rozpraszali się bardzo dyskretnie po gšszczach. W końcu przybiegł poœpiesznie stary Mulleri melancholijnie zwracał zbyt obfitš libację na cudny klomb rozkwitłych cynerarii œwiecšcych barwami drogich kamieni. Borowiecki spiesznie wyszedł. Ale w jadalni, zapełnionej już tylko służbš,wpadł na innš scenę; Mateusz zupełnie pijany kłócił się z Mullerowš, która dosyć nieœmiało, wobec jego groŸnej miny, polecała resztki kolacji i nie dopite butelki pochować do kredensów. - Takie gadanie, psze... pani... to je... insza para mankietów... Nasze wesele dzisiaj... tonasza uciecha... Ożeniliœmy się, to dojadać ani dopijać resztek po Szwabach nie będziemy, psze... pani! Huknšł pięœciš w stół i pokazał jej drzwi. - Niech... psze... pani... spać idzie... my tu sobie radę z winem damy... i ja się napiję... i chłopcy się napijš... bo nasze wesele... to nasza frajda... Służba, nalać wina... słuchać pana Mateusza, bo jak nie, to pięœciš w pysk, i będzie fertig, na glanc... cholera z buraczkami... za zdrowie mojego pana... a resztę o piec i za drzwi... Mullerowa uciekła ze strachem szukać Karola, a Mateusz rozsiadł się w fotelu i nieprzytomnym głosem gadał bijšc w stół pięœciš: - Ożeniliœmy się, psze... pana dyrektora... mamy fabryki... mamy żony... mamy pałace... a Szwaby won... a jak nie, to pięœciš w pysk... nogi do okapu... i fora ze dwora... i wszystko będzie fertig, na glanc... cholera z buraczkami... A potem? Potem szły tygodnie, miesišce, lata i kładły się w grobie zapomnienia - odchodziły tak cicho, jak cicho a nieubłaganie szły nowe wiosny, nowe œmierci i nowe istnienia, jak cicho snuje sięprzędza życia splštana z włókien wczoraj, dziœ i jutro. W Łodzi i wpoœród naszych znajomych te kilka lat, jakie upłynęły od œlubu Borowieckiego, zmieniły wiele. ŁódŸ żyła teraz szalonym życiem, tętniała goršczkš rozrostu, budowała się z poœpiechem, zdumiewała nieustajšcš potęgš, nagromadzeniem sił, wylewajšcych się niepowstrzymanym potokiem aż w pola, bo tam, gdzie przed kilku laty jeszcze rosły zboża i pasły się krowy - zaczynały wyrastać całe ulice nowych domów, fabryk, interesów, nowych szachrajstw i wyzysków. Miasto było podobne do potężnego wiru, w którym kotłowali ludzie, fabryki, materiałyi namiętnoœci, miliony i nędza, rozpusta i głód wieczny, a wszystko to wirowało z szalonym poœpiechem, z rykiem maszyn, pożšdań, głodu, nienawiœci; z rykiem walki wszystkich przeciwko wszystkim i wszystkiemu. Wszystko pchało się z siłš rozpętanego żywiołu naprzód, po trupach fabryk i ludzi - byle zdšżyć prędzej do milionów, których Ÿródła zdawały się wytryskiwać z każdegocala tej "ziemi obiecanej". Kurowski szedł pełnš parš do majštku; Maks Baum et Stach Wilczek byli już firmš mocnš i jeszcze rnocniej podrywajšcš swoimi tandetnymi chustkami firmę Grunspan, Welt et Grosman. Moryc Welt, jeden z firmowych, jeŸdził tylko powozem i już nie poznawał na ulicy ludzi majšcych mniej niż pół miliona. Firma Bucholc, prowadzona ongi przez Karola, szła wcišż na czele wszystkich. Nie przeœcignšł jej Szaja Mendelsohn, który znowu się spalił i po pożarze powiększył fabrykę o dwa tysišce robotników, ale równoczeœnie stawał się coraz filantropijniejszym, bo wyciskał do ostatnich granic pracujšcych i za to budował dla nich wspaniały szpital i przytułek dla okaleczonych i niezdatnych już do pracy. Grosglik szachrował w dalszym cišgu, a nawet ze zdwojonš energiš, bo wydał swojš Mery za jakieœ nadgryzione mocno rozpustš hrabištko, które musiał wcišż leczyć i utrzymywać. Trawiński, który zmógł wytrwaniem i cierpliwoœciš dawne niepowodzenia, od dwóch lat już stał znakomicie, był firmš bardzo poważanš. Muller usunšł się zupełnie z Łodzi, oddał fabrykę Borowieckiemu, a sam z żonš wypoczywał przy synu, któremu kupił wielki majštek na Kujawach. Wilhelm chorował na szlachcica, miał się żenić z jakšœ hrabiankš, pisał się de Meller, do Łodzi przyjeżdżał ze służbš uliberionowanš, na karetach używał połšczonych herbów przyszłej żony i Borowiec-kiego; do fabryki nie wtršcał się zupełnie, dzielšc się tylko sumiennie jej ogromnymi dochodami. Borowiecki był zupełnym panem olbrzymiej fabryki. Przez te cztery lata rozwinšł jš olbrzymie;zreformował fabrykację barchanów, podniósł swoje wyroby do stopnia doskonałoœci, dobudował nowe oddziały, rozszerzył rynki zbytu i wcišż szedł naprzód. Te cztery lata, jakie upłynęły od jego œlubuz Madš Mullerównš i od objęcia fabryki, to cztery lata pracy wprost nadludzkiej. Wstawał o szóstej rano, kładł się o północy, nie wyjeżdżał nigdzie, nie bawił się, nie używał życia ani milionów, nie żył prawie -pracował tylko, pochlonięty wirem interesów i tš rzekš pieniędzy, jaka przepływała przez jego ręce - fabryka oplotła go jak polip tysišcami ramion i ssała bezustannie wszystkie myœli - wszystek czas - wszystkie siły. Miał już te upragnione miliony, dotykał się ich codziennie, oddychał nimi, żył z nimi, widział je dokoła siebie. Ale ta praca nad siły, trwajšca już lata całe, wyczerpywała go fizycznie, a milionynie radowały zupełnie - przeciwnie, czuł się coraz głębiej znużonym, obojętnym i smutnym. Coraz częœciej nuda zaglšdała do jego duszy, coraz częœciej zaczynał uczuwać, że jest mu Ÿle i że jest bardzo, bardzo osamotnionym. Mada była dobrš żonš, jeszcze lepszš mamkš i piastunkš jego syna, doskonale go obsługiwała - ale niczym więcej być nie mogła i nie umiała. Łšczyło ich tylko dziecko i wspólne mieszkanie, nic więcej; - ona czciła go jak fetysza nie œmiejšc zbliżyć się, jeœli jš do tego nie zachęcił, nie œmiejšc mówić, jeœli on nie był dobrze usposobiony - a on pozwalał się czcić i uwielbiać, rzucajšc jej czasem w nagrodę jakieœ słowo dobre lub uœmiech życzliwy, arzadziej już czułoœć jakš lub jakiœ okruch serca. Przyjaciół nie miał nigdy, ale zawsze miał wielu znajomych i życzliwych wpoœród kolegów dawnych - ale teraz, w miarę wzrostu jego potęgi, wszyscy się odsuwali iginęli w szarym tle ludzkim, odgrodzeni nieprzebytym wałem milionów, jakie go otaczały; z milionerami również nie żył, brakło mu przede wszystkim czasu, a potem zbyt nimi pogardzał i zbyt wiele byłopomiędzy nimi konkurencyjnych antagonizmów. Pozostało mu tylko kilku najbliższych. Ale Kurowskiego unikał, bo tamten nie mógł mudarować Anki i przy każdej sposobnoœci ranił go bardzo boleœnie. Z Morycem Weltem żyć nie mógł, bo mu obrzydł zupełnie. Z Maksem Baumem żyć nie umiał; spotykali się bardzo często, Maks był nawet chrzestnym ojcem jego syna, ale pomimo tobyli ze sobš na chłodno, na stopie dawnego koleżeństwa, a nie przyjaŸni... Maks miał do niego stary żal, również jak i Kurowski, za Ankę i nie mógł mu tego zapomnieć. Ale Borowiecki coraz częœciej czuł swojš samotnoœć i tę przeraŸliwš pustkę, jakš był otoczony - pustkę, której nie mogły zapełnić miliony ani zabijajšca praca. A teraz w ostatnich czasach zaczynał uczuwać coraz częœciej szalony, nieopowiedziany głód duszy. I nie wiedział jeszcze dobrze, co mu jest! Wiedział tylko, że nudzi go fabryka, interesy, ludzie, pienišdze - że nudzi go wszystko. Rozmyœlał właœnie o tym wchodzšc do fabryki. Olbrzymie czworoboki murów trzęsły się i huczały pracš. Borowiecki przechodził mroczny przez sale, nie witał się z nikim, nie rozmawiał, nie oglšdał nic, nie patrzył nawet na nikogo- szedł jak automat i błšdził zgaszonym wzrokiem po maszynach w ruchu, po robotnikach pracujšcych w skupieniu, po oknach, przez które wlewało się wiosenne słońce; podniósł się windš do suszarni gotowego towaru, gdzie na długich stołach,na ziemi, na wózkach leżały miliony metrów, przechodził po nich, deptał je z jakšœ bezwiednš a zimnš wzgardš i stanšł przy oknie, z którego widać było smugę pólzakończonych lasami, zapatrzył się w jasny, słoneczny dzień kwietniowy, pełen wielkiej radoœci, słońca, ciepła, młodej zieleni traw -na przeczyste stada chmur leżšcych w głębiach seledynowego nieba... Ale odszedł rychło, targnięty jakšœ głuchš,nieokreœlonš tęsknotš. I znowu szedł z pawilonu do pawilonu i z sali do sali - przez to piekło turkotów, huków, warczeń, pracy, zapachów straszliwych i goršca piekielnego, ale szedłwolniej i uœwiadamiał sobie, że to wszystko, co go otacza - to jego własnoœć,jego królestwo wymarzone. Przypominał sobie dawne marzenia - o takiej potędze, jakš władał. Miał to wszystko i uœmiechnšł się gorzko na wspomnienie przeszłoœci, na wspomnienie złudzeń dawnych - złudzeń, bo wierzył kiedyœ, nic nie majšc, że milionydadzš mu nadzwyczajne, ekstatyczne jakieœszczęœcie. - Cóż mi dały? - myœlał teraz. Tak, cóż mu dało to królestwo? Znużenie i nudę. I ten dziwny głód duszy, i tę nieokreœlonš, a tak mocnš, a tak szarpišcš, a tak bezcelowš tęsknotę, która coraz silniej œciskała mu duszę. Ach! a tam, za oknami farbiarni, w której teraz siedział, taka wiosna szła nad polami, tak się lœniło wszystko, takie radosne krzyki dzieci leciały, tak wesoło krzyczały wróble, tak lekko biły w górę kłęby różowych dymów; tak tam było jasno, rzeŸwo, młodo - taka potężna radoœć zmartwychwstajšcej przyrody drgała w przestrzeniach, przenikała wszystko - że chciało się iœć, œpiewać, krzyczeć, tarzać po murawach, płynšć z chmurami, lecieć z wiatrem, chwiać z drzewami w rozsłonecznionym powietrzu i żyć całš piersiš, wszystkimi władzami, wszystkimi uniesieniami, żyć! żyć!... - A cóż dalej? - myœlał posępnie, wsłuchujšc się w szum fabryki. Nie znalazł w sobie odpowiedzi. - Chciałem tego, pożšdałem i mam, mam! - pomyœlał z nienawiœciš niezgłębionš niewolnika, spoglšdajšc za czerwone mury fabryk swoich, na tego potwornego tyrana,który radoœnie spoglšdał tysišcami okien i pracował tak zawzięcie, aż się wszystko wnim trzęsło, i œpiewał tysišcami maszyn głęboki hymn nasycania się. Poszedł do kantoru, miał już dosyć fabryki. Interesanci, kupcy, komisjonerzy, urzędnicy, robotnicy szukajšcy pracy, tysišce spraw czekało w jego przedpokoju i wrzało niecierpliwoœciš, ale on bocznymi drzwiami wyszedł i powlókł się wolno do miasta. Nie widział nikogo, bo niósł w sobie strasznš, pożerajšcš nudę i ten niezaspokojony głód duszy. Miasto zalane było potokami słońca i wrzawš szalonego ruchu. Tysišce fabryk, podobnych do twierdz warownych, huczało pracš. Ze wszystkich ulic, ze wszystkich domów, ze wszystkich zaułków, z pól nawet uderzały w niego twarde echa pracy, krzyki maszyn, gwar tej walki, toczonej z całš namiętnoœciš - dyszenia wysiłków, tryumfujšce wy krzyki zwycięzców. Jak jego strasznie nudziło to wszystko! Z nieopowiedzianš ironiš przyglšdał się baronowi Meyerowi, który w pysznym powozie rozparty, dumny, jaœniejšcy potęgš, przejeżdżał ulicš i był podobny do czerwonego spasionego wieprza, nadzianegobogactwem. - Bydlę, dla którego jest szczęœciem najwyższym legowisko z tytułów własnoœci. Czemuż ja nie mogę w ten sam sposób używać bogactwa? Oni sš jednak takszczęœliwi! - myœlał. Niestety, nie umiał używać życia na sposóbłódzkich milionerów. Bo i cóż go miało bawić? Kobiety! Ach, kochał ich tyle i był tak kochanym, i tak miał już tego dosyć! Zabawy! Jakież? Gdzież sš takie, aby były warte wysiłku, aby po nich nuda nie była tym przykrzejszš? Wino! Od dwóch lat z powodu przepracowania był na surowej diecie i żyłprawie samym mlekiem. I otaczania się przepychem nie lubił, a popisywać się przed drugimi nie chciał ani czuł potrzeby. Robienie milionów! Po co? nie wydawał nawet dochodów. Po co? Nie doœćże już był ich niewolnikiem, nie doœćże już zabrały mu sił, życia; nie doœćże mu już ciężš te złote kajdany! - A jednak Myszkowski miał wiele racji! - pomyœlał przypominajšc sobie jego przeklinania nadmiernej pracy i gromadzenia bezmyœlnego pieniędzy. I myœlał coraz smutniej o swoim położeniu, o tych długich, długich latach nudy i męki, jakie stały jeszcze przed nim. Szedł tak długo, aż znalazł się w helenowskim parku, nie wiedzšc prawie o tym. Chodził po rozmiękłych jeszcze alejach i z ciekawoœciš patrzył na młode trawy, na bladozielone listki trzepoczšce cicho w dosyć ostrym, przesłonecznionym powietrzu. Cisza głęboka leżała w alejach pustych, po których tylko wrony spacerowały lub wróble œwiergotały. Chodził do zmęczenia, chodził uparcie i bezwiednie prawie wcišż wracał do miejsc,w których spotykał się kiedyœ z Lucy... - Lucy... Emma!... - powiedział półgłosem i jakby z żalem powlókł oczami po parku - popustym parku. Z wielkš goryczš myœlał, że przecież nie czeka na nikogo, że nikt nie przyjdzie, że jest sam... - Jak to niedawno, a jak to daleko! Tak, kiedyœ żył naprawdę, kochał, umiał szaleć. A teraz?... A teraz za młodoœć całš ze wszystkimi jej burzami miał miliony i - nudę - nudę. Skrzywił usta do pogardliwego uœmiechu nad sobš, nad własnym stanem duszy i poszedł dalej. Obszedł park, a wracajšc spotkał przy nie m AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żż@cŔZcÁŮÔ S˙˙bramie długi szereg dziewczynek, za którymi szły jakieœ dwie panie, usunšł się na bok i spojrzał. - Anka! - wyrwało mu się z piersi i bezwiednie zdjšł kapelusz. Tak, to była Anka. Przystšpiła natychmiast do niego z wycišgniętš rękš. - Dawno pana nie widziałam, dawno! - powiedziała z radoœciš. Pocałował jš w rękę i nie mógł się na niš napatrzeć. Tak, to była Anka, ta jego dawna Anka z Kurowa, młoda, piękna, pełna sił i pełna czarujšcego wdzięku, prostoty i szlachetnoœci. - PójdŸmy za dziećmi, jeœli ma pan chwilę czasu. - Cóż to za gromada? - odezwał się cicho. - Z mojej ochrony. - Pani ochrony? - Musiałam coœ robić, a przy tym ta praca daje mi tak wiele zadowolenia, że staram się o pozwolenie na otwarcie drugiej. - Zajmowanie się tymi dziećmi daje pani zadowolenie? - A nawet zupełne szczęœcie, szczęœcie spełnianego obowišzku i czynienia dobrze, chociaż w tak małym zakresie. A pan... zadowolony? - spytała ciszej. Głos jej zadrgał i oczy szybko się przesunęły po jego zżółkłej, bardzo mizernej twarzy. - Tak... tak... bardzo... - odpowiedział prędko i szorstko; tak mu serce biło gwałtownie, że nie mógł oddychać. Szli przy sobie w milczeniu, dziewczynki skręcały nad stawy i zaczęły pisklęcymi głosami œpiewać jakšœ dziecinnš piosenkę, która dŸwięczała złotem i jakby szmerem młodych listków i traw. - Pan taki bardzo mizerny... taki... - szepnęła przymykajšc oczy, aby ukryć łzy głębokiego współczucia, i z wielkš, jakby siostrzanš miłoœciš i bólem spostrzegła jego wpadnięte oczy, wystajšce koœci policzkowe, głębokie zmarszczki i siwiznę na skroniach. - Niech mnie pani nie żałuje... Mam to, czego chciałem... Chciałem milionów - mam,a że mi do życia nie wystarczajš - to moja wina. Tak, to moja wina, że zdobyłem w tej"ziemi obiecanej" wszystko - prócz szczęœcia. To moja wina, że cierpię głód. Powstrzymał nagle gwałtowny potok goryczy, jaki mu się wyrwał z serca, bo spostrzegł, że po jej twarzy sšczš się łzy, a usta drgajš z trudem powstrzymywanš boleœciš. I nie mógł mówić widzšc te łzy, bo taki żal- taki dziki żal uwiesił mu się ostrymi kłami u serca, że uœcisnšł jej rękę i odszedł spiesznie, aby się nie zdradzić z tym, co się w nim działo. - Za miasto, prędko! - krzyknšł szorstko, siadajšc w dorożkę. Drżał ze wzruszenia, duszę mu obsiadły mary przypomnień, wypełzłe gdzieœ z ciemni mózgu, z najbujniejszych głębin serca, i przesunęły mu się przez mózg w obrazach tak pięknych, tak opromienionych radoœciš, uniesieniem, że całš siłš potężnej woli chciał je powstrzymać, chciał nasycić zgłodniałš duszę, chciał w nich utopić pamięć dnia dzisiejszego, pamięćswojej obecnej nędzy - ale nie powstrzymał, bo na ekranie œwiadomoœci z błyskawicznš szybkoœciš rysowały się już iinne obrazy, inne przypomnienia - przypomnienia wszystkich krzywd, jakie zrobił Ance, wszystkie swoje winy wobec niej popełnione. Siedział odurzony z przymkniętymi oczyma, martwy prawie i wytężał wszystkie siły, aby zdusić w sobiejakiœ głoœny krzyk, którym miał zapchane serce; aby zmóc i to serce, przebudzone jej widokiem; te wszystkie pragnienia szczęœcia, jakie się w nim nagle ocknęły z siłš niepowstrzymanš. - Dobrze mi tak, dobrze! dobrze! - myœlał chwilami z jakšœ dzikš rozkoszš, tarzajšc się we własnym bólu, w poznaniu własnegostanu i win własnych. Zmógł się wreszcie, pokonał sam siebie, ale to zwycięstwo gorzkie kosztowało go tyle sił, że nie poszedł nawet do żony i syna, tylko zamknšł się w swoim gabinecie, odprawił czekajšcego Mateusza i pozostał sam. Długo leżał bez ruchu i bez myœli, bo tylko jakaœ mgławica, jakieœ zaczyny myœli wirowały mu pod czaszkš i zatapiały go w stan półœwiadomoœci. - Zmarnowałem życie - powiedział naraz, bezwiednie zrywajšc się z otomany, ta myœlwyłoniła mu się z ciemnej pracy mózgu i szarpnęła go jak hakiem, i olœniła strasznie bolesnym œwiatłem. Rozglšdał się po ciemnym pokoju, jakby nagle oprzytomniał i wszystko ujrzał w nowym œwietle. - Dlaczego? - rzucił zapytanie własnej duszy. Otworzył okno i zaczšł rozmyœlać. Gwar coraz cichszy dobiegał słabymi echami, miasto milkło pogršżone w odpocznieniu i w tej słodkiej kwietniowej nocy wiosennej. Zielonawa ciemnoœć, rozdzierana rozdrganymi błyskami gwiazd, otuliła miasto jakby w całun. Z okien gabinetu widać było ogromny, ciemny rozlew miasta usypiajšcego, gdzieniegdzie tylko wznosiły się œwietliste wyspy fabryk pracujšcych, których głuchy huk, podobny do dalekiego szumu lasów, przynosił wiatr. - Dlaczego? - myœlał znowu skupiajšc się cały jakby do walki, zwłaszcza z duszš, która mu zaczynała odpowiadać przypomnieniami całego życia, rozsnuwaniem wszystkich zwojów dawno zapadłych w niepamięć - a zmartwychwstajšcych teraz, w tej chwili. Nie chciał, uciekał, rwał się, ale w końcu musiał ulec, musiał patrzeć, musiał słuchać tych wszystkich głosów, jakie się w nim podnosiły, więc pochylił się i z bolesnš, okropnš ciekawoœciš - przyglšdał się samemu sobie. Przeglšdał całe istnienieswoje, całe czterdzieœci lat - które niby przędza nawinięta na wrzeciono czasu odwijała się przed nim, że mógł rozpatrywać szczegółowo, i rozpatrywał. Miasto już spało, przyczaiło się w cieniachi przywarło do ziemi jak polip wszystkimi mackami fabryk, a dalekie, porozrzucane elektryczne słońca błękitnawymi Ÿrenicamipatrzyły w noc, stróżowały œpišcego molocha, jak stado żurawi o głowach ognistych. - No i cóż, jestem, jaki jestem, jaki być musiałem - szepnšł hardo i wyzywajšco, ale nie pozbył się tym rozbudzonego sumienia, nie stłumił tym głosów podeptanych wierzeń, zdradzonych ideałów, splugawionego egoizmem życia - które krzyczały w nim, że żył tylko dla siebie, że wszystko deptał, aby zadowolnić próżnoœć, aby napaœć własnš pychę, aby dojœć do milionów. - Tak, jestem egoista, tak, poœwięcałem wszystko dla kariery... - powtarzał te słowa tak dobitnie, jakby się nimi sam policzkował, i fala okropnej goryczy, wstydu, poniżenia zalała mu serce. Poœwięcił wszystko i cóż ma teraz? Garœć pieniędzy bezużytecznych i ani przyjaciół, ani spokoju, ani zadowolenia, ani szczęœcia,ani chęci do życia - nic... nic... - Człowiek nie może żyć tylko dla siebie - nie wolno mu tego pod grozš własnego nieszczęœcia. On o tej prawdzie wiedział, ale teraz dopiero jš odczuł i pojšł w całejgłębokoœci. - Dlatego ja przegrałem własne szczęœcie -myœlał wspominajšc Ankę i pod wpływem tego przypomnienia napisał do niej długi list proszšc o wskazówki, potrzebne mu do założenia ochrony dla dzieci swoich robotników. Poczšł znowu rozmyœlać, ale już szukał dróg wyjœcia z dzisiejszego stanu do celu jakiegoœ na to długie jutro - o którego nudzie myœlał z przerażeniem. Godziny płynęły wolno, miasto spało, ale spało niespokojnie, goršczkowo - bo przez pohaftowany œwiatłami nocny tuman, jaki je oblał, przebiegał czasem dreszcz jakiœ, to znowu rozlegał się jęk głęboki, przecišgły, bolesny - jakby jęk maszyn spracowanych, ludzi mordowanych lub drzew skazanych na zagładę; to jakiœ krzyk zrywał się z głębi pustych ulic, drgał chwilę i roztapiał się w milczeniu - to jakieœ nieodgadnione drganie, pełne błysków tajemniczych, głosów, płaczów, szlochań, œmiechów - cała gama przeszłego czy jutrzejszego życia rozlewała się po mieœcie i była niby marzeniem sennym tych murów, drzew spowitych w mroki, ziemi zmordowanej... To chwilami panowała tak głęboka, przerażajšca cisza, że można było wyczuć pulsację tego uœpionego olbrzyma, który przywarł do ziemi i spał tak ufnie jak dziecię na piersiach matki. Tylko daleko, poza murami, hen w polach, dookoła tej "ziemi obiecanej", w głębiach nieodgadnionych nocy wrzał ruch jakiœ, rozlegały się szmery głosów, turkoty, szumy, echa œmiechów, łkań, przekleństw.Wszystkimi drogami, połyskujšcymi kałużami wód wiosennych, które biegły ze wszystkich krańców œwiata do tej "ziemi obiecanej", wszystkimi œcieżkami, co się wiły wskróœ pól zieleniejšcych i sadów kwitnšcych, wskroœ lasów pełnych zapachów brzóz młodych i wiosny, wskróœ wiosek zapadłych, moczarów nieprzebytych- cišgnęły tłumy ludzi, setki wozów skrzypiało, tysišce wagonów leciało jak błyskawice, tysišce westchnień wznosiło się j tysišce rozpalonych spojrzeń rzucało się w ciemnoœć z upragnieniem i goršczkš szukajšc konturów tej "ziemi obiecanej". Z równin odległych, z gór, z zapadłych wiosek, ze stolic i z miasteczek, spod strzech i z pałaców, z wyżyn i z rynsztoków cišgnęli ludzie nieskończonš procesjš do tej "ziemi obiecanej". Przychodzili użyŸniać jš krwiš swojš, przynosili jej siły, młodoœć, zdrowie, wolnoœć swojš, nadzieje i nędze, mózgi i pracę, wiarę i marzenia. Dla tej "ziemi obiecanej", dla tego polipa pustoszały wsie, ginęły lasy, wycieńczała się ziemia ze swoich skarbów, wysychały rzeki, rodzili się ludzie, a on wszystko ssałw siebie i w swoich potężnych szczękach miażdżył i przeżuwał ludzi l rzeczy; niebo iziemię, i dawał w zamian nielicznej garstcemiliony bezużyteczne, a całej rzeszy głód iwysiłek. Karol rozmyœlajšc chodził i często, i długo patrzył na miasto i w noc, która już na wschodzie poczynała blednšc. Zorze rozsšczały się z wolna w zielonawym zmroku, jaskółki zaczęły œwiergotać pod dachem oranżerii, a chłodny, œwieży powiew poranku poruszał z wolna drzewami. Stawało się coraz jaœniej, już najbliższe dachy połyskiwały zamalowanš blachš spod zwojów mgieł, a ruiny fabryki Bauma starego stawały się coraz widoczniejsze, porwane œciany, wybite okna, zrujnowane kominy wyłaniały się jakby z ziemi i czerniały smutno połamanym szkieletem. Borowiecki się uspokoił, już znalazł drogę na jutro, już widział jasno cel dalszego życia - zerwał z samym sobš, podeptał całš swojš przeszłoœć, czuł się teraz jakby nowym człowiekiem, smutnym, ale silnym i gotowym do walki. Był bardzo blady, postarzał się znacznie przez tę noc jednš, głęboka zmarszczka ryła mu się przez czoło, a na twarzy osiadł i jakby zastygł wyraz determinacji wykutej dłutem bolesnego poznania. - Przegrałem własne szczęœcie!... Trzeba je stwarzać dla drugich - szepnšł wolno i mocnym, męskim spojrzeniem, jakby ramionami niezłomnych postanowień, ogarnšł miasto uœpione i te obszary nieobjęte, wyłaniajšce się z mroków nocy. Ouarville - Paryż 1897/8 KONIEC --------Konwersja: rpg6@go2.pl ka, interesy, ludzie, pienišdze - że nudzi go wszystko. Rozmyœlał właœnie o tym wchodzšc do fabryki. Olbrzymie czworoboki murów trzęsły się i huczały pracš. Borowiecki przechodził mroczny przez sale, nie witał się z nikim, nie rozmawiał, nie oglšdał nic, nie patrzył nawet na nikogo- szedł jak automat i błšdził zgaszonym wzrokiem po maszynach w ruchu, po robotnikach pracujšcych w skupieniu, po oknach, przez które wlewało się wiosenne słońce; podniósł się windš do suszarni gotowego towaru, gdzie na długich stołach,na ziemi, na wózkach leżały miliony metrów, przechodził po nich, deptał je z jakšœ bezwiednš a zimnš wzgardš i stanšł przy oknie, z którego widać było smugę pólzakończonych lasami, zapatrzył się w jasny, słoneczny dzień kwietniowy, pełen wielkiej radoœci, słońca, ciepła, młodej zieleni traw -na przeczyste stada chmur leżšcych w głębiach seledynowego nieba... Ale odszedł rychło, targnięty jakšœ głuchš,nieokreœlonš tęsknotš. I znowu szedł z pawilonu do pawilonu i z sali do sali - przez to piekło turkotów, huków, warczeń, pracy, zapachów straszliwych i goršca piekielnego, ale szedłwolniej i uœwiadamiał sobie, że to wszystko, co go otacza - to jego własnoœć,jego królestwo wymarzone. Przypominał sobie dawne marzenia - o takiej potędze, jakš władał. Miał to wszystko i uœmiechnšł się gorzko na wspomnienie przeszłoœci, na wspomnienie złudzeń dawnych - złudzeń, bo wierzył kiedyœ, nic nie majšc, że milionydadzš mu nadzwyczajne, ekstatyczne jakieœszczęœcie. - Cóż mi dały? - myœlał teraz. Tak, cóż mu dało to królestwo? Znużenie i nudę. I ten dziwny głód duszy, i tę nieokreœlonš, a tak mocnš, a tak szarpišcš, a tak bezcelowš tęsknotę, która coraz silniej œciskała mu duszę. Ach! a tam, za oknami farbiarni, w której teraz siedział, taka wiosna szła nad polami, tak się lœniło wszystko, takie radosne krzyki dzieci leciały, tak wesoło krzyczały wróble, tak lekko biły w górę kłęby różowych dymów; tak tam było jasno, rzeŸwo, młodo - taka potężna radoœć zmartwychwstajšcej przyrody drgała w przestrzeniach, przenikała wszystko - że chciało się iœć, œpiewać, krzyczeć, tarzać po murawach, płynšć z chmurami, lecieć z wiatrem, chwiać z drzewami w rozsłonecznionym powietrzu i żyć całš piersiš, wszystkimi władzami, wszystkimi uniesieniami, żyć! żyć!... - A cóż dalej? - myœlał posępnie, wsłuchujšc się w szum fabryki. Nie znalazł w sobie odpowiedzi. - Chciałem tego, pożšdałem i mam, mam! - pomyœlał z nienawiœciš niezgłębionš niewolnika, spoglšdajšc za czerwone mury fabryk swoich, na tego potwornego tyrana,który radoœnie spoglšdał tysišcami okien i pracował tak zawzięcie, aż się wszystko wnim trzęsło, i œpiewał tysišcami maszyn głęboki hymn nasycania się. Poszedł do kantoru, miał już dosyć fabryki. Interesanci, kupcy, komisjonerzy, urzędnicy, robotnicy szukajšcy pracy, tysišce spraw czekało w jego przedpokoju i wrzało niecierpliwoœciš, ale on bocznymi drzwiami wyszedł i powlókł się wolno do miasta. Nie widział nikogo, bo niósł w sobie strasznš, pożerajšcš nudę i ten niezaspokojony głód duszy. Miasto zalane było potokami słońca i wrzawš szalonego ruchu. Tysišce fabryk, podobnych do twierdz warownych, huczało pracš. Ze wszystkich ulic, ze wszystkich domów, ze wszystkich zaułków, z pól nawet uderzały w niego twarde echa pracy, krzyki maszyn, gwar tej walki, toczonej z całš namiętnoœciš - dyszenia wysiłków, tryumfujšce wy krzyki zwycięzców. Jak jego strasznie nudziło to wszystko! Z nieopowiedzianš ironiš przyglšdał się baronowi Meyerowi, który w pysznym powozie rozparty, dumny, jaœniejšcy potęgš, przejeżdżał ulicš i był podobny do czerwonego spasionego wieprza, nadzianegobogactwem. - Bydlę, dla którego jest szczęœciem najwyższym legowisko z tytułów własnoœci. Czemuż ja nie mogę w ten sam sposób używać bogactwa? Oni sš jednak takszczęœliwi! - myœlał. Niestety, nie umiał używać życia na sposóbłódzkich milionerów. Bo i cóż go miało bawić? Kobiety! Ach, kochał ich tyle i był tak kochanym, i tak miał już tego dosyć! Zabawy! Jakież? Gdzież sš takie, aby były warte wysiłku, aby po nich nuda nie była tym przykrzejszš? Wino! Od dwóch lat z powodu przepracowania był na surowej diecie i żyłprawie samym mlekiem. I otaczania się przepychem nie lubił, a popisywać się przed drugimi nie chciał ani czuł potrzeby. Robienie milionów! Po co? nie wydawał nawet dochodów. Po co? Nie doœćże już był ich niewolnikiem, nie doœćże już zabrały mu sił, życia; nie doœćże mu już ciężš te złote kajdany! - A jednak Myszkowski miał wiele racji! - pomyœlał przypominajšc sobie jego przeklinania nadmiernej pracy i gromadzenia bezmyœlnego pieniędzy. I myœlał coraz smutniej o swoim położeniu, o tych długich, długich latach nudy i męki, jakie stały jeszcze przed nim. Szedł tak długo, aż znalazł się w helenowskim parku, nie wiedzšc prawie o tym. Chodził po rozmiękłych jeszcze alejach i z ciekawoœciš patrzył na młode trawy, na bladozielone listki trzepoczšce cicho w dosyć ostrym, przesłonecznionym powietrzu. Cisza głęboka leżała w alejach pustych, po których tylko wrony spacerowały lub wróble œwiergotały. Chodził do zmęczenia, chodził uparcie i bezwiednie prawie wcišż wracał do miejsc,w których spotykał się kiedyœ z Lucy... - Lucy... Emma!... - powiedział półgłosem i jakby z żalem powlókł oczami po parku - popustym parku. Z wielkš goryczš myœlał, że przecież nie czeka na nikogo, że nikt nie przyjdzie, że jest sam... - Jak to niedawno, a jak to daleko! Tak, kiedyœ żył naprawdę, kochał, umiał szaleć. A teraz?... A teraz za młodoœć całš ze wszystkimi jej burzami miał miliony i - nudę - nudę. Skrzywił usta do pogardliwego uœmiechu nad sobš, nad własnym stanem duszy i poszedł dalej. Obszedł park, a wracajšc spotkał przy nie m AH48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjD<@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż”üżN¸÷ż@