.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS BENHUR 003@sCopyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ PTcc.c-c; " BEN-HUR " LEWIS WALLACE ROZDZIA I Dabel-Zubleh, jest to pasmo gr okoo pidziesiciu mil dugie, z ktrego, patrzc na wschd, widzi si Arabi. Gbokie parowy, napeniajce si w deszczowej porze strumieniami pdzcymi do Jordanu lub do Morza Martwego, oglnego zbiornika wd w tych stronach, utrudniaj przebycie tych gr. Jednym z tych paroww, poda w kierunku wschodnio-pnocnym podrny ku paskim jak st rwninom. Czowiek ten mg mie lat czterdzieci pi. Broda bujna, niegdy czarna, dzi przyprszona siwizn, spadaa mu na piersi; twarz ciemn, koloru brunatnego, osania zawj zwany kefia, tak szczelnie, e spod niego zaledwie barw oblicza i dueczarne oczy, czsto w niebo si wznoszce, mona byo dostrzec. Fadzisteubranie, pospolicie na wschodzie uywane, nie pozwalao widzie caej postaci, tym bardziej, e siedzia na rosym wielbdzie, a nad jedcem i zwierzciem wznosi si niewielki namiot w rodzaju parasola, przytwierdzony do sioda. Kiedy wielbd wychyli si z parowu, soce ju wzeszo na niebie i owiecio pustyni. Ulegajc wrodzonemu instynktowi,wycign szyj i przyspieszy kroku, zmierzajc ku wschodniemu horyzontowi. Nikt nie puszcza si w pustyni dla przyjemnoci: ci, ktrych zadanie ycia lub interes tu pdzi, wiedz, e cieki te choprowadz od rda do rda i od pastwiska do pastwiska zasane s komi trupw. C wic dziwnego, e nawet sercenajodwaniejszego szejka, gdy wjedzie w krlestwo piaskw, szybszym uderza ttnem. I nasz podrny nie wyglda na czowieka jadcego bez celu; nikt go nie ciga, bo ani razu nie spojrza poza siebie;nie zdradza rwnie obawy ni grozy, nie czuje, zda si, nawet samotnoci. Nagle, o godzinie dziesitej, zwierz zatrzymao siw biegu, wydajc ryk peen alu i skargi. Jedziec zbudzi si jakby ze snu, rozsunfiranki buraahu, spojrza na soce, potemna okolic, a zadowolony, zawoa: nareszcie, nareszcie! Po czym zoy rce na piersiach, wznis gow i modli si w milczeniu. Speniwszy t pobon powinno, wyrzek mie dla wielbda sowa: ikh! ikh! ktre jest rozkazem, aby uklk. Z wolna, mruczc z zadowolenia, usucha wierny towarzysz, a jedziec zsun nog po gadkiej szyi wielbda i stan na piasku. Czowiek ten by proporcjonalnej budowy, niezbyt wysoki, ale silny; rozluniwszy sznurek przytwierdzajcy kefi na gowie, odsonitwarz, barwy, jak ju si rzeko, prawie murzyskiej. Czoo mia szerokie, nos orli,zewntrzne kty oczu podniesione; wosy bujne, o metalicznym odbysku, spady w licznych splotach na ramiona. Pozna w nim byo Egipcjanina. Podrny nasz mia na sobie kamis, czyli bia, bawenian koszul z wskimi rkawami, ozdobion haftem koo szyi i na piersiach, a sigajckostek. Strj ten uzupenia paszcz brzowy, zwany abba. Na nogach mia sanday przytrzymane rzemykami z mikkiej skry. Lecz rzecz niezwykle dziwna, e podrny, chocia sam by tylkow pustyni, nie mia przy sobie adnej broni, ani nawet laski, ktr pogania si wielbda. wiadczyo to o jego odwadze lub te o jego ufnoci w jak nadzwyczajn opiek... Stanwszy na ziemi, zapragn rozrusza dug podr cierpnite czonki i przeszed si kilka razy w t i ow stron,nie oddalajc si od miejsca, w ktrym spocz jego wierny towarzysz podry. Odczasu do czasu zatrzymywa si, a przecierajc oczy rkoma, bada pustyni a do ostatnich jej kracw; po kadym takim przegldzie na jego twarzy pojawia si wyraz zawodu, lekki, ale tumaczcy, e kogo oczekiwa. Jaki cel, jaki powd mg zawie tego czowieka w tak odlegeustronie? Chocia nie mg ukry wraenia doznanegoz zawodu, nie straci jednak nadziei, e oczekiwany go przybdzie; wyj bowiemz puda przypitego do sioda gbk i maenaczynie z wod do obmycia pyska, oczu i nozdrzy wielbdowi. Po tym zaopatrzeniu wiernego towarzysza, wyj z tego samegoschowka ptno w biae i czerwone pasy, wizk cienkich drkw i grub lask. Gdy t lask kilka razy poruszy, okazao si, e bya ona dobrze obmylonym sprztem, gdy skada si z kilku mniejszych czci, dajcych si rozsun na dugi kij, wikszyod czowieka. T wysok podpor wbi podrny w ziemi, a naokoo niej umiecimniejsze drki, na ktrych rozcign ptno, i znalaz si jak w domu, moe mniejszym ni dom emira lub szejka, ale bardzo wygodnym. Zarzdziwszy tak wszystkim, oddali si nama odlego i raz jeszcze bacznie popatrzy po okolicy, lecz nie spostrzeg nic prcz szakala kusujcego po rwninie iora biaego szybujcego ku zatoce Akaba. Podrny uleg widocznie uczuciu samotnoci, bo zwrci si do wielbda i rzek niskim gosem w jzyku nieznanym pustyni: Dom masz daleko, lecz Bg jest z nami. Ufajmy i czekajmy . Jakby uspokojony wasnymi sowy, wyj nieco fasoli z kieszeni u sioda, a woywszy je do torby, zawiesi u pyska wielbdowi, ktry chciwie jad ulubiony sobie przysmak. Wdrownik przypatrywa si chwil z zadowoleniem zwierzciu i znw puci oko na zwiady w przestrze piaszczyst, bezgraniczn, rozpalon padajcymi pionowo promieniami soca. Przyjd rzek wreszcie sam do siebie. Ten, ktry mnie tu przywid i ich przywiedzie. Trzeba, abym by gotowy na ich przyjcie. To mwic, wyj przywiezione z sob zapasy do wieczerzy. Skaday si one z soku palmowego i wina w bukaku, baraniny suszonej i wdzonej, chleba i sera. Nie brako te owocw, jak granatowych jabek syryjskich zwanych shami i wybornych daktyli. To wszystko zanis do namiotu, zoy jedzenie na kobiercu i nakry je trzema kawakami jedwabnego ptna, ktrymi lepsze towarzystwo na wschodzie, stosownie do przyjtego zwyczaju, przykrywa sobie kolana podczas jedzenia. Z liczby nakry domyli si byo mona liczby biesiadnikw. Ukoczywszy przygotowania, wyjrza nasz podrny znowu, zbada horyzont i o radoci! ujrza na wschodzie ciemny jaki punkt. Widok tego punktu czy cienia wywarna nim dziwne wraenie, stan jakby skamieniay z szeroko rozwartymi oczyma,dreszcz wstrzsn jego czonkami. Tymczasem spostrzeony punkt rs cigle,niebawem mia wielko ludzkiej rki, dalejprzybra dokadniejsze ksztaty, a w kocu ukaza si cakiem wyranie drugi taki sam wielbd, jak poprzedni, duy i biay, z hondahem, czyli podrn lektyk, jakich uywaj w Hindostanie. Egipcjanin zoy rce na piersiach i spojrza ku niebu. Wielki jest Bg!! zawoa, a oczy zaszy mu zami. Przybyy zbliy si i stan. I on take w tej chwili zdawa budzi si ze snu. Obejmowa wzrokiem wielbda, namiot i stojcego u wejcia czowieka, zatopionegow modlitwie. Widok ten wzruszy go widocznie skrzyowa rwnie na piersi rce, pochyli gow i modli si w milczeniu. Po chwili zsiad z wielbda, stan na piasku i zbliy si ku Egipcjaninowi, ktry rwnie szed mu naprzeciw. Przez chwil patrzyli na siebie i ucisnli si. Pokj tobie, sugo prawdziwego Boga rzek nowo przybyy. I tobie pokj, bracie w prawdziwej wierze! pokj tobie i powitanie odpowiedzia Egipcjanin gorco. Nowo przybyy by to czowiek wysoki i chudy, twarz jego szczupa, cery miedzianej, oczyzapade, byszczce; biae wosy i broda spyway mu na piersi. Broni, rwnie jak pierwszy, nie mia adnej, a ubranie nosi,jakiego uywaj mieszkacy Hindostanu: Nagowie, ponad fezem, zwinity w szerokie zwoje szal tworzy turban, suknie mia stylem podobne do szat Egipcjanina, tylko abba bya krtsza, bo spod niej wychodziyszerokie spodnie u kostki cignite. Na nogach, zamiast sandaw, nosi pantofle zczerwonej skry, w palcach spiczasto zakoczone. Prcz pantofli reszta jego ubrania bya z biaego ptna. Postawa caa pena wspaniaoci i powagi, gdy podnis twarz z piersi Egipcjanina, w oczach jego byszczay zy. Bg jest wielki!! zawoa po przywitaniu. Bogosawieni ci, ktrzy Mu su doda Egipcjanin. Patrz, oto i trzeci przybywa. Obaj zwrcili wzrok ku pnocy, skd ju cakiem wyranie wida byo wielbda rwnie biaego jak poprzedni i pyncego niby okrt. Stali w milczeniu, a nowy podrnik przyby, zsiad i zbliy si do nich. Pokj tobie, mj bracie rzek ciskajcHindusa. Mieszkaniec Hindostanu odrzek: Niechaj sispenia wola Pana. Ostatni z podrnych nie by wcale podobnydo swych towarzyszy: budowa jego wtlejsza, cera biaa i rozwiane wosy tworzyy jakby aureol wok jego piknej,wolnej od nakrycia gowy. W gorcym spojrzeniu ciemnoniebieskich oczu byszczay rozum i odwaga. Rwnie jak tamci bez broni, spod zwojw fenickiego purpurowego paszcza, z wielkim udrapowanego wdzikiem, wysuwaa si tunika z krtkimi rkami, wycita u szyi, zebrana sznurem w pasie, a sigajca zaledwie kolan. Rce, nogi szyj mia obnaone, a chocia zdawa si liczy ponad pidziesit lat, nic prcz powagi w obcowaniu nie znamionowao tego wieku, bodusza i ciao urgay wpywowi czasu. Niepotrzeba mwi, z ktrego przybywa kraju, bo kady odgad w nim na pewno Greka. Gdy rce nowo przybyego opady z ramionEgipcjanina, ten rzek gosem wzruszonym:Pierwszy stanem na miejscu przeznaczonym, czuj si wic wybranym na sug mych braci: oto i namiot rozpity, chleb do amania gotowy, pozwlcie, niech czyni m powinno. To mwic, zaprowadzi obu do namiotu, a zdjwszy sanday z ich ng, umy je, po czym zwily rce swych goci i otar je rcznikiem. Gdy tak dopeni pierwszych praw gocinnoci, obmy sam siebie i rzek: Pomnijmy, bracia, e penimy sub, do ktrej potrzeba si; wzmocnijmy wic ciaopoywieniem, a dusz opowiadaniem skd i po co przybywamy. To powiedziawszy, zaprowadzi biesiadnikw na uczt i posadzi tak, e wzajemnie do siebie byli zwrceni. Rwnoczenie pochyliy si ich gowy, rceskrzyoway na piersiach i gono odmwiliprost modlitw: Ojcze wszystkich Boe! co tylko mamy, od Ciebie pochodzi; przyjm nasze dziki i pobogosaw nam, pozwalajc i dalej sprawowa wol Twoj . Wymwiwszy ostatnie sowa, spojrzeli ze zdumieniem po sobie, bo oto kady mwi jzykiem nigdy pierwej nie syszanym, a mimo to rozumia co powiedzia. Dusze ich zadrgay wielkim wzruszeniem, a po cudzietym poznali, i Bg jest pord nich. Stosownie do wczesnej rachuby, powyszespotkanie miao miejsce w roku 747 po zaoeniu Rzymu, w miesicu grudniu, a wic w zimie i to wyjtkowo ostrej jak na wybrzee Morza rdziemnego. Nasi podrni gawdzili, jedzc i pijc, a Egipcjanin, jako gospodarz, przemwi: Dla podrnego nie ma nic sodszego na obczynie, jak usysze wasne imi z ust przyjaciela. Przed nami wiele dni wsplnegoycia, czas nam si pozna, a jeli taka wola wasza, niech zacznie ten, ktry ostatni do nas doczy. Z wolna, ostronie jakby liczc si z wyrazami, uczyni Grek zado wezwaniu, irzek: To co mam powiedzie, tak jest nadzwyczajne, i nie wiem od czego zaczijak si wyrazi. Nie rozumiem czsto sam siebie, silnie jednak wierz, i to co czyni,jest wol Pana, a suba dla Niego cig radoci. Kiedy rozwaam otrzymane posannictwo czuj niewysowione szczcie i szczyc si nim. Wzruszenie nie pozwalao mu mwi dalej, a towarzysze odczuwajc jego sowa, spucili oczy. Daleko std na zachd. mwi Grek dalej, ley kraina, ktrej pami nigdy nie zaginie, bo jej zawdzicza ludzko swe najczystsze zachwyty. Nie myl ci mwi o sztukach piknych, filozofii, wymowie, poezji i wojnie. O moi bracia, sawa mej ojczyzny bdzie po wsze czasy wieci mdroci zawart w ksigach, a goszc caemu wiatu wol Tego, ktrego szuka idziemy. Kraina, o ktrej mwi, to Grecja, a ja jestem Kasprem, synem Kleantesa, Ateczyka. Nard mj, cign dalej, oddany by nauce i ja nie odrodziem si odmych przodkw. Dwaj nasi najsawniejsi filozofowie ucz o duszy ludzkiej i jej niemiertelnoci, wierz w istnienie Boga i Jego najdoskonalsz sprawiedliwo. Liczneszkoy filozoficzne wiody spr o te dwie zasady, a ja braem je za przedmiot mych studiw, jako jedyne godne zastanowienia i badania. Przeczuwaem, e istnieje zwizekmidzy Bogiem a dusz, ale rycho spostrzegem, e umys ludzki moe ten zwizek tylko do pewnego stopnia wyjani,dalej wiedza jego napotyka na nieprzezwycione zapory, ktrych bez pomocy nadzwyczajnej nie usunie. Tej pomocy wzywaem i szukaem, ale nikt nie odpowiedzia na me woanie; opuciem wic szkoy i miasto. Na te sowa wyndznia twarz Hindusa rozjani powany umiech zadowolenia. W pnocnej stronie mej ojczyzny, w Tessalii mwi Grek jest gra, sawna jako przybytek bogw; tam rzdzi Zeus, ktrego Grecy czcz ponad wszystkie bogi; gra ta zowie si Olimpem. Tam udaem si,a znalazszy jaskini na zboczu gry, zamieszkaem w niej. Oddajc si rozmylaniom, bagaem kadym westchnieniem o objawienie. Ufno moja bya wielka, wierzc w Boga niewidzialnego, ale wszechmocnego, wierzyem w moliwo Jego odpowiedzi, gdy o ni ca dusz baga bd. Ach, i otrzymae odpowied, nieprawda? zawoa Hindus, wznoszc w gr rce. Suchajcie mnie, bracia mwi Grek dalej, z trudnoci opanowujc wzruszenie. Drzwi mojej pustelni wychodziy na morze, na zatok Cermaik. Pewnego dnia ujrzaem czowieka spadajcego z pomostuokrtu, ktry wanie podnis kotwic i rozwinwszy agle, odbija od ldu; mimo wypadku dopyn w czowiek do brzegu iznalaz u mnie schronienie i opiek. By to Izraelczyk, uczony w historii i prawach swego narodu; on mnie pouczy, e Bg, ktrego wzywaem i czciem, istnieje rzeczywicie i e przed wiekami by prawodawc i krlem Izraela. C to byo, jeli nie objawienie, o ktrym marzyem? Wiara moja nie bya prna: Bg usysza woanie moje i wysucha je. Jak wysuchuje tych, ktrzy Go wzywajz wiar rzek Hindus. Czemu, niestety doda Egipcjanin tak mao jest takich, ktrzy rozumiej objawienie! To jeszcze nie wszystko cign Grek. Czowiek ten, tak cudownie mi zesany, powiedzia mi jeszcze, e jak dotd objawienie byo tylko dla ludu Izraela i nadal pozostanie jego wasnoci; prorocy,ktrzy w pierwszych wiekach po objawieniumwili z Panem, zostawili obietnic, e On przyjdzie znowu, a to drugie Jego przyjcieoczekiwane jest obecnie, kadej chwili, w Jerozolimie. Ten, ktry ma przyj, bdzie krlem izraelskim. Jak to, nic nie uczyni Pan dla reszty wiata? zapytaem. Nie, odpar dumnie, my jestemy Jego wybranym ludem. Odpowied ta nie zniweczya wcale moich nadziei; nie mogem przypuci, aby Bg mia ograniczy Sw mio i miosierdzie na jeden tylko nard, jakby na jedn rodzin. Postanowiem koniecznie zbada t tajemnic i wreszcie udao mi si przeama pych Izraelity, ktry mi wyzna, e jego ojcowie byli tylko wybranymi sugami, przeznaczonymi do przechowania wiary w prawdziwego Boga, aby kiedy wiat pozna yw prawd i byzbawiony. Gdy Judejczyk mnie opuci, zostaem sam; dusza moja przeja si korn modlitw i baganiem, aby mi byo danym oglda Krla, gdy przyjdzie i odda mu cze. Raz w nocy. siedzc u drzwi mej jaskini, rozmylaem i usiowaem zbliy si do tajemnic mego istnienia, a przywiecaa mi wiara w jednego Boga. Nagle, na ciemnej morza powierzchni ujrzaem gwiazd; z wolna zwikszaa si iwznosia, zbliajc si ku mnie; nareszcie stana nad moj gow, tu u moich drzwitak, e jej wiato padao mi wprost na oblicze. Padem na ziemi i usnem, a we nie syszaem gos mwicy: Kasprze! Wiara twoja zwyciya! Bd bogosawiony! Z dwoma innymi, ktrzy przyjd z dalekich kracw ziemi, zobaczycie Tego, ktry jest obiecany, abycie o Nim wiadczyli, gdy bdzie potrzeba cudw na potwierdzenie Jego prawdziwoci. Wsta, id, a ufajc Duchowi, ktry ci prowadzi bdzie, spotkasz ich. Wstaem rano, a Duch towarzyszy mi wrd blasku wiata janiejszego nad j AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`iC }x}`XjPc>< ~c &c 155 Csoce. Wziem moje pustelnicze zapasy, ubraem si jak dawniej i wyjem ukryty skarb, ktry z sob niegdy przyniosem. Wanie przepywa okrt, zawoaem na, zabra mnie i zawiz do Antiochii, gdzie kupiem wielbda i przybory do podry. Przez ogrody i sady, zdobice brzegi Orontesu, przybyem do Emessy, Damaszku, Bostry i Filadelfii, a stamtd tu. Oto, bracia, moja historia, nieche teraz posucham waszej. Egipcjanin i Hindus spojrzeli po sobie; pierwszy wznis rce, drugi skoni gow i rzek: Brat nasz dobrze mwi, oby moje sowarwn byy napenione mdroci. Zamilk, a po chwili namysu rzek: Zna mnie bdziecie, bracia, pod imieniem Melchiora. Mwi do was jzykiem, jeli nienajstarszym na wiecie, to najdawniej uywanym w pimie myl o indyjskim sanskrycie. Urodziem si w Hindostanie braminem. Religia ta pozostawia w duszy mojej dziwn prni. Szukaem przeto spokoju i ukojenia w samotnoci; szedem wzdu Gangesu a do rda wd tego wrd gr Himalajskich. Tu wic, gdzie pierwotna jeszcze przyroda nci mdrca samotnoci, a wygnaca obietnic bezpieczestwa, postanowiem przebywa tylko z Bogiem i wrd modlitwy i postu oczekiwa mierci. Tu zabrako Melchiorowi gosu, a chude rce sploty si jak do modlitwy. Po chwili mwi dalej. Pewnej nocy, chodzc w samotnoci, zawoaem z utsknieniem: Kiedy przyjdzieBg i wybawi mnie? Czy jest odkupienie? Nagle wiato owiecio ciemnoci, a zmieniajc si w gwiazd, zbliyo si ku mnie i zatrzymao si nad moj gow. Olniony niezwyk jasnoci, padem na ziemi i usyszaem gos mwicy agodnie: Mio twoja zwyciya. Bd bogosawiony, synu Indii! Odkupienie si zblia. Z dwoma innymi, ktrzy przyjd z dalekich stron wiata, ujrzycie Odkupiciela ibdziecie wiadczy o Jego przyjciu. Wsta rano i id na spotkanie towarzyszy, a ca wiar z w Duchu, ktry ciebie i ich wie bdzie. Od tego czasu wiato pozostao ze mn; wiedziaem, e byo ono znakiem obecnociDucha. Rano ruszyem w drog, ktr tu przyszedem, w otworze gry znalazem kamie wielkiej wartoci; ktry sprzedaem w Hurdwar. Przez Lahor, KabuliYezd przybyem do Ispahanu, gdzie kupiemwielbda. Stamtd wioda mnie gwiazda do Bagdadu, gdzie, nie zastawszy adnej karawany, postanowiem podrowa sam bez trwogi, bo Duch by i jest ze mn! O jake wielka jest aska, ktrej doznalimy,jake wspaniaa, o bracia, chwaa nasza! Zobaczymy Odkupiciela, bdziemy mwi do Niego i oddamy Mu cze! Skoczyem bracia! Grek, peen uniesienia, gono wypowiada swoje zadowolenie; Egipcjanin za zacz sw opowie z charakterystyczn powag:Pozdrawiam was, bracia moi. Cierpielicie wiele, dzieliem wasz bole, ciesz si wsplnie zwycistwem. Posuchajcie teraz mojej historii. Napiwszy si wody z obok stojcego bukaka, tak zacz mwi: Urodziem si w Aleksandrii, z rodu ksit i kapanw, wychowanie odebraemstosowne do mego rodu. Bardzo wczenie uczuem niezadowolenie z nauki religii, tyczcej duszy po mierci. Wierzyem, e dusza ludzka do wyszych celw jest przeznaczona i tonc w rozmylaniach, ujrzaem jasno, e mier jest tylko punktem rozstania, po ktrym li id na potpienie, wierni za wierze i sprawiedliwoci wznosz si do wyszego ycia, penego radoci wiekuistej: ycia z Bogiem i w Bogu. Opuciem wiat, poszedem tam, gdzie nie byo ludzi, ale by Bg. Udaem si w gb Afryki. Na wysokiej grze, u ktrej stp wije si szeroka rzeka zamieszkaem. Duej ni rok gra ta bya mi domem, owoc palm ywi ciao, modlitwa dusz. Pewnej nocy przechadzaem si wrd palm w pobliu jeziora, woajc w myli: ludzko ginie, kiedy przyjdziesz, o Boe? miabym nie widzie odkupienia? Zwierciado wody wiecio gwiazdami, jedna z nich zdawaa si porusza i znia nad powierzchni wody, od ktrej nabraa nowego blasku, olniewajcego wzrok, i z wolna posuna si ku mnie; zatrzymaa si wreszcie nad moj gow tak blisko, e zdawao mi si, i j rk dosign. Padem na ziemi i ukryem twarz w doniach, a gos nieziemski da si sysze: Dobre twoje uczynki zwyciyy. Z dwoma innymi z dalekiego wiata zobaczycie Zbawiciela i wiadczy o Nim bdziecie. Wsta i id na ich spotkanie, a gdy wszyscy przybdziecie do witego miasta Jeruzalem, pytajcie ludzi, gdzie jest Ten, ktry si narodzi krl ydowski? Albowiem widzielimy Jego gwiazd na Wschodzie, idziemy, aby Mu odda cze. A z ufno w Duchu, ktry ci prowadzi bdzie. Na potwierdzenie tych sw wiato rozproszyo ciemnoci i zostao ze mn, rzdzio mn i prowadzio. Gwiazda wioda mnie wzdu rzeki do Memfis, gdzie zaopatrywaem si we wszystko co potrzebne na pustyni. Kupiem wielbda i przybyem bez odpoczynku przez Suez i Kufilch, przez kraje Moabu i Ammonu a do tego miejsca. Bg z nami, bracia! Ulegajc wewntrznej sile, wszyscy trzej wstali i podali sobie rce. Czy moe by wyraniejsze i wzniolejsze powoanie? mwi Baltazar. Gdy znajdziemy Pana, bracia, wraz z nami wszystkie pokolenia cze mu oddadz!Po tych sowach zapanowao milczenie przerywane westchnieniami i uwicone zami. Bya to rado nieopisana, rado dusz u brzegw zdroju ycia, dusz spoczywajcych w Odkupicielu i upojonych obecnoci Boga! W kocu rce ich opady, wszyscy wyszli znamiotu, pustynia bya spokojna jak niebo, soce zachodzio, wielbdy spay. Za chwil zwinito namiot, resztki zapasw schowano do puda, po czym podrni wsiedli na wielbdy, a Egipcjanin przewodniczy im. Jechali z wolna wrd chodnej nocy; wielbdy szy rwnym tempem. Podrni jechali pogreni w gbokiej zadumie. Ksiyc wznosi si powoli, a trzy wysokie biae postacie cicho przesuway si w jegowietle. Nagle w powietrzu nad nimi, nie wyej ni wierzchoek najbliszego pagrka, zajania pomie: serca podrnych zabiy przyspieszonym ttnem, dreszcz przenikn ich i wszyscy jakby jednym zawoali gosem: Gwiazda! Gwiazda! Bg z nami! ROZDZIA II W otworze zachodniego muru Jerozolimskiego tkwiy dbowe drzwi zwane bram Betlejemsk lub Jopejsk. Plac, znajdujcy si przed t bram, jest jedn z najznaczniejszych czci miasta. Zadni Salomona by tu wielki handel, brali w nim udzia kupcy z Egiptu i bogaci handlarzez Tyru i Sydonu. Od tego czasu mino trzy tysice lat, ale i dzi jeszcze odbywa si targi na tym miejscu. Bya trzecia godzina dnia (ydzi liczyli godziny poczwszy od wschodu soca; pierwsz godzin bya pierwsza po wschodzie soca)i wiele ludzi ju si rozeszo; jednake tok niewiele si zmniejszy. Midzy nowo przybyymi szczegln uwag budzia grupa skadajcasi z mczyzny, kobiety i osa. Mczyzna sta przy ole, trzymajc rzemie, na ktrym go prowadzi; opar si na kiju, ktry mu suy do popdzania osa i podpierania si. Ubir jego taki jak wszystkich innych ydw, tylko wydaje si by nowym. Sdzc z rysw twarzy, liczy okoo pidziesiciu lat, rozglda si niepewnie i ciekawie, co dowodzi, e jest tuobcy. Osio zajada wizk zielonej trawy, jakiej peno na targu, i zadowolony nie zwaa na to, co si dokoa niego dzieje, anite na kobiet siedzc na jego grzbiecie wmikko wysanym siodle. Posta niewiasty okrywa z wierzchu lekka weniana suknia, a biaa zasona osania gow i szyj. Od czasu do czasu uchylaa nieco zasony, abyspojrze dokoa. Wreszcie zaczepi kto nieznajomego ma: Czy nie jeste Jzefem z Nazaretu?? Mwicy sta tu obok zapytanego. Tak mnie nazywaj odpar Jzef, zwracajc si ku pytajcemu z powag A ty...ach! pokj tobie! wszake mj przyjaciel rabbi Samuel. Wzajemnie pozdrawiam ci rzek rabbi, a patrzc na kobiet, doda po chwili: pokj tobie, twemu domowi i wszystkim przyjacioom twoim. Przy ostatnich sowach pooy rce na piersi, pochyli gow ku kobiecie, ktra odsunwszy zasony, ukazaa oblicze jeszcze prawie dziecice. Znajomi podali sobie rce, jakby je mieli do ust podnie, w ostatniej chwili jednak cofnli ucisk, kady pocaowa swoj rk, kadc potemdo na czole. Na waszych szatach tak mao pyu rzek rabbi zapewne noc przepdzilicie tu w miecie ojcw naszych. Nie odpar Jzef wczoraj zdylimy przed noc tylko do Betanii, tam nocowalimy, a o brzasku pucilimy si dalej. A zatem macie jeszcze podr przed sob czy moe do Joppy?? Nie tak daleko, tylko do Betlejem. Zachowanie si rabbiego, dotd szczere i przyjacielskie, zmienio si teraz, oblicze nabrao gronego, pospnego wyrazu, a z garda ozwa si chrapliwy gos. Tak, tak widz urodzie si w Betlejem i wieziesz tam crk, aby by wpisanym w ksigi stosownie do rozkazu cesarza. Dzieci Jakuba s w niewoli, jak niegdy w Egipcie, ale nie masz ani Mojesza, ani Jozuego. Gdzie nasza potga!Jzef odpowiedzia, nie zmieniajc ani gosu, ani postawy: Niewiasta ta, nie jest moj crk. Rabbi nie zwaajc na to tumaczenie, mwi dalej: C robi zeloci w Galilei?? Jestem ciel, a Nazaret miecin odpar Jzef rozwanie ulica przy ktrej stoi awka moja, nie prowadzi do adnego wikszego miasta. Obrabianie drzewa i piowanie desek zabiera mi tyle czasu, e nie mog bra udziau w sporachstronnictw. Przecie jeste ydem rzek rabbi powanie jeste ydem, i to z pokolenia Dawida; nie sdz, aby chtnie paci inn danin, jak t, ktr dawny zwyczaj nakaza skada Jehowie. Jzef milcza, a jego przyjaciel mwi dalej: Nie al si bynajmniej na podwyszenie podatku...denar, to nic. Ale czyme jest ten podatek, jeli nie obraz naszej narodowoci, jeli nie ulegoci wobec tyrana. Powiedz. Powiedz mi, jeste to prawd, e Juda mieni si Mesjaszem? Musisz to wiedzie, bo yjesz wrd jego uczniw. Syszaem od jego zwolennikw to samo odpowiedzia Jzef. W tej chwili uchylia si zasona i twarz niewiasty zabysa przed okiem rabbiego, pikno jej rozjaniao wejrzenie pene uroku, a rumieniec obla czoo i twarz, po czym zasona ukrya wszystko. Rabbi zapomnia o czym mwi i cichym gosem rzek: Crka twoja jest skromna. Nie jest moj crk powtrzy Jzef. Ciekawo rabbiego rosa, co widzc nazaretaczyk, doda spiesznie: jest crk Joachima i Anny z Betlejem, o ktrych pewnie syszae, gdy cieszyli si dobr saw. Tak potwierdzi rabbi z uszanowaniem znaem ich, rd wiedli od Dawida, znaem ich dobrze. Nie yj ju mwi dalej Jzef umarli w Nazarecie i zostawili dom. Oto ich crka, ktra nie mogc inaczej doj do swej wasnoci, musiaa podug naszego prawa, zalubi najbliszego krewnego. Jest wic moj on. Teraz rozumiem, jako urodzeni w Betlejem, udajecie si tam stosownie do rzymskiego edyktu, aby swe imiona poda do spisu ludnoci. Mwic te sowa, zaama rabbi rce ze zgroz, a spojrzawszy ku niebu, woa: Bg Izraela yje! w prawicy Jego zemsta! To rzekszy, odwrci si i spiesznie odszed. A take Jzef z maonk, poniewa osio ich si posili, ruszy drog w stron Betlejem. Soce silnie przypiekao, tote Maryja zdja zason, ukazujc gow bez nakrycia. Miaa wicej ni pitnacie lat. Twarz owalna, cery bladawej, nos ksztatny, wargi nieco rozwarte i pene, nadaway ustom wyrazu sodyczy, czuoci i ufnoci;oczy due niebieskie, rce dugie; liczne, zote wosy spaday w cudnej z caoci harmonii na jej ramiona. Z caej jej postacibi blask niezwykej czystoci. Czsto zwracaa wzrok ku niebu, a drce jej usta wymawiay sowa modlitwy. Jzef zwraca si od czasu do czasu ku niej, a widok jej napenia go radoci. Tak przebyli wielk rwnin i dotarli do wzgrza Mar Elias, a przeszedszy przez dolin, przybyli do Betlejem. Natok ludu by wielki, a Jzef widzc takie przepenienie, zacz si lka, czy znajdzie pomieszczenie dla Maryi. Nie zatrzymujc si duej i na nikogo nie zwracajc uwagi, szed dalej i stan dopiero u drzwi gospody miasta przy rozstajnych drogach. Aby dobrze zrozumie, co si nazaretaczykowi wydarzyo w gospodzie, trzeba wiedzie, e gospody na Wschodzie niczym nie byy podobne do gospod ludw zachodnich. Nazywano je khnami z perskiego, a byy to po prostu ogrodzone miejsca, ale bez domw i szaasw, czstobez bramy lub jakichkolwiek drzwi. Obierajc miejsce na tak gospod, mylanotylko o cieniu, ochronie osb, ich dobytku i wodzie. Takie byy gospody, w ktrych odpoczywa Jakub, gdy szed po on do Padan-Aram, a podobne do nich mona dzi jeszcze widzie na oazach pustyni. Niektrez nich, szczeglnie przy gocicach wiodcych do wielkich miast, jak midzy Jerozolim a Aleksandri, byy urzdzone po ksicemu, byy to zwykle fundacje krlewskie. Tego rodzaju khany byy wtedy domem i wasnoci szejka, ktry wywiera std wpyw na cae swoje pokolenie. Ostatecznym przeznaczeniem takiej budowy mniej byo pomieszczenie i ugoszczenie podrnych, a raczej byy one targowicami, twierdzami, punktami zbornymi dla kupcw i rzemielnikw czasem tylko schronieniem dla spnionych lub zbkanych podrnych; zreszt wrd tych murw, jak rok dugi, zaatwiano rozmaite sprawy sdowe i targowe, jak na miejskich rynkach. W zwykych gospodach nie byo ani gospodarza, ani gospodyni, sucego lub kucharki; str u bramy przedstawia cayzarzd i wszelk wadz. Nikt tu nie rozkazywa ani nikt nie podawa rachunkw; wynikiem tego systemu byo, e kady przybywajcy przywozi ywno dla siebie i zwierzt lub nabywa je od kupcw bdcych wanie w gospodzie. Tak samo byo z kiem i posaniem; waciciel i zarzdca dawa tylko wod, odpoczynek, opiek i schronienie, a dawa je dobrowolnie i bezinteresownie. W miejscowoci takiej jak Betlejem, gdzie by jeden tylko szejk, nie mogo by wicejgospd; a nazaretaczyk, chocia tu urodzony, nie mg liczy na gocinno w miecie, tym bardziej, e od dawna tu nie mieszka. Co wicej, spis dla ktrego tu przyby, mg trwa tygodnie, a nawet miesice, gdy rzymskie prowincjonalne wadze odznaczay si tak powolnoci, e wesza w przysowie. Wobec tego niepodobna byo zamieszka u znajomych lub krewnych, a Jzef w miar jak zblia si do gospody, coraz popdza osa, cho byo pod gr, a droga bya nabita ludmi, ktrzy z wielkim haasem prowadzili bydo,konie, wielbdy. Widzc natok obcych, Jzef niepokoi si, czy znajdzie gdziekolwiek pomieszczenie, bo rzeczywicie tum oblega drzwi gospody, a podwrze jej, jakkolwiek obszerne, byo przepenione. Tu u bramy siedzia na duym pniu cedrowym str gospody, wcznia jego o mur oparta, a pies lea u stp jego. Pokj Jehowy z Tob rzek Jzef, dotarszy w kocu do stra. Czego mnie yczysz i ja tobie ycz, a co posidziesz, niech si mnoy tobie i dzieciom twoim odpar str powanie, nie ruszajc si wcale. Urodziem si w Betlejem rzek Jzef rozwanie czyli nie znajd miejsca dla... Nie ma. Syszelicie moe o mnie, jestem Jzef z Nazaretu. Tu jest dom ojcw moich, bo jestem z pokolenia Dawidowego. Sowa te podtrzymyway nadziej nazaretaczyka; jeli one go zawiod, kade inne nie zdadz si na nic, nawet ofiara kilku syklw. By synem Judy, to cenna rzecz ale nierwnie cenniejsz w opinii pokole byo, by z domu Dawidowego nie byo nic zaszczytniejszego. Z uszanowaniem powsta str z miejsca swego i rzek: rabbi, nie mog ci powiedzie, kiedy te drzwi po raz pierwszysi otwary na powitanie podrnego, dawniej to pewno ni tysic lat, a od tego czasu nigdy nie zamkny si przed dobrymczowiekiem, jeli tylko byo miejsce, na ktrym by spocz. Gdymy tak postpowaliz obcymi, jake inaczej mielibymy czyni ze swoimi? A jednak musi by prawda, kiedy str tego domu mwi potomkowi Dawida: nie ma miejsca! Dlatego pozdrawiam ci na nowo, a jeli chcesz si sam przekona, chod ze mn, a poka ci,e nie ma miejsca w gospodzie: ani w izbach, ani w podwrzu, ani na dachu. Mogo nad j AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AA ` c cBVc3+ c8;ci zapyta rabbi kiedy przybye? Dopiero przed chwil. Str umiecha si, mwic: Obcy, ktry mieszka pord was, niechaj bdzie jak jeden z was i bd go miowa jak siebie. Czy nie tak mwi prawo, rabbi? Jzef milcza. Jeli takie jest prawo, czy mog powiedzie takiemu, ktry pierwej przyby:Id swoj drog, bo oto przyby inny, ktry zajmie miejsce twoje? Jzef sucha mowy jego spokojnie. Gdybym nawet tak powiedzia, czyli miejsce to naleaoby si tobie? Patrz, jak wielu czeka od dziewitej. Kt s ci wszyscy ludzie?? zapyta Jzef, wskazujc na tum i co ich tu sprowadza?? To, co zapewne i ciebie, rabbi, edykt cesarski. Tu str rzuci pytajce spojrzenie na nazaretaczyka, potem mwi dalej ta przyczyna cigna wiksz cz tych, ktrzy s w gospodzie.Prcz tego przybya wczoraj karawana jadca z Damaszku do Arabii i Dolnego Egiptu. To, co tu widzisz najbliej, naley do tej karawany, tak ludzie, jak i wielbdy. Jzef jeszcze nie ustpi. Podwrze takie obszerne rzek. Tak, ale cae zaoone tumokami, pakunkami jedwabiu, korzenia i innymi towarami, Tu twarz podrnego zasza smutkiem, oczy spuci na d i rzek wzruszony: Nie dbam o siebie, ale mam on z sob, noc ciemna, zimniejsza na tej wysokoci ni w Nazarecie, nie moe ona spdzi nocy pod goym niebem. Czy nie znalazoby si dla niej jakie miejsce w miecie? Ci ludzie odrzek str, wycignwszy rk w kierunku tumu stojcego przed bram byli wszyscy w miecie i mwi, e wszystko jest zajte. Znw Jzef patrzy w ziemi, mwic na wp do siebie: ona taka moda! jeli jej uciel posanie na wzgrzu, zimno j zabije . Potem znw przemwi do stra: Moe znalicie jej rodzicw Joachima i Ann z Betlejem, rwnie z rodu Dawidowego? W modoci mojej znaem ich, byli to sprawiedliwi ludzie. Mwic to, spuci str oczy w zamyleniu, nagle podnis gow i rzek: Nie mog zrobi miejsca dla ciebie, rabbi,ale bez dobrej rady nie puszcz ci. Ile was osb jest? Jzef zamyli si, a potem odpowiedzia: Tylko ona i ja. Dobrze, nie spdzicie nocy na dworze. Sprowad on, a spiesz si, bo gdy socezajdzie za gr, rycho noc nadejdzie. Bogosawi ci bogosawiestwem podrnego bez dachu, bogosawiestwo gocia nie ominie ci rwnie. Mwic to nazaretaczyk, spiesznie wrcido Maryi, ktr w czasie rozmowy ze strem gospody zostawi w pewnym oddaleniu, a wrciwszy z ni, rzek: Oto ta, o ktrej mwiem. Maryja miaa twarz odsonit. Niebieskie oczy i zote wosy zauway po cichu str, patrzc na Maryj takim by mody Dawid, gdy piewa Saulowi. Biorc rzemienne lejce z rk Jzefa, rzekdo Maryi: Pokj Tobie, crko Dawida a do Jzefa rabbi, pjd za mn. Szli wskim przejciem, ktre wiodo przezpodwrze gospody, a potem ku wapiennym wzgrzom, wznoszcym si za gospod po zachodniej stronie. Prowadzisz nas do jaskini zauway Jzef. Jaskinia, do ktrej idziemy rzek, zwracajc si do Maryi str bya schronieniem twojego dziada Dawida; sprowadza on tu przed niebezpieczestwem swoje bydo z pl, a oby ich s tu jeszcze, jak byy za jego dni; pniej, gdy by krlem, szuka w tej starej chacie zdrowia i odpoczynku. Lepiej odpocz pod dachem, gdzie on sypia, ni w podwrzu lub przy drodze. Ale oto i chatka przed jaskini. Chata bya niska i ciasna, waciwie bya wejciem do skay, z ktr bya zczona,inie miaa adnego okna. Prcz wrt na wielkich zawiasach i cian t polepionychglin, nie byo nic wicej. W czasie, gdy odsuwano drewniane rygle, Maryja zsiada z osa, a str, otworzywszy wrota, zawoa: chodcie! Podrni weszli, rozgldajc si wokoo, i wnet spostrzegli, e chata suya tylko dozakrycia otworu jaskini czy groty, prawdopodobnie naturalnej, dugiej okoo czterdziestu stp, dziewi do dziesiciu wysokiej, a dwanacie do pitnastu szerokiej. wiato padao przez drzwi i dostatecznie owietlao wntrze, tak e mona byo widzie nierwn, pen wyboi podog, na ktrej leay resztki siana, somy i innych domowych zapasw, zajmujcych cay rodek komory. Przy cianach byy niskie, kamienne oby dla owiec, bez adnych zagrodze ani klatek. Jakkolwiek mieci i soma pokryway wszelkie zagbienia podogi, a pajczyny wiszce tu i wdzie, wyglday jak kawakibrudnego ptna, miejsce to nie byo gorsze od wntrza gospody. Wejdcie rzek przewodnik cokolwiek tu znajdziecie, jest przeznaczone dla takich, jak wy podrnych, bierzcie wic. Potem rzek do Maryi: Moesz tu spocz?? Miejsce to jest wite odpowiedziaa. egnam was. Pokj z wami! Gdy poszed podrni zajli si uporzdkowaniem jaskini. O oznaczonej godzinie przed wieczorem usta haas i ruch w gospodzie, a zapanowaa uroczysta cisza: w tym bowiemczasie kady Izraelita, z rkoma skrzyowanymi na piersiach, zwraca si ku Jerozolimie, modlc si. Bya to wita dziewita godzina dnia, w ktrej skadano ofiar w wityni na grze Moria. Gdy modlitw skoczono ruch na krtki czas rozpocz si na nowo; jedni zasiedli do wieczerzy, drudzy zabierali si do spoczynku. Chwil pniej wiata pogasy, zapanowaa cisza, i wszyscy poukadali sido snu. Nagle, okoo pnocy, kto na dachu zawoa: Wstawajcie, bracia, wstawajcie i patrzcie, jak niebiosa gorej. Na gos ten ludzie psenni, siadali na posaniu, patrzyli nic nie rozumiejc, a spojrzawszy na niebo, budzili si od razu, lecz jeszcze niczego poj nie mogli. Ruch zdachu przeszed na podwrze, wkrtce caa ludno z gospody i podwrza, patrzya ze zdziwieniem na niebo. I widzielipromie wiata, zaczynajcy si na skonie nieba poniej najbliszej gwiazdy, skd ukonie pada na ziemi; u szczytu promienia wiecia modra gwiazda, rzucajca wietlan smug niby snop promieni. Z bokw jasno spywaa agodnie, czc si z ciemnociami nocy. ardze jej grza jak soce. Zjawisko zdawao si tkwi na najbliszej grze i tworzyo blade uwieczenie szczytu wapiennych wzgrz. Byo tak jasno, e ludzie widzieli wzajemnie swoje twarze i wyryte na nich zdziwienie. Promie wieci cigle, zdziwienie poczo zmienia si w boja i lk; bojaliwsi dreli, odwaniejsi rozmawiali szeptem. Widziae kiedy co podobnego?? pyta jeden. Zdaje mi si e wiato wisi nad gr; niemog powiedzie co to jest, nigdy czego podobnego nie widziaem brzmiaa odpowied. Czyby to spadajca gwiazda?? zapytainny niepewnym gosem. Skoro gwiazda spadnie, wiato ganie. Ju wiem zawoa jeden pasterze ujrzeli lwa i zawiecili ogie, aby go zatrzyma z dala od trzody. Najbliszy ssiad mwicego odetchn swobodniej i rzek twierdzco: Tak, to co innego, gdy dzi tyle trzd rozbiego si wdolinie. Nie, nie! Gdyby wszystkie drzewa z caej judzkiej doliny na jeden stos zoono i zapalono, jeszcze by pomie nie by tak jasny. Widzc, e nic si dalej nie dzieje gronego, ludzie uspokoili si i nastpia cisza. Bracia przerwa j wreszcie yd osdziwym obliczu powiadam wam, jasnota, to drabina, ktr ojciec nasz Jakub widzia we nie. Niech bdzie bogosawiony Bg ojcw naszych. ROZDZIA III O dwie mniej wicej mile na poudniowy wschd od Betlejem ley dolina oddzielona od miasta pasmem wzgrz. Rosn na niej drzewa karowate: dby, sosny i morwy. Poniewa dolina ta zasonita jest od wiatrw pnocnych, suy czy to latem, czy te zim za doskonae pastwisko dla trzd, ktre tu pasterze zaganiaj. Niedaleko od miasta znajdowao si wielkie schronisko dla owiec, dokd mogli si pasterze wraz ze swymi trzodami schroni.Byo to miejsce otoczone murem wysokociczowieka i ubezpieczone dokoa gstymi krzakami cierniowymi, aby dziki zwierz, jaklew lub pantera, nie wpad do owczarni i nie uczyni szkody. Poprzedniego dnia, w ktrym zaszy co dopiero opowiedziane wypadki, przybya pewna liczba pasterzy ze swymi trzodami do doliny i od wczesnegoju ranka brzmiay zarola nawoywaniami,hukiem siekier, beczeniem kz i owiec, rykiem byda i szczekaniem psw. O zachodzie soca spdzano trzody do zagrd, a gdy wieczr zapad, pasterze zapalili wielki ogie niedaleko bramy, posililisi skromn wieczerz i siedli, aby odpocz i pogwarzy, zostawiajc zawsze jednego na stray. Widok tych ludzi dziwne robi wraenie nie nakrywaj nigdy gw, tote twarde wosy stercz wypalonymi przez soce kpkami, brody kdzierzawe, splecione w warkocze zasaniaj szyj i piersi, dodajcpostaciom wyrazu dzikoci. Za odzienie su im skry kozie lub baranie na zewntrz wosem obrcone, grubym pasemw biodrach ujte, a zostawiajce rce i nogi obnaone a do kolan. Stroju dopeniay mae woreczki zwieszone z prawego ramienia, a zawierajce zapasy ywnoci i kamienie do tradycyjnej procy, w ktr kady by uzbrojony. Obok kadegolea kij pasterski, symbol powoania i bro przeciw napaci. Rozmawiali o swych trzodach i przygodach tego dnia, a sen sklei ich powieki. Noc bya jasna, mrona, gwiadzista, bez adnego wiatru. Atmosfera bya czysta, jaknigdy, czu byo jaki wity powiew, jakby przeczucie, e niebo zbliy si ku ziemi, aby jej szepn wie dobr. Przy wejciu do zagrody chodzi miarowymkrokiem bdcy na stray pasterz; czasem,usyszawszy jaki gos wrd picej trzody lub krzyk szakala od strony gr, przystawa i nasuchiwa. Pnoc si zbliaa. Poszed wic ku ognisku, aby zbudzi zmieniajcego go pasterza, gdy nagle oblaa go niezwyka jasno, agodna, niby ksiycowa; ujrza ca dolin, pastwiska, trzod, wszystko jak za jasnego dnia. Dreszcz wstrzsn nim caym. Spojrza w gr, nie widzia gwiazdy, wiato jakby z otwartego w niebie okna padao na ziemi; wielce przeraony pocz woa: Wstawajcie!! Wstawajcie! Psy zaczy skomli ze strachu. Trzody zbiy si w jedn kup. Pasterze zerwali si na rwne nogi i chwycili za bro. Co si dzieje?? pytali. Patrzcie!! zawoa str Niebo w pomieniach!! Nagle jasno nabraa jeszcze siy, pasterze zakrywajc oczy, padali na twarze; nagle usyszeli gos peen niepojtego uroku: Nie bjcie si. Suchali. Nie bjcie si, bo oto oznajmiam wam wielk rado, ktra napeni wszystkie narody ziemi. Gos peen sodyczy, spokoju, czysty, poruszy ich do gbi i napeni ufnoci. Uklkli z czci i ujrzeli wrd jasnoci posta ludzk w szacie nadzwyczajnej biaoci, ponad jej ramionami wznosiy si koce skrzyde; nad gow postaci wiecia gwiazda, rce wzniosa nad pasterzami, bogosawic im, a twarz jej bya dziwnie spokojna i cudownie pikna. Nieraz judejscy pasterze syszeli i rozmawiali o anioach, adna te wtpliwo nie powstaa w ich sercach, a w uniesieniu myleli: Chwaa Boa jest pord nas; Bg posa do nas Anioa, jak kiedy posya do prorokw Swoich . Anio mwi dalej: Dzi narodzi si wam Zbawiciel w miecie Dawidowym, ktrym jest Chrystus Pan. I znw nastpia cisza, a sowa jego wyryy si w sercach pasterzy. A dla was jest znakiem to, e znajdziecie niemowltko owinite w pieluszki, pooone w obie mwi anio. wity posaniec nie mwi ju wicej; zosta jednak jeszcze chwil; a gdy pasterze stali oniemieli, pojawiy si niezliczone zastpy aniow, chwalcych Boga, mwicych: Chwaa Bogu na wysokociach, a na ziemi pokj ludziom dobrej woli . Ten hymn peen uroczystych tonw brzmiadugo i powtarza si wiele, wiele razy. Nareszcie anio wznis w niebo oczy, z wolna poruszy skrzydami, roztaczajc jepowanie, a byy one wewntrz biae jak nieg i mienice niby muszle morskie. Rozpostarszy skrzyda, unis si lekko, bez trudu i znikn wraz ze wiatem. Dugo jeszcze po jego odejciu sycha byo z grnych sfer hymn, w miar oddalenia cichncy: Chwaa Bogu na wysokociach, a na ziemi pokj ludziom dobrej woli . Gdy pasterze oprzytomnieli, patrzyli na siebie ze zdziwieniem, nareszcie jeden z nich rzek: To by Gabriel, posaniec Pana do ludzi. Wszyscy milczeli. Chrystus Pan si narodzi; albo nie tak mwi? Wtedy drugi odzyska mow i odpowiedzia: Tak mwi. Wszak mwi take, e to si stao w miecie Dawidowym, a to jest Betlejem; przecie mamy znale dzieci owinite w pieluszki. I pooone w obie. Ten, ktry mwi pierwszy, patrzy zamylony w ogie, nareszcie rzek jakby nagym opanowany postanowieniem: Jedno jest tylko miejsce w Betlejem. gdzie s oby jedno tylko, w jaskini w pobliu za gospod. Bracia, chodmy zobaczymy to, cosi stao. Kapani, doktorowie i uczeni w Pimie od dawna oczekuj Chrystusa Mesjasza i oto narodzi si, a Pan da znaknam, po ktrym poznamy Go. Chodmy oddamu pokon. Jake zostawimy trzod?? Pan strzec jej bdzie. Spieszmy si! Wszyscy wstali i opucili zagrod. Minli gry, miasto i stanli u bramy gospody, u ktrej zastali stra. Czeg chcecie?? zapyta. Widzielimy dzisiaj wielkie rzeczy i usyszelimy wielk nowin. Widzie.... i mymy widzieli, ale nic nie syszelimy. I c syszelicie? Chcemy i do jaskini, aby si o wszystkim przekona. Chod z nami i zobacz wasnymi oczami. Daremna droga!! Bynajmniej, narodzi si Mesjasz! Mesjasz?? Skd to wiecie? Chod i patrz. Str rozemia si pogardliwie. Mesjasz?? powtrzy po czym chcecie Go pozna. Urodzi si dzisiejszej nocy i ley w obie. Tak nam oznajmiono. A jest tylko jedno miejsce w Betlejem, gdzie s oby. W jaskini?? Tak jest.... chod z nami. Przeszli podwrze gospody, nie zatrzymywani ju przez nikogo, mimo e niektrzy w gospodzie nie spali i rozmawialio wiatoci, ktr w nocy widzieli. Drzwi do jaskini stay otworem. Wewntrz byszcza przymionym wiatem kaganek. Przybyli weszli miao do wntrza. Pokj wam! rzek str, zwracajc si doJzefa. Oto przyszli ludzie, ktrzy szukaj Dziecitka, ktre narodzio si tej nocy, owinite jest w pieluszki i lezy w obie. Promie radoci przebieg po obliczu Jzefa. Zwrciwszy si ku wntrzu jaskini wskaza rk i rzek: Tam oto!! I zaprowadzi ich do obu, w ktrym leao Dziecitko. Przy wietle kaganka ujrzeli niemowl i oglda je w niemym podziwie. Dzieci nie ruszao si i byo podobne do kadego innego nowo narodzonego dziecicia. To jest Chrystus rzek jeden z pasterzy. Chrystus powtrzyli wszyscy, padajc na kolana i oddajc Mu cze. Jeden z nich powtarza z uniesieniem: Oto Pan, pene s niebiosa i ziemia chway Jego. Ci proci ludzie caowali brzeg sukni Matki iz radoci odeszli. Wracajc przez gospod, opowiadali wszystkim co ich spotkao, a idc przez miasto i ca drog z powrotem do trzd, piewali hymn Aniow: Chwaa Bogu na wysokociach, a na ziemi pokj ludziom dobrej woli! Wieo narodzeniu Chrystusa Pana rozesza si po caej okolicy, a wiato, ktre widziano,potwierdzao opowie. W nastpnych dniach ciekawe tumy nawiedzay jaskini, wielu wierzyo, ale wikszo naigrawaa si i szydzia. ROZDZIA IV Drog od Shechem, jedenastego dnia po narodzeniu Dziecitka, po poudniu, zbliali si mdrcy do Jerozolimy; przeszedszy strumie Cedron, spotykali mnstwo ludzi, ktrzy stawali i ciekawie im si przypatrywali. Geograficzne pooenie Judei byo bardzo korzystne, gdy leaa na gwnej drodze wiodcej przez pustyni. Kupcy, wdrujcy tym szlakiem musieli przejeda przez Jerozolim, gdzie opacali co od przywiezionych towarw. Ruch w Jerozolimie by zatem znaczny; podobnie jak w Rzymie schodziy si tutaj wszelkie narodowoci wiata. Mimo to trzej mdrcy wzbudzali powszechne zainteresowanie, a nawet podziw. Dziecko nalece do gromadki kobiet, siedzcej przy drodze naprzeciw Krlewskich grobw, widzc jadcych, zoyo rczki, woajc: Patrzcie, patrzcie! jakie to pikne dzwonki! jakie wielkie wielbdy! Dzwonki byy srebrne, a wielbdy niezwykej wielkoci biaoci, ruszay si ani na dachu. Mogo nad j AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{P c @|cT% cc2 Zz nadzwyczajn powag; zaopatrzenie u siode wiadczyo o dugiej podry, a zarazem bogactwie ich wacicieli. Jednak ani dzwonki, ani wielbdy, ani ubranie, ani zachowanie si podrnych nie byo tak dziwne, jak pytanie, ktre jadcy na czele zadawa przechodniom. Nasi podrni zatrzymali si naprzeciw grobw , wprost owej gromadki niewiast. Dobre niewiasty rzek Baltazar, gadzc brod i wychylajc si spod namiotu czy niedaleko ju do Jerozolimy? Niedaleko rzeka kobieta, za ktr schronio si dziecko. Gdyby drzewa przyowej grocie byy nisze, mgby widzie std wiee miasta. Baltazar spojrza na Greka i Hindusa, a potem zapyta: Gdzie mamy szuka Tego, ktry si narodzi, Krla ydowskiego? Kobiety popatrzyy po sobie, nie dajc odpowiedni. Czy nie syszelicie o Nim?? Nie. A zatem opowiadajcie wszystkim, emy widzieli Jego gwiazd na Wschodzie i przybylimy odda Mu cze. To rzekszy, pojechali dalej, pytajc innych rwnie daremnie. Koo groty Jeremiaszaspotkali jadce liczne towarzystwo, ktre tak si zdziwio pytaniem i powierzchownoci podrnych, e zawrcio z drogi i pojechao wraz z nimi do miasta. Trzej podrni byli tak zajci swoim posannictwem, e nie zwracali uwagi na wspaniay widok, ktry si im ukaza, gdy zbliali si ku miastu. Liczny tum ciekawych towarzyszy podrnym. Stanli nareszcie przed Bram Damascesk. Pokj tobie!! rzek Egipcjanin czystym gosem. Stra nie daa adnej odpowiedzi. Przybywamy z dalekich stron, szukajc Tego, ktry si narodzi, Krla ydowskiego. Czy moesz nam powiedzie, gdzie Go znale moemy? onierz podnis przybic i zawoa gono w stron stranicy. W tej chwili wyszed setnik. Rozstpcie si zawoa na tum; a gdy nie do szybko usuchano jego rozkazu, wysun si naprzd, robic miejsce dzirytem na prawo i lewo. Czego chcecie?? zapyta Baltazara. Gdzie jest Ten, ktry si narodzi Krl ydowski? odrzek Baltazar. Herod?? spyta Rzymianin zdziwiony. Herodowi Cezar da krlestwo, zatem nieHerod. Innego krla ydowskiego nie ma. Na wschodzie widzielimy gwiazd Tego, ktrego szukamy, aby Mu odda cze. Zmieszanie Rzymianina wzroso. Idcie dalej odrzek wreszcie idcie dalej...nie jestem ydem...pytajcie o to doktorw w wityni, albo kapana Annasza, a jeszcze lepiej, samego Heroda. Jeli jest jaki inny krl ydowski, on bdziewiedzia, gdzie jest. To mwic, przepuci cudzoziemcw, ktrzy minli bram i wjechali w wsk uliczk. Baltazar za rzek do towarzyszy: Osignlimy cel naszego przybycia, przedpnoc cae miasto bdzie wiedziao o naszym posannictwie. A teraz ruszajmy dogospody. Tego samego dnia o zachodzie soca kilka kobiet prao bielizn na stopniach schodw wiodcych do stawu Siloam. Kada u nich klczaa, majc przed sob due wiadro. Siedzca na najniszym stopniu dziewczyna podawaa wyej siedzcym wod. Kiedy tak byy zajte prac, nadeszy dwie kobiety, aby nabra wody w wiadra, ktre z sob przyniosy. Pokj wam rzeka jedna z przybyych. Pracujce odpowiedziay rwnie tym pozdrowieniem. Noc nadchodzi, czas skoczy rzeka jedna z nich. Jeszczemy roboty nie skoczyy odrzeka inna. Ale czas i na spoczynek i.... posucha ploteczek przerwaa druga. Co sycha nowego. Jak to, czy nic nie wiecie? Nie, zgoa nic. Mwi, e si narodzi Chrystus rzeka przybya i szybko opowiedziaa co syszaa. Ciekawy by widok rozjanionych twarzy praczek, ktre pousiaday na wiadrach odwrconych dnem do gry i suchay, od czasu do czasu przerywajc opowiadajcej wykrzyknikami. Chrystus, co mwisz? ! Tak mwi. Kto?? Wszyscy o tym opowiadaj?? Mona temu wierzy?? Dzi po poudniu przybyo trzech podrnych przez Cedron, drog od Shechem opowiadaa mwica, chcc pokona wszystkie wtpliwoci. Kady z nich jecha na wielbdzie biaymjak mleko, bez adnej odmiany, i wikszym ni kiedykolwiek widziano w Jerozolimie. Zainteresowanie suchaczek roso, otworzyy oczy i usta z wielkiego zdziwienia. Musz by bogaci mwia dalej bo siedzieli pod jedwabnymi namiotami, przytwierdzonymi do zocistych siode. Wszystko zreszt, uzdy, frdzle, lnio si od zota, a srebrne dzwonki wydaway liczn muzyk. Jeden z nich, jadcy na przedzie, zatrzymywa si i wszdzie po drodze pyta dzieci, kobiet, przechodniw: Gdzie jest Ten, ktry si narodzi. Krl ydowski? Oczywicie nikt na to nie odpowiada, nikt nie rozumiaczego chcieli, wic jechali dalej, a lud zdziwiony tumaczy sobie pytania ich w najrniejszy sposb. Szukamy, bo widzielimy gwiazd Jego na Wschodzie i przychodzimy odda Mu cze nikt tegozrozumie nie zdoa. O to samo pytali Rzymianina w bramie, a on, nie mdrszy od prostego ludu po drodze, odesa ich do Heroda. Gdzie s teraz?? W gospodzie; tumy ludu cisn si ustawicznie, aby ich widzie. Kim oni s?? Nikt tego nie wie. Mwi, e s to Persowie, mdrcy, ktrzy rozmawiaj z gwiazdami prorocy moe...tacy, jak niegdy Eliasza lub Jeremiasz. O kim to oni myl, pytajc o Krla ydowskiego? Oczywicie o Chrystusie, ktry si narodzi. Jedna z kobiet, skadajc robot, miaa si i rzeka: Dobrze, gdy Go Zobacz, uwierz. Inna idc za przykadem poprzedniej, dodaa: A ja nie uwierz, a ujrz e wskrzesza zmarych. Trzecia rzeka spokojniej: Dawno by obiecany, tote do mi bdzie, gdy Go ujrz uzdrawiajcego trdowatych. Tak rozmawiajc siedziay kumoszki dugo,a je noc i zimno zmusiy do pjcia do domu. ROZDZIA V Tego samego dnia pno wieczorem, kiedy zacigano pierwsz nocn stra, odbywao si na rozkaz krla Heroda wielkie zebraniew paacu na grze Syjon. Przybyo na nie okoo pidziesiciu osb. A byli to znaczniejsi kapani, uczeni w pimie, doktorowie prawa, nalecy do rady krlewskiej. Midzy nimi byli przedstawiciele rozmaitych sekt: faryzeusze, saduceusze i esseczycy. Komnata, w ktrej odbyo si posiedzenie, znajdowaa si w dolnej czci paacu, a bya obszerna i urzdzona na sposb rzymski. Posadzka marmurowa, ciany bez okien, malowane na safianowy, ty kolor.awa w ksztacie litery U, zwrcona otworem do drzwi, zajmowaa rodek sali, a bya pokryta szerokimi poduszkami z tego sukna. W zagiciu awy, sta ogromny spiowy trjng, kunsztownie zotem i srebrem wykadany; nad nim za zwiesza si od stropu wiecznik o siedmiu ramionach, z zatknitym w kadym ramieniukagankiem. Mowie, uczestniczcy w naradzie, byli to ludzie podeszli w latach; dugie ich brody, due nosy, czarne byszczce oczy nadaway im niezwykle przejmujcego groz wyrazu. Zachowanie si ich byo pene godnoci i powagi. Na pierwszym miejscu siedzia przewodniczcy zebrania, po prawej i lewejstronie zaja miejsce reszta czonkw. Szczegln uwag zwraca przewodniczcy:postaci wysokiej, przygarbiony i skurczony pod ciarem lat, podobny do szkieletu. Biaa szata zwieszaa mu si w fadach z ramion. Rce, pzakryte rkawami z biaego w czerwone pasy jedwabiu, zoy powanie na kolanach. Gdy mwi, podnosi praw rk i wskazujcy palec, aby swoim sowom doda wikszego znaczenia. Szacunek wzbudzajc gow okalay biae,jak jedwab cienkie wosy. Skronie mocno mia zapadnite, tote czoo wystawao niby skaa, oczy bez blasku i niepewne, nosspiczasty, caa za nisza cz twarzy gina w brodzie rozwianej a wspaniaej jak u Arona. By to Hillel, Babiloczyk. Majc ju lat sto sze, by jeszcze rektorem Wielkiej Rady. Na stole przed nim lea zwj pergaminowy, hebrajskim zapisany pismem,za jego siedzeniem sta pa, bogato ubrany, czekajcy na rozkazy. Zgromadzenie rozpoczo si przemow, potem nastpia rozprawa nad przedoonymi do omwienia sprawami, a gdy doszli do ostatecznego wniosku, kady przybra wyraz jeszcze bardziej uroczysty, powany za Hillel, nie ruszajc si, zawoa na pazia: Hist!! Chopiec zbliy si z uszanowaniem. Id, powiedz krlowi, e moemy mu da odpowied. Chopiec wyszed spiesznie. Po chwili weszli dwaj onierze i stanli po obu stronach podwoi; za nimi wstpia do komnaty dziwna posta starzec w purpurowej sukni z brzegiem szkaratnym; zota tama, tak cienka, e si gia jak skra, przytrzymywaa szat w pasie, sprzczki obuwia wieciy klejnotami. Wska filigranowa korona byszczaa na jego gowie. Zamiast pieczci u naplecznika wisia sztylet. Szed kulejc i opierajc siciko na lasce. Nie podnis oczu, a doszed do zgromadzonych; wtedy jakby pierwszy raz ujrza, spojrza dumnie wokoo, jak kto zdziwiony i szokujcy nieprzyjaciela, ponurym, podejrzliwym i gronym wejrzeniem. By to Herod, zwany Wielkim, godny naladowca rzymskich cezarw, dziercy mimo podkopanego zdrowia despotycznie bero, czowiek podejrzliwy, zazdrosny i okrutny, sumienia zbrodniami obcionego. Gdy Herod wszed, powsta oglny ruch w zgromadzeniu starsi kaniali si nisko, grzeczniejsi wstawali i oddawali pokon. Po odebraniu hodu, Herod podsun si do trjnoga, stan naprzeciw Hillela, ktry pozdrowi go pochyleniem gowy. Odpowied rzek krl rozkazujcym tonem do Hillela, oparszy si dumnie obiema rkoma na lasce odpowied!! Oczy patriarchy wieciy agodnoci, podnis gow, a patrzc miao w obliczekrlewskie, rzek wrd oglnego milczenia. Niech pokj Boga Abrahama, Izaaka i Jakuba bdzie z tob, o krlu. Sowa te byy jakby inwokacj, wstpem; potem innym tonem mwi dalej: Pytae nas, gdzie si ma narodzi Chrystus? Krl skin gow twierdzco, ale zowrogiego wzroku nie odwrci od mdrca: Takie stawiaem pytanie. Wic dowiedz si, krlu mwi tu w swoim i caego zgromadzenia imieniu, bo wszyscy si na jedno zgadzamy: w Betlejemw Judei. Tu Hillel spojrza na zwj pergaminowy, lecy na trjnogu, a wskazujc na drcym palcem, rzek: w Betlejem w Judei, bo napisane jest przez Proroki I ty,Betlejem, ziemio judzka, nie jeste ostatnimidzy ksistwami judzkimi, bo z ciebie wyjdzie Ten, ktry opanuje cay nard izraelski . Twarz Heroda zmienia si, oczy spoczy na pergaminie zamyli si. Otaczajcy widzc gniewne oblicze pana, zadreli, tak on jak i oni milczeli, nareszcie krl obrci si i wyszed z komnaty. Bracia rzek Hillel oto jestemy wolni. Zgromadzenie powstao i rozeszo si grupami. Symeonie rzek Hillel. Czowiek liczcy mniej wicej pidziesit lat, przybliy si ku niemu. Zwi wity pergamin i we go z poszanowaniem. Gdy rozkaz zosta speniony, rzek Hillel: Teraz podaj mi rami, pjd do lektyki. Opucili sal. Tak odszed sawny Killel i Symeon, syn jego, przyszy jego nastpca w mdroci, nauce i godnoci. Tego samego wieczora, ale znacznie pniej, nasi trzej podrni Mdrcy udali si w gospodzie na spoczynek. Kamienie, ktre suyy za wzowia, tak wysoko podpieray gowy, e przez otwr w sklepieniu mogli patrze w ciemnoci nocy, a patrzc w migocce gwiazdy, myleli i swoim niezwykym powoaniu. Ot byli ju w Jerozolimie, pytali przy bramie o Tego, ktrego szukali, oznajmili jego narodzenie, teraz pozostaje im tylko znale Go, a w tym zdali si zupenie na Ducha. Ludzie, nadsuchujcy gosu Boga lub wyczekujcy znaku z Nieba, nie mog spa. Wrd tego oczekiwania wszed w ciemnoci sklepienia jaki czowiek. Wstacie!! rzek przynosz rozkaz, ktremu natychmiast trzeba zado uczyni.Wszyscy usiedli na posaniach. Od kogo przybywasz?? spyta Egipcjanin. Od krla Heroda. Kady z podrnych dozna niemiego wzruszenia. Czy nie jeste strem gospody?? zapyta znw Baltazar. Jestem. Czego krl chce od nas?? Posaniec jego jest tam, niechaj wam odpowie. Powiedz mu, aby oczekiwa naszego przybycia. Dobrze uczynie, mj bracie rzek Grek, gdy str poszed. Widocznie rozniosa si wie o naszym przybyciu i celu naszej podry. Dowiemy si, z jak posaniec przyszed wiadomoci. Wstali, woyli sanday, przepasali szaty i poszli. Pozdrowiam was, ycz pokoju i przepraszam, ale krl mj i pan posa mnie z prob do was, abycie spiesznie udali si do paacu, gdzie z wami pragnie pomwi na osobnoci. Tak pose speni swoje poselstwo. Kaganek wisia u wejcia gospody, przy jego wietle spojrzeli Mdrcy po sobie i poznali, e Duch jest z nimi. Wtedy Egipcjanin przystpi do stra i rzek tak.aby go nikt nie sysza: Wiesz, gdzie s zoone nasze wory w podwrzu i gdzie spoczywaj nasze wielbdy. Skoro pjdziemy, przygotuj wszystko do naszego odjazdu w razie gdyby ten okaza si potrzeby. Idcie w pokoju, moecie mi zaufa odrzek str. Wola krla, nasz wol rzek Baltazar do posa prowad nas. Szli wskimi ulicami Jerozolimy, na ktrych wida byo, e Herod dba o porzdek i czysto. Idc za posem. Mdrcy pogrylisi w milczeniu. W kocu stanli przed bram paacu. Przy wietle ogni, palcych si dwch wielkich kotach, zobaczyli oglne linie budowy oraz kilka ze stray opartych na broni. Przez przejcia pod arkadami, przez podwrza i kolumnady nie zawsze owietlone, przez liczne schody, niezliczonekomnaty i sale, szli nie pytani i nie zatrzymywani, a ich zaprowadzono do wiey, niezwykle wysokiej. Tu przewodnik nagle zatrzyma si, a wstpujc w otwarte podwoje rzek: Wejdcie, krl jest tam. Powietrze w komnacie, do ktrej weszli, byo przesiknite zapachem sandaowego drzewa, a cae urzdzenie jej odznaczao si bogactwem. Posadzk komnaty, raczej jej rodek, pokrywa kobierzec o dugim wosie, a na nim sta tron. Przybyli mogli zaledwie pobienie przypatrze si rzebionym i zoconym otomanom i oom, wachlarzom, dzwonkom i muzycznym instrumentom, zotym wiecznikom i murommalowanym na sposb grecki. Herod, ubranyjak wtedy, gdy zapytywa doktorw i prawnikw na zgromadzeniu, siedzia na tronie i zwrci ca uwag przychodniw. Na brzegu kobierca, do ktrego si niemiao zbliyli, oddali pokon a do ziemi, co widzc krl, zadzwoni i kaza sudze wstawi krzeso naprzeciw tronu. Usidcie rzek uprzejmie. Od pnocnej bramy mwi dalej, gdy usiedli, miaem doniesienie po poudniu o przybyciu trzech cudzoziemcw, dziwnie ubranych i zdajcych si pochodzi z dalekich stron. Czy wy nimi jestecie? Egipcjanin za znakiem danym przez towarzyszy, odpowiedzia kaniajc si nisko: Gdybymy byli inni, ni jestemy, potny Herod, ktrego sawa napenia wiat cay, nie posyaby po nas. Nie moemy wtpi, i jestemy tymi, ktrych szukasz. Herod przyj to przemwienie skinieniem rki. Kt wy jestecie? Skd przychodzicie? pyta i doda znaczco: niech kady mwi za siebie. Po kolei zdali mu spraw, opowiadajc o krajach i miastach ojczystych, o drogach, ktrymi do Jerozolimy przybyli. Troch rozczarowany Herod, zapyta wprost: O co pytalicie onierza i starszego przybramie?? Pytalimy ich, gdzie jest Ten, ktry si narodzi Krl ydowski? Rozumiem teraz, dlaczego wzbudzilicie tyle ciekawoci, a i ja niemniej jestem zaciekawiony. Czy jest inny krl ydw? Egipcjanin rzek bez trwogi. Jest, nowo narodzony. Wyraz blu skrzywi twarz monarchy, zdawao si jakby jakie nieprzyjemne wspomnienie opanowao umys jego. Nie u mnie, nie u mnie zawoa. W tej chwili widzia zapewne blade straszne widma pomordowanych dzieci, pokonujc jednak wzruszenie, rzek: Gdzie jest ten nowy krl?? Tego wanie pragniemy si dowiedzie. Przynosicie mi dziwn wie zagadk odSalomonowych trudniejsz. Tu zamilk na chwil, a potem mwi dalej: Jak widzicie, jestem w podeszym wieku, w ktrym ciekawo jest tak niepokonana jak w dziecistwie; artowa z ni byoby okruciestwem. Powiedzcie, co wicej wiecie, a uczcz was jak sobie rwnych, jak krl czci krla. Powiedzcie mi wszystko, co wiecie o nowo narodzonym, a pjd z wami szuka Go, a gdy Go o nad j AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP c5cl c6-c;sznajdziemy, zrobi co zechcecie, przywiodGo do stolicy, naucz sztuki panowania, uyj moich wpyww u Cezara na jego korzy i chwa. Przysigam, e zazdronie powstanie midzy nami. Powiedzcie mi tylko, jakim sposobem, oddzieleni morzem i pustyni moglicie o Nim usysze. Powiem ci prawd, krlu. Mw rzek Herod. Baltazar powsta i rzek gosem uroczystym. Widoczna w tym rka wszechmogcego Boga. Po twarzy Heroda przebieg cie trwogi. On kaza nam przyj tu, obiecujc, e znajdziemy Zbawiciela wiata; e go zobaczymy, oddamy Mu cze i bdziemy o Nim wiadczy, a jako znak kademu u nas dane byo widzie gwiazd Jego, a Duch Jego by z nami i teraz, o krlu. Duch Jego jest i tu obecny. Uczucie pene zdziwienia opanowao trzech Mdrcw. Grek z trudnoci powstrzymywa swoj rado. Herod natomiast bada wzrokiem twarz kadego znich, a zdawa si by coraz podejrzliwszyiwicej niezadowolony. Drwicie ze mnie rzek. Nie mog inaczej sdzi, chyba e powiecie mi co nastpi po przyjciu nowego krla. Odkupienie. Od czego?? Od grzechw. Jak?? Moc Bo przez wiar, mio i dobreuczynki. Wic...tu wstrzyma si Herod, a z wejrzenia i wyrazu twarzy nikt nie mg odgadn, z jakim uczuciem mwi dalej: jestecie wic posacami Chrystusa. Czy powiedzielicie ju wszystko? Baltazar skoni si nisko na znak potwierdzenia i doda: Sugami twymi jestemy, o krlu. Monarcha poruszy dzwonkiem, a gdy si suga ukaza rzek: Przynie dary. Suga wyszed, wrci za chwil, a klkajc przed gomi, da kademu wierzchni sukni, czyli paszcz szkaratany i niebieski oraz zoty pas. Mdrcy przyjli dary, skadajc podzikowanie wedug wschodniego obyczaju. Jeszcze sowo rzek Herod po ukoczeniuceremonii mnie i starszemu onierzowi przy bramie mwilicie o gwiedzie widzianej na wschodzie. Tak rzek Baltazar Jego gwiazd, gwiazd Nowo Narodzonego. Kiedy si ona ukazaa?? Wtedy, gdymy odebrali rozkaz i poselstwo. Herod powsta, dajc do zrozumienia, e posuchanie skoczone. Schodzc z tronu, zbliy si ku nim i rzek uprzejmie: Jeli, jak wierz, o mowie peni mdroci, jestecie posacami Chrystusa wanie narodzonego, wiedzcie, e dzisiejszej nocy pytaem najwiadomszych w tych rzeczach ydw i oni jednogonie orzekli, e Chrystus ma si narodzi w Betlejem w ziemi judzkiej. A wic idcie tam, mwi wam, idcie i szukajcie maego Dziecitka, a gdy znajdziecie, powiadomcie mnie, abym mg pj i odda Mu cze. Tymczasem wdrodze nie doznacie adnej przeszkody ni opnienia. Pokj wam! To rzekszy, wsta i wolnym krokiem opuci komnat. Natychmiast przewodnik wywid ich na ulic i zaprowadzi do gospody, w ktrej bramie Grek rzek: Udajmy si do Betlejem,jak nam radzi krl. Tak zawoa Hindus Duch goreje we mnie. Niech si tak stanie doda Baltazar ywo. Wielbdy gotowe do podry. Obdarzywszy stra, wsiedli podrni na sioda, spytali o drog do Jopejskiej Bramyipojechali. Bram zastali otwart na swe przybycie i udali si drog, ktr niedawno przybyli Jzef i Maryja. Gdy zjechali z Hinnonu w dolin Refaim, ukazao si wiato, zrazu blade i niepewne. Serca podrnych zabiy raniej; wiato si wzmogo, poczo razi oczy, a je przysania musieli. Skoro za odwayli si znw na nie spojrze, byo jak inne na niebie, ale szo przed nimi blisko i powoli. W zachwyceniu zoyli rce do modlitwy. Czsto wrd drogi powtarzali na przemian w uniesieniu: Bg z nami! Bg z nami! I szli za gwiazd, a stana nad stajenk w pobliu Betlejem. Kiedy w Betlejem wart zmieniano, ranek zaczyna ju wita. Ju wierzchoki gr kpay si w promieniach wychylajcego sisoca, ale w dolinie panowaa jeszcze gucha noc. Str na ganku starej gospody,drc od chodu, sucha uwanie pierwszych odgosw, ktrymi budzce si ycie wita rann jutrzenk. Nagle ukazao si wiato idce wprost na dom. Zrazu zdawao mu si by pochodni w czyjej rce; pniej sdzi, e to meteor: gdy si jednak zwikszao i zmieniao w gwiazd, krzykn z przeraenia. W gospodzie na jego krzyk, kto yw, wyszed na dach. Zjawisko zbliao si cigle: skay, drzewa,droga poniej wiata byy jasne, a wiato ta staa si olniewajca. Bojaliwsi padli na kolana, modlc si i zakrywajc twarze; odwaniejsi schylali si, przysaniajc oczy, i od czasu do czasu spogldali na to co ich otaczao. Gospoda i jej okolica stanowiy jakby owiecony punkt. Odwaniejsi, co patrzyli miao, widzieli gwiazd stojc prosto naddomem przed jaskini, w ktrej si narodzio Dzieci. Wrd tej jasnoci przybyli i Mdrcy. U bramy zsiedli z wielbdw i zadali, by ich wpuszczono do rodka. Po chwili, ktrejstr potrzebowa do opanowania strachu, odsun nareszcie zasuwy i otworzy bram. Wielbdy podobne do widm w tym nadnaturalnym wietle, dziwne ubrania, pene uniesienia i oczekiwania twarze podrnych, nie mogy uspokoi stra, ktry cofn si i chwil nie by w stanie odpowiedzie na zadane mu pytanie. Czy jestemy w Betlejem, w ziemi judzkiej? Dopiero, gdy wicej ludzi nadeszo, str nabra odwagi i odpowiedzia: Nie, to jest gospoda, miasto ley dalej. Czy tu si narodzio Dzieci?? Otaczajcy spojrzeli po sobie, a niektrzy odpowiedzieli: Tak, tak. Zaprowadcie nas do Niego rzek Grek niecierpliwie. Zaprowadcie nas do Niego woa Baltazar, dodajc z powag: widzielimy gwiazd Jego, teraz stana nad tym domem, idziemy odda Mu cze. Hindus zoy rce, woajc Zaprawd, yje Bg! Spieszmy, spieszmy! Zbawiciel znaleziony. Bogosawieni my wrd ludzi tego wiata. Ludzie z dachu zstpili i szli za cudzoziemcami, przeszli podwrze i ogrodzenie. Na widok gwiazdy stojcej przed jaskini, chocia ju mniej jasno wiecia, niektrzy cofnli si, wiksza jednak cz posza dalej. Gdy cudzoziemcyzbliyli si do jaskini, gwiazda ruszya; skoro weszli w drzwi, wzniosa si ponad ich gowy, a gdy byli wewntrz, znikna. To wszystko potwierdzio przekonanie, e midzy gwiazd a cudzoziemcami bya, jaka nadprzyrodzona czno, co wkrtce spostrzegli i ci, ktrzy byli w jaskini. Gdy otwarto wrota, wtoczy si cay tum do wntrza, owietlonego kagankiem, tak e podrni ujrzeli Matk z Dziecitkiem, siedzcym na jej onie. Twoje to jest dzieci! zapyta BaltazarMaryi; a Ona, ktra wszystko gorco braado serca, cokolwiek si jej Dziecicia tyczyo, podniosa Je do wiata, mwic: Oto mj Syn!! Na te sowa Mdrcy padli na ziemi, oddajc Mu cze i pokon. A jednak Dzieci to byo jak inne dzieci, nadgow nie promieniaa Mu wiato ani korona, usta milczay, a jeli syszao okrzyki lub modlitwy, nie dawao tego pozna, ale jak wszystkie dzieci, patrzyo na wiato kaganka wicej i duej ni na ludzi. Po chwili wstali Mdrcy i wyszli, wrciwszy od wielbdw, przyniesili dary,skadajce si ze zota, kadzida i miry, ktre u stp Dziecitka zoyli. To jest wic Zbawiciel, ktrego aby widzieicze Mu odda przybyli z dalekiego wiata.Ubouchny i opuszczony, wypchnity ze spoeczestwa ludzkiego, ley na onie matki bezradne niemowl. A jednak modlili si do Niego peni ufnoci, niezachwiani w wierze. Wiar sw opierali na znakach, danych przez Tego, ktrego zowiemy Ojcem. Jego opiece si oddali i nie roztrzsali rozporzdze Jego rozumem niedowiarka. Tylko niewielu widziao znaki i rozumiao objawienie: Matka, Jzef, pasterze i trzej Mdrcy. I ci uwierzyli. A zbliaa si chwila, i si objawi Syn Boy: szczliwy ten, ktry we wierzy! ROZDZIA VI Musimy si przenie myl dwadziecia jeden lat naprzd, do pocztku rzdw Waleriusza Gratusa, czwartego z rzdu namiestnika, cesarskiego Judei. Okres to pamitny z powodu politycznych zaburze wJerozolimie, bdcych niejako pocztkiem ostatecznego zerwania ydw z Rzymem. W tym czasie Judea ulega rnym zmianom, najwiksze jednak zaszy w politycznym jej zarzdzie. Herod umar w rok po narodzeniu Dziecicia, a umar tak ndzn mierci, e wiat chrzecijaski nie bez susznoci wierzy, i pad raony gniewem Paskim. Jak wszyscy wielcy despoci, ktrzy spdzili ycie na udoskonaleniu wadzy przez siebie stworzonej, ni Herod o przekazaniu korony i tronu o utworzeniu dynastii. W tym zamiarze zrobi testament i podzieli swoje posiadoci midzy swoich trzech synw: Antypasa, Filipa i Archeliusza ten ostatni mia odziedziczy tytu. Testament musia by przedoony cesarzowi Augustowi, ktry potwierdzi wszystkie rozporzdzenia z wyjtkiem jednego, odmwi Archeliuszowi tytuu krla, dopki by na zdolnoci i wiern poddacz ulegoci nie zasuy. Tymczasem mianowa go egzarch i pozwoli rzdzi przez lat dziewi, po ktrych za ze obyczaje i nieudolno stumienia powstaych zaburze zosta skazany na wygnanie do Galii. Judea staa si prowincj rzymsk. Dla wikszego upokorzenia ydw prokurator nie mieszka w Jerozolimie, ale w Cezarei, ktra tym samym staa si punktem centralnym prowincji. Ale nie tu koniec ponienia; najbardziej pogardzon z caego wiata, Samari, przyczono do Judei i oba kraje tworzyy odtd cao. Wrd tej powodzi nieszcz jedna pociecha, jedna tylko, pozostaa upademu narodowi: najwyszy kapan mg zamieszkiwa w paacu krlewskim, utrzymywa co na podobiestwo trybunau. Czym bya jego wadza, atwo okreli: sd ycia i mierci nalea do prokuratora, sprawiedliwo wymierzano wimieniu prawa rzymskiego. Dom krlewski zajmowali te cesarscy urzdnicy i wojsko.Jednak dla marzycieli nicych o wolnoci pewn otuch byo to, e gwnym panem paacu by yd. Sama jego codzienna obecno przypominaa im czasy, kiedy Jehowa rzdzi pokoleniami przez synw Aaronowych; obietnice i wieszczenia Prorokw, wszystko to karmio nadziej lepszej przyszoci i pozwalao cierpliwie oczekiwa przyjcia Judy, ktry mia rzdzi Izraelem. Judea bya rzymsk prowincj przez osiemdziesit i wicej lat przez tak dugiczas Rzymianie mogli zaiste przekona si, e ydami, mimo ich dumy, mona do atwo rzdzi, szanujc jedynie ich religi. Trzymajc si tej polityki, poprzednicy Gratusa wstrzymywali si od wszelkiego mieszania si w uwicone ustawy poddanych. Inn drog poszed Gratus, a pierwsz oficjaln jego czynnoci byo odsunicie arcykapana Annasza, a powierzenie tej godnoci Ismaelowi synowi Fabusa. Czy postanowienie to wyszo od Augusta, czy byo pomysem wielkorzdcy, szybko okazao si, e byo bardzo niepolityczne. W owym czasie byy w Judei dwa stronnictwa: monych, czyli arystokratw i separatystw, czyli stronnictwo ludowe; pomierci Heroda zczyy si obydwa przeciwko Archelausowi i walczyy z nim pomylnie w wityni, w paacu, w Jerozolimie i w Rzymie, czsto podstpnymiintrygami, a czasem i orem. Nieraz wite przybytki na Moria rozbrzmieway okrzykami walczcych; w kocu wygnanie nienawistnego Archelausa uczynio zado niechci ydw. Moni nie cierpieli arcykapana Joazara: separatyci, przeciwnie, byli jego gorliwymi zwolennikami. Skoro stan rzeczy, zaprowadzony przez Heroda, wraz z Archelausem run, Joazar straci rwniena znaczeniu, a moni na jego urzd wprowadzili Annasza, syna Seta, co spowodowao zupeny rozdzia stronnictw,straszn ku sobie wrzcych nienawici. W walce z egzarch nauczyli si moni intrygowania z Rzymem; majc zawsze swoje osobiste cele na oku, podsunli tam myl zamienienia Judei na rzymsk prowincj. Ten niepatriotyczny krok oburzy separatystw i popchn ich do rozpoczcia walki, a przyczenie Samarii wypado na niekorzy monych, ktrzy, mniej liczni, stracili dawne znaczenie. Jakkolwiek bd moni potrafili utrzyma si przez pidziesit lat w wityni i w paacu, a do przybycia Waleriusza Gratusa. Annasz by najwierniejszym sug swego cesarskiego protektora; rzymski garnizon zajmowa fort Antonia. rzymska stra pilnowaa paacu; rzymski system podatkowy niszczy miasto i okolic: co dzie, co godzin, w tysiczny sposb nard by grabiony i drczony. Niezadowolenie, rozpacz, ogarniay nard, jednak Annasz umia je hamowa. Gdy mimoto musia na rozkaz Gratusa odda swoj wadz Ismaelowi, przyczy si do partiiseparatystw. Tym sposobem Gratus zostaosamotniony, a poar, ktry przez lat pidziesit tla pod dymicymi zgliszczami,wybuchn nowym pomieniem. W miesic po objciu rzdw przez Ismaela, uzna Gratus za stosowne wysa silny oddzia wojska, aby wzmocni zaog fortu Antonia. Majc w pamici to, o czym przed chwil mwilimy, przeniemy si do ogrodw paacu na grze Syjon. Byo to koo poudnia, w drugiej poowie lipca, a wic wnajgortszej czci lata. Ogrd otaczay budowle, wzdu ktrych znajdoway si galerie i altany. Sam ogrd zachwyca oko umiejtnie wycitymi wrd trawnikw ciekami, piknoci i ugrupowaniem drzew oraz najwyszukaszymi gatunkami palm, brzoskwi i orzechw. Cay czworobok ogrodu nachyla si ze wszystkich stron kurodkowi, gdzie by basen marmurowy, zaopatrzony w kilku miejscach drzwiczkami, a raczej zasuwami, ktrymi, gdy je podniesiono, wody skraplay pobliskie trawniki, chronic je od posuchy. W pobliu tego basenu, a raczej wodotrysku, w cieniu rozoystych palm, siedziao dwch chopcw ywo z sob rozmawiajcych. Jeden mg mie okoo latdziewitnastu, drugi siedemnastu. Obaj byli pikni, na pierwsze wejrzenie mona ich byo wzi za braci, bo obaj mieli ciemne wosy i oczy i ogorzae twarze. Starszy siedzia z odkryt gow, paszcz porzuci na aw; tunika, sigajca kolan zdradzaa Rzymianina. W rozmowie jego z towarzyszem przebijaa duma arystokraty rzymskiego. I nie mona si temu dziwi, gdy w owychczasach tylko arystokracja miaa powaanie. W wielkich walkach pierwszego Cezara z licznymi nieprzyjacimi rd Messalw wsawi si niezwykymi bohaterskimi czynami. Pniej cesarz Oktawian Flawiusz, odwdziczajc si za przysugi oddane krajowi, obsypa ca rodzin zaszczytami. Gdy Judea staa si rzymsk prowincj, wysa cesarzowi Messal, ojca modzieca, ktrego widzimysiedzcego w ogrodzie, do Jerozolimy, aby administrowa sprawami podatkowymi. Jakowysoki urzdnik cesarski, mieszka Messala w paacu krlewskim wraz z arcykapanem ydowskim. Wiedzia modzieniec, jak wane stanowisko zajmujejego ojciec i jakie stosunki cz go z cesarzem. Std jego zarozumiao. Towarzysz Messali by szczuplejszy, sukniemia z cienkiego biaego ptna, krojem przewanie noszonym w Jerozolimie; sukienne nakrycie gowy tak byo udrapowane, e od czoa spadao na plecy iprzytrzymywa je ty sznur. Kto by baczniej bada rysy i cechy szczepowe, poznaby w nim natychmiast yda. Czoo Rzymianina byo wysokie i wskie, nos orli,usta wskie, oczy zimne i schowane pod brwiami. Przeciwnie czoo Izraelity niskie iszerokie, dugi nos o rozwartych nozdrzach, mae usta, wygite ku doowi niby uk boka Kupidyna, oczy due, twarz powana. Uroda Rzymianina bya klasyczna, yda przyjemna i olniewajca. Nie mwie, e nowy prokurator ma jutro przyjecha? Pytanie to zada modszy chopiec, a wypowiedzia je po grecku, bo jzyk ten dziwnym przypadkiem by uywany we wszystkich politycznych koach Judei, z paacu przeszed on do obozu i szkoy, skd nie wiedzie jak i kiedy dosta si nawet do wityni, a nawet poza wityni,bo do furt i cel. Tak, jutro odpowiedzia Messala. Kt ci to mwi?? Syszaem jak to mwi do mego ojca Ismael, nowy namiestnik paacu wy go nazywacie arcykapanem. A take dowiedziaem si dzi rano od setnika z fortu. Mwi, e przygotowuj wszystko najego przyjcie; onierze czyszcz hemy itarcze, zoc ory, wietrz i czyszcz dawno nie uywane komnaty. Po chwili milczenia odezwa si znowu Messala. W tym ogrodzie egnalimy si niegdy, ostatnie twoje sowa byy: Pokj Pana nad j AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPcc  c!+ $"05c#?Sniech bdzie z tob! Na to odpowiedziaem ci: Bogowie niechaj ci strzeg. Czy pamitasz t chwil?? Ile to lat temu by moe? Pi odpowiedzia yd, patrzc w wod. Zaiste, powiniene mi by wdziczny za yczenie czy bogowie w tym pomogli, mniejsza o to, do, e wyrose piknie. Grecy nazwaliby ci piknym trudno da wicej u progu modoci! Szkoda, e Jowiszzadowolony z Ganimeda, jednak jaki podczaszy byby z ciebie dla cezara! Powiedz, mi, mj Judo, czemu przybycie prokuratora tak bardzo ci zajmuje! Juda zwrci swe pikne oczy na pytajcego, ten wzrok tak by powany i zamylony, e zmusi Rzymianina do spojrzenia w oczy mwicemu. Tak, pi lat. Przypominam sobie poegnanie: ty pojechae do Rzymu, patrzyem na twj odjazd z paczem, bo kochaem ci. Lata przeszy, wracasz wyksztacony, wytworny, ksicy tak, nie artuj; a przecie przecie pragnbym widzie ci takim, jakim ci poegnaem. Naprawd, w czyme si zmieniem, w czyme nie jestem dawnym Messal? Zrozum dobrze przeciwnika, zanim mu odpowiesz , mwi pewien sawny filozof. Pozwl wic, abym ci zrozumia. Chopiec zarumieni si pod cynicznym spojrzeniem dawnego przyjaciela, nie mniejodpowiedzia stanowczo: Jak widz, umiae korzysta ze sposobnoci, od twoich nauczycieli wiele sinauczye i nabrae wdziku. Mwisz ze swobod mistrza, a przecie mowa twoja boli. Mj Messala, gdy odjeda, nie mia trucizny w duszy i za nic w wiecie nie chciaby dotkn przyjaciela. Rzymianin umiechn si z zadowoleniem, jakby po usyszeniu pochway i podnis gow wyej: O mj uroczysty Judo, nie wierzysz chybaw wyrocznie; porzu wic ton wyroczni bd szczery. Czyme ci uraziem? Zapytany westchn gboko i rzek, bawic si sznurkiem u pasa: W cigu tychpiciu lat i ja nauczyem si czego. Hillel moe nie sprosta logikowi, ktrego suchae, a Symeon i Shammai s bez wtpienia nie tak sawni, jak twj mistrz przy Forum. Ich nauka jednak nie prowadzi na wtpliwe drogi; ci, co siedz u ich ng, wstaj uzbrojeni poszanowaniem Boga i praw Izraela oraz napenieni mioci wszystkiego. Pilno, z jak uczszczaem do Wielkiego Kolegium, studia nad tym, co tam syszaem, nauczyy mnie, e Judea nie jest tym, czym bya. Znam przestrze, jaka ley midzy niepodlegym krlestwem ima prowincj, jak jest Judea; bybym niszym, podlejszym od Samarytanina, gdybym nie czu ponienia mej ojczyzny. Ismael nie jest prawnie arcykapanem i niemoe nim by, pki szlachetny Annasz yje. A jednak jest on Lewit, z rodu od wiekw powiconego na sub Bo. Tak, rozumiem nareszcie, Ismael, mwisz, jest intruzem. Messala przerwa, mwic z szyderskim miechem: Na pijanego Bachusa, co to jest by ydem! Wszyscy ludzie i rzeczy, nawet niebo i ziemia zmieniaj si, ale yd nigdy. Dla niego nic si nie cofa, ani nie idzie naprzd, jest zawsze tym, czym byli jego przodkowie. W tym piasku narysuj ci koo tu! Teraz powiedz mi, czym wicej jest ycie yda? Cigle tylko w koo, Abraham tu, Izaak i Jakub tam, a Bg w rodku. Ale prawda, koo, na Jowisza, zrobiem za due...musz je na nowo narysowa. Schyli si, pooy duy palec na ziemi i rk zatoczy koo. Patrz, znak duego palca to witynia, linia reszty palcw to Judea. Czy poza t ma przestrzeni nie ma nic, co by miao warto? Moe sztuka?Herod by architektem, wykllicie go. Malarstwo, rzeba? Podziwia je, to grzech. Poezj przykulicie do otarzy, wymow ksztacicie tylko w synagodze. Wojna? W wojnie, co w szeciu dniach zyskacie, w sidmym utracicie. Takie waszeycie, taki wasz widnokrg. Czy nie prawda? I kt moe mi bra za ze, e si z was namiewam. Czyme jest wasz Bg, jeli mu wystarcza cze takiego narodu? Czyme jest w porwnaniu z naszym Jowiszem, ktry daje rzymskim orom zwycistwo i pozwala zawadn caym wiatem? Hillel, Symeon, Shammai czyme oni wobec mistrzw, ktrzy ucz,e naley pozna wszystko, co tylko poznane by moe? yd wsta mocno zaczerwieniony. Nie, nie, zosta Judo, zosta! zawoaMessala wycigajc rce. Szydzisz ze mnie. Posuchaj jeszcze troch, wnet skocz rzek Rzymianin. Wdziczny ci jestem, e opucie progi starego domu ojcw twoich i przyszede mnie powita oraz odnowi mio lat dziecicych, jeli to bdzie w naszej mocy. Susznie powiedzia mj nauczyciel w swej poegnalnej mowie: Id, a jeli chcesz si wsawi, pamitaj,e Mars panuje, a Eros przesta by lepym. Sowa te znacz: e mio jest niczym, a wojna wszystkim. Tak jest w Rzymie, gdzie maestwo jest pierwszym krokiem do rozwodu, cnota towarem dla kupca. wiat cay idzie tym ladem, dlategopad Eros, a gr Mars! Wic...i ja bd onierzem, a ty. Judo? Lituj si nad tob,bo czyme ty by moesz? yd odsun si od mwicego, zwracajc si ku stawowi; Messala za mwi dalej, coraz zwalniajc mow dla wikszego wraenia: Tak, lituj si nad tob, mj pikny Judo. Ze szkoy do synagogi, potem do wityni, potem o szczycie sawy miejsce w Sanhedrynie! ycie bez czynw, bez wawrzynw; niech ci wspieraj bogowie. Ale ja... Juda podnis wanie wzrok na mwicegoi ujrza rumieniec dumy owiecajcej twarz Rzymianina, gdy mwi te sowa. Ale ja, ach! Jeszcze nie cay wiat podbity, moe s jeszcze wyspy nieznane, ana pnocy do dzikich narodw. Zreszt, wszak Aleksander nie dokona wszystkiego,idroga na daleki Wschd zawieci saw dla kogo...Patrz, ile zada godnych Rzymianina.Po chwili wytchnienia mwi dalej. Wyprawa do Afryki, potem na Scytw; dalej legion! Tu czsto bywa kres kariery,ale nie mojej. Ja na Jowisza! Co za myl! Ja zmieni legion na pr efektur. Pomyl tylko: y w Rzymie i mie pienidze! Pienidze, to mie: wino, kobiety, igrzyska, poetw przy uczcie, intrygi u dworu, zabawy przez cay rok. Do takiego trybu ycia wiedzie tusta prefektura, i tak ymyl w Syrii! Judea jest bogata, a Antiochia warta by siedzib bogw! Bd nastpc Cyreniusza, a ty ty bdziesz dzieli szczcie moje. Sofici i retorycy tak licznie wystpujcy na zgromadzeniach rzymskich i zajmujcy si nauczaniem patrycjuszowskiej modziey, pochwaliliby mow Messali, bo to co mwi, byo nader popularne. Dla modego yda, przeciwnie, wszystko to byo niezrozumiae, sprzeciwiajce si zasadom, w ktrych by wychowany. Prawa, zwyczaje i cele jego narodu zakazyway satyry i humoru, nic wic dziwnego, e suchajc przyjaciela, rozmaitych doznawa uczu; naprzemian to by oburzony, to znw niepewny, jak rozumie to, co ten mwi. Zrazu ton wyszoci, obraa go, rycho oburzenie zmienio si w rozdranienie, w kocu jednak uszczypliwo wywoaa gniew niepohamowany. I nic dziwnego, za czasw Heroda patriotyzm ydowski by namitnoci, ledwie odrobin obojtnoci pokryt, a tak zczony z histori, religi iBogiem, e kade szyderstwo w tym kierunku musiao oburza i gniewa Izraelit. Dlatego te Juda, w czasie wywodw Messali, zwaszcza po przejciu do ostatniej pauzy, przeszed straszliwe tortury. Dotknity bolenie w swych uczuciach religijnych i narodowych, rzek zwymuszonym umiechem. Jak syszaem, s ludzie, ktrzy umiej artowa ze swej przyszoci; co do mnie,bd przekonany, mj Messalo, nie nale do nich. Rzymianin popatrzy na niego, a potem rzek: Czemu by prawda nie moga si rwnie dobrze mieci w arcie jak w opowieci? Wielka Fulwia posza pewnego dnia ryby owi, i naapaa ich wicej ni cae towarzystwo; mwiono, e to dlatego, i miaa haczyk zocony. Wic nie artowae?? Widz, e nie do ci ofiarowaem odpar prdko Rzymianin, a oczy jego zawieciy szyderstwem. Gdy mnie Judea na prefekturze zbogaci, zrobi ci arcykapanem. yd odwrci si gniewnie. Nie opuszczaj mnie rzek Messala. Juda stan, wahajc si. C za upa?? zawoa patrycjusz poszukajmy cienia. yd odpar chodno: Raczej przejdmy si, lepiej by byo, abym wcale tu nie przychodzi. Szukaem przyjaciela, znalazem... Rzymianina rzek szybko Messala. Rce yda zacisny si z gniewu, ale opanowujc si, odszed. Messala rwnie powsta, wzi paszcz z awki, zarzuci go na ramiona i poszed zanim, a gdy si zrwnali, pooy rk na ramieniu Judy i szli razem. T sam drog i w ten sam sposb rka wrk, bdc dziemi, chodzilimy tdy. Chodmy tak a do bramy. Na pozr Messala chcia by uprzejmym i grzecznym, nie mg jednak pozby si szyderczego tonu, ktry sta si ju waciwoci jego ducha. Juda mimo to pozwala na poufao. Jeste jeszcze chopcem, a ja ju mczyzn, pozwl mi mwi z sob, jak nama przystoi. Gdy Juda nie przeczy, zadowolenie Rzymianina stao si wyrane, prawie zabawne. Mentor nauczajcy Telemaka, nie mg by innym i swobodniejszym od niego,gdy rzek: Czy wierzysz w Parki? Ach! zapomniaem, e jeste saduceuszem, szkoda...ju wasi esseczycy s rozumniejsi, bo wierz w nie. Jak im nie wierzy, kiedy one staj wiecznie na drodze kadego czowieka czynu! Powezm zamiar, utoruj drog, nagle gdy osignem cel, gdy wiat trzymam w rku trzask! Sysz za sob zgrzyt noyczek i oto ona! Ona, przeklta Atropos! Dlatego, czemu si na mnie rozgniewae. Judo, gdy mwiem, e nastpi po starym Cyreniuszu? Moe mylae, e chc si wzbogaci zniszczeniem, zrabowaniem Judei? A gdyby tak nawet byo, czy sdzisz, e nie ma Rzymian, ktrzy by o tym nie marzyli? Jeliktokolwiek ma to uczyni, czemu by nie ja? Na te sowa Juda przystan i rzek: Przed Rzymianami jeszcze inni cudzoziemcy rzdzili Jude, gdzie ich szuka, Messalo? Wszystko mino, a Judeayje! Co si raz zdarzyo, znowu zdarzy si moe! Messala przybra dawny szyderczy ton: Jak widz, nie tylko esseczycy wierz w potg Parki! Witam ci i pozdrawiam w tej wierze! Nie, Messalo, nie nale do esseczykw,nie zaliczaj mnie do nich. Wiara moja opartana skale, ktra bya fundamentem wiary mych ojcw, jeszcze zanim y Abraham, polega ona na przymierzu Pana z Izraelem. Za duo namitnoci w twej odpowiedzi. Judo. Nauczyciel mj zgorszyby si bardzo, gdyby mnie kiedy ujrza w takim uniesieniu. Chciaem ci jeszcze co powiedzie, ale lkam si. Gdy w milczeniu uszli kawaek drogi. Rzymianin rozpocz na nowo: Myl, e ju ochode i e potrafisz mnie posucha, zwaszcza, e to co powiem, dotyczy ciebie samego. Chtnie chciabym ci si przysuy, bo kocham ci o ile mog i umiem. Czemu, powiedz mi, nie miaby wyj z tego ciasnego koa, ktre, jak ci to wykazaem, obejmuje wszystko, na co wasze prawa i obrzdki pozwalaj? Juda milcza. Kim s mdrcy naszych czasw? mwi dalej Messala. Nie ci zaiste, ktrzy trawidni swoje na sprzeczkach o minione rzeczy , o Baala, Jowisza, czy Jehow, o nauk i religi. Powiedz mi. Judo, jedno wielkie imi, wszystko mi jedno, gdzie je znajdziesz w Rzymie, Egipcie, na Wschodzie, czy tu w Jerozolimie. Niech mnie Pluton porwie, jeli to imi nie bdzie imieniem czowieka, ktry zdoby saw zapomoc materiau, jakiego mu obecna dostarczya chwila. Rozumny jest ten, kto zokolicznoci korzysta umie. Wszak nie inaczej czyni Herod? Nie inaczej pierwszy i drugi Cezar! A wic naladuj ich i zacznij zaraz. Rzym poda ci rwnie chtnie rk jak Antyparowi z Idumei. yd dra, z oburzenia, a widzc, e bramaogrodu niedaleko, przyspieszy kroku, pragnc jak najprdzej uciec. O Rzym, Rzym! powtarza pgosem. Bd mdry i roztropny ostrzega Messala Porzu szalestwa Mojesza wraz z podaniami, patrz na rzeczy , jakimi s. Popatrz w twarz rzeczywistoci, a ona ci powie: e Rzym, to wiat! Pytaj o Jude, a usyszysz, e ona jest tym, czym Rzym chce, aby bya. Stanli u bramy. Juda usun delikatnie rkMessali z ramienia swego i przystanwszy, rzek ze zami: Rozumiem ci, jeste Rzymianinem, dlategonie moesz mnie zrozumie, bo jestem Izraelit. Zadae mi dzi wielki bl, bo przekonaem si, e nigdy ju nie bdziemyprzyjacimi, jak dawniej...nigdy, tu rozczmy si i niech pokj Boga ojcw moich bdzie z tob! Messala poda odchodzcemu rk, milcza chwil, a gdy Juda znikn, rzek do siebie,podnoszc gow: Niech i tak bdzie. Eros umar, Mars panuje. ROZDZIA VII Wkrtce po tym poegnaniu, ukaza si Juda u drzwi wejciowych domu znajdujcego si przy tej ulicy, ktra si cignie od bramy, zwanej dzi w. Stefana,ku pnocnej stronie fortu Antonia, skd kilku zakrtami zwraca si ku poudniowi. Ktokolwiek zna dobrze t okolic, czy to bdc pobonym pielgrzymem, czy te ciekawym badaczem, przypomni sobie, e taulica jest czci owej via dolorosa, ktra drosza i milsza jest kademu chrzecijaskiemu sercu, ni jakakolwiek inna droga na wiecie. Poznanie tej drogi nie jest teraz naszym zadaniem, wystarczy, gdy si dobrze przypatrzymy domowi, stojcemu wanie w tym punkcie,gdzie droga ku poudniu skrca. Budynek ten zwrcony by frontem na pnocny zachd, liczy okoo czterystu stp szerokoci i tyle dugoci, tworzc, jak wiksza cz okazalszych wschodnich gmachw, dwa wysokie pitra o regularnymkwadracie. Ulica, przy ktrej sta dom, nie bya szersza nad dziesi stp, a kady przechodzie mg widzie, i mury domu byy z grubych, nie obrobionych, prosto z kamienioomu wzitych gazw. Dzi powiedziano by, e budowa taka nosi cech stylu fortecznego, gdyby nie ozdobne futryny okien i drzwi. Wiadomo, e wszelkiebudowy wschodnie nie maj prawie zewntrz okien; i tu z zachodniej strony byy tylko cztery okna, z pnocnej dwa, wszystkie na drugim pitrze, wzniesionym nad kolumnad pierwszego pitra. Gdy Judzie otwarto furtk, przeszed j, oddajc szybko niski ukon odwiernemu i wszed w wski korytarz wybrukowany kamieniami, podobny do tunelu. Po obu stronach stay awki kamienne, zbrudzone iwyobione od dugiego uywania. Minwszy korytarz, zeszed z dwunastu lubpitnastu schodw na podwrze, ktre, z wyjtkiem wschodniej strony, gdzie sta tylko mur, otoczone byo dwupitrowymi domami. Tu kryli w t i ow stron sucy wrd haasu trzeszczcych k myskich; na dugich wycignitych sznurach wisiay suknie i bielizna; kury i gobie przelatyway tu i tam; w zagrodachniej pooonych kozy, krowy, osy i konie uyway spoczynku lub pasy si. Wszystko, cokolwiek tu byo, nawet stojcena rodku koryto z wod, wiadczyo, e to podwrze suyo do gospodarskich celw. Umieszczona we wschodnim murze brama wioda dalej. Minwszy korytarz, podobny do poprzedniego, wszed modzieniec na drugie podwrze, obszerne, wysadzone krzewami i winem, utrzymywane w nadzwyczajnym porzdku. W tej czci paacu panowaa wielka czysto, nigdzie pyu, nigdzie nawet zkego licia na krzaku, wszystko wiadczyo o wysokim stanowisku rodziny zamieszkujcej paac. Na to podwrze wszed Juda, skrci w prawo i szed ciek, wiodc wrd rozkwitych krzeww, ku drzwiom zasonitym kotar. Minwszy drzwi, wszed do komnaty. Ciemno ju tu byo, doszed do tapczanu, rzuci si na i ukrytwarz w doniach. Gdy zapad wieczr, stana w progu komnaty kobieta i zawoaa na po imieniu. Odpowiedzia, a ona wesza. Ju po wieczerzy i noc zapada. Nie jeste, synu mj, godny? spytaa. Nie odpowiedzia. Czy chory?? Nie, picy jestem. Matka pytaa o ciebie. Gdzie jest?? W letnim domu, na dachu. Odwrci si i usiad. Dobrze Prosz ci, przynie mi co je. Co chcesz?? Zostawiam to woli twojej, Amro. Nie jestem chory, ale nic mnie nie zajmuje. ycie nie wydaje mi si tak pikne jak dzi rano. Nowa bole zrania mi dusz, nowa to choroba. A ty, Amro, ktra mnie znasz tak dobrze, ktra zawsze bya mi pomocn, pomyl o takim poywieniu, ktre by mi zarazem byo lekarstwem. Przynie wic co sama uznasz za stosowne. Pytania Amry i spokojny, sympatyczny gos jej dowodziy, e przywizanie czyo j AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AA$Pc% c&c'+7c(:K#)R?&tych dwoje serc. Gdy mwi, pooya mu rk na czole, a zadowolona jego prob, rzeka: postaram si. Po chwili wrcia, przynoszc na drewnianej tacy dzban mleka, kilka uomkw biaego chleba, delikatne z mielonej pszenicy ciasto, pieczyste z ptaka,mid i sl. Na jednym rogu tacy sta srebrny puchar napeniony winem, na drugim wiecia rczna lampa. Teraz dopiero mona przypatrze si owietlonej komnacie. ciany jej byy gipsowane; powaa belkowana, dbowa; podoga ukadana ozdobnie z cegie niebieskich i biaych, kunsztownie rnitych, bardzo trwaych. Kilka krzese orzebionych nogach, tapczan niebieskim suknem, a w czci kodr w biae i niebieskie pasy okryty, stanowiy urzdzenie pokoju. Amra przysuna krzeso do tapczanu, na ktrym spoczywa Juda, postawia na nim tac, a sama uklka, aby mu suy. Jej ciemn twarz agodzio w tej chwili wejrzenie pene prawie macierzyskiej mioci. Moga mie okoo lat pidziesiciu. Bi ay turban okrywa jej gow, ukazujc koce uszu, w ktrych tkwi znak jej suebnictwa, gdy byy oneprzekute grubym szydem. Bya niewolnicegipskiego pochodzenia; nawet uwicona pidziesitka nie uwolnia jej, a i ona danej jej wolnoci nawet nie przyjaby, gdy modzieniec, ktremu suya, by jejyciem i za nic by go nie opucia. W niemowlctwie wykarmia go, w dziecictwie wypiastowaa, a i teraz uwaaa si za nieodzownie potrzebn, zawsze uwaajc go za swoje dzieci. Raz tylko przemwi w czasie wieczerzy. Czy przypominasz sobie, Amro, rzek Messal, ktry dawniej po caych dniach umnie przebywa? Przypominam go sobie. Wyjecha do Rzymu przed kilku laty, terazpowrci. Byem dzi u niego. Dreszcz wstrtu przebieg po caym modziecu. Wiedziaam, e co zaszo rzeka. Nigdy nie lubiam Messali, opowiedz mi wszystko. Juda zamyli si, a na jej powtrne zapytanie rzek tylko: Bardzo si zmieni i nic ju nie chc mie z nim wsplnego. Skoro Amra wyniosa tac, opuci i on komnat, udajc si z tarasu w gr na dach. Dach domu na Wschodzie rozmaitym suy celom. W czasie letnich dni mieszkacy szukaj chodu i wypoczynku wcienistych komnatach, za to, gdy wieczr zapadnie, wychodz na dach, ktry suy im za miejsce zabawy, sypialni, miejsce rodzinnych zebra, modlitwy. Dlatego te tak wygodnie i z przepychem urzdzali mieszkacy Wschodu dachy swych domw. Szczytem przepychu byy owe napowietrzneogrody babiloskie. Juda przeszed wolno platform, dachu i wszed do izby w wiey,a uchylajc wppodniesion zason, znalaz si wewntrz pokoju. W czterech cianach wiey mieciy si otwory, niby drzwi, przez ktre zagldao niebo usiane gwiazdami. U jednego z otworw ujrza kobiet opart o poduszki tapczanu, ca wbiaych, lekkich draperiach. Na odgos jegokrokw wachlarz znieruchomia w jej rkach, a gdy wiato na pado, zawieciklejnotami, w ktre by oprawiony; podniosa si i zawoaa: Juda, mj syn. Tak, matko, to ja przychodz odpowiedzia, przyspieszajc kroku. Gdy si do niej przybliy, uklk; ona obja go rkoma, caujc i przyciskajc do piersi. Kobieta zaja z powrotem miejsce na poduszkach, syn za usiad niej na tapczanie, opierajc gow na jej kolanach.Patrzyli poprzez dachy niszych ssiednich domw na niebieskawy acuch dalekich wzgrz i na gwiadziste niebo. W dole spoczywao w gbokim spokoju miasto, tylko wiatr koysa wierzchokami drzew. Amra wspomniaa mi, e ci co niemiegospotkao mwia z umiechem gadzc syna. Pki bye dzieckiem, moge si martwi drobnostkami, ale odkd jeste mczyzn, nie wolno ci zapomina tu gos jej nabra rzewnoci e kiedy masz by moim bohaterem. Mwia jzykiem ju prawie nieznanym w tym kraju, uywao go niewiele rodzin; ale takie rody, ktre go uyway, byy zwykle staroytne, bogate w mienie kochay one t mow tym gorcej, e wyraniej odrniaa Hebrajczyka od poganina, a byajzykiem, ktrym Rebeka i Rachela rozmawiay z Beniaminem. Dwik tego jzyka zdawa si wprowadzago w gbsze zamylenie, po chwili pochwyci rk poruszajc wachlarz i rzek: Dzi, matko, zmuszony byem myle o rzeczach, ktre nigdy pierwej nie powstayw mojej gowie! Ale najpierw powiedz mi, bagam ci, czym ja mam by? Czy nie mwiam przed chwil, e masz by moim bohaterem? Nie widzia jej twarzy, ale czu dobrze, eartuje, rzek wic jeszcze powaniej. Jeste bardzo, bardzo dobra, matko moja.Nikt mnie nigdy tak jak ty kocha nie bdzie. Mwic to, okrywa pocaunkami jej rk. Zdaje mi si, e odgaduj, czemu wymijasz moje pytanie mwi dalej. Dotd ycie moje naleao do ciebie. Jake agodna i troskliwa bya ta opieka, czemu nie moe trwa zawsze! Wol Pana jest, abym by panem siebie przyjdzie dzie rozstania, bdzie to dzie straszny dla nas obojga. Bdmy wic silni i odwani. Pragn by twoim bohaterem, ale ty musisz mi ku temu wskaza drog. Znasz prawo, ktre kae: aby kady syn Izraela obra jaki zawd. Nie jestem wyjtkiem dlatego pytam: mam pa trzod, uprawia rol, obraca arna, by prawnikiem, czy uczonym w Pimie? Pom mi, droga matko,powzi postanowienie. Gamaliel naucza dzi rzeka w zamyleniu. Podobno, ale nie syszaem go. No, to moe odwiedzie Symeona, mwi, e odziedziczy geniusz swej rodziny. Nie, nie widziaem go, byem na rynku targowym, nie w wityni, odwiedziem modego Messal. Jaki odcie blu w gosie uderzy matk, przeczucie przyspieszyo bicie serca, a rka, poruszajc wachlarz, zmartwiaa. Messal?? rzeka. C on mg ci powiedzie, co by ci zaniepokoio? Bardzo si odmieni. Chcesz przez to powiedzie, e wrci Rzymianinem? Tak. Rzymianin mwia wp do siebie znaczy na caym wiecie tyle co wadca i pan!! Czy dugo tam by? Pi lat. Zamilka pena smtnych myli, wzrok jej ton w przestrzeniach ciemnej nocy. Syn pierwszy przerwa milczenie. To co mwi Messala, matko moja, do byo gorzkie samo w sobie, ale sposb, w jaki si odzywa, by wprost nie do zniesienia. Domylam si, e dotkn ci bolenie pod wzgldem narodowym; nie uszanuj oni niczego, a obd ten opanowa ich poetw, senatorw i dworakw. Sdz, e wszystkie wielkie narody s dumne mwi dalej Juda, jakby nie zwaajc na przerw ale duma tego narodu przechodzi wszelk miar, w tych czasach tak urosa, e wobec niej zaledwiezdoaj si osta bogowie. Bogowie...rzeka szybko matka wszakejeden Rzymianin kaza sobie cze bosk oddawa, jak gdyby mu si ona z prawa naleaa! Przyznaj, e Messala mia zawsze sporyzapas tej wady, gdy by dzieckiem: widziaem, jak si naigrawa z cudzoziemcw, ktrych nawet Herod raczyprzyjmowa z szacunkiem, o Judei nigdy jednak nie wyraa si z pogard. Dzi pierwszy raz w rozmowie ze mn szydzi znaszego Boga i naszych obrzdw. Tote uczyniem tak, jakby zapewne rozkazaa; zerwaem z nim na zawsze. Teraz, o matkomoja, chciabym jednak wiedzie, czy Rzymianin ma prawo nami gardzi? Powiedz,czy nard nasz jest w czymkolwiek niszy od innych? Czy dre mam jak niewolnik w obliczu Cezara? Przede wszystkim powiedz mi, dlaczego nie mgbym ubiega si o wszelkie zaszczyty, na jakimkolwiek polu? Dlaczego nie mgbym chwyci za miecz i sign po zmienne wawrzyny wojny? Czemu, gdybym mia dar poetycki, pie moja nie mogaby opiewa wszystkiego co pikne? Wolno mi by pasterzem, kupcem, rzemielnikiem, czemu nie miabym by artyst jak pierwszy lepszy Grek? Powiedz mi, matko, bo to jest rdem moich obaw,czemu synowi Izraela nie wolno czyni tego, co czyni Rzymianin? ! Sowa te musiay zaniepokoi matk, a jeszcze wicej ton i nacisk z jakim syn jej mwi; rycho jednak poznaa, e miay one zwizek z rozmow na placu targowym,nie mniej, podniosa si szybko i z rwnym uczuciem odpara: Rozumiem, pojmuj, jak dugo Messala zostawa pod wpywem twojego towarzystwa, by prawie ydem, gdyby pozosta do wieku modzieczego, byby moe prozelit, bo taka jest sia otaczajcych nas okolicznoci. Pi lat pobytu w Rzymie nie mogy min bez znaczenia, nie dziwi si wic zmianie, jakaw nim zasza; jednake powinien mie wicej wzgldu na ciebie tu gos nabra rzewnego dwiku mg z tob serdeczniepostpi. Twarda to i okrutna natura, ktrazapomina pierwszych zwizkw serca! Rka jej opada mikko na gow syna, a igrajc z jego kdziorami, wzrokiem szukaa najwyszej gwiazdy na niebios sklepieniu. Jej narodowa duma rwnaa si jego dumie, nie tylko jako echo wsplnych uczu, ale jako wynik najdoskonalszego zrozumienia. Pragna da mu odpowied, ale za nic w wiecie nie chciaaby, aby ta odpowied zrazia go, najmniejsze podejrzenie wasnej niszoci mogo na cae ycie osabi jego umys. Draa z obawy, e temu zadaniu nie sprosta. To, czego dasz, drogi Judo, przechodzi rozum i zakres kobiety rzeka nareszcie pozwl mi odoy rzecz do jutra, sprowadz mdrego Symeona. O nie czy tego, matko, nie odsyaj mnie do rektora zawoa Juda. Nie chciaam ci posya, wezw go tutaj. I to nie, matko moja, ja nie szukam objanienia, wytumaczenia; chc, czego minikt prcz ciebie da nie moe: chc postanowienia, ktre wynika z siy duszy czowieka. Dugim spojrzeniem obja matka sklepienieniebieskie, jakby w grze szukaa natchnienia, a zastanowiwszy si chwil nadznaczeniem jego pyta, odpara: dajc sami sprawiedliwoci dla siebie, nie moemy odmawia jej drugim. Lekceway zwycionego nieprzyjaciela, toobnia warto wasnego zwycistwa; jeli przeciwnie nieprzyjaciel dosy jest silny, aby nas gnbi, co wicej ujarzmi tu zawahaa si szacunek samych siebie nakazuje nam uznawa jego waleczno. Po tych sowach wicej do siebie ni do syna mwia: Nie lkaj si przeto, mj synu! Prawd jest, e rd Messali jest szlachetny, rodzina jego liczy wiele sawnych pokole. Ju za rzymskiej rzeczypospolitej jak to dawno, nie umiem powiedzie, ale wiem, e byli senatorami, wojskowymi. Znam tego imienia wprawdzie jednego tylko konsula, nie mniej bya to rodzina senatorska, posiadajca znaczenie w narodzie. Jeli jednak dawniejszy twj przyjaciel przechwala si swymi przodkami, moge go zawstydzi opowiadaniem o twoich. Jeli si szczyci staroytnoci swego rodu, czynami lub bogactwem dziadw a wszystko to wypowiedziane bez koniecznoci, wiadczy o pytkim umyle i prnym sercu ty, nielkaj si porwnania, moge go pokona wkadym punkcie. Tu zatrzymaa si chwilk, a po krtkim namyle mwia dalej: Dugi szereg przodkw jest dowodem szlachetnoci pochodzenia i rodu, ale Rzymianin, chepicy si dawnoci swego rodu wobec Syna Izraelowego, zawsze w tym wzgldzie ustpi musi. Zaoenie Rzymu, to ich pocztek, najstaroytniejsze ich rody nie maj dawniejszych rde. Niejeden chepi si bez adnego dowodu, opierajc si jedynie na tradycji. Messala, zdaje mi si, naley do tych ostatnich. A my, jakie wobec tych roszcze zajmujemy stanowisko? Przy tych sowach odblask szlachetnej dumy rozjani jej oblicze, ale nocna pomroka i brak wiata nie pozwoliy tego ujrze, a ona mwia dalej: Wyobramy sobie, e Rzymianin wzywa do walki, przyjmuj j i odpowiadam bez chepliwoci, ale z zupenym zaufaniem. Tu nagle gos jej zadra, myl pena rzewnoci i smutku zmienia sposb dowodzenia: Ojciec twj, Judo, odszed do ojcw swoich, a przypominam sobie, jakby to dzisiaj byo, dzie, w ktrym on i ja w towarzystwie przyjaci i yczliwych udalimy si do wityni, aby ci przedstawi Panu. Ofiarowalimy gobki, aja imi twe podaam kapanowi, ktry je zapisa w mej obecnoci. Tak wic imi twoje: Juda, syn Itamara, z domu Hurw zapisane jest na wieki w powiconej ksidze rodzin izraelskich. Nie mog ci powiedzie, kiedy ten zwyczaj rozpoczto, zdaje si, e istnia przed wyjciem z Egiptu. Syszaam od Hillela, e sam Abraham rozpocz w spis swoim i syna swego imieniem, gdy Pan wybra go na ojcanarodu izraelskiego. Nard nasz nieraz, niestety, by nieposuszny prawu, zaniedbywa niektre rozporzdzenia, ale spisywanie nazwisk uwaa za wity obowizek. Raz tylko, na kocu drugiego okresu, byy przerwane roczniki; gdy jednak nard wrci po dugim wygnaniu w ojczyste strony, Zorobabel uwaa, za najwitsz powinno wzgldem Pana, przywrcenie ksig i odtd ju od dwu tysicy lat moemy ledzi bez przerwy rozwj i cig ydowskich pokole. Tu zatrzymaa si, jakby chcc da suchaczowi czas do namysu i obliczenia tak wielkiego upywu czasu, potem mwia dalej: Wobec tylu wiekw, c znaczy, chepienie si Rzymianina? Wobec takiego dowodu, synowie Izraelscy pascy trzody na starym wzgrzu Refaim, stokro s dawniejszymi szlachcicami, ni ktrykolwiekpotomek najszlachetniejszego rodu Marcjuszw. A ja, matko, kime jestem wedug owychksig? To co dotd mwiam, jest niejako wstpem do odpowiedzi, ktrej si domagasz. W owych ksigach mamy niezbitedowody, e jeste w prostej linii potomkiemHura, towarzysza Jozuego. Czy wic pochodzenie twego rodu nie jest do staroytne, do uwicone szeregiem wiekw? Jeli ci jednak i to nie wystarcza, to poszukaj dalej, we Tor i szukaj Ksigi Liczb, a w siedemdziesitym drugim pokoleniu po Adamie, znajdziesz praojca twego domu. Cisza zalega na chwil w komnacie. Dziki ci, matko rzek nareszcie Juda, biorc obie jej rce dzikuj ci caym sercem. Miaem suszno, nie wzywajc rektora, nie zdoaby mnie wicej zadowoli od ciebie, jednak powiedz mi, czydo uszlachetnienia rodu tylko czas si przyczynia? Zapominasz, mj synu, e nasze prawa nietylko czas maj za sob; najwyszym naszym zaszczytem nie przestaje by to: ijestemy narodem wybranym? Ty, matko, mwisz zawsze o caym narodzie, ja za myl o rodzinie o naszejrodzinie, i pytam, czego ojcowie moi dokonali od czasw Abrahama? Co robili? Jakimi wielkimi czynami wznieli si ponad poziom wspbraci? Sowa te zatrwoyy matk, zawahaa si,mylc, e moe nie zrozumiaa pyta. Lkaa si, by nieodpowiednimi odpowiedziami nie zniweczy przyszoci syna. Myl, synu rzeka e masz do czynienia z rzeczywistym, a nie urojonym nieprzyjacielem. Jeeli Messala nim jest, powtrz mi wszystko o czym rozmawialicie, a nic nie ukrywaj. Modzieniec opowiedzia dokadnie rozmow swoj z Messal, rozwodzi si jednak szczegowo nad pogard, z jak Rzymianin mwi o ydach i cienionym zakresie ich dziaania. Matka suchaa go w milczeniu, zastanawiajc si nad tym co mwi. Syn jej uda si do paacu na rynkutargowym, wiedziony uczuciem przyjani spodziewa si znale dawnego towarzysza zabaw takim, jakim by przy rozstaniu. Spotka go zawd, bo zamiast chopca, zasta mczyzn nie wspominajcego zabaw i igraszek przeszoci, ale rojcego o sawie, zwycistwach i bogactwach w przyszoci. Juda nie umia sobie z tego zda sprawy, ale obrazio to jego dum i obudzio naturalne poczucie godnoci narodowej. Spostrzego to baczne oko matki, a e nie wiedziaa, co std wynikn moe, obudzi si w niej z troskliwoci o przyszo synaniepokj; myl, e jej dziecko mogoby zmieni przekonanie, ulec wpywowi obcegonarodu, zapomnie wiary Ojcw, napenia j trwog. Widziaa niebezpieczestwo, i postanowia mu zaradzi. Sowa jej nabray pewnego namaszczenia i ducha poetyckiego. Nie byo chyba narodu na ziemi zacza ktry w poczuciu swej godnoci nie sdziby przynajmniej rwnym kademu innemu; zawsze za nard postpujcy naprzd mieni si najwyszym. Gdy Rzymianin patrzy na Izraela z tego stanowiska, naladuje tylko ciemnot Egipcjanina, Asyryjczykw i Macedoczykw; jeli urgaBogu, wemie t sam co tamci zapat. W miar jak mwia, gos jej nabiera pewnoci: Nie ma prawa, ktre narodom zapewnioby jedynowadztwo i zwierzchno nad drugimi narodami, tote prnymi s wszelkie w tym wzgldzie AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AA*PWc+1c,c-- D.v75/Q?)roszczenia i sprzeczki. Nard wzrasta, idzie drog mu przeznaczon, a gdy speniswe posannictwo, umiera sam lub za przyczyn obcej siy. Nard, ktry zniszczy poprzednika, zajmuje jego miejsce i imi swe pisze na pomnikach tamtego takie jest prawo historii. Gdybymmiaa odwag uzmysowi Boga i ludzko jakim prostym obrazem, nakreliabym linii koo. Linia oznaczaaby Boga, bo tylko Pandy zawsze prosto i naprzd; koo byobygodem czowieka, bo on postpuje, rusza si, ale w miejscu. Nie sdz, aby losy i przeznaczenia narodw miay by rwne, zpewnoci nie ma dwch jednakowych. Rnica jednak nie polega, jak wielu mniema, na wikszym lub mniejszym obwodzie kota, ktre narody zakrelaj, aniw obszarze ziemi, ktr zdobyy, ale na kierunku postpu, zbliajcego je do Boga, bo tylko ten nard jest wielki, ktry przy Nim stoi. Gdybym si tu w mym dowodzeniu zatrzymaa, byoby to sta na miejscu. Idmy wic dalej, tym bardziej, e s pewne wyrane znaki, podug ktrych atwo wymierzy, czy w kole, ktre nard zakrela, jest jaki postp. Zacznijmy od porwnania Rzymian z Hebrajczykami. Najatwiej oceni stosunek narodu do Boga,gdy przypatrzymy si jego codziennemu yciu. Pominwszy czas, w ktrym Izrael zapomnia o Bogu, Rzym nie zna go nigdy, a zatem nie ma tu porwnania. Twj przyjaciel czyli raczej ten, ktry by twoim przyjacielem, twierdzi, jeli dobrze zrozumiaam, e nie mielimy ani poetw, ani artystw, ani wojownikw, sowem, osdzi, e brak nam wielkich ludzi. Aby oceni donioso takiego zarzutu, trzeba, abym ci powiedziaa, kto waciwie jest wielkim czowiekiem. Jest nim ten, moje dzieci, czyje ycie dowodzi,e by, jeli nie wybranym wyranie przez Boga, to przynajmniej dziaanie jego byo uwicone wol Bo. Babiloczyka przeznaczy Pan, aby by kar ojcw naszych za to, e Mu nie byli posuszni, i pozwoli Pan, aby ich uprowadzi do niewoli. Persowi znw rozkaza, aby nard wybrany przywid do ziemi ojcw. Wikszym za uczyni Pan Macedoczyka, bo jemu dane byo pomci zburzenie Judei i wityni. Szczeglnie odznaczy tych ludzi Pan, wybierajc ich za narzdzie do spenienia najwyszych celw, a cho byli poganami, nie czyni to ujmy ich chwale. Tego objanienia nie zapomnij w dalszym cigu mej mowy. Oglnie panuje mniemanie, e wojna jest najszlachetniejszym zajciem czowieka, a owoce i zaszczyty na polu bitwy zdobyte, najwzniolejszymi. Chocia wiat tak sdzi, nie daj si zwie uudzie. Pty istnie bdzie rozkaz czci Boga, pki bdzie co, czego rozumem obj nie zdoamy. Czyme jest modlitwa barbarzycy, jeli nie bagalnym jkiem wobec siy i przemocy, ktre jedynie uwaa za boskie przymioty. Czyme jest Jowisz, jeli nie uosobieniem potgi w rzymskim bohaterze? Grekom naley si wielka sawa, e pierwsi uznali rozum nad si; w Atenach mwcw i filozofw wicej ceni od wojownikw. Poetw za wiecz niewidncymi wawrzynami. Ojcowie nasi ponad wszystko czcili Boga, a wyrazem ich wiary, zamiast jku bojani, byy Psalmy i Hosanna! Tak Hebrajczycy, jak Grecy pragnli popchn wiat naprzd i w gr, ale niestety! Rzdy tego wiata uwaay za konieczny warunek swego istnienia wojn. Dlatego te Rzymianie wynieli Cezara ponad rozum, ponad Boga nawet i uwaaj w nim jedyne wyobraenie potgi. Potga Grecji rosa w miar swobody ducha, a cay zastp mylicieli wiadczy oniej bdzie po wszystkie czasy. Tak wszechstronna bya ich wiedza, e nawet zwycizcy Rzymianie naladuj ich we wszystkim, z wyjtkiem sztuki wojennej. Dzisiaj mwcy na Forum bior sobie za wzr greckich mwcw, w piewie rzymskim wyranie brzmi rytm grecki, a jeli ktry z obywateli Rzymu otworzy usta na pochwa cnoty lub zapuci si w badania tajemnic natury, to sowa jego bd albo przywaszczeniem sobie myli, albo te pokae si, e jest uczniem i wyznawc szkoy greckiej. W niczym, prcz wojny, Rzym nie moe sobie roci prawa do oryginalnoci. Jego cyrk i widowiska s greckimi w pomyle. Aby si dzikiemu tumowi podoba mogy, zbryzgano je krwi. Religia Rzymian, jeli ich bawochwalstwo mona tak nazwa, jest zlepkiem nauk i obrzdw zapoyczonych od wszystkich podbitych narodw; ich najwysz czci otoczone bstwa Mars i Jowisz z greckiego przecie Olimpu rd swj wiod. Tak wic, mj synu, wrd ludw caego wiata Izrael zjedna tylko Grecj walczy moe o pierwszestwo. Z ni tylko wspubiega si o palm zasugi, ktr przystoi wieczy jedynie prawdziwy geniusz. Mio wasna Rzymian tak ich olepia, e nie widz nic prcz siebie a w lepocie tej tak zaskorupieli, e nie przebije jej aden janiejszy promie. O niegodziwi rabusie! Ziemia pod ich stpaniem dry jak boisko pod uderzeniem cep! Czemu mj synu, musz ci powiedzie, e i my, tak jak inne narody, bliscy jestemy upadku! Zabrano nam ju nasze dostojestwa, przywaszczono najwitsze miejsca, a nikt przewidzie nie moe co dalej. Jednak to wiem i tego pewna jestem, e cho zgniot Jude jak ziarno kamieniem myskim i por Jeruzalem, ktre jest kwiatem caego kraju, to chwaa Izraela pozostanie wiatem na niebiosach, a tego wiata nie dosignie rka ludzka, bo historia Izraela jest zarazem histori Boga.On sam pisa j rkami ludzi wrd Izraelawybranych, mwi ich jzykiem, by obecnywe wszystkim dobrym, ktre czynili, nawetw najmniejszym. Nie do tego, by ich prawodawc na Synaju, przewodnikiem w pustyni, wodzem wrd wojny, a krlem w sdzie. I jeszcze dalej, kilka razy uchyli zasony swego przybytku i w jasnociach niebiaskiej chway mwi jak czowiek doczowieka, wskazujc drog cnoty i szczcia, czynic obietnice wiadczce o Jego wszechmocnoci i staoci w zachowaniu przymierza na wieczno zaprzysionego. Czy wobec tego moe by, aby ci, synu mj, z ktrymi Jehowa tak przebywa, nic od Niego nie przyjli, eby w ich yciu, sprawach i czynach, obok ludzkich zdolnoci, nie byo jakiego ladu boskiego pochodzenia? eby ich geniusz, choby po upywie wiekw, nie by odbyskiem nieba?Na jaki czas cisza zalega w komnacie, prcz szelestu wachlarza nic nie byo sycha. Jeli, mwic o sztuce, mylimy o malarstwie i rzebie to prawda rzeka wkrtce e Izrael nie ma artystw. To wyznanie zrobia z alem, bo nalec dosaduceuszw, wielbia pikno w jakiejkolwiek by pojawio si formie, czemu sprzeciwiali si najwicej faryzeusze. Kady sprawiedliwy musi nam jednak przyzna mwia dalej e zrczno nasz skrpowao przykazanie: nie zrobiszsobie ani obrazu, ani podobizny. Zakaz ten rozcigno prawodawstwo poza jego cel i czas. Nie naley te zapomina dwch Izraelitw Bezaela i Aholiaba, mistrzw budowniczych pierwszego przybytku, o ktrych napisane jest, e byli biegymi we wszystkich rodzajach rzemiosa, utworzyli zotych Cherubinw, zdobicych skrzyni Arki Przymierza. Postacie te byy ze szczerego zota, skrzydami swymi maj okrywa i ocienia tron Boski, stoj naprzeciw sobie, twarz zwrcone s ku skrzyni aski. Kt mie twierdzi, e postacie te, to nie arcydzieo sztuki? Ach!! rozumiem teraz, czemu nas Grecy wyprzedzili rzek Juda a Arka?? ...Przeklci niech bd Babiloczycy, ktrzy j zniszczyli. Nie, Judo, nie zniszczyli, ale zagina, a raczej ukryta jest gdzie w bezpiecznej jaskini w grach; Hillel i Shammai, obaj tak wierz i mwi; nadejdzie dzie ktry Pan uzna za dobry i znajdzie si Arka, ustawi j, a Izrael bdzie przed ni taczy i piewa jak za dawnych dni. Ci za, ktrzy ujrz oblicza Cherubinw, chociaby widzielitwarz Minerwy Fidiasza ze soniowej koci zapragn ucisn rk yda z uwielbienia dla jego geniuszu, zachowanego przez lat tysice. Uniesiona zapaem matka, wpada mimowolnie w ton i gwatowno mwcy, teraz jednak, aby odpocz, czy schwyci wtek myli, zatrzymaa si chwil. Jake dobra jeste, matko moja mwi Juda z wdzicznoci nigdy nie przestanpowtarza tego. Ani Hillel, ani Shammai nie mogli lepiej i pikniej powiedzie. Znw jestem wiernym synem Izraela. Pochlebco! odpara nie wiesz, i powtarzam tylko to, co kiedy mwi Hillel w rozmowie z pewnym rzymskim mdrcem? By moe, nie mniej mwia z niezwykym zapaem. Na czyme skoczyam? zapytaa matka z powag Mwiam o pierwszestwie w sztuce praojcw naszych, w sztuce rzebienia posgw. Ale rzeba, mj Judo, nie sama sztuk stanowi,ani te sama sztuka w sobie nie zawiera wielkoci. Lubi sobie wyobraa wielkich ludzi dcych poprzez wieki do wielkich celw, dziel ich na grupy i okresy; tu Hindusi, tam Egipcjanie, wdzie Asyryjczycy; nad nimi sysz unoszc si muzyk trb i szelest zwyciskich sztandarw, a tymczasem po prawej i lewej stronie stoj niezliczone pokolenia i patrz na nich peni czci i podziwu. Gdy ci znikaj, wystpuje pikny Helleczyk i wiedzie pochd z triumfalnym okrzykiem, wnet Rzymianin kae mu milcze i mwi: precz! Co byo waszym jest teraz moim. wiat ley zdeptany, a jam pan. Tymczasemz daleka, a na wprost szlaku, ktrym idzie pochd, wieci wiato owiecajce zarwno najodleglejsz przeszo i najdalsz przyszo. Nie wiedz walczcy,a przecie ono ich wiedzie bo to jest wiato Objawienia. Kt niesie to wiato? Ach, to stary rd Judy! Jake na t myl krew szybko w yach kry! W tym owietleniu i my ich widzimy. Bdcie po trzykro bogosawieni, wielcy nasi ojcowie, sudzy Boga, stre Przymierza! Wy to jestecie przewodnikami ludzkoci, wy stoicie na czele w krlestwie ywych i umarych! Tam, obok nich, jest twoje miejsce, mj synu, a choby kady Rzymianin by Cezarem, zaprawd, nie ustpisz mu pierwszestwa. Juda by mocno wzruszony. Mw dalej, matko moja woa sysz niby trby zwycistwa i mnie si zdaje, e zblia si Miriam z orszakiem swych niewiast, ktre tacz i piewaj. Zrozumiaa uczucia syna, a chcc je wyzyska, mwia dalej: Kiedy syszysz hymny i waltomie, towarzyszce prorokini, daj wodze wyobrani i sta wraz ze mn jakby u brzegu gocica, ktrym uroczycie postpuje korowd wybranych wrd Izraela. Oto id patriarchowie i ojcowie pokole zda mi si, e sysz dzwonki wielbdw i ryczenie ich trzd. A tam, pord gromady kt to jest, co idzie sam? Starzec to, ale siy jego niezamane, a oko witym paa ogniem: to On, ktry oglda Pana twarz w twarz. Stoi sam, bo kt sprosta wojownikowi, poecie, mwcy, prawodawcy, prorokowi? Wielko jego jest jak soce w poudnie, wiato jego gasi wszelkie inne, choby nawet saw pierwszego i najszlachetniejszego z Cezarw. Za nim postpuje orszak sdziw, po nich krlowiea oto syn Jessego, bohater w wojnie, piewak pieni niemiertelnych; dalej jego syn, mdrszy i bogatszy nad wszelkie krleswego czasu, zaludni pustyni i zbudowa tam miasta, a nie zapomnia Jerozolimy, w ktrej wybudowa Panu na chwa wityni. Teraz schyl gow, mj synu, booto id ci, ktrym podobnych nie ma. Obliczaich wzniesione ku niebu, jak gdyby syszeli gos Boy; szaty ich czu zgnilizn grobw i pieczar. Wrd tego grona syszysz gos kobiety, ktry wzywa: piewajmy Panu, booto zwyciy z chwa . Ukorz si w prochu przed nimi, mj synu, bo ich jzykiem posugiwa si Pan, byli jego wysacami i sugami. Niebo stao im otworem: widzieli przyszo narodw; widzenia swe uwiecznili pismem, a spenienie przepowiedni wiadczyo i wiadczy, e byli mami prawdy. Krlowie bledli na ich widok; narody dray na dwik ich gosu; ywioy byy im posuszne; w rku ich spoczywao bogosawiestwo i kltwa. Patrz, oto wielki Tezbijczyk i Elizeusz! A tam znw trzech modziecw w piecu ognistym. A terez ugnij, synu mj, kolana, bo oto zblia si ten, z ktrego pokolenia ma si narodzi Mesjasz. W cigu tej mowy szybko poruszaa wachlarzem, nagle ruch usta, a ona przyciszonym gosem zapytaa: Jeste zmczony, synu? Nie, matko moja odpowiedzia suchaem z zachwytem pieni o Izraelu. Zdawaa si nie sysze pochway i mwiadalej, dc do wytknitego celu. O ile si starczyo, staraam si przypomnie ci naszych wielkich ludzi patriotw, prawodawcw, wojownikw, piewakw i prorokw. Przypatrzmy si teraz najznakomitszym z Rzymian. Obok Mojesza postawmy Cezara, obok Tarkwiniusza Dawida, Sull porwnajmy zMachabeuszami, a najznakomitszych konsulw z sdziami, nareszcie Augusta z Salomonem i tu ju koniec bo kog, choby w przyblieniu, porwna mona z prorokami, najwikszymi z wielkich! Tu umiech pogardy przebieg po jej licu. Daruj, zapomniaam o wrbicie, augurze,ktry ostrzega Gajusza Juliusza przed Markiem Juniuszem Brutusem, widz go jakszuka zej wrby we wntrznociach kury. Odwrmy oczy od tak pospolitego obrazu, a wyobramy sobie Eliasza na wzgrzu przy drodze do Samarii, wrd dymicych cia owych dwch pidziesitek wojownikw, wysanych przez krla, poartych ogniem niebieskim na rozkaz proroka, ktry tym strasznym sposobem oznajmi synowi Achaba blisko mierci. Na koniec, mj Judo jeli wolno i jeli przystoi w jakikolwiek sposb zestawi wielkiego Jehow z Jowiszem, to zaiste dosy jest osdzi uczynki i sprawy tych, ktrzy im su i w imieniu owych bstw dziaaj. Co si za tyczy twojej wasnej przyszoci... Ostatnie wyrazy mwia z wolna i drcym gosem. To su, mj synu, twemu Panu, a nie wadcom Rzymu. Synowi Izraela nie przystoi adna inna sawa, jak sawa suby Boej, bo ju w niej samej jest wszelka chwaa i cze. Jak to, wic nie mam by onierzem? zapyta Juda. Czemu by nie?? Wszak Mojesz nazywaPana Bogiem Zastpw . Dugie milczenie zalego komnat. Masz wic moje pozwolenie rzeka alepamitaj, e masz suy Panu, ale nie Cezarowi. Przyj z radoci warunek, lecz senno obejmowaa go z wolna, co widzc matka, podoya mu wezgwek pod gow, nakrya troskliwie i ucaowawszy serdecznie, odesza. ROZDZIA VIII Kady z nas, zy czy dobry, umrze musi; pamitajc o obietnicy naszej religii, mwimy te spokojnie: mniejsza o to, otworzymy oczy w Niebie. Do takiego cudownego przebudzenia w zawiatowej krainie podobne jest ocknienie si ze snu wrd przewiadczenia o szczciu i przy dwiku rozkosznej muzyki. Takim byo przebudzenie Judy, gdy si ockn, soce stao wysoko nad grami: gobie napeniay powietrze trzepotaniem biaych skrzyde, a na poudniowo-wschodnim skonie nieba widniaa witynia, niby zote zjawisko odbijajce na ciemnym tle bkitu. Nie zwraca na to Juda uwagi, na pikny widok przelotne rzuci wejrzenie, a ca uwag zwrcia pitnastoletnia dziewczynka, siedzca na tapczanie u jego ng i grajca na nebli opartej na kolanach. Sucha z zachwytem koysanki piewanej przy delikatnym towarzyszeniu akordw; gdy pie umilka, dziewczynka zoya rce i zwrcia pytajcy wzrok na Jud. Poniewadziewcz to wchodzi w zakres naszego opowiadania, musimy si z ni i ca rodzin Hurw zapozna. Herod umierajc, nagrodzi i obdarzy majtkami wiele osb, ktre miay z nim stosunki; jeli popierajcy krla by potomkiem jednego ze sawnych pokole, szczeglniej za z pokolenia Judy, bo bogactwo dawao mu zaszczytne miejsce wgronie ksit jerozolimskich. Wyrnienie takie zapewniao mu hod biedniejszych rodakw, a uszanowanie pogan, z ktrymi czsto czyy Izraelitwinteresy lub stosunki spoeczne. Do tych szczliwych wybracw losu nalea takeojciec Judy; ktry w yciu publicznym jak te prywatnym cieszy si wielkim powaaniem i nosi tytu ksicia Jerozolimy. Peen bojani Boej, yd rzetelny, suy krlowi wiernie i nieraz da tego dowody. Jako penomocnik Heroda,odwiedzi kilkakrotnie Rzym; tam zwrci na siebie uwag Augusta, ktry stara si pozyska jego przyja. Tote w domu jegopeno byo owych darw, ktre czyni zado prnoci tak krlw, jak dworakw mnogie purpurowe togi, krzesa Iz soniowej koci, zote puchary; warto AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AA0Pc1Q$ c2u;c3+{c4+:E&za ich stanowio waciwie to, e z cesarskiej pochodziy rki. M taki musiaby bogaty, ale zamono jego nie bya wycznie dzieem potnych opiekunw, onsam, wielbic prawo nakazujce prac, czynnym by wszdzie i w najrozmaitszych kierunkach. Liczni pasterze pascy trzody po dolinach i wzgrzach Libanu, zwali Hura swym panem; w miastach tak portowych, jak w gbi staego ldu lecych posiada liczne domy handlowe; okrty dostarczay mu srebra z Hiszpanii, a karawany ze Wschodu przywoziy mu dwa razy do roku jedwabie i korzenie. Szczerze i sumiennie wypenia obowizki, jakie na wiara hebrajska nakadaa; uczony by w Pimie,do synagogi uczszcza regularnie. Z rozkosz przebywa w gronie mistrzw, uszanowanie za jego dla Hillela rwnao si czci. Nie by jednak maego serca; z gocinnoci przyjmowa cudzoziemcw, skdkolwiek pochodzili, faryzeusze twierdzili, jakoby Samarytan u stou swegoprzyjmowa. Gdyby by poganinem i gdyby y wspczenie z Herodem Attykiem, mona by go uwaa za wspzawodnika tego. Zgin jednak na morzu w sile wieku,na jakie dziesi lat przed drugim okresem naszej historii. Opakiwaa go caa Judea o ile wicej rodzina. Poznalimy ju matk i syna, a take crk,w chwili gdy piewaa bratu. Imi jej byo Tirza. Podobiestwo jej do brata byo uderzajce, miaa te same regularne rysy. lecz pene wdziku i wyrazu niewinnoci. Ubrana bya w szat spit na prawym ramieniu, spadajc na pier i plecy, a schodzc si u lewego ramienia, troch tylko osaniajc kibi powyej stanu i zostawiajc obnaone cakiem rce. Doln cz szaty, ukadajc si w fady, przytrzymywa w stanie pasek. Wosy zgrabnie uoone, pokrywaa jedwabna czapeczka, z ktrej spywaa taka szarfa, bogato haftowana i w delikatne uoona fady, tak aby uwydatnia ksztat gowy, nie powikszajc jej rozmiarw. W uszach nosia zausznice, na palcach piercienie; naramienniki i obrcze czysto zote zdobiy jej rce, a na szyi zoty naszyjnik, dziwnie misternymi acuszkami i wisiorkami z pere przeozdobiony, dopenia stroju. Kty brwi i koce paznokci miaa zabarwione, a wosy, w dugie splecione warkocze, spaday na plecy, podczas gdy zwinite pukle krtszychwosw zdobiy policzki. Patrzc na ni, niemona jej byo odmwi wdziku, wytwornoci i urody. Bardzo piknie, moja Tirzo, bardzo piknie mwi Juda z oywieniem. Podoba ci si?? Tak, pie pikna i piewaczka take! S w tej pieni jakie greckie oddwiki. Skd si jej nauczya? Przypominasz sobie owego Greka, ktry piewa w teatrze zeszego miesica? Mwiono, e by piewakiem na dworze Heroda i jego siostry Salome. piewa zarazpo wystpie atletw i caa sala bya jeszcze pena wrzawy, ale po pierwszym tonie wszystko ucicho i adne sowo nie uszo mej uwagi tak wic pie t mam od niego. Ale on piewa po grecku. A ja po hebrajsku. Teraz rozumiem i dumny jestem z mej siostrzyczki. Moe umiesz jeszcze jak rwnie pikn pie? O tak, jeszcze wiele, ale dajmy temu spokj; Amra przysaa mnie, abym ci powiedziaa, e tu przyniesie niadanie, niepotrzebujesz wic schodzi. Przybdzie tu zapewne zaraz, bo sdzi, e chory, e mia jaki wypadek wczoraj. Co to byo? Powiedz mi, abym pomoga Amrze w leczeniu ci; ona zna leki Egipcjan, ale niewiele pomocne, jak za mam wiele recept od Arabw, ktre... Jeszcze mniej s pomocne ni Egipcjan rzek, potrzsnwszy gow Juda. Tak sdzisz? Nie myl ci si sprzeciwia odpowiedziaa Tirza, podnoszc rk do lewego ucha nie bdziemy mie z nimi nic do czynienia, bo oto mam co pewniejszego i lepszego...amulet, ktry pochodzi od jakiego perskiego czarodzieja i jest nie wiem od jak dawna w naszej rodzinie. Patrz, napis ju cakiem zatarty. To mwic, podaa mu zausznic; on wzi klejnot do rki, popatrzy i odda jej, miejc si: Chobym mia umrze, Tirzo, nie uywabym amuletu, bo to jest zabytek bawochwalstwa, zakazany kademu wiernemu synowi i crce Abrahama. We go, ale nie no wicej. Zakazane!! Ale to by nie moe rzeka matka naszego ojca nosia ten amulet kadego szabatu, przez cae ycie. Wyleczy on, nie wiem ilu chorych ale z pewnoci wicej ni trzech. Jest nawet aprobowany patrz nosi piecz rabina. Nie wierz w amulety. Podniosa na niego oczy ze zdziwieniem. Cby na to powiedziaa Amra?? Rodzice Amry byli strami ogrodw nad Nilem i bawochwalcami. Ale Gamaliel. On twierdzi, e to s bezbone wymysy pogan, Tirza patrzya na amulet z alem i nieufnoci. C mam z nim zrobi?? No go, siostrzyczko. Zdobi ci, upiksza, chocia zaprawd i bez niego pikna jeste. Zadowolona, zaoya amulet wanie, gdy Amra wnosia tac z miednic, wod i rcznikami. Poniewa Juda nie by faryzeuszem, wic umywanie nie zabrao mu wiele czasu; a gdy niewolnica odesza Tirza podja trud uczesania brata. Skoro uoya jego kdziory stosownie do swego gustu, odwizaa metalowe zwierciadeko, ktre jak wszystkie kobiety tego kraju, nosia u paska i podaa je bratu, aby j pochwali i ujrza, jak jest pikny. Wrd tego zajcia zaczli znw rozmawia. Co powiesz na to Tirzo wyjedam.... Przeraona, zaamaa rce. Wyjedasz.... kiedy...gdzie...dlaczego? ... Ot i trzy pytania jednym tchem! Co za ciekawo! Po chwili rzek powanie. Wiesz zapewne, e prawa nasze ka mi obra jaki zawd, zajcie; nasz zacny ojciec zostawi mi tak w tym, jak we wszystkim najlepszy przykad. Gardziaby mn sama, gdybym w lenistwie uywa owocw jego pracy i wiedzy. Jad do Rzymu. We mnie z sob!! Przecie oboje nie moemy opuci matki,musisz z ni pozosta. Niestety! Ale czy koniecznie musisz jecha? Wszak tu w Jerozolimie moesz sinauczy wszystkiego, czego potrzeba kupcowi jeli mylisz temu zawodowi si powici. Wanie nie jest to moim zamiarem. Prawo nie wymaga, aby syn by tym, czym ojciec. Czyme innym moesz by?? onierzem odpowiedzia z dum. zy zamiy jej oczy. Zginiesz.... Jeli taka by bya wola Boa, niech i tak bdzie. Tirzo, nie wszystkich onierzy zabijaj. Zarzucia mu rce na szyj, jakbygo od powzitego zamiaru powstrzyma chciaa. Jestemy tak szczliwi, bracie mj...zosta w domu. Dom nie zawsze bdzie, czym jest. Ty sama niedugo opucisz go. Nigdy!! Umiechn si na to zapewnienie. Niedugo przyjdzie jaki ksi Judy lub innego pokolenia, zabierze moj Tirze, pojedzie z ni, aby bya wiatem innego domu. Wtedy c si ze mn stanie? Odpowiedziaa kaniem. Wojna, to take przemys mwi z namysem aby si jej nauczy, potrzeba i do szkoy, a nie ma lepszej nad obz rzymski. Przecie nie bdziesz walczy dla Rzymu?? pytaa, wstrzymujc z obaw oddech. Wic nawet i ty nienawidzisz ich! Cay wiat nienawidzi Rzymu. Staraj si zrozumie moj odpowied Tirzo: tak, bd walczy dla Rzymu, jeeli za to nauczy mnie, jak i kiedy walczy przeciw niemu. Kiedy chcesz jecha?? Nagle posyszeli kroki powracajcej Anny. Cicho! rzek Juda. Niech nie wie, jakie mam zamiary. Wierna niewolnica przyniosaniadanie i postawia na stoliku przed nimi, a biorc biay rcznik na rami, pozostaa,aby im suy. Zmaczali palce w naczyniu z wod i wanie obcierali je rcznikiem, gdyda si sysze gwar na ulicy. Poznali wojskow muzyk, ktra zbliaa si ku pnocnej stronie domu. To onierze z pretorium. musz ich widzie! krzykn modzieniec, zrywajc si z tapczanu w stron, skd dolatywa haas. Za chwil sta oparty o parapet z dachwki, strzegcy naronika dachu od pnocno-wschodniej strony domu. Sta tak zajty, e nie zauway, jak Tirza stana obok niego opierajc rk na jego ramieniu.Miejsce, ktre zajmowali na dachu, byo nanajwyszym szczycie domu i growao nad wszystkimi domami wschodniej strony miasta, tak e mogli widzie ca przestrze a do wiey Antonia. Ulica, najwyej na 10 stp szeroka, bya gdzieniegdzie przecita mostami, ktre, takjak dachy, zapeniy si ludmi, kobietami idziemi przywabionymi muzyk. Wanie nazwa muzyka nie nadawaa si na okrelenie tego huku trb i przejmujcego pisku drewnianych, dtych instrumentw. Zakilka chwil wychyliy si szeregi wojownikw, tak e rodzestwo, stojce na dachu paacu Hurw, mogo widzie cay pochd. Najpierw sza w duych odstpach przednia stra lekko zbrojnych wproce i uki; dalej oddzia ciko uzbrojnejpiechoty, z wielkimi tarczami i dugimi wczniami; za nimi postpowaa muzyka, po niej za konno oficer wraz z przybocznstra. Po stray postpowa jeszcze oddzia ciko zbrojnej piechoty, posuwajc si w zwartym szyku, zapeniajc ulice od muru do muru, tak i zdawa si by bez koca. Muskularne czonki wojownikw, rytmicznyruch tarcz od prawej ku lewej stronie, blask uskowatych pancerzy, sprzczek i hemw, pira chwiejce si na wysokich szyszakach, szelest powiewajcych chorgwi, elazne piki, miay, pewny, rytmicznie wymierzony krok, postawa grona i baczna, zgodno ruchu caej masy, podobna do niezmiennego ruchu maszyny wszystko to robio na Judzie wielkie wraenie, ktre atwiej odczu ni opisa. Jednak gwnie zwracay jego uwag najpierw: orze legionu, pozocista podobizna ptaka, osadzona na wysokim drgu. Wiedzia, e gdy znak ten wynoszonez izby fortu, oddawano mu niezwyk cze. Drugim punktem, zwracajcym na siebie uwag patrzcego, by wdz, jadcy sam w rodku wojska. Jecha w penej zbroi, z odkryt gow; u lewego biodra mia krtki miecz, w rce trzyma buaw dowdcy. Ko zamiast sioda, okryty by purpurowym czaprakiem, ozdobionym zotymi frdzlami. Uzda za i lejce te, jedwabne, przetykane zotym haftem, dopeniay bogatego stroju rumaka. Jeszcze jedziec by daleko, a ju zauway Juda, e sama jego obecno wzbudzaa gniew i oburzenie w przypatrujcej si masie ludu. Jedni opierajc si o porcze dachu, drudzy stojc dumnie, grozili mu piciami; inni jeszcze szli za nim, krzyczc; ci za, ktrzy stali na mostach, pod ktrymi przejeda oddzia, krzyczeli i pluli na z gry; kobiety nawet ciskay odwanie sandaami, czsto tak zrcznie, e go trafiay. Gdy zbliy si dowdca, krzyki stay si wyrane: rozbjnik, tyran, pies rzymski! Precz z Ismaelem! Oddajcie nam Annasza. Skoro jedziec by ju blisko, dostrzeg Juda, co zreszt atwo mu byo zrozumie,e wdz nie dzieli wspaniaej obojtnoci onierzy; twarz jego bya ponura i grona, a spojrzenie, ktre zwraca na przeladowcw, pene wzgardy i groby, niejednego zmusio do odwrotu. Wiedzia modzieniec, e za przykadem pierwszego Cezara, dowdcy, dla oznaczenia swej godnoci, ukazywali si publicznie w wawrzynowym wiecu na gowie. Domyli si wic po tej odznace, e ma przed sob Waleriusza Gratusa, nowego prokuratora Judei! Jakkolwiek bd Rzymianin ten wrd burzy przeladowania,ktrej niczym nie wywoa, wzbudzi wspczucie w sercu modego yda. Chcc mu si lepiej przypatrze, zbliy si bardziej do porczy i opar rk na dachwce. Zapewne musiaa ju dawno by nadamana, zewntrzna bowiem porcz oderwaa si z oskotem, lecc wprost na jedca. Dreszcz przestrachu wstrzsn na ten widok modziecem. Wycign mimowolnie rk. aby pochwyci pocisk, co mu nadao pozr rzucajcego. Wysiek chwycenia nie uda si, owszem, wzmocni si pdu, a Juda w przeraeniu krzykn zcaej siy, co zwrcio uwag caej strayi samego przywdcy. W tej chwili odamek balustrady uderzy w odkryt gow Gratusa, ktry spad z konia i lea martwy. Tum stan, stra zsiada z koni, spieszcokry dowdc tarczami. Ludno przekonana, e Juda umylnie rzuci pocisk, ja krzykiem popiera odwag modzieca, stojcego nad porcz. On samprzeraony tym co si stao i nastpstwami, ktrych nietrudno byo si domyle, sta jakby przykuty do miejsca. Zgubny powiew, niby szept zego ducha, przebieg z zadziwiajc szybkoci z dachu na dach wzdu linii pochodu, porywajc ludno zapaem do walki i oporu. Rkami chwytali za dachwki i od soca spalone kawaki gliny, z ktrej szczyty dachw w wikszoci byy zrobione, ciskajc je ze lep namitnoci na legiony na dole stojce. Grad cegie obsypa onierzy. Wnet powstaa bitwa, wktrej, jak atwo byo przewidzie, zwyciyli wywiczeni w wojnie onierze. Juda, z twarz poblad od przeraenia, zwrci si ku siostrze i zawoa zrozpaczony: O Tirzo, Tirzo! co si z nami stanie! Nie wiedziaa biedna co si stao; syszaawprawdzie krzyki walczcych, widziaa wrzenie walki, lecz nie znaa przyczyn caego zajcia, a tym samym nie domylaasi, aby ktokolwiek z jej ukochanych mg znajdowa si w niebezpieczestwie. Co si stao?? Co to wszystko znaczy? pytaa przeraona. Zabiem dachwk namiestnika rzymskiego. Twarzyczka jej pokrya si mierteln bladoci. Zarzucia brat u ramiona na szyj i wpatrywaa mu si, pena boleci, nie mwic ani sowa, w oczy. Pod wpywem tego wzroku nabra otuchy. Nie zrobiem tego umylnie, Tirzo rzek to by przypadek. Jak mylisz, c nam uczyni? Spojrza na zwikszajcy si popoch na ulicy i dachach, a obraz ponurego i gronego Gratusa przypomnia mu si z ca wyrazistoci. Jeli yje, gdzie kres jego zemsty? Jeli nie yje, jaka wcieko legionistw? Nie majc gotowejodpowiedzi, spojrza na d wanie w chwili, gdy stra pomagaa dowdcy wsina konia. yje, yje, Tirzo! Bogosawionym niechajbdzie Bg ojcw naszych! Uspokojony, zwrci si do Tirzy, mwic: Nie bj si, wytumacz, jak to si stao, przypomn zasugi ojca i oszczdz nas. Zwrcili si ku letniemu domowi, gdy nagle dach zadra pod ich stopami, a uszu ich doleciay uderzenia paek i trzask wyamywanych bram. Z podwrza sycha byo okrzyki rozpaczy, pacz i jk przeraonych kobiet. Nastpnie usyszeli zbliajce si kroki gromady ludu, kltwy i bagania. Wnet onierze, wyamawszy pnocn bram, stali si panami paacu, a Jud ogarno straszliwe przeczucie, e tojego szukaj, a z nim myl o ucieczce, ale dokd? Chyba tylko, gdyby mia skrzyda, mgby uciec. Tirza z obkanymi od strachu oczyma chwycia jego rk, pytajc: Judo, co to wszystko znaczy? On wiedzia, co to znaczy mordowano sub...a jego matka! ...Kt wie, czy ktryz dosyszanych gosw rozpaczy nie by jego gosem! Okropno! ...Przecie zdoby si na si woli i rzek: Tirzo, zosta tu i czekaj na mnie, pjd zobaczy co si dzieje. Ale jego gos drcy od trwogi, nie mg uspokoi dziewczyny, ktra si tym gorcejtulia do niego. Nagle, wyranie, ju nie w wyobrani, pozna gos matki. Nie czekajc duej, obj siostr i rzek: Chod, spieszmy! Taras powyej pierwszych schodw zapeniony by odactwem; jedni rabowali,drudzy z dobytymi mieczami wpadli do pokojw, mordujc i ranic. Tu i wdzie klczce kobiety bagay o ask, opodal jedna w podartej szacie, z dugim rozwianym wosem, walczya, szamoczc si z trzymajcym j siepaczem. Krzyk jej straszliwy, grujcy ponad wrzaw, dolecia a na dach. Do niej to bieg Juda, woajc: matko matko! Ale zaledwie dotkn jej rk, pochwycono go i oderwanood niej. Wrd jkw, haasu i wrzawy usysza, jak kto zawoa: To on!! Gos ten nie by mu obcy, spojrza...i zobaczy Messal. Jak to, ten ma by zabjc? rzek jeden z legionistw. Ale to zaledwie wyrostek!! Bogowie! odpar Messala. Czy koniecznie trzeba by starym, aby paa nienawici? Oto macie go, a wraz z nim matk i siostr! ...ca rodzin! W uczuciu mioci dla matki i siostry, zapomnia Juda o sprzeczce, jak mia z Messal, wic baga: Pom im, Messalo! Pomnij na nasz przyja w dziecictwie. Ja, Juda, prosz ci, bagam. Rzymianin uda, e nie syszy; a potem zwrci si do oficera. Nie jestem tu ju potrzebny. Na ulicy jestwicej do roboty. Niech przepada Eros, warto AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AA5P=c6c7' F8&Oc 95@ G gr Mars! I wyszed, Juda zrozumia wykrzyknik i z gorycz w duszy modli si, mwic: Gdy nadejdzie godzina Twej pomsty, o Panie, niech moj bdzie rka, ktra j wykona. Przezwyciajc samego siebie, zbliy si do oficera i baga: Panie, kobieta, ktrej jki syszysz, jest moj matk. Ocal j wraz z crk! Bg jest sprawiedliwy; odda ci miosierdzie za miosierdzie. Sowa te wzruszyy wojownika, bo zawoa: Do fortecy z kobietami! Nie czycie im krzywdy, zadam ich od was! Wecie sznury rzek dalej do tych, ktrzy pilnowali Judy zwiza mu rce i wyprowadzi std; nie ujdzie on kary. Nieszczliw matk wyniesiono. Tirza, skamieniaa z boleci, posza ze stra bezoporu. Juda poegna je wzrokiem penym boleci i zakry twarz rkoma, jakby chcia t straszn chwil zachowa wiecznie w pamici. Paka pod oson rk,nikt jego ez nie widzia. Wrd blu i przeraenia zaszo co, co nazwa mona cudem. Dotd usposobienie modego Izraelity byo prawie kobiece wid bowiem szczliwe ycie, prcz mioci dlamatki i siostry innych uczu nie zna. Teraz, gdy poda rce, aby je zwizano, zniky urojenia dziecice; nagle dojrza, sta si mczyzn. Na odgos trby, ktra zabrzmiaa w podwrzu, opucili onierze tarasy. Wielu nie miao ukaza si z upem w szeregu, porzucali wic zdobycz na ziemi. zasiewajc drog najcenniejszymi przedmiotami. Gdy Juda opuci dom i znalaz si na ulicy, ju wojsko stao w uformowanym szyku. Matk, crk i wszystkich domownikw wyprowadzono pnocn bram, ktrej gruzy utrudniay przejcie. atwo sobie wyobrazi jki i pacz suby, z ktrej wielu urodzio si w domu, ktry teraz opuszczali. Rozpacz ich bya rozdzierajca serce. Gdy wreszcie wyprowadzono z domu konie i bydo, zrozumia Juda, jaka bya zemsta prokuratora. Wszystko zabrano, a nawet gmach odarto z ozdb, aby suy naprzestrog tym, ktrzy by mogli zamarzy o zniesieniu niewoli lub usuniciu namiestnika rzymskiego. Los rodziny Hurw mia im by przestrog, a ciany ich domu miay wiadczy o tym co zaszo po wsze czasy. Dowdca sta cigle przed gmachem, bo oddzia onierzy nie zdoa jeszcze naprawi bramy na tyle, aby j byo monazamkn. W ulicy walka ustawaa; na dachach gdzieniegdzie tylko tumany kurzawy, wiadczyy, e jeszcze wre. Wojsko stao w szeregach, tak jak przedtem, lnice od pancerzy. Biedny jeniec zapomnia o sobie, tsknymi oczami na prno szuka wrd gromady niewolnikw matki i Tirzy. Nagle zerwaa si z sieni jedna z kobiet i szybko pobiega ku bramie; kilku ze stray pucio si z krzykiem za ni, ale nadaremnie. Ona podbiega do stp Judy, obejmowaa jego kolana, a czarne, grube, ziemi zwalone wosy czyniy j straszn. Mimo to serce Judy odgado wiern niewolnic: O Amro, poczciwa Amro rzek do niej niechaj ci Bg wspiera, ja ci pomc nie mog! Od wielkiego kania nie moga wymwi ani sowa, a on pochyli si nad ni i szepcc powiedzia: yj, Anno, dla Tirzy i matki mojej, oddaj ci je w opiek, a gdy wrc...Gdy domawia tych sw, onierz pochwyci kobiet, lecz wyrwaa mu si i wpada w bram, przebiega przez korytarz i znika w podwrzu. Pucie j!! krzykn dowdca zapiecztujemy bram, niech umiera z godu. Murarze zamurowali bram, po czym przeszli na stron wschodni, gdzie rwnie obwarowano wejcie. Paac Hurw,w ktrym dotd kwito szczcie, sta pusty i guchy. Po ukoczeniu dziea zniszczenia, powrcioddzia wojska do fortu, gdzie prokurator odpoczywa po doznanym wstrznieniu, lecz wkrtce zaj si zasdzeniem winowajcw. Nazajutrz oddzia wojska uda si do opustoszaego paacu, aby opiecztowa woskiem wejcia i na kadej z czterech stron przybi kart z aciskim napisem: To jest wasno cesarska. Rzymianie byli przekonani, e ogoszenie takie byo najodpowiedniejsze. I znw upyn dzie jeden, a drog z Jerozolimy do Nazaretu o godzinie dziewitej z rana wid dziesitnik ma garstk jecw. Nazaret byo wwczas ma miecin, wznoszc si na stoku wzgrza. Jedyna jego ulica bya raczej ciek wydeptan stopami przechodniw i kopytami trzd. Od poudnia znajdowaa sidolina Esdrelon, a u jej wschodniego wzgrza wida byo wybrzee Morza rdziemnego, urocze okolice Jordanu i gr Hermon. Dolin t zdobiy ogrody, oliwne laski, winnice, sady, a grupy palm dodaway jej czysto wschodniego wygldu. Domy miasteczka ubogie jednopitrowe, czworoktne, z paskimi dachami, gsto oplecione szerokolistnym winem, widniay zdaleka. Krajobraz wywoywa weselsze wraenie, bo sroga posucha, niszczca Jude, nie przekracza granic Galilei. Trba oznajmujca o zbliajcym si oddziale, wywara czarodziejski wpyw na mieszkacw miasteczka. Wszystkie bramy i drzwi napeniy si tumem ciekawych. I nic w tym dziwnego. Nazaret leao z dala od gwnych gocicw, na ktrych atwiej o nadzwyczajne wypadki. I tutaj niechowano yczliwych uczu dla Rzymian; ciekawo jednake zaguszya nienawi. Oddzia zwrci si ku studni. Gwnym przedmiotem zainteresowania by wizie. Biedny, szed pieszo, z odkryt gow, prawie nagi, z rkoma w ty zwizanymi. Aby nie prbowa ucieczki, przywizano go do konia, tumany za pyu towarzyszce pochodowi, zasaniay go czsto t chmur. Widziano przecie, eby bardzo mody, e stopy mia skrwawione i upada ze zmczenia. Pochd zatrzyma si u studni, dziesitnik wraz ze swymi ludmi zsiad z konia, a wizie pad na ziemi jak nieywy. Wtedy ujrzeli zgromadzeni, e to prawie jeszcze chopiec; serca ich zadrgay litoci, ale nie mieli jej okaza. Podczas gdy onierze gasili pragnienie, tum albo im pomaga w opatrzeniu koni, albo patrzy ze wspczuciem na winia, nie wiedzc, jak mu pomc. Nagle jedna z obecnych niewiast zawoaa: patrzcie, oto idzie ciela, on nam poradzi. I rzeczywiciedrog od Seforis szed czowiek ju wiekowy. Spod nakrycia gowy wychylay si wosy biae, a duga, jeszcze bielsza broda spadaa na grub szar sukni. Szedwolno, bo by podeszy w latach i dwiga narzdzia swego rzemiosa: siekier, pi, i n ciesielski. Pozna mona byo, e wraca z dalekiej drogi. Zbliywszy si do studni, przyjrza si zgromadzonemu tam tumowi. O rabbi, dobry rabbi! woaa kobieta, podbiegajc ku niemu. Patrz, oto wizie!My nie miemy, ale ty zapytaj, co on za jeden, co uczyni i co z nim zamylaj zrobi. Oblicze rabbiego nie zdradzao adnego wzruszenia, a jednak zbliy si do dowdcy i spojrza na winia. Pokj Pana niechaj bdzie z tob zagadn powanie. Wzajemnie, niech aska bogw strzee ci odrzek dziesitnik. Czy z Jerozolimy przybywacie?? Tak. Czy wizie wasz mody jeszcze?? Co do lat, tak. Mog zapyta, jaka jego wina? Jest morderc. Wyraz ten ze zgroz i zdziwieniem powtarzali obecni, a rabbi pyta dalej: Jest on synem Izraela?? ydem jest rzek krtko Rzymianin. Chwiejne, niepewne uczucie, ktremu ulegaliw czci widzowie, nabrao siy gdy usyszeli, e zbrodniarz z ich jest narodu. Nie rozumiem si na waszych pokoleniach,ale rodzina jego nie jest mi obc mwi dalej dziesitnik. Moe syszelicie kiedy oksiciu jerozolimskim Hurze zwano go zwykle Ben-Hurem a y za czasw krla Heroda. Znaem go odpar Jzef. A wic, oto jego syn. Z kadej strony sycha byo sowa zgrozylub wspczucia, to skonio dziesitnika donawizania dalszej rozmowy. Przedwczoraj na ulicach Jerozolimy o mao modzieniec ten nie zabi szlachetnego Gratusa, rzucajc mu na gow dachwk, jak mniemam, z dachu paacu swoich ojcw. Po sowach tych nastpia cisza, wrd ktrej Nazarejczycy patrzyli na modego Ben-Hura jakby na rodzaj dzikiego zwierzcia. I zabi go? pyta dalej rabbi. Nie. Czy ju zasdzony?? Tak na doywotnie galery. Niechaj go wspiera Pan rzek Jzef z gbokim wzruszeniem w gosie. Podczas tej rozmowy zbliy si modzieniec, ktry przyszed z Jzefem, adotd nie zwrci na siebie uwagi obecnych;pooy przyniesion siekier i podszedszyku studni, wzi stojce na kamieniu naczynie z wod i poda skazanemu. Uczynito wszystko tak spokojnie i z tak godnoci, e zanim stra mogaby przeszkodzi, gdyby przeszkodzi w ogle chciaa, ju sta przy winiu i podawa mu wod do picia. Mikkie dotknicie ramienia zbudzio nieszczsnego Jud. Podnis oczy i ujrza twarz, ktrej nigdy ju wicej nie mia zapomnie. Bya to twarz modzieca rwnego mu prawie wiekiem, otaczay j pukle zotawokasztanowych wosw, a wejrzenie ciemnoniebieskiech oczu byo pene mioci i witej powagi, a zarazem woli tak potnej, e adna sia oprze si temu wejrzeniu nie moga. Dnie i noce w cierpieniu spdzone, doznana krzywda, napeniy dusz Judy gorycz i alem. Zdawao mu si, e nie ma w nim nic prczzemsty, ktr caemu poprzysig wiatu. Teraz, o dziwo, wystarczyo jedno spojrzenie, aby zapomnia o wszystkim i sta si znw ufajcym dzieckiem. W milczeniu przyj napj i w milczeniu zaspokoi pragnienie. Gdy Juda zaspokoi pragnienie, rka modzieca spoczywajca dotd na ramieniu winia, spocza na jego czole, zdawaa si bogosawi go, po czym modzieniec odnis dzban na poprzednie miejsce, zabra siekier i powrci do Jzefa. Oczy wszystkich wieniakw, zwrcone byy na niego. Po napojeniu koni i odpoczynku, ruszono z miejsca. Nic si na pozr nie zmienio, a jednak serce dziesitnika ulego niepojtemu uczuciu; sam podnis winia z ziemi i pomg mu wsi na konia za jednym z onierzy. Nazarejczycy powrcilido swoich domw, a z nimi rabbi Jzef i modzieniec. Byo to pierwsze spotkanie Judy z Synem Najwitszej Maryi Panny. ROZDZIA IX Miasto Misenum, ktrego nazw nosio rwnie pobliskie wzgrze, leao o kilka mil od dzisiejszego Neapolu, w kierunku wschodnio-poudniowym. Dzi tylko ruiny wiadcz o jego wietnej przeszoci. W 24roku Paskim po narodzinach Chrystusa Pana grd ten by jednym z najznaczniejszych na zachodnim wybrzeu Italii. Podrny, ktry by w owym roku przyby na wzgrze , ujrzaby zatok neapolitaskrwnie urocz wwczas jak dzisiaj; zachwycaby si niezrwnanym wybrzeem,przeraa dymicym kraterem, sucha szmeru fal i wodzc oczyma to na Ischi, to na Capri, podziwiaby agodny bkit nieba. Widok pikna utrudziby oczy jego, jak sodycz podniebienie, szukaby odmiany.Zachwyciby wzrok jego nareszcie widok, ktrego dzisiaj ju nie ma na dole koysaa si na falach cz floty rzymskiej, druga za cz staa u brzegw na kotwicy. Otwarta brama wiodaz ulicy miasta na grobl, wysunit na znaczn dugo w morze. Pewnego chodnego poranka we wrzeniu, ujrza stranik, strzegcy bramy portowej, zbliajce si towarzystwo z dwudziestu do trzydziestu osb zoone. Najliczniejszymi w tym gronie byli niewolnicy, nioscy pochodnie, wprawdzie dymice raczej ni ponce, ale pene wonnego zapachu indyjskiego nardu. Panowie szli, wiodc si pod rk; na czele postpowa mczyzna liczcy okoo pidziesiciu lat, ysawy, z wiecem laurowym na rzadkim wosach, a zdawa si by przedmiotem jakiej szczeglnej czci. Wszyscy mieli biae weniane togi, szeroko oboone purpur. Str rzuci tylko okiem i pozna, e byli to dostojnicy wysokiego rodu i e odprowadzali po uczcienocnej przyjaciela swego na okrt. Zasyszana rozmowa utwierdzia go w tym domyle. Nie, mj Kwintuszu rzek jeden z nich, zwracajc si do uwieczonego ma. Fortuna nie lada figla nam pata, zabierajcciebie tak rycho. Zaledwie wczoraj przybye i znw ruszasz na morze; nie miae nawet czasu przywykn od nowa do chodzenia po ldzie. Na Kastora! rzek drugi, winem odurzony nie narzekajcie; nasz Kwintusz popynie, aby odzyska to, co w grze ostatniej nocy utraci. Inaczej gra si w koci na pokadzie pyncego okrtu, inaczej na wybrzeu wszak prawda, Kwintuszu? Nie blu bogini szczcia! dorzuci inny nie jest ona ani lep, ani niesta. Zabiera wprawdzie Kwintusza spord nas, ale zwrci go nam obsypanego nowymi zwycistwami. Grecy zabieraj go nam przerwa drugi ich wic obwiniajmy, a nie bogw. Tak rozmawiajc, mino towarzystwo bram i weszo na grobl w zatoce, owiecon porannym socem. Staremu eglarzowi szmer i pluskanie fal wydao sinajmilszym pozdrowieniem; odetchn te ca piersi, wcigajc wo morza milsz nad zapach nardu, a wznisszy rk, zawoa: Nie braem udziau w bitwie pod Antium, lecz pod Preneste. A oto wiatr zachodni! Dziki ci, fortuno, matko moja! Towarzysze powtrzyli okrzyk, a niewolnicywywijali pochodniami. Widzicie, oto przybywa...zblia si! mwi wskazujc na przypywajc galer z drugiej strony grobli. Czy eglarzowi potrzeba innej kochanki? Zaprawd, Gajuszu, twoja Lukrecja nie jest od niej wdziczniejsza. Zachwyconym okiem patrzy na zbliajcy si okrt, ktry usprawiedliwia jego dum.Biay agiel powiewa z niskiego masztu, wiosa to si zniay, to znw wznosiy, chwil wayy si nad powierzchni fal, po czym znw opaday, rwnym, miarowym ruchem, niby skrzyda. Tak, szanujcie bogi! rzeki dalej, z oczami utkwionymi w okrt. Oni zsyaj nam sposobno, a biada, jelijej wyzyska nie umiemy. Co si za tyczy Grekw, zapominasz, Lentuluszu, e piraci, ktrych mam poskromi, s wanie Grekami. Jedno zwycistwo nad nimi wicej znaczy ni sto nad Afrykaninami. Wic droga twoja wiedzie na Morze Egejskie?? Oczy i serce eglarza byy jeszcze przy okrcie. Jaka lekko i wdzik! Jak mao troszczysi o fale, jak ptak latajcy w przestworzu! mwi w uniesieniu, ale wnet doda: Daruj, Lentuluszu, e nie odpowiedziaem na twe pytanie. Tak jest, pyn na Morze Egejskie, a poniewa odjazd mj bliski, powiem wam, ale zachowajcie to dla siebie: nie chciabym abycie przy spotkaniu robili wyrzuty duumwirowi, bo jest moim przyjacielem. Handel midzy Grecj a Aleksandri nie jest sabszy od handlowych stosunkw tego miasta z Rzymem. Obecnie w tym kraju panuje wielki nieurodzaj, mieszkacy bowiem zaniedbali obchodu wit zielonych, za co mszczc si Tryptolemus. da im niwo niewarte zbioru. Te zdarzenia wywoay wikszy ruch handlowy, nie znoszcy ani dnia przerwy. Moe syszelici o piratach chersoskich, krcych po wodach euksiskich; na Bachusa, s to miaki, jakich mao! Wczoraj wic dosza do Rzymu wiadomo, e flota ich opyna brzegi Bosforu, zatopia bizantyjskie i chalcedoskie galery, a rozbjnicy. nienasyceni tym powodzeniem, wpynli na Morze Egejskie. Ot kupcy handlujcy zboem i majcy okrty we wschodnich portach Morza rdziemnego, zadreli z przeraenia, syszc o tych nieszczciach, i udali si do samego cesarza, proszc o pomoc. Otrzymali posuchanie, a dzi wypywa z Rawenny sto galer, a z Misenum zatrzyma si jakby dla pobudzenia ciekawoci przyjaci i dokoczy dumnie: jedna. Szczliwy Kwintuszu!! Winszujemy ci! Wyrnienie poprzedza zapewne awans moemy ci pozdrowi duumwirem. Kwintusz Ariusz duumwir brzmi lepiej ni.... Kwintusz Ariusz trybun. Takimi lub podobnymi yczeniami zasypywano go zewszd. Ciesz si wraz z innymi rzek na koniecprzyjaciel, cenicy przede wszystkim wino, ale bdc praktycznym, zaczekam z yczeniami a si, dowiem, kochany duumwirze, czy ten awans wpynie korzystnie na twoje wyksztacenie w grze w koci. Wtedy dopiero oceni, czy bogowiechcieli ci dobrze, czy le usuy...w tej sprawie. Stokrotnie wam dzikuj, przyjaciele moi!rzek Ariusz. Gdybycie mieli latarnie, mniemabym, ecie augurami, ale zaiste id dalej, bo was zowi wrbitami i dowiod, e cudownie odgadujecie! Patrzcie i czytajcie! Wydoby z fad swej togi zwitek papieru i poda go im, mwic: Oto co otrzymaem ostatniej nocy przy stole od Sejana. Imi to miao ju wwczas wielkie znaczenie w wiecie rzymskim, a nie byo ch przepada Eros, warto AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AA:Pc ;,8 <K c =$c >3a Q ?S?# jeszcze shabione, jak si to pniej stao. Sejan!! zawoali wszyscy razem, otaczajc tego, ktry czyta, co minister napisa. Sejan do C. Cecyliusza Rufusa, Duumwira. Rzym XIX. Kal. Sept. Cezar otrzyma dobre wieci o Kwintuszu Ariuszu, trybunie. Nadto chwalono odwag, ktrej da dowody na wodach zachodnich: przeto wol jest Cezura, aby bezzwocznie przeniesionym zosta na Wschd. Rwnie wol jest Cezara, aby natychmiastdoskonale uzbroi sto statkw pierwszej klasy o trzech rzdach wiose, i wyprawi je przeciw piratom, ktrzy zjawili si na Morzu Egejskim; Kwintusz za ma obj komend nad flot tak zaopatrzon. Twoj jest rzecz dalsze szczegy tego rozkazu wykona. Potrzeba jest naglca, jak si o tym przekonasz z raportw danych do przeczytania; zawieraj one wskazwki dla ciebie i wymienionego Kwintusza. Sejan. Ariusz nie sucha treci listu, uwag jego pochania cakowicie okrt wyaniajcy si coraz wyraniej na falach morskich. W spojrzeniu, ktre na rzuca, gorza zapai uniesienie; wreszcie unis koniec swej togi, a w odpowiedzi na ten znak rozwinitoszkaratn flag i kilku eglarzy ukazao si rwnoczenie na pokadzie, aby zwin agle. Obrcono belk podtrzymujc kotwic, a ruch wiose podwoi si; galera pdzia ku brzegowi. Z prawdziwym zadowoleniem patrzy Ariusz na sprawno swych ludzi. Na boginie!! rzek jeden z towarzyszy,oddajc zwj papieru, nie przystoi nam mwi, e przyjaciel nasz bdzie dopiero wielkim, bo zaprawd ju nim jest. Bdziemy mieli czym karmi mio nasz ku niemu. Azali masz jeszcze co do powiedzenia nam? Nic wicej odpar Ariusz. To czegocie si ode mnie dowiedzieli, jest juw Rzymie przestarza nowin. Co do reszty, duumwir jest dyskretny i dowiem si dopiero na statku, gdzie na mnie czeka opiecztowany pakunek, a w nim podane blisze szczegy spotkania i mojego poczenia si z flot. Gdybycie jednak mieli zamiar zoenia ofiar jakiemu bstwu,procie u otarza za przyjacielem rozwijajcym agle i wiosujcym gdzie wkierunku Sycylii. Ale oto zblia si statek doda zwracajc si ku galerze. Zajmuj mnie jego kierownicy, wszake z nimi pyn i walczy bd. Tymczasem podziwiajmy ich zrczno i sztuk, bo nieatwe jest przybicie do brzegu tak uksztatowanego jak ten, na ktrym stoimy. Jak to, wic wcale nie znasz tego okrtu? Nie widziaem go nigdy i nie wiem, czy mi znajomych ju ludzi przywiezie. Jest to bezpieczne?? To rzecz maej wagi. Na morzu zapoznajemy si atwo, a w chwili niebezpieczestwa rodzi si tak mio, jaknienawi. Galera naleaa do klasy statkw szybko pywajcych; bya duga, wska, mao w wodzie zanurzona. Wspaniay i zgrabnie wygity tram statku, przecinajc fale niby noem, pru wod szybko, i wyrzuca z wdzikiem przy zblianiu si do brzegu dwastrumienie wody na dwie wysokoci czowieka, skraplajc cay pokad. Poniej tramu sterczao mocno elazem okute rostrum, czyli dzib, sucy w walce do obrony. Boki galery otoczone byy silnym gzymsem, tworzc niejako uzupenienie przedpiersia. Poniej tego gzymsu mieciy si w trzech rzdach otwory do wiose zaopatrzone ochronami z woowej skry, suce do zasonienia wiosujcych. Takich otworw byo tak z lewej, jak prawej strony po szedziesit. Dalsz ozdob statku stanowiy wysokie maszty. Dwie wielkie i grube liny przeprowadzone przez cay pokad okrtu, suyy do zapuszczania kotwic. Takie proste urzdzenie pokadu wskazywao, e gwna sia statku polegaa na wiosach. Maszt umieszczony niezupenie w rodku, ale troch ku przodowi galery, podtrzymyway liny i sznury splecione w drabink. Towarzystwo stojce na grobli mogo widzie prcz majtkw, ktrzy tylko co zwinli agle i siedzieli bezczynnie na rejach, jednego tylko czowieka w hemie iz tarcz. Sto dwadziecia dbowych wiose co dzie pumeksem i wod czyszczonych lnio w wietle i pracowao ruchem cigym, rytmicznym, jakby jedn i t samporuszane rk. Dziki tej dokadnoci, galera suna szybkoci nieustpujc dzisiejszym parowcom. Ten szybki ruch statku przerazi nieobeznanych z eglug towarzyszy trybuna. Nagle czowiek, stojcy na pokadzie, podnis rk i da waciwy znak, a wszystkie wiosa podniosy si i zatrzymay chwil w powietrzu, aby wnet w d opa. Woda zaszumiaa i zagotowaa si, statek zatrzeszcza w swych spojeniach i stan od razu. I jeszcze jeden znak rk, a znw wiosa podniosy si i opady; tym razem jednak ruch ich by przeciwny, a statek okrci si z lewej ku prawej stronie, jakby wkoowasnej osi, i zbliy si bokiem do wybrzea. Nagle zabrzmiaa trbka, a wszystkimi otworami okrtu wesza na pokad zaoga w penej zbroi, stalowych hemach, ze wieccymi tarczami i oszczepami. W chwili, gdy onierze szli ku przodowi statku, jakby do walki, majtkowie chwycili liny i koysali si na rejach gwnego masztu. Oficerowie i muzykanci zajli przeznaczone miejsca bez haasu i niepotrzebnego zgieku. Gdy okrt zbliy si zupenie do brzegu, spuszczono pomost;a trybun zwrci si do swych towarzyszy i rzek z powag, ktrej pierwej nie okazywa: Czas myle o obowizku, przyjaciele moi! Zdj wieniec z gowy i odda amatorowigry w koci. We ten mirt, ulubiecze koci rzek. Jeli wrc, sprbuj odzyska moje sestercje; jeli zwycistwo nie bdzie moim, nie wrc tu wicej, a wtedy wieniec zawiesisz w twoim atrium. Potem roztworzy ramiona i kadego kolejno uciskiem egna. Bogowie niechaj ci sprzyjaj, Kwintuszu mwili. Bywajcie zdrowi!! odpowiedzia. Niewolnikom, pochylajcym na poegnanie pochodnie, skin rk; potem zwrci si ku piknej galerze. Gdy stan na pomocie,zagray trby, a na maszcie ukazaa si purpurowa chorgiew, godo dowdcy floty.ROZDZIA X Trybun stojc na pokadzie, trzyma w rku otwarty zwj papieru z rozkazem duumwira i rozmawia z dozorc wiolarzy,zwanym hortatorem. Jak rozporzdzasz si?? Dwustu pidziesiciu dwu wiolarzy i dziesiciu nadliczbowych. Ile robisz zmian? Osiemdziesit cztery. Jak czsto i w jakim porzdku?? Zwykle zmieniaj si co dwie godziny. Trybun zamyli si na chwil, a potem rzek: Ten podzia pracy zdaje mi si za ciki; zmieni go, ale jeszcze nie teraz, bo trzebanam pyn dniem i noc bez przerwy. Nastpnie zwrci si do kierujcego aglami: Wiatr mamy pomylny; rozwi agle, aby wiolarzom uly w pracy! Gdy ci, do ktrych dotd mwi, odeszli, zapyta gwnego sternika: Ile lat suysz? Trzydzieci dwa. Na ktrych morzach sprawowae dotd obowizki?? Midzy naszym Rzymem a Wschodem. Jeste czowiekiem jakiego mi potrzeba. A przegldajc jeszcze raz otrzymane rozkazy, doda: Opyniesz przyldek Camponella drog ku Mesynie, dalej skierujesz wzdu zagicia kalabryjskiego, a ujrzysz Melito po lewej stronie. Potem znasz gwiazdy nad Morzem Joskim? Znam. Od Melity wic steruj na wschd ku Cyterze. Jeli bogowie uycz pomocy, nie zarzucimy kotwicy a w zatoce Antemonium.Ariusz by zaiste wielce roztropnym czowiekiem. Wprawdzie zoy bogom liczne ofiary, wiedzia jednak dobrze, e szczcie wicej zaley od rozwagi i rozumu czowieka, ni od darw i lubw ofiarowanych bogom. W czasie uczty dawanej na jego cze siedzia u stou pijc i grajc w koci; teraz powietrze morskie zbudzio w nim eglarza. Nie myla wic spocz, dopki by nie pozna dokadnie okrtu; wiedza i umiejtno bowiem najlepiej chroni od przypadkw. Zacz od dozorujcego wiolarzami, dalej zapozna si z ca sub: aglownikiem, sternikiem, magazynierem, nadzorc kuchni, a nareszcie z oficerami zaogi, z ktrymi zwiedzi nawet kwatery. Nic nie uszo jego uwagi, a gdy skoczy, on sam zna dokadnie i jedynie cay stan przygotowa do dalekiej drogi i zaopatrzenie galery na wszelkie przypadki. Gdy wszystko to speni, postanowi zapozna si dokadnie z ludmi, ktrzy mieli wykonywa jego rozkazy. A byo to rzecz niezmiernie trudn i wymagajc duo czasu. Wzi si do niej bezzwocznie i we waciwy sobie sposb. Okoo poudnia tego dnia, galera przecinaa fale morskie w okolicy Paestum;wiatr zachodni cigle d w agle ku zadowoleniu dowdcy. Ustawiwszy strae, wzniesiono otarz na pokadzie, posypany sol i jczmieniem; po czym trybun zoy uroczyste modlitwy i luby na cze Jowisza, Neptuna i wszystkich Oceanid, wylewajc wino i palc kadzido. Po tym uroczystym akcie, zasiad mdry wojownik w kajucie i stamtd postanowi przypatrywa si zaodze. Kajuta znajdowaa si w rodkowym przedziale galery, miaa szedziesit pi stp dugoci, a do trzydziestu wysokoci; wiato padao z gry trzema otworami; dach opiera si na supach gsto ustawionych; w rodku za widoczny by maszt najeony siekierami, toporami, dzidami i pociskami. Do kajuty z pokadu na prawo i lewo wiodo dwoje prostopadych ruchomych schodw, tak e mogy by spuszczone lub podniesione i wtedy zamykay otwory. atwo zrozumie, e miejsce to byo niejako sercem okrtu, domem caej zaogi, jej jadalni, sypialni, miejscem wicze, a zarazem odpoczynku po spenieniu obowizku, jeli w ogle o spoczynku mona byo mwi. W zagbieniu kabiny wznosia si na kilku stopniach platforma, gdzie siedzia dozorcawiolarzy; przed nim sta st rezonansowy na ktrym motkiem wybija takt wiosujcym. Po prawej stronie mia klepsydr, czyli zegar wodny, podug ktrego znaczy odpoczynki i zmiany tak wiolarzom jak stray. Nad nim, na wyszej platformie, oddzielonej zocon porcz, zasiada trybun, panujc nad wszystkim. Miejsce to byo zaopatrzone w oe st i wysane krzeso, z oparciem z tyu i porczami. Krzeso to byo darem cesarza i odznaczao si wytwornoci. Std siedzc w wielkim krzele, zawinity w paszcz wojskowy, z mieczem u pasa, przypatrywa si Ariusz wszystkiemu, co mg dojrze, sam za nie mniejsz zwraca na siebie uwag swych podwadnych. Wszystko go zajmowao, najduej jednak zatrzymywa wzrok na wiolarzach. Wzdu bokw kajuty wida byo trzy rzdy awek, przytwierdzonych do cian, statku tak przynajmniej wygldao to z daleka. Po bliszym zbadaniubyy to raczej trzy stopnie wiodce w gr, tak e druga awka bya nad pierwsz, a trzecia nad drug. Dla szedziesiciu wiosujcych z kadej strony byo dziewitnacie oddziaw, rozdzielonych od siebie przestrzeni kilka stp. Dwudzieste za siedzenie umieszczonebyo nad najniszym siedzeniem pierwszej awki. To urzdzenie dawao kademu wiolarzowi dosy wolnego miejsca, do swobodnego robienia wiosem. Wiolarze pierwszej i drugiej awki czy rzdu, siedzieli; przeciwnie trzeciego rzdu, poniewa mieli dusze wiosa, musieli sta. Rczki wiose byy wypenioneoowiem dla uatwienia pracy. Wiosa wisiay na rzemieniach i aby nimi pracowa, potrzeba byo wielkiej zrcznoci; naga fala moga kadej chwili porwa niebacznego wiolarza i rzuci w morskie odmty. Otworami dla wiose przeznaczonymi dochodzia dostateczna ilo wieego powietrza, wiato za padao na nich z gry przez krat. Pooenie wiolarzy mogo by o wiele gorsze; nie trzeba jednak przypuszcza, aby byo przyjemne. Zabroniono im pomidzy sob wszelkich stosunkw. Codziennie zajmowali swoje miejsca, nie mwic do siebie ani sowa. Krtkich odpoczynkw uywali na spanie i jedzenie. Nigdy wrd nich nie syszano miechu lub piewu; westchnienie lub guchy jk tumaczyy jedynie ich myli i uczucia byli to skazacy. ycie tych ndzarzy podobne byo do podziemnego strumienia, sczcego si wolno, lecz nieustannie, wci ku temu samemu ujciu. O Synu Najwitszej Panny! Dzi sprawiedliwo ma serce a Tobie std chwaa i cze! W owe jednak czasy twardy by los niewolnikw w fortecach, kopalniach, przy budowlach, na wojennych ihandlowych galerach. W pierwszym zwycistwie, ktre Juliusz odnis na morzu, zasugi tak wiosujcychjak zaogi byy rwne. Na owych awach wiolarzy zasiadali ludzie rnych narodowoci, gwnie brano ich z jecw wojennych, wyprbowanych w sile i wytrwaoci. Obok Brytyjczyka zasiada Lezbijczyk, za nimi mieszkaniec Krymu. Nierzadko spotka mona byo Scyt, Gala lub Tebaczyka. Wrd rzymskich przestpcw byli Goci, Longobardowie, ydzi, Etiopczycy i barbarzycy z wybrzeyMakotis. Siedzieli tu obok siebie ludzie rozmaitych narodowoci: Brytowie, Libijczycy, Longobardzi, ydzi, zbrodniarze rzymscy, Scytowie, Galowie, Etiopczycy, Ateczycy, Hiberreczycy (dzisiejsi Irlandczycy), Cymbrowie i dzicy barbarzycy rozmaitych innych krajw. Praca wiolarzy nie wystarczaa, aby moga zaj ich umysy, choby te umysy byy jak najprostsze i najocialsze. Nawetw czasie burzy ruchy ich byy zawsze jednakie, rwne, automatyczne. Nieszczliwi ci ludzie tracili w niewolnictwie wadze umysow; byli wic posusznymi, nie zdajc sobie sprawy z niczego, wykonywali rozkazy mechanicznie; yli wspomnieniami, a przyszoci nie widzieli przed sob adnej. Do niedoli swej z czasem si przyzwyczajali. Trybun siedzia w wygodnym krzele i rozmyla o wszystkim, tylko nie o niedoli tych nieszczliwych, przykutych do aw i wiose niewolnikw. Ruchy ich dokadne, miarowe, zaczynay go nuy sw jednostajnoci. Wtedy zwraca uwag na poszczeglnych wiolarzy. Nie woano ich po imieniu; natomiast przy siedzeniu kadego znajdowa si numer, ktry umieszczono zamiast nazwiska. Trybun nie tylko by wielkim wojownikiem, ale i bystrym znawc ludzi. Wodzc badawczym wzrokiem po skazacach, spojrza na numer szedziesity. Waciciel tego numeru mia na sobie, jak wszyscy inni jego towarzysze, przepask przez biodra. Nie wyrnia si niczym od innych, tylko modoci; nie liczy bowiem wicej nad lat dwadziecia. I ta wanie okoliczno zwrcia uwag Ariusza; nie mniejsz silna, muskularna budowa modzieca. Ariusz zwiedza czsto rzymskie sale gimnastyczne, w ktrych ksztacili si modziecy na atletw, majcych wystpowa pniej w owych sawnych rzymskich cyrkach. By wic w tym wzgldzie znawc. Na bogi rzek sam do siebie czowiekten robi niezwykle wraenie. Powierzchowno wielce obiecujca, musz si o nim dowiedzie bliszych szczegw. W tej chwili obrci si modzieniec w jegostron. yd! zawoa Ariusz taki mody! Pod badawczym wzrokiem trybuna rumieniec obla twarz modzieca; wstrzyma na chwil ruch wiosem, lecz w tej chwili uderzya goniej paeczka hortatora w st, jakby dla napomnienia; szybko opucimodzieniec wioso i od nowa ze zdwojon si pocz pracowa. Po chwili znw spojrza na trybuna i, o dziwo, ujrza na twarzy jego dobrotliwy umiech. Tymczasem galera wpyna w cienin Mesysk, a opynwszy miasto teje nazwy, zwrcia si na wschd, zostawiajc za sob zadymiony i grony szczyt Etny. Ile razy wraca Ariusz na platform, zajmowa si wiolarzem i mwi sam do siebie: Chopiec to rozumny i sprytny. yd to nie barbarzyca...Musz o nim zasign wiadomoci. Czwartego dnia podry Astrea tak si nazywaa galera pyna ju na Morzu Joskim. Niebo byo jasne, a wiatr by pomylny. Ariusz przypuszcza, e moe spotka si z flot jeszcze przed wysp Cyter, wyznaczon na spotkanie, i dlatego prawie cigle przebywa na pokadzie. Zreszt zajmowa si dokadnie wszystkim, co dotyczyo powierzonego mu statku i by z dzielnoci zaogi bardzo zadowolony. Skoro za zasiad na krzele wkabinie, myl jego zwracaa si niezmienniedo wiolarza pod szedziesitym numerem.Czy znasz czowieka, ktry wanie wsta z awki? spyta nareszcie hortatora w chwili, gdy nastpowaa zmiana wiolarzy. Numer szedziesity?? zapyta dozorca. Tak. Dozorca popatrzy na modzieca. Jak wiesz, o panie odpowiedzia okrt zaledwie przed miesicem wyszed z rk budowniczego, a ludzie s rwnie dla mnie nowi jak sam statek. Jest ydem zauway zamylony AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AA@P c A ,c Bc C* H D4 I Ariusz. Szlachetny Kwintuszu, jeste wielkim znawc ludzi. I jest bardzo mody mwi dalej Ariusz.Pomimo tego jest to nasz najlepszy wiolarz, nieraz zauwayem, e wioso gio si w jego doniach. Jakiego jest usposobienia?? Mao wiem o nim, ale jest posuszny. Raztylko wnis do mnie prob. Jak?? Prosi mnie, abym go przenis z prawejstrony okrtu na lew. Jak poda przyczyn?? Zauway, e ludzie, pracujcy zawsze z jednej strony, kaleczej. Zreszt atwo w czasie boju i niespodziewanych obrotw mgby si sta niezdatnym do suby, nie umiejc uy drugiej rki. Na bogi!! To myl nowa i suszna. C jeszcze wicej zauwaye? Okazuje zamiowanie do porzdku, ktrego nie znale u jego towarzyszy! W tym jest Rzymianinem. Nie znasze nic z dziejw jego ycia? Zgoa nic. Trybun zamyli si i odszed na swoje miejsce. Jeli bd na pokadzie w czasie zmiany wiolarzy, a on bdzie wolny rzek, zatrzymujc si przylij go do mnie. W dwie godziny pniej stal Ariusz pod chorgwi okrtu. Znajdowa si w usposobieniu czowieka oczekujcego niezwykych wypadkw i nic wicej nie mogcego uczyni, jak czeka. Filozofia twierdzi, e ludzie o wyrobionym charakterze zachowuj w takich wypadkachspokj. Sternik siedzia na swoim miejscu. Kilku z zaogi okrtu spao w cieniu agli twardym snem. Wyej na maszcie siedzia stranik. Ariusz podnis wanie wzrok z solarium, sucego wwczas do kierowania statkiem, gdy ujrza zbliajcego si ku sobie wiolarza. Dozorca nazwa ci szlachetnym Ariuszemimwi, i jest wol twoj, abym do ciebie przyszed; wic jestem. Ariusz spojrza z podziwem na smuky wzrost i muskularn budow modzieca, i myl bdzi po arenie cyrkowej. miae wystpienie przybyego wywaro jeszcze inne wraenie; w gosie jego byo co, co wiadczyo o yciu spdzonym wrd uszlachetniajcych okolicznoci. Oczy modzieca jasne i otwarte, miay wyraz raczej ciekawy ni wyzywajcy. Mimo e trybun utkwi w nim bystre, pytajce i rozkazujce spojrzenie, nie straci modzieniec nic ze swego wdziku; na twarzy nie odbio si adne uczucie psujcejej harmoni i pikno, nie byo na niej anigroby, ani zoliwoci; nic prcz ladw, jakie wyciska wielka i duga bole, ktr zagodzi czas, tak jak agodzi jaskrawowieego malowida. Wszystko to nie uszo uwagi Rzymianina i sprawio, e nie przemawia jak pan do niewolnika, ale jak starszy do modszego; rzek wic: Hortator mwi mi, e jeste najlepszym wiolarzem. Hortator jest bardzo dobry odpar modzieniec. Czy dawno suysz?? Prawie trzy lata. Zawsze przy wiosach?? Tak, nie pomn dnia, w ktrym bym wiosa nie mia w rku. Praca to cika, mao ktry m podoa jej duej roku, a ty jeste jeszcze prawie chopcem. Szlachetny Ariusz zapomina, i duch wiele moe, on wzmacnia sabego, podczas gdy silny upada pod brzemieniem. Po mowie twojej sdz, i jeste ydem. Przodkowie moi, o wiele wczeniej od pierwszych Rzymian zwali si Hebrajczykami. Zacita duma twego narodu nie wygasa wtobie rzek Ariusz, spostrzegszy, e twarz wiolarza spona rumiecem. Duma nigdy nie jest tak gona, jak wtedy, gdy brzczy kajdanami. Co ci tak czyni dumnym?? To, e jestem ydem. Ariusz umiechn si. Nie byem nigdy w Jerozolimie rzek ale syszaem o jej ksitach. Znaem jednego z nich, by on kupcem i wiele odbywa morskich podry, ale zaiste urodzony by na krla. Do jakiego naleysz stanu?? Jeli mam odpowiedzie z awki wiolarza, to niewolnikiem jestem, ojciec za mj by jednym z ksit Jerozolimy, ajako kupiec zwiedzi wiele mrz. Zna go i ugaszcza wielki August w swych gocinnych komnatach. Jego imi?? Itamar z domu Hurw. Ty synem Hura!! Po chwili milczenia spyta: C ci tu przywiodo?? Juda spuci gow, pier jego wezbraa bolenie, gdy nareszcie zdoa si opanowa, spojrza w oczy trybunowi i rzek: Oskarono mnie o zamach na ycie Waleriusza Gratusa, prokuratora. Ty zawoa Ariusz z rosncym zdziwieniem, cofajc si o krok. Ty to owym zbrodniarzem? Rzym cay oburzony by na t wiadomo, dowiedziaem si o tym zdarzeniu na okrcie pod Bodinum. Obaj spojrzeli po sobie w milczeniu, nareszcie Ariusz odezwa si pierwszy: Sdziem, e rodzina Hurw zgadzona z powierzchni ziemi. Straszne wspomnienia wziy nareszcie gr nad dum modzieca, zy zrosiy jego policzki. Matko, matko! Tirzo moja maa! Gdzie wy jestecie? Trybunie, szlachetny trybunie, gdyby ty wiedzia o nich! mwi skadajc bagalnie rce. Powiedz, jeli wiesz, powiedz, czy yj a jeli yj, gdzie s! W jakim znajduj si pooeniu! O! prosz ci, powiedz mi. Przysun si bliej Ariusza, tak blisko, e rkami dotyka paszcza trybuna. Trzy lata przeszy od owego strasznego dnia baga dalej trzy lata, w ktrych kada godzina bya mi yciem penym ndzy, yciem, w ktrym nic nie widziaem,jak bezdenn przepa, w ktrej nie miaem innej ulgi jak prac. W tym czasie nie wymwiem do nikogo ani sowa. Czemu zapomniani nie mog sami zapomnie! Czemu obraz wydartej siostry,ostatnie spojrzenie matki nie daj mi chwili spokojnej, ukry si przed nimi nie mog. Czuem tchnienie zarazy i trzask okrtu wrd bitwy; syszaen wyjce wrd burzy bawany i miaem si, podczas gdy inni modlili si; pragnem mierci, bo w niej widziaem wyzwolenie. Z kadym uderzeniem wiosa staraem si dzie w zapomnie. Wszystko na prno! Syszaem je wzywajce mnie wrd nocy, widziaem chodzce po morzu. O powiedz mi, powiedz,e pomary, a uspokoisz mnie, bo zaiste niemog one by szczliwe, kiedym dla nich zgubiony! C moe by wierniejszego i stalszego na mio matki! A Tirza oddech jej, to jak wo biaej lilii. Bya ona jakoby najmodsz latorol palmy taka wiea, czua nadobna i wdziczna! Ona kady dziemj czynia porankiem, bya mi socem, muzyk, czarem! I moja to rka pogrya j w otcha nieszczcia! Ja!! ... A wic wyznajesze sw win?? zapytaAriusz surowo. Dziwn bya zmiana, jaka na te sowa zasza w twarzy Ben-Hura. Gos zaostrzy si, rce mocno zacinite podniosy si w gr, nerw kady drga, a oczy gorzay. Syszae o Bogu mych ojcw rzek o niemiertelnym Jehowie?? Na jego wszechmoc i istnienie, na mio, jak od pocztku wiekw otacza Izraela, przysigam ci, em niewinny! Trybun zdawa si by wzruszonym. O szlachetny Rzymianinie! mwi dalej Ben-Hur. Wierz mi cho troch i spu promie wiata w ciemnoci, ktre mnie otaczaj i coraz si zwikszaj, Ariusz odwrci si i mierzy pokad szerokim krokami. Przecie nie ukarano ci bez sdu?? zapyta, nagle przystanwszy. Tak. Rzymianin podnis gow ze zdumieniem. Jak to.... bez sdu? Bez wiadkw? A ktci zasdzi? Rzymianie, jak wiadomo, byli wanie w czasie upadku ich potgi zwolennikami wszelkich formalnoci prawnych. Zwizano mnie sznurami, wepchnito do podziemia w wiey nie widziaem nikogo. Nikt nie mwi ze mn, a nazajutrz onierze uprowadzili mnie na brzeg morskii odtd jest galernikiem! Cby mg na swe uniewinnienie przytoczy?? O wiele! Najpierw byem chopem za modym na spiskowca, dalej Gratus by mi zupenie nieznany. Gdybym myla o zamordowaniu go, to bybym obra inny czas i miejsce. Zwa, e jecha na czele legionu, w biay dzie i nie mgbym pomyle o ucieczce. Zreszt pochodziem ze sfer sprzyjajcych Rzymowi, ojciec mjby nieraz wyrnionym za usugi oddane Cezarowi. Posiadalimy znaczny majtek, ktrego ani dla siebie, ani dla matki i siostry nie chciabym narazi na pewn strat. Nie miaem w kocu adnego powodu do nienawici, a przeciwnie wszelkie inne wzgldy: majtek, rodzina, sumienie i prawo prawo, ktre jest yciem i tchnieniem kadego syna Izraelowego raczej wstrzymaoby moj rk, gdyby nawet tak szalona myl powstaa w mojej gowie. Nie, nie byem wariatem i wolabym umrze ni si zhabi, a i dzi wolabym ponie mier, wierzaj mi. Kt by przy tobie, gdy cios pad? Staem na dachu domu ojcw moich. Tirza bya ze mn, ona pikna uosobienie dobroci. Razem opieralimy si o porcz chcc widzie wjazd nowego prokuratora i jego legion. Nagle dachwka nakrywajca porcz usuna si spod mojej rki i pada na Gratusa. W pierwszej chwili zdawao mi si, em go zabi i przeraenie moje nie miao granic. Gdzie wtedy bya twoja matka?? W swojej komnacie na niszym pitrze. C si z ni stao?? Ben-Hur zoy rce i ciko westchn. Nie wiem widziaem, jak j wraz z crk uprowadzono i oto wszystko co powiedzie mog. Z domu wypdzono wszystko, nawet nierozumne zwierzta, i opiecztowano bramy, aby ju nikt wicej nie wrci. Gdybym tylko mg widzie, gdzie one s...zaprawd, one byy niewinne!Rzeknij jedno sowo, a przebacz ach! Daruj szlachetny trybunie, e taki niewolnikjak ja, na cae ycie do wiosa przykuty, mie mwi o przebaczeniu! Ariusz sucha uwanie, przywoujc na pomoc dowiadczenie caego swego ycia wobchodzeniu si z niewolnikami: jeli udawauczucia, ktre nim owadno, wtedy kama; jeli mwi prawd, by niewinny, a postpiono z nim i ca rodzin niegodnie i pad ofiar lepo dziaajcej siy. Powicono ca rodzin, aby pomci wypadek, ktremu nikt nie by winien. Myl ta wzruszaa trybuna do gbi. eglarze nazywali go dobrym trybunem , a dla wielu wzgldw w opowiadaniu skazaca mona byo na dobro t liczy. Moe zna i nie lubi Waleriusza Gratusa, a moe zna take starszego Hura? Juda w swym opowiadaniu dotkn tych punktw, ale bez wyranego skutku. Trybun zdawa si by w niepewnoci; by on na okrcie wszechwadnym panem; wraenie jakie na nim opowiadanie skazaca zrobio, byo dodatnie i wierzy. Pomimo tego postanowi nie spieszy si, a raczej spieszy do Cytery, bo byoby nierozwanie pozby si w tej chwili tak doskonaego wiolarza; wola wic zaczeka, aby dowiedzie si cokolwiek wicej przekona si, czy to jest ksi Ben-Hur; wiedzia bowiem z dowiadczenia, e wszyscy niewolnicy kami. Dobrze, rzek wr na swoje miejsce. Ben-Hur skoni si i spojrza raz jeszcze w twarz swego pana, a nie ujrzawszy wicej nic, co by mu doda mogo nadziei, z wolna odchodzi nagle zatrzyma si i rzek: Jeli kiedy jeszcze pomylisz o mnie, trybunie, pomnij, e bagaem jedynie o wie o moich o matce i siostrze, o nic wicej. Po tych sowach odszed. Ariusz powid za nim zachwyconym okiem,mylc: gdyby go wiczy, co by to bya za ozdoba areny! Co za biegacz! Co za ramido szermierki! Stj! zawoa nareszcie. Ben-Hur stan, a trybun podszed ku niemu. Powiedz mi, co by zrobi, gdyby by wolnym? Szlachetny Ariusz urga mej niedoli rzek Juda drcym od wzruszenia gosem. Nie, na bogi, nie! Odpowiem wic chtnie: oddabym si pierwszej powinnoci mego ycia, nie znabym innej: zanim matka i siostra nie wrciyby do domu ojcw naszych, nie pomylabym o spoczynku. Kady dzie, kad godzin powicibym ich szczciu. Nie miayby nade mnie wierniejszego niewolnika, bo zaprawd straciy wiele, alena Boga przodkw moich wicej im oddam! Rzymianin nie spodziewa si takiej odpowiedzi, na chwil straci wtek swych myli, potem rzek: Przemawiam do twej szlachetnoci rzek. Gdyby matka twoja lub siostra nie yy, lub na zawsze zaginy, powiedz, co by wtedy uczyni? Widoczna blado pokrya twarz Ben-Hura; z rozpacz patrzy na morze, dopiero gdy si sta panem swych uczu, zwrci si do trybuna i zapyta: Jaki bym zawd obra?? Tak. Powiem ci prawd, trybunie. W przeddzie owego strasznego nieszczcia, o ktrym cimwiem, otrzymaem pozwolenie zostania onierzem. Nie zmieniem i dzi mego postanowienia, a poniewa na caej ziemi jest dzi tylko jedna szkoa wojenna, poszedbym do niej. A wic na aren!! zawoa Ariusz. Nie, do rzymskiego obozu. Pierwej jednak musiaby si zapozna z uywaniem broni. Nigdy przeoony nie powinien radzi podwadnemu; Ariusz spostrzeg, e popeni bd i w oka mgnieniu zmieni gos i postpowanie. Odejd rzek rozkazujcym tonem a nie buduj nic na tym co ci mwiem, moe artuj z ciebie, albo tu spojrza w przestrze albo, gdyby si zmiany mg spodziewa, to przyjdzie ci wybra midzy saw gladiatora lub sub onierza. Do pierwszej moe ci dopomc aska Cezara, gdy tymczasem w wojsku nie znajdziesz anipomocy, ani uznania, bo nie jeste Rzymianinem. Za chwil pochyla si Ben-Hur znowu nad wiosem na zwykym swym miejscu. Gdy serce lejsze, kade zajcie atwiej si spenia, tote i wiosowanie nie zdao si Judzie tak cikim; nadzieja, niby piewne ptasz zagocia w jego sercu. Ostrzegajce sowa trybuna: moe tylko artuj z ciebie odsuwa z myli, ile razymu si przypomniay. Jedyn myl, ktra go zaprztaa, byo, e go trybun zawoa, e wysucha dziejw jego ywota. Nad jego awk zawieci jasny promie nadziei, peen obietnic, a on modlisi: Boe, jestem wiernym synem Izraela, narodu, ktry ukocha przed wiekami. Pom mi, bagam Ci! ROZDZIA XI W zatoce Antemonium, na wschd od wyspy Cytery zebrao si sto galer. Odbywszy przegld floty, odpyn trybun na czele teje ku Naksos, najwikszej z Cyklad, a sterczcej niby kamie przydrony midzy Azj i Grecj. Z tego wzniesienia panowa trybun nad wszystkimi okrtami, jakie by na wodach tych ukaza si mogy; kadej chwili mg ciga piratw, gdyby si tylko pojawili, czy to na Morzu Egejskim, czy na rdziemnym. Gdy flota w penym szyku pyna ku grzystym wybrzeom wyspy, spostrzeonogaler przebywajc z pnocy. Ariusz popyn na jej spotkanie i okazao si, e by to statek handlowy, pyncy wprost z Bizancjum, a jego dowdca udzieli trybunowi wielce uytecznych informacji. Piraci pochodzili z najdalszych wybrzey Euxinu, byli nawet midzy nimi tacy, ktrzy rodzili si w Tanais, lecym nad ujciem rzeki tej nazwy, ktra prawdopodobnie zasila bagna Meotejskie. Wszelkie przygotowania robili oni w jak najwikszej tajemnicy, dopiero kiedy si ukazali w Zatoce Trackiej, po zniszczeniu stojcej tam floty, zdradzili sw obecno izamiary. Pniej ju rozbijali wszelkie okrty i mniejsze statki, skoro si tylko ukazay na wodach Hellespontu. Eskadr ichstanowio szedziesit dobrze uzbrojonychi obsadzonych zaog galer. Dowdc by Grek, rwnie jak caa suba okrtu dobrze obeznany ze wschodnimi wodami. Dokonywali niezmiernych grabiey, a postrach pad nie tylko na eglarzy, ale i na miasta na ldzie, ktre pozamykay bramy i nocn stra postawiy na murach. Nic dziwnego, e handel prawie zupenie podupad. Gdzie si teraz mogli znajdowa piraci?? Na to nader wane pytanie odebra trybun do zadowalajc odpowied. Po zrabowaniu Hefestii na wyspie Lemnos, nieprzyjaciel uciek wprost ku grupie wysp Tessalskich i znikn midzy Eube i Hellad.Takie byy wieci. Ludno wyspy Naksos, cignita na szczyty wzgrz rzadkim widokiem stu galerw jedn eskadr zczonych, ujrzaa, jak nagle przednia dywizja zawrcia ku pnocy, a za jej przykadem poszy nastpne, zawracajc si na tym samym miejscu jak kawaleria w kolumnie. Wieci o piratach znane byy powszechnie, tote patrzcy ledzili wzrokiem biae agle, a zniky midzy Rhene i Syros, z uczuciem wdzicznoci i uspokojenia; bo co Rzym uj siln rk, przestawao by strasznym i gronym. Trybuna ucieszyy ruchy floty nieprzyjacielskiej. Fortuna widocznie mu sprzyja, gdy otrzyma szybko pewne wiadomoci. W dodatku zwabi nieprzyjaciela na wody, gdzie go czekaa niechybna zguba. Mimo to rozmyla nad wszelkimi moliwymi wypadkami; wiedzia jak wielkie zniszczenie moe zrzdzi choby tylko jedna galera na takim obszarze jak Morze rdziemne. Na Morzu Egejskim ley wyspa Eubea i mylony AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAEPc F, R G7c H)Lc I9F) tworzy wzdu wschodnich wybrzey Grecjijakby wa forteczny. Midzy t wysp a Grecj znajduje si kana sto dwadziecia mil dugi, ale bardzo wski, w najwszym miejscu zaledwie jedn sm mili szeroki. Miasta lece wzdu wybrzey syny bogactwem i wzbudzay niewtpliwie chciwo korsarzy. Ariusz przypuszcza, e uda mu si zamkn ich od poudnia i pnocy, i na wodach wskiego kanau wyapa. Flota Ariusza pyna bez przerwy nie zbliajc si do brzegu, prawiedo pnocy, kiedy sternik ujrza rysujc si na niebie gr Ocha i oznajmi brzeg Eubei. Na dany znak ruch wiose usta; Ariusz rozdzieli galery na dwa oddziay po pidziesit galer liczce; jeden z nich wysa ku poudniowemu ujciu kanau, drugi dla okrenia wyspy i zamknicia pnocnego ujcia. aden z owych dwch oddziaw nie dorwnywa zaogom korsarskim, co do liczby, a jednak przewysza kad w niejednym wzgldzie, przede wszystkim zaw karnoci, ktra niepodobna jest do osignicia wrd zbiorowiska ludzi, zapewne dzielnych, ale poza obrbem prawayjcych. Mniema przezorny Ariusz, e jeeli jeden oddzia ulegnie liczebnej przewadze korsarzy, mg drugi na nieprzyjaciela natychmiast uderzy i pokona go. Ben-Hur siedzia tymczasem na swoim miejscu, wiosujc bez przerwy, lub odpoczywajc co sze godzin. Odpoczynek w zatoce Antemonium pokrzepi go, wioso wydawao mu si lejsze, a dozorca nie mia mu nic do zarzucenia. Oglnie ocenia si za mao swobod umysu, jak daje wiadomo obecnego pooenia i dalszego losu. Bolenie jest chodzi bez celu, jakby w ciemnociach. Do pewnego stopnia przyzwyczajenie stpio wBen-Hurze to uczucie, jednak wiosujc cigle, godzina za godzin, czasem dzie i noc, czu przecie, e statek posuwa si prdko po szerokim morzu. Trapia go niewiadomo, gdzie by i dokd pynie. Rozmowa z trybunem wzbudzia w jego sercu nadziej nowego ycia, a w miar tego rs niepokj duszy. Im cianiejszy zakres dziaania, tym wiksza bywa niecierpliwo wydobycia na wierzch. Tego wic dowiadczy Ben-Hur. Kilka razy, ju...ju chcia przemwi do dozorcy siedzcego na platformie, co wywoaoby oglne zdziwienie. Gdy znik ostatni promie zachodzcego soca, galera pyna cigle ku pnocy; BenHur nie dostrzeg zmiany kierunku, a nagle zaleciaa go z pokadu wo kadzida. Trybun jest u otarza pomyla. Czyby si zanosio na bitw?? Od tej chwili zwraca uwag na wszystko co go otaczao. By on ju w niejednej bitwie, nie widzc jej waciwie nigdy. Ze swej awki syszaj pod sob i nad sob, rozpoznawa kady gos i ruch, jak suchajcy poznaje piewaka po gosie. Z tych uzbieranych spostrzee wiedzia, e pierwszym przygotowaniem do walki tak u Grekw, jak i u Rzymian, byo zoenie ofiary bogom. Wprawdzie czyniono to samo przy zaczciu podry, jednak obecnie nie zachodzi ten wypadek, przyczyna musiaa by inna i bya dla niego rodzajem ostrzeenia. Bitwa dla wszystkich towarzyszy niedoli miaa wielkie, ale inne znaczenie ni dla zaogi. Nie straszyy ich bowiem niebezpieczestwa; a poraka, bitwa przegrana moga zmieni ich pooenie, moga im da wolno lub zmieni zych panw na lepszych. Na caym okrcie zawrza ruch; zawiecono kaganki i zawieszono je przy schodach, po ktrych trybun wyszed na pokad i wydawa rozkazy. Wnet zaoga stana pod broni, zniesiono i zoono na pokadzie dziryty, strzay w olbrzymich koczanach, bomby z zapalnej oliwy i koszebawenianych kul, luno jak knoty wiec skrconych. Wkrtce ujrza Ben-Hur trybuna wstpujcego na platform i przyodziewajcego zbroj i hem. Nie mgduej wtpi o znaczeniu tych przygotowa i musia si przysposobi na zniesienie najwikszego upokorzenia. jakie go w subie spotka musiao. Do awy kadego wiolarza przytwierdzony by acuch z cikimi kajdanami, w ktre hortator chodzc od numeru do numeru zamyka kadego z osobna. W razie nieszczcia nie byo dla nich ratunku. Jakby w oczekiwaniu zbliajcej si chwili, guche milczenie zalego w kabinie, przerywa je jedynie odgos wiose, obracanych w skrzanych pochwach. Kady wiolarz odczuwa hab kajdan. Ben-Hur najdotkliwiej ze wszystkich. Za kad cen chciaby unikn tej haby; brzk elaza zapowiedzia zblianie si dozorcy ku jego awce. Wnet przyjdzie kolej na niego; azali...trybun nie uczyni z nim wyjtku? Myl ta moe wydawa si zarozumiaocilub samolubstwem, opanowaa ona jednak Ben-Hura z tak sil. i wierzy, e Rzymianin sprzeciwi si temu, a czyn ten bdzie wiadczy o uczuciach tego czowieka. Jeli przed bitw zwrci uwag na niego, bdzie to dowodem, jeli nie pewnego postanowienia, to zawsze bdzie to wyrnieniem z pomidzy towarzyszy niedoli, i pozwoli nieszczliwemu mie nadziej lepszej przyszoci. Strasznym dla Ben-Hura byo oczekiwanie, krtka chwila wydaa mu si wiekiem. Z kadym poruszeniem wiosa zwraca wzrokna trybuna, ktry, skoczywszy przygotowania, leg na posaniu i zdawa si pragn odpoczynku. Na ten widok gorzko si zamia nasz skazaniec i peen oburzenia postanowi nie patrze wicej w t stron. Hortator zbliy si tymczasem ku numerowi przedostatniemu, a brzk acuchw zadzwoni zowrogo. Wreszcie numer szedziesity! Z rozpaczliwym spokojem zatrzyma wioso i wycign nog ku przeoonemu; wtem...trybun poruszy si, siad i da znak dozorcy. Straszny przewrt dokona si w sercu yda. Wzrok trybuna przenis si z hortatora na niego; opuci wic wioso, a cay okrt ukaza mu si w janiejszym wietle. Nie sysza co mwiono, ale po co mia sysze, widzia tylko, e acuch wisia u awy i e dozorca wrciwszy na swoje miejsce wybija takt, ktrego tony nigdy mu si tak piknymi nie wydaway. Tote oparszy pier na rczce wiosa, posun je z caej siy, zginajc prawie dozamania, a rzemie rozciga si, jakby mia pkn. Dozorca zbliy si do trybuna, i umiechajc si, wskaza na numer szedziesity. Co za sia!! rzek, Co za duch!! odpar trybun. Zaprawd,on lepszy bez acucha, nie zakadaj mu goju nigdy. To mwic, wycign si znw na posaniu. Statek pyn dalej prawie bez pomocy wiatru, sam si wiose. Ludzie nie penicy suby, spali snem twardym na swych posaniach, zaoga na pokadzie. Raz, dwa razy luzowano Ben-Hura, ale nie mg spa. Nic te dziwnego; trzy lata ciemnoci, a w tym czasie jeden jedyny promie soca! Jak rozbitek, rzucony na morskie gbiny, zblia si wreszcie do ldu; zaiste, w takiej chwili sen ucieka. Zdawao mu si, e skoczyy si udrczenia, e znajduje si w domu ojcw swoich w gronie rodziny. Czu si szczliwy, jak nigdy dotd. Messala, Gratus, Rzym i wszystkie gorzkie wspomnienia przedstawiay mu si jako przebyta choroba. ROZDZIA XII Wszystko na pokadzie zbudzio si ze snu. Dowdcy zajli swe stanowiska, a zaoga chwycia za bro i udaa si na pokad. Przyniesiono koczany ze strzaami, a przygwnych schodach ustawiono wiadra z oliw i ogniste kule. Zawieszono rwnie dodatkowe kaganki i wiadra napenione wod. Wiolarze stali gromadnie, ale pod stra i w pobliu swego dozorcy. Midzy nimi, za zrzdzeniem Opatrznoci, sta i Ben-Hur. Nad gow sysza zmieszany gwar ostatecznych przygotowa, jak onierze zaogi zaopatrywali agle, rozwijali siatki, odwizywali machiny i wdziewali zbroje zaopatrzone bycz skr. Wkrtce ucicho wszystko, spokj peen niepewnoci i oczekiwania zapanowa na galerze, spokj, ktry nazywa si gotowoci. Na znak z pokadu, a podany hortatorowi przez niszego oficera stojcego na schodach, wszystkie wiosa zatrzymay sinagle. C to ma znaczy? aden ze stu dwudziestu niewolnikw do awek przykutych nie zada sobie tego pytania, bo i c ich to obchodzi mogo? Patriotyzmu, mioci honoru, poczucia obowizku nie znali, doznawali raczej uczucia waciwego ludziom rzuconym na lepo w samo ognisko niebezpieczestwa, ktremu bezradni zaradzi nie mog. A choby i myleli o tym, co si sta moe, nie mogliby spodziewa si lepszej przyszoci. Zwycistwo cieni tym wicejich kajdany; los ich zczony jest z losem okrtu: utonie to i oni w gbokociach morskich mier znajd, sponie to i ich mier w pomieniach. aden ze skazacw nie way si spyta opooenie, ani kto by nieprzyjacielem, bo to by na prno. Zreszt, jakie by wzbudziy si uczucia w tych ludziach, gdyby wrogowie Rzymu byli ich brami, rodakami? Zwaywszy to, zrozumiemy, dlaczego Rzymianie przykuwali tych nieszczliwych do awek! Nie byo nawet czasu o tym myle. Uwag Ben-Hura zaj szum, uczyniony wiosami, a Astrea zachwiaa si jakby gronymi koysana bawanami. W tej chwili przypomnia sobie gotowo zaogi do walki, a krew zawrzaa w jego yach. I znowu dano sygna z pokadu, zanurzono wiosa, a galera posuna si nieznacznie wrd gbokiej ciszy. Nie sycha gosu zzewntrz, cisza wewntrz, a jednak kady gotowa si na uderzenie, ktre lada chwilamogo nastpi. Sam statek zdawa si to samo odczuwa i sposobi si jak tygrys doskoku. Roso napicie; Ben-Hur nie mia pojcia o przebytej przestrzeni. Nareszcie, w tej ciszy, odezwaa si trbka bojowa penym,czystym gosem. Hortator uderza motkiem w st, a wiolarze pracowali caymi siami. Galera trzeszczaa w spojeniach i pdzia jak strzaa. Nagle nastpio gwatowne uderzenie, wiolarze na platformie przy hortatorze zachwiali si; wielu pado, statek cofn si i znowu ca si pyn naprzd. W teje chwili rozleg si krzyk przeraonych ludzi guszcy trby, Ben-Hur usysza amanie si okrtu, a po chwili rozlegy si z pokadu okrzyki tryumfu. Rzymianie zwyciyli, zatopili okrt nieprzyjacielski; akim byli ci, ktrych morze pochono? jakim mwili jzykiem? z jakiego pochodzili kraju? Kt by o to pyta...Astrea pyna naprzd! Kilku z zaogi, umoczywszy baweniane kule w oliwie, zapalio je, co pobudzio do zacieklejszej walki. Wrzask rs cigle, na prawo, na lewo, z tyu, a wrd tego zgieku sycha byo odczasu do czasu trzask, po nim krzyki trwogi, wiadczce, e jeszcze jeden okrtzatopiono, a jego zaoga walczy z bawanami. Jeszcze los bitwy nie by rozstrzygnity. Od czasu do czasu znoszonona d rannego Rzymianina i skadano na ziemi. Czasem kby dymu. nasycone woni palcego si ludzkiego ciaa, toczyy piersi. Wtedy Ben-Hur. duszc si od gorcaidymu, odgadywa, e przepywali w pobliuokrtu, palcego si wraz z wiolarzami przykutymi do awek. Tymczasem Astrea bya w cigym ruchu, nagle stana. Przednie wiosa wypady z rk, a wiolarze pospadali z awek; z pokadu nis si straszliwy omot i uderzenie o siebie dwch okrtw. Po raz pierwszy oskot przyguszy pobudk hortatora; ludzie w trwodze wpadali do kabiny, jakby szukali schronienia. Wrd oglnego zamieszania pado nagle u stp Ben-Hura ciao cudzoziemca. To barbarzyca jasnowosy, syn pnocy, a mier porwaa go wrd rabunku i zemsty. Ale jakim sposobem dosta si tutaj? Czyby jaka elazna rka rzucia goz nieprzyjacielskiego pokadu? Nie, to niepodobna! A wic Astrea miaaby by pokonana? Moe to by, aby Rzymianie walczyli na wasnym pokadzie? Dreszcz przeraenia przebieg yda na myl, e Ariusz znajduje si w niebezpieczestwie. Boe! gdyby mia zgin! Boe Abrahama niedopu tego! Czyby wszystkie jego nadzieje miay pozosta tylko nadziejami? Matka, siostra, rodzina, ziemia wita...miaby ich nigdy nie zobaczy? ! Zamieszanie roso z kad chwil, spojrzawok, w kabinie wszystko w nieadzie wiolarze do aw przykuci ubezwadnieni,ludzie toczcy si i biegajcy na lepo tam iz powrotem, jeden tylko hortator niewzruszony na swym stanowisku, wybijatakt, ktrego nikt nie sucha, oczekiwa dalszego rozkazu trybuna. By on uosobieniem owej sawnej i potnej rzymskiej karnoci, ktra ujarzmia cay znany wwczas wiat. Przykad niewzruszonego dozorcy spowodowa, e Ben-Hur zacz rozmyla nad swoim obecnym pooeniem. Honor i powinno przykuway Rzymianina do platformy ale c jego to obchodzi mogo? awa niewolnika bya miejscem, z ktrego nie wstyd ucieka; umierajc teraz, powiciby si na prno. Nie, on powinien y; ycie jest jego obowizkiem, jeli nie zaszczytem, jest wasnoci jego narodu, jego rodziny matki i siostry. Stany one przed nim jak ywe; widzia, jak wycigay ku niemu rce; sysza ich bagania. Niestety! Rzymski wyrok potpi go, a pki ten mia znaczenie, ucieczka nie przyniosaby mu poytku. Tak, na caym szerokim wiecie nie byo miejsca, gdzieby go nie dosiga karzca rka wszechwadnego pana czy to na morzu, czyna ldzie. Pragn wolnoci zgodnej z prawem, bo tylko wolnym obywatelem mgzamieszka w Judei i wypeni obowizki, ktrym si powici: dla niego nie ma yciagdzie indziej. O Boe! jake czeka i baga o tak wolno. Jake opniaa si, a jak radonie wita j w obietnicy trybuna. Wszak nic innego ten wielki czowiek nie mg mie na myli. A gdyby dobroczyca ten mia teraz mamie zgin? Umary nie moe przecie wrci, aby wybawi z wizw yjcego. Nie, to si sta nie moe Ariusz nie powinien umrze; gdyby tak si sta miao, to lepiej zgin z nim razem, ni y nadal niewolnikiem na okrcie. Jeszcze raz spojrza Ben-Hur wkoo siebie.Na pokadzie szalaa walka, nieprzyjacielskie okrty cisny na boki Astrei . Niewolnicy na awach, nie widzc stray, ktra posza na gr, targali swe acuchy, a przekonawszy si o daremnoci swych usiowa, dzikim i szalonym wyciem rozdzierali powietrze. Karno znikna, przestrach zama wszelki porzdek, a jednak nie...bo oto hortator, spokojny jak zawsze, siedzia na krzele i wydawa rozkazy, lecz nikt nie zwraca na nie uwagi. Bez innej broni prczmotka do uderze, dopenia swymi nawoywaniami oglny zgiek. Ben-Hur raz jeszcze rzuci na okiem i wybieg...nie eby ucieka, ale by szuka trybuna. Jednym skokiem znalaz si na pokadzie i ujrza niebo krwaw gorejce un, straszliw walk, napierajce na Astre okrty, i morze pokryte szcztkami rozbitych statkw. Napastnikw bya moc nieprzeliczona. Rzymian szczupa garstka. Zaledwie obj wzrokiem w straszny widok, uczu, e si zapada i leci w ty. W jednym mgnieniu oka cay kadub galery z trzaskiem si rozpad, a morze jakby na totylko czekao, zapienio si, zaszumia i zalao go. Ben-Hura otoczya nieskoczona ciemno. Chocia posiada wiele siy, ktra budzi siw czowieku w chwili grocego yciu niebezpieczestwa, to ciemno i szum wody obezwadniy go tak, e straci prawie przytomno. Prd wody popycha nim jak klocem drzewa ku kabinie, gdzie by uton, gdyby nie opr toncego statku, ktry go dwign w gr. Czujc, e wrazz drobniejszymi szcztkami wypywa na wierzch, uczepi si jakiego przedmiotu i z nim pyn. Czas, ktry przeby pod wod wyda mu si o cay wiek duszy, ni by w rzeczywistoci. Gdy za uczu, e jest na powierzchni wody, odetchn gboko, wieym powietrzem napeni puca, a otarszy wod z wosw i oczu, wydosta si wyej na desk, ktra go ocalia, i opierajc si na niej, obejrza si wokoo. Bliski by mierci pod wod, ale i na niej czekaa go ona w kadej chwili. Nad wod cieli si, jak mga przezroczysta, dym od poncych statkw. Bitwa bya skoczona, ale kto by zwycizc, niepodobna byo odgadn. Od czasu do czasu przesuway si przed jego oczyma okrty, zaciemniajce na chwil purpurowe blaski poarw. Poprzez chmurydymu, kurzawy i mgy dolatywa go trzask nacierajcych na siebie statkw; niebezpieczestwo zagraao mu cigle. W chwili, gdy Astre pochony bawany,na pokadzie znajdoway si prcz jej wasnej zaogi dwie inne, nieprzyjacielskie.Wszystkich morze pochono, wielu jednakwypyno na powierzchni wd i wiodo dalej bj zacity, ktrego w gbokociach yspa Eubea i mylony AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAJPc K c Lc MY+ c NL9 OM9) morza najprawdopodobniej nie zaprzestano.W miertelnym ucisku walcz z sob ze straszliw zacitoci. W rkach wielu walecznych byszczay oszczepy i dziryty, ktrymi starali si przeciwnikowi zada jeszcze ostatni cios. I sycha byo szum wd wzburzonych szamotaniem si walczcych. A morze, w wsplny grb dla przyjaci i nieprzyjaci, tutaj czarne ciemnoci nocy, wdzie pomienne od gorejcych okrtw. Ben-Hura walka ta nie obchodzia. Czy ci, czy tamci zwyci꿹, zawsze to nieprzyjaciele, a kady z nich zabiby go bez wahania, choby tylko dlatego, by mu wydrze desk, na ktrej pyn. Trzeba si byo spieszy, aby opuci zowrogie strony. Jednak nim to zdy uczyni posysza szybki ruch wiose i ujrza galer pync w jego stron. Wysoki maszt wydawa si podwjnie wysokim, a ciemne wiata, igrajce na zoceniach i ozdobach czyniy go podobnym do wa, poruszajcego szumic i pienic si wod. Szybko obj Ben-Hur myl groce mu niebezpieczestwo, a trzymajc si szerokiej deski, oblicza sekundy i czu, enawet p sekundy moe go ocali lub zgubi. Nagle na powierzchni wody, a w odlegoci ramienia, ukaza si hem niby zoty promie, za nim dwie rce, dwie silne rce, ktre na pewno nie puciyby raz pochwyconej podpory. Na pierwszy widok Ben-Hur cofn si z przeraenia, alehem zanurzy si i wypyn znowu, a rce na prno obejmoway wymykajc si fal, nagle una owiecia blad twarz iszeroko rozwarte usta toncego. Oczy nie byy zamknite, ale patrzyy bdnie, oblicze trupiej bladoci przedstawiao straszny obraz; jednak Ben-Hur, przypatrzywszy si krzykn radonie; a gdy gowa znowu si zanurzy miaa, chwyci za acuch podtrzymujcy pod brod hem nieszczliwego i przycign do deski. By to Ariusz, trybun. Chwil dug woda wrzaa i wirowaa okoo Ben-Hura, musia wic uy wszystkich si, aby utrzyma ciao, a zwaszcza gow trybuna nad powierzchniwody. Obok nich przepyna galera, pozostawiajc ich poza obrbem swych wiose. Pyna pord toncych, pomidzygowami nakrytymi hemami i bez hemw. Wtem guchy trzask dolecia uszu Ben-Hura; obejrza si i z niemaym zadowoleniem zobaczy, e Astrea bya pomszczona. Walka trwaa dalej; opr zmieni si w ucieczk, ale kto zwyciy? Dobrze pojmowa Ben-Hur, jak wiele ta okolicznozaway moga na szali jego wolnoci i w ocaleniu trybuna. Wcign lepiej Ariusza nadesk, tak e go podtrzymywaa, sam za stara si utrzymywa go w tej pozycji. Z wolna poczynao dnie. Ben-Hur powita dzie z dwoma odmiennymi uczuciami; nadziei i trwogi. Zwyciyli Rzymianie, czy korsarze? Gdyby ostatni, trybun bdzie zgubiony. Nareszcie nadszed poranek, cichy i spokojny. Po lewej stronie ujrza ld, lecz za daleko oddalony, aby go mc dosign, a w oddaleniu tu i wdzie pywali ludzie, rwnie jak on rozbitki. Zwglone i dymice szcztki zniszczonych okrtw plamiy biae przestworze morza, w dali leaa galera z podartym aglem, zgruchotanym maszt em, zniszczon ozdobn balustrad i bezczynnymi wiosami.Dalej jeszcze widniay ruchome punkty, moe uciekajce lub cigane statki, a moe tylko biae, chye ptaki. Mina godzina, w Ben-Hurze rosa trwoga jeli pomoc nie przyjdzie szybko Ariusz moe umrze. Tak spokojnie lea, e zdawa si ju umarym. Ben-Hur z wielkimtrudem zdj z niego pancerz przyoywszy ucho do jego piersi usysza bicie serca, a ten dowd ycia doda mu odwagi. Czeka, a obyczajem swego narodu krzepi sw nadziej modlitw. Przyjcie do przytomnoci po topieniu si jest stokro boleniejsze ni samo tonicie;tak bole przechodzi Ariusz, zanim ku wielkiej radoci Ben-Hura, zdoa przemwi. Stopniowo zacz od mao znaczcych pyta, jak i gdzie si znajduje, kto i jak goocali, ale zaraz przypomnia sobie bitw. Wtpliwo w zwycistwo zbudzia wszystkie jego obawy i czynia nieznonym spoczynek, jakiego uywa na cigle ruchomej desce. Z wolna uspokaja si i stawa si rozmowniejszy. Nasze ocalenie, jak sdz, zaley gwnieod wyniku bitwy. To, co uczyni dla mnie, uznaj w zupenoci; ocalie mi ycie z naraeniem twojego. Cokolwiek si stanie, zapewniam ci moj wdziczno. Nie poprzestan na tym; jeli los sprzyja nam bdzie i zdoamy std szczliwie si wydosta, obsypi ci askami, jak przystoina Rzymianina majcego mono i wadz wywdziczenia si. Czy jednak tw dobr wol i ofiar wywiadczye mi dobrodziejstwo, tego nie wiem jeszcze i dlatego tu si zawaha musisz przyrzec, e oddasz mi najwiksz przysug, jak czowiek czowiekowi wywiadczy moe a to przyrzeczenie musisz natychmiast wykona. Jeli to, czego da bdziesz, nie jest zakazane przez nasz Zakon, speni tw wol odrzek Ben-Hur. Ariusz zatrzyma si chwil. Jeste rzeczywicie synem Hura, yda? zapyta. Jest, jak rzeke. Znaem twego ojca. Juda przybliy si do trybuna, bo gos jego by saby przysun si wic i sucha chciwie, spodziewajc si, e nareszcie usyszy co o swoich. Znaem i kochaem go cign dalej Ariusz. Tu nastpia chwila milczenia, zdaje si, ejaka nowa myl go zaja. Niepodobna mwi dalej aby ty, jako jego syn, nie sysza o Katonie i Brutusie. Byli to wielcy ludzie, a najwikszymi okazalisi w chwili zgonu. Umierajc zostawili przykad i prawo, drosze nad wszystko. Po nich nie y adnemu Rzymianinowi w habie i w niewoli. Czy suchasz? Sucham. Kady obywatel Rzymu nosi piercie; stosownie do przyjtego zwyczaju, mam i ja taki, ktry nakazuj ci zdj to mwicwycign rk do Ben-Hura, a ten uczyni zado rozkazowi. W piercie na swj palec. Ben-Hur i w tym by posuszny. Ta drobnostka moe ci wielkie odda przysugi odezwa si Ariusz po chwili mam posiadoci i pienidze, nawet w Rzymie licz mnie do bogatych. Nie mam rodziny, ale gdy pokaesz ten piercie memu wyzwolecowi, ktry zarzdza w czasie mej nieobecnoci moim majtkiem, usucha ci we wszystkim. Znajdziesz tego czowieka w mej willi pod Misenum, a skoro mu opowiesz, w jaki sposb i gdzie otrzymae ten klejnot, uczyni zado wszelkim twym daniom. Jeli przeciwnie y bd, uczyni wicej dla ciebie, wyzwol i wrc ci do domu i rodziny. Jeli wybierzesz inn drog, dopomog ci do osignicia tego stanowiska, jakie osign zapragniesz. Czy syszysz? Sysz. A wic z przysig, na bogi; Nie, szlachetny trybunie, tego nie uczynibom yd. Wic zaprzysignij na twego Boga lub uyjjakiejkolwiek najwitszej w twej wierze formuy, ale przyrzecz, e uczynisz to, coci teraz ka. Czekam, a ty z obietnic. Szlachetny Ariuszu ze sw twoich sdz, e dasz, co bardzo wanego. Powiedz mi wic pierwej, czego dasz? Czy wtedy wykonasz przysig?? Gdybym to przyrzek, ju bybym zobowizany, a tu nagle Ben-Hur przerwamow wykrzyknikiem: Bogosawiony Bg ojcw moich, bo oto okrt przybywa! Z ktrej strony?? Od pnocy. Czy umiesz rozpozna po znakach do kogostatek naley?? Nie, byem tylko wiolarzem. Czy ma flag?? Nie widz dotd adnej. Ariusz zaton w mylach i milcza. Czy okrt cigle pynie w tym samym kierunku?? Cigle. Szukaj oczyma chorgwi. Nie ma jej. Jak to i adnego innego znaku?? agiel galery, zwinity, trzy awy, a pynie szybko: to wszystko, co widz. Gdyby to by rzymski okrt zwyciski, wywiesiby mnstwo chorgwi, a zatem musi to by okrt nieprzyjacielski. A wiesz,co teraz bdzie? mwi dalej. Suchaj, pki mog mwi. Jeli to okrt korsarski, ycie twoje ocalone, nie dadz ci wolnoci ika znw wiosowa, ale ci nie zabij. Zemn postpi inaczej, Tu zawaha si. Ja rzek nareszcie za stary jestem, abym znis hab. Niech mwi w Rzymie,e Kwintusz Ariusz zgin w boju wraz ze swym okrtem, jak przyszo rzymskiemu wodzowi. Oto co chc, aby uczyni, skoro okrt nieprzyjacielski tutaj si zbliy: zrzumnie z tej deski w morze i utop. Czy syszae? Z przysig, e to uczynisz! Nie, tego nie uczyni! rzek Ben-Hur stanowczo. Prawo dla mnie witsze. Zakon nasz czyni mnie odpowiedzialnym za twe ycie. Odbierz ten piercie to mwic zdj sygnet z palca we go, cofnij wszystkie twe obietnice na wypadek ocalenia zrobione. Wyrok, ktry mnie posa na galery, uczyni mnie niewolnikiem, ale teraz ju nim nie jestem, wicej nie jestem rwnie twym wyzwolecem. Czuj si, przynajmniej na t chwil synem Izraela i panem siebie. Weswj piercie. Nie wzruszyo to Ariusza, ktry milcza zacicie. Nie chcesz? rzek Juda Wic nie w zoci ani z pogardy, ale aby uwolni si odnienawistnego mi zobowizania, oddaj twjdar morzu. Patrz trybunie. I cisn piercie w odmt: Ariusz usysza plusk padajcego w morze piercienia, chocia nie spojrza w t stron. Postpie nierozwanie rzek jest to, w twoim zwaszcza pooeniu, czyn szaleca. mier moja nie tylko od ciebie zaley; ycie to ni, ktr mog przerwa bez ciebie, a gdy to uczyni, c si z tob stanie? Ludzie z postanowieniem mierci, wol j ponie z obcej rki, bo dusza, o ktrej istnieniu zapewnia Platon, oburza sina samobjstwo! Oto wszystko. Gdyby ty mnie prosi o podobn przysug, nie odmwibym. Teraz obydwaj jestemy zgubieni, a piercie, by jedynym dowodem mej ostatniej woli i mg ci da szczcie. Ja zejd ze wiata opakujc wydart mi chwa i zwycistwo; ty bdziesz y, aby umrze troch pniej z wyrzutem niespenionego witego obowizku dla nierozumnych przesdw. Bolej nad tob! Ben-Hur widzia wszelkie nastpstwa swegoczynu wyraniej ni kiedykolwiek, ale nie zawaha si. W cigu trzech lat mej niewoli, ty, trybunie, pierwszy spojrzae na mnie agodnie. Czy tak? Nie, o nie, by jeszcze kto na t myl gos Judy zniy si, oczyzwilyy, a przed oczyma duszy ujrza tak wyranie, jak gdyby bya tu przed nim, twarz modzieca, co go napoi u starego rda w Nazarecie. Przemgszy wzruszenie, mwi dalej: Jeli twoje spojrzenie nie byo pierwszym objawem wspczucia w mej cikiej niedoli, to w kadym razie ty pierwszy spytae kim jestem; a jeli w ostatniej przygodzie uratowaem ci z myl, e twe ocalenie moe mi przynie jak korzy, to myliszsi, wierz mi, prosz. Co wicej, widz coraz wyraniej, e Bg uyczy mi szczcia, jakiego pragn tylko za pomoc sprawiedliwych rodkw. Idc za gosem i przewiadczeniem sumienia, raczej umarbym z tob, ni bym si sta twoim morderc. Takie jest moje postanowienie i choby mi ofiarowa cay Rzym, gdyby by twoj wasnoci i mgby nim rozporzdza, jeszcze nie zabibym ciebie. Wasz Katon i Brutus wydaj si niewiadomymi dziemi wobec Hebrew, ktrzy ydowi nadali prawa. Czy proba moja nic nie znaczy?? Rozkaz miaby wiksze znaczenie, ale i ten mnie nie wzruszy. Umilkli i obaj czekali. Ben-Hur spoglda czsto w stron przybywajcego okrtu. Ariusz spoczywa z zamknitymi oczyma, obojtny. Jeste pewny pyta Ben-Hur e przybywajcy statek jest nieprzyjacielski?? Tak sdz brzmiaa odpowied. Staje i spuszcza d. Czy widzisz chorgiew?? Czy nie ma innego goda, po ktrym mgbym rozpozna, czy to jest rzymski okrt? Gdyby statek by rzymskim, miaby hempowyej masztu, Nabierz wic otuchy, widz hem Ariusz nie wierzy jeszcze. Ludzie pyncy odzi ratuj toncych, piraci nie znaj litoci, nie czyniliby tego. Mog potrzebowa wiolarzy odpar Ariusz wspominajc, jak sam zbiera toncych w tym celu. Ben-Hur nieustannie przypatrywa si ruchom pyncych. Okrt rusza si rzek. W jakim kierunku?? Po prawej stronie od nas stoi opuszczona prawdopodobnie galera; ku niej pynie statek. Tak jest, zrwna si z ni i wysya ludzi na pokad. Syszc te sowa, Ariusz otworzy oczy i oywi si. Dzikuj twemu Bogu rzek do Ben-Hura, spojrzawszy na galer a i ja winienem podzik moim. Gdyby to by statek korsarski, zatopiyby pokonan galer, a nie stara si jej ratowa; po tym czynie i hemie na maszcie poznaj Rzymian. A zatem moje jest zwycistwo, a Fortuna nie opucia mnie. Jestemy uratowani, daj wic znak rk, woaj ich, niech przybywaj prdko. Bd duumwirem...a ty...znaem twego ojca i miowaem go; byon naprawd ksiciem i przekona mnie, e yd nie jest barbarzyc. Zabior ci z sob, uczyni mym synem. Tak wic dzikujtwemu Bogu i woaj na wiosujcych. Spiesz si, a prdko, bo musimy puci si w pogo, aby ani jeden rozbjnik nie uszed. Spiesz si! spiesz na bogi! Juda wsparszy si na desce, macha rk i woa z caej siy; wkrtce cign uwag kierujcych ma dk, ktra szybko przybya po nich. Na galerze przyjto Ariusza z wszystkimi honorami nalenymi bohaterowi, ulubiecowiFortuny. Lec na tapczanie, wysucha szczegw zakoczenia walki, a gdy zebrano rozbitkw, wywieszono na nowo flag komendanta i spiesznie skierowano kupnocy, aby si poczy z reszt floty i dokona zwycistwa. We waciwym czasie owe pidziesit okrtw wysanych na morze, zamkny odwrt uciekajcym piratom i zniszczono ich, biorc dla wikszej sawy Ariusza, dwadziecia nieprzyjacielskie galery do niewoli. Na wybrzeu Misenum witano radonie powracajcego Ariusza, a towarzyszcy mumody czowiek zwrci szybko uwag przyjaci trybuna, ktry na ich zapytanie opowiedzia szczegowo histori swego ocalenia, starannie omijajc wszystko, co si do przeszoci modego yda odnosio. W kocu przywoa Ben-Hura do siebie i rzek, kadc rk na jego ramieniu: Zacni przyjaciele moi, oto mj syn i dziedzic mego majtku, jeli wol jest bogw, abym jaki majtek pozostawi. Bdzie on nosi moje imi, a polecam go wam, proszc bycie go miowali, jak mnie miujecie. Adopcj przeprowadzono szybko o ile na to formalnoci pozwoliy; tym sposobem dotrzyma dzielny Rzymianin przyrzecze danych Ben-Hurowi, i wprowadzi go w wiat cesarski. W miesic po powrocie Ariusza obchodzono w Rzymie w teatrze Scaurusa jego zwycistwo nad piratami. Po jednej stronie gmachu wisiay chorgwie, proporce, sztandary, wrd ktrych najwidoczniejsze byy dwadziecia dzioby okrtowe ze zdobytych galer, za nad tym wszystkim widnia napis, ogaszajcy osiemnastu tysicom siedzcym w teatrze, nastpujce sowa: Kwintusz Ariusz duumwir zabra piratom w zatoce Euripus ROZDZIA XIII Jestemy w miecie Antiochii, w miesicu lipcu 23 roku po narodzeniu Jezusa Chrystusa; miasto to zwano krlow Wschodu, bo byo najpotniejszym po Rzymie, jeeli nie njludniejszym z miast. Mniemanie, jakoby rdem wystpkw owego czasu by staroytny Rzym, jest co najmniej wtpliwe. Ktokolwiek spraw t sizajmowa, spostrzee, e zepsucie pynoze Wschodu na Zachd; a miasto Antiochia, siedlisko staroytnej asyryjskiej potgi i wspaniaoci, w tym kierunku wpyw wywierao. Byo przed poudniem, gdy galera kupiecka opucia modrawe wody morza i wpywaa do ujcia rzeki Orontes. Skwar by wielki, lecz wszyscy podrni, opuciwszy kabiny, stali na pokadzie, a midzy nimi Ben-Hur. Przebyte pi cikich lat zmieniy modegoyda w dojrzaego mczyzn, a chocia nosi sukni z biaego ptna osaniajc jego ksztaty, to jednak atwo byo dostrzec, e mia pikn postaw. Od godziny sta w cieniu agli, a kilku podrnych jego narodowoci na prno prbowao nawiza z nim rozmow. Odpowiada na pytania po acinie w sposb powany i czcigodny. Czysto wymowy, skromno i inteligencja pobudzay ciekawo suchajcych. Ci, ktrzy mu si uwaniej przypatrzyli, zauwayli pewn niezgodno midzy wygldem a jego arystokratycznym zachowaniem si. I tak, rce mia za dugie, a gdy, chcc zachowa rwnowag na koyszcym si statku, chwyci si czegokolwiek w pobliu, ruch rki i widoczna w niej sia zwracay na si uwag otaczajcych. Tak wic wraz z ciekawoci kim i czym by, yspa Eubea i mylony AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPP}c Qyc RFE _ S*cT!9G+rodzio si przekonanie, e czowiek ten przechodzi ju niezwyke koleje. Galera zatrzymaa si w jednym z portw Cypru i zabraa stamtd yda podeszego ju w latach. Jego ujmujca powierzchowno zachcia Ben-Hura do zadania mu kilku pyta, na ktre podrny odpowiedzia w sposb budzcy zaufanie, i wnet nawizaa si midzy obydwoma oywiona rozmowa. W chwili, gdy galera wpyna w zatok Orontesu, spotkaa si z dwoma statkami, ktre rwnoczenie wpyway na wody rzeki. Na mijajcych si statkach wywieszono mnstwo maych chorgiewek tego koloru, jakby na znak powitania. Podrni dziwili si tym znakom i najrozmaitsze robili przypuszczenia. Gdy wreszcie jeden z nich zapyta owego sdziwego yda, co chorgiewki oznacza miay, odpowiedzia: Flagi te nie oznaczaj narodowoci, ale s godem waciciela tych okrtw. Czy ten posiada wiele galer?? Bardzo wiele. Czy znasz go?? czyy mnie z nim niegdy interesy. Podrni patrzyli na mwicego, jak gdyby prosili go, aby dalej opowiada. Ben-Hur zasucha uwanie. yje on w Antiochii mwi dalej Hebrajczyk z waciw sobie powag bogactwa jego zwrciy na uwag, a to co o nim mwi, nie zawsze jest dla niego yczliwe. Niegdy y w Jerozolimie ksi pochodzcy ze staroytnego domu Hurw. Na te sowa prno Juda usiowa si opanowa, serce bio mu jak motem. Ksi ten by kupcem i mia zmys do handlu, sta na czele wielu przedsibiorstw, rozgazionych a po krace Wschodu i Zachodu. Po wielkich miastach zakada filie, a jedn z takich filii w Antiochii zarzdza wierny i stary suga domu Hurw, Simonides, ktry, mimo greckiego nazwiska, by Izraelit. Pan domu, gowa rodu, zaton na morzu, ale interesy szy dalej pomylnie, gdy nagle nowym nieszczciem Pan dotkn t rodzin. Jedyny, jeszcze niedorosy syn ksicia wykona zamach na ycie prokuratora Gratusa na jednej z ulic Jerozolimy, a gdy zamach nie uda si, znik na zawsze. Rzymianie wywarli zemstna caym domu i nikt tego imienia nie zosta przy yciu. Paac opiecztowano i gnied si w nim gobie, skarby zabranojak te wszystko, co byo wasnoci Hurw. Tym wic sposobem prokurator przyoy zoty plaster na swoj ran; byo si czym zaiste wyleczy. Suchajcy rozemiali si, a jeden z nich rzek: To znaczy, e majtnoci zatrzyma dla siebie? Tak mwi odpar yd opowiadam rzecz, jak j syszaem, ale dla dopenienia dodaj, e Simonides, w zastpca ksicia w Antiochii, wkrtce potemotworzy handel na wasn rk. Idc za przykadem dawnego pana, posya karawany do Indii; a teraz posiada dostateczn ilo galer tworzc na morzu prawdziwie krlewsk flot. Mwi, e mu si wszystko udaje; jeli traci wielbdy, to ze staroci; jego okrty nie ton nigdy, a gdyby rzuci wir w rzek, to wypynby sztab zota. Od jak dawna si to dzieje?? Z jakie dziesi lat. Mwi, e prokurator zaj tylko t czmienia ksit, ktra bya pod rk, jak konie, bydo, domy, posiadoci, galery i inne dobytki. Pienidzy za nie odnaleziono, chocia musiay by znaczne. Co si z nimi stao, pokrywa niezbadana tajemnica. Nie dla mnie rzek z ironi jeden z podrnych. Rozumiem ci odpowiedzia yd inni przypuszczaj to samo, a oglnie sdzi si,e owe skarby s podstaw majtku Simonidesa. Prokurator podziela lub podziela t wiar, bo dwa razy w cigu latpiciu wizi kupca i bra go na tortury. Juda schwyci z caej siy lin, na ktrej si opiera. Mwi cign dalej opowiadajcy e w ciele tego czowieka nie ma ani jednej caej koci. Ostatni raz widziaem go siedzcego w krzele i oboonego poduszkami, kalek. Wic tak straszliwie przechodzi mki!! zawoao kilka osb naraz. adna choroba nie zdoaaby takiego wytworzy kalectwa, a przecie cierpienie nie wywaro na nim adnego wraenia. Nic wicej nie wyzna, tylko tyle, e wszystko co posiada, jest jego prawn wasnoci, ktrej godziwie uywa. Od jakiego czasu przeladowanie ustao; pozwolenie na handel otrzyma z podpisem samego Tyberiusza. Musia si dobrze opaci, rcz. Te okrty, ktre widzielicie nale do niego mwi dalej yd, puszczajc mimo uszu poprzedni uwag, jednego ze suchaczy a ich wiolarze maj w zwyczaju wita si wzajemnie tymi flagami, co ma znaczy: mielimy szczliw podr! Tu skoczyo si opowiadanie. Gdy okrt pru ju fale rzeki. Juda rzek do yda: Jak nazwae tego, ktry by panem Simonidesa? Zwa si Ben-Hur i by ksiciem Jerozolimy. Co si stao z ksic rodzin?? Chopca wysano na galery, gdzie prawdopodobnie marnie zgin; rzadko bowiem kto duej jak rok wiosem pracuje. O wdowie i crce nic nie syszaem; ci, ktrzy moe wiedz co o nich, nie chc o tym mwi; uwaam za prawdopodobne, e zmary w jakim podziemnym lochu. Juda zbliy si do steru, a tak by pogrony w mylach, e nie patrzy ani napikne wybrzee rzeki, pene sadw synnych syryjskich drzew owocowych, anina pyszne wille ocienione winogradem. Nie widzia rwnie przepywajcej floty, nie sysza pieww i okrzykw wiolarzy bd to witajcych, bd te egnajcych ojczyste wybrzee. Niebo lnio najcudowniejszym socem, a upalne promienie zociy ziemi i wod: nigdzie cienia, prcz w jego duszy i na jego yciu. Gdy zbliyli si ku miastu, wszyscy podrniwylegli na pokad, aby nic nie straci z piknego widoku, jaki si przed ich oczami roztacza. Znany nam ju sdziwy yd przyj na siebie obowizek objaniajcego:Rzeka pynie w tym miejscu ku zachodowi opowiada. Tam! to mwic, wskaza na poudnie palcem wznosi si gra Kazyus albo, jak j tutejsi ludzie nazywaj,gra Orontes, a tamta naprzeciw tej, to gra Amnus. Midzy tymi wzgrzami cieli si rwnina Antiochii, dalej wida gry, skd krlewskimi wodocigami sprowadza si wod do skraplania ulic miasta i dla potrzeb mieszkacw. Lasy tych gr pene s jeszcze ptactwa i dzikiego zwierza. A gdzie jezioro?? zapyta kto. Ku pnocy, mona tam konno dojecha, ale atwiej i wygodniej odzi, gdy odnogarzeki z nim si czy. Gaj Dafny! mwi dalej, zwracajc si do kogo innego kt opisze jego pikno! Pamitajcie, e zaoy go i ukoczy Apollo, jest on jego ulubionym mieszkaniem i chtniej w nim przebywa ni na Olimpie. Ile to ludzi udaje si tam, aby gaj przynajmniej raz ujrze, i nie mog go potem zapomnie. Nie darmo mwi przysowie: lepiej by robakiem i ywi si morwami Dafny, ni siedzie u krlewskiegostou. A zatem nie radzisz nam odwiedza tych miejsc?? Skde. Chcecie, idcie. Wszyscy tam chodz: filozofowie, modziecy, kobiety, kapani. Wiem, e pjdziecie i wy; dam wicwam rad. Nie szukajcie mieszkania w miecie, byaby to strata czasu, idcie wprost do wsi w pobliu gaju. Wiedzie tam droga poprzez ogrd skraplany wod wodotryskw. Oto i miasto! a tu najwietniejsze dzieo Ksereusza, mistrza architektury. Ta cz grodu bya wzniesion na rozkaz Seleucydw, 300 lat spoiy j nierozerwalnie ze ska, na ktrej jest zbudowana. Warownia zasugiwaa na pochway; bya wysoka, silnie zaopatrzona licznymi naronikami. Szczyt murw jey si czterystu wieami, a kada jest zbiornikiemwody cign dalej yd. Patrzcie dalej ponad wysokim murem, ujrzycie w oddaleniu dwa wzgrza. Na dalszym szczycie wznosi si cytadela, gdzie przez cay rok stoi kwater legion rzymski. Na przeciwnym szczycie widnieje witynia Jowisza, a obok niej paac posa i wielu dygnitarzy. Forteca to nie do zdobycia. W tej chwili wiolarze zaczli zwija agle,a yd mwi dalej: Patrzcie! Oto most, ktry wiedzie do Seleucji; tu koczy si egluga. Poza mostem zaczyna si wyspa, na ktrej Kalinikus wybudowa nowe miastoczc je ze starymi tak silnymi mostami, e ich ani czas, ani powd, ani trzsienia ziemi nie zdoay nadwery. Co si tyczy samego miasta, mog tylko tyle powiedzie,e ktokolwiek je widzia, z radoci przez ycie cae wspomina. Zamilk. W tej samej chwili okrt wolno zawrci i pyn wzdu wybrzea, zbliajc si ku budzcym podziw murom. Nareszcie rzucono liny, wstrzymano wiosa. Podr si skoczya. Ben-Hur zbliy si do sdziwego yda i rzek: Przebacz, e ci na chwil zatrzymam, nim si poegnamy. Podrny skoni gow w milczeniu. Historia o kupcu zaciekawia mnie bardzo; zdaje mi si, e go nazwae Simonidesem? Tak, jest ydem mimo greckiego nazwiska. Chciabym go pozna, a nie wiem gdzie goszuka? Nieznajomy spojrza bystro w oczy mwicemu i rzek: Chcc ci oszczdzi zawodu, wol ostrzec, e Simonides nie poycza pienidzy. Ja rwnie nie poyczam ich nigdy, odparBen-Hur, miejc si z domylnoci podrnego, ktry spuci gow w zamyleniu i rzek po chwili: Mona by susznie sdzi, e najbogatszy kupiec w Antiochii mieszka odpowiednio do swego stanu. Tymczasem tak nie jest. Aby mieszkanie jego odnale, id wzdu brzegu rzeki, a tam do tego mostu, przy nim bowiem mieszka Simonides, w domu, ktry stanowi niejako skarp podpierajc uki mostu. Sdz, e nie zabdzisz. Dzikuj ci. Pokj ojcw naszych niechaj bdzie z tob. I z tob. Rozstali si. Dwaj tragarze obadowani bagaami Ben-Hura czekali na wybrzeu na jego polecenia. Do cytadeli!! zawoa, a rozkaz ten zdradzi jego wojskowe stanowisko. Dwie wielkie ulice, krzyujce si pod ktem prostym, dzieliy miasto na cztery rwne czci. U zbiegu dwch ulic z pnocy ku poudniowi staa dziwna, wielkabudowa, zwana Nimfeum. Gdy do niej doszli, Ben-Hur zdziwi si jej wspaniaoci, chocia wprost z Rzymu przybywa. Na prawo i na lewo wznosiy si paace ozdobione marmurowymi wszymi i szerszymi podcieniami, z ktrych jedne byy przeznaczone dla jadcych, inne dla pieszych lub byda. Dach ocienia ca drog, a liczne wodotryski, szemrzc wesoo, zmniejszay upalne gorco. Ben-Hur nie by usposobiony do podziwiania tego widoku. Nieustannie myla o historii Simonidesa. Gdy zbliyli si do Omphalus, pomnika, zajmujcego ca szeroko ulicy i zoonego z czterech piknie ornamentowanych ukw, ktre Epifanes sam sobie powici - zmieni nagle zamiar i rzek do tragarzy: Nie udam si dzi jeszcze do cytadeli, zaprowadcie mnie raczej do gospody najbliszej miasta, wiodcego do Seleucji. Tragarze zawrcili i wkrtce Ben-Hur znalaz si w starej i obszernej gospodzie odlegej na rzut kamieniem od mieszkania Simonidesa. Noc ca spdzi na dachu, a nie odstpowaa go radosna myl: teraz nareszcie usysz cokolwiek o moim domu,matce i maej, drogiej Tirzy; a jeli jeszcze yj na tej ziemi, musz je odszuka! ROZDZIA XIV Zaraz nazajutrz, nie mylc wcale o zwiedzaniu miasta, postanowi Ben-Hur odszuka mieszkanie Simonidesa; w tym celu wszed przez silnie obwarowan bram w ulic wiodc na most Seleucyjski.Z niemaym trudem wydosta si z tumu i znalaz si na szerokim wybrzeu pooonym poniej mostu; zaskoczy go tam dziwny widok. Blisko, tu przy mocie sta dom kupca. Nazewntrz wyglda jak stos sinych, nieobrobionych gazw, bez adnego stylu, podobny, jak susznie mwi podrny, do skarpy wzmacniajcej uki mostu. Dwoje ogromnych drzwi czyo legarami t dziwaczn budow z wybrzeem, a kilka silnie okratowanych otworw pod dachem stanowio okna. Wrd szpar midzy kamieniami rosy chwasty, a gdzieniegdzie porasta ciemnymi kpkami mech, odbijajcsi barw od szarego ta kamieni. Drzwi stay otworem, przez jedne wnoszono, przez drugie wynoszono towary, a popiechzna byo we wszystkim. Na wybrzeu leay stosy rnego rodzaju jukw, worw, pak, a wrd nich gromady niewolnikw zajtych prac. Na wodach rzeki, pod mostem, staa caa flota galer, na jedne adowano towary, z drugich wyadowywano. te chorgiewki powieway z kadego statku, podczas gdy ludzie zajci handlem biegali od jednego do drugiego okrtu. Po drugiej stronie mostu wznosiy si mury, sterczay fantastyczne szczyty, wieyczki owych rzymskich paacw, ktre, jak mwi w podrujcy yd, zajmoway kad pid ziemi tej ulubionej przez Rzymian wyspy. Nie zatrzymay one uwagi Ben-Hura, myla tylko, e nareszcie usyszy o swej rodzinie, jeli Simonides by rzeczywicie sug jego ojca. Czy tylkozechce si przyzna do tych stosunkw? Przyznanie si do nich byo zarazem wyrzeczeniem si bogactw i potgi kupieckiej tak sawnej i znanej na ldzie i na morzu. Naturalnym i dalszym tego nastpstwem musiaoby by opuszczenie stanowiska w najwietniejszej chwili i dobrowolny powrt do niewoli, Ben-Hur czudobrze trudno pooenia. Mimo, e pooenie to dobrze rozumia, nietraci odwagi, ktr czerpa w przewiadczeniu w swe prawa. Jeli historia, ktr sysza, bya prawdziwa, Simonides wraz ze swym majtkiem by jego wasnoci. Co prawda, o bogactwa nie chodzio mu wcale i dlatego postanowi da mu wolno i nie da obrachunku, byleby mu powiedzia cokolwiek o losie matki i Tirzy. Uspokojony t myl, wszed do domu. Wntrze wygldao, jak skad najrnorodniejszych towarw, a chocia byo mao wiata i powietrze duszne, ludzie pracowali tam rano przy wietle latarni. Wrd skadajcych towary widziai takich, ktrzy zbijali skrzynie, majce siadowa na statki. Wskim przejciem wrd rozstawionych skrzy i worw szed wolno, mylc nad tym, czy rzeczywicie czowiek, ktrego uzdolnienia tak wiele mia przed sob dowodw, mg by niewolnikiem jego ojca? Jeli tak, do jakiej nalea klasy? By ydem i synem sugi? A moe dunikiem lub jego synem? Kto wie, moe by zodziejem i jako taki zosta w niewol za kradzie sprzedany? Podobne myli nie zmniejszay jednak uznania dla kupca, ale zwikszay j z kad chwil. Po dugim i mozolnym przesuwaniu si pord towarw, wszed nareszcie po schodkach na dach owego gwnego skadu towarw i ujrza przed sob na jego dachudrugi dom, zupenie niewidzialny od frontu,bo go zasania filar mostu. Dach w by podobny do tarasu, zwaszcza, e by peen kwiatw. Od tego piknego otoczenia odbija niby olbrzym kwadratowy dom o jednym tylko otworze to jest bramie, do ktrej wioda wrd rozkwitych krzakw perskich r starannie utrzymywana cieka. Ben-Hur postpowa za przewodnikiem i oddycha sodk woni kwiatw. Minwszy dugi, ciemny korytarz, znaleli si przed spuszczon zason, a przewodnik zawoa: Cudzoziemiec pragnie widzie si z panem. Czysty, dwiczny gos odpowiedzia z wewntrz: Niech wejdzie w imi Boga. Rzymianin nazwaby komnat, do ktrej wszed go, atrium. ciany jej byy podzielone na przedziay z pkami, niby nowoytne biura, a kady przedzia napeniony by papierowymi zwojami o zkych od czasu i uywania napisach. Pomidzy przedziaami, pod i nad pkami, byy listwy z biaego niegdy drzewa, teraz szczerniae i popsute, wiadczce o cigym uywaniu. Powyej przedziaw widnia gzyms zocony, a nad nim wznosiosi sklepienie w zaomy. Posadzk pokrywa szary fryzyjski kobierzec, tak gruby, e noga prawie w nim tona, guszc wszelki odgos krokw. W komnacie znajdoway si dwie osoby mczyzna spoczywajcy w krzele o wysokim oparciu, szerokich porczach, mikkimi oboony poduszkami; po lewej za jego rce staa oparta o krzeso dorastajca dziewczyna. Na ten widok Ben-Hur uczu jak krew napyna mu do twarzy; chcc przeto ukry zmieszanie i okaza szacunek, schyli si gboko. Tym sposobem nie spostrzeg wraenia, jakie zrobi na obecnych i wzniesienia rk, jakimgo powita siedzcy. Zanim podnis gow,nage wzruszenie mino rwnie szybko, jak przyszo, i zobaczy oboje w tej samejpozycji, z t tylko zmian, e rka dziewczyny opada na rami starca, a oboje przypatrywali mu si bacznie. Jeli Simonidesem i ydem tu chwil zatrzyma si Ben-Hur niech pokj Boga Abrahama, ojca naszego, bdzie z tob i twoimi. Jestem, o ktrym mwisz i ydem z a i mylony AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAUPcV*UcWcXG,cYa:"urodzenia odpowiedzia dziwnie dwicznym gosem. Ja, yd Simonides, pozdrawiam ci wzajemnie i prosz o oznajmienie mi, kogo przyjmuj? Ben-Hur sucha patrzc ze zdziwieniem, bozamiast silnej postaci czowieka ujrza raczej bezksztatn mas, wsunit w poduszki i pokryt grub, przeszywan kodr z ciemnej materii. Na tym korpusie wznosia si regularnych rozmiarw gowa idealna czaszka zwycizcy lub senatora, tak pikna, e mogaby Michaowi Anioowi suy za model na Cezara. Biae wosy w cienkich kdziorach spaday ku biaym brwiom, od ktrych tym silniej odbijaa ciemno oczu. Innymi sowy, gowa i twarz znamionoway ma, ktry raczej poruszyby wiat, niby si da poruszy wiatu; ma ktryby jeszcze dwanacie razy znis takie tortury, jak te, ktre go kalek uczyniy, nie wymwiwszy sowa skargi, nie wydawszy jku; ma, ktry zdoaby oprze si wszystkiemu prcz mioci. Do takiego wic czowieka wycign Ben-Hur otwarte rce, jakby mu chcia ofiarowa ten pokj, o ktry sam przyszed prosi. Jestem Juda, Syn Itamara, ostatniego z domu Hurw, ksicia Jerozolimy. Prawa rka kupca, spoczywajca na kodrze, duga, chuda, wiadczca o przebytych cierpieniach, zamkna si na tesowa kurczowo. Poza tym nic nie zdradzio w nim jakiego wewntrznego uczucia, bo odpowiedzia spokojnie. Chtnie widz w moim domu ksit Jerozolimy czystej krwi. Estero, podaj modziecowi siedzenie. Dziewczyna przysuna taboret; a gdy podniosa gow, oczy ich spotkay si. Pokj Pana z tob rzeka skromnie sid i spocznij. Zajmujc dawne swe miejsce przy krzele, nie staraa domylasi celu, w jakim przyby. Domylno, cenna cnota niewiecia, wtedy nabiera wartoci, gdy lito i miosierdzie s jej rdem. Ta waciwo jest gwn duchow rnic midzy mczyzn a kobiet, jeli uczucia te nie s jej obce. Estera odgada wic, e zadaniem jej bdzie leczy ran, ktr ycie nowo przybyemu zadao. Ben-Hur nie usiad, ale rzek z uszanowaniem: Szlachetny Simonidesie, miem prosi ci, aby mnie nie uwaa za natrta. Wczoraj, pync na statku, usyszaem, i znae mego ojca. Tak jest, znaem ksicia Hura. Bylimy wsplnikami w przedsibiorstwach dozwolonych kupcom, a tym wolno cign zyski z morza i pustyni. Usid wic, prosz, a ty, Estero, podaj gociowi czar wina. Nehemiasz wspomina jednego z domu Hurw, mwic, i posiada p Jerozolimy;zaprawd, wielce to stary rd! Jeszcze za dni Mojesza i Jozuego kilku z nich znalazoask w obliczu Boga, a tym samym cieszyo si Jego wzgldami. Jeli wic jeste prawdziwym potomkiem tej rodziny, niepodobna, aby wzgardzi czar prawdziwego sorehu, wzrosego na poudniowych wzgrzach Hebronu. Gdy skoczy, Estera staa ju przed Ben-Hurem z penym pucharem wina. Dziewczyna podawaa napj ze spuszczonymi oczyma, a on odbierajc puchar, dotkn lekko jej rki. Spojrzenia ich spotkay si po raz wtry, a on zauway, e posta jej bya drobna, gdy sigaa zaledwie jego ramienia, i mimo to, a moe wanie dlatego bya bardzo zrczna; twarz za jej janiaa urod i sodycz, oczy wieciy agodnym blaskiem. Tote modzieniec pomyla, e jest adna i dobra i e tak wygldaaby Tirza, gdyby ya, biedna Tirza! Gono zarzek: Czy kupiec ten twoim jest ojcem?? Jestem Estera, Simonidesowa cra rzeka z godnoci. Ojciec twj nie wemie mi za ze, e si wstrzymam od przyjcia tego kielicha z twoich rk i nie skosztuj pynu, ktry zawiera, dopki nie wysucha do koca moich sw. Mam rwnie nadziej, e i twojej nie strac aski; dlatego sta, prosz, obok mnie. Estera uczynia, jak da, oboje zwrcili si do kupca, a modzieniec rzek gosem, ktry cechowapewno siebie: Ojciec mj umierajc, mia przy sobie wiernego sug twego nazwiska, Simonidesie; powiedziano mi, e ty nim bye. Estero, Estero! zawoa kupiec surowo tu, nie tam. Jako dzieci twej matki i moje, zosta przy mnie; przy mnie jest twoje miejsce. Dziewczyna powioda okiem z ojca na gocia: wolno postawia puchar na stole i posusznie stana przy krzele. Zachowanie jej byo pene zdziwienia i przestrachu. Simonides podnis lew rk, a biorc jej do spoczywajc na jego ramieniu, rzekspokojnie: postarzaem si wrd stosunkw z ludmi postarzaem przedwczenie. Jeli ten, ktry ci mwi to, o czym wspomniae, by moim przyjacielem i zna dobrze dzieje mego ycia, a sdzi mnie pobaliwie, to chyba zrozumiesz, e musz by podejrzliwym i niedowierzajcym! Niech wielki Bg Izraela wspiera tego, kto u schyku ycia ma zdawa spraw ze swego postpowania. Ukochanych mam mao, ale ich mam, a wrd nich jest jedna dusza, ktra tu podnis spoczywajc na ramieniu rk doust ktra dotd niepodzielnie naleaa do mnie, i tak bya mi pociech, e zeszedbym do grobu, gdyby mi j zabrano.Estera schylia gow dotykajc policzkiem jego twarzy. Inna moja mio, to tylko wspomnienie, ale mog o niej powiedzie, e jest jakby bogosawiestwem Boym, gdy obejmuje ca jedn rodzin tu gos kupca zniy si i zadra gdybym tylko wiedzia, gdzie ich szuka! Twarz Ben-Hura zapona rumiecem, i zawoa gwatownie: matka moja i siostra,wszak o nich mwisz? Estera spojrzaa na niego, jak gdyby do niej zwraca swe sowa, ale Simonides uspokoi si i odrzek chodno: Posuchaj do koca. Poniewa jestem tym,czym jestem, musz w imi ukochanych, o ktrych mwi, zanim odpowiem na pytanie twoje tyczce si moich stosunkw z ksiciem Hurem, da od ciebie dowodw, kim ty jeste. Ta sprawa musi poprzedzi tamt. Mw, czy masz pisemne wiadectwo lub yjcych wiadkw? Pytanie to byo suszne i Simonides mia niezaprzeczalne prawo je zada, niemniej Ben- Hur poczerwienia i odwrci si niepewny. Simonides nie przestawa nalega, mwic: Dowody, dowody, mwi. Poka je daj mi je w rk. Ben-Hur, niestety, nie mia na to odpowiedzi, nie spodziewa si takiego dania; a teraz, kiedy dano od niego dowodw, nie posiada ich: matka i siostra nie istniej i nikt zreszt nie wie, e on yje. Wprawdzie znao go wielu, ale c to znaczy! Gdyby nawet Kwintusz Ariusz by tuobecny, cby mg wicej powiedzie ni to, e go zna i e wierzy, i by synem Hura? Zreszt ten dzielny Rzymianin nie byju midzy yjcymi. Juda czu si zawsze osamotniony, ale teraz uczucie to ogarno go zupenie. Sta z zacinitymi rkoma, odwrcon twarz, zdrtwiay z boleci. Simonides szanujc kade cierpienie, czekaw milczeniu. Simonidesie ozwa si na koniec modzieniec na potwierdzenie mego wyznania mgbym jedynie opowiedzie dzieje mego ycia; ale nie uczyni tego, jeli mi nie przyrzeczesz wstrzyma si odwszelkiego sdu i nie zechcesz mnie sucha bez uprzedzenia. Mw tylko miao odrzek Simonides mw, ja sucha bd tym chtniej, e nieprzeczyem, jakoby nie by tym, kim si mienisz. Ben-Hur opowiedzia wic swoje ycie pokrtce, z tak wymow, jak daje poczucie prawdy i przewiadczenia. Przytaczamy dalszy cig jego losw, gdy cz, a do przybycia do Misenum, jest Czytelnikowi ju znana. Cesarz kocha i szanowa mego dobroczyc, obsypujc go bogatymi dary, ktre pomnaali jeszcze kupcy ze Wschodu,tak e sta si najbogatszym wrd najbogatszych. A jednak, czy zdoa yd zapomnie swej wiary lub miejsca urodzenia, zwaszcza jeli jest nim wita Ziemia ojcw naszych? Zacny ten czowiek przyj mnie za syna, stosownie do ustaw ipraw swego narodu; ja za pragnem odwdziczy mu si i zaiste nie byo chyba dziecka, ktre wicej by szanowao ojca, ni ja jego. Pragn widzie mnie uczonym: chcia mi da najsawniejszych nauczycieli sztuki, filozofii, wymowy. Odmwiem, bo czy jako yd mogem zapomnie Pana Boga,chwa prorokw lub witego grodu na wzgrzach, stolicy Dawida i Salomona? Spytasz moe, czemu przyjem dobrodziejstwa Rzymianina? Kochaem go, aprcz tego spodziewaem si za jego pomoc i potnym wpywom zgbi tajemnic okrywajc los matki i siostry. Oprcz tego obowizku miaem jeszcze drugi cel, o ktrym nie mwibym wcale, gdyby mnie nie opanowa powiciem sisztuce wojennej. Walczyem nie tylko w szkoach szermierki i w cyrkach, ale w polu i obozie, a wszdzie zdobyem rozgosdla mego imienia, lecz imi to nie byo imieniem mych ojcw. Wiece (a jest ich wiele na murach willi w pobliu Misenum)odbieraem jako syn duumwira, i tylko jako taki jestem znany Rzymianom. Dlatego drugiego celu, opuciem Rzym i przybyem do Antiochii w zamiarze towarzyszenia konsulowi Maksencjuszowi wprzygotowywanej wyprawie przeciwko Fartom. Poniewa jestem ju mistrzem we wadaniu broni, pragn jeszcze nauczy si strategii. Konsul dopuci mnie do swegonajbliszego otoczenia. Tymczasem, gdymywczoraj wpynli na wody Orontesu, spotkalimy dwa statki z tymi flagami; apewien towarzysz podry, wspwyznawca z Cypru, powiedzia nam, e twoj s wasnoci, opowiedzia te pokrtce twoje dzieje. Mwi o twoim szczciu w handlu, o licznych karawanach i ich cudownych przygodach; a nie przypuszczajc jak bardzo mnie to obchodzi moe, wspomnia: e ydem i dawnym sug ksicia Hura. Znane mu te byo zdarzenie z Gratusem i jego wzgldemciebie okruciestwa i ich przyczyna. Na to wspomnienie Simonides pochyli gow, crka za chcc zagodzi jego bole, czy ukry swe podwjne wspczucie, przytulia gow do piersi ojca, ktry zaraz podnis oczy i rzek czystym, rzewnym gosem: Sucham. Widz zacny Simonidesie mwi Ben-Hur, przysuwajc si ku niemu, a ca dusz zdawa si wlewa w te sowa widz e ci nie przekonaem i e cie podejrzenia pada jeszcze na mnie. Nie wzruszyo to kupca, nie wyrzek ani sowa, by zimny jakby wykuty z marmuru.Widz jasno trudnoci mego pooenia cign dalej Ben-Hur wszystko, co mwiz czasu mego pobytu w Rzymie, mog udowodni; do mi odwoa si do konsula,goszczcego obecnie w waszym miecie, ale, niestety, nie mog dostarczy dowodu, ktrego dasz. Nie mam nic, co wiadczyoby, em synem mego ojca; a ci, ktrzy mogliby mi pomc, moe zgubieni amoe umarli!! To mwic, zakry twarz rkoma; Estera wstaa, a podajc mu wzgardzony puchar, rzeka: Oto wino z krainy, ktr kochamy wszyscy, wypij prosz! Gos ten by sodki, niby gos Racheli czerpicej wod ze studni pod Naborem, a oczy jej pene ez, co widzc Juda, wypi i rzek: Crko Simonidesa, serce twe pene dobroci i miosierdzia, kiedy je wraz z ojcem okazujesz nieznanemu. Bg nasz niechaj ci bogosawi. Dzikuj ci. Potem, zwrciwszy si do kupca, mwi dalej: Nie majc dowodw cofam zadane ci pytania i odchodz, nie chcc duej ci trudzi. Jednak, zanim odejd, powiedzie musz, i nie miaem zamiaru zamieni ci w sug, ani czyniem to dla majtku. Cokolwiek by mi wyzna, odpowiedziabym:zachowaj owoce twego rozumu i pracy, uywaj ich w spokoju nie potrzebuj ich. Gdy sprawiedliwy Ariusz odpywa w podr, ktra miaa by jego ostatni, uczyni mnie spadkobierc swego ksicego mienia. Jeli wic kiedy pomylisz o mnie, pamitaj, e ci jedno tylko stawiaem pytanie, ktre przysigam na prorokw i Jehow, twojego i mojego Boga, byo jedynym celem mego tutaj przybycia. Pytaem ci: co wiesz i moesz mi powiedzie o mojej matce i mojej siostrze Tirzy Tirzy, ktra w piknoci i wdziku podobna bya do tej, ktra jest osod twego ywota. Pytam raz jeszcze, powiedz, co wiesz o nich! zy pyny po licach Estery, ale ojciec zdawa si by nieubagany i odrzek spokojnym gosem: Powiedziaem, e znaem ksicia Hura; syszaem o nieszczciach jego rodziny i dzi jeszcze czuj bole, ktrej na wie t doznaem. Sprawca ich niedoli sta si pniej moim przeladowc; co wicej, robiem najstaranniejsze poszukiwania, nie zaniedbaem niczego, aby ich odszuka, wszystko na prno nie ma ich!! Ben-Hur westchn gboko. A wic i ta nadzieja stracona! rzek, walczc z boleci przywykem do zawodw. Daruj, prosz, mojemu natrctwu; a jeli ci obraziem, przebacz,pomnc na me cierpienia. Prcz zemsty, niemam ju w yciu innego celu. Bywajcie zdrowi! Doszedszy do kotary osaniajcej wejcie,obrci si raz jeszcze i rzek: Dziki wam obojgu! Pokj niech bdzie z tob rzek kupiec.Estera zanosia si od kania, a on znikn za zason. Zaledwie Ben-Hur opuci komnat, ockn si Simonides, jakby ze snu, oblicze oywio si, przymione wiato oczu zabyso w caej peni i rzek promienny radoci: Estero, zadzwo, a prdko! Dziewczyna, zbliywszy si do stou, zadzwonia. Rwnoczenie jeden z przedziaw ciany usun si i ukazay si drzwi w murze, przez ktre wszed czowiek i pokoniwszysi nisko, zbliy si do kupca. Zbli si, Malluchu mwi pan gosem przyspieszonym. Powierzam ci poselstwo, ktre musisz speni, choby nawet socezagaso. Suchaj: przez skad towarw przechodzi teraz modzieniec wysoki, zrczny i po izraelsku ubrany; id za nim, cie jego niech mu nie bdzie wierniejszy od ciebie. Co wieczr doniesiesz mi, gdzie jest, co robi, w jakim przebywa towarzystwie; rb to tak aby bez obawyzdradzenia si mg sysze jego rozmowy; powtrzysz mi je dokadnie, tak jak i wszystko, co mi moe da pozna jegozwyczaje i usposobienie. Rozumiesz, czego chc? A teraz id, a gdyby mia opuci miasto, towarzysz mu, a pamitaj e jestem mu przyjacielem. Gdyby z nim wdawa si w rozmow, mw o wszystkim,poza tym, e moim sug. A teraz spiesz si spiesz!! Czowiek skoni si i znikn. Simonides miejc si, zatar wysche rce. Co to za dzie, crko moja rzek co za dzie, chc go zapamita dla jego szczliwoci. Z umiechem zapisz t dat iw radoci zapamitaj go, Estero. Wesoo ta zdawaa si jej dziwna, a chcc zwrci uwag na jej niestosowno,odpara smutnie: Biada mi, jelibym kiedy dzie ten zapomnie miaa! Zaiste, masz suszno, crko moja! rzek, patrzc na ni bo dzi dwudziesty dzie czwartego miesica. Tego dnia pi lat temu twoja matka droga moja Rachela, pada na ziemi i y przestaa. Gdy mnie takim kalek, jak jestem, do domu przyniesiono, zastaem j,umar z boleci i przeraenia. Bya mi onajak krzak mirry, jak zapach nardu, wypeniajce dni mego ywota. Pogrzebalimy j w piknym miejscu, w grobie wykutym w grze skalistej...spoczywa tam samotna. Odchodzc pogrya mnie w ciemnoci, lecz poprzez noc smutku przedaro si troch wiata, wzroso ono z latami i stao si jasnoci poranka. Dziki Ci, Panie, e w mojej Esterze yje Rachela, ktr utraciem: Po chwili wznis gow i rzek w zamyleniu: Czy dzie dzisiejszy nie jest jasny?? By jasnym, gdy wszed tu modzieniec. Przywoaj Abimelecha, aby znis mnie doogrodu, bym mg widzie rzek i statki. Tam powiem ci, czemu usta moje pene s umiechu, jzyk mj peen piewu, a umyspodobny jagniciu igrajcemu na ce. Na odgos dzwonka wszed suga i na rozkaz Estery przewiz krzeso na kkach a na dach niszego domu, zwany ogrodem. Wrd r i kwiatw starannie pielgnowanych, ustawiono krzeso tak, abystarzec mg widzie szczyty paacw z przeciwlegej wyspy, koniec mostu i dalszewybrzee, a na ruchliwych wodach rzeki rj okrtw, mienicych si w socu rozmaitymi barwami. Sucy zostawi ich samych. Haas robotnikw i zgiek tumu przechodniw na mocie znajdujcym si ponad jego gow, nie przeszkadzay wcaleSimonidesowi; nawyk on do nich i byy mu rwnie obojtne jak otaczajcy go widok, otyle tylko zajmujcy, o ile zysk obiecywa. Estera siedzc na porczy krzesa, gadzia rk ojca i czekaa na opowiadanie, ktre, zdobywszy si woli potrzebny do tego spokj, tak rozpocz. W czasie opowiadania tego modzieca pilnie ledziem, jakie wraenie zrobi na tobie i zdaje mi si, e zdoa ci pozyska. Jeli, mj ojcze, pytasz, czy mu wierz, z a i mylony AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAZPc[Pc\Rc],^-c_<to odpowiem, e tak. Dla ciebie jest on wic zaginionym synem ksicia Hura. Jeli nim nie jest tu zawahaa si. A jeli nim nie jest, Estero? Byam, ojcze, tw suebnic od czasu, kiedy Pan powoa matk moj, u twego boku syszaam i widziaam wiele, a wszystko, to nauczyo mnie podziwia tw mdro w postpowaniu z rnymi ludmi szukajcymi sprawiedliwego zysku. Dlatego powiem, e jeli modzieniec ten nie jest ksiciem, ktrym si by mieni to nigdy kamstwo nie byo podobniejsze prawdzie. Na chwa Salomona, crko moja, to co mwisz, wane jest. Wierzysz wic zarazem, e ojciec twj by sug jego ojca. O tym, zdaje mi si, mwi jako o rzeczy zasyszanej. Jaki czas wzrok Simonidesa zatrzyma si na okrtach, mimo e w tej chwili wcale o nich nie myla. Jeste dobrym dzieckiem, Estero, i posiadasz icie izraelsk przebiego, a wiek twj daje ci te prawo i si syszenia smutnych dziejw mego ywota. Suchaj wic, a bd ci mwi o matce, sobie i innych minionych zdarzeniach, ktrych nie znasz. Zdarzenie to tajono zarwno przed mymi rzymskimi przeladowcami, jak przed tob, aby dusza twoja urosa jako kwiat do soca. Urodziem si w dolinie Hinonu na poudniowym stoku gry Syjon. Rodzice moi byli izraelskimi niewolnikami hodujcymi figowe i oliwne drzewa oraz winnice krlewskie opodal stawu Siloa. W dziecinnych latach pomagaem im, a e naleeli do klasy ludzi na wieczn niewol skazanych, sprzedano mnie ksiciu Hurowi, ktry po Herodzie by najbogatszym i najznakomitszym w Jeruzalem. Najpierw pracowaem w ogrodzie, potem pan mj przenis mnie do swego skadu towarw w Aleksandrii w Egipcie, gdzie doszedem penoletnoci. Jako penoletni, suyem mu lat sze, w sidmym roku, stosownie do praw Mojesza, miaem zosta wolnym. Estera z lekka klasna w donie. A wic nie jeste niewolnikiem jego ojca!!Suchaj dalej, crko moja, i dowiedz si, e byli w owym czasie w przedsionkach wityni uczeni w Pimie, ktrzy wystpowali przeciwko temu prawu i twierdzili, e dzieci w niewoli zrodzone, maj pozosta w stanie swych rodzicw. Powstay spory midzy uczonymi, ale ksi Ben-Hur, najsprawiedliwszy z ludzi, przestrzegajcy prawa Zakonu, wiedzia, e jestem kupionym hebrajskim sug i stosownie do ducha prawa, otrzymaem wolno na mocy pisanego i opiecztowanego dokumentu, ktry dotd posiadam. A moja matka?? pytaa Estera. Za chwil powiem, crko, i przekonasz si, i snadniej mi byo zapomnie o sobie, ni o niej. Przy kocu mej suby przybyem do Jerozolimy, aby uroczycie wici Wielkanoc. Pan mj podejmowa mnie ju jako gocia; pokochaem go jeszcze serdeczniej i prosiem, aby mnie przyj midzy swe sugi. Zgodzi si i suyem mu wiernie drugie lat siedem, aleju jako patny najemnik z narodu izraelskiego. W jego imieniu i zastpstwie odbywaem w interesach liczne podre morskie na okrtach i ldowe karawanami na Wschd. Byem w Suzie, Persepolis i jeszcze dalej, a w krajach jedwabiu (w Chinach). Byy to, moja crko, nieraz bardzo niebezpieczne podre, ale Pan bogosawi mi we wszystkim. Wielkie byyzyski, ktre przywoziem panu, ale wikszbya mdro, ktr zdobyem sobie, a onato dopomagaa mi do objcia tego, co mi przypado...Pewnego dnia gociem w domu pana mego w Jeruzalem; w czasie uczty wesza suca, niosc na tacy kilka buekikawakw chleba, a najpierw zbliya si do mnie. Wtedy to po raz pierwszy ujrzaem i pokochaem twoj matk, zabierajc w dalekie strony mio w sercu. Mio ta rosa cigle, a po jakim czasie prosiem ksicia, aby mi j da za on. Od niego dowiedziaem si, i bya niewolnic na wieki, jednak, jeli ona zechce, uwolni j, aby mi dogodzi. Ona mnie kochaa, ale tak si czua szczliw w swoim stanie, e nie chciaa przyj wolnoci. Bagaem i namawiaem, odjedaem i wracaem w dugich odstpach czasu, wszystko na prno. Zawsze odpowiadaa mi, e zostanie moj on, ale wtedy, gdy si stan towarzyszem jej niewoli. Jeli nasz praojciec Jakub suy dla swej Racheli dwa razy po siedem lat, czemubym nie mia tego uczyni dla mojej? Ale matka twoja chciaa wicej, daa bowiem, abymsi sta niewolnikiem na cae ycie. Odszedem oburzony, ale wrciem, bo oto patrz! Mwic to, odwrci doln czmuszli usznej. Widzisz blizn, ktr zostawio elazo? Widz, i rozumiem, jak miowae moj matk? Czy j miowaem, Estero! Drosza mi bya ni Sulamitka Krlowi-psalmicie, pikniejsza i czystsza nad wody wodotryskw zdobice ksice ogrody, nadrda ywej wody, nad strumienie Libanu. Na moje proby pan mj zawid mnie do sdziw, a potem przed dom swj, gdzie dodrzwi przybi elaznym szydem ucho moje, przez co wrciem do niewoli i zostaem wasnoci pana na wieki. Tak zdobyem moj Rachel. Czy widziano kiedy mio rwn mojej? Estera, schyliwszy si, obja go rkoma i duszy czas w milczeniu myleli tak zczeni o zmarej. Pan mj zaton na morzu; bya to pierwsza bole w moim domu mwi dalej kupiec. aob okry si dom jego w Jerozolimie; mj w Antiochii, bo wwczas bya ona ju miejscem mego zamieszkania. Po mierci zacnego pana zostaem gwnymzarzdc jego majtku i posiadoci. Osd wic, jak bardzo mnie kocha i jak mi ufa!Pospieszyem do Jerozolimy, aby wdowie zda rachunki, a ona zostawia mi rzdy. Ze zdwojon gorliwoci oddaem si pracy, a w interesach powodzio si dobrzei majtek si powiksza. Dziesi lat mino; wtedy spado nieszczcie, o ktrym wspomina modzieniec, zwc je wypadkiem prokuratora Gratusa. Rzymianin uwaa to za zamach na jego ycie i pod tym pozorem zabra, za pozwoleniem Rzymu, ogromny majtek wdowy i dzieci. Nie poprzesta na tym. Bojc si, aby kiedywyrok nie by cofnity, usun wszystkich czonkw rodziny. Od tego strasznego dnia do dzi nie istnieje rodzina Hurw. Syna, ktrego dzieckiem widziaem, skazano na galery; wdow i crk zamknito prawdopodobnie w jakim lochu ktrego z grodw judejskich, a wiadomo, e takie wizienie jest raczej zamknitym i zapiecztowanym grobem. Zeszli z oczu ludzkich, jakby ich pochono morze. Nie dojdzie uszu naszych wie, jak umarli, aninawet czy umarli. Oczy Estery zalay si zami. Dobre masz serce, Estero, dobre jak niegdy twoja matka oby nie zaznao losuwielu dobrych serc, oby je nie podeptali niemiosierni i okrutni. Ale suchaj dalej. U daem si do Jerozolimy, aby si dowiedzie o mojej dobrodziejce, ale u bram miasta chwycono mnie i wtrcono do wizienia w twierdzy Antonia. Za co? nie wiedziaem, dopki sam Gratus nie przyszed, dajc pienidzy Hurw, o ktrych wiedzia, e ydowskim zwyczajemmog by, na wystawiony przeze mnie weksel, cignite z caego wiata. da, abym podpisa jego rozkaz i poczyni stosowne kroki do zgromadzenia i odebraniasum. Odmwiem. Czy nie posiada ju domw, ziemi, dbr, okrtw, wszystkich ruchomych majtnoci tego, ktry by moimpanem? Miae jeszcze posi pienidze? Nie! Wiedziaem, e jeli Bg pobogosawi, potrafi odbudowa ich majtek; odmwiem wic spenienia yczenia tyrana. Skaza mnie na tortury; siln wol zdoaem je znie, on nie zyska nic, a ja wrciem do domu i zaczem handel w imieniu Simonidesa z Antiochii, a nie Ben-Hura z Jerozolimy. Wiesz, Estero, jak mi si wiodo, wiesz, emiliony ksicia rosy cudownie w moim rku; wiesz take, jak w trzy lata pniej schwytano mnie na drodze do Cezarei i wtrcono znw do wizienia. Gratus chcia mnie torturami zmusi do przyznania, e moje majtnoci i pienidze podlegay jego zaborowi; wiesz, e i to mu si nie udao. Kalek wrciem do domu i zastaem Rachel umar ze zmartwienia i zgryzoty; ale Pan, Bg nasz, panuje, bo jestem ywy. Od samego cesarza kupiem sobie przywilejipozwolenie handlowania na caym wiecie. Dzi, niech bdzie pochwalony Bg, ktry w Niebie tron Swj buduje i wiatrami kieruje! dzi, Estero, to czym zarzdzaem, pomnoyo si w talenty, ktrych starczy na wzbogacenie nawet samego Cezara. Z dum podnis gow, oczy ich spotkay si i wyczytali w nich wzajemnie swoje myli. Co mam czyni z tym skarbem, Estero? zapyta wreszcie, nie spuszczajc z niej oczu. Ojcze odpara cichym gosem czy waciciel nie pyta wanie o niego?? Spojrzenie jego jasne i czyste spoczywao cigle na crce. A ciebie, moje dziecko, mam w ndzy pozostawi? Nie jestem twoim dzieckiem, a jego niewolnic? Czy nie mwi Pismo o mnej niewiecie: sia i godno strojem jej i przyszo na tym zbuduje. Promie niewysowionej radoci rozjani twarz jego i rzek: Pan Bg w rozmaity sposb obdarowa mnie, ale ty, Estero, jeste najdoskonalszym darem Jego rki. Mwic to, przycisn j do piersi i okrywa pocaunkami. A teraz mwi dalej dowiedz si, czemudzi rano si miaem. Modzieniec ten, to obraz ojca swego w modoci. Duch mj pragn go powita; czuem, e miny dni smutku i prby, zaledwie zdoaem powstrzyma okrzyk radoci, a rce pragny uj go i pokaza wielkie i potne zyski, usta chciay wyrzec: oto wszystko twoje, a ja sug twym, gotowymdo odejcia. I wierz, Estero, bybym to uczyni, gdyby mnie trzy myli nie byy wstrzymay. Najpierw postanowiem przekona si, czy to rzeczywicie syn mego pana; jeli za nim jest, musz pozna jego dusz. Pomyl tylko, Estero, iluwrd tych, co si urodzili bogatymi, umie uywa dostatkw; ilu jest takich, w ktrych rku bogactwo przynosi tylko przeklestwo. Tu si zatrzyma, rce zadray, gos sta si namitny. Zwa, Estero, straszne cierpienia, jakich dowiadczyem z rk Rzymian gdy oni miali si, syszc moje jki. Przypatrz simemu poamanemu ciau i przypomnij lata przeyte w uomnej i jakby obcej postaci; wspomnij o matce zoonej w samotnym grobie, z dusz rwnie zaman jak moje ciao; zastanw si nad cierpieniami rodziny mego pana, jeli kto z nich yje; nad okropnociami, ktre musiay poprzedzi ich zgon, jeli ju y przestali:rozwa to wszystko i powiedz, zaklinam cina mio Nieba, czy by moe. aby nie mia spa ani wos z gowy, ani kropla krwi na zadouczynienie i kar za tak straszliw zbrodni? Nie mw do mnie sowami kapanw nie mw, e zemst zostawi sobie Pan. Wszake On sam karze lub nagradza po Swej woli, wszak liczniejszych ma wojownikw ni prorokw.Albo czy nie od niego pochodzi prawo: oko za oko, rka za rk, noga za nog! Ach, o zemcie marzyem cae lata, modliem si o ni, przygotowywaem j. W zwikszajcym si mieniu czerpaem cierpliwo, mylc i obiecujc sobie, e jako ywo, tym bogactwem kupi kar na zoczycw. Tote, gdy modzieniec mwi o wiczeniu si w wojennym rzemiole i o tajemnym celu, odgadem, e tym celem jest zemsta! Tak, Estero, trzecia myl, ktra mnie uczyni a twardym na jego proby, chocia napenia radoci po jego odejciu, to myl o zemcie. Estera pieszczc jego zwide rce, zdawaa si uprzedza myl okolicznoci i rzeka: Odszed, a czy powrci? Wierny suga mj Malluch jest z nim i przywiedzie go na czas. A rycho to bdzie, ojcze? Niedugo. On sdzi, e wszyscy wiadkowie wymarli; tymczasem yje jeszcze kto, kto pozna, czy jest on synemmego pana. Czy jego matka?? Nie. moja crko, postawi tego wiadka przed obliczem jego; tymczasem ufajmy Panu. Zmczyem si, przywoaj Abimelecha. Estera uczynia zado woli ojca i wrcili do domu. ROZDZIA XV Ben-Hur opuci dom kupca z przekonaniem,e do dawnych rozczarowa przyjdzie mu doliczy nowe; im drosza mu byy matka i siostra, tym ciej myl o nich go przygniataa. Opanowaa go wraz z poczuciem zupenego osamotnienia na tej ziemi, ktre wicej ni kade inne czyni ludzi obojtnymi na wszystko, co ich otacza. Z trudnoci przecisn si wrd ludzi i skrzy z towarami i wyszed na wybrzee.W tej chwili przyszy mu na myl sowa podrnego: lepiej by robakiem i ywi si morwami Dafny, ni gociem u stou krlewskiego. Odwrci si i poszed spiesznym krokiem do obery. Pytasz o drog do Dafny? rzek str zdziwiony pytaniem Ben-Hura. Wic nie bye tu nigdy? Zaprawd, nazwij dzie dzisiejszy najszczliwszym w yciu! Nie bj si zbdzi. Pierwsza droga na lewo wkierunku poudniowym wiedzie prosto na gr Sulpius, na ktrej szczycie ujrzysz wityni Jowisza i amfiteatr. Stamtd id prosto a do trzeciej krzyujcej si drogi zwanej kolonad Heroda, od ktrej zwr si na prawo i id w tym kierunku a do bramy Epifanesa, skd ju droga sama zawiedzie ci do Dafny. Niech ci strzeg bogowie! Zarzdziwszy swym bagaem, ruszy Ben-Hur w drog. Kolonad Heroda znalaz atwo, stamtd przeszed do spiowej bramy, gdzie wczy si w tum ludzi wszelkich narodw ziemi, trudnicych si handlem. Byo koo czwartej godziny, cay tum zda do sawnego gaju Dafny. Droga byapodzielona dla pieszych, jedcw i wozw,jedna cz dla dcych do gaju, druga wracajcych stamtd. Po obu stronach brzegu rozcielay si liczne trawniki zdobne gdzieniegdzie grupami dbw i sykomorw. Przy drodze dla wracajcych znajdoway si pikne, winem ocienione domki, zapraszajce do odpoczynku. Chodniki dla pieszych byy wybrukowane czerwonymi, kamiennymi pytami, drogi za dla jezdnych i wozw usypano z piasku, ktry by mocno ubity, e nie byo sycha ani turkotu, ani nawet stpania kopyt koskich. Niema ozdob tych miejsc byy wodotryski; zbudowali je rozmaici krlowie, ktrzy zwiedzali t okolic, nadajc jej swoje imiona. Caa ta pikna aleja cigna si wicej ni cztery mile w kierunku poudniowo-wschodnim. Gboko pogrony w mylach, nie zwracaBen-Hur uwagi na otaczajcy go przepych, ani na tum, z ktrym szed. Ale i Rzymianie, zwiedzajcy t prowincj, zachowywali si do obojtnie; bo i c mogli widzie pikniejszego, czego w doskonalszej formie nie widzieliby w Rzymie? Min idce wolniej tumy i doszed do Heraklei. maej wioski w poowie drogi midzy miastem a gajem. Czujc si troch zmczony, zwolni kroku,wskutek czego zacz si zajmowa tym, co go otaczao. Zauway, e ludzie, w t sam stron dcy, byli rnego wieku, pci i stanowiska, a wszyscy w witecznych strojach. Jedni byli ubrani w szaty biae, inni w ciemne; jedni nieli chorgwie, drudzy poruszali dymicymi kadzielnicami; jedni szli wolno, piewajc hymny, inni postpowali przy odgosie muzyki fletni i bbnw. Jeli ludzie w ten sposb co dzie odwiedzaj gaj i grot Dafny, jake pikne musi by to miejsce! Uderzano w donie i sysza radosne okrzyki, a patrzc w kierunku wycignitych rk, ujrza na wzgrzu drzwi powiconej groty. piewano goniej, a muzyka staa si ywsza. Modzieniec porwany oglnym prdem, unis si zapaem, mimo e ksztacony w Rzymie, nie by do tego skonny. Wejcie stanowia witynia w czysto greckim stylu, przed nim znajdowa si szeroki plac wyoony marmurowymi pytami. Tu sta Ben-Hur, a wkoo niego porusza si niczym fala rnorodny tum. Przed sob ujrza starannie utrzyman ciek, przerzynajc ogrd i ginc w lasku, nad ktrym modr zason unosia si mga. W zwykym usposobieniu Ben-Hur nie poszedby do gaju bez przewodnika, a przynajmniej dowiedziaby si co jest godne zobaczenia ale w wielkim rozgoryczeniu przyby zupenie nieprzygotowany. Bezwiednie szed wraz z ca procesj. By tak obojtny, e nie przyszo mu na myl spyta si, dokd id;przeczuwa jednak, e cieka, ktr szli, wiedzie do jednej ze wity, ktra bya gwnym, najbardziej przycigajcym punktem gaju. Przypomniay mu si sowa podrnego: lepiej by robakiem i karmi si morwami Dafny, ni by gociem u stou krlewskiego. Zastanawiajc si nadmyl tego zdania, doszed do pyta domagajcych si odpowiedzi: czy ycie w gaju jest tak bardzo sodkie? na czym polega pikno tego miejsca? moe w uroku gbokiej, niezbadanej filozofii? albo AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AA`Puca:cbcc+cd:#moe jest to co rzeczywistego; co, co si da poj zmysami kadego czowieka? Wszak tysice wyrzekaj si wiata, aby tu zamieszka? Czy ci znaleli tajemnic owego czaru? Czy wystarcza im to na wypenienie ycia? ...Jeli gaj daje im zadowolenie, czemu nie miaby jemu da spokoju duszy? By ydem, to prawda; ale czyby rozkosze byy dla wszystkich oprcz dzieci Abrahama? Pobudzony tymi mylami postanowi przypatrzy si wszystkiemu i zbada wszystko, nie zwaajc na otaczajcy go tum. W tym przedsiwziciu samo niebo zdawaosi mu sprzyja, byo pogodne, niebieskie. Cudne promienie soca zociy cay widnokrg, dodajc nowego czaru. Nagle od strony lasku dolecia go powiew wiatru wraz ze sodkim zapachem rl i wonnych korzeni; zatrzyma si wraz z innymi i patrzy, skd w powiew pochodzi. Czy tam jest ogrd?? zapyta wreszciessiada. Prawdopodobnie odbywaj si tam jakie religijne obrzdy odpar ten w rodzinnym jego jzyku, co zdziwio Ben-Hura i zapyta: Jeste Hebrajczykiem?? Czowiek odpar z umiechem: Urodziem si w miejscu oddalonym na rzut kamienia od targu jerozolimskiego. Ben-Hur pragn nawiza dusz rozmow, ale tum ruszy wanie z miejsca, spychajc go ze cieki wiodcej do lasu, a pocign z sob nieznajomego. Ten mia na sobie zwyke suknie, kij w rku, brzowy paszcz przy szyi przytrzymany tymi sznurami. Twarz jego wyranie ydowskiego typu, wiadczya, e mia prawo tak si ubiera i wrya si w pami modzieca. Rozstali si w miejscu, w ktrym cieka skrcaa ku lasowi, umoliwiajc odczenie si od gwarnej procesji. Ben-Hurskorzysta z tej sposobnoci i wszed najpierw w zarola, ktre na pierwszy rzutoka zdaway si by w stanie natury, tymczasem po kilku krokach spostrzeg, eitu przyroda nosia lady mistrzowskiej rki. Krzewy obsypane byy kwiatami lub dwigay owoce; w cieniu drzew, rozcielaa si ka usiana rnobarwnymi kwiatami. Bzy i re, lilie i tulipany, oleandry i inne drzewa, wszystko kwiecie zdobice ogrody dolin, otaczajcych grd Dawidowy, napeniao powietrze sodk sw woni czy to o brzasku porannym, czy w zmroku wieczoru. Dla uzupenienia obrazu szczliwoci, ktrej tu liczne nimfy i najady (boginie mrz, rzek i rde)uyway, szemra wrd kwiatw przejrzysty strumie, wijc si w tysicznych zakrtach. Ze wszechstron, wrd gstwiny drzew, sycha byo gruchanie gobi i synogarlic,gwizd kosw, co wrd gazi patrzyy i zdaway si jakby czeka jego przybycia. Sowik w liciach ukryty siedzia spokojnie,chocia go tych czarownych miejsc zbliy si ku niemu na dugo ramienia. Nieco dalej spod ng Ben-Hura pierzcha przepirka, wiodc wrd szczebiotu cae swe stadko. Usiad w cieniu cytrynowego drzewa, kpicego swe szare korzenie w wodach strumienia, wrd lici w gniazdku siedziaa sikorka. Ptaszyna zdawaa si patrze mu w oczy; mimowolnie pomyla: naprawd, ptaszek ten tumaczy mi, czym jest to miejsce, bo mwi: nie boj si ciebie, gdy prawem tego uroczego ustroniajest mio! Tak byo w rzeczywistoci i prawem, ktretutaj rzdzio, bya mio; ale, niestety! mio bez prawa. Boe Izraela! zawoa gono, powstajc z rozpomienion twarz Matko! Tirzo! przeklta niech bdzie chwila,w ktrej, mimo e was utraciem, czuem si szczliwy! Wybieg z gstwiny i stan nad kanaem, pyncym w sztucznie utworzonym oysku, czasem tylko luzami wstrzymywanym. cieka przywioda go na most, z ktrego ujrza mnstwo innych mostw, a kady w innym zbudowany stylu. U stp swoich widzia stojce wody, jak w stawie, dalej te same wody szemrzce po kamieniach, by wkrtce utworzy nowy zbiornik i now kaskad, co si powtarzaotak daleko, jak oko jego sign mogo. Wszystko to, mosty, stawy, wodospady, mwio wyranie jak rzeczy martwe mwimog, e s tu na rozkaz pana, posuszne woli bogw. Naprzeciw Ben-Hura widnia lasek cyprysowy, drzewa jego wznosiy si niby kolumny proste i sztywne, jak maszty okrtowe. W miar jak si zapuszcza w cieniste zakrty gaju, coraz wyraniej dolatywaa go wesoa trbka, a za chwil ujrza lecego w trawie czowieka, w ktrym pozna yda, spotkanego na drodze do wity. Czowiek ten wsta, a zbliywszy si do niego, rzek uprzejmie: I znowu pokj tobie! Dzikuj ci odrzek Ben-Hur i spyta: Czyli idziesz w t sam stron co ja?? Id na wycigi, a jeli to droga twoja... Na wycigi!! Tak, trbka, ktr wanie syszae, wzywa wspubiegajcych si. Przyjacielu rzek Ben-Hur wyznaj moj nieznajomo gaju, a jeli pozwolisz mi i z tob, rad bd. Szczliwym mnie to czyni. Suchaj, oto turkot wozw jadcych na wycigi. Ben-Hur sucha chwil, a potem pooy rk na ramieniu yda i rzek: Jestem synem duumwira Ariusza, a ty? Jestem Malluch, kupiec z Antiochii. Dobrze, zacny Malluchu, trbka, turkot k i sposobno zabawy zajmuj mnie. Znam si na tym wszystkim, a areny rzymskie znaj mnie. Spieszmy na wycigi. Malluch zauway po krtkim wahaniu: Duumwir by Rzymianinem, a syn jego w ubraniu ydowskim? Szlachetny Ariusz by mi przybranym ojcem powiedzia Ben-Hur. A tak rozumiem. Wyszli z lasku na pole przecite drog podobn do wycigowego toru. Waciwy tor jednak by z mikkiej ubity ziemi i polany wod. Po obu stronach ograniczay go liny przytwierdzone lekko do gadkich tyk. Dla wygody widzw i tych, ktrych interesy czyy si z wynikiem wycigw, byo kilka miejsc ocienionych namiotami i zaopatrzonych w amfiteatralne siedzenia. Wjednym z takich usiedli i nowo przybyli, a Ben-Hur liczy wozy w miar jak przybyway: naliczy ich dziesi. ycz im szczcia rzek przyjanie. Nie sdziem, aby tu na Wschodzie zaprzgano wicej ni par koni; tymczasem widz, e tu macie ambicj i walczycie nawet krlewsk czwrk. Przypatrzmy si. Osiem czwrek przyjechao to stpem, to truchtem, wszystkie dobrze kierowane; dziewita zbliaa si galopem. Ben-Hur mwi w zachwycie: Zwiedzaem stajnie cesarskie, ale kln sina pami naszego ojca Abrahama, nie widziaem nic podobnego! Ostatnia czwrka mijaa ich wanie z trzaskiem, gdy nagle co si zwikao i kto krzykn w tumie. Ben-Hur spojrza w stron skd haas dochodzi i ujrza powstajcego z miejsca starca gronego, zwzniesionymi rkoma i zacinitymi piciami. Oczy jego byskay gniewem, a wspaniaa biaa broda spadajca na piersi, dodawaa mu powagi. Mimo to kilku z najbliej siedzcych miao si. Przecie powinni uszanowa siwy wos starca! Kim jest ten czowiek? zapyta Ben-Hur. To czowiek majcy wielkie znaczenie na pustyni, w pobliu Moabu; posiada liczne trzody wielbdw i stada koni, majce wywodzi si od sawnych rumakw faraona; ma godno szejka, a nosi imi Ilderim odpar Malluch. Tymczasem wonica usiowa uspokoi czwrk, ale na prno, co szejka wprawio w gniew. Niech go porwie Abaddon! krzycza gniewnie szejk. Spieszcie, biegnijcie dzieci! Sowa te zwraca do towarzyszcego muorszaku zoonego zapewne z ludzi jego szczepu. Syszycie?? ! Przecie one tak jak i wy, dzieci pustyni! Chwytajcie je! chwytajcie! Konie pdziy na olep. Przeklty Rzymianin!! woa szejk, groc pici. Czy nie twierdzi, e potrafi je prowadzi! Kl si na wszystkie swe aciskie bogi. e bd w jego rku szybowa jak orlta, a sucha, jak posuszne baranki. Przeklta matka garza,ktra go zwie synem. Co on robi! Przypatrzcie si im, niezrwnanym biegunom! A on! no niech tylko sprbuje batem je skarci! Nie mg wicej mwi, sowa uwizy w gardle i stay si chrapliwym rzeniem. Spieszcie, chwytajcie je, nie bjcie si! Jedno sowo zpieni, ktrymi was matka koysaa w namiocie, wystarczy, aby je uspokoi! O szalony, czemu zawierzyem Rzymianinowi! czemu je oddaem w rce cudzoziemcowi! woa znowu starzec. Gniew zapiera mu oddech, przyjaciele starali si go uspokoi, inni za wstrzymali rozbiegane rumaki. Ben-Hur rozumia i aowa szejka; czu, e co wicej ni duma waciciela i trwoga o wynik wycigw szarpie jego sercem, pojmowa raczej, e te uczucia pyn z przywizania do zwierzt, a rwnaj si najwyszej namitnoci. Zreszt byy to konie przeliczne, bo macijasnokasztanowatej bez najmniejszej skazy, a tak doskonale zbudowane, e zdaway si mniejszymi, ni rzeczywicie byy. Nad maymi gowami sterczay delikatne uszy; szerokie i wypuke czoa wznosiy si nad dobrze osadzonymi oczami, a z rozwartych chrap niby bysk pomienia ukazywao si chwilami czerwono zabarwione ciao. Szyje ich giy si wdzicznym ukiem, a delikatna i bujna grzywa osaniaa z lekka piersi niby jedwabna zasona. Nogi od kolan do pciny miay paskie jak do i suche jak nogi gazeli, ale z mocno rozwinitymi muskuami, bo inaczej nie dwignyby caego piknego tuowia; kopyta lniy si niby byszczcy agat. Wspinajc si lub rwc naprzd, migay w powietrzu lub zamiatay ziemi dugimi, gstymi i lnicymi ogonami. Szejk zwa swe rumaki nieocenionymi i zaiste mwi prawd. Gdy si Ben-Hur uwanie przypatrzy koniom, rozumia stosunek waciciela do nich. Wzrosy one pod jego okiem, dba o nie jako rodzone dzieci; ozdabiay jego sny, stajc si ulubionym marzeniem. Wzrosy one w namiocie wrd jego dzieci i przy jego ognisku, a przywid je do miasta, abyzwyciyy pysznych i znienawidzonych Rzymian. Ani chwili nie wtpi w zwycistwo, byle tylko znalaz wonic nie tylko zrcznego w swej sztuce, ale silnego duchem, bo jego rumaki ulegn tylko potnej sile woli. Na wstpie czeka go bolesny zawd, nie umia zby tego sromu wzgardliwym umiechem i przesta na oddaleniu niezrcznego najemnika, jak uczyniby czowiek z zachodniej cywilizacji.Nie, on, jako Arab, szejk swego pokolenia, dotknity by w najdroszych swych uczuciach, wpad w srogi gniew i wznieci tak straszliwy wrzask w swym otoczeniu, e rozbrzmiewao nim powietrze. W tej te chwili nowe zjawisko zajo uwag widzw. Na torze ukaza si wz odmienny od poprzednich, bo konie i wonica byy ju przystrojone tak, jak miay wystpi w cyrku we waciwym dniu wycigw. Wycigi bowiem, ktre si wgaju Dafny odbyway, byy raczej prb innych, ktre miasto miao urzdzi na cze konsula. Wz, jakiego w staroytnym wiecie uywano, mia dwa niskie koBa na szerokich osiach, dwigajce otwarte z tyu pudo. Taki by pierwotny wz, z czasem jednak zmys artystyczny upikni izmieni go w pyszny rydwan. Wonice byli przebiegli i ambitni. Zwykle uywali pary koni w nadzwyczajnych tylko uroczystociach, jak igrzyska olimpijskie lub inne rwnie wietne wystpy, czwrk. Dla odrnienia konie zewntrzne w zaprzgu nazwano licowymi, wewntrzne jarzmowymi. Z dowiadczenia wiedzieli, e pierwszym warunkiem powodzenia bya swoboda ruchw i dlatego te uprz bya nadzwyczaj prosta i lekka: skadaa si onaz rodzaju drewnianej ramy czy piercienia okalajcego szyj zwierzcia, do ktrej przytwierdzano uzd i lejce. Do kierowania wozem suy kawaek okutego lub masztowego drzewa, umocowany poprzecznie przy, kocu dyszla i poczonyz obrcz chomt za pomoc lin przecignitych przez kka u chomt. Dotd przypatrujcy si tum zachowywa si spokojnie; ostatni dopiero wonica mia szczcie. W miar jak si zblia do miejsca, z ktrego patrzy Ben-Hur, rosy gone okrzyki, klaskanie w donie, co oczywicie zwracao uwag na wz i jego waciciela. Konie jarzmowe byy czarne, licowe biae jak nieg, a wszystkie cztery rzymskim obyczajem z ogonami krtko ustrzyonymi, za w splecionych grzywach byy te i czerwone wstki. Nareszcie jadcy zbliy si o tyle, e go kady dobrze mg widzie i musia przyzna, e susznie wzbudzi tak wielki podziw. Ju same koa wozu byy arcydzieem w swoim rodzaju, silne sztabyelaza okalay zreszt lekkie koa, ktrychszprychy z zbw soniowych uoone zgodnie z ich naturalnym zgiciem nadawaytak podanego pdu. Dzwon koa z byszczcego hebanu przytrzymyway brzowe skuwki, osie za, stosownie do caoci koa, zdobiy fantastyczne by tygrysie. Pudo wozu byo z pozacanej wikliny. Oczywicie, e pikne konie i wz zwrciy uwag Ben-Hura i na wonic. Pocztkowo dokadnie nie widzia Ben-Hur ani twarzy, ani caej postaci, a jednak nie bya mu obca, przypominaa kogo z dawnego minionego czasu. Kt to moe by? myla cigle, a nareszcie wz zbliy si truchtem. Po przyjciu i po wspaniaoci wozu mona byo sdzi, e wonica by albo ulubiecem rzdu albo ksiciem. Nie byo tonieprawdopodobne, bo i krlowie nie wstydzili si ubiega o wieniec przeznaczony dla zwycizcy. Wszak Neron iKommodus powicali si sztuce powoenia,tote Ben-Hur zbliy si do porczy oddzielajcej siedzcych od tumu i patrzypeen powagi, ale i wzruszenia. Teraz ujrza posta jadcego w caym jej wdziku. Nie jecha sam, towarzyszy mu, stosownie do praw, m zwany w jzyku greckim myrtiios, bdcy zwykle namitnymzwolennikiem wycigw. Ben-Hur mg widzie tylko wonic, ktry sta na wozie kilka razy opasany lejcami; a bya to naprawd pikna posta! Okrywaa go jasnoczerwona tunika, w prawej rce trzyma bicz, w drugiej, troch wzniesionej i wycignitej, lejce. Postawa wonicy bya zrczna i pena ycia, a oklaski i okrzyki przyjmowa z posgow obojtnoci. Ben-Hur sta take jak posg, ale skamieniay ze wzruszenia, przeczucie i pami nie zawiody go wonic by Messala! Wybr koni, wytworno wozu, postawa, miao wonicy wicej zimny, ostry wyraz i orle rysy przekonay Ben-Hura, e nic si nie zmienio w Messali, e by onzawsze rwnie zarozumiay, jak odwany, rwnie ambitny, lekcewacy i drwicy z najwitszych rzeczy. Gdy Ben-Hur zszed ztrybuny, jaki Arab wsta i zawoa: Ludzie Wschodu i Zachodu, suchajcie! Pozdrawia was zacny szejk Ilderim! Przywid on tutaj czwrk rumakw wiodc rd od koni mdrego Salomona, abysi ciga z najlepszymi. Potrzebuje silnegoma, ktry by nimi kierowa, a kto si z tego ku zadowoleniu pana mego wywie, tego obsypie bogactwem. Tu i tam w miecie, gdzie tylko gromadz si dzielni, ogocie wie t. Takmwi mj pan, szejk Ilderim Dobrotliwy! Ogoszenie wywoao wielkie wzruszenie, wrd tumu i pod namiotami, a niebawem roznioso si w caej Antiochii. Ben-Hur wodzi oczyma od szejka do herolda, a Malluch przypuszcza przez chwil e polecony mu modzieniec zechce si podj sprawy. Odetchn wic, gdy ten si odwrci do niego i zapyta: Zacny Malluchu, dokde teraz si zwrcimy? Jeliby chcia i ladem tych, co pierwszy raz zwiedzaj te miejsca, naleaoby ci pj posucha wyroczni i dowiedzie si swej przyszoci odpar zapytany. Mwisz, e mgbym si zapyta o moj przyszo, jest w tym co, co trci pogastwem, jednake chodmy do boginii. Nie lkaj si, synu Ariusza, boginie Apollina atwo te rzeczy urzdzaj. Nie potrzebujesz wdawa si w rozmow mistyczn z Pyti lub Sybill, ale kupisz lipapirusowy, wieo zerwany, a gdy go zanurzysz w wod pewnego rda, wyczytasz na nim sw przyszo. Widocznie rzecz ta stracia urok dla Ben-Hura, bo rzek pospnie: S ludzie, ktrzy nie maj co troszczy si o swoj przyszo. Wolisz wic i do wityni?? witynie te s greckie?? Tak je zowi, bo s na grecki sposb zbudowane. Helleni s mistrzami w sztukach piknych, ale w architekturze wol pikno cile w form ujte ni wdzik rozmaitoci i dlatego wszystkie ich witynie s do siebiepodobne. Jak si zwie krynica, o ktrej mwie? Kastalia. Synie ona w caym wiecie, chodmy j zwiedzi. W czasie drogi mg Malluch przypatrze si swemu towarzyszowi i zauway, e jego poprzednia swoboda znika zupenie. Nie zwraca uwagi na przechodniw, ani podziwia pikne rzeczy, mija je milczco i w jakim uroczystym spokoju. danej filozofii? albo AX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAePcf<cgJ Oh^)yci7}7jT?'Messala zajmowa myli Ben-Hura i wydawao mu si, e zaledwie godzin temu, jak go oderwano od matki, e nie dawniej, jak przed godzin Rzymianie zrabowali i opiecztowali dom jego ojcw! Stany mu przed oczyma owe lata pozbawione nadziei spdzone na galerze, gdzie przy bezmylnej pracy nie mia innego marzenia, innej myli, jak zemst. Wtej zemcie pierwsze miejsce zajmowa Messala. Dla Gratusa, myla sobie, moe jeszcze znalazbym iskr litoci, ale dla Messali nigdy! Chcc wzmocni swe postanowienie, przypomnia sam sobie: Kt, jeli nie on wskaza nas przeladowcom? kto, jeli nie on, gdym baga o pomoc nie dla siebie wymia mnie i odstpi w nieszczciu? On, i zawsze on! Tote i marzenia koczy zawsze Ben-Hur jedn i t sam prob: o Panie, dobry Boe Ojcw moich, daj mi w dniu, w ktrym go spotkam, zemst godn mnie i jego. Teraz spotkali si. Moe uczucia modzieca byyby litociwszymi i mniej gorzkimi, gdyby spotka Messal w ndzy i ponieniu, ale tak nie byo, przeciwnie, spotka go wrd przepychu i zaszczytw. Co Malluch bra za chwilowe niezadowolenie, byo raczej rozmylaniem nad tym. gdzie mu przyjdzie spotka si z Messal, i w jaki sposb uczyni to spotknie pamitnym. Powoli doszli do alei wysadzonej dbami, bya ona miejscem wygodnym dla przechadzajcych si w t i ow stron. Tupodali konni, tam piesi, wdzie niewolnicy, nioscy kobiety w lektykach. Od czasu do czasu pdziy z szumem wozy. Aleja ta schodzia z lekka w d ku piknej zielonej dolinie, na ktrej z jednej strony staa ciana. Tu ujrzeli synn Kastalsk krynic. Z niemaym trudem przecisnli si przez zbite szeregi tumu, a Ben-Hur ujrza strumie czystej wody, ktry szumic i pienic si tryska ze skay i wpada w czarny, marmurowy zbiornik zakoczony lejkiem, w ktrym giny spienione wody. W pobliu zbiornika, pod niewielkim wyobieniem w skale, siedzia stary, z siw brod, zakapturzony kapan, prawdziwy typ pustelnika. Patrzc na otaczajce go tumy, trudno by zgadn, coje tu przywiodo czy rdo, czy te kapan. Widzieli go wszyscy, i on widzia i sysza ich wszystkich, ale z ust jego nikt sowa nie usysza. Od czasu do czasu ktoz przechodniw podawa mu monet, a on w zamian dawa, mrugajc przebiegle oczami, li papirusowy. Obdarowany spieszy zanurzy li w wodzie krynicy, a gdy go wyj, nis na soce i w jego promieniach czyta na powierzchni papirusuwierszowany napis. Jeszcze Ben-Hur nie zdoa zasign rady wyroczni, a nowi i wielce zajmujcy gocie przybywali od strony ki. Przybycie ich wzbudzio podziwi ciekawo wszystkich zgromadzonych, a take i Ben- Hura. Konny jedziec wid najpierw wielkiego i biaego jak nieg wielbda, a ten dwiga na sobie wielki, purpurowy, zotem przetykany namiot, szeroko nakrywajcy ty zwierzcia. Dwaj inni konni ludzie z wysokimi dzidami w rku, postpowali z wolna za wielbdem. C to za szczeglny wielbd!! rzek kto z tumu. To przybywa jaki obcy ksi zauway inny. Raczej krl. Krl jechaby na soniu!! Wielbd i to biay rzek kto inny. NaApollina, przyjaciele, przybywajcy to nie ksita ani krlowie, ale jak widzicie to kobiety, a zdaje si, e jest ich dwie. Gdy tak si o nich spieraj, zbliyli si cudzoziemcy. Wielbd rwnie by pikny z bliska jak z daleka i nikt z patrzcych nie widzia nigdy wikszego i wspanialszego zwierzcia. Mialiczne, czarne oczy, a sier bia i delikatn, budowa za zachwycaa znawcwgitkoci i wyrobionymi muskuami. Kt widzia kiedy rwnie cicho stpajcego wielbda! Jake go zdobi ten dom cay jedwabny, zotymi poszyty frdzlami? A jakcudnie dzwoni drobne dzwoneczki uprzy,gdy postpuje cicho i lekko jakby nie czu adnego ciaru. Nic dziwnego, e oczy wszystkich zwrcone na przybyych, zdaway si pyta, kim byli owi nieznajomi kobieta i mczyzna pod baldachimem. Jeli starzec ten by ksiciem to zaprawd nikt nie mgby czasowi zarzuci niesprawiedliwoci lub wzgldnoci dla monych tego wiata. Patrzc na twarz wychylajc si spod turbanu, zapad i chud, z cer mumii, tak e nie mona z niej byo wyczyta, jakiej narodowoci bycudzoziemiec, miao si ywy dowd, e dlawszystkich, bez rnicy stanu, jest kres ycia. Jedynym cenniejszym przedmiotem, ktry mia na sobie, by kosztowny szal. Kobieta towarzyszca starcowi siedziaa wschodnim obyczajem caa w przejrzystych otulona zasonach. Powyej okcia na obnaonych piknych ramionach byszczay naramienniki ksztatu zwinitej mii. Na palcach opartej o namiot rki poyskiway piercienie, a delikatnie zakoczone paznokcie wieciy barw perowej masy. Gow jej zdobia przejrzysta siatka przetykana koralami i monetami podtrzymujca liczne czarne wosy. Z wzniesionego siedzenia patrzya na zgromadzonych ludzi i tak im si bacznieprzypatrywaa, e zdawaa si nie spostrzega ciekawoci, jak sw osob wzniecaa i wbrew przyjtemu w wyszychstanach zwyczajowi, nie zasaniaa twarzy.A bya to zaiste pikna twarz. Lica jej wiee i mode, cera ni tak biaa jak u Greczynki, ni niada jak u Rzymianki; raczejjak poudniowe soce, przywiecajce falom Nilu, a rumieniec, jak wiato czerwonego pomyka, krasi jej lica. Przyjty na Wschodzie zwyczaj czernienia powiek, powodowa, e jej oczy ju i tak due wydaway si jeszcze wikszymi. Przez wp otwarte usta ukazyway si lnice biaoci zby. Jeli do tego doda wdzik, z jakim si zachowywaa, przyznatrzeba, e bya prawdziwie pikna. Widocznie tak ludzie, jak miejsce podobay si piknej pani, bo powiedziaa kilka sw do na wp ubranego Etiopczyka, ktry jej towarzyszy, a ten zawid wielbda bliej krynicy i kaza mu uklkn, po czymwzi kubek z jej rki i podszed go napeni u zdroju. Rwnoczenie rozleg siturkot k i ttent pdzcych koni. Z krzykiem przeraenia poczli wszyscy ucieka, chronic si przed koskimi kopytami. Baczno!! krzykn Malluch Rzymianin chce nas przejecha. Ben-Hur zwrci si w stron, skd dochodzi haas i ujrza pdzcego Messalna swoim wozie zaprzonym w pikn czwrk prosto na tum otaczajcy rdo.Tym razem ujrza go jeszcze wyraniej i bliej. Ludzie rozbiegajc si w rne strony, odsonili wielbda, ktry, mimo e kopyta koskie ju go prawie dosigay, lea najspokojniej; widocznie tak by przez dugie lata pieszczony, e nie znal niebezpieczestwa. Etiopczyk zaamywa rce, a starzec w namiocie myla o ucieczce, ale zamany wiekiem, a take i dla powagi, ktra u niego staa si ju drug natur, nie ruszy si z miejsca. Kobiety omal nie stratowano, gdy Ben-Hur najbliej stojcy, zawoa na Messal: Stj!! Patrz, gdzie jedziesz! Patrycjusz mia si, Ben-Hur widzc, e jedyny ratunek jest w szybkim dziaaniu, podbieg do wozu i chwyci za uzd lewego konia od jarzma, woajc: Tak to mao cenisz ycie ludzkie, psie rzymski! Woywszy ca si, wstrzyma na miejscu rozhukane rumaki; wz si zachwia i o mao si nie wywrci. Messala nieomal nie podzieli losu myrtilosa, swego towarzysza, ktry spad z wozu jak kloc na ziemi. Gdy niebezpieczestwo tak szybko mino, tumwybuchn miechem. Teraz dopiero wysza na jaw bezprzykadna bezczelno Rzymianina, ktry rozluniwszy lejce okalajce go w pasie, zebra je w jedn rk i zsiadszy zwozu, zbliy si do wielbda. Tu spojrza na Ben-Hura i rzek, zwracajcsi do starca i do kobiety. Bagam was o przebaczenie bagam oboje. Zwi si Messala i kln si na star matk ziemi, e nie widziaem ani was, aniwielbda. Co za si tyczy tych ludzi, to moe za wiele ufaem mej zrcznoci, bo chciaem si zabawi ich kosztem, a tymczasem oni si miej ze mnie. Niechaj itak bdzie. askawe spojrzenie i obojtny gest, z jakimwskaza otaczajcych, zgodne byy ze sowami i podobay si wszystkim. Zrobia si cisza, bo kady chcia sysze, czy jeszcze co nie powie, co widzc Messala, kontent ze zwycistwa, kaza towarzyszowi odjecha z wozem, a sam zwrci si do niewiasty, mwic: Kim jest dla ciebie ten czcigodny m, o ktrego przebaczenie, jelim go jeszcze nieotrzyma, z pokor upraszam; jeste jego crk? Ona nie odpara nic. Na Pallas, pikna jeste! Oby Apollo nie omyli si. biorc ci za t ukochan, ktrutraci! Jaki kraj nazywasz ojczystym? Nie odwracaj oblicza, w twoim oku goreje soce Indii, a kty ust twoich zdobi wszelkie krasy egipskiej mioci. Nie zwracaj oczu na tamtego niewolnika, raczej, pikna pani, oka mnie miosierdzie; powiedz, e otrzymaem przebaczenie. Podczas gdy mwi te sowa, zwrcia si do Ben-Hura pytajc go z umiechem: Nie raczysz si zbliy?? Gdy uczyni zado yczeniu, mwia dalej: We ten kubek i napenij go u rda, bo ojciec mj spragniony jest. Sug twym jestem odpar Ben-Hur, a speniwszy rozkaz, stan naprzeciw Messali. Wejrzenia ich skrzyoway si, wzrok ydapeen by nienawici. Rzymianina za tryska swobod i zuchwalstwem. O pani, rwnie pikna jak okrutna! rzek Messala kaniajc si jej rk. Jeli ci Apollo nie porwie w wysze regiony, ujrzysz mnie niebawem. Nie znam twej ojczyzny, nie wiem wic na jakiego zakl ci boga i jakiemu ci poleci, wzywam wic wszelakie bogi i im ci oddaj! Poniewa wanie myrtiios nadjeda z wozem, poszed w tamt stron. Oczy kobiety towarzyszyy mu i nie byo w nich ladu urazy. Przyja podan przez Ben-Hura wod, ojciec wypi, a ona do ust swoich przytknwszy kubek, przychylajc si z wdzikiem penym czaru, podaa go Ben-Hurowi. Przyjm, prosimy, t czar, pena jest bogosawiestw a wszystkie dla ciebie!! W tej chwili wielbd dwign si, stan na nogi i ruszy, a starzec doda jeszcze, zwracajc si do Ben-Hura: Zbli si a gdy ten z uszanowaniem przystpi, mwi dalej: Oddae dzi przysug cudzoziemcowi. Jeden jest tylko Bg, w Jego imieniu dzikuj ci. Jestem Baltazar Egipcjanin. W wielkim gaju palmowym opodal wioski Dafny, mieszka szejk Ilderim Dobrotliwy w namiotach, a my jestemy jego gomi. Szukaj nas tam, otrzymasz gocinne i wdziczne przyjcie. Ben-Hur sucha z pokor czystego gosu starca i podziwia szlachetn godno jego zachowania. cigajc wzrokiem za odjedajcymi, zobaczy raz jeszcze Messal, rwnie wesoego i obojtnego, jakpierwej. ROZDZIA XVI Mona przyj za zasad, i nie ma pewniejszego sposobu niepodobania si drugim jak postpi dobrze tam, gdzie oni le czynili. Na szczcie nie ma reguy bez wyjtku. Malluch by wyjtkiem, a scena, ktr widzia, podniosa tylko jego wyobraenie o Ben-Hurze i musia uzna, eby on odwany i zrczny. Gdyby prcz tegoprzekonania mg jeszcze co z wewntrznych uczu modzieca odgadn,dzie ten byby wany dla Simonidesa. Malluch mia ju co do przekazania swemupanu, bo wiedzia na pewno, e polecony mu by ydem i przybranym synem sawnego Rzymianina. Prcz powyszego odkrycia, inne jeszcze zaczo kiekowa w umyle wysannika, a byo nader wane: zdawao mu si bowiem, e midzy Messala synem duumwira by jaki zwizek. Jaki on jednak jest i w jaki sposb si dowiedzie, oto nad czym si zastanawia, a co wydao mu si nieatwe. Tymczasem Ben-Hur sam przyszed mu z pomoc, a pooywszy rk na jego ramieniu, wyprowadzi go z tumu, ktry znowu zajmowa si kapanem i jego mistycznym rdem. Zacny Malluchu zacz powiedz mi, czy moe czowiek zapomnie swoj matk? Pytanie byo krtkie, urwane i byo jednymz tych pyta, ktre wprowadzaj zapytanego w niemae zakopotanie. Malluchspojrza na Ben-Hura, chcc mu z twarzy wyczyta, co waciwie ley w tym pytaniu; ale zamiast odpowiedzi, ktrej si spodziewa, ujrza due czerwone plamy na policzkach, a w oczach lady wstrzymywanych ez. Na ten widok odpowiedzia zrazu mechanicznie: Nie . A po chwili, gdy zacz przychodzi do siebie, doda: Jeli Izraelit, nigdy! Oprzytomniawszy za zupenie, rzek rozwanie: Pierwsz nauk moj w synagodze bya Schema, drug za byy sowa Siracha syna, ktre brzmi: Szanuj ojca twego z caej duszy, ale pamitaj o boleciach twej matki! Czerwone plamy na obliczu Ben-Hura silniej rozgorzay, gdy rzek: Wyrazy te przypomniay mi zote dziecistwo moje, a dowiody, e sprawiedliwym ydem, Malluchu. Wierz i ufam ci. Mwic to, zdj Ben-Hur rk z jego ramienia i zebra ni zwoje swej szaty u piersi i przycisn serce, jakby pragn stumi cierpienie lub uczucie rwnie dotkliwe jak bole. Ojciec mj mwi dalej nosi wielkie imi i szanowano go w Jeruzalem, gdzie mieszka. W chwili zgonu mego ojca matka bya jeszcze w kwiecie wieku, a nie do powiem, gdy j nazw dobr i pikn, bo na ustach jej byo prawomioci; czyny jej podziwia kady, a przyszo zdawaa si umiecha szczciem. Miaem i ma siostr, oboje tworzylimy rodzin tak szczliw, e sowa starego mdrca, ktry naucza: e Bg nie mogc by wszdzie, stworzy matki, wyday mi si jakby do mojej rodzicielki zastosowane. Pewnego dnia zdarzy si znakomitemu Rzymianinowi wypadek w chwili. gdy na czele kohorty koo naszego przejeda domu. onierze wyamali natychmiast bramy naszego paacu i pochwycili nas. Odtd nie widziaem ju wicej ani matki, ani siostry.Nie wiem, czy yj, ani co si z nimi stao.Ale Malluchu, czowiek ten, ktry o mao nas nie przejecha, by w chwili naszego rozczenia, i wyda nas siepaczom; sysza bagania mojej matki za dziemi igdy nas rozrywano mia si. Trudno zaiste powiedzie, co si trwaej przechowuje w pamici: mio czy nienawi. Dzi, Malluchu, poznaem go z daleka... Mwic te sowa, chwyci towarzysza za rami, i mwi dalej: Malluchu, on zna tajemnic, za ktr dabym ycie moje! On moe powiedzie, gdzie jest i w jakich okolicznociach; jeli ona nie jeli one ach! wielka bole zmienia je w jedno, jeli rozstay si z yciem, to wiem co byo ich zgonu przyczyn, a on moe mi wskaza, gdzie ich zwoki na mnie czekaj. A on tego nie chce?? Nie. Dlaczego?? Bo jestem ydem, a on Rzymianinem. To i c? Wszak i Rzymianie maj jzyki, aydzi cho wzgardzeni, posiadaj sposoby wzruszenia ich. Nie takich jak on. Nie, zreszt jest to tajemnic pastwa. Majtek mego ojca zabrany i rozdzielony. Malluch zrozumia donioso sprawy i kiwajc gow, zapyta: Czy pozna ci?? Nie mg. Wysano mnie na mier i dawno policzony jestem midzy umarych. Dziwi si, e si na niego nie rzuci! wykrztusi z namitnoci Malluch. To mogoby mi odebra mono dojcia do celu. Mogem go zabi, a wiesz dobrze, Malluchu, e mier lepiej jeszcze przechowuje tajemnic ni zbrodni shabiony Rzymianin. Kto tyle ma powodw do zemsty, a nie korzysta z takiej okazji, ten musi by pewnym przyszoci i mie w zapasie lepsze zapatrywania i stanowisko. Malluch przesta by towarzyszem z obowizku, a zmieni si przywizanego sug, bo Ben-Hur uj go sw postaw, a on suy mu dobrym sercem i poszanowaniem. Po krtkiej przerwie mwi Ben-Hur dalej: Nie odbior mu ycia, dobry Malluchu; przed t ostatecznoci broni go tajemnica,ktr posiada, a take pragn go ukara i ukarz, jeli mi pomoesz On Rzymianinem! rzek Malluch bez wahania a ja z rodu Judy Pomog ci, id z tob. Jeli chcesz przyrzeczenia, stwierdz je przysig. Podaj mi rk, to wystarczy. Gdy ucisnli sobie rce, rzek Ben-Hur z lejszym sercem: To, czym ci obarcz, nie jest ani trudne, ani obciajce sumienie. Chodmy. Szli opisan ju drog, a Ben-Hur pierwszy przerwa milczenie. Znasz szejka Ilderima Dobrotliwego?? Znam. Gdzie jest jego gaj palmowy, albo raczej, jak daleko do wioski Dafny. W Malluchu zbudzia si waciwa jego rasie podejrzliwo; przypomnia sobie podarek i sodkie swka piknej kobiety i zapyta sam siebie, czyby Ben-Hur zapomnia z mioci cikiej troski o X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAkPTclcm)cnH,cod;matk, jednak odpowiedzia: gaj palmowy odlegy jest od wioski o dwie godziny konne] jazdy, a o jedn na wielbdzie. Dziki ci, ale nie tu koniec moich pyta; powiedz mi jeszcze, czy te wycigi, o ktrych wspomniae, ju ogoszono i kiedymaj si odby? Sowa te, jeli niezupenie uspokoiy Mallucha, to go mocno zaciekawiy, bo widzia poza nimi jaki dalszy zamiar; odrzek wic z zajciem: O tak, bd wycigi i to wspaniae, chocia wyprawia je waciwie prefekt jako czowiek prywatny na cze konsula Maksencjusza, ktry tu goci w celu dalszych przygotowa do wyprawy na Partw. Prefekt jest bardzo bogaty i mgby wycigi sam na swoj rk urzdzi, woli jednak podzieli koszty z bogatymi mieszczanami Antiochii, ktrzy znw pragn przysuy si wielkiemu konsulowi. Przed miesicem ju rozesano heroldw na wszystkie strony wiata, a ci ogosili wycigi i otwarcie cyrku. Samo imiprefekta daje dostateczn rkojmi, zwaszcza na Wschodzie, a c dopiero gdydo rozgosu tego imienia doczy si Antiochia! Wszystkie miasta i wyspy pospiesz na t wie, spodziewajc si krlewskich nagrd i zobaczy niewidziany dotd przepych. A cyrk?? ...Syszaem, e mao ustpuje cyrkowi Maksimusa. Mwisz oczywicie o tym, ktry jest w Rzymie. Nasz ma dwiecie tysicy miejsc siedzcych dla widzw, a tamten o siedemdziesit pi tysicy wicej. Tutejszyjest marmurowy, rzymski rwnie; niczym wicej si nie rni. Czy obowizuj te same prawa?? Malluch umiechn si i rzek: Gdyby Antiochia omielia si mie jak odrbno, czy Rzym byby takim wszechwadnym panem, jak jest? Oczywicie, e prawa przyjte w cyrku Maksimusa rzdz i tutaj, prcz maego szczegu. Tam nie wyjeda na raz na tor wicej wozw ni cztery, tutaj wszystkie bez wzgldu na liczb. To stosownie do greckiego obyczaju rzek Ben-Hur. Tak, Antiochia jest raczej grecka ni rzymska. Wz i konie; co do tego nie ma adnych ogranicze. Odpowiadajc, spostrzeg Malluch, e na twarzy Ben-Hura osiad wyraz zadowolenia. Jeszcze jedno, Malluchu, kiedy odbdzie si uroczysto? Ach! przepraszam, omale zapomniaem o najwaniejszej rzeczy odpar jeli bogowie sprzyja bd, mwic stylem rzymskim, konsul przybdzie pojutrze, a szstego dnia jego pobytu odbywa si bdigrzyska. Troch to mao czasu, ale musi starczy! Ostatnie sowa wymwi z naciskiem. Na wielkich Prorokw Izraela! wezm znw lejce w rk. Ale stj! jeszcze jedno pytanie, czy pewne jest, e Messala bdzie wspzawodniczy. Malluch zrozumia teraz zamiary Ben-Hura iplan upokorzenia Rzymianina. Nie byby jednak prawdziwym potomkiem Jakuba, gdyby mimo nienawici do wszystkiego co rzymskie, i mimo obudzonego zainteresowania nie usiowa obliczy wszelkich trudnoci. Tote gos jego dra,gdy pyta: Masz ty dostateczn w takich przedsiwziciach wpraw?? Nie lkaj si, przyjacielu. W cyrku Maksimusa od lat trzech nikt. gdy ja wystpowaem, nie otrzyma wieca zwycizcy. Spytaj si, spytaj najlepszych i najmielszych pomidzy nimi, a potwierdz moje sowa. Cezar sam oddawa mi na ostatnich wycigach swoje rumaki w rk, abym z nimi stan przeciw caemu wiatu. A ty nie uczynie zado temu yczeniu?? pyta Malluch z przejciem. Ja...jam yd...Ben-Hur zdawa si dre, gdy mwi. A chocia nosz suknie Rzymianina, nie chciaem przyj zobowizania, ktre by ubliyo imieniu ojcamego wobec kapanw i rzdcw wityni. W palestrze, szkole szermierki, mogem siwiczy, ale w cyrku byby to zuchwalstwem wobec praw naszych. Jeli tu stan do wycigw, to kln si. e nie czyni tego dla adnej nagrody. Czekaj, nie przysigaj zawoa Malluch.Nagroda to dziesi tysicy sestercji. To majtek wystarczajcy na cae ycie! Nie dla mnie, choby go prefekt pidziesit razy potroi. Co mwi, wicej ni to, wicej ni dochody cezarw, od pierwszego roku ich panowania bardziej mnie pociga zabawa, w ktrej pragn upokorzy mego wroga. Nad wszelkie dostatki wyej stawiam zemst, a ona dozwolona prawem. Malluch umiechn si i skin gow, jakby mwi: Dobrze, dobrze wiesz, e yd pojmuje yda. Messala bdzie si ciga doda ju si wielokrotnie zobowiza do wycigw ogoszeniami na ulicach, po aniach, teatrach, w paacu i w obozie. Zreszt, niemoe si cofn, bo imi jego ju zapisane na tablicach wszystkich modych marnotrawcw caej Antiochii. A wic zakadaj si na niego.... czy tak, Malluchu? Oczywicie, i dlatego codziennie przyjeda tu na wiczenia! A wic to na tym wozie i tymi komi ma stan w szranki. Ach! jake ci jestem wdziczny, Malluchu! jake si ciesz! A teraz wied mnie do gaju palmowego i prowad do szejka Ilderima Dobrotliwego. Kiedy?? Dzi. Jego konie, jak mylisz bd mogy by na jutro zamwione? A wic ci si podobay?? Widziaem je tylko chwil odpar Ben-Hur z zapaem bo gdy nadjecha Messala, ju nic prcz niego nie widziaem,przecie i tak ujrzaem dosy, bo wiem, erumaki te s chwa pustyni. Podobne widziaem tylko w stadach Cezara, a kto raz takie konie zobaczy, pozna je wszdzie.Jutro, gdy ci spotkam, moesz mnie nie pozdrowi, a przecie zdradzi ci ruch. wyraz oblicza i postawa. Tak samo, z t sam pewnoci jak ciebie, poznam bieguny pustyni. Jeli to, co o nich mwi, jest prawd, a ja potrafi ujarzmi je si mego ducha, to... Wygram sestercje przerwa miejcsi Malluch. Nie odpar prdko Ben-Hur raczej zrobi to, co przystoi potomkowi Jakuba i upokorz publicznie mego wroga, ale doda niecierpliwie tracimy drogi czas na rozmowie; pomylmy raczej, jak najszybciej dosta si do namiotw szejka. Malluch zastanowi si chwil i rzek: Najlepiej idmy prosto do pobliskiej wsi; jeli tam uda si naj dwa wielbdy, to za godzin bdziemy na miejscu. Spieszmy wic. Wie bya pena paacw, otoczonych piknymi ogrodami, wrd nich liczne ksice gospody otwieray gocinne wrota.Nasi znajomi najli wielbdy i pucili si wpodr do palmowego gaju. Okolica, ktr przejedali bya pagrkowata, ale bardzo dobrze uprawiana.bo by to waciwie ogrd Antiochii. Wyzyskano tu kad pid ziemi, a pochyoci wzgrz, niby tarasy oplecione winnymi latorolami, wabiy przechodnia nietylko cieniem, ale i pysznymi gronami winnych jagd, byszczcych barw purpury i dojrzaoci. Spomidzy grzd, zasadzonych melonami, wrd sadw brzoskwiniowych i figowych, pod cieniem pomaracz i cytryn widniay biae chaty rolnikw. Wszdzie witaa podrnika urodzajno, pogodna cra pokoju, mwica, e tu jej mieszkanie; nie jeden ulega temu urokowi i decydowa si nawetna pacenie podatkw Rzymowi, byle tu pozosta. Z dala spomidzy gazi drzew, tu i wdzie wychylay si szczyty gr Taurusu i Libanu, a wrd caego krajobrazu niby srebrna wstga Orontes toczy swoje wody. Dotarli do rzeki i odtd trzymali si jej biegu, mijajc zamieszkane doliny i spadziste wzgrza. Chocia rozoyste dby, sykomory, mirty, wawrzyny, krzewy garbarskiej mcznicy i wonne jaminy wieczyy brzegi Orontesu i zdaway si goocienia, to przecie fale rzeki byy srebrzyste i czyste, bo promienie soca, padajc prostopadle, muskay mionie falewolno pyncej wody. I spokj tych miejsc byby do snu podobny, gdyby nie statki nieustannie krce po jego wodach. Cay ten widok wzbudza wspomnienie morza, dalekich narodw, wspaniaych grodw i bogactw krain nieznanych. Ile to marze wywoa zdoa biay agiel, co wzdty wiatrem wiedzie na morze, a zwinity w domowe zaprasza progi! Wrd podobnych myli jechali modzi przyjaciele, a do zatoki utworzonej wodami rzeki, a spokojnej i czystej niby szklana szyba. W zaokrgleniu zatoki roso stare drzewo palmowe, ktre Malluch, skrcajc w bok, min a chwytajc Ben-Hura za rk, rzek: Patrz!! oto gaj palmowy! Nigdzie, nawet w oazach Szczliwej Arabii lub w pysznych rezydencjach krlw Ptolomeuszw nad Nilem, nie znalazoby si tak piknego krajobrazu jak ten, ktry ukaza si oczom Ben-Hura. Zdawao si, e samo miejsce chce przyczyni si do wzmocnienia jego ducha. U ng cieli si mikki kobierzec traw niezwyke zjawisko w gorcej Syrii; przez listowie niezliczonych starych drzew daktylowych, istnych patriarchw swego rodu, migotao niebieskie niebo. Czy gaj Dafny pikniejszy jest nad to miejsce? zapytywa Ben-Hur sam siebie, a palmy jakby odgadyway jego myli i pragny zjedna go dla siebie, zdaway si, gdy je mija, chwia koronami i chodzi czoo jego. Patrz rzek Malluch, wskazujc olbrzymiedrzewo palmowe kady piercie na jego pniu oznacza rok ycia, policz je od korzenia do gazi, a nie zdziwisz si, gdy ci szejk powie, e ten gaj zasadzono, gdy w Antiochii nikt jeszcze o Seleucydach nie sysza. Patrzc na palm, na wdzik, z jakim si pnie i pochyla, niepodobna, aby si duch poetycki w czowieku nie rozbudzi. Takich uczu doznawa take Ben-Hur, gdy mwi: Kiedy dzi widziaem szejka Ilderima na arenie, wyda mi si bardzo pospolitym i zwyczajnym czowiekiem. Przeoeni wityni w Jerozolimie patrzyliby chyba z pogard na niego; kto wie nawet, czyby go nie uwaali za psa z rodu Edomitw. Jakime wic sposobem jest wacicielem gaju i jakim sposobem zdoa go ustrzec odgrabiey rzymskich gubernatorw? Jeli krew uszlachetnia si i doskonali w biegu czasw, to, synu Ariusza, wielkim czowiekiem jest stary Ilderim, chocia jest Edomit mwi Malluch z zapaem. Cay szereg szejkw poprzedza Ilderima, ajeden z nich, nie umiem powiedzie, ktry i kiedy, speni uczynek miosierdzia, ratujc jednego z krlw syryjskich w ucieczce przed cigajcym go wrogiem. Dzieje mwi, e go wspomg tysicem jedcw obeznanych rwnie dobrze z kryjwkami i ciekami pustyni, jak pasterze ze wzgrzami, na ktrych pas trzody. Ucieczka si powioda, a miejsce, na ktrym stoimy, jest wanie sawne potyczk, z ktrej w krl wyszed przy pomocy synw pustyni zwycisko i zasiad na tronie. Wtedy, pamitajc o przysudze, wezwa syna pustyni na to miejsce, rozkaza rozoy namioty, sprowadzi rodzin i trzody, i cay ten kraj od najbliszych gr z jeziorem i drzewami dajemu i jego dzieciom na wieki w posiadanie. Nikt odtd nie poway si zaprzeczy im prawa wasnoci, a pniejsi wadcy nieraz due odnosili korzyci, utrzymujc dobre stosunki z pokoleniem, ktremu bogosawi Pan na ludziach i koniach, wielbdach i bogactwach. A nie poskpi imwadzy, bo oto stali si panami jedynej drogi midzy miastami i wolno im rzec do kupca: jed w pokoju! albo stj! a stao si, jak rozkazali. Nawet prefekt rzymski w cytadeli, co panuje nad Antiochi, szczliwym zowie dzie, w ktrym Ilderim Dobrotliwy, tak dla swych dobrych uczynkw zwany, przybywa z onami, dziemi, wielbdami i sub, aby za przykadem ojcw naszych Abrahama i Jakuba, opuciwszy gorzkie rda swej ojczyzny, odpocz w cieniach tego uroczego gaju. Jake to by moe przerwa Ben-Hur, ktry sucha opowiadania, nie zwaajc nazwolniony chd wielbda widziaem przecie jak szejk targa brod, przeklinajc sam siebie, e powierzy swoje konie Rzymianinowi. Wszak gdyby Cezar to sysza, z pewnoci mgby powiedzie: nie chc takiego przyjaciela, wecie go sprzed oczu moich. Uwaga twoja suszn jest odpowiedzia Malluch z umiechem. Ilderim nie jest przyjacielem Rzymu. Przed trzema laty Partowie jadc drog od Bosry do Damaszku, wpadli na karawan, niosc oprcz innych towarw kas podatkow jednego obwodu i zabrali wszystko. W napadzie tym ludzie karawany mier ponieli, ale to atwo by przeoczyli rzymscy urzdnicy, gdyby skarb cesarski nie ponis szkody. Tak poszukali straty na dzierawcach podatkw, ktrzy za ni odpowiadali, e poskaryli si Cezarowi, ktry znw naoy grzywn na Heroda. Herod zaj posiadoci Ilderima, twierdzc, e ten przez zdrad nie dopeni swego obowizku, jako waciciel drogi. Szejk odwoywa si do Cezara, ale odebra tego rodzaju odpowied, od ktrej dotd boleje serce starca, oczekujc chwilizemsty, moe niedalekiej. Ach!! mj Malluchu, nie podoa on Cezarowi. O tym pomwimy innym razem, ale oto odtd zaczynaj si gocinne progi szejka, dzieci przemawiaj do ciebie. Wielbdy stany, Ben-Hur ujrza kilka maych dziewczt, zapewne byy to crki wieniakw syryjskich, a podaway w koszyczkach daktyle. Owoce wieo zerwane zapraszay do jedzenia, Ben-Hur wzi kilka; czowiek za siedzcy na drzewie, ktre mijali, zawoa: pokj wam i pozdrowienie! Podzikowawszy dzieciom, ruszyli obaj przyjaciele dalej, pozwalajc wielbdom i, jak same chciay. Musisz wiedzie mwi dalej Malluch, jedzc daktyle, e kupiec Simonides pokadawe mnie zaufanie i nieraz wzywa mej rady.Poniewa yj w jego domu. wic znam wielu jego przyjaci, a ci wiedzc, i pan mi ufa, mwi przy mnie otwarcie. Tym sposobem zna mnie i szejk Ilderim. Opowiadanie Mallucha zwrcio uwag Ben-Hura na chwil w inn stron, a przed oczyma jego duszy stan obraz wdziczny,czysty i jakby bagalny Estery, Simonidesowej cry. Jej wielkie, ciemne oczy, byszczce blaskiem waciwym ydowskiemu typowi, jake skromnie spojrzay na niego! Na chwil zdao mu si. e widzi j, e syszyjej krok, gdy si zbliaa z winem, i gos, gdy mwia, podajc kubek. Wspczucie, ktre mu okazaa byo tak wyrane, e sowa staway si zbyteczne. Jake mie byo to wspomnienie! Jednak, gdy si zwrci do Mallucha, pierzcho ono wobec rzeczywistoci. Przed kilku tygodniami mwi dalej Malluch stary Arab przyby do Simonidesaw mojej obecnoci. Widzc, e by czym mocno podniecony, chciaem odej, ale niepozwoli, mwic: jeste Izraelit, moesz wic zosta i usysze dziwn opowie. Nacisk, z jakim wymwi sowo Izraelita , zadziwi mnie i zaciekawi. Zostaem wic, powtrz ci w skrcie co mwi, bo zbliamy si ju do namiotw i szczegowomoe on sam ci opowie. Przed wielu laty przybyo do jego namiotw na pustyni trzech cudzoziemcw, a kady z innego narodu: Grek, Hindus i Egipcjanin. Biae ich wielbdy byy wiksze i pikniejsze ni musi kiedy zdarzyo widzie. Wyszed ku nimiprzyj ich gocinnie na nocleg. Nazajutrz rano wstali i modlili si w niezrozumiay dlaszejka sposb, wzywajc Boga i Jego Syna w sposb dziwnie tajemniczy. Po niadaniu Egipcjanin opowiedzia gospodarzowi, kim byli i skd przybywali. Kady z nich z osobna widzia gwiazd, kady sysza gos rozkazujcy im i do Jerozolimy i tam pyta: gdzie jest Ten. co si narodzi. Krl ydowski? Uczynili zado wezwaniu,nie pJerozolimy wioda ich gwiazda a do Betlejem, gdzie w jaskini znaleli nowo narodzone dzieci. Wierzc, e Dzieci jest obiecanym im krlem, padli przed nim na kolana, oddawszy cze i kosztowne dary. Speniwszy rozkaz Pana, dosiedli wielbdw i nigdzie nie odpoczywajc, przybyli do szejka. Uciekli przed Herodem, ktry, jak mwili, byby ich zabi, gdyby mu wpadli w rce. Wierny prawu gocinnoci, przechowa ich szejk rok cay; po czym kady z nich, zostawiwszy kosztowne dary, odjecha w swoj stron. A to naprawd zadziwiajce zdarzenie zawoa Ben-Hur. O co to oni mieli zapyta w Jerozolimie?? Kazano im pyta: gdzie jest Ten, co si narodzi, Krl ydowski. I nic wicej? Zdaje mi si, e byo jeszcze co wicej,nle nie pamitam. I znaleli dzieci. Tak, i oddali mu cze. Ale to cud. Malluchu. Ilderim jest zacnym czowiekiem; a cho jest wraliwy jak kady Arab to niepodobnaprzypuszcza, aby kama. Malluch opowiada z niezwykym przejciem. Wielbdy zostawione same sobie, zeszy z drogi na traw. Ilderim nic wicej nie wie o tych ludziach? pyta Ben-Hur. Co si z nimi stao?? Owszem, wie i to wanie byo powodem jego przybycia do Simonidesa w dniu, o ktrym ci mwiem, bowiem wieczorem dnia poprzedniego zjawi si z niego cikiej troski o X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AApPq bq 7crOcsG* ct8C2Egipcjanin. Gdzie?? Tu, u wejcia namiotu, do ktrego jedziemy. I zdoa go pozna? Tak, jak ty dzi rano poznae konie po ruchach i caej postaci. I po niczym wicej? Jecha na tym samym wielkim biaym wielbdzie, wymwi nazwisko Baltazara Egipcjanina, jak przed laty. To nowy cud Wszechmogcego rzek Ben-Hur wzruszony. Zdziwiony tym uniesieniem Malluch, zapyta: Dlaczego?? Wszak nazwae Egipcjanina Baltazar? Tak. Czy nie pamitasz, e to samo imi poda nam dzi starzec u krynicy? Przypomnienie to wzruszyo i Mallucha. Prawda, zaiste odpar nawet wielbd ten sam, a ty ocalie temu czowiekowi ycie. Kobieta za rzek Ben-Hur jakby do siebie kobieta, to jego crka? Zamyli si i mona by przypuci, e nowe, bardziej e pEstery podane zjawisko, zagoci w jego duszy ale tak si nie stao. Powiedz mi jeszcze mwi dalej czy ci trzej mieli pyta: gdzie jest Ten, ktry ma by krlem ydw? Niezupenie tak. Sowa byy: co si narodzi. Krl ydowski. Tak mwi i sysza szejk na pustyni, i odtd czeka przyjcia tego krla, i nikt nie obali jego wiary w tym wzgldzie. Jak ma przyj czy jako krl? Tak, i los Rzymu wypeni si, twierdzi szejk. Ben-Hur milcza chwil, prbujc opanowa swoje uczucia. Starzec ten jest jednym z wielu milionw rzek z wolna z wielu milionw, wrd ktrych kady ma krzywd do pomszczenia.Ta dziwna jego wiara karmi go winem i chlebem nadziei, bo kt, jeli nie Herod, moe by krlem ydw, pki istnieje Rzym? Ale wracajc do opowiadania, czy syszae co mu Simonides odpar? Jeli Ilderim jest zacny, to Simonides jestmdry mwi Malluch suchaem...Nagle przerwa...Ale suchaj no, kto nas dogania. Jako zblia si haas, turkot wozu i odgos koskich kopyt, a niebawem ukaza si take szejk Ilderim, konno w orszaku swoich ludzi; midzy wiedzionymi komi bya i owa czwrka wraz z wozem. Szejk jecha z pochylon gow, a biaa broda spadaa mu na piersi. Nasi dwaj znajomi, zwrciwszy si ku niemu, uprzedzili go, pozdrawiajc go uprzejmie. Pokj wam!! Witaj mj przyjacielu Malluchu, witaj; ufam, i nie wracasz, ale przybywasz z dobr wieci dla mnie od zacnego Simonidesa, ktrego niech zachowadugie lata przy yciu wielki Bg ojcw jego! Wrcie wic i chodcie ze mn. Mam chleb i napj, a jeli wolicie, mamy napj i miso z modego kolcia. Chodcie. Towarzyszyli wic szejkowi a do namiotu, a gdy zsiadali, gospodarz ju sta u wejcia, trzymajc w rku tac z trzema kubkami napenionymi jasnotawym likworem. Naczerpa tego napoju z bukakuumieszczonego u stropu namiotu. Pijcie rzek serdecznie do przybyych w napoju tym jest umocnienie mieszkacwnamiotw. Kady wzi kubek, wypi do dna, zostawiajc tylko pian, a szejk mwi: Wejdcie teraz w Imi Boe. Gdy weszli, Malluch wzi na bok szejka i mwi z nim na osobnoci, a skoczywszy, zbliy si do Ben-Hura i rzek: Ju rozmwiem si z szejkiem, jutro rano da ci konie i jest twoim przyjacielem. Zrobiem dla ciebie, co mogem reszta naley do ciebie; ja za musz wrci do Antiochii, bo obiecaem dzi wieczr z kimsi widzie. Jutro powrc na narad, a moe bd mg, jeli wszystko dobrze pjdzie, zosta tu a do koca wycigw. Rozstali si wrd wzajemnych bogosawiestw, a Malluch skierowa wielbda w stron Antiochii. ROZDZIA XVII Ksiyc oblewa bladym wiatem obwarowany szczyt gry Sulpius. Dwie trzecie mieszkacw Antiochii uywao na dachach chodnego wietrzyku nocy lub te. gdy wiatr nie wia, chodzio si wachlarzami. Simonides rwnie siedzia natarasie w swoim krzele i patrzy na rzeki na spokojnie koyszce si statki stojce na kotwicy. Mur poza nim, rzuca cie daleko, a poza drugi brzeg Orontesu. Nad nim, na mocie, huczaa wci wrzawa tumnie idcych ludzi. Przed nim staa Estera z tac ze skromn wieczerz, podajc mu pieczone lekkie ciasto pszeniczne, mid i czark mleka, w ktrym macza miodem nasycone ciastka. Co nie wida dzi Mallucha, gdzie si baamuci rzek zdradzajc swoje myli. Sdzisz, i wnet przyjdzie? pytaa Estera. Jeli nie poszed za nim na morze lub w pustyni, to przyjdzie mwi Simonides z penym przekonaniem. Moe tylko napisze zauwaya. Nie,pEstero, gdyby nie mg wrci, ju bym list odebra: a poniewa go nie mam, wiem, e musi przyj...i przyjdzie. Mam nadziej, i stanie si, jak rzeke odpowiedziaa z pewnym wzruszeniem w gosie Estera. Nie uszo to bacznej uwadze starca...moe to odcie smutku, moe yczenia...Najmniejszy ptaszek nie spoczniena najwspanialszym drzewie tak, by nie poruszy najdelikatniejszych strun jego ycia, owych niewidzialnych nici stanowicych rdze ycia. Tak i umys ludzki bywa rwnie czuy na najlejsze sowo. Czy pragniesz, aby przyszed,pEstero? zapyta. Tak rzeka, podnoszc oczy na ojca. Czy moesz mi powiedzie dlaczego?? bada dalej. Bo mwia wahajc si bo ten modzieniec jest.... tu zatrzymaa si. Naszym panem. Zapewne to chciaa powiedzie. Tak. A ty sdzisz jednak, e nie powinienem pozwoli, aby odszed nie dowiedziawszy si i moe wrci, kiedy mu si bdzie podoba i wzi wszystko, nas i wszystko, co posiadamy majtki, wozy, okrty, niewolnikw, i ten potny kredyt, ktry jak paszcz rk powodzenia, owego najpotniejszego z aniow, dla mnie ze szkaratu, zota i najcieszego srebra utkany? Suchaa w milczeniu. I to ci wcnle nie wzrusza? zapyta z lekkim odcieniem goryczy. Dobrze, dobrze, Estero, wiem z dowiadczenia, e lejsza jest kada rzeczywisto ni jej przeczucie, gdy je widzimy poprzez, ciemnchmur, co zalega dusz nawet tortura. Stosownie do tego mniemania moe i niewola, do ktrej wrcimy. sodsza bdzieni si spodziewany. Czemu nie? Zaczynam nawet mie upodobanie w myli, e szczcie naszego pana jest zaiste nadzwyczajne. Majtek nic go nie kosztuje ani troski, ani jednej kropli potu, ani nawet jednej twrczej myli: przyszed do gotowego w zaraniu modoci. Co wicej, pozwl Estero. e pozwol sobie na troch prnoci, otrzymuje jeszcze to, czego nie kupi na targu za adn cen bo otrzymuje ciebie, dzieci moje, ukochanie moje, kwiecie rozkwity na grobie mej utraconej Racheli. Przycign j do siebie i pocaowa raz zasiebie, drugi raz za zmar matk. Nie mw tak rzeka, gdy rka ojca opada z jej szyi. Mylmy o nim inaczej, bole i cierpienie dobrze mu s znane, nie zechce nas gnbi i obdarowuje wolnoci. Masz Estero bystry umys i nieraz opieraem si na twym zdaniu, gdy szo o osdzenie kogo stojcego przed nami, tak jak on sta. Ale, ale tu gos nabra ostrego brzmienia, przynosz mu w darze nie tylko te czonki, ktre mnie udwign nie zdoaj, nie tylko ciao ju do ludzkiej postaci niepodobne, nie tylko tyle daj mu od siebie.... o nie i tysic razy nie! Daj mu dusz, co zwyciya tortury i rzymsk zoliwo, gorsz od mczarni. Przynosz umys, ktrego oczy widz zoto dalej, ni kiedy egloway korabie Salomona, co wicej si potrzebn do zdobycia tego zota. We, Estero, rk moj, zatrzymaj j palcami, aby nie uleciao z duszy przedwczesne sowo bo zaprawd przynosz mu jeszcze umys zdolny do tworzenia nowych pomysw i planw. Zatrzyma si i zamia gono. Tak, Estero, zanim nowy ksiyc widzialny w tejchwili w podwrzach wityni, na witym wzgrzu przejdzie w kwadr, mgbym takuczyni, e cay wiat byby poruszony i zdziwiony. Bo wiedz, moje dziecko, e posiadam zdolno cenniejsz nad inne, lepsz ni zdrowe i silne ciao, cenniejsz od odwagi i woli, wicej wart ni dowiadczenie, sowem najlepszy owoc dugiego ywota, dar Boga najwyszy, ktry jednak tu zatrzyma si i rozemia si znowu, ale bez goryczy, a raczej z zadowoleniem ktry jednak nawetu monych w maej jest cenie, a ktrego wtumie nie szuka mam zdolno pocigania ludzi do siebie i moich celw, co wicej, zdolno zmuszenia ich do dziaaniapodug mojej woli, poruszania setek i tysicy. Tej sile ulegajc, kapitanowie moichokrtw przepywaj morza i zwo uczciwy zarobek; jej suy w tej chwili Malluch, pilnujc modzieca, co moe by naszym panem. Wtem day si sysze kroki na tarasie. Nie mwiem, Estero, oto jest i otrzymamy wiadomoci. Dla ciebie, dzieci moje, wieo rozkwita lilio, dla ciebie prosz Pana Boga naszego, ktry zbkanejowcy izraelskiej nie zapomina, aby te wieci byy dobre i uspokajajce. Dowiemy si, czy pozwoli nam odej i by wolnymi tobie, z twoj piknoci, mnie z mymi zdolnociami. Malluch zbliy si do krzesa. Pokj tobie, zacny panie rzek oddajc niski pokon i tobie Estero, najlepsza z crek. Sta przed nimi z uszanowaniem, a z postawy i przemwienia trudno byo okreli, jaki by stosunek, ktry ich czy. Jedno zdawao si stosowne dla sugi, drugie pozwalao odgadywa w nim przyjaciela. Simonides, odpowiedziawszy pozdrowieniem, przystpi, jak zwyk czyni zawsze, wprost do przedmiotu. C nam powiesz o modziecu, Malluchu? Spokojnie i w najprostszych sowach opowiedzia wysaniec zdarzenia dnia ubiegego, a nikt mu nie przerywa, pki nie skoczy. Suchajcy nie poruszy nawet rk w cigu opowiadania, siedzia tak nieruchomo, e gdyby nie blask szerokorozwartych oczu i nie gbokie od czasu doczasu westchnienie, mona by go wzi raczej za posg, ni za yjcego czowieka. Dzikuj ci, dzikuj ci, Malluchu rzek serdecznie, gdy tamten skoczy spenie dobrze polecenie. Nikt nie zrobiby lepiej. Co sdzisz o pochodzeniu modzieca? Jest Izraelit z pokolenia Judy. Jeste tego pewny?? Najzupeniej!! Z tego, co opowiadae, to mao ci mwi o swoim yciu. Nauczy si ostronoci, a nawet wyda mi si podejrzliwy i odrzuca wszelkie mojeusiowania w celu pozyskania jego zaufania.Dopiero w powrocie od kastalskiej krynicy do wsi Dafny zmieni postpowanie. Chodzilicie do tych miejsc zgorszenia, poco? Zapewne, tak jak to czyni prawie wszyscy, co tam id z ciekawoci. Co wicej, wszystko co tam widzia, nie zajmowao go wcnle, o witynie zapyta zaledwo, czy greckie? Wierzaj, zacny panie, modzieniec ten ma bole w duszy, przed ktr chciaby si ukry i poszed dogaju, aby t bole tam pogrzeba, jak grzebiemy umarych naszych. Dobrze byoby gdyby odgad rzek Simonides cichym gosem, a potem doda goniej: Wiesz, Malluchu, e plag naszych czaswstaa si rozrzutno. Biedni czyni si biedniejszymi, mapujc bogatszych; majtni yj, jak ksita. Nie spostrzege ladw tej namitnoci w modziecu? W ogle, powiedz, czy nie wydawa pienidzy i czy te pienidze byy izraelskimi czy rzymskimi? Nie wydawa, zacny panie, adnych. Przecie tam, gdzie tyle jest sposobnoci do szalestw, tyle do jedzenia i picia, musia ci wspaniale czstowa...Wiek jego,jeli nie co innego, zdawaby si pozwala nawet na wybryki. W mej obecnoci ani jad,pani pi. W tym co mwi i czyni, czy nie odgade przewodniej myli jego dziaania?Wszak wiesz, e dla rozwanych atwo jestzajrze do duszy niby przez szerokie szpary. Pozwl, abym zrozumia rzek Malluch niepewny. Dobrze, wszak wiesz, e w rzeczach wanych, dotyczcych nas samych, nie mwimy ani postpujemy bez wanego powodu. Co w tym wzgldzie odkrye? Co do tego, mog ci, Simonidesie, najdokadniej objani. On oddal si w zupenoci odszukaniu matki i siostry i to przede wszystkim zajmuje umys jego. Prcz tego chowa nienawi do Rzymu, ktry go skrzywdzi, a poniewa midzy Messal a t krzywd jest pewna czno,wic obecnie korzysta ze sposobnoci, aby go upokorzy. Spotkanie u krynicy dao ju niejako t sposobno, ale nie skorzysta zniej. bo bya za mao jawn. Messala ma wielkie znaczenie rzek powanie Simonides. Prawda.... najblisze ich spotkanie bdzie w cyrku. A potem?? Syn Ariusza zwyciy. Skde to wiedzie moesz?? Malluch umiechn si przebiegle. Sdz z tego, co mwi. Czy tylko z tego?? O nie, mam lepszy dowd, wierz w si jego ducha. A ta zemsta, Malluchu, jaki jest jej cel? Tyczy si ona tych kilku, ktrzy mu krzywd wyrzdzili, czy te obejmuje obszerniejsze pole? Co wicej jest uczucie jego uniesieniem chopca, czy te blem dojrzaego ma? Wiedz, Malluchu, e pragnienie zemsty, zakorzenione w umyle, jest tylko sabym i sennym marzeniem, ktre biay dzie atwo rozproszy; przeciwnie, zemsta, majca si namitnoci, to choroba serca, ktra toczy si do mzgu, ywic si jednym i drugim. Mwic to, zdradza Simonides pierwszy raz podczas tej rozmowy jakie rozdranienie uczucia. Mwi prdko, z zacinitymi rkoma i zapaem czowieka opisujcego chorob, ktr zna dobrze. Rozumiem ci, panie odpar Malluch wanie to, z czego wnioskowa mog, e modzieniec ten jest ydem, to gorco jego nienawici. Mimo e mia si na bacznoci, ktrej si nauczy przez tyle latprzeytych w otoczeniu rzymskim, nie zdoa uczu tych pokry. Przecie widziaem, jak buchn jasny pomie nienawici, gdy mnie pyta o uczucia Ilderima dla Rzymu, drugi raz, gdym mu opowiedzia histori szejka i Mdrca, powtarzajc pytanie: Gdzie jest ten, ktry si urodzi Krl ydowski? Simonides szybko podnis gow, oczekujc dalszych sw sugi. Mw. cny Malluchu, powtrz jego sowa, niechaj osdz wraenie, jakie tajemnica tana nim wywara. Chcia sowa wiedzie wyranie i dokadnie, czy pytano: ma by, czy te ma si urodzi krlem? Zdaje mi si, i zastanawia si nad wielk rnic lec w tych zdaniach. Simonides sucha uwanie. Potem mwi Malluch dalej powiedziaem mu, co o tej tajemnicy sdzi Ildenm, mianowicie, e w krlu tym wypeni si losy Rzymu, Modzieniec zarumieni si na te sowa i rzek: Kt, jeli nie Herod bdzie krlem ydw, pki Rzym stoi! Jake to rozumia?? e, aby inne rzdy powsta mogy, Rzym wpierw upa musi. Simonides patrzy czasjaki na okrty, co si z wolna koysay nawodzie i ich cienie, a podnisszy oczy, zakoczy rozmow. Dosy, Malluchu, wiem co chciaem; zjedzwieczerz i gotuj si z powrotem do palmowego gaju: potrzeba, aby pomg modziecowi w jego przedsiwziciach. Przyjd tu rano, dam ci list do Ilderima. Potem przyciszonym gosem, jakby sam do siebie, mwi: moe i sam bd w cyrku. Gdy Malluch po wypowiedzeniu wzajemnych bogosawiestw opuci taras, Simonides wypi mleko i zdawa si by duchowo odwieonym i swobodniejszym. Odnie jedzenie, Estero rzek bo oto ju spoyem. Wypenia zlecenie, a na rozkaz ojca zaja swe zwyke miejsce przy porczy jego krzesa. Bg jest dobrym dla mnie, bardzo dobrym rzek gorco. Zwyczajem Jego jest osania si tajemnic, a jednak czasem pozwala nam dojrze i zrozumie drogi swoje. Stary jestem i wnet moe bd musia odej; ale teraz w jedenastej godzinie dni moich, w chwili, gdy nadzieja moja zdawaa si obumiera, zsya mi obietnic, umacniajc siy moje. Widz wielk cz drogi ju przebyt i takie okolicznoci, e zaiste zblia si jakby odrodzenie caego wiata. Wiem te, dlaczego dane mi byo zgromadzi tak wielkie bogactwa, znam ich cel i przeznaczenie. Zaprawd, dzieci moje, czuj nowe ycie. Estera przysuna si bliej, jakby pragna myli ojca na inne sprowadzi tory. Krl urodzi si mwi cigle do niej i musi ju by bliski poowy ycia ludzkiego. Baltazar mwi, e by dzieciciem na onie matki, gdy Go widzia, skadajc cze i dary; a Ilderim utrzymuje, e mino ju wgrudniu dwadziecia siedem l at od chwili, gdy Baltazar z towarzyszami przyby do namiotu i prosi o ukrycie przed Herodem. Wkrtce wic ukae si krl, dzi, jutro nadejdzie dzie Jego. O wici ojcowie Izraela, ile szczliwoci mieci si w tej nadziei! Ju sysz omot padajcych z niego cikiej troski o X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAuP cvY*wcx# cy]1_murw wizie i powszechny bunt przeciw dawnemu porzdkowi rzeczy. Ziemia otwiera swe ono i pochonie Rzym. Narodyoddychaj i wznosz hymn wolnoci, bo oto nie ma ju wiatowadnej Romy! Tu zamiasi sam do siebie. I c, Estero, syszaa kiedy co podobnego? Na samo przypomnienie ogarnia mnie poetyckie uniesienie piewaka i zapa Miriam i Dawida.Myli moje, przykute zwykle do cyfr i zaj wyrobnika, pene s radosnego gwaru cymbaw, dwiku harf i krzykw, ktrymi otaczajcy witaj nowego krla na tronie. Ale nie czas jeszcze takim oddawa si mylom, trzeba aby, gdy przybdzie, zasta tyle pienidzy i ludzi, ile ich potrzebowa bdzie jako czowiek urodzonyz niewiasty: i wic musi zwykymi ludzkimi drogami, jak ty i ja. Aby zachowa pienidze, musi mie stra i kraty; aby wojowa, musi znale wodzw dla swych zastpw. Czy rozumiesz mnie, dzieci moje? Czy widzisz, jaka droga otwiera si przede mn i modziecem, naszym panem?Na kocu tej drogi przywieca nam obu chwaa i zemsta i...i...Tu wstrzyma potok wyrazw, uderzony samolubstwem zamiarw, w ktrych ona nie zajmowaa adnego miejsca ani udziau, ani korzyci, doda wic caujc j: i szczcie dla dziecka twojej matki. Ona milczaa cigle. Wtedy Simonides przypomnia sobie, e nie kady zapatruje si na rzeczy jednakowo, i e to, co jednego cieszy, drugiemu strasznym si wydaje; przypomnia sobie nareszcie, e bya dziewczyn. O czym mylisz,pEstero? rzek zwykym tonem Jeli masz jakie yczenie, to wypowiedz je, pki jeszcze wadza w moim rku. Wadza, jak wiesz, to przemijajca istota, a skrzyda jej zawsze do lotu rozwinite. Z prawdziwie dziecinn prostot odpowiedziaa: Polij po niego, mj ojcze! Polij dzi po niego i nie pozwl, aby szed do cyrku. Ach tak! rzek przecigym gosem, i patrzy znw na rzek, gdzie cienie, poniewa ksiyc zaszed daleko poza szczyt gry, staway si coraz ciemniejsze; nad miastem wieciy jedynie blado migocce gwiazdy. Mamy zajrze miao w serce Simonidesa i ujrze, e go bolenie zranio uczucie zazdroci? A jeli ona na wieczno pokochaa modego pana! Myl ta powracaa uparcie, chocia nie chcia jej przepuci, tumaczc sobie, e jest za mod; mimo woli jednak jej ulega.Wiedzia, e miaa lat szesnacie, pamitadobrze ostatni dzie jej urodzin. Byli wtedywanie w warsztacie okrtw, bo spuszczano tego dnia szalup, a ta flagana galerze, oznaczajca jej zalubiny z falmorza, nosia napis Estera. Dzie ten spdzili razem; jake mie zostawi wspomnienie! Dzi rzeczywisto zrobia mu niespodziank, bo chocia wiemy, e s rzeczy nieuniknione, rzeczy ktre si speni musz, niemniej zblienie ich jest nam przykre. S to najczciej rzeczy tyczce nas samych czy to, e si starzejemy, czy, co gorsze, e umrze musimy. Jedna z takich bolesnych rzeczy wsuna si do jego serca, jeszcze to niby cie, a przecie do rzeczywista, aby wydrze z piersi westchnienie podobne do jku. Nie do, e moda dziewczyna w caej krasie wieku miaa zosta jego niewolnic, ale jeszcze miaa mu zoy w darze uczucia swego serca, ktrych si i urok zna jej ojciec tak dobrze, bo dotd jego tylko byy udziaem. Zowroga potga,ktra zwyka nas drczy obawami i trosk, nie uczynia by tego w poowie. W tej chwili cierpienia czcigodny starzec nie czu nic prcz blu i zapomnia o swym wielkim zadaniu i tajemniczym krlu, a pyta swej crki z dreniem: Czemu, Estero, czemu nie mam pozwoli, aby szeddo cyrku? To nie jest miejsce dla syna Izraela, mjojcze. Skde wzio si u ciebie takie rabinistyczne zapatrywanie, Estero! Czy to wszystko? Pytanie trafio w samo serce, ktre gonoodezwao si o swe prawa tak gono, e na razie nie zdoaa odpowiedzie. Dziwne i przyjemne uczucie ogarno j ca. Modzieniec otrzyma majtek rzek starzec serdecznie, biorc jej rk bdzie mia okrty i pienidze, wszystko, Estero, wszystko...A przecie nie czubym si ubogim, bo miabym ciebie, ciebie, ktrej mio tak podobna do mioci Racheli. Powiedz mi, dziecko moje, czy i to on posidzie? Pochylia si nad nim i opara twarz o jegogow. Powiedz, Estero, nie lkaj si. wiadomouczyni mnie silniejszym, bo w wiadomoci tkwi take sia. Wyprostowaa si na to wezwanie i rzeka,jakby bya usposobieniem prawdy. Uspokjsi, ojcze, nie opuszcz ci nigdy. Gdyby onnawet mia posi mio moj, pozostanna zawsze twoj suebnic. To rzekszy, zoya pocaunek na jego rku. Co wicej mwia dalej widok jego jest mi miym, a gos pociga serce i dr,gdy myl, i jest w niebezpieczestwie. Tak, ojcze, cho raz jeszcze chciaabym gowidzie. Przecie mio bez wzajemnoci nie moe by doskona, dlatego czeka bd w spokoju, pomnc, em twoj i mojejmatki crk! Jeste mi prawdziwym bogosawiestwem Pana! majc ciebie, Estero. bd bogatym, chobym wszystko inne utraci. A i to przyrzekam na wite imi pana, e nie pozwol, aby cierpie miaa. Wezwany suga wsun krzeso kaleki do komnaty, sen atoli nie klei jego powiek; powzruszeniach dnia rozmyla o przyjciu krla, podczas gdy ona spaa snem niewinnoci. ROZDZIA XVIII Naprzeciw domu Simonidesa, po drugiej stronie rzeki, wznosi si paac, ktry mia by dzieem synnego budowniczego krla Epifanesa i odpowiada pojciu, jakie w ogle o tego rodzaju budowlach mie moemy. Styl jednak tego gmachu odznaczasi pewn kolosalnoci, ktra si nie zgadza z dzisiejszymi zasadami klasycznej architektoniki, a tym samym zblia si do stylu perskiego, nie za do greckiego, tak chtnie naladowanego w Rzymie. Mur, okalajcy ca wysp wzdu wybrzea, wybudowany by w podwjnym celu, bo mia chroni i od wylewu i od nieprzyjaciela; czyni jednak cae to miejsce pospnym i nikt nie lubi tu stale przebywa. Z tego powodu zbudowano dla legatw rzymskich inn rezydencj na zachodnim stoku gry Sulpius, poniej wityni Jowisza. Nie wszyscy wierzyli, aby niezdrowe pooenie miao by powodem opuszczenia paacu, przeciwnie, utrzymywano, e wybudowanie paacu na grze przedstawiao wiksze niebezpieczestwo, bo byo obwarowane tak potnymi murami, e je twierdz zwano. To przypuszczenie wiele miao prawdopodobiestwa tym bardziej, e paac na wyspie nie by nigdy zupenie opuszczonym; przeciwnie, utrzymywano go w stanie wietnoci i gociy w nim zwykle,przejedajce przez Antiochi znakomitoci, jak konsulowie, wodzowie lubssiedni krlowie. Poniewa w caym tym gmachu jedna nas tylko obchodzi komnata, pozostawiamy reszt wyobrani czytelnika, jeli zechce zwiedzi ogrody, anie, korytarze i cay labirynt komnat, a do pawilonw na dachu. Urzdzenie tego wszystkiego byo nader zbytkowne; nie naley bowiem zapomina, e to paac w grodzie wspaniaego Wschodu . Komnat, do ktrej teraz wejdziemy, nazwano by dzisiaj salonem. Bya ona obszerna, posadzka lnia marmurem, a wiato wpadao oknami zaopatrzonymi w kolorow mik, zastpujc teraniejsze szyby. Jednostajno cian urozmaicay posgi Atlasa i jego cr w rozmaitych postawach, podtrzymujc gzyms zdobiony rozmaitymi arabeskami i mieszanin barw: niebieskiej, zielonej, purpurowej i zotej. Wzdu cian znajdowa si dywan z indyjskiego jedwabiu i weny kaszmirskiej utkany. Umeblowanie stanowiy stoy i stoki dziwacznego egipskiego ksztatu. Niech wic Simonides myli o oczekiwanym krlu i ukada, w jaki sposb mu dopomoe,niEstera niech pi wrd zotych snw. My,przejdmy most na rzece, bacznie strzeon bram, mimy icie babilosk liczb krtych korytarzy, podwrzy i wejdmy do owej zoconej komnaty. Od stropu zwiesza si pi wiecznikw, pojednym w kadym rogu, a pity, najwikszy, w rodku. wieczniki te, niby piramidy lamp poncych, rzucay wiato jaskrawe na demoniczne oblicza Atlasw i rnobarwne ozdoby gzymsu. Przy stoach zgromadzio si okoo stu osb, ktrym siprzypatrze musimy. Wszyscy byli modzi, niektrzy jeszcze nawet chopcy. Bez adnej wtpliwoci s to Italczycy. a najwicej Rzymian, bo mwi czyst acin i nosz suknie, jakich uywaj w domu mieszkacy wielkiej stolicy nad Tybrem. Tuniki ich, o krtkich rkawach, nadaj si wybornie do klimatu Antiochii, a krj ich szczeglnie wygodnym si zdaje w dusznej atmosferze komnaty; togi i suknie, niektre bogato i nie bez znaczenia purpur lamowane, le na dywanie porzucone. Gdzieniegdzie wrd tych szat wida picych, wygodnie rozcignitych modziecw. Czy ich powalio zmczenie po skwarnym dniu, czy hojne na cze Bachusa libacje, nie chcemy rozstrzyga. Gwar tu nieustanny. Sycha czasem wybuchy miechu, to gone oznaki gniewu lub radoci ale wszystko przygusza stuk,czy odgos, dziwnie dla nieobeznanego brzmicy. Przybliywszy si do stow, odkryjemy tajemnic, bo zebrane tu towarzystwo zabawia si ulubion gr w koci lub warcaby. Kim s ci gocie? Miy Flawiuszu mwi jeden z grajcych,trzymajc ko w palcach widzisz moj sukni tam na dywanie naprzeciw nas. To cakiem nowa suknia, a sprzczka, co j spina na ramieniu, ze szczerego zota i dua jak moja rka. To i c? odpar Flawiusz, gr tylko zajty. Widziaem takich duo; moe twj paszcz nie stary, ale nie jest te nowy. C zreszt? Nic. Tylko dabym t sukni temu, kto by mi pokaza czowieka wiedzcego wszystko. Ba jeli tylko tyle, to taniej mie go moesz, bo wska ci kilku, nawet takich co purpur nosz, a podejm si uczyni ci zado. Graje! Oto wygraem. Czy tak?? Na Jowisza! No i c? Czy zagramy jeszcze? Dobrze, niech i tak bdzie. Jaka stawka?? Sestercja. Kady z nich zapisa sobie sum na tabliczce, a gdy ukadali dalsz gr Flawiusz wrci do poprzedniej uwagi swego towarzysza. Czowieka, ktry by wszystko wiedzia! Na Herkulesa, jeli by takich atwo znale, to wyrocznie chleb trac. Czeg by chcia od takiego potwora? Musiaby mi da odpowied na jedno pytanie, a potem, na Jowisza, kark bym muskrci. Jakie to pytanie?? Chciabym, aby mi powiedzia godzin...nie, minut, w ktrej Maksencjuszjutro przyjedzie. Doskonae posunicie.... mam ci! ...Dlaczeg minut? Nie stae nigdy z odkryt gow na syryjskim wybrzeu, gdzie wylduje? Na ojca Romulusa, nie tak parz ognie Westy, aja wiem, e umr, ale chc umiera w Rzymie. Ha! na bogi, pokonae mnie, Flawiuszu! Przegraem. O Fortuno, jake zmienne twoje aski! Czy gramy?? Musz przecie odegra moj sestercj. Niech i tak bdzie. I grali dalej, a gdy blask dzienny pocz walczy ze wiatem lamp, siedzieli jeszczeprzy tym samym stole. Naleeli oni, jak i wiksza cz tego towarzystwa, do witykonsula; bawic si, czekali na niego. W czasie powyszej rozmowy nowe towarzystwo weszo do sali i niepostrzeone przez nikogo zbliyo si dogwnego stou. Nowo przybyli wracali widocznie z dopiero co ukoczonej uczty. Kilku ledwie trzymao si na nogach; jeden,w wiecu na gowie, zdawa si by przewodniczcym, a moe fundatorem caej zabawy. Nie wydawa si by pijanym, przeciwnie, gorce wino podniosotylko wdzik jego czysto rzymskiej urody. Gow nis wyniole, krew rumienia mu usta i policzki, oczy jasnym wieciy blaskiem, ale sposb, w jaki nis tog by troch za zuchway jak na czowieka trzewego. Szed miao ku stoowi, robicmiejsce swemu otoczeniu z pewn bezwzgldnoci. Gdy stan i popatrzy na grajcych, wszyscy rzucili si ku niemu z gonym okrzykiem powitania. Messala!! Messala! woali. Ci, co si znajdowali dalej, powtrzyli ten okrzyk ze swego miejsca. Za chwil cae towarzystwo zbliyo si ku rodkowi. Messala przyj to powitanie na pozr obojtnie; przecie pragn skorzysta z tej sposobnoci i przekona wszystkich, jakbardzo by lubiany i z jakich przyczyn. Zdrowie twoje. Druzusie! rzek do najbliej grajcego. Pozwl mi swojej tabliczki na chwil. Podnis do oczu woskow tabliczk, przeliczy zapisane zakady i rzuci je z pewnym rodzajem wzgardy na st, mwic: Denary i tylko denary moneta rzenikwifornali. Na pijanego syna Semeli, na co toRzym schodzi, gdy wnuk Cezara czuwa nocecae, aby mu ndzny denar Fortuna przyniosa! Potomek Druzusa zaczerwieni si po uszy, a otaczajcy zaguszyli jego odpowied, spieszc do stou wrd wykrzyknikw na cze Messali. Mowie znad Tybru! mwi znowu Messala, odbierajc kubek z komi od stojcego obok modzieca. Kto jest ulubiecem bogw? Rzymianin. Kto narodom nadaje prawa? Rzymianin. Kto prawem miecza panuje nad wiatem? Tu ju cae towarzystwo wyprzedzio go wodpowiedzi i zawoao chrem: Rzymianin, Rzymianin! A przecie...a przecie rzek z wolna, aby tym acniej uwizi ich uwag a przecie jest kto lepszy od najlepszego Rzymianina. Zamilk i wstrzsn dumnie sw patrycjuszowsk gow, jakby chcc sowaswoje jeszcze zaostrzy; a gdy towarzyszemilczeli, powtrzy pytanie: Czy syszycie, jest kto lepszy od najlepszego Rzymianina! Herkules!! zakrzykn kto z tumu. Bachus!! podsun jaki satyryk. Jowisz Jowisz! woali wszyscy. Nie odpar Messala szukajcie raczejwrd ludzi. Powiedz jego imi, nazwij go krzyczeli.Nazw rzek, gdy okrzyki przycichy. Ten, ktry do doskonaych przymiotw Rzymianina dodaje przymioty czowieka Wschodu. Ten, ktry zwycizcw Zachodu uczy sztuki korzystania wschodnich zdobyczy, sowem, uczy rozkoszy Wschodu.Na Apollina. to przecie ten najlepszy, to jeszcze zawsze Rzymianin! zauwyy ktowrd gonego miechu i oklaskw, wiadczcych, e przemowa Messali zainteresowaa wszystkich. Wschd mwi dalej nie zna bogw, ale za to wielbi wino, kobiety i Fortun, a najwicej t ostatni; dlatego te haso nasze brzmi: Kto si odway na to co ja? Wszdzie da si to haso zastosowa, czy to w bitwie, czy w senacie, a najbardziej przystoi temu, kto szukajc najlepszego, nie zadry przed najgorszym. Mwca zmieni teraz glos, przybierajc lekki, przyjacielski wyraz, bez zatarcia owej wyszoci, ktra go cechowaa i ktr mu dopiero co przyznano. W wielkiej skrzyni na cytadeli mam pi talentw w doskonaej monecie, a oto kwityna nie. Mwic to, wyj z tuniki rolk pergaminw i rzuci je na st. Cisza panowaa zupena, a wszystkich oczy zwrciy si ku niemu. Suma ta jest miar tego, na co si mog odway. Kto z was odway si na tyle? Milczycie...wic suma za wielka? Dobrze cofam jeden talent. C, jeszcze nikt? Chodcie wic i grajcie o trzy talenty tylko o trzy...i to nie? A wic stawiam dwa...jeszcze nie? Niech bdzie jeden jeden bodaj na cze rzeki, nad ktrcie wiato dzienne ujrzeli Rzym wschodni przeciw zachodniemu! Barbarzyski Orontesprzeciw witemu Tybrowi! Orontes przeciw Tybrowi powtrzy z pogardliwym umiechem. Jednak nikt si nieruszy, co widzc Messala, rzuci kubek nast i miejc si schowa kwity. Ha, ha, ha! Wiem ju, na olimpijskiego Jowisza, dokd dycie: chcecie robi lub powikszy majtki i po to przybylicie do Antiochii. Hola, Cecyliuszu! Oto jestem. Messalo zawoa czowiek za nim stojcy jestem tu i gin w tumie, ebrzc na prno o drachm, aby zapaciwciekego wiolarza, co mnie tu przywiz. Niech mnie porwie Pluto, jeli cinowo przybyli maj wszyscy cho obola przy sobie. Sowa te wywoay szalony miech, ktry rozleg si po caej sali: jeden Messala pozosta powanym i zimnym. Id rzek do Cecyliusza id, skd przybywamy, i niechaj suba przyniesie wina, kubki i puchary. Skoro ci nasi rodacy,co tu przybyli szuka fortuny, nie maj sakiewek, to na syryjskiego Bachusa, chc si dowiedzie, czy maj przynajmniej dobre odki. Spiesz si! Potem zwrci si do Druzusa z gonym miechem: Ha, ha, przyjacielu! Nie gniewaj si, em si le wyrazi o tobie, jako krewnym Cezara, z powodu denara. Uyem, widzisz, tylko imienia, aby was i o X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAzPs c{ c|}c~,Tc:wyprbowa, latorole Rzymu. Chod Druzusie. chod! To mwic, wzi kubek iwstrzsn komi: No!! na zgod i szczcie, zagrajmy, wymie jakkolwiek sum. Obejcie Messali miao w sobie wiele ciepai serdecznoci. Druzus zmik w jednej chwili. Na nimfy, niech i tak bdzie rzek miejc si. Bd z tob rzuca koci o denara. Przez, st patrzy na grajcych modzieniec, raczej wyrostek; nagle Messala zwrci si do niego i zapyta: Co ty za jeden?? Chopiec cofn si. Na Kastora i jego brata! nie chciaem ci obrazi. Zwyczajem jest, midzy ludmi tymcilejsze prowadzi rachunki, im sprawa mniejszej wagi. Potrzebuj wic pomocnika;chcesze mi suy? Modzieniec doby tabliczki i gotw by do rachunku. Sposb obejcia Messali ujmowa wszystkich! Czekaj no, czekaj, Messalo! woa Druzus. Panuje wprawdzie przesd, e nienaley rozmawia, gdy si kto wanie do rzucania koci zabiera, ale nie mog powstrzyma ciekawoci. Zacznij od pytania, a ja rzucone koci kubkiem zakryj, aby ich nie widzia, ot tak. Mwic to, nakry koci kubkiem. Druzus pyta: Czy widziae kiedy Kwintusza Ariusza?? Duumwira?? Nie, jego syna. Nie wiedziaem wcnle, e duumwir mia syna. Mniejsza o to rzek Druzus obojtnie ale to prawda, Messalo, e Pollux nie by chyba podobniejszym Kastorowi, jak ty Ariuszowi. Na uwag t zawtrowao dwadziecia gosw: Prawda, prawda! Takie oczy, taka twarz. C znowu!! rzek kto pogardliwie Messala jest Rzymianinem, a Ariusz ydem. To prawda potwierdzi kto trzeci jest ydem. Ju zaczynaa si wywizywa utarczka nasowa, co widzc Messala, odezwa si poredniczc: Nie ma jeszcze wina, Druzusie; co si za tyczy Ariusza, chtnie wierz twemu zdaniu, ale pragnbym co wicej o nim si dowiedzie. Zaraz powiem, a kln si na bogi, e czyjest Rzymianinem, czy ydem, nie mwi tego, aby ci uchybi, Messalo, ale Ariusz jest piknym, odwanym i rozumnym. Nie przyj ofiarowywanych mu wzgldw Cezara, w ogle otacza si tajemnic i trzyma si od nas w oddaleniu, jakby si czu lepszym lub gorszym. W palestrze i szkole szermierki nie mia rwnego sobie; walczy i zwycia modrookich olbrzymwznad Renu lub byki z Sarmacji, jakby to byy wizki mikkiej oziny. Duumwir zostawi mu wielki majtek, e jednak ma zamiowanie do broni, wojna jest jego ywioem. Maksencjusz przyj go do swego orszaku i mia z nami pyn, ale gdzie si zapodzia w Rawennie. Wiem jednak, e przyby cao dzi rano syszaem o nim. I znowu zamiast przyj do paacu lub cytadeli, zakwaterowa si wgospodzie i jak zwykle, znikn. Z pocztku sucha Messala obojtnie, w miar jednak, jak mwi opowiadajcy, coraz to wicej zaciekawia; a na kocu zdj rk z kubka i zawoa: Hej, Kajuszu!Syszysz? Na to jeden z modziecw, stojcych w pobliu, a by nim w towarzysz Messali natorze wycigowym, zadowolony z wezwania, odpowiedzia: Nie bybym przyjacielem twoim, gdybym nie sysza. Spodziewam si, e pamitasz czowieka,ktry ci dzi z wozu strci? Albo to na przypomnienie nie czuj stuczenia w ramieniu! i popar swe sowa wzruszeniem ramion. No, to dzikuj losowi, ktry mi pozwoli znale twego nieprzyjaciela. Suchaj dalej:Tu Messala zwrci si do Druzusa: Opowiedz nam co wicej o tym, co jest ydem i Rzymianinem rwnoczenie. Na Feba, to zestawienie doskonalszym jest i moe wytworzy poczenie lepsze od centaura! Jake si ubiera? Po ydowsku!! Syszysz, Kajuszu mwi Messala ten czowek po pierwsze: jest mody, po drugie, ma twarz rzymsk, po trzecie, nosisuknie ydowskie, po czwarte, pokonuje konie, przewraca wozy, stosownie do okolicznoci. Pome memu przyjacielowi, Druzusie, i powiedz, e ten Ariusz posiada rne jzyki, bo inaczej nie mgby by dzi ydem, jutro Rzymianinem; wtpi jednak, czy wada wietnym jzykiem Aten? Mog ci upewni Messalo, e mwi tak czysto, i mgby nawet walczy na Istmusie. Syszysz, Kajuszu? mwi Messala potrafi zgrabnie rozmawia z kobiet po grecku; to ju mego rachunku punkt pity. C ty na to? Ty go znalaze Messalo odpar Kajusz albo sam o sobie zwtpi musz. Przepraszam ci, Kajuszu i was wszystkich, co tu jestecie, e rozmawiam zagadkami rzek Messala ujmujco. Na wszystkie bogi, nie bd naduywa dugo waszej grzecznoci, ale pomcie mi zagadk t rozwiza. Patrzcie! tu znw rk na kubku pooy i miejc si, mwidalej. Patrzcie tu tak blisko mam Pytie i ich tajemnicze wrby! Zdaje mi si, e mwie o jakiej tajemnicy midzy Ariuszem a jego synem, wszak tak? Historia jego nie jest tajemnic odpar Druzus a wszyscy wiedz, e gdy Ariusz ojciec popyn w morze, aby ciga korsarzy, nie mia ony, ani rodziny. Wrci za z chopcem, tym, o ktrym mwimy, i nastpnego dnia adoptowa go. Adoptowa go? powtrzy Messala. Powie twoja zajmuje mnie! Gdzie duumwir mg znale chopca? Na to chyba nikt ci nie zdoa odpowiedzie, Messalo. Chyba sam Ariusz, Syszaem, e duumwir wrd bitwy straci gow, inna galera znalaza go walczcego z bawanami na kruchej desce iw towarzystwie modego chopca, ktry mu ycie ocali. Opowiada mi t histori jeden z tych, ktrzy na owej ratunkowej znajdowali si galerze; std nie moe prawdziwoci sw tych zaprzeczy. W kocu dodam, e mwiono, jakoby towarzysz duumwira by ydem. ydem?? ... powtrzy Messala. I niewolnikiem. Jak to, Druzusie, niewolnikiem? ... Gdy ich na okrt zabrano, duumwir mia zbroj trybuna, a w ubranie wiolarza. Messala ju si nie opiera o st. Wiol...pokn wyraz i spojrza wkoo wzrokiem po raz pierwszy w yciu zmieszanym. W tej chwili wanie wszed szereg niewolnikw do sali, jedni nieli wielkie amfory i czary z winem, inni koszyki z owocami, i cukrami, inni jeszcze puchary i kubki, a prawie wszystko srebrne. Widok ten doda Messali natchnienia i siy; za chwil sta na stoku i mwi dwicznym gosem: Mowie znad Tybru, pozwlcie nam zmieni oczekiwanie wodza na uczt Bachusa. Kogo wybierzecie na przeoonego? Druzus wsta. Komu przystoi by pierwszym wobec fundatora?? rzek. Odpowiedzcie Rzymianie! Zgromadzeni potwierdzili wybr okrzykiem. Messala zdj wieniec z gowy i poda go Druzusowi, a ten wszed na st i w obliczu wszystkich uwieczy Messal, czynic go panem uczty. Razem ze mn przyszo kilku przyjaci wprost z uczty. Aby ta nowa biesiada zacza si zgodnie ze starym, witym obyczajem, naley tu przynie tego, ktrego najzupeniej zmg sodki sok winnej jagody. Wiele gosw woao: Oto on, oto on! Nareszcie dwignito z podogi modzieca, tak nadzwyczajnej piknoci, e zaiste mgby przedstawi samego boka pijastwa, tylko korona spadaby mu z gowy, a rka nie zdoaaby utrzyma tyrsu. Posadcie go na st rzek przeoony.Nie mg siedzie. Pom mu, Druzusie. Druzus wzi nieprzytomnego w swe ramiona. Potem zwrci si Messala do upitego i rzek wrd oglnego milczenia: O Bachusie,najwikszy z bogw, sprzyjaj nam dzisiaj; a w moich i moich towarzyszy imieniu zoten wieniec na twoim otarzu w gaju Dafny.Pochyli si, woy znw wieniec na gow, zdj kubek, ktry pokrywa rzucone koci, i rzek z umiechem: Patrz, Druzusie, moim jest denar. Okrzyki wstrzsny sal, a posgi Atlasw zadray. Orgia si rozpocza. ROZDZIA XIX Szejk Ilderim mia wielkie znaczenie, ktrego nie mg i nie chcia zachwia przez nieodpowiednie stanowi swojemu wystpienie. Musia dba o saw swego pokolenia, jak to przystoi ksiciu patriarsze, najbogatszemu z ksit na caej pustyni wschodnio-syryjskiej. Dziki tej przezornoci, uchodzi i w miastach za najmoniejszego wadc na caym Wschodzie. Sawa ta bya suszn, gdy rzeczywicie bogatym by w pienidze, sugi, wielbdy, konie i wszelk trzod...Nic te dziwnego, e majc dostatki, lubi pewn wystawnoizbytkow wygod, wysoko na Wschodzie cenion, ktra go podnosia nie tylko w oczach wasnych, ale dawaa mu znaczenieu obcych. Gdy goci w gaju palmowym, jeszcze wiksz si otacza wytwornoci. Mia tam trzy due namioty. Jeden z tych namiotw by przeznaczony dla niego samego, drugi dla goci, a trzeci dla ulubionej ony i jej orszaku. Prcz owych gwnych namiotw, byy i mniejsze, ktrezajmowali sudzy i ludzie stanowicy orszak szejka. Ludzi tych wybra sam Ilderim z najodwaniejszych; byli to ludzie silni i waleczni, umiejcy si obchodzi z koniem, ukiem i oszczepem. Wprawdzie mienie Ilderima nie podlegao w gaju adnemu niebezpi eczestwu, ale jednak, bdc z przyzwyczajenia, ktre jest drug natur ludzk, ostronym, umieci wielbdy, kozy i krowy w miejscu, ktre otaczay namioty, aby lew lub zodziej o zdobycz si nie pokusi. Czyni to take dlatego, aby porzdku i karnoci nigdy nie rozlunia. Nie zmieniajc nigdy sposobu ycia, zachowa Ilderim obyczaje swego narodu, a ycie w gaju byo tylko dalszym cigiem ycia w pustyni, prawdziwie patriarchalne, jakim yli dawni pasterze izraelscy. Kadym razem, gdy przybywa na nowo do gaju, ceremonia osiedlin odbywaa si zawsze w niezmienny sposb. Ilderim zatrzymywa konia na miejscu, ktre mu si wydao najdogodniejszym i wbija w niedzid, mwic: tu rozbijecie namiot, wejcie bdzie od poudnia, jezioro przed wejciem, a u stp tych oto palm, dzieci pustyni, bdziemy co dnia podziwia zachd soca. Wymawiajc sowa te, zbliy si do grupy,skadajcej si z trzech wielkich palm, po jednej z nich potar rk, jak gdyby gaska grzyw konia lub ukochane dzieci. Kt wicej jak szejk moe mie prawo wstrzymywa karawan i oznaczy miejscedo rozbicia namiotu? Tote natychmiast wyjto wczni z ziemi,a w otwr, ktry pozosta, utkwiono pierwszy pal jako podpor namiotu; dookoatego wbito w rwnych odstpach osiem innych pali w trzech rzdach. Skoro pale ju tkwiy w ziemi, kobiety i dzieci przystpiy i rozpakoway tkaniny i kobierce, ktre na grzbietach wielbdw si znajdoway. Kt, jeli nie niewiasty miay si zaj t prac? Wszak to one strzygy brunatn sier kz, one przdy z niej nici, a z nici utkay ptno. Wszake to one przyszyway potem kosztowne tkaniny i stworzyy szczelnie chronicy dach. Ile to miechu, ile artw brzmiao w orszaku szejka, gdy rozcigano tkaniny od pala do pala, przymocowujc je trwaej kokami. A gdy nareszcie obwieszono cianykosztownymi matami i stan namiot taki sam, jak na pustyni, i wyda im si pikny, czekano tylko na pochwa dobrotliwego pana! Gdy wszed i obejrza sobie pooenie namiotu, wejcie, jezioro, soce i drzewa palmowe, rzek, zacierajc z zadowolenia rce: bardzo dobrze! Przysposbcie sobie legowiska, jakoumiecie, a wieczorem bdziemy doprawia chleb arakiem, a mleko miodem; kade ognisko otrzyma jagni. Bg z wami! Nie zabraknie nam wody, bo jezioro bdzie naszym rdem, a trzody i juczne zwierzta znajduj dostateczn pasz. Bg z wami, dzieci moje! Idcie! Z radosnymi okrzykami rozbiego si wszystko, aby i sobie przysposobi mieszkanie. Kilku pozostao, aby urzdzi wntrze szejkowego namiotu. Suebni zawiesili kotar u gwnego pala, dzielc tym sposobem cay namiot na dwie poowy;pierwsz, po prawej stronie, mia zamieszka Ilderim, drug jego rumaki. Koniuszowie wprowadzili w przegrod pieszczc i gaskajc zwierzta, jak najmilsze dzieci. Okoo rodkowego supa uoono bro: piki, pociski, luki, strzay i tarcze; nad nimi wisiaa szabla wadcy ksztatu ksiyca na nowiu. wiato dzienneubiegao si o lepsze z blaskiem klejnotw, ktrymi by a wysadzana rkoje. Na przeciwnej cianie namiotu lniy uprze koni, a wietno ich przypominaa wietno liberii sug krlewskich. Suknie pana, jego szaty weniane i sukienne, tunikii barwiste chusty na zawoje zajmoway mniej widoczny zaktek. Tymczasem kobiety zajy si rozpakowywaniem jak i rozoeniem tapczanw, szejkowi rwnie niezbdnych, jak jego wasna broda, spadajca na piersi.Zbierajc si do tej wanej roboty, rozoyy drewnian ram z trzech czci prostoktnych zoon, zwracajc otwr do drzwi. Ram t pokryy nastpnie poduszkami i kap z brzowej zotem przerabianej tkaniny, tworzc siedzenie; w rogach prostoktu umieciy oparcia i waki obleczone w niebieskie i purpurowe sukno. U stp tapczanu rozoyy kobierzeca do wejcia. Potem napeniy wod dzbany i zawiesiy skrzane wory z mocnym napojem na waciwych miejscach.Ktry Arab nie nazwaby Ilderima najszczliwszym z ludzi? Taki by namiot, u ktrego progu zostawilimy Ben-Hura. Sudzy czekali na rozkazy pana, jeden zdejmowa mu sanday, drugi rozwizywa rzymskie trzewiki Ben-Hura, po czym obaj zrzucili kurzem pokryte paszcze podrne, a woyli cienkie pcienne opocze. Witam ci w Imi Boga, wejd i spocznij rzek gospodarz serdecznie do gocia jzykiem uywanym na rynku jerozolimskim, prowadzc go do tapczanu. Ja usid tutaj mwi dalej, wskazujcmiejsce a mj go tu. Suebnica natychmiast na dany znak uoya poduszki i waki, aby stanowiy wygodne wezgowie; po czym obaj usiedli, a ona umya im nogi wod z jeziora przyniesion i otara rcznikami umylnie na ten cel przygotowanymi. U nas, na pustyni mwi zacz Ilderim,gaszczc brod i dzielc j cienkimi palcami e ch do jada wry dugie ycie. Czy chcesz je? Stosownie do tego co mwisz, czcigodny szejku, powinien bym y setki lat, bo oto jestem u drzwi twoich jako lew zgodniay odpar Ben-Hur. Nie odprawi ci jako lwa, ale przecie dostaniesz najlepsze jagni z mojej trzody. Ilderim klasn w rce. Id do cudzoziemca w gocinnym namiocieipowiedz mu, e ja, Ilderim, ycz mu pokoju. Suga skoni si. Powiedz mu rwnie cign dalej Ilderim e wrciem z gociem, z ktrym ama bd chleb, jeli wic Baltazar Mdry zechce wsplnie z nami si podzieli,to bdzie nas trzech; a dla ptakw jeszcze zostanie. Suga opuci namiot, gospodarz rzek: Wypocznijmy teraz. Mwic te sowa, usiad Ilderim na dywanie sposobem, jakim dotd siadaj kupcy w bazarze w Damaszku, a umieciwszy si wygodnie, rzek powanie. Gdy jeste moim gociem, pie ze mn, a wkrtce masz spoywa sl, nie obra ci, gdy zapytam: kim jeste? Szejku Ilderimie rzek Ben-Hur, spokojnie znoszc jego badawcze spojrzenie. Nie myl, prosz, i sobie lekcewa twoje suszne pytanie; przypomnij sobie jednak, czy nigdy w twoimyciu nie byo chwili, w ktrej by odpowied na takie pytanie nie bya zbrodni przeciw sobie samemu? Na wspaniao Salomona, zaiste, byo tak! odpar Ilderim. Zdrada samego siebie, bywa czsto zdrad caego pokolenia! Dziki, dziki ci, czcigodny szejku zawoa Ben-Hur z zapaem. Nigdy nie dae lepszej odpowiedzi. Z niej widz, poprzestaniesz na zapewnieniu, i nie zawiod zaufania, o ktre bagam, co wicej, bdziesz je wyej ceni ni opowie mego ndznego ywota. Szejk skoni si, a Ben-Hur spiesznie skorzysta ze sposobnoci i mwi dalej: Poniewa raczysz mnie wysucha, wic oznajmiam ci, i nie jestem Rzymianinem, a imi, ktre nosz, nie jest moje. Ilderim na te sowa chwyci si za brod i spojrza bystro spod gstych i zsunitych brwi na gocia. Dalej mwi Ben-Hur jestem Izraelitz pokolenia Judy. Szejk podnis brwi. Co wicej, szejku, jestem ydem i ywi al do Rzymu, wobec ktrego twoja krzywda jest zaprawd trosk dziecka. Starzec gadzi brod z nerwowym popiechem, a brwi zsun tak mocno, e zasaniay blaski jego oczu. Na koniec przysigam ci na przymierze, ktre Pan z narodem moim zawar, e jelimi pomoesz do zemsty, ktrej pragn, pienidze i sawa wycigw twoimi bd. Brwi Ilderima rozsuny si, gowa podniosa, twarz nabieraa swobodnego wyrazu, sowem, niepodobna byo nie spostrzec zadowolenia ogarniajcego Araba.by was i o X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP!cqcmc,c;L> Dosy rzek. Jeli jzyk twj kamc jest, to zaiste i Salomon nie byby wobec ciebie bezpiecznym. e nie jeste Rzymianinem i jako yd masz nienawi do Rzymu, wierz: i na tym mi do. Inna rzecz, czy posiadasz potrzebn zrczno iwpraw? Umiesz ty prowadzi konie w zaprzgu? A c dopiero takie konie? Czy potrafisz je opanowa na tyle, aby ci znay, aby szy na twe skinienie a do ostatniego tchu, aby w niebezpieczestwie ycia jeszcze ci byy posuszne? Ten dar, synu mj, nie kademu jest dany, a zaprawd znaem krla, co rzdzi milionami ludzi i by ich samowadnym panem, a przecie konie sucha go nie chciay...Pojmujesz, e nie mwi to o tych pospolitych zwierztach, ktre s niewolnikami nie, nie myl tu o koniach zkrwi i ksztatu a pozbawionych ducha aleo zwierztach moich. One! One to krlowie i ksita swego rodzaju, one, potomkowie faraonowych stadnin. One, zwierzta a przecie towarzysze i przyjaciele moi, co dziel mj namiot i moje posanie, a wzrosy wrd dzieci moich. To obcowanie iwychowanie wyrobio w nich pewne przymioty ludzkie; z instynktami zwierzcymi cz nasz dowcip, ze zmysami nasz dusz, a pragnienie sawy,mio, nienawi i ofiara siebie, czyni z nich bohaterw czasu wojny. Wychowaem je w wielkim celu, a oddaj ci je w opiek, jakbym oddawa kochan i kochajc kobiet. Hej jest tam ktry? Wszed suga. Przyprowad araby. Wezwany uchyli zasony, dzielcej namiot iukazay si konie, ktre zatrzymay si na chwil, nie ufajc zaproszeniu. Chodcie! zawoa Ilderim. Czego si wahacie, czy nie wiecie, e nie posiadam nic, co by nie byo wasze? Zblicie si! Konie z wolna i powanie weszy do mieszkania swego pana. Synu Izraela rzek szejk wasz Mojeszwielkim by czowiekiem, ale ha, ha, ha! Nie mog si wstrzyma od pogardliwego miechu, gdy pomyl, e pozwoli ojcom twoim uywa pracowitego wou i powolnego osa, a zabroni posiada konia. Ha, ha, ha! Zaprawd? nie byby chyba tak uczyni, gdyby widzia moje konie. O tego i tego! Mwic te sowa, kad rk na gowie najbliszego zwierzcia i gaska jez dum. To, co mwisz, nie jest prawd rzek Ben-Hur gorco. Mojesz by zarwno wojownikiem, jak prawodawc, od Boga umiowanym. Czy wojowa, walczy nie znaczy to samo, co kocha stworzenia pokrewne tak, jako i tamte? Zgrabny eb koski z wielkimi oczami, agodnymi, jak oczy ani a przysonitymi spadajc na czoo grzyw, o maych spiczastych i naprzd wysunitych uszach, przysun si w tej chwili ku Ben-Hurowi, a opar si na jego piersi i rozwierajc nozdrza, zdawa si pyta: Kt ty za jeden? Modzieniec pozna jednego z czwrki na wycigach widzianej. Powita mdre zwierz, wycigajc do rk. O bluniercy, aby ich dni przeminy! mwi szejk z uczuciem czowieka, wasnej bronicego sawy. Omielaj si mwi, e nasze konie penej krwi pochodz z nizejskich pastwisk w Persji. Prawda, pierwszemu Arabowi da Bg niezmierzon przestrze piasku, kilka ysych wzgrz i rozsiane gdzieniegdzie gorzkie rda, mwic: Patrz, oto twj kraj. Biedny czowiek ali si swej ndzy, a Pan ulitowa si i rzek: Nie lkaj si bo otrzymasz podwjne bogosawiestwo! Arab zoy dziki i zwiar poszed szuka obiecanej pomylnoci. Przeszed kraj wokoo i nie znalaz nic; poszed w gb pustyni i szedni, gdy nagle w sercu pustyni ujrza zielon wysp, a wrd bujnej zielonoci stada wielbdw i koni. Odtd chowa te zwierzta starannie i strzeg z mioci, jakiej byy godne jako najlepsze dary Przedwiecznego. Z tej zielonej wyspy pochodz wszystkie konie na ziemi, nawet te na pastwiskach nizyjskich. Pniej dostay si a na pnoc do nizin, gdzie dm wiatry od morza zimnych wichrw . Wierz, e to wszystko jest prawd, a gdyby ni nie byo, to niech ju aden amulet nie ma siy dla Araba. Jednak posiadam i dowody. Klasn w donie. Przynie mi rodowody koni rzek do sugi, ktry wszed wanie. Tymczasem zabawia si szejk komi, gaszczc i pieszczc je, nie pomijajc adnego. Wnet weszo szeciu ludzi ze szkatukami z cedrowego drzewa, ozdobnymi i okutymi rzebionym mosidzem.No rzek Ilderim, skoro je postawiono na kobiercu: Nie chciaem wszystkich, tylko rejestry tych tu koni, podajcie je wic, a reszt odniecie. Skoro otworzy szkatuk, ujrza Ben-Hur,i bya napeniona tabliczkami z koci soniowej. Pewna ilo tabliczek nawleczonabya na piercie ze srebrnego drutu, a enie byy grubsze od opatkw, wic na kadej obrczce znajdoway si takich tabliczek tysice. Syszaem rzek Ilderim, biorc kilka piercieni w rk syszaem, z jakim staraniem i trudem starsi i uczeni w Pimiezapisuj w wityni witego miasta imiona nowo narodzonych, aby kady syn Izraela mg wykaza swych przodkw od samego pocztku, choby nawet od Patriarchw. Moi ojcowie, niechaj ich pami przez wiekikwitnie, nie mieli sobie za grzech stosowanie tego zwyczaju do swych niemych sug. Zobacz tabliczki! Ben-Hur wzi piercienie, a zdejmujc z nich tabliczki zobaczy, e s zapisane grubymi arabskimi hieroglifami, ktre na powierzchni koci rozpalon wypalano ig. Czy potrafisz je przeczyta, synu Izraela? Nie chcc, bym je oceni, musisz mi wytumaczy te zawie znaki. Wiedz zatem, e kada tabliczka nosi imi rebicia czystej krwi zrodzonego moim ojcom przez cig lat tysica, wraz z nazwiskiem jego rodzicw. Przypatrz si szczeglnie datom, aby tym bardziej uwierzy. Niektre tabliczki byy ju cakiem starte, a wszystkie poke od staroci. W tej to szkatule, mog to miao powiedzie, mam dokadn i udowodnion histori rodu tych moich ulubiecw. Wiem, skd pochodz, tak te, co przy mnie stoj, jak ten, co si od ciebie domaga pieszczoty.Tak, wierzaj mi, jak one tu weszy na moje wezwanie, tak przychodziy do ojcw moich, pod taki sam namiot je z ich rk i przyj pieszczot, i dzikoway za ni, jak dzieci, bez sw. A teraz synu Izraela, musisz mi wierzy, gdy powiem: e gdym japanem pustyni, to one mymi dostojnikami. Zabierz mi je, a stan si jako czowiek chory, opuszczony przez karawan w pustyni i na mier skazany. Im zawdziczam, i wiek nie osabi grozy, ktra jest postrachem zoczycw na drogach midzy miastami i zaprawd tak pozostanie, pki nimi jedzi bd. Ha, ha, ha! Ile cudw mgbym ci opowiedzie z dziejw ich przodkw! Kiedy uczni to, na dzi do bdzie, gdy powiem, e nigdy nie ustay w pogoni, ani je dopdzono w ucieczce! Ale pamitaj, e byo to na piaskach pustyni i pod siodem. Teraz inna rzecz, troska moja jest wielka, bo oto pierwszy raz maj i w jarzmie i tyle warunkw potrzeba do powodzenia. A jednak maj dum, szybko i wytrwao to wiele i dlatego, jeli znajd pana, zwyci꿹. Synu Izraela! Jeli ty nim bdziesz, przysigam, e dzie, ktry ci tu przywid, szczliwym bdzie. Mw teraz o sobie. Pojmuj teraz rzek Ben-Hur dlaczegoArab kocha konia najbardziej zaraz po swoich dzieciach. Pojmuj take, e dlategokonie arabskie najlepszymi s na wiecie. Na co jednak, czcigodny szejku, mam mwi o mojej zrcznoci? Wszak sowa i obietnice ludzkie tak atwo zawodz, daj milepiej twoj czwrk w rce i pozwl jutroprzejecha si ni po rwninie. Twarz Ilderima rozjaniaa radoci i chcia co rzec, gdy go wstrzyma Ben-Hur, mwic: Wstrzymaj si chwil i pozwl mi wypowiedzie ca moj myl. Wiele rzeczyuczyem si od sawnych mistrzw w Rzymie, nie przypuszczajc wcnle, abym ichnauki tak szybko i w takiej okolicznoci mg spoytkowa. Oto ta nauka mwi mi, aty, czcigodny szejku, przyznasz mi pewnie,e ci synowie pustyni jakkolwiek posiadaj szybko ora a wytrwao lwa, to przecie mog zawie twe nadzieje, jeli si nie przyzwyczaj razem chodzi w jarzmie. Bo pomyl tylko, kady z nich musimie jaki szczeglniejszy, przymiot lub waciw sobie wad. I lak jeden z czterech koni musi by najszybszy, a jedennajpowolniejszy, bystry biegnie do zwycistwa, leniwy cignie ku porace, przyczyn dzisiejszego niepowodzenia byo wanie to, e wonica nie mg najgorszego do zgodnego biegu z najlepszym doprowadzi. Moja prba moe si rwnie nie uda, ale ci przed tym ostrzeg i to ci przysigam. Dlatego te mwi ci, e jeli zdoam rumaki twoje ujedzi tak, aby szy za moj wol, cztery jak jeden, to wygrasz wieniec i sestercje, a ja nasyc si zemst. C na to powiesz? Ilderim sucha, gadzc brod przez chwil; w kocu rzek z umiechem: Mamy na pustyni przysowie, ktre mwi: Jeli ugotujesz potraw czczymi sowami, dam ci morze masa. Ale ja mam o tobie lepsze wyobraenie jutro bdziesz mia konie. W tej chwili jaki ruch da si sysze u drzwi namiotu. Oto wieczerza, a i przyjaciel mj Baltazarzblia si, zapoznasz si z nim; opowiada on rzeczy, ktre si nigdy nie sprzykrz Izraelicie. Po tych sowach odwrci si do sugi i rzek: Zabierzcie rejestry i odprowadcie rumaki na miejsce. Uczynili, jak im rozkazano. Jeli czytelnik przypomni sobie uczt mdrcw przy ich spotkaniu si na pustyni, to atwiej zrozumie przygotowania do wieczerzy w namiocie Ilderima. Cala rnica polega na lepszej usudze i obfitoci potraw i naczy. Na kobiercu przed tapczanem pooono trzy maty, po czym przyniesiono st na stop wysoki, postawiono go, i nakryto suknem. Na boku, pod nadzorem suebnej, rozoono glinianeprzenone ognisko, a raczej piec, w ktrympieczono chleb, czyli ciasto na gorco podawane, a sporzdzone z mki na arnach mielonej. Zgrzyt tego narzdzia umieszczonego w ssiednim namiocie, dochodzi uszu goci. Tymczasem Baltazar zbliy si do tapczanu, przy ktrym oczekiwali go Ilderim i Ben- Hur. Obszerna, powczysta szata okrywaa starca, krok niepewny, ruchy powolne i ostrone czyniy go zalenym od ramienia sugi, ktry go prowadzi. Pokj tobie, przyjacielu rzek Ilderim pokj i powitanie. Egipcjanin podnis gow i odpar: ycz ci rwnie pokoju, tobie i twoim. Niech bogosawiestwo prawdziwego, jedynego Boga, bdzie z wami. Zachowanie si starca, agodne i powane, wzbudzio szacunek w sercu Ben-Hura; sowa bogosawiestwa i pochylenie gowy jemu byy przeznaczone, bo gdy je wymawia, oczy sdziwego gocia, zapadeale wicce, spoczy na jego twarzy. Spojrzenie to przecige i badawcze, wzbudzio w duszy modzieca nowe i tajemnicze uczucie, a tak silne, e w cigu caej wieczerzy musia patrze na pomarszczon i blad twarz st arca, chcc wyczyta myli jego. Ile razy poszed za tym popdem ciekawoci, czy serca, zawsze ujrza wyraz sodki, spokojny i ufny, jaki nas zachwyca u niewinnych dzieci. Zrozumia wic, e wyraz ten nie by przelotnym ani udanym, ale waciwym starcowi. Oto ten, Baltazarze rzek szejk ktry dzi z nami chleb ama bdzie. Egipcjanin spojrza na modzieca i znw wyglda, jakby niepewny i wtpicy, co widzc szejk, mwi dalej: przyobiecaem odda mu konie moje jutro na prb, jeli mu pjd za rk, poprowadzi je w cyrku. Baltazar patrzy cigle tak samo. Jest mi dobrze polecony mwi dalej Ilderim, zdziwiony milczeniem przyjaciela dowiedz si, e jest synem szlachetnego wodza rzymskiego Ariusza, chocia tu szejk zawaha si, jednak skoczy z umiechem chocia powiada, e jest synem izraelskim z pokolenia Judy, a ja, nawielko Boga, ja wierz temu, co mwi. Baltazar nie mg duej milczenia swego nie wytumaczy i rzek: Dzi, Dobrotliwy szejku, ycie moje byo w niebezpieczestwie i bybym je niewtpliwie postrada, gdyby nie modzieniec ywy obraz tego, jeli nie tensam ktry mnie uratowa, gdy wszyscy odbiegli. To rzekszy, obrci si wprost do Ben-Hura i zapyta: Czy ty nim jeste?Nie mog temu wprost zaprzeczy odpar skromnie. Ja to bowiem wstrzymaem konie tego miaka, gdy nadjeday na twego wielbda u krynicy kastalskiej, a crka daa mi kubek. Tu wyj kubek spoza swej tuniki i poda go Baltazarowi. Twarz Egipcjanina wypogodniaa radoci. Pan zesa mi dzi ciebie u krynicy rzek drcym gosem, wycigajc rk do Ben- Hura a teraz sprowadza ci tutaj.Skadam Mu dziki, a ty oddaj Mu cze, booto mog ci okaza wdziczno i uczyni to: kubek twoim jest i zachowaj go. Ben-Hur przyj dar, a Baltazar domylajcsi ciekawoci Ilderima z jego wejrzenia, opowiedzia zdarzenie u krynicy. Jak to? rzek szejk do Ben-Hura nie rzeke mi nic o tym, co starczyo za najlepsze polecenie. Czy nie jestem Arabem? Czy nie jest on moim gociem? Nie wiesz, e prawo gocinnoci mwi, i ze lub dobre gociowi wywiadczone jest zarazem mnie uczynione? Gdzie zaiste miae odebra zasuon nagrod, jeli nie tu? Czyja rka, jeli nie moja, da ci j miaa? Gos jego przy kocu mowy zaostrzy si bardzo. Daruj, czcigodny szejku, i nie zapominaj prosz, e nie przyszedem tu po adn nagrod ani wielk, ani ma. Co wicej, pragn, by wolnym od posdzenia: t sambowiem przysug oddabym kademu ze sug twoich. Ale to mj przyjaciel, go nie suga, czy nie widzisz w tym wielkiego szczcia,wielkiej aski losu? Potem zwracajc si do Baltazara, mwi dalej: kln si na wszechmoc Boga: on nie jest Rzymianinem. Suba koczya wanie przygotowania dowieczerzy, na nich wic zwrci szejk uwag. Jeli czytelnik pamita histori, ktr Baltazar opowiedzia na pustyni, to wyobrazi sobie atwo, jakie wraenie bezinteresowno Ben-Hura na nim zrobi musiaa. On take pojmowa powicenie si dla wszystkich bez rnicy, a odkupienie, ktre mu byo w nagrod obiecane, odkupienie, ktrego oczekiwa, miao by rwnie odkupieniem wszystkich. Tote czyn Ben- Hura, a bardziej jego zapewnienie, e ponisby ofiar swego ycia dla kadego, wydao mu si jakby echem jego wasnej duszy. Zbliy si wicdo modzieca i rzek: Jak chcia szejk, eby ci nazywa? Zdaje mi si, e to byo jakie rzymskie imi? Ariusz, syn Ariusza. A przecie nie jeste Rzymianinem. Caa moja rodzina bya ydowska. Mwisz, e bya, czyby pomarli? Pytanie tak proste, a przecie w kopot wprowadzajce. Szczciem Ilderim uwolniBen- Hura od odpowiedzi, wzywajc do wieczerzy. Modzieniec poprowadzi Baltazara bliej stou, gdzie wszyscy usiedli wschodnim obyczajem; przyniesiono naczynia do umyciark i rczniki do otarcia, po czym na dany przez szejka znak, sudzy powstali cicho, agos Egipcjanina drcy witym wzruszeniem, rozleg si w namiocie: Ojcze wszystkich, Boe! Wszystko co posiadamy, pochodzi od ciebie. Przyjmij nasze dziki, pobogosaw nam, abymy nadal wol Twoj sprawowa mogli! Byo to to samo dzikczynienie, ktre niegdy, przed laty Baltazar odmwi wsplnie z brami Kasprem, Grekiem i Melchiorem Hindusem, na pustyni i ktre rozmaitymi wypowiedziane jzykami, byo dla nich dowodem obecnoci Boej. St, przy ktrym zasiedli, peen by poywnych i delikatnych specjaw Wschodu. Byy tam ciasta prosto z pieca, jarzyny z ogrodw, miso osobno lub z jarzynami, mleko, mid i maso, a wszystko w obfitoci. Biesiadnicy spoywaliipili w milczeniu, bo byli godni, a nie uywali ani noy, ani widelcw, ani kubkw,ani talerzy. Rozmawiano z pocztku mao, dopiero po uczcie rozmawiano z podwjn ochot. W takim towarzystwie, w ktrym zasiad Arab, yd i Egipcjanin, a wszyscy wierzcy w Boga jaki mg by przedmiot rozmowy, jeli nie Bg? Kt za mia o Nim mwi, jak nie ten, ktry Je widzia zapowiedziane przez gwiazd, sysza w gosie i czu w obecnoci tego Ducha, co gotak cudownie prowadzc, wiadczy o sobienakaza! ROZDZIA XX Z powodu cieni, jakie okoliczne gry rzucay po zachodzie soca na gaj palmowy, nie byo owego przyjemnego mroku, ktry stanowi przejcie midzy dniem a noc. Wobec tak szybko zapadajcej nocy sudzy wnieli do namiotucztery mosine wieczniki i postawili je naraba.by was i o X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPcBGcc-c;rogach stou. Przy tym jasnym owietleniu,prowadzono dalej rozmow narzeczem syryjskim, jakiego w tej czci wiata powszechnie uywano. Egipcjanin opowiada dzieje owego spotkania na pustyni i zgodzi si z szejkiem, i w grudniu mino dwadziecia siedem lat od owej chwili, kiedy on i jego towarzysze, uciekajc przed Herodem, stanli u namiotu, proszc o schronienie. Suchano opowiadania z zajciem, nawet sudzy starali si pochwyci chociaby fragmenty. Ben-Hur za sucha, jak czowiek, ktry si spodziewa objawienia rzeczy , majcej znaczenie dla caego wiata, a szczeglnie dla narodu izraelskiego. W umyle jego, jak to wnet zobaczymy, powsta zamiar mogcy zmienikierunek jego ycia, moe nawet zmieni jecakiem. W miar, jak Baltazar opowiada, potgowao si wraenie, jakie odczuwa. Przy kocu stay si uczucia jego gbokie,bez cienia wtpliwoci; pragn jednak dowiedzie si wicej o nastpstwach owego zdarzenia. Tutaj musimy czytelnikowi wyjani, e opowiadanie nasze przypada na czas nauczycielskiego wystpienia Syna Najwitszej Maryi Panny. Raz jeden widzielimy Go od owej chwili, kiedy ten sam Baltazar oddawa Mu cze, jako Dzieciciu na onie Matki, w jaskini koo Betlejem. Odtd a po koniec opowiadania naszego, cigle bdziemy spotykali Dzieci, a bieg opowiadanych wypadkw bdzie nas cigle zblia do niego, a poznamy Go jako Boga-Czowieka, Zbawiciela wiata. To, co mwi Baltazar, nie byo nowoci dla szejka Ilderima, sysza to od trzech Mdrcw w okolicznociach niedopuszczajcych wtpliwoci sam narazi si na niebezpieczestwo, gdy pomoc uciekajcym przed gniewem pierwszego Heroda, bya bardzo niebezpieczn rzecz. Teraz jeden z owych trzech podrnych siedzia przy jego stole,jako podny go i umiowany przyjaciel. Szejk Ilderim wierzy wic wicie opowiadaniu, chocia gwny przedmiot tego nie obchodzi go tak silnie i ywo jak Ben-Hura. I nic dziwnego on by Arabem, nie zajmoway go tak gorco nastpstwa tego zdarzenia, i bra je raczej oglnie! Inaczej Ben-Hur, ktry by Izraelit, dla niego prawdziwo i nastpstwa tego zdarzenia miay szczeglne znaczenie, ktre pojmowa ze swego narodowego stanowiska. Od lat najmodszych sysza o Mesjaszu, wszkole uczono go o wszystkim, cokolwiek wiedziano o Nim, ktry mia by chwa wybranego ludu. Prorocy, od pierwszego doostatniego, przepowiadali Go w synagogach, szkoach, w wityni, publicznie i prywatnie; nauczyciele gosili narodowi zbliajcy si czas Jego przyjcia. Tote wszystkie dzieci Abrahama,gdziekolwiek je losy rzuciy, na kracach nawet wiata, oczekiway Mesjasza; a oywieni t wiar w Jego przyjcie, sposobili si na nadzwyczajne mogce zajwypadki. Midzy ydami kryo mnstwo najrozmaitszych poda o Mesjaszu; powstaway o to sprzeczki, dysputy, a wszystkie tyczyy si gwnie jednego punktu kiedy On przyjdzie? Tym si zajmowali kaznodzieje i uczeni. W naszym opowiadaniu pragniemy tylko opisa, w jakim usposobieniu duchowym oczekiwano Mesjasza. Ten og, ten wybrany lud, nie wtpi, e Mesjasz przyjdzie i bdzie Krlem ydowskim krlem politycznym, jak Cezar. Z pomoc narodu zdobdzie mieczem wiat, potem rzdzi nim bdzie w imi Boga, tak aby im byo dobrze, bez wzgldu na ucisk innych. Na tej wierze i nadziei oparli si faryzeusze i separatyci ci ostatni byli stronnictwem czysto politycznym budowali gmach jak najfantastyczniejszych nadziei: Bg sam takim oddawali si bawochwalczym marzeniom jako rzdca,stanie si ich sug. Ben-Hura zachoway dwie okolicznoci od podobnych zuchwaychuproszcze. Najpierw ojciec jego nalea do saduceuszw, ktrych w owych czasach uwaano jako liberaw, majcych swoje osobne przekonania, szczeglnie bdne w pojciu niemiertelnoci duszy. Za to trzymali si litery prawa Mojeszowego bardzo wiernie, gardzc wszelkimi pniejszymi do tych ksig dodatkami rabinw. Niezaprzeczalnie byli oni sekt, religia ich za bya raczej filozofi ni wiar. Nie wyrzekli si przyjemnoci ycia,a nawet przyjmowali niektre zapatrywaniaoglnoludzkie, szukajc zwizkw z innymi narodami. W polityce stanowili czynn i gorliw opozycj przeciw separatystom. Po wtre spdzone pi lat w Rzymie nie miny bez wpywu na modzieca. Miasto to byo wwczas punktem, gdzie si schodziy wszelkie narodowoci, a zarazemi stolic wszelkiego rozkosznego uywania. Na rzymskim forum, tworzyy si bezustannie tumy ludu. Chocia nie mg tumw tych porwnywa ze zgromadzajcym si okoo Wielkanocy w Jerozolimie ludem izraelskim, to jednake patrzc na owe trzykropidziesit tysicyliczce tumy cyrku Maximusa, musia stawi sobie pytanie: czy ten lud, przybyy tu ze wszystkich zaktkw wiata, nie jest godzien Boskiego zmiowania? Ale jak wielu innych, tak i Ben-Hur wierzy tylko w wyzwolenie polityczne, a nie duchowe; w miejscowociach jak Bodinum, Aleksandria, Ateny i Jerozolima, modlono si nie o Mesjasza, ktrego by wszystkie wieki jako Boga chwaliy, ale o wadc, ktry by rzdzi siln doni. Wszystkie przez Rzym podbite pastwa, albo zazdroszczce mu potgi, oczekiway jego upadku, po ktrym wszystko miao si przeistoczy na korzy uciemionych. Ben-Hur podziela przekonania nieprzyjaciRzymu, tym bardziej, e przebyte pi lat w stolicy day mu sposobno przypatrzenia si niedoli ujarzmionego wiata. Wierzy te, i rany ludzkoci s cile polityczne i mog by tylko mieczem uleczone, pragn doj do znaczenia w wojsku, eby mc wzi na siebie cz owego zadania. Zna rzemioso wojenne, o ile tyczyo robienia broni, doskonale, by wywiczonym onierzem, ale nie tu koczysi zadanie wojny, ma ona wysze cele, obszerniejsze pola, a kto chce wrd niej znale saw, musi umie wicej ni zastawia si tarcz lub godzi mieczem. Na polach walki zadanie wodza jest najtrudniejsze i najszczytniejsze: tutaj musi okaza si woli, musi umie ujarzmiwol caej armii. Wdz, to czowiek walczcy, zbrojny caym wojskiem. To pojcie wskazao mu cel ycia tym pikniejszy, e go upikszaa myl zemsty atwiejszej w boju, ni w czasie pokoju. Sdzimy, e po tym objanieniu atwiej zrozumiemy uczucia Ben-Hura, suchajcegoopowiada Baltazara, ktre dotykao dwchnajczulszych strun jego duszy, dwch czynnikw w nim dziaajcych. Serce jego bio szybko i coraz szybciej; nie wtpi jute ani chwili, e opowiadanie a do szczegw byo prawdziwe i e Dzieci byo obiecanym Mesjaszem. Majc to przekonanie, nie mg sobie nie postawi dwch pyta: najpierw: czemu Izrael nic nie wie o tym objawieniu? Po wtre, czemu on sam nic o tym nie wiedzia? Chcc sobie te wtpliwoci wytumaczy, postanowi wypyta Baltazara. Gdzie si znajduje obecnie Dzieci?? Jaka bdzie jego misja? Nie umiem ci odpowiedzie na te pytania rzek Baltazar swoim prostym, powanymsposobem. Gdybym wiedzia, gdzie On jest, zaiste poszedbym t am, choby mnie morza i gry od Niego oddzielay! Czy usiowae odnale Go?? pyta Ben-Hur. Na to pytanie umiech przebieg po twarzy Egipcjanina. Pierwszym moim staraniem po opuszczeniuschronienia na pustyni tu spojrza z wdzicznoci na Ilderima byo dowiedzenie si, co si stao z Dzieciciem.Min rok, to prawda, jednak nie miaem sam si uda do Judei, gdzie Herod dny krwi, wci jeszcze panowa. Wrciwszy do Egiptu, znalazem kilku przyjaci, a ci uwierzyli w cuda, ktre im opowiadaem i radowali si wraz ze mn z przyjcia na wiat Odkupiciela. Ci suchali mnie zawsze zrwnym zapaem, a nawet kilku z nich poszo szuka Dziecicia do Betlejem. Odnaleli gospod i jaskini, ale na prno szukali owego stra i zarzdcy gospody, ktry strzeg bramy w noc narodzenia, w ow noc, w ktr nas gwiazda do stajenki przywioda. Syszeli, i krl Herod wezwago do siebie, i ju go odtd ludzkie oko nie widziao. Musieli przecie odnale innych jakich wiadkw. Tak, znaleli krwawe dowody, bo ca wie w aobie i smutku, matki paczce nad niemowltami swymi. Trzeba ci wiedzie, e Herod, dowiedziawszy si o naszej ucieczce, posa siepaczy swoich, aby wymordowali wszystkie nowo narodzone dzieci w Betlejem i caej okolicy.Ani jedno nie uszo miecza, a moi wysacywrcili przekonani, e cudowne Dzieci zgino w rzezi niemowltek. A wic nie yje!! zakrzykn Beh--Hur przeraony. Nie yje, mwisz? Nie, mj synu, nie powiedziaem tego. Mwili to moi wysacy, a nie wierzyem wwczas i nie wierz dzisiaj. Otrzymae wic pniej lepsze wiadomoci?? Nie, o nie! rzek Baltazar, schylajc gow. Duch towarzyszy nam i zawid nas tylko do Dziecicia. Gdymy wyszli z jaskini, oddawszy cze i dary Dzieciciu, najpierw zwrcilimy wzrok ku niebu, szukajc gwiazdy, ale na prno nie byo jej. Zrozumielimy, e odtd zostawieni jestemy sami sobie, bo ostatnim natchnieniem Boym, jakie pamitam, byo to, ktre nas do szejka zaprowadzio. Tak rzek szejk, nerwowo gaszczc brod. Powiedzielicie mi, e was przysa Duch, pamitam to. Nie mam odtd adnych wiadomoci mwi Baltazar, widzc zasmucenie Ben-Hura. Ale, synu mj, duo o tym mylaem, a mylaem natchniony wiar, ktra, upewniam ci, bior Boga na wiadka, jest w moim sercu tak siln teraz, jako bya w chwili, gdy usyszaem gos Ducha u wd jeziora. Jeli chcesz posucha, powiem ci dlaczego wierz w ycie Dziecicia. Obaj, Ilderim i Ben-Hur, prosili o dalsze objanienie i zdawali si skupi ca uwag swej duszy, aby nie tylko sysze, ale rozumie to, co mwi. Suba niemniej od panw suchaa ciekawie, wszyscy wic zbliyli si do tapczanu. W caym namiocie uroczysta zapanowaa cisza, aby z opowiadania nic nie uroni. My trzej wierzymy w Boga pocz Baltazar, pochylajc gow a On jest Prawd, jest Bogiem! Gry mog si w proch rozpa, morza wyschn od powiewu poudniowych wiatrw, ale sowa Jego trwa bd wieczycie, bo On jest Prawd. Sowa mwicego brzmiay uroczycie: Gos, ktry by Jego gosem, mwi do mnie u jeziora: Bogosawionym bd synuMizraima! Odkupiciel przyjdzie. Z dwoma innymi, co od kracw wiata przybd, ujrzycie Zbawiciela. I stao si! Widziaem Zbawiciela niech bdzie bogosawione Imi Jego! Odkupienie za, ktre stanowio drug cz obietnicy, dopiero przyjdzie. Czy pojmujecie teraz? Gdyby Dzieci nie yo, odkupienia by by nie mogo! Obietnicanie speniaby si i Bg nie, nie mog tego powiedzie, usta moje nie wyrzekn blunierstwa. Tu w witym oburzeniu podnis rce ku niebu. Dzieci przyszo na wiat, aby speni dzieo odkupienia. Dotd obietnica nie odwoana, nawet mier nie odczy Go od Jego dziea, a obietnica wypeniona bdzie. To jest podstaw mojej wiary, a teraz suchajcie dalej. Tu zatrzyma si czcigodny starzec, jakby osabiony mow. Moe skosztujesz wina?? Mam je oto podrk rzek Ilderim z uszanowaniem. Baltazar wypi i wzmocniony mwi dalej: Zbawiciel, ktrego widziaem, urodzi si z niewiasty, jako rwny nam i podlegy wszelkim cierpieniom, nawet mierci. Tu jest pocztek, przypatrzmy si dzieu, ktre na niego czeka. Nie jest to zadanie, ktremu tylko m sprosta moe, m mdry i silny a nie dzieci, nieprawda? Aby si mem sta, musiao dzieci dojrze, jako my dojrzewamy. A teraz pomylmy tylko, jakie niebezpieczestwa grozi mu mogy w czasie tego dugiego czasu, midzy dziecictwem a dojrzaoci.Wszelkie potgi byy mu wrogie, Herod by Mu nieprzyjacielem strasznym, a czyme byby Mu Rzym? A Izrael, czy by Go przyj, czy nie, zawsze byby w niebezpieczestwie. Czy pojmujecie teraz? By inny sposb ocnlenia Go w dziecictwie,jak wychowanie w ukryciu? Dlatego mwi iumacniam sobie wiar: On yje, ale ukrywa si, aby przyby we waciwym czasie i speni obietnic Bosk. Oto podstawy mej wiary, czy nie suszne? Mae, bystre oczy Araba zabysy zrozumieniem, a Ben-Hur, pocieszony w swym smutku, rzek serdecznie: Nie myl ci zaprzecza, ale c dalej? Albo to nie dosy, mj synu? Znalazszy powody i rozwaywszy je mwi dalej spokojniej zrozumiaem, i wol jest Bosk, aby Dzieci pozostao w ukryciu; uzbroiem wic w cierpliwo moj wiar i czekam. Tu podnis oczy janiejce wit wiar i ufnoci, mwic pprzytomnie: czekam, a On ywi i zachowuje sw tajemnic! Chocia nie dozwolone mi jest pj do Niego, ani nazwa wzgrza, czy doliny, ktr zamieszkuje, to przecie wiem, e yje czyjako kwiat lub wanie dojrzewajcy ju owoc, do mi, kiedy wiem, e yje, bo wierz i pewny jestem obietnicy Pana. Uczucie czci napenio dusz Ben-Hura, a wtym uczuciu gasn wszelkie wtpliwoci. Gdzie, sdzisz, moe przebywa? spyta cichym gosem jako zwykle ten, co czuje na ustach swych wit piecz milczenia. Baltazar spojrza na agodnie i odpowiedzia jeszcze z odblaskiem uniesienia: Nad Nilem, w moim domu, co stoi tak blisko rzeki, e pync wod, widzisz nie tylko dom, ale i odbicie jego w przejrzystych falach, ot w tym domu siedziaem przed kilku tygodniami i pogryem si w gbokiej zadumie. Czowiek, majcy trzydzieci lat mwiem sobie, powinien mie pole ycia swego ju uprawione i zasiane, bo potem idzie lato, a w nim nie ma czasu na zasiew. Dzieci nie ma jeszcze dwudziestu siedmiu lat, ale czaszasiewu ju blisko. Jak widzisz, postawiemsobie to samo, co ty mj synu, pytanie, a wodpowiedzi wybraem si tu jako do miejsca bliskiego ziemi, danej od Boga ojcom twoim. Gdzie miaby si ukaza, jaknie w Judei? Gdzie miaby rozpocz Swe dzieo, jak nie w witej Jerozolimie? Kt pierwej godzien otrzyma bogosawiestwa, jakie przyniesie, jeli nie dzieci Abrahama, Izaaka i Jakuba? Wszak oni ukochanymi dziemi Pana! Gdybymotrzyma rozkaz szukania Go, to poszedbym do wsi i miasteczek wzdu gr Judei i Galilei, kdy si spuszczaj w dolin Jordanu. On jest tam i stojc w drzwiach Swego domu lub na szczycie wzgrza, patrza dzi na zachodzce soce, mylc, e oto jeden dzie bliej do chwili, w ktrej sam stanie si wiatemziemi. Baltazar umilk z podniesion w stron Judei rk. Suchacze, nawet nieowieceni sudzy, czuli si ogrzani jego zapaem i jakby w obecnoci jakiej tajemniczej istoty. Uczucie to trwao chwil, milczenie panowao gbokie, nareszcie przerwa je Ben-Hur: Widz, czcigodny Baltazarze rzek e otrzymae wiele ask, widz rwnie, e posiade mdro. Nie jest w mojej mocy powiedzie ci, jak ci wdziczny jestem za to, co mi oznajmie. Oczekuj wielu rzeczyi zaczerpnem od ciebie wiary, ale uzupenij twe dzieo i powiedz, prosz, jakie bdzie posannictwo Tego, ktrego oczekujesz i ktrego ja od dzi oczekiwa bd, jak przystoi wierzcemu synowi Judy.Mwisz, e ma by Zbawicielem, czy bdziezarazem Krlem ydowskim. Synu mj rzek agodnie Baltazar posannictwo Jego jest dotd postanowieniem, w onie Boga spoczywajcym. Wszystko, co myl, wysnuwam z owych wyrazw, ktre wymwi gos, i z modlitwy, ktra zostaa wysuchana. Mam o nich mwi? Wszak ty nauczycielem. Ludzie upadli brakiem wiary. Upadek ten by przyczyn mej troski zacz Baltazar ona zrobia ze mnie kaznodziej w Aleksandrii i wioskach nad Nilem, ona zapdzia mnie w samotno, gdzie mnie Duch nawiedzi. Cierpiaem nad ndz ludzi nie ludzi jednej warstwy spoecznej, ale nad ndz wszystkich. Upadek ich tak by straszny, i czuem, e tylko Bg moe przeprowadzi dzieo odkupienia. Bagam Gowic, aby przyszed i abym Go mg ujrze: Dobre twoje uczynki zwyciyy! Odkupienie zblia si, a ty ujrzysz Zbawiciela! Czy nie tak mwi gos? Poszedem, przez gwiazd wiedziony, a doJerozolimy. Kt ma by odkupiony? Cay wiat. W jaki sposb On przyjdzie? Wzmocnij tw wiar, mj synu, bo oto powiem ci. Ludzie mniemaj, e nie bdzie pomylnoci, pki Rzym ze wzgrz swoich nie zniknie, a jednak nie mniemam, aby tak o X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPci$zc#lc1-58%4by miao. Gdyby Rzym mia. znikn, znaczyo by to, e ze nie ma, jak sdziem, rda w nieznajomoci Boga, alepynie ze zych rzdw panujcych. Mam powtarza, e rzdy ludzkie nie s nigdy rzdami religijnymi? Syszae o wielu krlach, ktrzy by lepszymi byli od swych poddanych? Nie, i stokro nie! Odkupienie nie moe mie politycznych celw, nie moeznosi jednych wadcw, aby drugim miejsce zgotowa. Gdyby tym zajmowa si miao, mdro Boska przestaaby by niedocignion. Mwi ci, wprawdzie jako lepy do lepego: Ten, ktry przyjdzie, bdzie Zbawicielem dusz! Odkupienie oznacza, e Bg zejdzie na ziemi. A na to, aby mg na niej zamieszka, panowa musicnota. Na twarzy Ben-Hura widoczne byo rozczarowanie, pochyli gow, a cho nie by przekonany, nie chcia sprzeciwia si wywodom Egipcjanina. Inaczej Ilderim. Na wielko Boga rzek namitnie sdtaki sprzeciwia si wszelkim pojciom. Drogi, ktrymi wiat idzie, s stae i nie dadz si zmieni! W kadym narodzie musi by kto, przy kim jest wadza, inaczej niemoliwe byyby zmiany. Baltazar przyj zarzut powanie. Mdro twoja, szejku, jest wiatow, a zapominasz, e Odkupienie ma nas wanie z wizw wiata wyzwoli. Ujarzmi ludzko dla siebie pragnie krl, Bg chce pozyska dusze ludzkie. Ilderim wstrzsn przeczco gow, a Ben-Hur podj si odpowiedzi za obu: Ojcze, pozwl si tak nazywa rzek o kogo miae si pyta w Bramie Jerozolimskiej? Szejk spojrza na mwicego z wdzicznoci. Miaem si pyta odpowiedzia Baltazar spokojnie: Gdzie jest Ten, ktry si narodzi Krl ydowski. I widziae go w Betlejemskiej jaskini? Widzielimy Go, oddalimy Mu cze i dary Melchior zoto, Kasper kadzido, a ja mirr. Gdy mwisz o rzeczach, ktre si stay, ojcze, sucham ci i wierz mwi Ben-Hur ale w rzeczach, ktre przyj maj, nie mog zrozumie, jakiego krla widzisz w Dzieciciu nie mog oddzieli panujcego od jego wadzy i obowizkw. Synu rzek Baltazar zazwyczaj zastanawiamy si nad rzeczami, ktre przypadek do ng nam rzuci, przeciwnie na rzeczy troch oddalone zaledwo przelotne rzucamy spojrzenie. Tak i ty widzisz tylko tytu...krl ydowski; a ja cimwi, zechciej podnie wyej oczy, signij a do tajemnicy poza tytuem, a znikn twoje powtpiewania. O tym tytule powiem jeszcze sowo. Lud twj izraelski mia niegdy lepsze dni dni, w ktrych Bg nazywa twj nard Swoim narodem, obcowa z nim przez Swe proroki. W owychczasach obieca mu Zbawiciela, ktrego widziaem, i wtedy obieca Go, jako Krla ydowskiego ukazanie si wic Jego musi si zgadza z obietnic, choby ze wzgldu na wiat. Rozumiesz teraz powd mego pytania u bramy? Sdz, e tak id wic dalej. Moe si zastanawiasz nad godnoci Dziecicia, czy mylisz, e wielkim zaszczytem jest by nastpca Heroda? CzyPan nie mg Swemu Ukochanemu lepszego zgotowa losu? Moesz, wyobraajc sobie Wszechmocnego ojca, przypuci, aby zechcia dla Swego Syna zapoycza tytuu od grzesznych ludzi? Albo czemu w takim razie nie kaza mi pyta u bramy o Cezara?Wierzaj mi, jeli chcesz pozna istot tego,o czym mwimy, to patrz wyej, bagam ci i pytaj raczej: nad kim bdzie krlem Ten, ktrego oczekujemy? W odpowiedzi na to pytanie jest klucz tajemnicy, ktrej nikt nie zrozumie bez Niego. Tu wznis oczy pobonie do nieba i mwi dalej: Jest krlestwo na ziemi, chocia niejest ziemskie obszar jego wikszy nili obszar ziemi wikszy ni ziemia i morza, gdyby je nawet jak motem zoto rozcign. Istnieje ono rzeczywicie, tak jak istniej nasze serca, a my yjemy od kolebki do grobu, nie widzc ich. aden czowiek nie pozna tego krlestwa, czyli nie pozna duszy swej, bo ono nie stworzonedla jego duszy. Chwaa za tego krlestwa jest tak wielka, e sobie jej wyobrazi niepodobna...jest jedyn, z niczym nieporwnan. To, co mwisz ojcze, jest dla mnie zagadk rzek Ben-Hur nigdy nie syszaem o takim krlestwie! Ani ja doda Ilderim. I ja o nim nie mog nic wicej powiedzie rzek znw Baltazar, spuszczajc oczy. Jakie to krlestwo jest, dlaczego takie jestijak si tam dosta nikt si nie dowie, pki nie przyjdzie Dzieci, aby obj sw wasno. Dzieci przyniesie klucz od niewidzialnej bramy, otworzy j dla wybranych, ktrymi bd ci, ktrzy kochaj, bo oni tylko bd odkupieni! Tu nastpio dugie milczenie, a Baltazar uwaa je sna za najstosowniejsze, aby zakoczy rozmow, wic rzek: Czcigodny szejku, jutro lub pojutrze udamsi na jaki czas do miasta, albowiem crkamoja pragnie widzie przygotowania do igrzysk. Czas wyjazdu, oznajmi pniej; ciebie za, synu mj, zobacz jeszcze, a teraz pokj wam! Wstali od stou, a szejk i Ben-Hur patrzyli za Egipcjaninem, a go wyprowadzono z namiotu. Szejku Ilderimie powiedzia wtedy Ben-Hur dziwne zaiste rzeczy syszaem dzisiaj, pozwl mi i nad jezioro, abym o tym wszystkim mg rozmyla. Id, a ja przyjd pniej. Umyli rce; suga na dany znak przynis obuwie Ben-Hura, po czym tene wyszed. ROZDZIA XXI W pobliu namiotw rs may gaj palmowy, rzucajcy cie czciowo na wod, czciowo na ziemi. Pord drzew piewa sowik pie godow, tote Ben-Hur zatrzyma si i sucha. Kiedy indziej czarujcy piew ptaszka sposzybypospne myli modzieca; dzi opowie Egipcjanina, cho pena cudownoci, przygniataa go takim ciarem, e podobnytragarzowi ciko obadowanemu, nie zdolny by odczu najpikniejszej muzyki, a nie wrciby mu zwyky spokj. Noc bya cicha, najlejszy wietrzyk nie marszczy powierzchni wody; a nad gow jego wieciy gwiazdy, kada na swoim miejscu, a dokoa byo lato na wodzie, naziemi, na niebie. Wyobrania Ben-Hura bya podniecona, uczucia jego wzburzone, wola niepewna. Palmy, niebo, powietrze, zdaway mu si nalee do stref poudniowych, gdzie Baltazar szuka ukojenia w blu nad nieszczciem ludzkim. Jezioro ze sw gadk powierzchni zdawao mu si by Nilem, nad ktrego brzegiem czcigodny mmodli si i ujrza Ducha w jasnoci. Po duszej chwili uspokoi si nieco i pocz rozmyla. Cel ycia rozjani si przed nim. We wszelkich dotychczasowych zamiarach byaprzepa, ktrej ani omin, ani zapeni nie mg a przepa tak szeroka, e drugijej brzeg tylko niewyranie dostrzega. Gdynareszcie zostanie onierzem lub nawet wodzem, c uczyni? Rozumie si, e powstanie przeciw Rzymowizawsze mu si umiechao, ale przebieg wszelkich powsta jest zawsze jednakowy. Najpierw, aby ludzi do niego zachci, potrzeba powodu; po wtre, trzeba im wykaza praktyczny cel majcy by zakoczeniem dziea. To pewne, e walczy wciekle ten, co knuje zemst; ale jeszcze lepiej ten, komu krzywda dodaje bodca, botaki spodziewa si w zwycistwie znale balsam na sw ran, nagrod za waleczno, wdziczno za trudy, a w razie mierci wiekopomne imi w pamici rodakw. Zastanowiwszy si nad powodem i celem, wiedzia Ben-Hur, e trzeba bdzie obejrze si za stronnikami i mie ich w pogotowiu. Naturalnie szukaby ich midzy rodakami, wszak krzywdy Izraelowi uczynione byy krzywdami kadego z synwAbrahamowych, a kada z nich moga si wit spraw wydawa i budzi najwyszyzapa i uniesienie. A wic powd by; a cel c by nim by mogo?? Niezliczone dni i godziny strawi na obmylaniu tej czci swego zadania, ale zawsze dochodzi do tego samego nieokrelonego wyniku, obiecujcego wolno narodow, ale jak mglist i niewyran. Byaby ta obietnica wystarczajc? Nie mg si zdoby na zaprzeczenie zupene, bo w tej wtpliwocizamrze musiaaby jego nadzieja; lka sipowiedzie: tak bo wasne dowiadczenie mwio inaczej. Mg zarczy, e Izrael zdoa zwyciy Rzym? Zna potg wroga,wiedzia, e posiada najpotniejsze i najrozliczniejsze rodki obrony. Zwizek powszechny ludw jedynie moe by zwyciy, ale byo to moliwe? Chyba tylko w takim razie, gdyby wrd jednego zujarzmionych i gnbionych narodw powstabohater, ktry by saw zwycistw napeni ca ziemi. Gdyhy taki znalaz si wrd Izraela, jak by bya chwaa Judei! gdyby nowego Aleksandra moga pokaza Macedonii! Ale, niestety, wrd rabinw moe by znalaz ten i w odwag, ale o karnoci nie mogo by mowy. I oto przyszy mu na myl sowa Messali w ogrodzie Heroda: wszystko, co zdobdzieciew szeciu dniach, stracicie w sidmym. Tym sposobem, ile razy zbliy si w mylach do tego punktu, cofa si przed przepaci: a poniewa czsto si to zdarzao, przesta myle o caej sprawieizostawi jej rozwj przypadkowi. Czy bohater przyjdzie i wystpi za jego ycia, Bg jeden wie. atwo poj, jakie na taki umys wywrze musiao wraenie opowiadanie Mallucha. Sucha go z dziwnym zadowoleniem i uczuciem, zacz myle, e bohater ju jest. I koniec trwogi, bo oto wdz to syn z wielkiego pokolenia Lewiego to Krl ydowski! A poza nim wiat cay z broni. Poniewa jest krlem, bdzie wic i krlestwo! Bdzie wojownikiem sawnym jako Dawid; rzdy jego bd mdre i wspaniae jak Salomonowe; krlestwo bdzie potg, przed ktr Rzym rozpadnie si na kawaki.Aby to si stao, musi by wojna straszna, okropno spustoszenia i mier dalej dnispokojne i panowanie Judy na wieki. Serce Ben-Hura bio szybko, bo oto ujrza na chwil Jerozolim stolic wiata, a Syjonmiejscem tronu powszechnego wadcy. Uniesionemu przysz wielkoci swej ojczyzny Ben-Hurowi wydao si nadzwyczajnym szczciem, gdy si dowiedzia, e w namiocie, do ktrego dy, jest czowiek, co widzia tego krla. I nic dziwnego, od niego mia si dowiedzie wszelkich szczegw, a mianowicie o czasie, w ktrym przyjcie krla nastpi. Gdyby to miao si sta wkrtce, po c byszed do Maksencjusza? Raczej trzeba mu si zaj organizacj i uzbrojeniem pokole, aby Izrael by w pogotowiu na ow oczekiwan chwil. Modzieniec dowiedzia si, jako wiemy, historii tej od Baltazara, lecz czy odczuwazadowolenie? Grubszy jeszcze cie, ni ten, ktry rzucay palmy, zaleg jego dusz, cie wielkiej niepewnoci, tyczcy si raczej krlestwa ni krla. Jakie bdzie to krlestwo?? pyta Ben-Hur sam siebie. Takie to powstay pytania, ktre dotyczyy posannictwa Dziecicia, a nikt nie umia nanie odpowiedzie. Dla wielu byy one nie rozstrzygnite za dni Jego, i dzi jeszcze s przedmiotem sporw, zagadk dla tych, ktrzy nie rozumiej lub nie chc zrozumie, e w miertelnym ciele mieszka niemiertelna dusza. Jakie bdzie to krlestwo?? pyta. Ben-Hur zna tylko sowa Baltazara: Na ziemi, ale nie z ziemi; nie dla ciaa, ale dla duszy a mimo to krlestwo niespoytej chway . C dziwnego, e dla modzieca sowa te byy ciemn zagadk. W sprawie tej nic nie zdoa rka ludzka! zawoa w rozpaczy ani krl takiego krlestwa potrzebuje ludzi, ani pracownikw, ani doradcw, ani onierzy. wiat teraniejszy musi zgin, aby powsta na nowo, do tych nowych rzdw musz si stworzy nowe zasady zasady nie potrzebujce zbrojnych rk...a c moezastpi t si? Pamitaj o tym czytelniku, e to, co dzisiaj uznajemy za rzdzc zasad, on nawet nieprzeczuwa: nie zna ani on. ani wiat wczesny potgi chrzecijaskiej mioci, tym bardziej, e nikt jeszcze nie ogosi wiatu, e mio wicej zdziaa moe dlapokoju i porzdku pastwa, ni przemoc. Gdy tak marzy, uczu rk na swoim ramieniu. Chc ci co powiedzie, synu Ariusza rzek Ilderim, stanwszy obok niego ale tylko sowo, bo musz wrci, a noc ju pna. Witam ci, szejku. Wierz wszystkiemu, co syszae mwi Ilderim jednym tchem wszystkiemu prcz tego, co si odnosi do krlestwa, ktre Dzieci, gdy przyjdzie ugruntuje...Co si tego tyczy, wstrzymuj si z sdem, pki nie usyszysz Simonidesa, kupca ma szanowanego w Antiochii, z ktrym ci zapoznam. Egipcjanin opowiedzia mi swe marzenia, ktre s za wzniose dla ziemi. Simonides jest mdrzejszy i roztropniejszy. On ci przytoczy przepowiednie prorokw, wskae ksigi i strony, i to tak dokadnie, e nie zdoasz zaprzeczy, i Dzieci bdzie rzeczywicie Krlem ydowskim. Wierzaj, na wspaniaoBoga, e bdzie krlem podobnie jak Herod, tylko lepszym i wspanialszym. Wtedy to zakosztujemy sodyczy zemsty, a teraz pokj tobie! Chwilk jeszcze szejku!! Nie wiadomo, czy Ilderim sysza, czy nie,ale nie wstrzyma si. I znw Simonides rzek Ben-Hur z gorycz zawsze Simonides...Simonides tu, Simonides tam; to ten, to w go nazywa. Czyli jestem w mocy sugi mego ojca! A przynajmniej, zdaje si, umie trzyma to co moje, bo jest chyba bogatszym, jeli niemdrzejszym od Egipcjanina. Na skrzyni Przymierza! Nie przystoi chyba szuka wiary u niewiernego! Ja te nie myl i do niego. Ale...sysz piew! Gos kobiety czy anioa! Przyblia si tu. Po spokojnej powierzchni jeziora pyna ku namiotom d, a w niej siedziaa piewaczka. Gos melodyjny, jak ton fletu, pyn po falach icoraz si zblia i stawa si dononiejszy.Wkrtce sycha ju byo miarowe uderzenie wiose wnet day si odrni i zrozumie wyrazy w jzyku greckim, jedynym do wyksztaconym z wczesnych, by zdoa wyrazi namitne uczucia i proby. Przy ostatnich dwikach pieni mina piewaczka gaj palmowy, rzucajc jakby odniechcenia wyraz: bd zdrw! Swko to, drce boleci i sodycz rozstania, dobiego uszu Ben-Hura; a gdy dka przepyna przed oczami jego wyrwao si z jego piersi gbokie westchnienie. Poznaj j po pieni rzek sam do siebie to Baltazarowa cra. Jake pikna jej pie, a jake pikna ona sama! Jaka ona pikna!! powtrzy w duszy, aserce przyspieszonym zabio ttnem. W tej chwili, niby z wd jeziora, wyonia si inna posta, modsza, a rwnie pikna niby dzieci jeszcze, ale tym milsza, cho mniej namitna. Estera pomyla radonie oto gwiazda, ktrej pragnem. Odwrci si i z wolna szed ku namiotowi. ycie jego byo pasmem cierpie i uczu zemsty, nie byo w nim miejsca na mio. A jednak obie postacie przychodziy mu na pami. ROZDZIA XXII Nazajutrz po rozpustnej w paacu hulatyce, wszyscy patrycjusze legli na kanapach. Mgby przyby Maksencjusz, mogo cae miasto wyj na jego spotkanie; mogy legiony zej z gry Sulpius w paradzie i rozwin przepych, jakiego dotd na caym Wschodzie nie widziano, nic nie zdoaoby zbudzi pijanych, picych snem twardym i lecych, gdzie padli, albo gdzie ich niewolnicy uoyli. Prdzej by lalki woskowe, wyrabiane w jednym z wczesnych zakadw artystycznych, w taniec si puciy, ni ci bez siy lecy modziecy mogli uczestniczy w uroczystociach przyjcia Maksencjusza. Ju o wicie powsta Messala, zdj z gowy wieniec na znak, e uczta skoczona; owin si w sukni swoj, a rzuciwszy na koniec dokoa wzrokiem, opuci sal w milczeniu. Uczyni to z powag tak wielk, e sam Cyceron nie mg z wiksz powag opuszcza posiedzenia senatorw, na ktrym toczya si caonocna dysputa. W trzy godziny pniej wyszo z jego komnaty dwch gocw, kady z depesz zapiecztowan do Waleriusza Gratusa, mieszkajcego dotd w Cezarei. Jeden i drugi otrzymali rwnobrzmice listy i polecenia. Jeden mia pyn morzem, drugijecha ldem. Ju z tych ostronoci widzimy, jak wane i pilne byo ich posannictwo. List ten brzmia: Antiochia, XII koi. Jut. MESSALA DO GRATUSA Musz ci opowiedzie dziwne zdarzenie, a chocia s to obecnie tylko przypuszczenia,niemniej mam nadziej, e ci zajmie i usprawiedliwi miao, e ci nim trudz. Pozwl, i najpierw odwie twoje wspomnienia. Przypomnij sobie, e przed wielu laty istniaa rodzina ksicia jerozolimskiego, niezmiernie staroytna i bogata imi rodziny byo Hur. Jeli masz sab pami, to rana, jak jeli si nie myl, masz na gowie, dopomoe ci do przypomnienia sobie prawdziwoci sw jednak nie mniemam, aby tak o X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPc1cc^,H c9*moich. Aby wiksze wzbudzi zajcie, dodaj jeszcze nastpujce szczegy: Dla ukarania za usiowany zamach na twoje ycie oby bogowie, dla spokoju twego sumienia, nie dopucili nigdy udowodnienia, i to si stao przypadkiem schwytano rodzina, a majtek jej skonfiskowano. Poniewa postpowanie to uprawni nasz Cezar, rwnie sprawiedliwy, jak mdry niechaj otarze jego wiecznie kwiaty zdobi! nie potrzebujemy si wstydzi na wspomnienie o sumach, ktre nam z onego rda przypady, a za ktre nie przestanci by wdzicznym, a przynajmniej tak dugo, dopki z nich czerpa bd. Znajc tw mdro, przypominam ci dalej,e t rodzin Hurw rozporzdzie w sposb, jaki obydwaj razem uznalimy za najodpowiedniejszy naszym celom. Moe niezawadzi ci przypomnie, e dla tych celw trzeba byo tajemnicy, a tym samym i wydania rodziny na nieuniknion, ale naturaln mier. Pamitasz zapewne, co uczyni z siostr i matk zbrodniarza i spodziewam si, e zaspokoisz moj ciekawo, gdy ci zapytam, czy one yj, czy umary? Daruj, e ci o to pytam, ale znajc twoj uprzejmo, nie wtpi, e ciekawo moj zaspokoisz. Musz ci rwnie przypomnie wane zdarzenie dotyczce niniejszej sprawy, mianowicie ew rzeczywisty zbrodniarz skazany zosta na cae ycie na galery. Wszak tak brzmiarozkaz. Wypadek, ktry ci opisuj, jest tymdziwniejszy, e sam widziaem na wasne oczy i czytaem powiadczenie dowodzcego galer trybuna przyjcia go midzy niewolnikw. Myl, e ciekawo twoj zdoaem nareszcie obudzi! Jeli si wemie w rachub przecitn miar dugoci ycia galernikw, to nasz wyrostek powinien by przed piciu laty umrze. Tak byem o tym przekonany, eod piciu lat uywaem majtku, ktry mu po czci zawdziczam. Mwic to, nie mamzamiaru usuwa si od obowizkw wdzicznoci wzgldem ciebie. Teraz zbliam si do jdra rzeczy. Ostatniej nocy, gdy przewodniczyem uczciedawanej przez Rzymian wierzaj mi, nadzwyczajn jest ich modo i niewiadomo, wzbudzali naprawd politowanie we mnie naraz z ust ich usyszaem dziwn histori. Maksencjusz konsul przybywa dzi, jak wiesz, aby przygotowa wypraw przeciw Fartom. Wrd ambitnej, towarzyszcej mu modziey, jest syn zmarego duumwira Kwintusza Ariusza. Miaem sposobno wypyta si o niego szczeglnie i dowiedzie si, e gdy Ariusz wypyn na wypraw przeciw piratom, po ktrych rozgromieniu zyska w kocu dni swoich zaszczyty, nie mia adnej rodziny. Skoro wrci, przeciwnie, przywiz sobie dziedzica. Teraz, mj miy, zachowaj spokj, jak przystoi na waciciela tylu talentw w sestercjach, bdcych w obiegu!Bo...synem i dziedzicem, o ktrym mwi, jest ten, ktrego posae na galery, ten sam Ben-Hur, ktry powinien by umrze jakie pi lat temu. Tymczasem wbrew swejpowinnoci, wrci z majtkiem i znaczeniem, a prawdopodobnie i obywatelstwem rzymskim. Ty na twym stanowisku moesz si nie lka, ale ja nie czuj si bezpiecznym. A dlaczego? Kt lepiej od ciebie moe to wiedzie? Jake ci si to wszystko wydaje? Gdy Ariusz, ojciec przybrany adoptowanego,walczy z piratami, okrt jego zaton i z caej zaogi dwch tylko uratowao si ludzi, Ariusz i jego przyszy dziedzic. Ci, ktrzy ich zabrali na pokad, mwi, e towarzysz trybuna by mody i nosi strj galernika. To, przyznasz, byoby dostatecznie przekonywajce, ale chcc, aby nie lekceway lej wielce miej sprawy, dodaj, e wczoraj miaem szczcie zoyem ju za to fortunie dzikczynne votum miaem, jak mwi, szczcie widzie tego tajemniczego syna Ariusza twarz w twarz i mam zaszczyt ci oznajmi, e jakkolwiek nie poznaem go z razu, jest on nim. Tak jest, to ten sam Ben-Hur, ktry cnle lata by towarzyszem moich zabaw dziecicych, ten sam Ben-Hur, ktry jako m, choby najpospolitszego by urodzenia i charakteru, myli w tej chwili o zemcie tak bym i ja zrobi o zemcie, ktr jedynie mier przeciwnika nasyci moe! O zemcie za ojczyzn, matk, siostr, siebie, a nawet...przytaczam to na kocu, jakkolwiekpiszc do ciebie, na pocztku umieci byem powinien za zrabowany majtek! A teraz, mj dobroczyco i przyjacielu, zwaywszy, e sestercje w niebezpieczestwie, a strata ich najwikszstrat, jaka moe spotka czowieka na takwysokim jak Ty stanowisku, sdz, e przestae si umiecha lekcewaco, a zaczniesz myle, co pocz w tych okolicznociach... Uwaam za niestosowne dawa ci jakiekolwiek rady; pozwl raczej, e si oddam pod Tw opiek, albo, co jeszcze lepiej, bd mi nauczycielem, porad, co mam czyni? Wyobraam sobie, z jakim uczuciem czytaszniniejszy list, to z powag, to z umiechem,a potem kocz si wtpliwoci i sd pada to na t, to na ow stron: bo mdro Twarwna mdroci Merkurego, a sia woli woli Cezara. Ju wzeszo soce na niebie, a za godzinwysyam dwch gocw kady z kopi tego, co tu pisz jeden uda si ldem, drugi morzem, bo tak wane wydaj mi si szczegy, ktrych ci udzielam donoszce oukazaniu si nieprzyjaciela w tej czci naszego rzymskiego wiata. Widziaem go wczoraj w gaju Dafny; jeli dotd tam nie jest to musi by gdzie w ssiedztwie, co uatwia mi nadzr nad nim. e go pilnuj, topewna i gdyby mnie zapyta, gdzie nieprzyjaciel teraz si znajduje, to mgbym Ci odpowiedzie z wszelk pewnoci e go mona znale w starym gaju palmowym, pod namiotem zdrajcy szejka Ilderima. Mam nadziej, e ten stary Arab niedugo ju bdzie uchodzi naszemu ramieniu i nie zdziwisz si, jeli pierwszym wymiarem sprawiedliwoci za rzdw Maksencjusza bdzie wsadzenie starego Araba na okrt i wysianie go do Rzymu. Tak si rozpisuj o ydzie, bo wanym jest,aby zna pooenie i pomyla nad dalszympostpowaniem. O tym za przekonany jestem i susznie pochlebiam sobie, e list mj wiadczy o tej mdroci, ktra w kadym dziele ludzkim kae zwaa na czas, miejsce i rodki. Jeli na miejsce dalszego dziaania obierzesz Antiochi, to racz powierzy t spraw kochajcemu ci przyjacielowi i posusznemu uczniowi. Messala Prawie w tym samym czasie, kiedy Messala, stojc w drzwiach, wyprawia swoich gocw (a bya to wczesna godzina), wszed Ben-Hur do namiotu Ilderima. Wykpa si ju w jeziorze, zjad niadanie i ukaza si w krtkiej tunice, bez rkaww, zaledwo kolan sigajcej. Szejk spoczywa na tapczanie i pozdrowi go, z miejsca nie wstajc: Pokj tobie, synu Ariusza rzek z wyrazem zachwytu, bo nigdy wczeniej nie widzia rwnie silnej i zrcznej mskiej postaci. Pokj tobie, konie gotowe, ja take, a ty? Nawzajem ycz ci pokoju, dzikujc za tyle wzgldw. Jestem rwnie gotw. Ilderim klasn w donie. Przyprowadcie konie!! Usid, prosz. Czy konie ju w uprzy?? Nie. Kiedy tak, to pozwl, abym si tym sam zaj rzek Ben-Hur trzeba, abym si zapozna z arabczykami. Musz je zna nie tylko po imieniu, szejku, abym z kadym z osobna mg rozmawia, ale jeszcze muszzbada ich usposobienie i dziaa podobnie jak z ludmi. Tych, co odwani, naley wstrzymywa, a chwali i pochlebstwem zachca tych, co z natury mao maj miaoci. Ka, aby mi przyniesiono uprz. Czy chcesz mie i wz?? pyta szejk. Nie, dzi jeszcze nie uyj wozu, ale raczej ka przyprowadzi, jeli moesz, pitego, rwnie rczego konia jak tamte, a niech wcale nie bdzie siodany. Zdziwienie Ilderima wzroso i wnet zawoa na sugi. Ka przynie uprz na czwrk rzek a uzd dla Syriusza. Ilderim wsta i mwi: Syriusz, to mj ulubieniec, a ja jego. Od lat dwudziestu to mj towarzysz we wszelkich przygodach na pustyni. Poka ci go. To mwic, zbliy si do zasony dzielcejnamiot, podnis j, przepuszczajc Ben-Hura. Wszystkie konie szy do szejka. Jeden z nich z ma gwk, wieccymi oczami, z szyj jak uk wygit, a pokryt bogat mikk grzyw, zara wesoo, gdyujrza swego pana. Dobry ko mwi szejk, gadzc liczn sier rumaka dzie dobry, ci, miy koniu! a zwracajc si do Ben-Hura, doda: OtoSyriusz, ojciec tej czwrki; a Mira matka ich, czeka naszego powrotu, bo jest za droga, aby naraa j na jakiekolwiek niebezpieczestwo. Zreszt wtpi, synu Ariusza, czy by stado znioso jej nieobecno. Jest ona saw swego rodu. Dziesi tysicy jedcw, synw pustyni, pyta co dzie: sysze o Mirze? A gdy usysz odpowied pomyln, odpowiadaj: Bg jest askawy! bogosawiony niech bdzie Pan. Wszak Mira i Syriusz, to imiona gwiazd, nieprawda szejku pyta Ben-Hur, przechadzajc si wrd koni i do kadego wycigajc rk. Czemu nie!! odpar Ilderim. Bye kiedy w nocy na pustyni? Nie. W takim razie nie moesz mie pojcia, ilemy Arabowie gwiazdom zawdziczamy. Nic wic dziwnego, e z wdzicznoci dajemy ich imiona naszym ulubiecom. Ojcowie moi mieli zawsze Mir w stadzie, jak ja j mam, a dzieci jej rwnie s gwiazdami. Ten tu nazywa si Rigel, tamten Antares, w Attair, ten do ktrego si teraz zbliasz, to najmodszy Aldebaran, najmodszy, ale nie najmniej cenny, o nie! Poniesie ci przeciw wichrom, choby szumiay w uszach jak Akaba, pjdzie gdziekaesz synu Ariusza, a kln si na wielkoSalomona, zaniesie ci nawet w paszczk lwa, jeli taka bdzie twoja wola i odwaga. Przyniesiono uprz, a Ben-Hur wasn rk ubra konie, po czym je rwnie wasn rk wyprowadzi z namiotu i przysposobi lejce. Przyprowadzi Syriusza rzek. aden Arab nie zdoaby dosi z wiksz lekkoci wierzchowca jak to uczyni Ben-Hur. Teraz lejce. Podano mu je starannie rozdzielone. Czcigodny szejku zawoa otom gotw; przewodnik niech poprzedza mnie w pole i ka tam zawie sugom wody. Na pocztek szo wszystko bardzo dobrze. Konie si nie strachay i zdawao si jakoby ju si porozumiay z nowym jedcem, co wypenia swe zadanie spokojnie i z t pewnoci siebie, ktra zawsze budzi zaufanie. Jecha w ten sam sposb i zachowywa ten sam porzdek, w jakim konie i miay w zaprzgu, z t tylko rnic, e dosiad Syriusza, a nie sta na rydwanie. Ilderim widzc to postpowanie, nabra otuchy, czesa sw brod, umiechajc si z zadowoleniem i pomrukiwa: To nie Rzymianin, to mi zuch, kln si na wielko Boga! Szed za nim midzy namiotami: kobiety i dzieci, caaludno namiotu biega za nim, podzielajc zajcie, jeli nie zaufanie. Skoro Ben-Hur przyby na pole, przekona si, e teren by doskonay do ujedania; tote natychmiast rozpocz ujedanie, zrazu wolno w prostej linii, a potem zataczajc szerokie koo. Nastpnie puci rumaki truchtem, pniej sprbowa kusa,na koniec zacz cienia koo, jedc wt i ow stron, w prawo, w lewo, a prawie bez ustanku. Tak mina godzina, poczym zwolni jadc ku Ilderimowi. Dzieo skoczone rzek potrzeba tylko jeszcze wicze. Mog ci yczy szczcia, gdy takie posiadasz sugi, jak te mwi dalej, zsiadajc i idc ku koniom patrz, jak ich sier jest lnica, bez skazy, a oddychaj rwno, spokojnie jak napocztku. Winszuj ci i chyba co nadzwyczajnego by zaszo, gdybymy nie mieli zwyciy i... Tu zatrzyma si, zarumieni i skoni, bo dopiero teraz ujrza u boku szejka opartego na lasce Baltazara i dwie niewiasty osonione welonami. Na jedn z nich spojrza jeszcze raz, mylc w duszy z dreniem serca: To ona...to Egipcjanka. Ilderim za dokoczy zaczte zdanie Ben-Hura. Gdybymy nie mieli zwyciy i pomci si. A potem rzek gono: Nie boj si, ale ciesz, bo ty, synu Ariusza, jeste tym, ktrego potrzebuj. Niech tylko koniec bdzie rwny pocztkowi, a zobaczysz, czym napenione s rce hojnego Araba. Dziki ci, czcigodny szejku rzek Ben-Hur skromnie ka koniom wody przynie. Sam poi konie, po czym dosiadszy Syriusza, na nowo pocz ujedanie, przechodzc od stpa do truchtu, od truchtu do kusa, a nareszcie puci im zupenie wodze. Ujedanie coraz si wicej stawao zajmujce; widzowie nie szczdzili pochwa, podziwiajc ujcie lejc;zachwycali si rwnie nieporwnan czwrk, zawsze jednako i miarowo idc, czy to w prostej linii, czy w rozmaitych zwrotach. W ruchach tych piknych zwierzt bya jedno, rwno, sia i zrczno; nie byo po nich zna ani wysiku, ani pracy. Nic ich biegowi nie mona byo zarzuci, tak jak lotowi w rodzinne kraje wracajcych jaskek. Wrd wicze i podziwu obecnych, zjawi si Malluch i zbliy si do szejka. Mam do ciebie, szejku, poselstwo rzek, korzystajc z chwili, ktra mu si najstosowniejsz do przemwienia wydaa mam poselstwo od Simonidesa kupca. Od Simonidesa!! zawoa szejk. Oby Abaddon pobi wszystkich jego nieprzyjaci. Poleci mi najpierw pozdrowi ci w imi Boga mwi Malluch a potem wrczy te pisma z prob by je bezzwocznie przeczyta. Ilderim przeama na miejscu pieczcie, ktrymi zwj by zaopatrzony, wyj z osony pciennej dwie wiartki pergaminu i czyta co nastpuje. SIMONIDES DO SZEJKA ILDERIMA Przyjacielu! Przyjm najpierw zapewnienie, e w gbi mego serca zajmujesz poczesne miejsce. Pod twoim namiotem bawi modzieniec miejpostaci, mieni si synem Ariusza i jest nim moc adopcji. Jest on drogi sercu mojemu. Dzieje jego ywota wielce s dziwne. Przybd jutro do mnie, abym je opowiedzia i naradzimy si nad tym, co dalej czyni naley. Tymczasem uczy zado jego probom, jeli si godnoci twej i jego nie sprzeciwiaj. Gdyby usugi twe naleao wynagrodzi, uczyni to. Co pisz o moich uczuciach dla modzieca,zachowaj dla siebie. Innym twoim gociom wyraz moje pozdrowienie. On, jego crka i wszyscy, ktrzy z wami pozostaj, gomi mymi w czasie igrzysk cyrkowych bd. Miejsca juzamwione. Pokj tobie i twoim. Jake inaczej, przyjacielu, mgbym si zwa, jak twoim przyjacielem. Simonides SIMONIDES DO SZEJKA ILDERIMA Przyjacielu! Posyam ci przestrog ze skarbca mego dowiadczenia. Znakiem pewnym, ostrzeeniem nieomylnym dla kadego nie-Rzymianina, majcego pienidze i dobra, ktre mona by w danym razie zabra, jest przybycie w miejsce jego zamieszkania ktrego z dygnitarzy tak okoliczno radz bra za przestrog. Dzi przybywa konsul Maksencjusz. Pozwl, abym ci ostrzeg. Jeszcze jedno sowo przestrogi: Jest spisek przeciw tobie, przyjacielu, nale do niego Herodowie, bo masz posiadoci wielkie w ich okrgu. Miej si na bacznoci! Wylij dzi ludzi pewnych na drogi, wiodcena poudnie od Antiochii, i ka im przeszuka kadego posaca wracajcego lub w tamt stron idcego. Jeli znajd jakie pisma, tyczce si ciebie lub twoich spraw, niech je przejm. Jeszcze wczoraj powinien by otrzyma t wiadomo; nie bdzie jednak za pno, gdyszybko dziaa bdziesz. Gocy dzi opucili Antiochi, twoi jedcy znaj krtsze drogi i mog ich uprzedzi. Nie ocigaj si. Spal to pismo po przeczytaniu. Twj przyjaciel. Simonides Ilderim przeczyta kade pismo po dwa razy, po czym zoywszy je w pcienny pokrowiec, woy za pas. wiczenia na polu wnet si skoczyy a trway razem dwie godziny. Na zakoczenie przywid Ben-Hur czwrk stpem do Ilderima. Jeli pozwolisz, szejku rzek wrc z arabczykami do namiotu, a po poudniu znw je wyprowadz. Ilderim zbliy si do Ben-Hura, siedzcego na Syriuszu, i mwi: Synu Ariusza, oddaj ci moje konie zupenie, czy z nimi a do wycigw, co uznasz za stosowne. Zrobiez nimi w cigu dwch godzin wicej, ni Rzymianin oby szakale obgryzy jego koci w tylu tygodniach! Wygramy kln si na Boga, wygramy. Dopki nie opatrzono koni, Ben-Hur pozostaw namiocie, potem orzewi si kpiel w jeziorze, wypi z szejkiem kielich mocnego napoju, a ubrawszy si w suknie ydowskie, poszed z Malluchem do gaju. Tu rozmawiali obydwaj, niektre za szczegy ich rozmowy nale do caoci naszego opowiadania. Midzy innymi mwi Ben-Hur: Dam ci upowanienie do odebrania moich e mniemam, aby tak o X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPcw c c*/oc= tumokw zostawionych w gospodzie z tej strony rzeki w pobliu mostu wiodcego do Seleucji. Dostaw mi je dzi, jeli moesz, ale powiedz, zacny Malluchu, czy nie za wiele dam od ciebie? Malluch podj si chtnie i ofiarowa swoje usugi nadal. Dzikuj ci, dzikuj odpar Ben-Hur trzymam ci za sowo. Jestemy synami jednego narodu, a Rzym naszym wsplnym wrogiem. W dodatku jeste przebiegy i wprawny w zaatwianiu spraw, a lkam si, e Ilderim nie potrafiby tego. Arabowie rzadko podobne posiadaj zdolnoci rzek Malluch powanie. Nie odmawiam im pewnej przebiegoci, Malluchu, nle lepiej by ostronym. Aby zapobiec jakiej przeszkodzie lub podejciu przy wycigach, bd spokojniejszy, gdy si udasz do zarzdu cyrkowego i dowiesz si, czy szejk dopeni wszelkich danych warunkw. Co wicej, oddaby mi wielk przysug, gdyby otrzyma dokadny odpispraw i regu obowizujcych w tutejszym cyrku. Musiabym rwnie wiedzie, jaki wzi kolor, a przede wszystkim chc znanumer miejsca, z ktrego mam ruszy. Mniej mi na tym zaley, czy bd mia Messal po prawej, czy po lewej stronie, ale chciabym go mie blisko. Dlatego postaraj si o to Malluchu. Czy w ogle masz dobr pami? Nigdy mnie nie zawioda, gdy jej, jak dzi, pomagao serce. Skoro tak, to omiel si obarczy ci jeszcze jednym poleceniem: Uwaaem wczoraj, e Messala szczyci si wielce swoim rydwanem, co mnie nie dziwi,bo rzeczywicie chyba tylko cesarski go przewysza. Czy nie mgby jakim sposobem, moe pod pozorem obejrzenia jego piknoci, przekona si, czy jest lekki czy ciki? Chciabym mie dokadn jego wag i miar, a jeeli to ci si nie uda, to w kadym razie przynajmniej bdziesz mg mi powiedzie dokadn wysoko osi. Czy rozumiesz? Nie chciabym aby mia jakkolwiek oczywist wyszo nade mn, ale za to nie dbam o przepych. Jeli go zwyci, tym niej on upadnie i tym wikszy bdzie mj tryumf. Jeli jednak ma nade mn jak wyszo lub korzy, chciabym zna takow. Teraz ju wiem odpar Malluch, chcesz abym wysokoci osi od jej punktu rodkowego a do ziemi wymierzy? Wanie tak, a raduj si Malluchu, bo to ju ostatnie moje zl ecenie, teraz wrmy do namiotu. U wejcia do namiotu zastali sub napeniajc gsiory mocnym napojem. Napili si wina dla ochody, a Malluch wkrtce wrci do miasta. W czasie ich nieobecnoci wysa Ilderim dobrze zaopatrzonego jedca z rozkazami do stray przydronej, stosownie do rady Simonidesa. By to dowiadczonej wiernociArab; polecenie mia ustne, nie wiozc adnego pisma. Nastpnego dnia wrci Ilderim do namiotw okoo godziny trzeciej. Zaledwie zsiad z konia, zbliy si do niego czowiek wyranie arabskiego pochodzenia irzek: szejku, kazano mi odda ci t paczkz listem i prob, aby pismo natychmiast odczyta jeli zechcesz da odpowied, zaczekam jak dugo kaesz. Ilderim obejrza natychmiast wrczony mu zwj papieru piecz bya zamana, a adres brzmia: Do Waleriusza Gratusa w Cezarei. Niech go porwie Abbadon! wrzasn szejk, widzc, e list pisany po acinie. Gdyby pismo byo po grecku lub po arabsku,przeczytaby je; tak, zaledwo odcyfrowa wielkimi literami podpis Messali. Gdzie jest mody yd zapyta. Na polu z komi odpowiedzia suga. Szejk woy pismo, a schowawszy paczk za pas, wsiad znw na konia i popdzi w stron, gdzie Ben-Hur odbywa wiczenia. Wtej chwili jaki nieznajomy zblia si od strony miasta. Szukam szejka llderima, zwanego Dobrotliwym rzek przybyy. Jzyk i ubranie zdradzay w nim Rzymianina. Ilderim nie czyta wprawdzie po acinie, jzyk ten rozumia i z godnociodpowiedzia: Jam jest szejk Ilderim. Nieznajomy spuci oczy i podnis je znw, mwic z udan swobod: Syszaem, e potrzebujesz wonicy na wycigi. Usta llderima cigny si pod biaym wsem ironicznym umiechem. Id swoj drog odpar mam ju wonic i odwrci si; tymczasem nieznajomy wstrzyma go, mwic: Szejku, niezmiernie lubi konie, mwi powszechnie, e masz najpikniejsze na wiecie. Pochlebstwo udobruchao starca, wstrzyma si, ju mia ulec, ale namyli si i rzek: Nie dzi, nie dzi, kiedy indziej poka ci je chtnie, ale teraz jestem bardzo zajty. Po tych sowach pojecha w pole, a nieznajomy powrci do miasta z umiechem zadowolenia, bo speni dane mupolecenie. Odtd co dzie a do dnia wycigw czasemjeden, czasem dwch lub trzech ludzi przychodzio do Ilderima, ofiarujc si za wonicw. Przysya ich Messala, pilnujc w ten sposb Ben-Hura. ROZDZIA XXIII Szejk czeka, pki Ben-Hur nie skoczy wicze, a przypatrywa si z wielkim zadowoleniem, bo widzia, e id w penymbiegu tak, jakby wszystkie jednakow posiaday szybko, sowem szy jak jeden, a tak i powinna czwrka. Dzi po poudniu oddam ci Syriusza mwi Ben-Hur do szejka, gaszczc szyjstarego arabczyka oddam ci go, a wezmwz. Ju teraz?? zapyta Ilderim. Takim jak te rumakom, dzie jeden wystarczy; maj nieledwie rozum czowieka i lubi wiczenia. Ten mwi wskazujc rk najmodszego nazwae go jak mniemam Aldebaranem, jest najszybszy. Na torze wycigowym przecignby inne o trzy dugoci konia. Ilderim gadzi brod i rzek zmruajc oczy: Aldebaran jest jak mwisz, najszybszy, a ktry najpowolniejszym? Ten Ben-Hur wskaza biczem na Antaresa. Ten, ale mimo to zwyciy, bo zwa szejku, bdzie biega cay dzie, a dopieroo zachodzie dojdzie do najwikszej szybkoci. I znowu masz suszno rzek Ilderim. Jedn mam tylko obaw, szejku. Szejk spowania i jakby posmutnia. Rzymianin da zwycistwa, nieraz przekroczy prawo, nie dbajc o uczciwo. W czasie jakichkolwiek igrzysk wszyscy pamitaj o tym, uywaj rnych sposobw, ale przy wycigach wozowych dopuszczaj si podej, o ktrych trudno mie pojcie od konia do wonicy, od wonicy do pana, wszystko spiskuje. Dlatego uwaaj na twoje konie, czcigodny szejku i od dzi dnia do dnia wycigw nie daj nikomu obcemu nawet spojrze na nie. Jeli chcesz by spokojnym, uczy wicej, strze je zbrojn rk i czujnym okiem, wtedy nie bd si obawia koca. U drzwi namiotu zsiedli z koni. Rozkazy twoje bd wypenione, przysigam na wielko Boga, e adna obca rka nie zbliy si do nich. Dzi postawi stra. Ale synu Ariusza tu Ilderim wycign pismo, otworzy je z wolna, a gdy si zbliyli do tapczanu i usiedli, doda: synu Ariusza, spojrzyj tu i pom mi twoj acin. Tu poda pismo Ben-Hurowi. Oto czytaj a czytaj gono, tumaczc na jzyk swj ojczysty, bo znie nie mogaciny. Ben-Hur, zajty tylko gonitwami, pocz czyta obojtnie: Messala do Gratusa zatrzyma si, przeczucie cisno mu serce, a Ilderim zauway wzruszenie. Czekam. Ben-Hur przeprosi i mi kart, ktra bya jednym z dwch egzemplarzy listu pisanego do Gratusa przez Messal, wysanego po uczcie w paacu. Pocztek listu dowodzi tylko, e piszcy nie pozby si zwyczaju szyderstwa i namiewania, ale gdy doszed do czci przypominajcej Gratusowi przeszo, zadra i po dwakro stan, aby zapanowa nad sob. Skoro czyta: przypominam dalej, e rozporzdzie rodzin Hurw zatrzyma si i westchngboko w sposb, jaki obydwaj uznalimy za najodpowiedniejszy naszym celom. Moe niezawadzi ci przypomnie, e tym celom trzeba byo tajemnicy, a tym samym wydania ich na nieuniknion, ale naturaln mier. Tu Ben-Hur przerwa czytanie, pismo wypado mu z rki, a zakrywszy twarz, zawoa: Nie yj nie yj!! Zostaem wic sam. Szejk milcza, ale nie by obojtny na cierpienia modzieca: teraz za wsta i rzek: Widz synu Ariusza, e winienem ci przeprosi, czytaj sam, a gdy bdziesz do silnym, aby mnie powiadomi o treci tego listu, polij po mnie, na wezwanie wrc. Wyszed z namiotu i podobno nigdy jeszcze w yciu nie zdarzyo si Arabowi delikatniejpostpi. Ben-Hur rzuci si na tapczan i puci wodze swej boleci. Przyszedszy dosiebie, podj list i czyta dalej: Pamitasz zapewne, co uczyni z siostr i matk zbrodniarza i spodziewam si, e zaspokoisz moj ciekawo, gdy ci zapytam, czy yj, czy umary? Zdziwiony Ben-Hur czyta jeszcze raz, nie wierzc oczom, a nareszcie zawoa: nie wie, czy umary. Bogosawione Imi Pana!Jeszcze jest nadzieja . Umocniwszy si w swym przekonaniu, przeczyta list do koca. yj! rzek po namyle bo on wiedziaby o ich mierci. Powtrne uwaniejsze odczytanie dodao mu jeszcze nadziei, posa wic po szejka. Przybywajc do twego gocinnego namiotu, szejku mwi spokojnie, gdy Arab usiad, a byli sami nie miaem zamiaru mwi wicej o sobie, jak byo potrzeba do upewnienia ci, e mi moesz miao powierzy swoje konie. Nie chciaem ci wic opowiada dziejw mojegoycia. Gdy jednak okolicznoci, ktre day mi w rce to pismo, s tak wane i dziwne czuj, e mam obowizek zaufa ci zupenie. Do tego dziaania popycha mnie zreszt pewno, e obu nam grozi jeden i ten sam nieprzyjaciel i e wsplnie i zgodnie przeciw niemu dziaa musimy. Teraz odczytamy pismo, a ja ci tre jego wytumacz: jeli za mylae, em sabyidziecinny, ufam, i cofniesz to mniemanie. Szejk sucha uwanie do miejsca, w ktrym bya wzmianka o nim: Widziaem wczoraj yda w gaju Dafny brzmia ustp jeli go tam obecnie nie ma, to musi by gdzie w ssiedztwie, co uatwia mi dozr nad nim. e go pilnuj, to pewna, i gdyby mnie zapyta, gdzie nieprzyjaciel teraz si znajduje, to mgbym odpowiedzie z wszelk pewnoci, e go mona znale w starym gaju palmowym. A, a krzykn Ilderim tonem raczej zdziwionym ni zagniewanym. Rwnoczenie targa brod. W starym gaju palmowym powtrzy Ben-Hur pod namiotem zdrajcy szejka Ilderima. Ja...zdrajc krzykn gniewnie starzec, broda i usta mu drgay, a yy na czole i szyi nabrzmiay i groziy pkniciem. Jeszcze chwil szejku rzek Ben-Hur z bagalnym gestem. Takie jest zdanie Messalio tobie, to jeszcze nic, ale posuchaj groby: Mam nadziej, e ten stary Arab niedugo ju bdzie uchodzi naszej silnej rce i nie zdziw si, jeli pierwszym wymiarem sprawiedliwoci za rzdw Maksencjusza bdzie wsadzenie Araba na okrt i wysanie go do Rzymu. Do Rzymu! Mnie Ilderima szejka dziesiciu tysicy zbrojnych jedcw mnie do Rzymu! woa Ilderim, zerwawszy si na rwne nogi, wycign rce z palcami skurczonymi jak szpony, z oczami wieccymi jak oczy u wa. Na Boga nie, na wszystkie bogi prcz rzymskich, gdzie, kiedy skoczy si to zuchwalstwo? Wolny jestem i nard mj wolny jest! Mamy szaleni wolnoci umieraniewolnikami? Lub, co gorzej, mamy gin jak psy tarzajce si u stp pana? Mam liza rk, ktra mnie choszcze? A to, co moj jest wasnoci ma przesta by moim? Czy nie jestem sam sobie panem i mam ycie zawdzicza Rzymianinowi? Gdyby mi modo wrcia! Gdybym mg zrzuci z siebie jako ciar niepotrzebny cho dwadziecia lat, a gdyby tylko dziesi, gdyby cho pi! Mwic to zgrzyta zbami, zaamywa rce nad gow, a nareszcie jakby pod wraeniem nowej jakiej myli przeszed szybko namiot, zawrci i chwyciwszy Ben-Hura zarami mwi: Gdybym by jak ty synu Ariusza modym, silnym, dowiadczonym w wojennym rzemiole, gdybym mia taki jak ty powd do zemsty, powd, co moe uwici nienawi i zemst. Gdybym precz z udawaniem!! Synu Hura gdybym mwi, synu Hura... Na to imi krew zawrzaa w modziecu zdziwi si, i zmieszany patrzy obkanymwzrokiem na starca, a ten znw w nim mia utkwione oczy. Synu Hura, mwi, gdybym by na twoim miejscu, a mia poow twej krzywdy do dwigania, nie spoczbym. Tu sowa starca pyny niby lawa wulkanu. Do moich wasnych krzywd dodabym krzywdyiucisk caego wiata i powicibym si zemcie. Od kraju do kraju szedbym z pochodni buntu i zapala ludzko do mojejzemsty. Gdziekolwiekby o wolno walczono,tam bybym; nie byoby bitwy przeciw Rzymowi, w ktrej bym nie walczy. Stabym si Fartem, gdybym nie mg inaczej. Nie starczyoby mi ludzi, to kln si na wielko Boga, zawarbym sojusz z wilkami, szuka przyjani z lwami i tygrysami, w nadziei, e je przeciw wsplnemu wywiod wrogowi. Nie wybierabym broni, a myl, e Rzymian pokonam, napeniaaby radoci me serce, rze byaby mi umiowan kochank. Nie oszczdzabym zaprawd nikogo, ale nie bagabym rwnie o ask. Niech w ogniu ginie wszystko co rzymsk wasnoci, niech miecz gadzi wszystko co w Rzymie zrodzone. Gdybym by tob! Modlibym si noc do bogw, dobrych czy zych zarwno, aby mi uyczyli swych straszliwych potg, burz, upau, zimna i wszelkich bezimiennych trucizn, co truj powietrze, wszelkich tych sposobw, od ktrych gin ludzie na ldzie i morzu Och nie mgbym spa... Ben-Hur zrozumia z caego potoku sw starca tylko tyle, e miota nim gniew i pragn zemsty. Ach! Nareszcie znalaz si kto, co go zna i woa tym nazwiskiem, nie dajc dowodu.I to kto? Arab nie dawno przybyy z pustyni. Skde to wiedzia? Czy z listu? Nie. List mwi tylko o nieszczciach rodziny i jegosamego, ale nie byo wspomnienia, e to onby ofiar, ktrej ucieczka tak przestraszya przeladowcw...Wanie mia szejkowi wytumaczy zwizek tych rzeczy, ale oto widzi, e to zbyteczne, i nowa nadzieja zakwita w jego sercu, dajc mu potrzeby spokj. Czcigodny szejku, powiedz najpierw, jakim sposobem otrzymae to pismo? Ludzie moi, co pilnuj drg midzy miastami rzek odebrali je posacowi. Czy to oglnie wiadomo, e s twymi ludmi? Nie. Dla wiata s to rabusie, ktrych mam chwyta i kara. Szejku!! Nazwae mnie synem Hura, imieniem mego ojca, a ja sdziem, e mnienikt nie zna na wiecie. Powiedz, skd to wiesz? Ilderim zawaha si chwil, potem rzek: Wiem, e tak jest, ale wicej nie mog powiedzie. Czy ci to nie wolno?? Arab nic nie odpowiedziawszy, odszed, ale widzc wyran bole Ben-Hura wrci i rzek: Nie mwmy wicej o tym, udaj sido miasta, a po powrocie moe powiem. Dajmi list. Ilderim woy ostronie pismo w oson i rzek z zapaem: C mwisz? pyta, czekajc na konia, ktrego kaza sobie przyprowadzi. Rzekem ci, co bym uczyni, gdybym by tob, a ty nie odpowiedziae, co czyni zamierzasz? Chciaem odpowiedzie i odpowiem rzekBen-Hur zmienionym od wzruszenia gosem wszystko co rzeke, uczynibym, wszystko co ley w zakresie ludzkiej mocy.Od dawna powiciem si zemcie; nie byo w tych piciu latach jednej godziny, jednej chwili, w ktrej bym nie myla o niej. Nie miaem ani odpoczynku, ani modzieczych uciech i radoci. Rozkosze Rzymu nie nciy mnie, a jelim w tym grodzie przebywa, to na to, aby si zemsty nauczy. Szukaem najznakomitszych mistrzw i nauczycieli niestety nie krasomwstwa lub filozofii, bom na nie nie mia czasu. Marzyem inaczej, uczyem si robienia broni, a szukaem gladiatorw popisujcych si w cyrku; oni byli mi nauczycielami. Na polach walki, wodzw miaem za mistrzw, przynosiem im chlub i dumni byli ze mnie. Tak wic, szejku, jestem onierzem, ale do rzeczy, o ktrych marz, musz by wodzem i z t myl chc i przeciw Partom, a potem, jeli Pan doda si jeli wrc tu podnis rce do gry i mwi gorco wtedy bd mierci dla tysicy Rzymian. Oto, szejku moja odpowied. Ilderim obj go za szyj, a caujc, mwi namitnie: Gdyby Bg twj, synu Hura, nie mia wysucha naszych modw,to snad nie byby Bogiem ywym. Teraz za przyjmij moj przysig, a z ni majtek, ludzi, konie i wielbdy, co wicej, pustyni, gdzie tak snadno ukry przygotowania. Syszysz? ...przysigam! Nateraz dosy sw, odjedam, lecz ujrzyszmnie lub usyszysz przed noc. Wyrzekszy te sowa, zwrci nagle konia iwnet znikn na zakrcie drogi wiodcej doodebrania moich e mniemam, aby tak o X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPDc- U c) c'7==miasta. Przejty list objania Ben-Hurowi wiele rzeczy nader wanych. Jasno dowodzi, e piszcy bra czynny udzia w usuniciu rodziny Hurw w zbrodniczym zamiarze, epochwali i przyj plan wiodcy do tak wytknitego celu; e wzi cz dbr ulegych konfiskacie i takowych uywa; esi przerazi niespodziewanym zjawieniem tego, ktry w jego mniemaniu, by gwnym zbrodniarzem; e si na koniec lka o swe stanowisko i gotw by uczyniwszystko, co by mu wsplnik z Cezarei doradzi. List ten wpad w rce Hura, o ktrym przewanie bya mowa, zapowiada nowe niebezpieczestwa, ale by zarazem dowodem winy przeladowcw. Nie dziw wic, e zaledwie Ilderim opuci namiot, pocz Ben-Hur namyla si nad dalszym dziaaniem, czujc, e sprawa nie cierpi zwoki. Nieprzyjaciele jego byli potni i zrczni, jak rzadko kto na Wschodzie; bali si go wprawdzie, ale i on mia powody do obawy. Chcia rozway wszelkie dane, jednak uczucia tak potnie wzruszone, nie atwo uspokoi. Nie ma radoci drao serce jego na myl, e matka i siostra s jeszcze midzy yjcymi. Zapomina, e myl ta bya tylko przypuszczeniem, i sdzi, e skoro yje kto, kto wie, gdzie si znajduj, to i koniec nieszcz ju blisko. Byo czym si wzrusza zaiste; przeczucie, e Bg ujmie si za nim i wiaraw czysto swej sprawy uspokajay go, dodaway siy i roztropnoci. Gdy z kolei rozwaa sowa Ilderima, zdziwi si, skd Arab mg tyle wiedzie onim, gdy jasn mu byo rzecz, e ani Malluch, tym mniej Simonides, nie mogli mwi wbrew swemu interesowi. Czyby Messala odkry Ilderimowi tajemnic! Nie, zgoa nie, wszak podobna otwarto mogaby dla niego wielce niebezpieczna. Wszystkie przypuszczenia nie wiody do celu: pozostawaa zawsze Ben-Hurowi pociecha, e ktokolwiek to by, musia by mu yczliwym i chyba pozna go niebawem. Troch cierpliwoci, a wszystko pjdzie pomylnie... Kto wie, moe wyjazd szejka tyczy si wanie tej osoby, list za gotw przyspieszy rozwizanie! A jednak przykroczeka, gdy si nie wie, w jakim stanie, wrd jakich okolicznoci matka i siostra czekaj uwolnienia! Gdyby mg wiedzie, czy maj nadziej, e si speni czego oczekuj? Szczciem, e adna wina nie ciya na jego sumieniu! Pragnc uciec od drczcych myli poszed do gaju. Tutaj rozmawia ze zbierajcymi daktyle robotnikami, ktrzy go owocem uprzejmie czstowali; tam znw przypatrywa si gniedcym si wrd szerokich lici ptaszkom lub przysuchiwa si miemu brzczeniu pszczek, zbierajcych skwapliwie sodki nektar z kwiatkw. U jeziora zatrzyma si na dusz chwil, a patrzc na to przejrzyst, tak podobn do rozkosznego marzenia, przypomnia sobie pikn Egipcjank, sdziwego jej ojca, ktrego opowiadania jeszcze nie zdoa poj. Myl jego zwrcia si do owego Krla ydowskiego, ktrego ten szanowny czowiek tak pewnie obiecywa i ktrego niecierpliwie oczekiwa. Tu umys jego zatrzyma si, bo znalaz tajemnic, ktrej zgbienie tak go zajo, e zapomnia o osobistych troskach i blach. Nie ma skuteczniejszego lekarstwa na wszelkie ziemskie utrapienia, jak wzniesienie si duchem w sfery zaziemskie,do rzeczy oderwanych, wobec ktrych znikaj troski codziennego ywota; a takiego uniesienia nie zna Ben-Hur, odepchn wic nauk Baltazara o krlestwie nowego krla. Jako saduceusz, nie mg zrozumie krlestwa duchowego, wydao mu si to twierdzenie nieuchwytnymmarzeniem, wyrosym w wyobrani starca.Za to krlestwo Judzkie byo mu zupenie zrozumiae, tym wicej, e kiedy ju raz istniao, to i powrci mogo. Duma jego chtnie wyobraaa sobie nowe krlestwo potniejszym, bogatszym, wspanialszym, ni dawne; czemuby jego krl nie mia bymdrzejszym i wspanialszym od Salomona? Czemuby on nareszcie nie mia suy u jego boku, czemuby, nie mg wwczas wykona swej zemsty? W takich mylach zatopiony, wrci do domu. Spoywszy obiad, kaza wytoczy wz, abygo przy wietle sonecznym obejrze. cile biorc wyraz obejrze nie odpowiada czynnoci, jak rozpocz. Byo to raczej badanie, przy ktrym nic nie uszo jego uwagi. Z radoci, ktrej znacznie pniej lepiej zrozumiemy, spostrzeg, e wz by zbudowany raczej na grecki ni na rzymski sposb, co pod wielu wzgldami byo dla niego korzystniejsze. W ogle by ciszy, co nie znaczyo wiele wobec siy arabczykw; za to by szerszy midzy koami, niszy i trwaej zbudowany. Gdy skoczy ogldziny, zaoy konie do rydwanu i uda si na miejsce wicze, gdzie godzinami caymi wprawia je w ruchi chodzenie w jarzmie. Wrciwszy wieczorem, czu si znacznie spokojniejszyi postanowi nie czyni nic przeciw Messali,zanim zwyciy lub przegra na wycigach. Zjak radoci myla o spotkaniu si z przeciwnikiem w obliczu caego Wschodu! Ani na chwil nie przypuszcza, aby mogo by wicej dorwnujcych im wspzawodnikw. Pewny by zwycistwa, polegajc na swej zrcznoci i doskonalszych rumakach. Mylc o tym, powtarza w duszy: Nieprawda, biada mu! Syszysz Antares, wszak zginie, przepadnie? Aldebaran, syn pustyni stratujejego rumaki, Rigel i Antares, krlowie igrzysk, co wy na to? Wszak prawda, niechaj dry z przeraenia! Tak, tak, dzielne rumaki. Przemawiajc sam ze sob, przechadza si midzy komi, pieci je nie jak pan, ale jak starszy z rodzestwa. O zmroku usiad Ben-Hur u drzwi namiotu, czekajc na Ilderima, ktry jeszcze nie powrci z miasta. Czeka cierpliwie i bez niepokoju, bo nie wtpi, e otrzyma jak wiadomo. Bye to spokj wskutek zadowolenia z odbytych wicze, czy odwieenia po kpieli w zimnej wodzie lub smacznie zjedzonej wieczerzy, czy naturalne przeobraenie, nastpujce po chwilowym upadku ducha? To pewne, e czu si pod opiek Opatrznoci, ktra go dotd wspieraa. Naraz usysza stpanie koskich kopyt i wnet Malluch stan przed nim. Synu Ariusza rzek serdecznie pozdrawiam ci imieniem szejka Ilderima iprosz, aby natychmiast uda si do miasta, gdzie ci oczekuje. Nie pytajc o nic, poszed Ben-Hur do stajni, Aldebaran wycign ku niemu gow, jakby ofiarujc swoje usugi, ale modzieniec pogaska go tylko i wzi innego, nie nalecego do czwrki wycigowej. Wkrtce obaj byli w drodze, jadc prdko, lecz w milczeniu. W pobliu mostu seleucyjskiego przebyli rzek i wjechali do miasta od zachodu, nadkadajc w ten sposb duo drogi, ale Ben-Hur czyni to z ostronoci, do ktrej mia a nadto wiele powodw. Wnet przybyli do wybrzea, gdzie mieszka Simonides, a gdy stanli pod mostem u drzwi wielkiego skadu, rzek Malluch do towarzysza: Jestemy u kresu, zsid. Ben-Hur pozna miejsce i zapyta: Gdzie mam szuka szejka?? ? Chod za mn, a ujrzysz go. Suga odebra od jedcw konie, Ben-Hur za znalaz si u drzwi domu kupca; zanim si zdoa zastanowi nad swym postpowaniem, usysza ju gos z wewntrz: Wejd w imi Boga. ROZDZIA XXIV Malluch zosta u progu. Ben-Hur wszed do tej samej komnaty, w ktrej pierwszy raz widzia kupca. Nic si tu nie zmienio, tylkotu przy krzele sta mosiny, polerowanysup, w drewnian podstaw wpuszczony, wyszy od najrolejszego mczyzny, a dwigajcy z p tuzina, a moe wicej srebrnych palcych si lamp. Przy tym owietleniu wyranie odznaczay si pki zdobice cian, zocone gaki gzymsu i sklepienie mienice si fioletow mik. Ben-Hur wstrzyma si niedaleko wejcia, czujc na sobie wzrok Simonidesa, Ilderimai Estery. Mimo woli spojrza po nich, jakby szukajcodpowiedzi na postawione w myli pytanie: czego ci ludzie mog chcie ode mnie? Zanim na nie zdoa odpowiedzie, ju drugie mu si nasuwao; s to przyjaciele czy wrogowie? Tu oko jego spoczo na Esterze. Mczyni odpowiedzieli na jego spojrzenie wzrokiem penym dobroci, w jej twarzy byo przecie co wicej jak dobro co tak duchowego, e nie da si okreli sowami; spojrzenie to wzruszyo go do gbi. Synu Hura. Tu go zwrci si do mwicego. Synu Hura mwi Simonides, powtarzajc to wezwanie z wolna i z pewn deklamacj,jakby tym przemwieniem chcia doda sowom uroczystego znaczenia. Oby pokj Boga ojcw naszych by z tob tu wstrzyma si, a potem doda: ycz ci tego od siebie i moich. Mwicy siedzia na krzele, ale jego ciemne oczy patrzyy prosto spod biaych brwi, blask ich dodawa jeszcze powagi tejkrlewskiej gowie i bladej twarzy, co pozwalay odwiedzajcym go zapomina o poamanych czonkach i zniszczonym ciele tego czowieka. Nastpia chwila milczenia,po czym kupiec zoy pokornie rce na piersi. Ruch ten i pozdrowienie nie mogy by niezrozumiaymi, wic Ben-Hur wzruszony przemwi: Simonidesie, yczenie pokoju z wdzicznoci przyjmuj. Oddajc ci je wzajemnie jako syn ojcu, niemniej czuj, e nam si porozumie trzeba. Sowami tymi chcia delikatnie usun stosunek pana do sugi, zawizujc inny, wyszy i witszy. Simonides opuci z wolna rce, a zwrciwszy si do crki rzek: podaj panu krzeso crko moja. Spiesznie uczynia zado yczeniu ojca, przyniosa krzeso i stana zmieszana patrzc kolejno to na ojca, to na modzieca. Czekali, z obaw co dalej nastpi. Milczenie stawao si coraz przykrzejsze, przerwa je Ben-Hur, przysuwajc krzeso do ng kupca i mwic: Tu moje miejsce usiad. Oczy jego spotkay si ze wzrokiem Estery na jedn krtk chwil, ale ta chwila zrobia ich lepszymi. On pozna, e mu jestwdzicz; ona bya pewna, e jest wspaniaomylny i peen pobaania. Simonides skin na znak przyzwolenia i rzek oddychajc swobodniej: Estero, przynie mi papiery. Dziewczynazbliya si do jednej z framug w cianie, otworzya j, wyja zwj papierw i podaa je ojcu. Dobrze rzeke, synu Hura zacz Simonides rozwijajc papiery porozumie nam si trzeba. Przeczuwajc twe danie a bybym je sam postawi, gdyby tego nie uczyni, przedkadam ci dowody, ktre ci wszystko wytumacz, a mianowicie stanmajtkowy i nasz wzajemny do siebie stosunek. Czy chcesz teraz czyta? Ben-Hur wzi papiery, rzuci jednak okiemna Ilderima. Niech ci obecno szejka nie wstrzymuje, rachunki potrzeboway wiadka, imi jego jest ju na nich, wie wic o wszystkim i jest twoim przyjacielem. Czym by dla mnie, bdzie i dla ciebie. Mwic to Simonides, patrzy na Araba i skin mu uprzejmie gow, na co tene odpowiedzia rwnie skinieniem gowy, a nareszcie rzek: Jest jako powiedzia! Wiem jak doskonaa jest przyja twoja odpar Ben-Hur i pragn sta si jej godny. Pniej przeczytam uwanie twe rachunki, Simonidesie; teraz daj mi ich gwny zarys, jeli ci to zbytnio nie utrudzi. Simonides wzi znw papiery w rk. Estero, sta przy mnie i odbieraj przeczytane kartki, inaczej mogyby si pomiesza. Uczynia zado yczeniu ojca, a stojc obok, pooya rk na jego ramieniu, co czynio wraenie jakby oboje zdawali spraw. Oto mwi Simonides pierwszy dokument, wykazuje jakie pienidze miaemod twego ojca, a oto drugi na sumy, ktre wydarem Rzymianom; nic prcz pienidzy nie dao si uratowa, a i to tylko dziki naszemu ydowskiemu systemowi rozmieszczania majtku na weksle. Sumy ocalone cignem z Rzymu, Aleksandrii, Damaszku, Kartaginy i innych miejsc, lecych w obwodzie handlowym, suma ta wynosi sto dwadziecia talentw monet ydowsk. To rzekszy, odda kartk Esterze, a wzidrug mwic: Z t sum stu dwudziestu talentw zaczem interesy: z niej wyrs mj kredyt wyraam si tak, aby ci nastpniewykaza korzyci, z pomoc tych pienidzy otrzymane. Tu odczyta z pojedynczych kartek rozmaite pozycje rachunkw, ktre ogemtak si przedstawiay: W okrtach 60 talentw W towarach na ldzie 110 W transporcie 75 W wielbdach i koniach 20 Na skadach 10 W rachunkach biecych 54 W gotwce 224 Razem 553 talenty Do tego, to jest, do piset pidziesiciu trzech talentw; dolicz kapita, ktry mi twj ojciec powierzy, a otrzymasz szeset siedemdziesit trzy talenty! Wszystko to twoje i jeste najbogatszym czowiekiem na wiecie. Wzi papiery z rk Estery, zostawiajc sobie tylko jeden; zwin je razem i odda Ben-Hurowi z pewnym odcieniem nie obraajcej nikogo dumy, bo pochodzia raczej z zadowolenia po spenionym obowizku lub odnosia si tylko do osoby modego pana bez wzgldu na swoje zasugi. I nie ma takiej rzeczy pod socem mwi dalej niskim gosem ktrej by nie mg osign, ani dziea, ktrego by nie zdoa dopeni. Bya to chwila coraz bardziej zajmujca dlaobecnych; Simonides skrzyowa znw rcena piersiach, Estera i Ilderim zdawali si wmilczeniu rozwaa, e w chwilach wielkiego powodzenia czowiek najwiksz przechodzi prb. Ben-Hur wzi pergamin i walczc ze wzruszeniem, rzek: Wszystko to zdaje misi wiatem z nieba rozjaniajcym t noctak straszn i dug, e sdziem i si nigdy nie skoczy. Najpierw dzikuj Panu, ktry mnie nie opuci, potem tobie, Simonidesie. Wierno twoja zwyciya okruciestwo ciemiycieli i czyni zaszczyt uomnej ludzkiej naturze. Rzeke, i nie ma na ziemi dziea, ktrego bym nie mg dokona, sprbuj czy to potrafi! Mgby inny czowiek w tak szczsnej jak obecna chwila, przewyszy mnie we wspaniaomylnoci? Zaiste nie dopuszcz do tego i ciebie, szejku, wzywam na wiadka wraz z tob, Estero, ktra jeste dobrym anioem swego ojca! Suchajcie! Tu wycign rk ze zwojem papirusowymku Simonidesowi. Rzeczy, ktrych spis zawieraj te papiery okrty, domy, towary, wielbdy, konie, pienidze, od najdrobniejszych do najwikszych, oddaj tobie, Simonidesie, czynic je twoimi, przeznaczam je tobie i twoim na wieki! Estera umiechna si przez zy, Ilderim szybko i gwatownie gadzi brod, oczy jego wieciy niby drogie kamienie, tylko Simonides by spokojny. Przeznaczam je tobie i twoim na wieki cign Ben-Hur dalej, pokonujc wzruszenie ale pod jednym warunkiem. Obecni wstrzymuj oddech. Chc, aby sto dwadziecia talentw, ktre byy wasnoci mego ojca, wrciy do mnie. Twarz Ilderima rozchmurzya si na te sowa. Dalej dam, aby mi dopomg w szukaniu matki i siostry, uywajc w tym celu wszystkich rodkw, jakie si oka potrzebne, Simonides uleg wzruszeniu, a wycignwszy rk mwi: Coraz to lepiej poznaj ci, synu Hura i wdziczny jestem Panu, i ci takim przywid. Jeli wiernie suyem ojcu twemu za ycia, jeli rwniewiernym zostaem jego pamici, to i ciebienie zawiod, a jednak tego warunku przyjnie mog. Tu wzi pozosta kart i mwidalej; To co odczyta, nie jest kocem rachunkw, s jeszcze inne oto s, czytaj je gono! Ben-Hur uczyni zado daniu. SPIS NIEWOLNIKW HURA SPORZDZONY PRZEZ ZARZDC SIMONIDESA 1. Annah Egipcjanka w paacu jerozolimskim. 2. Simonides, penomocnik w Antiochii. 3. Estera, tego crka. Nigdy nie powstaa w umyle Ben-Hura myl, e crka niewolnika jest niewolnic podug prawa, a Estera w jego marzeniach bya zawsze rywalk Egipcjanki, przedmiotem w danym razie godnym mioci. Na t niespodziewan wiadomo spon rumiecem i spojrza na ni niemiao: widzc, e i jej twarz oblana szkaratem, spuci oczy, a mnc kart papirusu, mwi ywo: Zaprawd bogatym jest czowiek posiadajcy 600 talentw i moe zaiste czyni co chce, cenniejszym jednak od pienidzy jest umys, ktry je zebra i serce, ktrego bogactwo nie zepsuo. Nie lkajcie si, zacny Simonidesie i ty pikna Estero. Szejk Ilderim powiadczy, e w chwili, w ktrej was jako niewolnikw poznaem, otrzymalicie wolno, pospieszto i pisemnie powiadczy. Zaiste, niewol zdoaby sodk uczyni,o synu Hura, jednak pomyliem si, mwic,e mocen wszystko uczyni, bo to pewne, e nie masz prawa zrobi nas wolnymi. Jamniewolnikiem po wsze czasy, ojciec twj przybi ucho moje do drzwi, jak to widzisz. Czy ojciec mj mg to uczyni?? e mniemam, aby tak o X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP6ccc,c?;Q?+Nie powaaj si sdzi go przerwa Simonides uczyni to na proba moj, bo tak daa moja Rachela, matka tego dziecka, i nie chciaa by moj on, dopkibym nie by jej rwny. Bya niewolnic po wsze czasy?? Tak. Ben-Hur mierzy szerokimi krokami pokj wszerz i wzdu, wyranie cierpia nad sw niemoc. Byem wpierw ju bogatym rzek stajc nagle. Byem bogaty darem dobrotliwego Ariusza, teraz przybywa mi nowa fortuna wraz z tym, ktry j zebra potrafi. Czyby Opatrzno dziaaa w tymbez celu? Porad mi Simonidesie, wska, pom ujrze sprawiedliwo i uczyni jej zado. Dopom, abym by godny imienia mego, sta si tym w rzeczywistoci, czymjeste podug prawa, a wdzicznym ci bdpo wsze czasy. Twarz Simonidesa zdawaa si janie od wewntrznego zadowolenia. Synu pana mego! Uczyni wicej, suy cibd ca moc mego umysu i serca. Ciaanie mam ju, powiciem je tobie, ale umys i serce twoimi s. Przysigam ci to na otarze Boga naszego i na te ofiary, co na nich pon! Uczy mnie jednak prawnie tym, czym jestem. C mam uczyni?? rzek gorco Ben-Hur. Skoro mnie uczynisz zarzdc, penomocnikiem twego majtku, wtedy dziaa poczn. Od tej godziny jeste nim i uwaaj si za takiego. Czy mam to uczyni pisemnie? Do twego sowa; tyle dawa twj ojciec, nie chc wicej od syna. Teraz za, kiedymy si porozumieli. Tak, jam gotw rzek Ben-Hur. A ty, crko Racheli, nie masz nic do powiedzenia? rzek Simonides, zdejmujc rk jej ze swego ramienia. Estera zostawiona samej sobie, staa chwil zaponiona i milczca, potem zbliya si do Ben-Hura i dziwnie agodnie rzeka: Nie jestem zacniejsza od mojej matki, gdyjej zabrako, pozwl, o panie, abym pielgnowa moga ojca mego! Ben-Hur wzi z wolna jej rk, pooy jna krawdzi krzesa Simonidesowego, mwic: Dobre z ciebie dziecko, niechaj si stanie jako chcesz. Kupiec podnis jej rk na swe rami i cisza zalega komnat. Mimo zaszych zmian Simonides spojrza wzrokiem pana w koo siebie, a potem rzek spokojnie: Estero, pno ju, wiele jeszcze mamy doomwienia, ka przynie napoje, by nam si nie zabrako do pracy, ktra nas czeka.Dziewczyna zadzwonia na sub i wnet wniesiono wino i chleb, ktre sama obniosa, czstujc goci. Jakkolwiek porozumielimy si rzek Simonides nie sdz, aby ju wszystko midzy nami byo zaatwione. ycie nasze ma odtd pyn jak dwie rzeki, ktre poczyy wody swoje w jedno. Jeli bieg ich ma by swobodny, trzeba nam z nieba wszelkie usun chmury. Kiedy odszede od drzwi moich z uczuciem niezadowolenia iprzekonaniem, e nie chc uzna tych praw, ktre ci wanie przyznaem w najszerszym znaczeniu. e tak uczyniem, to prawda, bo poznaem ci; Estera i Malluch zawiadcz chtnie, e nie spuciem ci odtd z oka. Malluch!! zawoa Ben-Hur zdziwiony. Kto tak jak ja przykuty do krzesa, ten musi mie daleko sigajce rce i duo tychrk, jeli chce co znaczy na wiecie, z ktrego tak okrutnie zosta usunity. Mam wic wielu ludzi, Malluch za najlepszy z wielu...Czasem znw tu rzuci okiem na szejka poyczam dobrego serca u drugich , jak u Ilderima Dobrotliwego, ma penego zacnoci i odwagi. Pozwl, niech i on ci powie, czym kiedy zapomnia o tobie. Ben-Hur spojrza na Araba, a Ilderim skin gow i zmruy oczy na znak potwierdzenia. Trudno, panie mwi dalej Simonides pozna czowieka bez prby. Gdym ci ujrza, widziaem obraz twego ojca: skd mogem jednak wiedzie, jakim jeste czowiekiem? Wszak zdarzaj si ludzie, dla ktrych majtek bywa przeklestwem. Wic wysaem Mallucha, aby mnie zastpii by w tej subie moimi oczami i moimi uszami. Uczyni zado mej woli, same dobre przynosi mi wieci; nie bierz mu tego za ze, prosz. Uczyni dobrze i nie mam alu do niego odpar Ben-Hur ani do was, bo mdro kierowaa waszymi czynami. Sowa te mie s sercu memu rzek kupiec z uczuciem bardzo mie, nie boj si nieporozumienia i niechaj rzeki pyn ju sobie, jak im Bg kae! Po przerwie mwi dalej: Tkacz siedzi u krosien i puszcza czenko,sukna przybywa, rosn desenie i figury, a on marzy i myli...Tak rosa w mych rkachfortuna i dziwiem si jej wzrostowi, pytajc samego siebie jakim sposobem? Widziaem, e starania innych, rwnie pilnejak moje, nie osigaj przecie celu, piaski pustyni zasypyway nieraz cae majtnoci kupcw, mnie przeciwnie, burze pdziy okrty, innym druzgotay si. Co wicej, jatak zaleny od innych, przykuty do krzesa,prawie martwa brya, nie poniosem nigdy straty z winy wykonawcw mych rozkazw nigdy nie byem oszukany. Tak suyy miywioy, a ludzie byli mi wierni. Zaiste, rzecz to godna zastanowienia mwi Ben-Hur. Tak jak rzekem i w kocu przyszedem do tego przekonania, e Bg jest w tym, a dzi pytam wraz z tob, jaki jest Jego cel, jaka Jego wola? Nic si nie dzieje bez zamiaru. Nie wtpiem te nigdy, e przyjdzie dzie, ktry On uzna za stosowny, w ktrym wskae mi cel i ujrz go rwnie wyranie, jakbym ujrza biay dom widniejcy na wzgrzu. Dzi wierz, ito si ju stao! Wiele lat temu, z moj rodzin matka twoja, Estero, pikna jako poranek nad starym Oliwetem, bya ze mn siedzielimy przy drodze pnocnej wiodcej do Jerozolimy, w pobliu grobw krlewskich. Na drodze ujrzelimy trzech jedcw na duych biaych wielbdach, tak piknych, e nigdy im rwnych nie widziano w witym miecie. Byli to ludzie obcy z dalekich przybywajcy stron. Pierwszy wstrzyma wielbda i zapyta mnie: Gdzie jest ten, ktry si narodzi, Krl ydowski? Do pytania, jak gdyby dla wikszego zdziwienia mego doda: Widzielimy Jego gwiazd na wschodzie i przybywamy odda Mu cze . Nie zrozumiaem, co chcia powiedzie, ale szedem za nimi a do bramy Damasceskiej. W cigu caej tej drogi zadawali przechodniom to samo pytanie, a nawet stranikowi u bramy. Wszyscy rwnie si dziwili jak ja, a powszechnie mwiono, e sowa te tycz si przepowiedni Mesjasza szczegw ju wiele zapomniaem, a rzeczy chyba si nie zmieniy. My ludzie, a nawet najuczesi midzy nami, jestemy jako dzieci. Drogi Jego odmienne s od naszych, a kroki Jego na ziemi czsto wieki cae oddzielaj. Czy widziae Baltazara? Tak i syszaem jego opowiadanie odpar Ben-Hur. Cud, prawdziwy cud! woa Simonides. Gdym sysza to opowiadanie, zdao mi si,i ono jest odpowiedzi i ujrzaem jasno cel Opatrznoci. Skoro przybdzie krl ubogi, pozbawiony przyjaci, bez orszaku,wojska, miast i zamkw, czy nie bdzie za pno? Zanim wic przyjdzie, zanim Rzym moe run, trzeba zaoy krlestwo. A ty, panie, ty silny, w broni wywiczony, bogaty, czy widzisz powd, dla ktrego Bgci zesa? Czy cel Jego nie moe by twoim? Powiedz, panie, czy moe czowiek urodzi si dla wikszej chway? Ostatnie pytanie stawi Simonides z ca si wewntrznego przekonania. Tak ci si wydaje, bo nie pomnisz rzekBen-Hur gorco, e krlestwo, ktre gosi Baltazar, ma by krlestwem duchowym. Simonides by ydem, dumnym ze swej narodowoci, tote odpar z ironi w gosie: Baltazar by wiadkiem cudownych rzeczycudw. Gdy o nich mwi, kornie przed nim schylam gow, bo je widzia i sysza. Jest jednake synem Mizraima, nawet nie prozelit, trudno wic przypuci, aby miaszczegln wiedz, zwaszcza w tumaczeniu postanowie Boych, tyczcychsi narodu izraelskiego. Prorocy mieli wiato wprost z nieba, tak jak i on prorokw jest wielu, on jeden, a Jehowa zawsze ten sam. Miabym nie wierzy prorokom? Estero, przynie mi Tor. Nie czekajc, a crka przyniesie ksig, mwi dalej: Zreszt czy nie mamy wiadectwa caego narodu? Przejd od Tyru, co ley nad morzem ku pnocy, do stolicy Edomu, co jest na poudniu pustyni, a nie znajdziesz wyznawcy Schemy. ani takiego, co by skada jamun w wityni, ani takiego, ktry jad baranka wielkanocnego, eby ci nie powiedzia, e oczekuje krlestwa i krla. Dzie przybycia jego, bdzie dniem szczcia, a krlestwo, jako krlestwo ojca naszego Dawida. Spytasz, skd maj twiar? Wska ci i to. Wanie wrcia Estera, niosc kilka pergaminowych zwojw, starannie owinitych ciemnobrzow materi, zotymiznakami pokryt. Trzymaj, crko, zwoje; podasz mi je, gdyzadam rzek ojciec agodnym gosem, jakim zwykle do crki si odzywa, potem mwi dalej: Trwao by to dugo, zbyt dugo, gdybym chcia wymienia imiona witych, ktrzy za wol Opatrznoci zajli miejsce prorokw. Nie mieli ci nastpcy witego ognia Eliasza lub Elizeusza, jednak pisali i nauczali po powrocie z niewoli, a wiata poyczali od pochodni Malachiasza, tego ostatniego z rodu prorokw. Hillel i Shammaimaj i teraz imi jego na ustach, nauczajcmodzie. Zapytajmy ich o krlestwo: Kt jest panem trzd w ksidze Ezechiela? Ktjeli nie krl, o ktrym mwimy? Tron gotw na jego przyjcie, schodzi na ziemi,a inni krlowie spadaj z tronw swych, przeladowcy Izraela wrzuceni bd w jaskinie podziemne midzy supy ogniste. piewak psalmw mwi: Wejrzyj, Panie, nalud Swj, oddaj Izraelowi krla jego, daj go w czasie, jaki uznasz, o Boe, daj go, aby rzdzi Izraelem, dziemi Twymi...I zmusi narody ziemi pod jarzmo swoje i suy mu bd. I bdzie sprawiedliwym krlem, od Boga naznaczonym...bdzie rzdzi ziemi sowem Jego na wieki . Posuchaj Ezdry. tego drugiego Mojesza, gdy opowiada swe nocne widzenia, i spytaj kim jest ten lew, co ludzkim gosem przemawia do ora, ktry oznacza Rzymianina: Kochae kamcw i zgwacie miasta pracujcych i obalie ich mury, chocia nie czynili nic zego. Dlatego znikniesz, aby ziemia bya odnowiona, podniosa si i uwierzya, w sprawiedliwo i lito Tego, ktry j uczyni. Odtd oczy jego nie widziay ora. Zaprawd, panie, do byoby tego wiadectwa; jednak gdy droga do rda otwarta, czemuby do nie dotrze? Podaj wina, Estero, a potem Tor. Wszak wierzysz, panie, w prorokw? pyta pijc. Wiem, e wierzysz, bo takbya wiara ojcw twoich. Podaj mi, Estero,ksig widze Izajaszowych. Wzi zwj, ktry dla niego rozwina i czyta: Lud, ktry chodzi w ciemnociach, ujrza wiato wielk: mieszkajcym w krainie cienia mierci, wiato im wesza. Albowiem maluczki narodzi si nam, syn jest nam dany, i stao si panowanie na ramieniu Jego. Rozmnoone bdzie pastwo Jego, a pokojowi nie bdzie koca: na stolicy Dawidowej i na krlestwie Jego siedzie bdzie; aby je utwierdzi i umocni w sdzie i w sprawiedliwoci, odtd i a na wieki. Zawistna mio Pana Zastpw uczyni to . Wierzysz prorokom, panie? Teraz, Estero, podaj mi sowa Pana do Micheasza. Dziewczyna podaa zwj, ktrego da. - A ty czyta a ty. Betlejem Efrata. malutkie jest midzy tysicami Judzkimi; zciebie mi wynijdzie. ktry bdzie panujcymw Izraelu, a wyjcia Jego od pocztku, do dni wiecznoci . Zaiste, On to by dzieciciem, ktre widzia Baltazar. On. ktremu odda cze w jaskini. Wierzysz, panie. Prorokom? Podaj mi, Estero, sowa Jeremiasza. Wziwszy zwj podany, czyta: Oto dni przychodz, mwi Pan: a wzbudz sowo dobre, ktrym mwi do domu Izraela i do domu Judy. W onym dniu i w onym czasie uczyni, e spodzi Dawid pdsprawiedliwoci, a bdzie czyni sd i sprawiedliwo na ziemi. W one dni bdzie zbawie Juda i Jeruzalem mieszka bdzie bezpiecznie; a to jest imi. ktrym go nazw: Pan sprawiedliwy nasz. Bo to mwi Pan: Nie zginie z Dawida m, ktry by siedzia na stolicy domu Izraelowego . Czy nie wyranie jest tu mowa o krlu i czy moesz, panie, nie wierzy w prorokw? Teraz, crko, podaj mi przepowiednie tego syna Judy, na ktrym nie ma adnej plamy. Podaa mu ksig Daniela. Suchaj panie rzek: Patrzyem tedy w widzeniu nocnym, a oto z oboki niebieskimijako syn czowieczy przychodzi i a do starowiecznego przyszed: i stawili Go przed oblicze Jego. I da Mu wadz, i cze, i krlestwo: i wszystkie narody, pokolenia i jzyki suy Mu bd, wadza Jego. wadza wieczna, ktra nie bdzie objta: a krlestwo jego, ktre si nie skazi . Czyby nie wierzy prorokom, panie mj? Zaiste, dosy ju, wierz woa Ben-Hur. Tak, ale to nie dosy mwi Simonides jeli krl przyjdzie ubogi, czy mu co udzielisz, panie, ze swej wspaniaoci? Zaiste, tak, i to do ostatniego sykla i do ostatniego tchnienia mej piersi. Czemuby jednak mia przyj ubogim? Podaj, Estero, sowa Pana, ktre sysza Zachariasz rzek Simonides. Estera za podaa zwj. Posuchaj, panie, jak krl przybdzie do Jerozolimy: Raduj si wielce, crko Syjonu, wykrzykuj, crko Jeruzalem: oto krl twj przyjdzie tobie sprawiedliwy i zbawiciel, on ubogi, a wsiadajc na olic i na rebi, syna olicy . Ben-Hur patrza w dal. Co widzisz, panie? Rzym!! odpar ponuro. Rzym i jego legiony. Walczyem z nimi i znam ich potg.Ach! rzek Simonides ty bdziesz wodzem legionw krla i wrd milionw wybiera bdziesz. Wrd milionw?? zawoa Ben-Hur ze zdziwieniem. Simonides milcza chwil, a potem rzek: Nie drcz si, panie, potg Rzymu. Tu Ben-Hur spojrza na kupca pytajco. Pokazaem ci krla ubogo przybywajcegodo stolicy i widziae go po prawej, a Rzympo lewej i rzeke: czy moe on zwyciy? Zaprawd, odgade, takimi byy moje myli. O mj panie cign Simonides nie masz pojcia, jak potny jest Izrael. Ty sobie go wyobraasz niby starca paczcego nad rzekami babiloskimi. Nie myl tak, a udaj si do Jerozolimy koo Wielkiej Nocy, sta nad brzegiem Ksystu, albo na ulicy Berber i stamtd przypatrz si narodowi. Obietnica Pana, uczyniona Jakubowi, gdy opuszcza Padam Aram, staa si prawem. Nard nasznie przesta si mnoy, nawet w niewoli, czy to pod jarzmem Egipcjan, czy pod rzymskim, i jest zaprawd wielkim narodem. Tak, wierzaj mi, panie; chcc pozna si, na jak moe liczy nowy krl,nie trzeba rachowa najbliszych, ale i tych, co w najodleglejszych stronach wiarw jednego Boga wyznaj. Zwyczajem jest mwi i myle o Jerozolimie jak o Izraelu,tymczasem jest on jako zoty haft na koronacyjnym paszczu Cezara, kamieniem wityni, sercem w ciele. Odwr twe oczy od legionw rzymskich, cho potga ich tak wielka, a porachuj szeregi wiernych, co czekaj na dawne haso: Izraelu, spiesz do namiotw! Zlicz tych, co yj w Persji, a s dziemi tych, co woleli pozosta na obczynie, i tych, co zamieszkuj brzegi Afryki i Egiptu. Porachuj, panie, Hebrajczykw osiadych dla zysku na Zachodzie w Bodinum i Hiszpanii, nie zapomnij, synu Izraela, czystej krwi prozelitw w Grecji i na wyspach rozsianych wrd wd Oceanu, dalej w Poncie, w Antiochii, a i tych, co yj w samych nieczystych murach Rzymu. Mao to czcicieli liczy Pan wrd tych, co niedaleko nas na pustyni w namiotach mieszkaj, lub tych, co wzdu Nilu osiedli!I nad Morzem Kaspijskim i w starym kraju Gog-Magog yj nasi bracia jako odam tych, ktrzy rokrocznie, uznajc Boga, skadaj dary w wityni i tych policzymy! Gdymy tak skoczyli rachunek, spjrz, panie, na szereg mieczy oczekujcych wodza, bo oto krlestwo czeka na Tego, ktry ma uczyni sd i sprawiedliwo na caej ziemi, tak w Rzymie, jak na Syjonie, a ostatnie sowo topewno, e co moe Izrael, to moe i Krl. Obraz nakrelony z zapaem by dla Ilderima niby pobudka wojenna; woa te z alem, powstajc: Ach, gdybym by modym! Ben-Hur natomiast siedzia nieruchomy i nie dziw, mowa kupca bya wezwaniem go do powicenia mienia i yciatajemniczej Istocie, ktra bya rdem nadziei tak Simonidesa, jak pobonego Egipcjanina. Myl ta nie bya nowa, owszemnieraz, jak wiemy, obia si o jego uszy, czy to w rozmowie z Malluchem w rozkosznym gaju Dafny, czy to wyraniej, gdy Baltazar wykada mu swoje pojcie o krlestwie, pniej jeszcze wrd cieni starego gaju, gdzie waciwie przyszed doX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP-c} Y* c')Ach7F: postanowienia do przykrego i bolesnego. Dzi rzeczy miay si inaczej, dzi widzia,e Pan jest w tym dziele, caa za sprawa wit. Czu, e si przed nim otwara jakby brama dotd zamknita, a owiecajca go nagym wiatem, wzywajcym go do suby, co bya niby spenieniem jego marze. Suba to w dalek wiodca przyszo, pena nagrd za spenion powinno, sodka i mia dla jego susznej dumy. Brako tylko jeszcze jednego skinienia. Wszystko co mwisz, Simonidesie, uznaj rzek Ben-Hur przypuszczam, e krl przyjdzie i zaoy krlestwo podobne Salomonowemu; przypuszczam take, e oddam siebie i wszystko co posiadam Jemu iJego sprawie, co wicej, wierz nawet, e cay bieg mego ycia i szybki wzrost twegomajtku byy zrzdzeniem Boym w najwyszym celu, to jednak nie znaczy, abymy mieli dziaa na lepo. Nasuwa si pytanie, czy mamy czeka na krla i jego wezwanie, czy ju zacz dziaa? Masz wiek i dowiadczenie za sob, mw! Simonides nie ociga si z odpowiedzi. List, ktry trzymam w rku rzek nie zostawia nam wyboru. Jelibymy nie dziaali, ulegniemy Messali i Gratusowi, wpyw nasz w Rzymie nie pokona ich, a tutaj zabraknie si. Gdy ci raz schwyc, zgine, a jakie jest ich miosierdzie, wiem najlepiej. Na to wspomnienie zadra starzec. Panie mj!! mwi dalej, zwalczajc wzruszenie ty sam pobudzasz mnie do dziaania. Ben-Hur zdawa si nie rozumie tych sw, Simonides mwi dalej: Gdym by mody, jaki wiat cudowny widziaem przed sob. Nie brako ci mimo to siy do powicenia. Tak, daa mi t si mio. Simonides potrzsn gow i rzek: Mylisz o ambicji?? Wszak ambicja nie przystoi synowi Izraela.... Pozostaje wic zemsta. Zdao si, e iskra zapalna pada na serce,rce zadray i Ben-Hur odpar szybko: Tak, masz suszno, zemsta jest prawem yda. Wielbd, pies nawet pamita krzywd dorzuci Ilderim. Simonides nie zwlekajc, pochwyci zerwan ni swych myli: Tak, zanim krl przyjdzie, jest co do zrobienia. Nie wtpimy, e Izrael bdzie Jego praw rk, ale niestety to rka pokoju nie zna przebiegoci, ni dziea wojny. Wrd milionw nie ma jednej wywiczonej rki, nie ma wodza. Nie mog tu liczy Herodowego odactwa, bo ono jest na to, aby nas uciska. Pooenie i stan kraju s takimi, jak je chce mie Rzymianin. Rzdy jego wyday spodziewane owoce ucisku. Czas przeobraenia ju nadszed, niech pasterz wdzieje zbroj, wemie miecz i dzid, a pascy trzody niechaj si zmieni w lwy walczce. Kto stan musi przy krlu i zaj miejsce po jego prawicy! Kt nim ma by, czy nie ten, kto prac t podejmie i jej podoa? Twarz Ben-Hura rozjania si na t myl i rzek: To widz jasno, e rzecz speni naley, ale jak? Simonides wypi wino, ktre mu Estera podaa, i odpowiedzia: Szejk i ty, panie, bdziecie wodzami, kady w odrbnym zakresie. Ja pozostan tu, jak zawsze, baczc, aby nie wyscho rdo pomylnoci. Ty udasz si do Jerozolimy, stamtd na puszcz, aby tam zebra rozproszonych, a zdolnych do broni synw Izraela. Podzielimy ich w dziesitki i setki, ustanawiajc wodzw i wiczc w ustronnych miejscach w robieniu broni. Nato wszystko ja dostarcz rodkw. Zaczniesz od Perei, pjdziesz stamtd do Galilei, skd tylko krok do Jerozolimy. W Perei masz pustyni poza sob, a Ilderima w pobliu. On bdzie pilnowa drg, aby na nich nic nie zaszo, o czym by nie mia wiadomoci, a wielkie usugi bd, ktre ci odda. Zanim wszystko bdzie w gotowoci, nikt prcz nas nie bdzie mia celu. Ja bdwaszym sug. Z Ilderimem ju mwiem, aty, panie, powiedz co o tym mylisz? Ben-Hur spojrza na szejka. Jest tak, jak rzek odpar Arab jemu wystarcza moje sowo, tobie zo przysig, przysiga, ktra zwie mnie i moje pokolenie wraz z caym mieniem, aby ci suyo w potrzebie. Wszyscy troje, Simonides, Ilderim i Estera patrzyli wyczekujco na Ben-Hura. Kademu czowiekowi rzek smutnie przeznaczony jest jaki kielich szczcia, prdzej lub pniej skosztuje z niego tylkonie ja, tak si dzieje...Tak, Simonidesie i szejku, pojmuj was. Jeli uczyni po waszej woli i pjd wskazan drog, egnajmi szczcie, egnaj nadziejo, ktr si takcieszyem! Jeli przejd przez otwierajc si przede mn bram, zamknie si za mn na zawsze, bo Rzym stoi przy niej na stray. Siepacze ich przeladowa i ciga mnie bd. a groby w pobliu miasta i jaskinie w grach stan mi si mieszkaniem, kdy je i spoczywa bd. kanie aosne przerwao mow modziecowi. Wszyscy zwrcili si w stron Estery, a ta ukrya twarz na ramieniu ojca. Zapomniaem o tobie, Estero rzek agodnie Simonides ze wzruszeniem. atwiej znie cik dol mwi Ben-Hur skoro si znajdzie lito nad sob. Pozwlmi mwi dalej. I znw suchali wszyscy. Sam rzeke, e nie mam wyboru i musz obj zadanie, ktrecie mi przeznaczyli; a jeli tu mier mi zagraa, to czemu nie mam zaraz si wzi do dziea? Czy mamy spisa t ugod pyta Simonides przyzwyczajony do zaatwienia handlowych spraw. Polegam na twym sowie rzek Ben-Hur.I ja doda Ilderim. W tak prosty sposb zawarto zwizek, co mia zmieni ycie Ben-Hura. On te pierwszy si odezwa, mwic: A wic stao si. Oby Bg Abrahama wspiera nas!! zawoa Simonides. Jeszcze sowo, przyjaciele moi rzek Ben-Hur pozwlcie mi rozporzdza sob a do wycigw. Nie jest prawdopodobne, aby Messala zdoa mnie zgubi przed odpowiedzi prokuratora na w list. Odpowied ta przed siedmiu dniami od wysania pisma nadej nie moe. Tymczasem rozkosz spotkania si z nim w cyrku kupibym za kad cen. Ilderim chtnie zgodzi si na to ze wzgldu na swoje ukochane konie. Simonidesznw patrzy na spraw ze strony praktycznej i dlatego powiedzia: To opnienie ma swoj dobr stron i pozwoli mi odda ci przysug. Zdaje mi si, e wspomniae o sukcesji Ariusza. Czyto s posiadoci ziemskie? Willa pod Misenum i domy w Rzymie. W takim razie radz sprzeda wasno, a pienidze bezpiecznie przechowa. Daj mi blisze objanienie, a wnet przygotuj penomocnictwo i wyl umocowanego do tej sprzeday czowieka. Przynajmniej jeden raz wicej uda si nam uprzedzi cesarskich rabusiw. Objanienia mie bdziesz jutro. A zatem dzieo dnia dzisiejszego skoczone! rzek Simonides. Ilderim skoni gow dodajc: i dobrze spenione. Estero, jeszcze chleba i wina! Szejk Ilderim uszczliwi nas, jeli zechce, zostajc do jutra. A ty, panie? Ka przyprowadzi konie rzeki Ben-Hur wrc do gaju. Gdy teraz pojad, nieprzyjaciel nie spostrzee mnie, a i twojearabczyki rade mi bd doda zwracajc si do Ilderima. Ju dniao, gdy Ben-Hur z Malluchem stanu drzwi namiotu. ROZDZIA XXV Nastpnej nocy koo godziny czwartej, sta Ben-Hur z Ester na tarasie gwnego skadu towarw. Poniej na wybrzeu panowa wielki ruch, pakowano skrzynie, paki i tumoki: ludzie biegali tu i tam, podobni przy wiatach pochodni do fantastycznych duchw opisywanych w czarodziejskich baniach Wschodu. adowano towary na galer, ktra miaa niedugo odpyn. Simonides nie opuci dotd kantoru, gdzie do ostatniej chwili wydawa rozkazy kapitanowi. Poleci mu sterowa bez przerwy do rzymskiego portuOstii, gdzie mia wysadzi na ld jednego z podrnych. Stamtd ju wolniej winien pyn do Walencji na hiszpaskim wybrzeu. Podrny, to wanie w penomocnik, wysany do uregulowania spucizny po Ariuszu. Skoro odwi liny okrtu i ten wypynie na pene morze, Ben-Hur bdzie ju nieodwoalnie zwizany z dzieem omwionym ostatniej nocy. Jeli auje danego przyrzeczenia, to zaiste mao ma przed sob czasu do zerwania umowy, a jednak jest panem i do mu powiedzie sowo. Takimi mogy by jego myli w tej chwili, gdy sta z zaoonymi rkoma i patrzy na scen u stp jego si rozgrywajc z wyrazem czowieka walczcego ze sob. atwo przypuci, e mody, pikny, bogatyi zaledwo wyrwany z k rzymskiego towarzystwa, nie bez alu rzuca wiat, wabicy go wicej, ni jaka moe urojona powinno lub ch sawy, poczonej z niebezpieczestwem i wygnaniem. Moe widzi oczyma duszy trudnoci prawie nie dozwalczenia, bezowocno walki z Cezarem. Z drugiej strony tajemnica osaniajca przyjcie krla i jego samego, a poza tym stracony spokj, sawa, bogactwa, co go nciy jak towary na targu: nade wszystko za uczucie nowe, zbudzone widokiem domuiprzyjaci, z ktrymi jake mio mg pdzi ycie! Ci tylko, ktrzy sami dugie dni wygnania znaj, mog oceni si pokusy, wabicej modzieca. Dodajmy to tego podszepty wiatowe, przewrotne, sodkie swka, ktre mwi; yj, uwaaj! przedstawiajc zarazem tylko soneczne strony ycia, w ktrych pewne znaczenie miaa i sodka towarzyszka Ben-Hura. Bya, Estero, kiedy w Rzymie? Nie odpara. A pragnaby tam by?? Zdaje mi si, e nie. Dlaczego?? Lkam si Rzymu odparta z dreniem w gosie. Spojrza na ni, przy nim zdawaa si ma jak dziecko. W zmroku nie widzia jejtwarzy, ksztaty jej nawet niewyranie sirysoway. A przecie przypomniaa mu Tirze i naga opanowaa go tkliwo wraz ze wspomnieniem tej, co tak samo staa u jego boku, na szczycie domu owego straszliwego dnia, w ktrym si stao nieszczcie. Biedna Tirza! Gdzie ona teraz by moe? Estera skorzystaa na tych wzbudzonych wspomnieniach; nie bya jego siostr, ale niewolnic, jednak nie zdoa jej za sug uwaa, przeciwnie, zdawao si, e dlatego dla niej jest serdeczniejszym i wzgldniejszym. Nie mog sobie wyobrazi Rzymu jako miasta paacw, wity i przepenionego tumem ludzi; wydaje mi si raczej potworem, co posiad nasz pikny kraj i grozi ludziom mierci i zagad. Potwr tostraszny i nic mu si oprze nie zdoa, bo aroczny jako zwierz i aknie krwi: Dlaczego.... Tu zatrzymaa i zmieszana patrzya w ziemi. Mw dalej rzek Ben-Hur tonem zachcajcym. Przysuna si do niego, spojrzaa w gr i rzeka: Czemu, panie chcesz wej w nieprzyjaz Rzymem? Czemu z nim raczej nie zawrzeprzymierza i by spokojnym? Wszak w yciu tyle spotkao ci zego, znosie wiele i uszede mnogich zasadzek. Cierpienia zatruy tw modo, czemu reszt twych dni chcesz oddawa na up boleci? Dziewczca posta zbliaa si ku niemu; oblicze, coraz to bledsze, nabierao bagalnego wyrazu, nareszcie pochylia si nad nim, a on zapyta agodnie: C chcesz, abym uczyni Estero? Wahaa si chwil, a potem zapytaa: Czy twa posiado pod Rzymem jest domem?? Tak. I piknym? I bardzo piknym. Jest to paac wrd ogrodw, rozrzuconych drzew, krtych cieek. Wrd cienistych krzeww bij wodotryski i stoj milczce posgi. Wzgrkiotaczajce wieczy winograd; gdy wstpiszna nie, ujrzysz Neapol, Wezuwiusz i bkitne morze, gdzieniegdzie ruchomymi bielejce aglami. Cezar posiada letni will w pobliu, ale w Rzymie mwi, e stara willa Ariuszw o wiele pikniejsza. I y tam mona w spokoju? ... Nigdy dzie letni, ani noc ksiycowa nie byy spokojniejsze nad pobyt w tym miejscu. Chyba, e gocie chwilami napeniwill zgiekiem. Teraz, kiedy dawnego waciciela zabrako, a ja jestem tutaj, nicnie mci ciszy i spokoju. Nic tam nie sycha prcz szeptu sug, szczebiotu ptakw lub szmeru wodotryskw. Wszystko tam guche i jednostajne; ca rozmaito stanowi szelest spadajcych lici, pkajcych pczkw lub widncych kwiatw, i soce to zachodzce. ycie tamdla mnie, Estero, byo za spokojne; nieraz wyrzucaem sobie prniactwo, mylc, e tyle spraw czeka na mnie, ja za otaczam si jedwabnymi wizami i moe wkrtce...zakocz ycie nie zdziaawszy nic. Oczy jej spoczy na rzece. Czemu si pytaa zapyta. Mj askawy panie.... Nie mw tak, Estero, nie mw tak! Zwij mnie przyjacielem, bratem, jeli chcesz, ale nie nazywaj mnie panem, bo nim ani jestem, ani by chc. Zwij mnie bratem. W cieniu nocy nie mg ujrze jej zarumienienia, ani blasku oczu, co w dal na rzek patrzyy. Nie mog poj rzeka jak mona wybiera ycie.... Walki z przemoc i przelew krwi dokoczy zdanie za ni. Tak potwierdzia i dodaa: Zamiast spokojnego ycia w piknej willi. Jeste w bdzie Estero. jeli sdzisz, e czyni to z upodobania. Wierzaj mi, e nie mam wyboru: zostan tu, czeka mnie mier niechybna; pjd tam, moe mnie spotka koniec ten sam. C atwiej, jak poda zatruty kielich, namwi miaka, co pchnie sztyletem, albo wiadka, co faszywie przysignie. Messala i Gratus wzbogacili si mieniem mego ojca, a dzi utrzymanie w rkach grabiey jest dla nich waniejsze, ni byo w chwili zaboru. Nie mona przypuszcza, aby ta sprawa daa si godnie zaatwi, bo musieliby si przyzna do swej zbrodni. Zreszt zreszt, Estero, gdyby mi przyszo od nich kupi t zgod, nie wiem, czy chciabym. Nie wierz, abym kiedy znalaz spokj, tym mniej mog go znale w rozkosznych gajach i czarujcym powietrzu, pod marmurowymi portykami starej willi. Nie znalazbym go nawet, gdybym tam mia istot, co cierpliw mioci sodziaby ciar dni moich, dwigajc wesp m dol. Nie ma dla mniespokoju, pki nie odnajd moich! Musz wic mie si na bacznoci, a gdy i jeli je znajd, i one opowiedz swe cierpienia, mgbym znie, aby winny nie by ukarany? Jeli je zabito, czy mog pozwoli, aby morderca uszed? O nie! Sumienie nie pozwolioby mi zasn, najczystsza mio z caym czarem nie zdoaaby mi przywrci spokoju. A wic nieszczcia nie da si unikn? spytaa drcym od wzruszenia gosem i nic zgoa nie mona w tej sprawie odmieni? Ben-Hur wzi jej rk. Wic take troszczysz si bardzo o mnie?? O bardzo odpara po prostu. Rka jej bya gorca i gina w jego doni,tak e czu jej drenie. Stana mu w myliEgipcjanka, tak zupenie rna od tej maej, taka suszna, miaa, zalotnie pochlebiajca i pena dowcipu. Jej pikno tak urocza, zamajaczya na tle nocy, a modzieniec podnisszy do ust rk Estery, spuci j, mwic: Bdziesz dla mnie Tirz, Estero. Kt to jest Tirza?? Takie imi nosi moja maa siostrzyczka, porwali j Rzymianie; zanim j znajd, nie mog spocz, ani by szczliwym. W tej chwili pad na nich promie wiata od strony tarasu, odwrcili si i ujrzeli Simonidesa, ktrego z krzesem wanie wtaczano. Zbliali si ku niemu, a w dalszejrozmowie on ju gwne zajmowa miejsce.Tymczasem na wybrzeu odcito liny galery, ktra jak ptak popyna ku morzu przy blasku pochodni i wrd radosnych okrzykw wiolarzy. A Ben-Hur? .... Zosta. On i jego losy zwizane nieodwoalnie ze spraw krla, ktrego przyjcia oczekiwano. ROZDZIA XXVI Po poudniu w przeddzie wycigw przeprowadzono konie i wz Ilderima do miasta i umieszczono je w pobliu cyrku pod baczn stra ludzi szejka. Korzystajcze sposobnoci, zwin Ilderim tabor i wysa go ze wszystkim, co do niego naleao: ludmi, komi, wielbdami, z wszelkimi sprztami, w gb pustyni. Caa ta karawana wygldaa niby wdrwka pokole; ludzie wzdu drogi miali si patrzc na ten rnobarwny pochd, a Ilderim. zwykle draliwy, tym razem dziwny zachowywa spokj. Jeli wic. jak mg susznie mniema, ledz go szpiedzyMessali, to szydercze miechy tumu nie mogy go zibi ani parzy. Jutro ju bdzie od nich daleko. Dopki czowiek jest przedmiotem szyderstwa, nigdy pewnym siebie by nie moe. Wiedzia o tym dobrze ostrony Arab. W tej chwili nie ma szejk domu, namioty zwinite, gaj palmowy opustoszay, a za dwanacie godzi n nikt, najszybszy ko ani wielbd, nie dogoni tego, ktry jest panem pustyni i mieni si sw wasnoci. Tak Ben-Hur, jak Ilderim wiedzieli dobrze, e Messala jest wrogiem gronym, nie lekcewayli go sobie, na razie jednak byli pewni, e do wycigw nic si nie zmieni. Jeli, czego si spodziewali, Ben-Hur ie przyszed doX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPcDcZ.c+i c81odniesie zwycistwo, wtedy biada im, uyjeon wszelkiego wpywu, aby im szkodzi, choby na wasn rk, bez pomocy Gratusa. Jako ludzie roztropni i przebiegli, zwrcili na wroga baczn uwag, uoyli plan postpowania i pewni byli. e unikn niebezpieczestwa. Mimo to, lub wanie dlatego, jechali w dobrym usposobieniu i pewni jutrzejszego powodzenia. W drodze spotkali Mallucha, ktry ich oczekiwa. Wierny suga Simonidesa niczymnie zdradzi, i wie cokolwiek o stosunku Ben-Hura z kupcem, a tym bardziej, e wie lub si domyla ich zwizku z Ilderimem. Pozwykych powitaniach wyj kartk pergaminu i poda j szejkowi, mwic: Oto ogoszenie dotyczce porzdku wycigw i igrzysk; s tam wymienione twoje konie oraz porzdek, w jakim po sobie wystpowa bd cigajcy si. Nie pozostaje nic, jak yczy ci zwycistwa. Poczym zwrci si do Ben-Hura i rzek: I tobie, synu Ariusza, skadam yczenia. Nic ju nie przeszkadza spotkaniu si twemu z Messal, bo wszystkie warunki dotyczce wycigw zaatwione. Mam w tym wzgldzie uroczyste zapewnienie zarzdcy wycigw. Dzikuj ci, Malluchu odpar Ben-Hur. Malluch mwi dalej: Barw masz bia, Messala za wystpi wszkaracie i zocie. Przyznasz, e ta sprzeczno podniesie jeszcze wraenie. Barwy ju ogoszone, chopcy roznosz wstgi po ulicach, a jutro wszyscy Arabowie i ydzi przywdziej je i ujrzysz galerie cyrku mniej wicej w rwnej poowie w biel i szkarat przybrane. Na galeriach by moe. ale nie na scenie gwnej ponad Porta Pompae. To pewna, e tam przewaa bdzie szkarat i zoto, ale gdy zwyciymy...Na sam myl rozemia si Malluch i mwi dalej: Gdy zwyciymy, dygnitarze dre bd! No. a co za zakady! Na nich chyba le wyjd, bo gardz wszystkim, co nie rzymskie: bd stawia dwa, trzy i pi razy na Messal. jako na Rzymianina. Zniajc gos, doda: nie przystoi ydowi, co uczszcza do wityni i ma w niej pewneznaczenie, w t en sposb pienidzmi obraca; ale powiem ci w zaufaniu, e miebd przyjaciela, co zasidzie zaraz za krzesem konsula i zajmie si przyjmowaniem zakadw po trzy. pi, dziesi przeciw jednemu, stosownie do tego, jak ich ogarnia bdzie zapa i roznamitnienie. Daem mu w tym celu szeset syklw. Malluchu, zapomniae jeszcze o czym zauway Ben-Hur Rzymianin bdzie si zakada tylko na rzymsk monet. Dlatego id. odszukaj swego przyjaciela, daj mu sestercji ile zechcesz, ale z zastrzeeniem,aeby przyjmowa zakady tylko z Messal i jego stronnikami pod hasem: Ilderima czwrka przeciw Messali! Malluch pomyla chwil, a potem rzek: Susznie, zwrci to uwag na ciebie. Tego wanie pragn, Malluchu. Rozumiem, rozumiem. Tak. Malluchu, jeli mi chcesz doskonale usuy, to staraj si zwrci uwag publiczn na mnie i na Messal. Malluch odpar prdko: Wiem, co zrobi. Wic czy. Bdziemy ofiarowywali nadzwyczajne zakady; a jeli je przyjm, tym lepiej. Mam nie stara si odebra zabranego mi mienia? mwi Ben-Hur jakby do siebie. Moe nie nadarzy si inna sposobno; zreszt gdybym mg zgnie nie tylko dum, ale i szczcie wroga, zaiste, ojciec nasz Jakub nie poczytaby mi tego za ze. Wyraz silnej, niepokonanej woli zarysowa si na piknej twarzy jego, dodajc znaczenia nastpujcym sowom: Niech tak bdzie Malluchu, a nie zatrzymaj si na sestercjach, niech stawiaj i talenty, jeli si znajdzie ktokolwiek, co si na tak wielk odway sum. Pi, dziesi, dwadziecia talentw, a nawet pidziesit, gdyby stawiajcym by Messala. To zbyt wielka suma i musiabym mie zapewnienie. Bdziesz je mia. Id do Simonidesa i powiedz mu, e ycz sobie, aby to zaatwi. Powiedz mu take, e postanowiem zgubi mego nieprzyjaciela; nie chc wic omin tak dobrej sposobnoci, jaka si wanie nadarza. Bd prbowa; po naszej stronie niechaj bdzie Bg ojcw naszych! Id, zacny Malluchu, nie pozwl uj sposobnoci. Wielce zadowolony Malluch, pozdrowi Ben-Hura i szybko odjecha, ale za chwil wrci raz jeszcze.Przepraszam rzek do Ben-Hura o mao nie zapomniaem jeszcze jednego. Nie mogem sam dosta si do wozu Messali, ale wyrczy mnie kto inny, a ten twierdzi, e o jego k jest na szeroko doni od twojej. Na szeroko doni, to duo zakrzykn Ben-Hur z radoci, a potem pochyli si kuMalluchowi, mwic: Cho jeste synem Judy i wiernym twej wierze, zdobd sobie miejsce na galerii tu przy bramie Tryumfu, w pobliu balkonuponad kolumnad, i patrz dobrze. Gdy tamtdy przejeda bdziemy, patrz dobrze, bo jeli mi si uda, ale wol raczejzamilcze! Tylko bd tam i patrz dobrze! W tej chwili nagle zakrzykn Ilderim. Ha!! Na wielko Boga, co to znaczy? Przybliy si do Ben-Hura z palcem na ostatnim wierszu ogoszenia. Czytaje!! rzek Ben-Hur. Nie, czytaj raczej sam. Wzi wic Ben-Hur kart podpisan przez prefekta prowincji jako urzdzajcego igrzyska. Pismo to zastpowao miejsce dzisiejszego programu i podawao szczegy rozmaitych rozrywek do igrzysk przyczonych. Najpierw, jak gosi program bdzie procesja wielce wspaniaa,na cze Komosa, po czym rozpoczn si igrzyska, wycigi piesze, skakanie i walki szermierzy. Dalej nastpoway imiona zawodnikw, wraz z ich narodowoci i wymienieniem szk, w ktrych si ksztacili. Prcz tego wspominano, gdzie i kiedy ju wystpowali, jakie nagrody zdobyli i jakie obecnie bd rozdane. Suma pienidzy przeznaczona do wygrania ozdobnym bya wypisana pismem, co dowodzio, e miny czasy, kiedy zwycizca dba tylko o wieniec i saw, a nie o bogactwo. T cz programu przebieg Ben-Hur szybko, wreszcie doszed do ogoszenia wycigw, ktre z wolna przeczyta. Zaczynao si ono zapewnieniem zwolennikw tego sportu, e ujrz co czego jeszcze nigdy nie widziano w Antiochii, walk oresteask. Miasto urzdzao widowisko na cze konsula, a sto tysicy sestercji i wieniec laurowy stanowiy nagrod. Potem nastpoway szczegy. Tylko sze czwrek mogo si ubiega, a dla wikszego efektu miay wszystkie razem wystpi. Na kocu by spis zaprzgw. I. Zaprzg Lizypa Koryntczyka. Dwa szpaki, jeden kasztanowaty, drugi kary. Rumaki te biegay w Aleksandrii ostatniego roku, potem w Koryncie, gdzie zwyciyy, wonic sam Lizyp. Barwa ta. II. Zaprzg Messali z Rzymu dwa siwe, dwa kare konie, biegay i zwyciyy ostatniego roku w cyrku Maksimusa. Wonica Messala. Barwa szkarat ze zotem. III. Zaprzg Kleantesa Ateczyka trzy siwe konie, jeden gniady. Zwyciyy przed rokiem w Bizancjum. Wonic Kleantes. Barwa zielona. IV. Zaprzg Diceusza z Bizancjum. Dwa karekonie, jeden siwy i jeden kasztan, zwyciyy tego roku w Bizancjum. WonicaDiceusz. Barwa czarna. V. Zaprzg Admetusza Sydoczyka wszystkie konie siwe. Trzykrotnie zwyciy w Cezarei. Wonica Admetusz. Barwa niebieska. VI. Zaprzg Ilderima szejka pusty, kasztanowaty, biega po raz pierwszy. Wonic Ben-Hur, yd. Barwa biaa. Wonic Ben-Hur, yd. Dlaczego to imi zamiast Ariusza? Ben-Hur podnis oczy na Ilderima, bo zrozumia jego poprzedni wykrzyknik. Obaj doszli do jednakowego wniosku i wiedzieli, e bya w tym rku Messali... Z zapadajcym nad Antiochi zmierzchem rozlay si wzdu kolumnady Heroda niezliczone tumy ludu. skadajce si ze wszystkich narodowoci wiata. Rozmaitostroju i jzyka, ktr si ten tum odznacza, nie bya waciwoci tylko Antiochii, przeciwnie, stanowia ona raczej charakterystyczn cech caego cesarstwarzymskiego, dcego do zlania wszystkich narodowoci w jedn cao. Dlatego starano si zapozna je ze sob. Zgodnie z tym zadaniem, ludy nalece do pastwa rzymskiego, przenoszc si z miejsca na miejsce, zabieray z sob stroje narodowe,obyczaje i swych bogw. Osiaday potem, gdzie im si podobao, wiody interesy, budoway domy i otarze, yjc jak w ojczystych stronach. Jeden szczeg uderza w oczy kadego, kto owej nocy przebiega ulice Antiochii. Prawie kady wrd tumu przybrany by w barw jednego z majcych w cyrku wystpi wonicw. Czy byy to szarfy, czy inne jakie odznaki, jak wstka lub piro, zawsze ich barwa oznaczaa sympatie dla jednego z wspubiegajcych si wonicw, ktry t barw sobie obra. I tak zielone mieli przyjaciele Kleantesa, Ateczyka: czarne, stronnicy wonicy z Bizancjum. Zwyczaj ten by prawdopodobnierwnie stary, jak same wycigi nad Orontesem. Od razu mona byo spostrzec, e barwy zielona, biaa i szkarat ze zotem przewaay. Najciekawszym jednak punktem dla nas jestw tej chwili paac na wyspie i tam si udamy. Pi wielkich wiecznikw znanego nam salonu wanie zawiecono. Zebranie prawie takie same jak poprzednie w czasie nocnej orgii. Na tapczanach le jak wwczas picy modziecy, a od stow sycha stukot koci. Wiksza cz towarzystwa jest zupenie bezczynna. Chodz bez celu, ziewaj nerwowo i wymieniaj obojtne uwagi: czy bdzie jutropiknie? Czy przygotowania do wycigw skoczone? Czy prawa cyrkowe w Antiochii rni si czym od rzymskich? - Prawd mwic, modziecy si nudzili ju dosysi napracowali.... Gdybymy ich tabliczki mogli przejrze, ujrzelibymy, e s zapenione zapiskami zakadw na wszelkieigrzyska; na gonitwy piesze, mocowanie si, boksowanie z wyjtkiem wycigw wozowych. Dlaczego to? Oto, czy uwierzysz czytelniku, nie ma nikogo, kto chciaby cho denara postawi przeciw Messali. Cae towarzystwo, znajdujce si w sali, jego tylko nosio barw. Nikt nie myla, aby on mg by zwyciony. Albo nie jest niezrwnany we wszelkich wiczeniach? Albo nie przeszed cesarskiej szkoy? Czy konie jego nie zwyciyy w cyrku Maksimusa? A potem, czy on nie jest prawdziwym Rzymianinem? ! W rogu tapczanu ley wygodnie Messala. Wok niego siedz lub stoj jego wielbiciele, zabawiajc go pytaniami. Naturalnie, jeden jest tylko przedmiot rozmowy. Wanie wchodz Druzus i Cecyliusz. Ach! woa mody ksi, rzucajc si na tapczan u stp Messali. Na Bachusa, atom si zmczy! Skde przybywasz?? Chodziem po miecie, w gr ku Omfalowi, a potem znw na d, sam nie wiem jak daleko. Mwi ci, e cae tumy ludzi pyn, nigdy dotd niewidziane; cay wiat zobaczymy jutro w cyrku. Messala wybuchn pogardliwym miechem. Gupcy! Nie widzieli nigdy igrzysk cyrkowych urzdzonych przez Cezara, wicnc ich tutejsze. Ce widzia i sysza wicej Druzusie? Nic. Czyby zapomnia?? rzek Cecyliusz. Co?? pyta Druzus. Pochodu biaych? Masz suszno, zapomniaem zawoa Druzus, podnoszc gos. Wielkie dziwo! Spotkalimy oddzia biaych z chorgwi ha!! ha! jakie to mieszne. I opar si ze miechem na dywanie. No, mwe dalej, okrutny Druzusie nalega Messala. Ale to szumowiny pustyni, Messalo, to ndzarze, co jedz flaki na podwrzu Jakubowej wityni w Jerozolimie. C oni nas obchodzi mog... Druzus lka si by wymianym rzek Cecyliusz ale ja si nie boj, Messalo. Mwe wic. A wic zatrzymalimy oddzia i.... Ofiarowalimy im zakad przerwa Druzus mwicemu i wyobra sobie, ha, ha, ha! jeden z tumu, z tak chud twarz, e skry jej nie starczyoby na przynt, ktr si wabi karpie, i...ha, ha, ha! ten ndzarz owiadczy, e przyjmie zakad. Wycignem tabliczk i spytaem: Na kog chcesz si zakada? Odpowiedzia: Na Ben-Hura, yda . Na to mu rzekem znw: O ile si zakadamy? Odpowiedzia...ale daruj Messalo, nie mog mwi od miechu ha, ha, ha! na pioruny Jowisza! ha, ha! Suchajcy uciszyli si. Messala patrzy na Cecyliusza. Dawa sykla rzek tene. Sykla, sykla! Sala zabrzmiaa pogardliwym miechem. C uczyni Druzus?? pyta Messala. Tymczasem w pobliu drzwi wejciowych da si sysze jaki haas, wszyscy zwrcili uwag w ow stron, a Cecyliusz zatrzyma si na chwil, a potem doda: Szlachetny Druzus wycign tabliczk i przyj zakad. Biay, Biay! Niech wejdzie!! Tdy. tdy! Podobne wykrzykniki ozway si w sali i przerway rozmow. Rzymianie, grajcy w koci, opucili gr: picy zbudzili si, przecierali oczy i wycigali tabliczki, otaczajc gromadnie przybyego. Stawiam zakad!! I ja... I Ja... Z takim haasem powitany, by w powanyyd, towarzysz podry Hura od Cypru. Wszed on do sali spokojnie, z godnoci. Sukni mia bia rwnie jak turban na gowie. Kaniajc si i umiechajc, posun si wolno od gwnego stou. Doszedszy tam. zebra suknie wok siebie, usiad i skin rk. Blask brylantw, byszczcych na palcu, przyczyni si niemao od uspokojenia wrzawy, tak e wnet zalegaa cisza. Rzymianie, szlachetni Rzymianie! Pozdrawiam was! rzek. Na Jowisza, kto to moe by pyta Druzus. Kto ma by? Pies ydowski...nazywa si Sanbalat i jest dostawc wojskowym; mieszka w Rzymie, bardzo bogaty, a doszed do bogactwa, zawierajc ugody na dostaw tego. czego nigdy nie dostawi i niedostawi. Myli on zawsze o wyrzdzaniu zego lub krzywdy, a nici, ktrymi czowieka omota, ciesze s od pajczyny. Ale teraz kln na wszystko, zupimy go! Messala powsta i przystpi wraz z Druzusem do grona otaczajcego dostawc. Syszaem na ulicach mwi kupiec, wycigajc tabliczki i rozkadajc je na stole e tu w paacu panuje wielkie niezadowolenie, bo nikt nie chce si zakada przeciw Messali. Widzicie moj barw, przystpmy wic do rzeczy. C stawiacie? Pewno siebie yda wprawia w zdumienie suchaczy i wszyscy milczeli. Spieszcie si!! mwi bo konsul czekana mnie. Ostatnie sowa zrobiy wraenie. Dwa przeciw jednemu woao z p tuzina gosw. Co? zawoa dostawca zdziwiony tylko dwa przeciw jednemu i to stawiacie na Rzymianina! Wic trzy. Trzy mwicie, tylko trzy ja stawiam nayda. Dajcie cztery. Niech bdzie cztery!! zawoa kto. Pi dajcie pi woa natychmiastIzraelita. Pi, dajcie pi dla honoru Rzymu!! Zapanowaa gucha cisza. Niech bdzie pi odezwa si gos. Zrobi si ruch, zamieszanie i sam Messala ukaza si. Niech bdzie pi rzek. Sanbalat z umiechem zabra si do pisania. Gdyby Cezar jutro umar, jest kto godnynastpstwa po nim, co ma odwag. Daj sze! Zgoda na sze odpara Messala. I znw zabrzmiay okrzyki goniejsze od poprzednich. Zatem sze przeciw jednemu powtrzyMessala. Taka to rnica midzy Rzymianinem a ydem. Poniewa j obecnie znamy, zapisz natychmiast sumy. Sanbalat spisa ugod i poda tabliczk Messali do podpisania. Czytaj gono woali obecni. Messala czyta: Ugoda: Messala, Rzymianin, zakada si z Sanbalatem z Rzymu, i zwyciy Ben-Hura, yda. Zakad o dwadziecia talentw, Messala stawia sze przeciw jednemu. wiadkowie Sanbalat Po przeczytaniu warunkw, zapanowaa w sali cisza; wszyscy jakby skamienieli ze zdziwienia. Messala patrzy na tabliczk, obecni za na niego. Czu te spojrzenia i zrozumia pooenie. Niedawno w tej samejkomnacie podobnie poczyna, podobne propozycje robi swoim wspbiesiadnikom.Gdyby nie podpisa ugody, przepadaby jegopopularno podpisa nie mg, bo stu talentw nie posiada, ani nawet czwartej czci tej sumy. Zblad wic i oniemia. Nareszcie znalaz drog wyjcia. Skd ty, pody ydzie rzek moesz mie 20 talentw?? Poka mi je zaraz. Sanbalat umiechn si z wyrazem wyszoci, a podajc kart Messali, rzek krtko: Tu. Messala czyta: W Antiochii 16 Tammuz. Waciciel niniejszego pisma, Sanbalat z Rzymu, zoy u mnie pidziesit talentw w monecie cesarskiej. Simonides Pidziesit talentw powtarzano wrdoglnego osupienia. Nagle Druzus wystpi z tumu i krzykn: Na Herkulesa! Pismo e i yd e. Kt prcz Cezara moe tak rozporzdza kwot! Za drzwi z tym bezwstydnym oszustem! Precz z biaym! W sowach Rzymianina przebija gniew, a sowa jego powtarzano z wciekoci. zyszed doX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP9>cDc!&dc4 PSanbalat za nie zmieni pozycji; przeciwnie, zdao si, e w miar wrzasku, umiech jego nabiera szyderstwa i jakiego gronego wyrazu. Nareszcie zabra gos Messala: Powiedz, czy ci nie dawaem sze przeciw jednemu? Czy tak, ydzie? Tak odpar yd spokojnie. Kiedy tak, to wolno mi take postawi warunki. Dobrze, ale z zastrzeeniem, e suma niebdzie maa. Napisz wic pi zamiast dwudziestu. A posiadasz tyle?? Kln si na matk bogw, pokaza mog kwity. Sowo tak mnego Rzymianina jest mi dostateczn rkojmi, jednak wol sum parzyst, daj sze, a napisz. Pisz!! Zamienili karty ugodowe, Sanbalat wsta, rzucajc wzrokiem penym pogardy na caezgromadzenie; nikt lepiej od niego nie zna tych, z ktrymi mia do czynienia. Rzymianie! rzek proponuj jeszcze jeden zakad, kto si odway? Stawiam na biaego pi przeciw piciu i wzywam obecnych. Znowu zdziwienie ogarno wszystkich. Jak to? Czyli wam nie wstyd, e jutro wcyrku rozgosi si, i pewien pies ydowskiwszed do komnaty paacu, penej Rzymianszlachetnego rodu co wicej, wrd nich by potomek samego Cezara, w pies ofiarowa zakad na pi talentw i nie byo jednego midzy wielkimi, ktry by zakad przyj. Pocisk nie chybi celu, Druzus sykn z blui zakrzykn: Niech si stanie, jak chcesz, bezwstydniku. Napisz zakad i zostaw na stole; jutro, gdy si przekonamy, e moesz tak rozporzdza kwot, to ja Druzus, przyjm zakad. Sanbalat pisa znw; wstajc za, rzek rwnie spokojnie jak zawsze: Patrz, Druzusie, oddaj ci skrypt; skoro podpiszesz, przylij go do mnie przed zaczciem wycigw bd przy krzele konsula ponad Porta Pompae Pokj tobie, pokj wszystkim! Pokoni si i wyszed, nie zwaajc na szydercze okrzyki, ktre mu towarzyszyy a do drzwi. Jeszcze przed noc rozniosa si wie o nadzwyczajnym zakadzie, dosza nawet uszu Ben-Hura, cho znajdowa si przy swej czwrce. atwo poj, z jak radoci dowiedzia si, e Messala cay swj majtek postawi na kart. Tej nocy spa snem spokojnym. ROZDZIA XXVII Cyrk w Antiochii wznosi si na poudniowym brzegu rzeki prawie naprzeciw wyspy, i nie rni si niczym odwczesnych podobnych budowli. Widowiska staroytne byy waciwie darem Cezara lub jego rzdu, chciano nimi pozyska sobie serca ludu. Chcc ten cel osign, budowano gmachy obszerne, mogce pomieci tumy. Ju wczenie ranow przeddzie uroczystoci wszystkie pobliskie okolice cyrku byy zajte, bo obawiano si, by nie zabrako miejsc. O pnocy otwarto wejcia, tum zaj siedzenia sobie przeznaczone i aden z widzw nie opuciby zdobytego miejsca za adn cen, jedno chyba trzsienie ziemi mogoby go poruszy, wszak zdoby je z takim trudem! Chtnie te w awkach przepdzali noc, o wicie spoyli niadanie; trudy te bynajmniej nie ostudziy ich niecierpliwoci i gorcego pragnienia wytrwania a do koca. Znakomitsze osobistoci miay miejsca zamwione i udaway si do cyrku dopiero okoo pierwszej godziny dnia. Moniejszychniesiono w lektykach, towarzyszya im suba w bogatych szatach. Okoo drugiej godziny napyw przybywajcych od miasta sta si podobnym do rwcych i nieprzerwanych wd strumienia. W chwili, gdy zegar soneczny wskazywa na cytadeli godzin drug, legia w caej paradzie, z rozwinitymi sztandarami zstpia z gr Sulpius, aby si uda do cyrku. Zaledwie ostatnia kohorta znika za miastem, wyludnia si Antiochia. tak e miasto stao pustk. A jednak mimo obszernoci cyrku wszyscy mieszkacy nie mogli si tam pomieci. Tum, ktry nie znalaz pomieszczenia w cyrku, sta na brzegu rzeki i czeka przybycia konsula. Gdy nareszcie m ten stan na ldzie, a legion odda mu powinne honory, caa uwaga widzw skupia si na jego osobie, odwracajc si na chwil od cyrku. O trzeciej godzinie widzowie byli ju zebrani, trby wezway do spokoju; rwnoczenie oczy przeszo stutysicznegotumu zwrciy si ku wschodniej czci budowy. Tu bya brama, szeroko sklepiona, zwana Porta Pompae; ponad ni wznosia si trybuna ozdobiona sztandarami z godem cesarstwa, w niej za zasiad konsul, zajmujc honorowe miejsce. Po obu stronach uku, stanowicego bram, znajdoway si miejsca zwane karcerami, czyli przegrody, zamknite bardzo silnymi drzwiami, umocowanymi do filarw bramy. Ponad przegrodami wznosi si mocny i wystajcy gzyms, uwieczony nisk balustrad, suc za oparcie widzom, zajmujcym siedzenia tam umieszczone i amfiteatralnie urzdzone. To miejsca dygnitarzy, ktrych wspaniae ubiory dodaway widowisku wietnoci, tym bardziej, e ich siedzenia cigny si nieprzerwanym wiecem przez ca wschodni szeroko cyrku. Do tej galerii wiody osobne schody i strojne bramy; zdobiy one budowl, a w dodatku dwigaypodpory suce do rozpicia velarium, czyli purpurowego namiotu, ktry mia ocienia t przestrze wystawion na upa.Czytelnik dla lepszego zrozumienia planu budowy cyrku, niech si przeniesie myl do tego i usidzie w loy obok konsula i zwrci si twarz ku zachodowi, gdzie si caa akcja koncentruje. Na prawo i lewo bdzie mia gwne bramy i wiee obsadzone stra. Wprost tak siedzcego widza znajduje si arena, czyli rwna eliptyczna paszczyzna, wysypana piaskiem i wiecca od soca zocist barw. Na tej arenie odbywa si bd wszelkie widowiska, prcz pieszych gonitw. Dalej, w kierunku zachodnim stercz na murowanych podstawach trzy niskie stokowate kolumny z szarego kamienia, gbokimi zdobne obieniami. Ile to oczu spocznie dnia tego na tych kolumnach! Wszak one oznaczaj pierwsz iostatni met, czyli pocztek i koniec wycigw. Poza kolumn wznosi si otarz, a poza nim zaczyna si mur, zwany spina. Mur ten ma szeroko dziesi do dwunastustp, wysoko pi do szeciu, i cignie si wzdu do stu metrw, zakoczaj go za drugie kolumny, oznaczajce met. Ci, ktrzy bior udzia w wycigach, wchodz podug przepisu z prawej strony startu, a tym samym maj zawsze mur po lewej. Tymsposobem punkt rozpoczcia i ukoczenia wycigw jest zawsze na wprost trybuny konsula, miejsce to jest najpodasze ze wszystkich. Jeli czytelnik, zajmujcy w myli miejsce na trybunie obok konsula ponad Porta Pompae, spojrzy na dalsze zabudowanie i urzdzenie cyrku, zajmie go najpierw mur gruby na pitnacie do dwudziestu stp, zdobny tak sam balustrad, jak ta co wieczy karcery, a zamykajcy cae wntrze cyrku od zachodu. Kto chciaby t galeri obej ca aren, spostrzee wnet, e trzy razy jest przerwana trzema bramami, z ktrych dwie znajduj si na pnocy, a jedna na zachodzie. Ta zachodniabrama najwspanialej jest przystrojona i zwie si bram tryumfaln, gdy po zakoczeniu widowiska ni wychodz zwycizcy w wiecach wawrzynowych i w towarzystwie stray honorowej, wrd rozmaitych uwiconych tradycj obrzdw.Zachodni kraniec muru zaokrgla si w pkole i mieci obok gwnego balkonu dwie polednie galerie, zaopatrzone w awki wznoszce si coraz wyej, a przeznaczone dla pospolitszych widzw. W chwili, o ktrej mwimy, roj si te galeriernobarwnym tumem ludzkich postaci, oczekujcych rozpoczcia igrzysk. Nareszcie zabrzmia gos trbki na znak, e przedstawienie si rozpoczyna. Od strony wschodniej, poniej Porta Pompae, sycha muzyk i z wolna ukazuje si pochd uroczysty. Tu za muzyk postpujemistrz uroczystoci (editor)za nim obywatele i urzdnicy miasta w wiece i szaty odwitnie przybrani. Dalej nios na zoconych noszach lub wioz na niskich, czterokoowych wzkach, take w zoto i kwiaty przybrane, opiekucze bstwa. Bohaterowie za dnia tego, mianowicie ci, ktrzy bd bra czynny udzia w igrzyskach, id najbliej tego orszaku. Stroje ich, zastosowane do obecnej chwili i roli, szczeglnie zwracaj uwag widzw. Pochd z wolna przechodzi aren, zajcie widzw wzrasta, bo zaprawd widok to pikny i wspaniay. Okrzyki coraz goniejsze, coraz gortsze i szumi niby woda pienica si przed pync odzi. Tum przyjmuje swych ulubiecw, z niezwykym zapaem, woa ich po imieniu, zarzuca gradem kwiatw i wiecw. Gdy si ukazay wozy, widzowie powstawalina awkach, haas i uniesienie dochodz szczytu. Kademu wonicy towarzyszy konny jedziec, tylko Ben-Hur nie ma towarzysza, sna nie ufa nikomu i jedzie zodkryt gow, gdy wszyscy inni bogatymi hemami przysonili swe czoa. W miar, jak si wozy zbliay do drugiej mety, gdzie na galeriach biay przewaa kolor, zapa wzrasta niesychanie, lud rzuca kwiaty, a powietrzem wstrzsay okrzyki: Ben-Hur! Ben-Hur! Messala! Messala! woano z balkonw, adwa wrogie imiona rozbrzmieway rwnoczenie. Gdy pochd przeszed i znik, widzowie wrcili na miejsca i dalej toczyli przerwanerozmowy: Ach, na Bachusa, jaki on pikny! mwi kobieta, zapewne Rzymianka, bo jej wosy zdobi szkaratna wstga. Co za pikny wz odpowiada jej ssiad, do tego nalecy stronnictwa cay z koci soniowej i zota. Niech go Jowisz wspiera! Tu obok nich lub raczej za nimi, cakiem inne daj si sysze zdania: Sto syklw na yda woa kto gosem przejmujcym i dononym. Wstrzymaj si, przyjacielu szepce umiarkowaszy nie spiesz si, dzieci Izraela nie celuj w walkach i igrzyskach, takie sprawy le w mocy Pana. Masz suszno odpowiedz jednak sam, czy widziae kiedy pewniejszego wonic? Patrz, co za sia w rku. Co za konie!! mwi trzeci. Wszystko to drobnostki, najwaniejsza dorzuci czwarty e podobno ma by biegy we wszelkich rzymskich harcach. Kobieta w pobliu siedzca dopenia miary pochwa, gdy rzeka: Wierzajcie, pikniejszy jest nawet od Rzymianina. Uwaga ta dodaa bodca zapalonemu krzykaczowi, ktry ze zdwojon si zawoa: sto syklw na yda! Gupi wariat z ciebie ostrzeg jaki Antiochijczyk z awki wicej ku przodowi posunitej albo nie wiesz, e pidziesit talentw postawiono przeciw niemu, sze przeciw jednemu na Messal? Schowaj, radz ci, twoje sykle, jeli nie chcesz, by si ciebie wypar ojciec Abraham. Gupia gadanina? Ten osio z Antiochii taki mdry, a nie wie, e Messala sam o siebie si zakada. Takie i podobne kryy tam rozmowy, a nie zawsze odznaczay si wytwornoci. Gdy skoczy si pochd i wszyscy pod Porta Pompae si rozeszli, Ben-Hur odetchn swobodniej, bo widzia, e mu nie brak stronnikw i e cay Wschd bdzie wiadkiem jego spotkania si z Messal. Okoo godziny trzeciej, liczc wedug naszego czasu, program igrzysk by ju wyczerpany, zostaway jedynie wycigi wozw. Rzdca majc wzgld na wygod publicznoci, zarzdzi pauz. Otwarto wicvomitoria, wikszo widzw wysza do portyku, gdzie mieciy si sale, niby naszedzisiejsze restauracje. Pozostali na miejscach ziewali, rozmawiali i ogldali swezapiski zakadowe. Tymczasem, korzystajc z pauzy, wesza do cyrku trzecia cz publicznoci, skadajca si z tych. ktrzy li tylko wycigom wozw przypatrze si chcieli. Ciatwo przy oprnieniu cyrku zajli dawno zamwione miejsca, nie zwracajc na siebieprawie uwagi. Midzy tymi by te Simonides ze swym towarzystwem i zaj miejsce w pobliu drugiej bramy naprzeciw konsula. Zaledwie czterej sudzy wnieli kupca w lektyce, a ju sta si przedmiotem oglnejciekawoci. Imi jego podawano sobie z ustdo ust, a doszo do aw w zachodniej stronie cyrku. I nic dziwnego tyle rzeczynadzwyczajnych, zych i dobrych, opowiadano sobie o nim, o jego nieszczliwych losach, e to wszystko czynio ze jak na wp fantastyczn istot. Ilderim mia tu rwnie wielu znajomych, zewszd go witano. Baltazar jednak i dwie osonione, towarzyszce mu kobiety ogln, jako nieznane, wzbudziy ciekawo. Widzowie w cyrku rozstpili si z uszanowaniem, dozorcy przestrzegajcy porzdku wskazali nowo przybyym miejscatak bliskie siebie, e mogli swobodnie rozmawia. Od areny siedzieli rwnie niedaleko, bo tu przy balustradzie. Ku wygodzie przyniesiono im bogate poduszki do oparcia, a kosztowne podnki pod nogi. Towarzyszkami trzech starcw byy Iras i Estera. Moda Izraelitka, spojrzawszy po zgromadzeniu, przestraszya si i mimowolnie szczelniej si zasonia. Egipcjanka, przeciwnie, spucia welon na ramiona, ukazujc twarz z wyrazem tej udanej obojtnoci, co znamionuje pewne towarzyskie obejcie. Nowo przybyli rozgldali si do ciekawie,zaczynajc od konsula i jego otoczenia. Jeszcze nie skoczyli przegldu, gdy weszo na aren kilku ze suby cyrkowej,by przez rodek rozcign sznur mocno nakredowany, umacniajc go midzy balkonami wprost kolumn startu. Prawie rwnoczenie z innymi przeszo do Porta Pompae szeciu ludzi, z ktrych kady stan w jednej z przegrd, zwanych karcerami. Zewszd witano tych zwiastunw wycigu gonymi okrzykami, amimo wrzawy niektre sowa mona byo zrozumie. Patrzcie, patrzcie! Oto zielony idzie do czwartego numeru po prawej, tam za miejsce Ateczyka. Gdzie Messala?? wszak on ma numer drugi! Gdzie Koryntczyk?? Patrz raczej na biaego tam po lewej!! Patrz, idzie ku numerowi pierwszemu. Pleciesz, to miejsce czarnego, biay ma drugi numer. Masz suszno. Ludzie, co w tej chwili tak bardzo zajmuj gawied cyrkow, to stra wspzawodnikw, przybrana w kolor wonicy, ktremu ma towarzyszy. Skoro stranik zaj swe miejsce, tym samym kady z widzw wiedzia, ktr przegrod zajmie jego ulubieniec. Czy widziaa kiedy Messal?? pytaa Egipcjanka Ester. Nie odpara ydwka ze wstrtem, bo wszake ten, o kim mowa, to wrg Ben-Hura, a moe i jej ojca. Pikny jest, jak Apollo mwia Iras, a oczy jej wieciy jak klejnoty zdobice jej pikny wachlarz. Estera patrzya na ni, zadajc sobie w duszy pytanie: jest tak piknym jak Ben-Hur? Rwnoczenie usyszaa, jak Ilderim mwi do Simonidesa: On zajmuje drugi karcer po lewej stronie od Porta Pompae. Sdzc, e to mowa o Ben-Hurze, zwrcia si w stron, skd gos j doszed, i zmwia krtk, lecz gorc modlitw, po czym jeszcze staranniej otulia si welonem. Niebawem grono to powikszy Sanbalat, skoni si powanie przed Ilderimem, ktry wanie krci brod i ciekawie patrzy na niego. Widzc to przybyy, rzek wesoo: Wracam z karceru; konie twoje, szejku, dzielnie si trzymaj i pewno zwyci꿹. llderim odpar z prostot: jeliby miay ulegn, nieche Bg uchowa, aby Messala by zwycizc. Tu Sanbalat zwrci si do Simonidesa, a wycigajc tabliczk mwi: Znowu ci przynosz co zajmujcego. Wiesz ju, e wczoraj stan zakad z Messal; dzi za przed zaczciem wycigw mia si zgosi drugi, i oto go mam. Simonides wzi tabliczk, przeczyta, zliczy stawki i rzek: Spodziewaem si tego, bo dzi przysali do mnie z pytaniem, czy masz u mnie dostateczne sumy. Pilnuj tabliczek, gdyby mia przegra...wiesz, gdzie mnie szuka. Jeli wygrasz tu twarz kupca nabraa gronego wyrazu jeli wygrasz, pilnuj, przyjacielu, aby podpisani nie umknli; wycignij z nich do ostatniego sykla, bo oni nie mieliby rwnie litoci nad nami. Spu si w tym na mnie. Nie usidziesz z nami?? pyta Simonides. Ceni tw ask odpowiedzia zaproszony lecz lkam si opuci konsula, bo wtedy mody Rzym zaraz by podnis gow, a moe i nowe porobi zakady. Zostacie w pokoju. Ju te i pauza miaa si ku kocowi, wnettrbacze zagrali pobudk, nieobecni spiesznie wrcili na miejsca. W teje chwili kilku ze suby ukazao si na arenie, wstpili najpierw na mur graniczny, czyli spin, po czym udali si na wzniesienie w pobliu drugiej mety na zachodnim kocu i zoyli tame siedem drewnianych kul. Z kolei wrcili do pierwszej mety i rwnie na jej podwyszeniu umiecili siedem innychkawakw drzewa, podobnych ksztatami do ryb. Na co te kule i ryby, szejku? pyta Baltazar. Alboe nigdy nie widzia wycigw?? Nigdy, i zaledwie wiem, po co tu jestem. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP1cLcc+ c9(To s znaki potrzebne do oblicze; po kadym ukoczonym biegu bd zdejmowa po kuli i po rybie, jak to niebawem zobaczysz. Ju wszystko gotowe, tu przy zarzdcy stoi trbacz w paradnym mundurze, trb trzyma przy ustach i gotw da sygna rozpoczcia. Wszelki szmer usta, umilky nawet rozmowy, oczy wszystkich zwrciy si ku zachodowi i drzwiom karcerw, gdzie w pogotowiu stoj wonice i rydwany.Niezwyky rumieniec na twarzy Simonidesa zdradza, e i on niemay bra udzia w oglnym podnieceniu. llderim, wbrew zwyczajowi, szarpa brod Z wyran niecierpliwoci. Uwaaj rzeka pikna Egipcjanka do Estery uwaaj, by nie przeoczya chwili, kiedy wyjeda bdzie pikny Rzymianin. Moda dziewczyna nie syszaa tego napomnienia, bo spoza zwojw zasony, z bijcym sercem, oczy i dusz wysaa naprzeciw Ben-Hurowi. Karcery byy umieszczone w pkolistej budowie, wysunitej ku prawej stronie w taki sposb, e punkt rodkowy tej elipsy znajdowa si w poowie przestrzeni, a naprzeciw miejsca, z ktrego wyruszano. Dziki temu urzdzeniu, kady karcer by rwnie odlegy od ju wspomnianej, nakredowanej liny. Trbka odezwaa si ostro a krtko, rwnoczenie suba przyboczna, po jednym ze suby kadego rydwanu, wysuna si zza kolumn, aby by w pogotowiu, gdyby ktry zaprzg nie da si w porzdku utrzyma. I jeszcze raz odezwaa si trbka, oddwierni otworzyli podwoje karcerw. Najpierw ukazao si widzom piciu konnych towarzyszy wonicw, gdy jak wiemy, Ben-Hur nie chcia nikogo. Spuszczono nakredowan lin, aby ich przepuci, po czym j natychmiast podniesiono. Jakkolwiek jedcy ci byli piknie ubrani, na krtko przecie zwrcili na siebie uwag widzw, bo wszyscy z wyczekiwaniem patrzyli ku karcerom, skd sycha byo renie koni. Na dany znak oddwierni gono wywoali po imieniu zapanikw; publiczno na galeriach nie hamujc niecierpliwoci, woaa z caych si: Na aren!! Na aren! Z karcerw, niby nabj z palnej broni, wypado sze zaprzgw. Olbrzymie zgromadzenie, jednym wiedzione uczuciem, niby si elektrycznego prdu, powstao z niepohamowan szybkoci; stawano na awkach, napeniajc cyrk i powietrze okrzykami podziwu i obawy. Oto nareszcie tak niecierpliwie oczekiwana chwila! Chwila milsza i drosza nad wszystko, chwila widziana w snach, marzeniach i zakadach, odkd igrzyska zostay ogoszone. Oto on tam patrz!! woaa Iras wskazujc Messal. Widz go odpara Estera, patrzc na Ben-Hura. W tej chwili zrozumiaa, e w obliczu zgromadzonych tumw najatwiej pogardzi yciem i speni czyn bohaterski chwila zapau urga nawet mierci. Zawodnikw mona byo widzie ze wszystkich stron cyrku, lecz wycigi jeszcze si nie rozpoczy, gdy rydwany nie miny liny. Zapor t stawiano po to, aby wszystkie zaprzgi rwnoczenie dostay si na aren. Nieatwe to zadanie min lin! Zbytni popiech moe przyprawio wypadek tak konie, jak i ludzi, bo nic atwiejszego jak si w lin wplta; przeciwnie, jadc za wolno, mona pozosta w tyle, lub co gorsza, straci korzy wielce cenion, zdobycie najbliszego miejsca tu przy murze stanowicym rodek areny, czyli lini wewntrzn. Widzowie znajc doskonale owe pierwsze trudnoci i niebezpieczestwa, z zapartym oddechem oczekiwali szczliwego przebycia liny. Arena lnica pi askiem niby zotem, zaprasza zapanikw, a kady z nich dwie tylko rzeczy ma na myli; lin i tor przy murze. Oczywicie, e wszyscy wyrusz rwnoczenie byle si nie spltali!! Przestrze dzielca ich od liny wynosia zaledwie sto pidziesit stp, tym te pewniejszego oka i silniejszej potrzeba rki. A tu tyle przedmiotw rozprasza uwag! Tysice widzw na balkonach, wrdnich jake wielu takich, ktrych wejrzenie ipoklask sercu najmilsze! Zapanicy wyruszyli, kady marzy o torze przy wewntrznej cianie i kady dry na myl, e moe mu si to nie uda. Mimo obawy nikt si nie zawaha, bo kade wahanie, to wstyd w obliczu tylu widzw. Ciostatni zdaj si odczuwa te troski; nie szczdz zachty w oklaskach, co szumi niby wzburzone morze, dla wszystkich jednakowo. Odezwaa si trbka krzyki widzw si wznowiy i oto rydwany ju przy linie, a spuszczono j w sam czas, gdy jeden z rumakw Messali ju o ni kopytem zahaczy. Szczciem wypadek ten nie miagorszego nastpstwa. Rzymianin wstrzsndugim batem, zwolni lejce, pochyli si naprzd i z okrzykiem zwyciskim zaj torprzy murze. Jowisz z nami!! zabrzmiay okrzyki stronnikw Messali. Wtem, gdy Messala zawraca, brzowa gowa, zakoczajca o wozu, zaczepia o konia lejcowego z czwrki Ateczyka tak nieszczliwie, e biegun pad i powali si na konia jarzmowego. Oba rumaki splatay si, szamocc rydwanem. Tysice ludzi oniemiao z przeraenia. Rzymianie przeciew pobliu konsula zwyciskim odezwali si okrzykiem. Jowisz z nami!! Gos Druzusa growa nad wszystkimi. Zwyciy!! Jowisz z nami! brzmiao nieustannie. Sanbalat tymczasem sta z tabliczk w rkui wanie mia si zwrci ku haasujcym,gdy omot i trzask zmusiy go do spojrzenia na aren. Ateczyk tak podstpnie wstrzymany, mia tylko wonic z Bizancjum po prawej, ku niemu wic chcia zwrci swj zaprzg, ale na nieszczcie Koryntczyk jadcy po lewej zaczepi o jego rydwan, wywrci wz, rzucajc wonic pod konie. Trzask, okrzyk przeraenia i zoci, to jedna chwila; i biedny Kleantes run pod kopyta swej czwrki. Estera zakrya oczy z przeraenia. Tu za Messal jechali wonicez Koryntu, Biznacjum i Sydonu. Sanbalat powid wzrokiem za Ben-Hurem, azwracajc si do Druzusa i jego towarzyszy, rzek: Sto sestercyj na yda!! Przyjmuj odpar Druzus. Jeszcze sto na yda!! krzykn Sanbalat. Zdawao si, e go nikt nie sysza. Po chwili woa znw, na prno, bo to, co sidziao na dole, ju zajo umysy; stronnicy za Messali krzyczeli nieprzerwanie: Messala!! Messala! Jowisz z nami! Gdy Estera odwaya si znowu spojrze naaren, ju kilku ludzi podnioso poamany wz, inni nieli nieszczliwego wonic. Wszystkie awki zajte przez Grekw brzmiay przeklestwem i baganiem o pomst. Nagle Estera opucia rce, serce zabio radonie, bo ujrzaa, e Ben-Hur na samym przedzie swobodnie jecha tu obok Rzymianina, a za nimi w grupie reszta zawodnikw. Gonitwa bya w caej peni, cigajcy si wytyli wszystkie swe siy; cisza panowaa w cyrku. Ben-Hur zajmowa na pocztku wycigw lew stron na kracu. Zrazu, po opuszczeniu ciemnego karceru, olepi go jak zreszt wszystkich innych blask areny; nie trwao to dugo, wnet zobaczy przeciwnikw i odgad ich zamiary. Oczywicie, e na Messal, ktry by wicej ni przeciwnikiem, szczeglniejsz zwrci baczno. Na piknej twarzy Rzymianina spostrzeg ten sam waciwy mu wyraz pogardy, znany mu od dawna. Czu, e jest okrutny, przebiegy, chytry i namitny, e nie unosi go zapa, ale pode wyrachowanie, czynice gotowym do spenienia wszystkiego; dalej odgadywa, e w duszy wroga tkwi postanowienia pyszne, e pragnie upokorzy go, choby przyszo przypaci to wasnym yciem. Niemniej i Ben-Hur pragn przeciwnika swego upokorzy, ale nie byo w tym ani podstpu, ani jakiejkolwiek zdrady. Sta spokojnie na wozie i postpowa wedug z gry powzitego planu. Ma rozdzieleni przestrzeni, zbliali si obaj do drugiej mety. Piedesta, na ktrym stay kolumny, by w tym miejscu, zaokrglony, wkoo niego pod przeciwlegymi galeriami znajdowa si torwycigowy. Objechanie tego miejsca uwaano za bardzo trudne i przynoszce wonicy prawdziwy zaszczyt. Na tym zakrcie mia niegdy polec Orestes. Widzowie oczekiwali tego widowiska z najwyszym zajciem; tak gbokie milczenie zalego cay cyrk, e po raz pierwszy usyszano turkot k i ttent koni. W tej chwili dopiero ujrza Messala Ben-Hura, pozna go, oczy zabysy nienawici, pogard i zuchwalstwem. Precz z Erosem, gr Mars! zakrzykn,poruszajc bat wprawn rk. Precz z Erosem, gr Mars powtrzy po raz drugi i uderzy batem rumaki Ben-Hura, ktre dotd bata nie znay. Czyn ten niesychanej brutalnoci widziano zewszd i wzbudzi wrd widzw niesmak;cisza zalega jeszcze wiksza, lecz trwaoto tylko chwil, nagle z balkonw i galerii zerway si krzyki i groby oburzonego ludu, niby grzmot peen grozy. Przeraona czwrka uskoczya w bok, i niedziw! Wszake te konie byy pieszczonymi dziemi szejka. Rka czowieka darzya je tylko pieszczotami, budzc ufno i ulego bez granic. Komu nieznane posuszestwo koni arabskich? Komu nie nasuwa si myl, e czsto czowiek niej pod tym wzgldem stoi od zwierzcia? Ale jeli rumak arabski nie opuci pana w niebezpieczestwie, urgajc nawet mierci, to jednak nie pozwoli si niesusznie kara. I teraz w chwili, gdy Messala mia konie dotkn batem, uskoczyy w bok, jakby przed widmem mierci. Niby wicher poszy naprzd, porywajc wz za sob. Kady z widzw zadra, samtylko Ben-Hur zdaje si nie czu trwogi, czemu to zawdzicza? Zaiste, kade dowiadczenie raz nabyte, cennym staje siw yciu, a rka wprawia si prac wiolarza. Czyme jest wstrznicie rydwanu, jeli je porwnamy ze straszliwym przez bawany rzucaniem okrtu? Dziki temu dowiadczeniu, utrzyma si w miejscu raz zdobytym, puci czwrk swobodnie, przemawia do koni pieszczotliwymi wyrazami i szczliwieobjecha niebezpieczny zakrt, i za nim wzburzenie publicznoci si umierzyo, czu si panem pooenia. Tak wic nie do, e przy zblieniu do pierwszej mety by na rwni z Messal, ale dzieli z nim sympati i podziw. Czujc to zapamitay Rzymianin, nie mia mimo zuchwaoci powtrzy swego niegodnego czynu. Gdy wozy mijay met, Estera moga ujrze twarz Ben-Hura i spostrzega, e bya blada, gow jednak trzyma wyej ni zwykle, co mu nadawao wyrazu spokojnoci. Tak ukoczono pierwszy bieg; natychmiast jeden ze suby cyrkowej wstpi na zachodnie rami granicznego muru i zdj pierwsz kul. Rwnoczenie ze wschodniego podwyszenia zdjto ryb. Wkrtce w ten sam sposb znikna druga kula i druga ryba, a nastpnie trzecia kula itrzecia ryba. Ju objechali trzy razy, Messala trzyma si zawsze wewntrznej strony toru, Ben-Hur pdzi tu przy nim, poza nimi za reszta wspzawodnikw. Tym sposobem wycigi te byy raczej podobne do podwjnych wycigw, tak bardzo lubianych w Rzymie za ostatnich Cezarw, i zdawao si, e Messala i Ben-Hur cigaj si razem przeciw reszcie zapanikw. W cyrku tymczasem usiowano zaprowadzi porzdek, krzyki jednak obiegay z szybkoci rwnajc si szybkoci walczcych rydwanw. W pitym biegu udao si Bizantyczykowi zdoby na krtko miejsce obok Ben-Hura. Szste okrenie objechano w tyme porzdku, tylko szybko rosa, i krew zapanikw coraz szybciej graa. Ludzie i zwierzta czuli bliski koniec i wag zwycistwa. Uwaga widzw, skupiona cigle na Rzymianinie i ydzie, z pewn oznak sympatii dla ostatniego, zacza si zamienia w obaw. Na wszystkich awach widzowie wychylali si ku arenie, zwracajc twarze ku cigajcym si. Ilderim ju nie szarpa brody, a Estera jusi nie lkaa. Sto sestercji na yda!! woa Sanbalat do Rzymian, otaczajcych konsula. Zajcie byo tak wielkie, e nikt nie odpowiedzia. Talent, pi lub dziesi talentw, wybieraj! woa wyzywajco, wstrzsajc tabliczkami. Wezm twoje sestercje odpowiedzia jeden z najmodszych Rzymian, zabierajc si do pisania. Nie czy tego ostrzeg przyjaciel. Czemu?? Nie widzisz, i Messala doszed ju do najwyszej szybkoci i wolno puci lejce? Nieprawda? Popatrz teraz na yda. Pierwszy patrza i rzek, tracc odwag: Na Herkulesa! Ten pies trzyma jeszcze lejce ca si. Widz, widz! Jeli bogowienie pomog naszemu przyjacielowi, zwyciy go Izraelita. A jednak nie, jeszczenie! Jowisz z nami! Jowisz z nami. Krzyk rs z ust kadego, co wada jzykiem aciskim, a si zatrzso velarium nad gow konsula. Jeli byo prawd, e Messala osign najwiksz szybko, to wysiek ten nie by bezskutecznym, bo odnis niejak korzy, przeciga bowiem przeciwnika. Konie jego pdziy ze zwieszonymi gowami, z galerii zdao si, e brzuchami dotykaj ziemi, nozdrza ich z wysiku buchay krwi, oczy zdaway si wychodziz orbit. Bieg ich by bez wtpienia wietny, ale czy wytrzymaj dugo, wszak to dopiero pocztek szstego koa! I pdz dalej, ju, ju, zbliaj si do drugiej mety, gdy Ben-Hur zwraca swe konie poza powz Rzymianina. Rado stronnictwa rzymskiego nie miaa granic, krzyczeli, ryczeli prawie, powiewajc chustkami i wstgami szkaratnego koloru, a Sanbalat coraz wicej tabliczek zapisywa. Malluch na wyszej galerii, ponad Bram Tryumfu, z trudnoci zachowywa spokj. Przypomnia sobie wprawdzie wzmiank Ben-Hura, e co si wydarzy u zakrtu zachodnich kolumn, ale ju je pi razy objechali i nic si nie stao; pociesza si, e szsty raz zmieni stan rzeczy , niestety, Ben-Hur zaledwie utrzymuje si przy boku wroga. Na wschodniej stronie cyrku towarzystwo Simonidesowe zachowywao si spokojnie, ale kupiec pochyli gow. Ilderim targa brod i spuci tak powieki, e spoza nich zaledwie wida byo renice. Estera z trudnoci oddychaa, jedna Iras nie tracia humoru. U koca szstego objazdu walczcy zrwnali si znowu i tak dotarli do pierwszej mety. Messala lkajc si straci miejsca, zbliysi teraz do muru tak blisko, e w kadej chwili mg o niego roztrzaska rydwan. Gdy minli zakrt, nie mona ju byo rozrni, ktry ktrdy jecha, bo jedn tylko zostawili kolejne. W przejedzie Estera spostrzega, e twarz Ben-Hura bya bledsza. Simonidesa, jako znawc ludzi, nie przestraszya ta zmiana, owszem rzek doIlderima: zdaje mi si, szejku, e Ben-Hur ma jaki zamiar. Na twarzy jego widz postanowienie. Ilderim odpowiedzia: Patrz, przyjacielu, jak moje konie s spokojne! Kln si na wspaniao Boga, mylaby, i si nie goniy jeszcze. A teraz patrz. Na podwyszeniu jedna ju tylko bya kula ijedna ryba; wszyscy odetchnli gboko, booto zblia si pocztek koca. Sydoczyk sprbowa wydosta si naprzdna prno, nie zdoa utrzyma si i poprzesta na prbie. Nastpnie pozostali sprbowali tego samego, ale na prno; odtd stracili znaczenie w igrzysku. Wszystkie stronnictwa, prcz rzymskiego, ze zgod zaiste trudn do zrozumienia, zoyy swe nadzieje w Ben-Hurze i objawiay na zewntrz uczucia woaniem: Ben-Hur! Ben-Hur! a echo okrzykw odbijao si o lo konsula. Zapa wzrasta, cay cyrk zdawa si czuwa nad Ben-Hurem, zewszd dawano mu rady. Z awek ponad nim, gdy je mija, woano: Spiesz si ydzie!! Do muru teraz!! Pu araby!! Pu im wodze i popd! Nie daj si przegoni na zakrcie. Teraz lub nigdy. Znad balustrady wycigano bagalnie ku niemu rce. Czy nie sysza, czy nie mg inaczej, ale cigle jecha za Messal, a tu ju druga meta on jeszcze w tyle. Teraz, aby dobrze objecha, zacz Messala skrca na lewo, co oczywicie zmniejszyo szybko pdu. Nie lka si tego, wszak tyle otarzy wzbogaci darami,a geniusz rzymski i tu zwyciy! Oto ju trzy kolumny, sze stp dalej, czeka go bogactwo, nagrody i zwycistwo, osodzonezadowoleniem pyncym z chci zemsty. Wszystko to stanie si jego wasnoci! W tej chwili jest tego pewny i ju nabiera pewnoci, e zwyciy. Rwnoczenie spostrzeg Malluch na galerii,e Ben-Hur nachyli si nad arabami i puciim wodze. Rozwin dugi bat, dotd nieuywany i wisn nim razy kilka ponad grzbietami koni. Bat nie skarci zwierzt, ale by im podniet i grob. Sna Ben-Hur zamierza dziaa, bo oczy jego byszcz, twarz ogniem paa, wyraajc nieugit i niepokonan wol, co niby wezbrany strumie gotowa wszelkie pokona przeciwnoci. Caa czwrka zrozumiaa e wiem, po co tu jestem. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPcK;cc+ c:rozkaz, zrwnaa si z Rzymianinem, ktrysyszc zowrbny ttent, zdawa si nie chcie widzie ani odgadywa zamiaru wroga. W tej stanowczej chwili widzowie nie szczdzili zachcajcych okrzykw, a jednak ponad wszystkie growa gos Ben-Hura, przemawiajcego do koni starym jzykiem armaickim, jzykiem szejka. Rano Atair! Dalej Rigel! Jak to Antares, miaeby zwalnia? Dzielne konie! Ho, Aldebaran! Syszysz, jak piewaj dzieci i kobiety w namiocie! One sawi gwiazdy, cosi zw: Atair, Antares, Rigel i Aldebaran! Skoro pokonamy wroga, sawa nasza y bdzie przez wieki. Dobrze dzielnie! Jutrowrcimy do ojczyzny do namiotu! Hej rano Aldebaran! Pokolenie oczekuje nas, pan wzywa nas! Dalej! Ho! Dzielnie! Pokonalimy pyszaka! W prochu ley rka, co nas bia! Nasz jest chwaa! Ha, ha! Dzieo skoczone. Ho, ho stjcie! I mwi prawd tak, zwycistwo odniesione, a zaprawd nigdy prociej i szybciej nie dokonano rwnie wietnego igrzyska! W chwili przeznaczonej do spenienia czynu, Messala objecha met, Ben-Hur chcc go min musia przejecha tor wycigowy. Dokadnie obliczywszy, mg tego dokona tylko w prostym kierunku, czyli zmniejszajc koo, skrzyowa si z przeciwnikiem. Tysice widzw odgado zamiar, tysice wspieray go yczliwymi okrzykami, tysice byy wiadkami powodzenia. Zaprzg przelecia pdem, lecz wymijajc, zaczepi osi koo zewntrzne u rydwanu przeciwnika. Jedna byskawiczna chwila, a ju trzask i omot razi tysice uszu, a potem prdzej ni si da powiedzie, ju tylko biae i te drzazgi z owego pysznego rydwanu Messali zalegaj cz areny. Lecz nie do na tym,on sam, pyszny Messala, we wasne uplatany lejce, pad gow naprzd. Okropno tego widoku nabraa jeszcze grozy, gdy Sydoczyk ani powstrzyma swych koni, ani je w bok skierowa nie zdoa. Pdzi wic na Rzymianina ca sipdu, przelecia mimo i wpad midzy rozszalae ze strachu konie pokonanego. Wrd walki spltanych koni, trzasku i omotu k, chmur pyu i piasku, usiowa si dwign Messala, na to tylko, aby ujrze dwch pozostaych zapanikw pdzcych za Ben-Hurem, ktry bynajmniej nie zwolni biegu. W chwili stanowczej widzowie powstawali, a wychylajc si poza balustrad, miotali przeklestwa lub wybuchali okrzykami radoci. Jedni patrzyli na tratowanego komi Messal, ktry lea pod szcztkami rydwanu wielu sdzio, e nie yje inni,ito znaczna wikszo, cigali wzrokiem Ben-Hura; nie wielu jednak zauwayo, jak si rzecz caa odbya, tym bardziej, e zaczepienie koa i zdruzgotanie rydwanu byo dzieem jednego mgnienia oka. Za to zmiana wyrazu jego twarzy, zapa duszy, bohaterskie postanowienie i energia ruchu, sia wejrzenia, nie uszy uwagi tumw, cudne to byy igrzyska! Zwycizca, niby p-boek, rumaki jako lwy jednym skokiemdosigay przeciwnika, a rydwan zdawa si mie skrzyda! Bizantyczyk i jego towarzysz byli wp drogi, gdy Ben-Hur sta ju u mety. Zwycistwo odniesione! Konsul podnis si ze swego siedzenia, lud zachrypym gosem krzykn jeszcze, a zarzdca, wstpiwszy na aren, uwieczyzwycizc. Gdy mody yd spojrza w gr, ujrza Simonidesa i cae towarzystwo. Wszyscy dawali mu znaki radoci, wznoszc rce i powiewajc chustkami. Jedna Estera siedziaa nieruchomo, Iras za powstaa umiechnita i poruszaa znaczco wachlarzem. Byy to dowody aski przeznaczone waciwie dla Messali, gdyby on zwyciy. Na zakoczenie uroczystoci urzdzono wspaniay pochd odprowadzajcy zwycizc Bram Tryumfaln, z okrzykami uniesienia i radoci. Wany ten dzie min i naley do przeszoci. Ben-Hur i Ilderim przeprawili si natychmiast na drug stron rzeki, gdy o pnocy postanowili wyruszy w drog, by dopdzi karawan trzydzieci godzin wczeniej wyprawion. Szejk nie posiada si z radoci i pragn po krlewsku obdarzy Ben-Hura: tymczasem modzieniec nie chcia przyj adnej nagrody, twierdzc, i za wszelk nagrod starczy mu pokonanie wroga. Dugie byy z obu stron sprzeczki, bo obaj walczyli wspaniaomylnoci. Pomyl mwi szejk co uczynie dla mnie. W kadym czarnym namiocie od Akabydo Oceanu i dalej, poza Eufrat i morze Scytw, wszdzie brzmie bdzie sawa mojej Miry i jej pokolenia; a ci, co j sawi bd, i mnie pochwala bd i zapomn, em u schyku dni moich. Wszyscy, ktrzy bro nosz, a nie maj pana nad sob, koo mnie zbiera si bd. a liczby moich wojownikw policzy si nie da. Ty nie wiesz, co to jest by wadc pustyni, wadc, jako ja nim bd! Daniny i haracze, ktre u stp mych zo narody i ich krle, pomno si dziesi razy. Gdybym mia wol ubiega si o wzgldy Cezara posiadbym, kln si na miecz Salomona! Ty za, co tyle uczyni, nie chcesz nic przyj! Ben-Hur odpar spokojnie: Szejku, czy mi nie dosy twej rki i serca. Czy nie lepiej uczynisz, gdy uyjeszwzrostu twej potgi i mienia na poparcie krla, ktry przyjdzie? Nowe dzieo potrzebuje tak wiele, a jeli dzi odmawiam, to nie trac prawa do proby nadni przysze. Gdy si tak sprzeczali, przybyo dwch posacw, Malluch i jaki nieznajomy. Pierwszego wpuszczono natychmiast. Poczciwiec nie tai radoci swej z przebiegu sprawy, a potem rzek: Pan mj, Simonides, przysya mnie, abympowiedzia, i niektrzy Rzymianie wzbraniali si wypaci zakadw. Ilderim zerwa si, krzyczc na cae gardo: Na wielko Boga! Niech rozstrzygacay Wschd, czy wycig nie by sprawiedliwie wygrany? Tak, zacny szejku rzek Malluch ale protestu ich nie uwzgldniono i sum wypacono. Rzeczywicie?? Gdy podnieli zarzut, e Ben-Hur zaczepi osi koo rydwanu Messali, zarzdca rozemia si i przypomnia zuchway postpek tego, gdy skarci konie u zakrtumety. Co sycha o Ateczyku?? Nie yje. Umar!! ...powtrzy Ilderim. A Messala?? yje, ale to ycie stanie mu si ciarem, bo jak twierdzi lekarz, nigdy nie odzyska wadzy w nogach. Syszc to Ben-Hur, spojrza w niebo w milczeniu; widzia ju oczyma duszy Messal przykutego do krzesa, podobnie jak Simonides, i dwiganego ramionami sug. Czcigodny zarzdca dbr jego znosi swe kalectwo z godnoci, na ktr chyba nie zdobdzie si czowiek tak pyszny i dumny jak Messala. Dalej kaza mi Simonides oznajmi mwi Malluch e Sanbalat ma kopoty, bo Druzus i ci, ktrzy u niego podpisali zakady, ocigaj si z wypat nalenoci.Druzus wytoczy nawet spraw przed Maksencjusza, a ten odesa ich a do samego Cezara. Messala rwnie odmwi wypaty, czym zniecierpliwony Sanbalat, poszed za przykadem Druzusa i opar sio konsula i Cezara, std caa sprawa si odwlecze. yczliwi nam Rzymianie twierdz,e protesty winny by uniewanione. Zdanie to podziela wielu. Cae miasto gorszy si takim postpowaniem. C na to Simonides?? pyta Ben-Hur. Pan mieje si i jest dobrej myli. Jeli Rzymianin zapaci, to bdzie zrujnowany; jeli nie, to czeka go niesawa. Cesarskie sdy rozstrzygn. Obrazi cay Wschd, to znaczyoby, da zy obrt wojnie z Fartami; obrazi szejka Ilderima, to oburzy ca pustyni, ktrdy wiod wszystkie drogi Maksencjusza. Dlatego kaza ci Simonides upewni, i Messala zapaci musi. Ilderim cieszy si i radowa, mwic: Ruszajmy, nie tracc czasu, spraw te zostawmy do zaatwienia Simonidesowi. Chwaa jest przy nas. Ka natychmiast przyprowadzi konie. Ilderim i Ben-Hur, zadowoleni z przebiegu sprawy, zabierali si do wyjcia, ktre byo pierwszym krokiem w ich wsplnym powoaniu i dla ktrego odtd tylko y mieli. Czekaj rzek Malluch zapomniae, ejest jeszcze drugi posaniec, czy chcesz si z nim widzie? Cakiem o nim zapomniaem. Malluch oddali si, a rwnoczenie zbliy si chopiec zrczny, delikatny i wytwornieubrany; ujrzawszy szejka, przyklk na kolano, mwic: Iras, Baltazarowa crka, dobrze znana czcigodnemu Ilderimowi, daa mi poselstwozoenia ci, szejku powinszowania z powodu zwycistwa czwrki twoich rumakw. Crka mego przyjaciela umie by uprzejm odpar szejk, mruc oczy z zadowoleniem nie wolnym od prnoci oddaj jej ten klejnot na znak, jak wielk rado sprawio mi jej poselstwo. Tu zdj piercie z palca i poda go chopcu. Uczyni, jak kaesz, szejku mwi chopiec. Nie na tym wszake koniec mego poselstwa, bo Egipcjanka prosi szejka, by oznajmi modziecowi imieniemBen-Hur, e ojciec jej zamieszka teraz na pewien czas w paacu Iderne. Tam Iras oczekiwa bdzie modzieca o godzinie czwartej. Jeli Ilderim uczyni zado jej probie, wdziczno jej rwna bdzie wielkiemu zaszczytowi, ktry j spotka. Szejk spojrza na Ben-Hura, a widzc, e twarz jego wyraaa rado i zachwyt, spyta: C chcesz czyni?? Jeli pozwolisz, szejku, radbym odwiedzi pikn Egipcjank. Ilderim rozemia si i rzek: Czy godzi si odmawia kobiecie? Syszc te wyrazy wp zezwalajce, rzek Ben-Hur posacowi: Powiedz tej, ktra ci posaa, e ja, Ben-Hur, przyjd ujrze j w paacu Iderne jutro o dziewitej. Chopiec wsta z klczek i niski zoywszy pokon, odszed. O pnocy Ilderim wyruszy w drog ku pustyni, zostawi konia i przewodnika dla Ben-Hura, upominajc, by wkrtce za nim pody. Nastpnego dnia Ben-Hur poszed na spotkanie Iras i wkrtce stan przed paacem Iderne. Wszedszy z ulicy, min przedsionek i uda si krytymi schodami do portyku. Skrzydlate lwy pilnoway przejcia, w rodku olbrzymi ibis wyrzucaw gr wod, co skraplaa podwrze. Lwy,ibisy, mury, przypominay Egipt, tym wicej, e wszystko, nawet balustrada schodw, wykute byo z szarego kamienia. Powyej przedsionka wznosi si portyk z tak piknymi, lekkimi kolumnami, e tylko rka Greka moga wykona takie arcydziea. Ben-Hur, zatrzymawszy si chwil w cieniu portyku dla przypatrzenia si piknoci kolumn, wszed do paacu przez ogromne, roztwarte, jakby na jego przyjcie, podwoje. Poza t bram znalaz si w korytarzu wysokim cho wskim; podoga wyoona bya ciemnymi wypalonymi cegami, ciany t sam pomalowano barw. Ta prostota pena smaku zapowiadaa tym wspanialsze wntrze. Postpowa z wolna, chcc zebra wszystkie zmysy; wszak za chwil znajdzie si w obecnoci Iras. Ona czeka goze piewem, czarujcym opowiadaniem, fantastycznymi marzeniami, rozmow pendowcipu, kaprysu i tego umiechu, co rozjania jej spojrzenie. Gdy min przejcie, znalaz si u zamknitych podwoi; zbliywszy si do nich,zauway, e otworzyy si same, bez najmniejszego szelestu, zdaje si nawet, ebez dotknicia ich rk. Byo to dziwne, aleBen-Hur nie zastanawia si nad tym, tym bardziej, e nci jego oko wspaniay widok, ktry si przed nim roztacza. Jeszcze w cieniu korytarza, lecz ju na progu podwoi, ujrza przed sob atrium rzymskiego domu, urzdzone z bajecznym przepychem i wytwornoci. Jak wielk przestrze mia przed sob, trudno powiedzie, z powodu zudzenia, jakie sprawiaj doskonae proporcje i gboko perspektywiczna, ktr wczeniartyci tak umieli wyzyska. Najpierw zwrcia uwag przepyszna posadzka mozaikowa, przedstawiajc Led pieszczc abdzia dalej spostrzeg, e caa posadzka mozaikowa same mitologiczne przedstawiaa obrazy...Komnata pena bya sprztw, najrozmaitszego przeznaczenia, a kady z nich to istne dzieo sztuki. Tu i wdzie stay bogato rzebione stoy, i do nich przystosowane sofy i wezgowia. Meble dalej od cian stojce odbijay si w lnicej posadzce niby w czystej wodzie jeziora, wraz z malowaniami cian i bogatymi rzebami sufitw. Na rodku znajdowa si otwr otoczony wgbieniami, przez ktre wpadao wiatosoneczne, i bkit nieba dziwnie z tej odlegoci bliski. Wprost otworu, zocona krata strzega impluwium. Kolumny, podtrzymujce strop w rogach komnaty wieciy w socu jak pomienie; odbicie tozdawao si tworzy nieskoczon wietlan gbi. Szczegln uwag Ben-Hura zwrciy midzy innymi dziwnie pikne wieczniki wieloramienne, posgi i wazy, tworzc wntrze tak wspaniae, e mona by je przenie do paacu na Palatyskim Wzgrzu, ktry niegdy Cycerokupi od Krasusa, a nawet i do jeszcze synniejszej sw piknoci willi Skaurusa w Tuskulum. Tak przypatrujc si i podziwiajc wszystko, chodzi Ben-Hur po pustej komnacie; marzenia czarowne dodaway mucierpliwoci. Nie dziwi si opnieniu i ani wtpi, e Iras, skoro bdzie gotowa, przyle po niego sug, lub przyjdzie sama,tym bardziej, e atrium suyo do przyjw kadym dobrze urzdzonym domu rzymskim. Chodzi wic wzdu, wszerz, wkoo cian,stawa pod otworem w stropie, przypatrujc si niebu i jego lazurowej gbi. To znw opierajc si o kolumn, podziwia efektowne wiatocienie, co zmniejszay w miar oddalenia otaczajce przedmioty. Nikt jednak nie przychodzi. Zaczo mu si duy, nic wic dziwnego, e rozmyla, czemu Iras nie przybywa? Nie znalazszy na razie odpowiedzi, wrciznw do podziwiania czarujcego otoczenia,chocia ono coraz to mniej go zajmowao. Od czasu do czasu wysya ucho na zwiady,a gdy aden ruch ani szmer nie dolatywa, niecierpliwo braa gr. Krew kry a silniej, pulsa biy coraz prdzej, nareszcie otaczajca go cicho i milczenie poczy budzi podejrzenie i nieufno. Nie da si opanowa tym uczuciom, odsun je z umiechem, pocieszajc si mi nadziej: pewnie bawi w gotowalni, pragnie by pikn jeszcze jedno pocignienie pdzla koo powiek, a moe ujrz j. Moe...o radoci! Moe wije wieniec dla mnie! Tak rozmylajc, usiadu stp wspaniaego wiecznika, a przypatrywaniem skraca chwil cikiego oczekiwania. By to rzeczywicie sprzt nader pikny. Spiowa kolumna wznosia sina podunej, rwnie spiowej podstawie, zaopatrzonej kkami i zdobnej delikatnymi ornamentami po rogach i bokach. U stp kolumny, na wzniesionym poniej otarzu, niewiasta skadaa ofiar; z palmowych za lici, zdobicych kapitel kolumny, spyway cienkie acuszki zakoczone lampami. Cao bya arcydzieem w swoimrodzaju. Ben-Hur podziwia wiecznik i inne piknoci atrium; lecz cisza nuya go coraz bardziej nasuchiwa, wstawa, zawsze na prno, nie sycha adnego gosu, paac guchy jak grb. Czyby si pomyli? Nie to niepodobna!! Posaniec przyszed od Egipcjanki, a to paac Iderne! W teje chwili przypomnia sobie nie bez obawy, jak dziwnie i tajemniczo otworzyy si podwoje! To dziwne, trzeba wrci i obejrze! Poszed, a odgos jego krokw, chocia stpa lekko, odbija si gonym echem i wzbudza w nim samym lk. C to, miaby si obawia? Postpi, doszed do drzwi,niestety, sztuczna rzymska klamka odmwia za pierwszym dotkniciem posuszestwa. Prbuje raz drugi, na prno; krew zastyga mu w yach z gniewu i oburzenia. Uderza z caej siy, podwoje ani drgny! Uczucie niebezpieczestwa owadno modziecem, stoi niepewny i pyta sam siebie: Kto w Antiochii mg chcie wyrzdzi mu krzywd? Messala! ... A ten paac Iderne? W przedsionku widzia wprawdzie Egipt, w portyku Ateny, ale tu, tu w atrium? Tu Rzym, wszystko wokoo zdradzao rzymskiego waciciela. Miejsce to byo na gwnej ulicy miasta, chyba niktby si nie odway tak publicznie popeni gwat i zbrodni, czeg jednak nie mona si spodziewa po tak zuchwaym wrogu, jak Messala? Tak, tak, to jego rka, to jego pomys, wszak to czyn godny jego zuchwalstwa, a ja myla Ben-Hur ja daem si zapa jak dziecko, bo cae atrium ze sw wytwornoci jest tylko zocon klatk winia! Nie dziw, e skoro zrozumia swe pooenie, trwoga powloka wszystko czarn barw. Uczucie to gniewao go i upokarzao postanowi bd co bd broni si jeszcze. Z airium prowadzio wiele dzrzwi na prawoilewo, zapewne do sypialnych komnat; sprbowa je Ben-Hur otworzy. Na prno, wszystkie szczelnie zamknite. Stukanie mogoby sprowadzi ludzi, krzycze wstyd onierzowi. Pooy si e wiem, po co tu jestem. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPc' cF c9* c18B:($wic na wezgowiu i rozmyla. Coraz janiej widzia, e jest winiem, ale czyim? Oczywicie Messali. Na t myl obejrza si i umiechn niedowierzajco, bo zaprawd nie by bezbronny, wszak kady przedmiot moe mu posuy za bro. To przypuszczenie obalio poprzednie; nie, to niepodobna, nie mylano z nim walczy, ptaki tylko gin w zoconych klatkach. Myl ta podniecia wcieko i szalon ch obrony. Jak to, on. onierz, on, zwycizca, miaby si nie broni? Czy mu brak siy, czy nie moe zdruzgota oa, na ktrym spoczywa i uczyni ze taran niedo zdobycia? Czy rozpacz si nie podwaja?Zreszt Messala przyj tu nie moe! On niebdzie wicej chodzi, bo jest kalek jak Simonides. To prawda przecie dla chccego nie ma niepodobiestwa, moe sikim posuy, moe uy rki zbrodniarza.Myl ta wydaa si Ben-Hurowi prawdopodobn, wsta i prbowa otworzy drzwi. Raz, nawet dwa razy zawoa; echo tylko odpowiedziao, wzbudzajc dziwn obaw w sercu winia.Jeszcze mia do siy do uspokojenia si, postanowi poczeka chwil, a potem wyama drzwi. W takich okolicznociach umys opada i wznosi si niby morze, co si naprzemian burzy i uspokaja. Nagle, nie wiedzie jak i dlaczego, przyszed do przekonania, e cae to zdarzenie jest dzieem przypadku lub pomyki. Niepodobna, by paac tak wspaniay nie mia waciciela, tym bardziej musi si kto nim zajmowa, musi by jaki dozorca, a ten przed noc zjawi si powinien. A zatem cierpliwoci! To postanowiwszy, czeka. Mino znowu p godziny Ben-Hurowi czas ten wyda si niesychanie dugim. Tymczasem podwoje, ktrymi wszed, otworzyy si jak pierwej, tak samo cicho itajemniczo. W chwili, gdy si to stao, Ben-Hur siedziana przeciwnej stronie komnaty odwrcony od wejcia. Gdy usysza kroki, zdziwi si, ale pomyla: Ach!! Nareszcie przysza! Odetchn radonie i wsta. Dziwna rzecz, krok idcego by ciki, towarzyszy mu stukot sandaw. Zocone kolumny zasaniay go od wejcia, z wolna posun si i przystan za jedn z kolumn.Rwnoczenie usysza gosy ludzi, a jedenz nich ostry, gardowy. Co mwiono, nie mg zrozumie, gdy nie zna jzyka, ktrym mwili. Nie byo to adne z narzeczy znanych na wschodzie lub poudniu Europy. Obejrzeli komnat z jednej strony, po czymprzeszli na lewo i Ben-Hur mg si im dobrze przypatrze. Byo ich dwch, jeden szczeglnie silnie zbudowany, ale obaj wysocy, jednakowo w krtkie tuniki ubrani. Nie wygldali na panw tego domu ani nawet na sugi. Dotykali rkoma otaczajce ich przedmioty, widocznie wszystko byo imnowe i dziwne, zna, e to ludzie pospolici; komnata zdawaa si by ich obecnoci sprofanowan. A jednak obejcie ich byo swobodne, poruszali si miao, co wiadczyo, e przyszli tu na pewne i mieli co do zaatwienia. Ale co? Chodzc tu i tam, rozmawiali i raz si zbliyli, to znw oddalili od chronicej Ben-Hura kolumny. Opodal, gdzie promie pada na mozaik posadzki i wspaniay posg, przystanli w wietle, aby si dzieusztuki przypatrze. Ben-Hur tak by tym wszystkim rozdraniony, e teraz, gdy w wysokim silnym mu pozna owego Normana, co go uczy w Rzymie szermierki i co wieo odnis zwycistwo jako atleta w cyrku, dozna wraenia graniczcego z trwog. Patrzc na t twarz pen blizn, oraz wyrazu najdzikszych namitnoci, na obnaone czonki, silne i wyrobione muskuy, myl osobistego niebezpieczestwa przesza chodem kady modzi eca. I nie dziw, instynkt zachowawczy ostrzeg, e wszelkie okolicznoci za dobrze obmylono, aby mogy by przypadkowymi. Nie ma si co udzi, tu idzie o jego ycie; a on wobec zbirw jest nieledwie karem. Towarzysz mniej by straszny, mody, oczy i wosy mia ciemne, wyglda na yda. Obaj nosili suknie waciwe szermierzom, gdy id na aren, co wszystko dowodzio, e tak ich, jak i jego w jakim do tego paacu sprowadzono celu. Z kad chwil janiej rozumia, e jest w niebezpieczestwie i e bez nadzwyczajnej pomocy, znajdzie tu grb pewny. Nie wiedzc, co pocz dalej, patrzy po ludziach bezmylnie, podczas gdy przed oczami duszy przesuwao si cae jego ycie, z wszelkimi szczegami. Chwile takie zdarzaj si w yciu ludzkim rzadko, wtedy patrzymy na te znane obrazy, jakby one nas nie dotyczyy i sdzimy je sprawiedliwiej ni kiedykolwiek. I Ben-Hur wrd otaczajcych go ciemnoci, ujrza jakby ukryt rk, co uchylia zasony jego dotychczasowego bytu, zrozumia, e odtd wchodzi w nowy okres ycia. Dotd by on ofiar niewinn, na nim popeniono gwat; teraz, przeciwnie, on obejmowa rol czynn, on zaczepia. Dopiero wczoraj znalaz sw pierwsz ofiar. Chrzecijanin prawdziwy zadraby na t myl, sumienie przemwioby gronym wyrzutem. Ben-Hur nie dozna nic podobnego, on, ucze pierwszego, lecz nie ostatniego i najwitszego prawodawcy, nie uwaa, aby wymierzenie zasuonej kary byo krzywd. Zreszt pan da mu zwycistwo, a ta pewno i wiara byy mu rdem siyw niebezpieczestwie. Peen ufnoci, widzia w wieym powodzeniu zapewnieniedalszego. Nowe ycie, to misja zaledwie rozpoczta, wita jak witym oczekiwanykrl pewna jak przyjcie tego krla sprawiedliwa, ju tym samym, e bya konieczn. I on miaby si da pokona u progu takiej drogi? Nie, i stokro nie...Wrd tych myli rozwiza pas przytrzymujcy bia ydowsk szat, a zosta tylko w spodniej tunice, podobnej dotych, ktre odzieway jego wrogw. To uczyniwszy, zoy rce na piersiach i opar si o kolumn, czekajc z przygotowanym umysem i ciaem na swychnieprzyjaci. Cocie za jedni?? zapyta ich po acinie. Norman umiechn si, ale twarz jego nie nabraa przez to agodniejszego wyrazu i odpowiedzia: Barbarzycy. To paac Iderne. Kogo tu szukacie? Odpowiedzcie! Sowa te wymwi z wielk powag; cudzoziemcy stanli zdziwieni, a Norman zapyta: A to co za jeden?? Rzymianin. Olbrzym podnis gow i przypatrywa musi szyderczo. A to co nowego? Ha, ha, ha! Syszaem, e jaki bg powsta z krowy, co sl lizaa; ale nawet bg nie zrobi z yda Rzymianina. Przestawszy si mia, mwi co do towarzysza i obaj zbliyli si gronie w zaczepnej postawie do Ben-Hura. Stj!! zawoa tene, oddalajc si od kolumny...Jedno sowo. Stanli. Sowo odpowiedzia Saksoczyk, skadajc ogromne rce na piersiach i rozpogadzajc twarz, co ju si groniejsz stawaa. Jedno sowo.... mw! Jeste Thord Norman. Olbrzym zdziwiony, otworzy szeroko niebieskie oczy. Bye lanist w Rzymie?? Thord potwierdzi. A ja si uczyem u ciebie. Nie odrzek, kiwajc przeczco gow. Na brod Irmina, nigdy w mym yciu nie prbowaem zrobi z yda wojownika. Dowiod ci, e tak jest. Jakim sposobem?? Jestecie tu, aby mnie zabi. To prawda. Pozwl wic, aby ten czowiek walczy zemn na pici, a poka ci na jego osobie, e jestem twoim uczniem. Wesoo rozjania twarz gladiatora, wyraona propozycja przypada mu do smaku. Przemwi co do swego towarzysza, ten zdawa si zgadza, po czym rzek z naiwnoci rozbawionego dziecka: Czekajcie, a dam znak rozpoczcia. Uderzeniem nogi przysun wezgowie, a rozkadajc si na nim, zawoa: Zaczynajcie!! Ben-Hur przystpujc do swego przeciwnika, rzek: Bro si!! Przeciwnik wycign rce, ale bez ochoty izapau. Gdy obaj stali naprzeciw siebie, podobnymi byli jak bracia wzrostem i budow. Cudzoziemiec umiecha si zwycisko; Ben-Hur patrzy tak jako uroczycie i powanie, e przeciwnik powinien by zadre, ale nie zna jego zrcznoci. W kadym razie wiedzieli obaj, e to walka o mier lub ycie. Ben-Hur naciera praw rk, nieznajomy parowa z lekka lew naprzd wysunit; zanim j cofn, ju Ben-Hur chwyci do przeciwnika z si wiolarza. Nie zdoa si szermierz zasoni, bo rwnoczenie chwyci go Ben-Hur za szyj inim odetchn, ju z prawego ramienia przemieni rk praw na lew i trzymajcgo jak martw mas. dusi nag szyj kooucha rk praw; w kilka chwil szermierz pad ciko bez jku i krzyku, a lea spokojnie, jak piorunem raony. Walka ta trwaa krcej ni si da wypowiedzie, wszystkie za ruchy zday si by zaledwie jednym. Ben-Hur po skoczonej walce zwrci si do Normana. Ha! Na brod Irmina! zawoa Norman, miejc si gono Ha! ha! ha! nie potrafibym lepiej! Obojtnie przypatrzy si trupowi a potemzmierzy od stp do gowy Ben-Hura z rodzajem podziwu. Musz przyzna, e wzie si do roboty, jak naley, a co dziwniejsza, moim sposobem, tym, jakiego dziesi lat uczyem w szkoach rzymskich. Teraz widz, e nie jeste ydem. Kime jeste? Czy znae Ariusza duumwira?? Kwintusa Ariusza?? Oczywicie, bo by moim patronem. Mia przecie syna?? Mia rzek Norman, przecigajc si leniwo. Znaem chopca dzielny by i snadnie mg zosta krlem gladiatorw; sam Cezar nawet chcia si nim opiekowa. Ja sam wyuczyem go wszelakich tajemnic mej sztuki, co wicej, pokazaem mu nawetsposb mego wynalazku; ale na Irmina, wszak wanie uye go w walce z tym biedakiem! Jak to i dotd nie poznae mnie?? Wszake jestem owym synem Ariusza. Saksoczyk, zbliy si z wolna, obejrza dokadnie modzieca, a wycignwszy rk, zawoa z rozjanion twarz i wesoymi oczyma: Ha, ha, ha! A to mnie oszuka! Obiecywa, e tu zastan yda yda psa ydowskiego, ktrego mier mi bdzie bogom. Kto ci to powiedzia?? pyta Ben-Hur, ujmujc jego rk. On, Messala! ha, ha, ha! Kiedy?? Wczoraj wieczorem. Mylaem, e jest chory z potuczenia. Nie bdzie ju chodzi, a do mnie mwi wrd jkw lec na ku. Kilka sw daway dokadny obraz nienawici Messali i przekonay Ben-Hura, e pki wrg taki y bdzie, nie przestaniego przeladowa. Zemsta stanie si odtd jedyn osod jego zniweczonego ycia i straconego w zakadach z Sanbalatem majtku. Ani chwili nie lekceway sobie Ben-Hur tego stanu rzeczy , a przede wszystkim widzia, jak bardzo on bdzie grony i niebezpieczny dla dziea, ktre mia przedsibra. Wobec tak wanego przedsiwzicia nie trzeba wybiera w rodkach, zreszt, wszak mu przysuguje prawo odwetu. Czemu by nie mia uy tego samego, co Rzymianin, sposobu? Czowiek zapacony po to, aby go zabi, odstpi od zamiaru, skoro wicej dostanie; a c atwiejszego dla Ben-Hura, jak pacipienidzmi? Pokusa bya bardzo silna, naglespojrza na lecego bez ycia przeciwnikaispostrzeg, e wzrost i postawa podobne byy do niego samego, powsta wic w duszy jego nowy zamiar. Pomylawszy chwil, zapyta Normana: Ile za moje ycie obieca ci Messala? Tysic sestercji. Otrzymasz je; a jeli uczynisz po mojej woli, dodam ci jeszcze trzy tysice. Uradowany obietnic olbrzym, zamia si gono, mwic: Wczoraj wygraem pi tysicy, od Rzymianina tysic, to sze. Daj mi cztery, cztery, zacny Ariuszu, a stan przy tobie wytrwale; jeli kami, niech mnie mj imiennik stary Thord motem ubije. Daj mi cztery, a zamorduj tego patrycjusza, co ley w ku. Nie bardzo si tym spracuj,wystarczy, gdy mu gb ot tak...zatkam. Mwic to, wykona obrazowo ruch odpowiedni. Rozumiem, czego pragniesz odpar Ben-Hur dziesi tysicy sestercji to majtek; ju widz, jak wracasz do Rzymu i otwierasz sklep z winem w pobliu wielkiego cyrku i bdziesz y, jak przystao na wielkiego gladiatora! Blizny na twarzy szermierza zawieciy jakim odblaskiem wewntrznego rozradowania z obrazu, jaki mu przedstawi Ben-Hur. Dam ci cztery tysice, a co wicej, to co uczynisz dla mnie, nie pokrwawi rk twoich.Posuchaj mnie, przypatrz si i powiedz, czy ten twj przyjaciel nie jest do mnie podobny? Doprawdy, e tak jest, i mgbym miao twierdzi, e jeste jabkiem z tej samej jaboni. To mnie cieszy; co mylisz, gdybym te woy jego tunik, jego za ubra w mojesuknie i gdybymy go tu zostawili? W takim razie otrzymaby sestercje Messali, bo c atwiejszego, jak mu wytumaczy, e mnie zabi. Propozycja ta tak ucieszyaSaksona, e mia si do ez. Ha, ha, ha! Nikt jeszcze tak atwo nie zarobi tysica sestercji. Bd mie winiarni i to za proste kamstwo bez przelewu krwi! Ha, ha, ha! Jeli kiedy przyjedziesz do Rzymu, nie zapomnij pyta o winiarni Thorda Normana, kln si na brod Irmina, dam ci najlepszego wina, chobym mia je szuka w piwnicach Cezara. Podali sobie rce na zgod, po czym zamieniono suknie, Ben-Hur za zobowiza si przysa cztery tysice sestercji jeszcze tej samej nocy. Po ostatecznym omwieniu sprawy, olbrzym zapuka do wchodowych podwoi, ktre si otworzyy i przepuciy morderc i niedosz ofiar. Gdy wyszli z atrium, zaprowadzi Norman Ben-Hura do bocznego pokoju, gdzie si modzieniec dokadniej przebra w szar, grub tunik nieboszczyka. Rozeszli si w bliskoci Omfalusu, a Norman rzek na poegnanie: Pamitaj o mnie, synu Ariusza, i nie omi winiarni w pobliu cyrku. Ha, ha, ha! Nikt si jeszcze nigdy tak atwo nie dorobi majtku. Niech ci bogowie strzeg! Gdy Ben-Hur wychodzi z atrium, raz jeszcze spojrza na gladiatora w ydowskich lecego sukniach. Podobiestwo byo uderzajce, a jeli Thord dotrzyma obietnicy, oszustwo pozostanie tajemnic. Tej samej nocy opowiedzia Ben-Hur w domu Simonidesa swoj przygod w paacu Iderne i uoy si z kupcem, e zaraz nazajutrz zacznie go szuka. Prawdopodobnie rzecz si wytoczy przed Maksencjusza, a jeli tajemnica pozostanie w ukryciu, to Messala i Gratus w spokoju i szczciu bd uywa jego majtku; Ben-Hur za uda si do Jerozolimy, aby szuka swoich. egnano si na tarasie, Simonides siedzc wkrzele, patrzy na rzek i egna Ben-Hura jak syna. Estera towarzyszaa modziecowi a do schodw. Jeli odszukam moj matk, Estero, poczysz si z ni i bdziesz siostr mojejTirzy. Mwic to, zoy pocaunek na jej licu. Bye to tylko pocaunek brata? Pyn rzek a do ostatniej kwatery liderima, gdzie zasta Araba, ktry mu miaby przewodnikiem. Gdy wyprowadzono konie, rzek Arab: Oto twj ko. Ben-Hur spojrza i zobaczy Aldebarana, najszybszego z synw Miry i najszlachetniejszego z koni szejka po Syriuszu. By to dar godny serca Ilderima. Trupa, co lea w atrium wspaniaego paacu, sprztnito i pochowano natychmiast, korzystajc z cieniw nocy. Stosownie do planu Messali, wysano do Gratusa goca z radosn o mierci Hura nowin, e ta mier bya ju tym razem niewtpliw. Niedugo otworzono winiarni w pobliu cyrku Maksimusa, a nad jej drzwiami byszcza napis: THORD NORMAN ROZDZIA XXVIII Trzydzieci dni upyno od owej nocy, w ktrej Ben-Hur opuci Antiochi, aby si uda za szejkiem Ilderimem na pustyni. W tym krtkim czasie zasza zmiana o wielkim znaczeniu dla naszego bohatera: Waleriusza Gratusa pozbawiono wadzy, a miejsce jego zaj Poncki Piat. Trzeba nam wiedzie, e zmiana ta kosztowaa Simonidesa pi talentw, ktrymi obdarowa Sejana, cieszcego si najwikszymi wzgldami Cezara. Uczyni to kupiec w interesie Ben-Hura, chcc mu uatwi poszukiwania w pobliu Jerozolimy. Na ten cel obrci wierny suga pienidze od Druzusa i jego stronnikw wygrane! Wszyscy, ktrzy zapacili zakady, ju tymsamym nienawidzili Messal, sprawc ich poraki. W sprawie odpowiedzialnoci Messali, jako nie wypacajcego zobowiza, nie nadesza dotd z Rzymu odpowied. Zmiana namiestnika dopiero wprawdzie nastpia, a ju ydzi wiedzieli, e nie wyjd na niej dobrze. Kohort, majc obj fort Antonia i zluzowa poprzedni, wysano i zakwaterowano w nocy, a zaraz nazajutrz spostrzegli mieszkacy Jerozolimy, e wiee starej warowni przyozdobiono wojskowymi godami. Wrd orw i hemw znajdowao si rwnie olbrzymie popiersie Cezara. Na ten widok oburzy si nard i tumnie, z wielk wrzaw ruszy do Cezarei, gdzie dotd przebywa Piat. co tu jestem. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPc6k cHc*.c=~ Tam otoczono paac namiestnika i domaganosi z wciekoci usunicia znienawidzonychgode. Pi dni oblegay zbuntowane tumy paac, nareszcie zdecydowa si Piat udzieli im posuchania, i wyznaczy cyrk na punkt zborny...Ufajc sowu namiestnika,przyszli tam ydzi spokojnie; gdy nagle otoczyo ich wojsko, przeraeni udali si wpokor i zdali si na ask i nieask. Rozbrojony ich powolnoci Poncjusz, postanowi uczyni zado ich probie. Nazajutrz wrciy goda do Cezarei, gdzie je przez lat jedenacie przechowywa rozwaniejszy Gratus. Nie ma tak zego czowieka, ktry nie uczyniby czasem co dobrego i uytecznego. Tak byo i z Piatem, ktry zacz swe rzdy w obawie odpowiedzialnoci, nie tylko zbadaniem wizie, ale i cisym rozpoznawaniem spraw uwizionych. Na ydach, cho to uczyni we wasnym interesie, nakaz ten zrobi dobre wraenie, nabrali do zaufania i uspokoili si. Mnstwo zadziwiajcych faktw odkryto wtedy; setkiosb, zamknitych czsto bez oskarenia, uzyskao wolno. Wrd nich byo wielu, ktrych zgoa uwaano za umarych. Co wicej, otworzono wizienia nieznane ludziom, ktrym stra bya oddana. Najdziwniejszym by fakt, jaki si zdarzyw samej Jerozolimie. Forteca Antonia zajmowaa dwie trzecie gry Moria i bya niegdy paacem zbudowanym przez Macedoczykw. PniejJan Hyrkanus zamieni paac w warowni ku obronie wityni, ktra z tak twierdz staa si niezdobyt. Herod, rozmiowany wbudownictwie, umocni i rozszerzy mury twierdzy, zaopatrzy j w baraki, skady, cysterny, a przede wszystkim rozszerzy ipomnoy wizienia. W tym celu kaza zrwna otaczajce skay, wyku w nich gbokie wydrenia, podzieli na cele, a ponad nimi wznis pyszn kolumnad, czc t budow z sam wityni. Z dachu tej kolumnady mona byo widzie cae podwrze witego przybytku. Tak umocnion i ozdobion twierdz otrzymali Rzymianie; szybko ocenili zdobycziumieli j wyzyska. Przez cay okres rzdw Gratusa fortec zajmowao wojsko, za wizienia jej przepenione byy buntownikami. Biada gdy spuszczono mosty i otwierano bramy warowni! Nimi wychodzia bowiem kohorta, spieszc tumi wszelkie zarzewie buntu! Biada ydowi, kiedy mu winiem przyszo mija te bramy i mosty! Rozkaz nowego prokuratora, dajcy wykazu uwizionych w fortecy Antonia, wypeniono szybko. Nie miny dwa dni od chwili, jak przesuchano ostatniego z nieszczliwych, a spis gotowy ley na stole trybuna, obecnie urzdujcego. Za chwil przel go Piatowi, przebywajcemu w paacu na grze Syjon. Izba, w ktrej przebywa obecnie trybun, jest obszerna i chodna, urzdzenie jej odpowiada godnoci komendanta i jego wanemu stanowisku. Ju jest pno, bo okoo sidmej godziny dnia, i nie dziw, e tene czuje si zmczony i niecierpliwy. Chcia jak najprdzej wysa raport i pj odetchn wieym powietrzem na dachu kolumnady, skd widzie mona modlcych si w podwrzach wityni ydw. Podwadni trybuna niecierpliwi si rwnie i radziby spocz; tymczasem nowe opnienie, bo oto wchodzi czowiek zpkiem cikich kluczy, a dowdca mimo popiechu zwraca si ku niemu: A to ty, Gezjuszu, chod bliej. Nowo przybyy podszed do stou, przy ktrym siedzia trybun w wygodnym krzele; wszyscy obecni spojrzeli i spostrzegli, e na twarzy przybyego wyraao si przeraenie i zarazem obawa.Ucieszyli si wic, chcc sysze co powie: O trybunie zacz mwi, oddajc niskipokon lkam si powiedzie. Pewno jakie baamuctwo lub nowa pomyka. Gdybym mniema, e to pomyka, obawa moja nie byaby tak wielka. Chodzi wic pewno o zbrodni lub zaniedbanie obowizku. Mona bezkarnie mia si z Cezara, lub kl bogi, ale znieway ory, to by si rwnao zbrodni.No, mwe! Dobiega mniej wicej lat osiem,jak Waleriusz Gratus przeznaczy mnie na stranika wizie fortecznych mwi z wolna klucznik. Pamitam doskonale ranek,w ktrym objem obowizki, a byo to w dniu buntu i walki ulicznej. Pobilimy oczywicie ydw, ale nie bez strat z naszej strony; pocztkiem za owego buntumia by zamach na Gratusa, ktry spad zkonia, raniony dachwk rzucon z dachu. Zawoano mnie do niego i zastaem go tu z obwizan gow, siedzcego na miejscu, ktre obecnie, trybunie, zajmujesz. Oznajmi mi Gratus o moim wyborze, oddal te numerowane podug cel klucze i poleci, abym si z tymi godami mego urzdu nigdynie rozcza. Na stole lea zwj pergaminw. Gratus wzi go w rk, rozwin i rzek: oto s plany trzech cel: ta pierwsza tu wskaza podzia wyszegopitra na jednej z kart ta druga, a ta najniszego, trzeciego pitra. Oddaj ci je w zaufaniu. Wziem je z jego rki. a on doda: oto masz klucze i mapy; id zaraz i rozpatrz si rozporzdzeniu, a obejrzyj dokadnie. Gdyby jeszcze nie by do siebie pewny, zarzd, jak uznasz za najlepsze, bo po mnie ty sam jeste panem.Skoniem mu si i chciaem wyj, ale prokurator przywoa mnie raz jeszcze i mwi: zapomniaem ci co powiedzie, daj mi map trzeciego pitra daem mu, a onrozoywszy j na stole, rzek: Widzisz tu t cel? wskaza palcem na numer V. W niej zamknici s trzej ludzie, ktrzy dowiedzieli si tajemnicy zagraajcej bezpieczestwu pastwa rzymskiego, jakimsposobem...nie wiem, ale musz cierpie za sw ciekawo, bo ona w takich przypadkach gorsz jest od zbrodni. Tu spojrza na mnie surowo i mwi dalej: za kar wyupiono im oczy i wyrwano jzyki, a skazani s na cae ycie. Je i pi podawa im bdziesz otworem w murze, syszae? Odpowiedziaem twierdzco, on za mwi dalej: Jeszcze jedno, a zapamitaj to sobie. Mwic to, spojrza na mnie gronie. Oto wejcie do ich celi, numer V, syszysz Gezjuszu? wskaza palcem na map, ebym lepiej zapamita eby mi go nigdy nie otwiera, eby tam nikt, nawet ty, nigdy nie chodzi. A w razie mierci, to c? spytaem. Gdy umr, cela stanie si ich grobem; na to ich tam zamknito: cela zreszt jest zakaona trdem. Rozumiem odparem i posuchanie skoczyo si. Tu Gezjusz wyj z zanadrza swej tuniki zwj pergaminowy, poky od staroci i uywania, a rozkadajc jedn z tych kart przed trybunem, doda: Oto plan najniszego pitra. Cae zgromadzenie z ciekawoci patrzao na map. Mapa Korytarz Schody V IV III II I Tak map i taki plan otrzymaem od Gratusa. A tu cela z numerem V mwi Gezjusz. Widz odpar trybun. Zatem, jak mwie, cela ta bya zakaon. Pragnbym zada jedno pytanie zauway pokornie klucznik. Trybun da znak przyzwolenia. Czy mogem map w takich otrzyman okolicznociach uwaa za prawdziw?? Oczywicie, e nic innego nie wypadao. Ale ona nie jest prawdziwa. Trybun spojrza zdziwiony. Nie jest prawdziwa powtrzy klucznik.Wskazuje ona tylko pi cel, a tam ich jest sze. Sze?? Poka ci pitro, jakim jest, a raczej, jakim mniemam, e jest. Tu Gezjusz wyrysowa na tabliczce nastpujcy plan i poda go trybunowi: Korytarz Schody V IV III II I VI Dobrze narysowae rzek trybun, chcc skoczy rozmow ka zrobi nowy plan i dam ci go jutro, gdy przyjdziesz. Dokoczywszy sw tych, wsta. Racz mnie jeszcze posucha, trybunie. Jutro, Gezjuszu, jutro. To, co mam powiedzie, nie cierpi zwoki.Trybun zaj znowu, acz niechtnie krzeso. Bd si stara by zwizym rzek dozorca pokornie tylko pozwl mi jeszcze na jedno pytanie. Miaem nie wierzy Gratusowi, gdy mwi o winiach pod liczb V? Ale zapewne, e winiene wierzy; obowizkiem twoim byo wierzy, i cela zawiera trzech winiw lepych i bez jzykw. Dobrze odpar dozorca a jednak rzecz tak si nie miaa. Nie?? ... rzek trybun z nowym zdziwieniem. Suchaj i osd. Stosownie do rozkazu obszedem cele, zaczynajc od pierwszego pitra, a koczc na najniszych. Rozkaz nieotwierania numeru V szanowaem przez cae osiem lat, podajc jedzenie i picie otworem na to przeznaczonym. Wczoraj, gdy odebraem nowy rozkaz, niebez ciekawoci zbliyem si do tych drzwi,spodziewajc si ujrze tych nieszczliwych, co wbrew wszelkim oczekiwaniom tak dugo yli. Z razu zamki nie chciay puci i dopiero, gdymy je z ca si pchnli, cikie drzwi si otworzyy. Wszedszy zastaem tam jednego tylko czowieka bez oczu, jzyka i cakiem obnaonego. Wosy nieszczliwegoposklejane, spaday na piersi i plecy; skrata jak pergamin; a gdy wycign rce, ujrzaem paznokcie palcw zaokrglone jakszpony ptaka. Pytaem go o towarzyszy, wstrzsn przeczco gow; mimo tego zaprzeczenia przeszukalimy ca cel. Podoga bya mokra jak i mury, a nigdzie adnego ladu reszty winiw. Gdyby tam zamknito trzech ludzi i dwch z nich umaro, to byyby przynajmniej ich koci. C wic przypuszczasz?? Sdz, trybunie, e przez cae osiem lat w celi tej tylko jeden znajdowa si wizie. Tu trybun rzuci na klucznika badawcze spojrzenie i rzek: Miej si na bacznoci, miaby twierdzi, e Waleriusz kama? Gezjusz skoni si i rzek: Mg sam by w bdzie. Nie, chyba nie przeczy trybun. Stosownie do tego co mwisz, wiedzia, bo czy nie powiedziae dopiero co, e jada i napoju dostarczano na trzy osoby? Otaczajcy przywiadczyli, podziwiajc rozumn domylno swego przeoonego; ale Gezjusz, pewny siebie, zdawa si nie zwaa na t uwag. To dopiero poowa historii: skoro si dowiesz caej, podzielisz moje przekonania.Ot, c dalej zrobiem z owym czowiekiem: posaem go do ani, kazaem oczyci i odzia, a potem wyprowadziem przed bram fortecy i puciem na wolno, umywajc od reszty rce. Tymczasem dzi on wrci, a gdy go do mnie przyprowadzono, paka i dawa mi znakami do zrozumienia, e chce wrci do celi, na co pozwoliem. Gdy go wiedziono, wyrwa si i pad mi do ng, bagajc, abym za nim poszed. W tej chwili tajemnica o trzech ludziach stana mi na myli i tym skorzej ulegem jego probom. Dzi za ciesz si, e uczyniem,jak da. Cae zgromadzenie suchao teraz opowiadania z najwyszym zaciekawieniem. Gdymy si znaleli w celi, nieszczliwy pozna j po omacku, z czego dziwn okazywa rado; a biorc mnie za rk, przywid do otworu podobnego do tego, ktrym si jemu je podawao. By to otwr do duy, cay hem mg si przeze przesun, a przecie dnia poprzedniego uszed naszej uwagi. Trzymajc mnie za rk, woy gow w otwr i wyda krzyk zwierzcy. Zdziwony odsunem nieszczliwego, a zajwszy jego miejsce, zawoaem do wntrza: Hej. jest tam kto? Zrazu nie odebraem adnej odpowiedzi, ale za powtrnym zapytaniem usyszaem tak odpowied: Bd pochwalony, o Panie! Zdziwienie moje wzroso, bo by to gos kobiecy. Pytaem dalej: Kto jeste? Jestem niewiast. Izraelitk, wraz z crk ywcempogrzeban. Pomcie nam rycho, bo bliskie jestemy mierci. Zapewniem je o pomocy i przyszedem, aby zapyta o tw wol. Trybun wsta rozgorczkowany. Masz suszno, Gezjuszu: plan by faszywy, a powie o trzech winiach kamstwem. Zaprawd, lepszych obywateli od Waleriusza Gratusa potrzeba Rzymowi. Tak odpar klucznik. Wiem od winia, i co dzie podawa swym towarzyszkom jado i napj. Oto wyjanienie dokoczy trybun, patrzc po zgromadzonych i mylc, jak to dobrze, e mu nie braknie na wiadkach. pieszmy uwolni kobiety, chodmy wszyscy! Gezjusz by wielce uradowany. Trzeba nam bdzie zburzy mur zauway. Znalazem miejsce, ktre byo wejciem; obecnie zaoone jest kamieniami. Trybun zwrci si do swego pisarza: Przylij za mn co rychlej robotnikw z narzdziami; sprawozdanie jeszcze zatrzymaj, bo trzeba bdzie je uzupeni. Za chwil opucili komnat. ROZDZIA XXIX Jestem niewiast izraelsk, ywcem wraz z crk pogrzeban. Pomcie nam co rychlej, bo bliskie jestemy mierci . Tak odpowied usysza Gezjusz z celi, ktr na swym planie oznaczy liczb VI, a czytelnik pomyla sobie: Oto nareszcie znaleziono matk i siostr Ben-Hura. I tak te byo. Porwano je osiem lat temu, zaprowadzono do fortecy, bo tak chcia Gratus. Nie by to wybr przypadkowy. Jako pan twierdzy, wiedzia, e cel VI nie tylko atwiej byo ukry, ale w dodatku zakaona bya trdem. Wizienie nie zdao mu si dostateczn kar, nie starczyy zamki i lochy dla nieszczliwych, zasuyy na mier okrutn! Do tej strasznej nory przywlekli je niewolnicy w noc ciemn, wepchnli w gb i z okruciestwem icie barbarzyskim zamurowali otwr, odbierajc wszelk nadziej powrotu do wiata. Ludzie ci nie wydali si Gratusowi do pewnymi, dlatego wysa ich w rozmaite strony, aby nie mieli sposobnoci zdradzi tajemnicy. Takim sposobem pozbysi Gratus rodziny, ktr pragn bezkarnieograbi. Uczyni to do zrcznie, bo bez haasu; a jednak wiedzia, e mier ich nie ulega wtpliwoci. Gdyby za niecny czyn ten wyj mia na jaw, to rzecz przedstawi si jako wymiar sprawiedliwoci, nie za jako zbrodnia. Skazaniec lepy i niemy mia im podawa napj i jado otworem z ssiedniej celi; zdrady z jego strony nie byo potrzeby si obawia. Messala w znacznej czci by autorem tych pomysw, ktre im obu uatwiy zajcie majtku i dobytku Hurw, bez wzbogacenia kasy cesarskiej. Ostatnim rodkiem ostronoci byo oddalenie dawnego dozorcy wizie, chocia ten wcale nie wiedzia o zaszych wypadkach; zna jednak doskonale wizienia i oczywicie przed nim sprawa ta nie daaby si ukry. Dalej jeszcze, z przebiegoci icie szatask kaza prokurator sporzdzi faszywy plan z opuszczeniem celi VI i wrczy go, jak wiemy, nowemu dozorcy. Rozkazy dane przy wrczeniu planu byy uwieczeniem dziea, bo cela i jej mieszkacy istnie przestali. Chcc sobie wyobrazi ycie matki i crki wcigu owych lat. trzeba nam sobie przypomnie ich dawniejszy sposb ycia. Wszak szczcie nasze lub bole zale odtego, jak je odczuwamy w duszy. Aby cho w przyblieniu zrozumie cierpienia matki Ben-Hura, musimy sobie przypomnie przymioty jej umysu i serca, jak rwnie okolicznoci, towarzyszce jej uwizieniu i zamurowaniu. Aby to odczu, trzeba nam przypomnie sobie spokojne, szczliwe ycie w ksicym domu, owe wieczory letnie spdzane w gronie rodziny, i porwna z yciem w podziemiach fortecyAntonia. Cela VI bya tak, jak j narysowa Gezjusz na planie. Trudno co dokadnego o jej rozmiarach powiedzie; zdaje si jednak, e bya obszerna. a ciany jej i podoga pene nierwnych wklsoci. Od strony zewntrznej wchodzio do celi troch wieego powietrza, a czasem bysn i promie soca. Obie kobiety siedz pod sam cian jedna na ziemi, a druga na wp oparta na tamtej; nic tam nie ma prcz nagiej skay. Blade wiato, wpadajce otworem, daje impozr widm, tym straszliwszych, e nie miay adnego odzienia. A jednak nie s bezpociechy, bo oto obejmuj si wzajemnie w mioci. Zniko bogactwo, znika nadzieja, ale zostaa mio: Bg jest mioci! Miejsce, na ktrym siedziay, byo gadkie od cigego uywania; bo kt zdoa zliczy, ile czasu w cigu omiu lat spdziy na tym miejscu, czerpic nadziej wyzwolenia z bladego, ale przecie przyjemnego promyka wiata, przedzierajcego si przez otwr w murze.Gdy rano zawita, wiedziay, e dzie wita; gdy blad, e noc zapada! Przez owszpar tak malek wysyay myli w wiat daleki, jakby bya bram krlewskiego paacu i przebiegay go wszerz i wzdu, szukajc jedna syna, druga brata. Szukay go na morzach i wyspach; zdawao im si, e go widz to tu, to tam, a wszdzie w przelocie, bo jak same yy, czekajc na niego, tak i on y,aby je odnale. Jake czsto, cho bezwiednie, myli ich spotkay si na jednejdrodze! Jake czsto powtarzay sobie sowa, co byy jedyn osod w cierpieniu:pki on yje, pamita o nas bdzie; a pki pamita, nie tramy nadziei. Nie mylc ju dotd przebywa Piat. co tu jestem. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPcIcJc2,63 No tym, czym dawniej byy obydwie niewiasty, doznajemy uczucia, e musiaa w nich zaj zmiana, ktrej samo dugoletnie wizienie spowodowa nie mogo. Matka, gdy tu wesza, bya kobiet pikn;crka liczn dzieweczk. Dzi nawet mio temu zaprzeczy musiaa. Wosy ichdugie, nieczesane, dziwnej biaoci, budzgroz i wstrt. Moe to dziwne wiato wrd ciemnoci wywouje takie wraenie, a moe jest co w ich twarzach, co przestrachem cina w yach krew? Moe cierpi gd i pragnienie...wszak nie jady i nie piy, odkd ich niewolny suga odzyskawolno, a to byo wczoraj. Tirza w ucisku matki jczy aonie. Bd spokojna Tirzo; przyjd niewtpliwie.Wszak Bg jest dobry, a mymy nigdy nie zapomniay o Nim; zawsze si modliymy, gdy w wityni odezwaa si pobudka do modlitwy. wiato jeszcze jasne, soce stoi na poudniowej stronie, z pewnoci jeszcze sidmej nie ma. Niedugo kto si musi zjawi. Bg jest dobry, ufajmy Jemu. Proste te sowa matki nie miny bez wraenia. Tirza nie bya ju dzieckiem, bo do lat trzynastu, ktre liczya wwczas, gdy j wiziono, przybyo osiem. Chc by siln! rzeka. Wszak cierpiszporwno ze mn, potrzeba mi y dla ciebiei brata. C, kiedy jzyk spieczony, usta spalone! Bezustannie musz myle o tym, gdzie jest i czy kiedykolwiek nas znajdzie? Gosy ich brzmi cicho, nienaturalnie. Matka tuli crk do serca i mwi: nio, mi si tej nocy widziaam go tak dokadnie jak ciebie w tej chwili. Czemu nie miaabym wierzy w sny, kiedy nasi ojcowie w nie wierzyli, a Pan tak czsto z nimi w ten sposb rozmawia. Zdawao mi si emy byy w przedsionku niewiast wwityni; z nami byo wicej kobiet; on przyszed i stal w cieniu bramy, spogldajc dokoa. Serce bio mi gwatownie; wiedziaam, e nas szuka; wycignam rce ku niemu i biegam, woajc go po imieniu, ale niestety, nie pozna mnie. W tej samej chwili znik. Kt wie. czy tak kiedy nie bdzie; wszakobie tak bardzo jestemy zmienione... Zapewne, jednak...tu gowa matki opadabezwadnie, na twarz wystpi wyraz boleci, a podnisszy si, rzeka: jednak moemy mu si da pozna. Tirza zaamaa rce: Wody, matko, wody, cho kropl wody! Matka spojrzaa wokoo po celi. Tyle razy wzywaa Boga, tyle w Jego Imieniu obiecywaa pomc dziecku, e w tej chwili powtarzanie tych samych obietnic zdao sijej gorzkim urgowiskiem. Na domiar rozpaczy, wiato poczo nikn, a pod wraeniem zapadajcego zmroku, zdao sijej, e mier ju si zblia; siy opuszczaj j i zwtpienie ogarnia siln dotd dusz. Ostatnim wysikiem woli przemawia jeszcze, bo mwi trzeba, aby crk wzmocni. Cierpliwoci, Tirzo, przyjd...ju s... I oto zdaje si, e syszy gosy w pobliu maego otworu, przez ktry im podawano napj i jedzenie. I nie mylia si. Za chwil przebi mury celi krzyk skazaca, Tirza usyszaa go take. Wstay wic obie, wzajemnie si wspierajc; a matka zawoaa z zapaem penym wiary i nadziei. Pochwalonym niech bdzie Pan po wsze wieki. Kto tam?? zapytano, a potem: Kim jestecie?? Gos to nieznajomy. Ale c je to obchodzi moe? Od omiu lat pierwszy to gos, prczgosu Tirzy, co uderza jej ucho. Oto nage przejcie od mierci do ycia! Niewiasta izraelska pogrzebana wraz z crk. Pom nam, bo pomrzemy! Nie tracie nadziei, wnet wrcimy. Kobiety szlochay gono. Znaleziono je, ratunek jest bliski. Zwrcone im bdzie wszystko, co utraciy: dom, towarzystwo, wasno, syn i brat! wiateko tak mae i smutne, wydao im si jakby jasno dnia; zapomniay o boleci, godzie, pragnieniu i pady na ziemi we wzajemnym ucisku. Tym razem oczekiwanie nie trwao dugo. Gezjusz opowiada wprawdzie przewlekle sw histori, ale skoczy j nareszcie; trybun za by energiczny i przedsibiorczy. Hej!! Jestecie tam? krzykn przez otwr. Jestemy!! zawoaa matka, wstajc z ziemi. Prawie rwnoczenie usyszay uwizione uderzenia motw. Nie mwiy do siebie, ale suchay i pojmoway, co znaczy ten huk, zrozumiay, e robi dla nich drog dowolnoci. Ju sycha rozmawiajcych robotnikw; dalej o radoci, ju przedzierasi wiato pochodni przez szczelin w murze. To on, matko, to oni Znalaz nas nareszcie woaa Tirza z oywieniem. Bg jest dobry!! odpara matka spokojnie. I znw upad kamie, potem drugi potemcaa masa i zrobi si otwr! W otworze stan czowiek obsypany pyem, owietlajc pochodni wntrze celi. Jeszczedwch innych stano po bokach, trzymajcych rwnie pochodnie, aby przepuci trybuna. Uszanowanie dla kobiet nie jest czcz form, ley ono w gbi prawdziwie mskiej natury. Trybun stan, gdy spostrzeg, e kobietyprzed nim ucieky nie z bojani, ale ze wstydu. Ale zaprawd, nie z samego wstydusi chroniy. Z gbi celi usysza gos najstraszliwszy, najokropniejszy, usuwajcy wszelk nadziej, najboleniejszy, jaki ludzkim jzykiem da si wyrazi. Uciekajcie!! Nie zbliajcie si, bomy nieczyste! Ludzie, stojcy u otworu, spojrzeli po sobie. Nieczyste, nieczyste! rozleg si gos po raz wtry, jak skarga boleci. Tak spenia swe obowizki wdowa i matka,czujc w tej chwili, e wolno, o ktr bagaa, o ktrej nia, o ktrej marzya, zmienia si w jej rku na jabko sodomskie. Ona i Tirza byy dotknite trdem. Czytelnik nie zna moe znaczenia tego sowa, dlatego przypomnie trzeba ustawy dotyczce tej strasznej choroby, o ktrej ludzko dzisiejsza niewiele wie. Tych czworo: lepy, trdowaty, ubogi i bezdzietny maj by uwaani za umarych . Tak mwi Talmud. Stosownie do tego prawa, by trdowatym znaczy by umarym. Nie wolno mu mieszka w rodzinnym miecie; z ukochanymi rozmawia tylko z oddalenia, nie posiada adnych praw, nie przekracza progu wityni, z synagogi nawet jest na zawsze wygnany. Zasuknie su mu achmany, usta jego zamknite milczeniem przeraenia; gdy je otwiera, to tylko po to, by wyrzec haso ostrzegajce: nieczysty! nieczysty! ktre oddala kadego. Domem jego i mieszkaniem pustynia i opuszczone groby...By on niby widmem, upiorem dla wszystkich; i cierpienia jego, o tyle straszniejsze, e groziy drugim zaraeniem; dra jak kady miertelny przed mierci, a jednak w niej mg pokada nadziej wyzwolenia. Pewnego dnia ujrzaa matka na prawej doni wyprysk, ktry na prno zmy usiowaa. Mao na to zwaaa i nie zdoaaby zda sobie sprawy, kiedy to by mogo, w zimnym tym bowiem grobie stracia rachub czasu. Niestety, niebawemTirza zacza si na to samo uskara; wody, ktra jedynym moga by lekarstwem, dawano tylko tyle, e uywajc jej do obmywania, musiayby cierpie pragnienie. Z czasem pryszcz ten rozwin si na cark, skra poodpadaa, paznokcie odpaday od ciaa. Cierpienia ich nie byy przecie dojmujce, ale cige; usta wysychay, wargi pkay. Pewnego dnia, kiedy matka zaja si jakimtakim oczyszczeniem celi, zapragna si przypatrze twarzy Tirzy i przekona, czy straszna choroba nie nadwerya rysw twarzy jej ukochanego dziecicia i z najwyszym przeraeniem ujrzaa, e rzsy jej byy biae jak nieg. Jaka boleogarna dusz matki! Chwil staa jakby skamieniaa. Nie moga wymwi ani sowa i usiada na kamiennej awie, a umys jej trapia myl: to trd! totrd! Nie o sobie mylaa, ale o swoim dzieciciu!Mio matki zamkna jej usta, e nie zdradzia tej przygniatajcej wiadomoci crce. wiadomo nieszczcia zamkna wic w swym sercu; sama bez nadziei, niecia wity pomie w sercu Tirzy i z dziwn przezornoci, dziwn cierpliwoci, zdoaa ukry przed crk, czym bya zagroona, utrzymujc, e to rzecz maej wagi i przemijajca... Mimo boleci i wewntrznej trwogi, zdobya si na wymylanie jej rozrywek, opowiadajc dawne historie i podania, lub tworzc nowe. Zawsze z rwn radoci suchaa pieww Tirzy, a obolae usta jejsamej brzmiay pieniami Krla psalmisty. Pienia te koiy ich boleci, ywiy w sercach pami o Bogu, co si zdawa o nich wraz z caym wiatem zapomina. Wolno, ale straszliwie rozwijaa si nieubagana choroba, pokrywajca ich gowy biaoci, wyerajca dziury w ustach i powiekach, a cae ciao pokrywajca bliznami. Potem zacza toczy gardo, odbierajc sodki dwik gosowi, dalej pozbawia muskuy gitkoci, wdara si do puc. nerww, koci, a kady postp straszliwego wroga czyni je sabszymi. Wrd tej grozy, biedna matka ledzia kady objaw i wiedziaa, e tak bdzie a do mierci, na ktr tylko Bg wie. jak dugo czeka bd?Nareszcie przyszed i ten straszny dzie, w ktrym matka musiaa z poczucia obowizku powiedzie Tirzy nazw ich choroby i potrafia wraz z ni baga Przedwiecznego o rychy koniec mczarni. A jednak, jake wielk jest sia przyzwyczajenia, kiedy i te nieszczliwe niewiasty zdoay po jakim czasie znosi spokojnie swj los, znay sw chorob, wiedziay, jak postpowaa, a jednak pragny y. Pragny ycia, bo jeden jeszcze zwizek czy je z ziemi; zapominay o swojej niedoli, krzepic w sobie ducha rozmow o Ben-Hurze. Wzajemnie obiecyway sobie, e wnet si z nim pocz; nie wtpiy, e jest im wiernyjak dawniej, i podziela bdzie ich rado, gdy si nareszcie zobacz. Przdc t wt ni, znajdoway w niej szczcie i nie pragny tak gorco mierci. W takim znajdoway si usposobieniu duszy, gdy usyszay woanie Gezjusza, a dobiegaa wanie dwunasta godzina godu i pragnienia. Pochodnie rozjaniy ciemnoci wizienia, wolno zawitaa: Bg jest dobry! rzeka wdowa, dzikujc tymi sowami Bogu. Nie ma zaistelepszego sposobu okazania wdzicznoci, jak zapomnie minione ze, bo wtedy widzi si i ceni obecn ask. Trybun wszed, a oto z kta, w ktrym si ukryy, zabrzmiao ostrzeenie, wywoanepoczuciem obowizku: Nieczyste!! Nieczyste! Ile zaparcia si siebie potrzeba byo na wypenienie tej smutnej powinnoci! Nawet rado z odzyskanej wolnoci nie zaguszya w niej zrozumienia, co obecnie nastpi moe. Dawne szczliwe ycie ani wrci, ani wrci nie moe. Gdyby si zbliyy do swego dawnego domu. to tylko do proga i chyba na to, aby zawoa: nieczyste! nieczyste! Jednak w piersi yje i y bdzie mio silna i czua jak zawsze, mio do syna, o ktrym myl bya jedyn osod w wizieniu. Ile to razy widziaa przed oczyma duszy chwil, ktra ich poczy miaa! A teraz? Teraz, gdyby si do niej zbliy, musiaaby ucieka; gdyby wycign rce i woa sodkim, tak dawno nie syszanym gosem: matko! matko musiaaby go powstrzyma woaniem: nieczyste, nieczyste! A drugie dziecko, ktre w braku innej odziey pokrywao nago swoj roztarganymi wosami o nienaturalnej i obrzydliwej biaoci...Ach! ona ju do koca ycia pozostanie jej nieodstpn w niedoli towarzyszk. A jednakmna niewiasta nie zawahaa si ani na chwil, a z ust jej pady sowa, ktre od wiekw jako przestroga brzmiay: nieczyste! nieczyste! A odtd bdzie sowa te powtarzaa zamiast pozdrowienia.Trybun usysza je, ale pozosta. Kim jestecie?? Jestemy kobiety, umieramy z godu i pragnienia, lecz...nie zbliajcie si i nie dotykajcie si ani murw, ani podogi...nieczyste! Opowiedz swoje dzieje, kobieto, wymie nazwisko, kiedy i kto ci tu zamkn? By niegdy w miecie Jerozolimie ksi Ben-Hur, znali go wszyscy szlachetni Rzymianie, sam Cezar by mu przyjacielem. Jam po nim wdowa, a to jego dziecko. Jak mog ci powiedzie, za co tu jestem, gdy sama nie wiem, chyba za to, e bylimy bogaci. Waleriusz Gratus moe powiedzie, kto by naszym wrogiem i kiedy si zaczanasza niewola. Ja nie mog! Patrz o patrz, do jakiego stanu nas przywiedziono patrz i miej lito!! Chocia powietrze w celi byo duszne od zarazy i swdu pochodni, Rzymianin przywoa do siebie jednego z trzymajcych wiato i zapisa dokadnie zeznanie wdowy. Zeznanie byo krtkie, ale zrozumiae; w kilku sowach zawierao jejdzieje, oskarenie i prob. Pospolita kobieta nie byaby zdolna tak rzecz przedstawi, ani wzbudzi wiary i litoci. Uczyni wedug twej proby, niewiasto rzek trybun, skadajc tabliczki przylwam je i pi. Pomnij, o panie, o odzieniu i oczyszczajcej wodzie! Stanie si, jako pragniesz. Bg jest dobry mwia, kajc wdowa pokj Jego niechaj bdzie z tob. Nie ujrz was wicej doda przygotujcie si; wieczorem ka was zaprowadzi do bramy fortecznej i puci na wolno. Dalej musicie si zastosowa doprawa. Bywajcie zdrowe! Wydawszy rozkaz, wyszed. Niebawem weszli do celi niewolnicy, niosc wielkie konwie wody, wiadra i rczniki orazmiso, chleb i szaty niewiecie. Wszystko topostawili u wejcia i uciekli. Gdy noc zapada, wyprowadzono obie niewiasty do bramy i wskazano ulice. W ten sposb pozby si Rzymianin ich obecnoci, a one odzyskay wolno wrd murw rodzinnego miasta. Opuszczajc fortec, spojrzay w gr na gwiazdy i spytay si: C teraz?? Dokd si uda? ROZDZIA XXX Prawie o tej samej godzinie, w ktrej Gezjusz, klucznik, stan przed trybunem wfortecy, wstpowa pieszy podrnik na Gr Oliwn od jej wschodniej strony. By to czas posuchy w Judei; wic droga to uciliwa i pena pyu; rolinno, spalona od soca, nie orzewiaa puc wdrowca. Podrny jednak nie zdawa si zwaa na trudy, by bowiem mody i silny, a krtkie ilekkie szaty nie przyczyniay gorca. Szed z wolna, spogldajc to w prawo, to w lewo, ale nie okiem niespokojnym wdrownika niepewnego drogi; przeciwnie, zdawao si raczej, jakby wita kady przedmiot, jakby si zblia po dugiej rozce do starych znajomych. Patrza z rozkosz i ciekawoci, jak gdyby mwi: witam was, witam stare kty. W miar, jak szed w gr, coraz czciej przystawa, aby popatrze poza siebie na nikncy acuch gr Moabu; skoro jednak zblia si do szczytu, ju mimo zmczenia przyspieszy kroku i nie oglda si wicej.Na szczycie stan, jakby wstrzymany nagle siln rk. Z rozwartymi oczyma, ponc twarz, przyspieszonym oddechem patrzy na widok, ktry si roztacza u ng jego. Podrnikiem tym jest Ben-Hur, a u stp jego Jerozolima. Ben-Hur usiad na kamieniu i zdjwszy biayzawj z gowy, przypatrywa si z rozkosz krajobrazowi. Soce ju si chylio ku zachodowi, chwilzwieszao si za dalekimi szczytami gr, oblewajc cae miasto rowym wiatem powoli znikajc. Panujca wokoo cisza zwrcia myli Ben-Hura ku rodzinnemu domowi. Wzrok jego spocz na ciemnym punkcie nieba, na pnoc od wityni tam sta dom ojcw jego. Ciepy i miy powiew wieczornego wietrzyku agodzi uczucia Ben-Hura, usuwajc z jego myli wszelkie plany i zamiary, a zwrci je do obowizkw, ktre go do Jerozolimy przywiody. Tam, w pustyni, z Ilderimem zapoznawa si z tym wszystkim, co mu byo do dalszych planw potrzebne, a szczeglniej bada miejscowo i siy, jakimi mg na wszelki przypadek, jako wdz, rozporzdza. Pewnego dnia przyby goniec, przynoszcy wiadomo o usuniciu Gratusa, a zamianowaniu Ponckiego Piata. Wobec kalectwa Messali i oddalenia Gratusa,nie mia ju Ben-Hur powodu zwleka duej z poszukiwaniem matki i siostry, niebyo bowiem adnej obawy. Gdyby sam nie mg zwiedzi wizie Judei, to mg si posuy drugimi. Skoro je znajdzie, c atwiejszego, jak wyprosi u Piata ich wyzwolenie nie aujc zwaszcza pienidzy. Gdy je nastpnie osadzi w bezpiecznym miejscu, bdzie mg si odda zupenie sprawie oczekiwanego krla.Takie powzi postanowienie; a gdy llderim zgodzi si na nie. wyruszy z trzema Arabami do Jerycha, gdzie ich wraz z komi zostawi, a sam pieszo puci si w dalsz drog. W Jerozolimie czeka na niegoMalluch. Ze wzgldu na dalsze zamiary uwaa za stosowne nie pokazywa si ludziom, szczeglnie Rzymianom. Mia zreszt Mallucha, czowieka bystrego i przebiegego, ktry, bez zwrcenia na ywa Piat. co tu jestem. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPc+Wc c+ _Q9!*siebie uwagi, mg robi dalsze poszukiwania. Najwicej zastanawia si Ben-Hur nad tym, od czego zacz, tym bardziej, e brako mu wszelkich ladw. Jakby przeczuciem wiedziony, myla rozpocz od fortecy Antonia; przemawiay za tym tradycje o labiryncie cel wiziennych, ktrestraszyy bardziej wyobrani ydowsk, ni najsilniejsza zaoga. Czsto przypuszcza, e rodzin jego pogrzebano w takim lochu, zreszt szed w tej myli za naturalnym popdem, przypominajcym mu, e ostatni raz widzia swoje ukochane,gdy je cignito w stron fortecy...Moe ichteraz tam nie znajdzie, ale jeli byy kiedy, to zostao ich wspomnienie i pamiwypadku, co posu do dalszego poszukiwania, jako lad pewny. Najwicej jednak w caej tej sprawie liczy Ben-Hur na pomoc jednej jeszcze osoby. Dowiedzia si od Simonidesa, e Amra Egipcjanka yje w paacu. W cigu tych omiu lat Simonides wspiera j i yajako jedyna mieszkanka paacu. Na prno stara si Gratus sprzeda to gniazdo znienawidzonej rodziny; historia tego domu odstrczaa nie tylko kupcw, ale i wynajmujcych. Przechodnie mijali dom z trwoliwym szeptem i oglne byo mniemanie, e pustk t zamieszkuj duchy.Powodem tych wieci bya zapewne Amra, ktr od czasu do czasu widywano to na dachu, to w oknach paacu. Duchem bya wic rzeczywicie kobieta, ale zaprawd, trudno by znale stosowniejsze dla upiorw siedlisko nad opuszczony paac przeladowanej rodziny. Nic wic naturalniejszego, e Ben-Hur spodziewa siod niej czego dowiedzie si, co rzuci wiato na ca spraw i pomoe w poszukiwaniach. Nie mao cieszy si na chwil ujrzenia poczciwej niewiasty w miejscu tak miym i drogim. T nadziej wzmocniony, spieszy do rodzinnego domu iAmry, a spuszczajc si z gry, szed drog na pnocny wschd. Na samym prawie skrcie, tu przy korycieCedronu, wszed na drog, wiodc do wioski Siloam i stawu tej nazwy. Tu spotkapasterza, wiodcego owce na jutrzejszy targ, wszcz z nim rozmow i szli razem,mijajc Getsemani przez Bram Rybi do miasta. Ciemno ju byo, gdy Ben-Hur, rozczywszy si u bramy z pasterzem, skrci w wsk ulic, ktra wioda ku poudniu. Nieliczni przechodnie pozdrawiali go; odgos jego krokw rozlega si guchopo ulicy. Domy po obu stronach byy niskie, ciemne i smutne; prawie wszystkie drzwi ju pozamykano i tylko gdzieniegdzie dolatywa go z poddasza piew matek, usypiajcych niemowlta. Samotno, noc, niepewno powodzenia, wszystko usposabiao go pospnie. Raz nabiera odwagi, to znw j traci. W takim sianie duszy doszed do gbokiego stawu Belesda, w ktrego wodach odbijay si ciemne chmury. Spojrzawszy w gry, ujrza na pnocy rysujc si na popielatym tle wieczornego nieba fortec Antonia, ciemn, pospn. Nikt go nie zatrzymywa, nie byo stray, a jednak przystan, jakby ulegajc niewidzialnej sile. Ogromna forteca przedstawiaa si w caejswej okazaoci. Ben-Hur. zrozumia, e niejest do zdobycia i zadra pod tym wraeniem. Myl, e jego matka i siostra mog tam by pogrzebane, zmrozia mu krew w yach. C zdoa dla nich uczyni?Si ora nic, caa armia mogaby tu walczy i zdobywa j przyrzdami oblniczymi wszystko nadaremno. Wobec tego pozostaje tylko jedna droga, droga podstpu, ale tak czsto zawodna. Bg, ostatnia ucieczka czowieka, pozbawionego wszelkiej pomocy ucieczka pewna, ale czsto kae nam dugo na pomoc czeka! Znkany zwtpieniem, zwrci si ulic poniej wiey i szed ni ku zachodowi. Wiedzia, e po drugiej stronie w Bezecie jest gospoda; tam chcia zamieszka, pki tu pozostawa. Ale zbliajc si do tego miejsca, da si opanowa pragnieniu odwiedzenia rodzinnego domu serce domagao si silnie o swoje prawa. Stare zwyke pozdrowienie, ktrym go kilkupowitao przechodniw, nigdy mu si tak miym nie wydao. Nagle zeszy gwiazdy osrebrzyy ca wschodni cz nieba, a na tym jasnym tle wystpiy przedmioty w ciemnociach niewidziane, a szczeglnie smuke wiee na grze Syjon; wyoniy sione z gbokich cieni z jak niezwyk dokadnoci, niby grone napowietrzne widma. Pod wraeniem dziwnej grozy stan nareszcie modzieniec u progu rodzinnego domu. Wrd czytelnikw zapewni nie znajdzie si taki, ktryby nie odgad uczu miotajcych sercem Ben-Hura. ale z pewnoci bd tacy, ktrzy w swej modoci uywali rwnie szczcia u ogniska rodzinnego jak nasz bohater, i tak samo jak on stracili je na zawsze. Zwracaj si myl do owych szczliwych chwil, spdzonych w domu rodzicielskim, ktry by im rajem, a ktry opucili wrd ez, cho w nim niegdy rozbrzmiewaa wesoa pie i panowaa niczym nie krpowana swoboda. Czemu, niestety, powrt do kadego raju jest tak trudny! Sta Ben-Hur u bramy starego domu i widzia jeszcze lady wosku, uytego do piecztowania; nawet karta widniaa z napisem: TO JEST WASNO CEZARA Od owego strasznego dnia nikt ani wszed, ani wyszed t bram. Miaby zapuka jak dawniej? Nie, wie on dobrze, e byoby to na prno, a jednak nie moe oprze si pokusie. Kt wie...moe Amra usyszy i wyjrzy jednym z okien. Mylc tak, wstpina szerokie stopnie i wziwszy kamie, uderzy trzy razy. Guche echo odpowiedziao mu zowrogo. Sprbowa razjeszcze i uderzy silniej ni poprzednio i znw nasuchiwa. Nic, prcz echa nie przerwao ciszy. Cofn si wic w ulic i przypatrywa si oknom, ale byy puste i ciemne. Widok dachu odcina si ostro na pogodnym niebie, jasno byo, jak w dzie i nic nie mogo uj jego oku lecz nic nie ujrza. Z pnocy przeszed na zachd, gdzie bacznie obejrza cztery okna i to na prno. Chwilami serce jego pene byo bezowocnych ycze, tak e dra z obawyi rozczarowania. Amra nie dawaa znaku ycia. W milczeniu uda si na stron poudniow,gdzie rwnie zasta bram opiecztowan i w napis zaopatrzon. Gniew go ogarn naten widok; przeczyta napis, zerwa tablici rzuci j na rodek ulicy. Potem usiad nastopniu i modli si, aby Pan zesa rycho przez wszystkie narody oczekiwanego Mesjasza. Pokrzepiwszy si modlitw, znalaz troch spokoju a znuony podr iupaem dnia, pochyli si i wkrtce zasn twardym snem. Prawie w tym samym czasie wyszy z ulicyprowadzcej od fortecy Antonia dwie kobiety i zwrciy si ku paacowi Hurw. Szy wolno i niemiao, co chwil przystajc i nasuchujc. U rogu staroytnej budowy jedna z nich rzeka: Oto nasz dom, Tirzo! Dziewczyna konwulsyjnie chwycia rk matki, a wsparszy si na niej ciko, pakaa w milczeniu. Chodmy, dzieci moje, bo tu matka zawahaa si i dreszcz przebieg po jej ciele; potrzebowaa chwili, aby opanowa swe uczucia, po czym dodaa spokojniej: bo gdy ranek zawita, wyrzuc nas z miasta na zawsze. Pod ciarem tych sw Tirza zatoczya sii pada na kamienie. Ach, prawda! rzeka kajc. Zapomniaam...zdao mi si, e wracam do domu. Tymczasem jestemy trdowate, nie mamy domu, policzone jestemy midzy umarych. Matka podniosa j czule z ziemi, mwic: Nie lkaj si. chod. Zaprawd, do im byo wycign rce, aby cae wojsko poszo w rozsypk. Idc wzdu muru, podobne byy do straszliwych widm. Doszedszy do bramy, stany; ujrzay napis i przeczytay go, jak to przed chwil uczyni Ben-Hur: To jest wasno Cezara . Matka zaamaa rce, a wznisszy oczy, jkna od niewysowionego blu i przeraenia. Co ci to, matko? Nieszczliwy, umar chyba! Nie yje! woaa. Kto, matko? Twj brat!! Ogoocili go ze wszystkiego, nawet ten dom mu zabrali. Biedny mj brat!! Nigdy nie zdoa nam da pomocy. I c poczniemy, matko? Jutro, jutro, moje dziecko, musimy poszuka schronienia przy drodze i ebra,jak to czyni trdowaci, baga o lito przechodniw... Tirza wspara si tkliwie na rku matki, mwic po cichu: Pozwl mi umrze, matko moja. Nie rzeka matka stanowczo Pan oznacza kres ycia ludzkiego, mymy Jego wierne sugi, i posusznie czeka na Niego bdziemy. Chod! Mwic to, uja rk Tirzy i spiesznie przeszy na zachodni stron domu; nie spotkawszy nikogo, obeszy naronik, gdy nagle przerazio ich jasne wiato ksiyca, co owiecao poudniowy front paacu i cz ulicy. Mimo obawy nie cofna si matka: spogldajc na zachodnie okna, prowadzia ocigajc si Tirze. Teraz mona ju byo w blasku ksiyca dostrzec straszliwe lady ich choroby na ustach, licach, zbielaych oczach i poranionych rkach, a zwaszcza po dugich splotach wosw i brwiach zupenie biaych. Na prno chciaby patrzcy na nich odgadn, ktra z nich matk, ktra crk; obie zdaway si by w rwnym wieku. Cicho!! przemwia matka. Kto ley u stopni wejciowych.... jaki czowiek. Przeszy na drug stron ulicy i w cieniu podeszy a pod bram, u ktrej stany. pi. Tirzo. Mczyzna lea nieruchomo. Czekaj, sprbuj otworzy. Mwic te sowa, przesuna si matka cicho koo picego i sprbowaa ruszy furtk; czy furtka si poruszya, nie spostrzega wcale, bo w teje chwili picyczowiek westchn i obracajc si niespokojnie, zsun z gowy zawj w ten sposb, e odsoni twarz obrcon do ksiyca...Spojrzaa na t twarz i zdjo jtrwoliwe zdziwienie; jeszcze raz spojrzaa dokadniej. Nagle podniosa si, zaamujc rce i w niemej boleci utkwia w niego oczy. Po chwili zbliya si do Tirzy, mwic szeptem: ywie Pan, bo oto syn mj, a brat twj. Mj brat.... Juda? Matka chwycia j za rk. Chod rzeka znowu cichym szeptem. Spojrzyjmy na niego razem raz raz jeden a potem wesprzyj, o Panie, sugi twoje! Trzymajc si za rce, przeszy na drug stron ulicy, biegy, a raczej suny szybko i milczco jak widma. Gdy cie ich postaci pad na picego, przystany i spostrzegy, e jedna jego rka, doni odwrcona, leaa na stopniu. Tirza pada na kolana i chciaa t rk pocaowa, ale matka wstrzymaa j: Co chcesz uczyni, nieszczsna! Wszak my nieczyste! szepna. Tirza odskoczya, jakby on by trdowaty. We nie pogrony, piknym by Ben-Hur, prawdziwie msk piknoci. Policzki i czoo opalio soce pustyni. pod maym wsem jaskraw barw wabiy usta, ukrywajce biae zby. a mikka broda nie zakrywaa okrgoci podbrdka i szyi. Jake piknym wyda si oczom matki! Jake pragna uj go w swe ramiona, pooy jego gow na swoim onie i ucaowa, jak to czynia, gdy by dzieckiem! Gdzie rdo siy, ktra j wstrzyma zdoaa? W mioci, w mi oci macierzyskiej, co si rni od kadej innej. Za nic, ani za cen mienia, ani za szczcie caego ywota, ani wobec grobymierci nie zoyaby swych trdowatych warg na jego policzkach. Jednego tylko wyrzec si nie chciaa; tak, nie moe odej nie dotknwszy go wszak ujrzaa go po tylu latach i poegna musi na wieki. Jak to ciko i gorzko, niech powiadcz matki! Uklka, i czogajc si do jego nogi,ustami dotkna podeszwy sandau, chociaby cay pyem okryty pocaowaa ten martwy przedmiot kilkakrotnie, a caa jej dusza bya w tych pocaunkach. We nie obrci si par razy, kobiety pierzchy w bok, ale usyszay, jak mwi wyranie: Matka!! Amra! Gdzie jest... I znw zasn silniej. Tirza rzucaa na niego tskne spojrzenia. Matka schylia gow, usiujc stumi kania, co szarpay jej serce i dusz. Byachwila, w ktrej pragna, aby si zbudzi.Byo to tylko przelotne yczenie. Czy to nie dosy, e nie by a zapomnian! pic, myla o niej! Czy to nie dosy? ! Na dany przez matk znak Tirza powstaa iobie rzuciy jeszcze jedno spojrzenie, pragnc obraz jego w wiernej przechowa pamici. Gdy przeszy w cie ulicy, uklkyipatrzc na niego, czekay, czy si nie przebudzi czy moe co innego si nie zdarzy; w ogle same zapewne nie umiayby powiedzie, czego si spodzieway. Wstrzymywaa je mio. On spa cigle, a tymczasem inna znw niewiasta zbliya si do paacu. Kobiety widziay j dokadnie przy blasku ksiyca;maego wzrostu, pochylona, o ciemnej pci i siwych wosach, ubrana bya odpowiedniodo suebnego stanu, ale czysto, a niosa kosz z jarzynami. Gdy ujrzaa lecego czowieka, zatrzymaa si; potem, jakby powziwszy postanowienie, pocza si zblia bardzo ostronie. Mina picego, posza ku bramie, a pocisnwszy furtk lekko jedn rk, drug odsuna zasuwk bez haasu i gdy si lewa poowa bramy otworzya, wsuna kosz i ju miaa wej, gdy nagle, ulegajc ciekawoci, spojrzaa ku nieznajomemu, ktrego twarz widniaa w wietle ksiyca. Kobiety przypatrujc si z drugiej strony ulicy, usyszay okrzyk, potem widziay, jak kobieta przecieraa oczy, chcc lepiej ujrze twarz lecego, jak pochylaa si, skadaa rce i wzrok natony wlepiaa wniego. Na koniec pochwycia rk modzieca i caowaa j z uczuciem. Uczynia wic to, czego one na prno pragny ca gorcoci serc kochajcych! Zbudziwszy si Ben-Hur, instynktownie cofn rk, ale wnet oczy jego pady na kobiet. Amro!! O Amro! Czy to ty? woa. Ona nie znalaza sw odpowiedzi, ale pada na kolana, paczc rzewliwie. agodnie podnis j, ucaowa twarz jej, zami oblan, i zdawa si podziela jej rado. Niewiasty w cieniu stojce usyszay pierwsze midzy nimi zamienionewyrazy, a byy to: Matka!! Tirza!! o Amro, powiedz mi, co wiesz o nich! mw, na Boga! Amra pakaa coraz rzewliwiej. Dawno ich nie widziaa, Amro? Wiesz, gdzie si znajduj? Powiedz, czy s w domu? Tirza podniosa si, matka odgadujc jej myli, chwycia j za rk, szepczc: Nie wa si zblia: nieczyste, nieczyste!Mio jej miaa jakby odbysk tyranii, choby oba ich serca popka miay, on sinie dowie, w jakim znajduj si pooeniu. Straszn bya ta mio w swej wielkoci, ktra takie odniosa zwycistwo. Tymczasem Amra coraz goniej pakaa. Wszak miaa zamiar wej?? pyta wskazujc drzwi otwarte. Chod, pjd z tob. Rzymianie, o Rzymianie! Przeklestwo Pananiechaj was ciga. Kamalicie jako psy, bo dom ten moim jest! Wsta Amro, wejdmy. I poszli...a tamte dwie niewiasty zostay...Patrzyy one na bram, na progi, ktrych ju nigdy nie przestpi. Speniy swj obowizek. Mio ich przebya najcisz prb. Gdy dzie zawita, spostrzeono je i wypdzono, obrzucajc kamieniami, poza mury miasta. Precz!! Umare jestecie, idcie do umarych! Poszy na tuaczk. ROZDZIA XXXI Podrny, zwiedzajcy dzisiaj Ziemi wit, a chccy zobaczy tak zwane Krlewskie groby , zda oyskiem Cedronu lub zakrtami Gehonu i Hinonu a dostarego rda Enrogel. Tutaj zazwyczaj pokrzepia si kubkiem wieej wody i odpoczywa. Wzrok jego spocznie na wielkichnieobrobionych gazach. otaczajcych studni; spojrzy do jej wntrza, aby zobaczy, czy gboka, umiechnie si z prymitywnego sposobu czerpania wody i da z litoci jamun obdartemu biedakowi, ktry tu siedzi na stray. Bardziej od tych szczegw zajmie go jednak wspaniay widok, co si przed oczami jego roztacza, bo oto ma przed sob gry Moria i Sion, cignce si ku pnocy, a na ich kocach Omfal i stare miasto Dawida. W oddali spostrzee po prawej stronie gr Zgryzoty , a po lewej wzgrze Dobrej rady ; na obu znajduj si cenne pamitki wielkiej wagi dla pisarzy i badaczy staroytnoci. U ich stp znajduje si dolina zasiana grobami byo to cmentarzysko dla ydowskich mieszkacw Jerozolimy. W pochylonych nad dolin skaach znajduj si grobowce i jaskinie czciowo naturalne, czciowo wykute rk ludzk. Wczasach Chrystusowych zajmowali je trdowaci, ktrzy tutaj tworzyli niejako osobn gmin. yli tu zupenie odczeni od wiata. W dwa dni po opisanych w poprzednim rozdziale wypadkach przysza Amra do rda Enrogel i usiada na lecych w pobliu kamieniach. Ktokolwiek j ujrza, wziby j za ulubion suebnic jakiej zamonej rodziny. Przyniosa z sob dzban do wody i kosz nakryty biaym jak nieg estem. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPcAcN cP+#W0c >y obrusem. Zoywszy przedmioty obok siebiena ziemi, rozwizaa zawj tak. e spad jej na ramiona; zoya rce na kolanach i patrzya w stron, gdzie wzgrze pochyla si ku roli garncarzowej , zwanej pniej Haceldama. By to bardzo wczesny poranek, Amra pierwsza bya u rda, niebawem zjawi si take czowiek z lin i bukakiem. Pozdrowiwszy ma, zgrzybia niewiast, rozplata przyniesion lin, przytwierdzi bukak i oczekiwa goci. Kto chcia, mg sam zaczerpn wody, ale czynno ta byawaciwie jego zawodem i chtnie napenia najwiksze dzbany, jakie tylko udwign moga kobieta, za cen jednej gery. Amra siedziaa w milczeniu, czowiek za widzc dzban, zapyta, czy ma go napeni wod. Nie teraz , odpara krtko i pogrya si w zadumie, a przybyy nie zwraca ju na ni uwagi. Zaledwie jutrzenka ozocia niebo nad Oliwetem, poczli si schodzi gocie i mia ju komu posugiwa. Amra przez cay ten czas patrzya na wzgrza w milczeniu; soce ju wysoko stao na widnokrgu, a ona czekaa cigle; widocznie przysza tu w celu nie trudnym do odgadnicia. Zwyczajem jej byo wychodzi na targ o zmroku, odkd sama, potajemnie, zamieszkiwaa paac swych panw. Niepostrzeenie wlizgiwaa si midzy sklepy Tyropeum lub do pobliskich Rybiej Bramy kramw; spiesznie zwykle zaatwiaa zakup misa i jarzyn, i powracaa do swej kryjwki. Im wiksza bya jej rado z powrotu Ben-Hura pod dach rodzinnego domu, tym boleniej czua niewiadomo o losie jego matki i Tirzy i tym serdeczniej pragna uly jego cierpieniu. Jej przywizany wychowanek namawia j do opuszczenia samotnego mieszkania; ona, przeciwnie, pragna, aby on zaj napowrt sw dawn, znan nam komnat; sama za za adn cen nie opuciaby tychdrogich murw. Modzieniec musia si pogodzi z jej wol, lecz lkajc si przeladowa, poprzesta na obietnicy, e bdzie j czsto odwiedza. Postanowi przychodzi i odchodzi w nocy. Gdy tak rzeczy stany, poczciwa wierna suga wysilaa ca sw gospodarsk zdolno, aeby dogodzi swemu ulubiecowi. Nie pamitaa wcale, e jej wychowanek, to niedziecko, ale m wiekiem, a bardziej przebytymi dojrzay kolejami i sdzia, e Juda ma jeszcze te same chopice upodobania, ktre zadowalay go w dziecistwie i jednay jej przywizanie i pieszczoty, postanowia wic zrobi zapas sodyczy, by je miaa pod rk, gdy przybdzie. Ju w myli cieszya si, e zadowoli kochanego chopca i zaraz nastpnego wieczoru, jeszcze rychlej ni zwykle, pospieszya po zakupy do Rybiej Bramy. Wanie zajta bya poszukiwaniem najlepszego miodu, gdy o jej uszy obio si nazwisko jej pastwa. Przystana i usyszaa opowiadanie jednego z tych ludzi,ktrzy trzymali pochodnie przed komendantem fortecy Antonia, gdy w celi VIodmurowali rodzin Ben-Hura. Czowiek ten opowiada dokadnie, nie opuci najmniejszego szczegu i zapamita sowa wdowy i jej nazwisko. Prno powtarza, z jakim uczuciem i alem suchaa opowiadania Amra. Cae to zdarzenie wydao jej si niby straszny sen,a jednak byo prawdziwe. Spiesznie zaatwia sprawunki i powrcia do domu. Z razu nie posiadaa si z radoci, e bdzie moga podzieli si z wychowankiem swoim tak radosn nowin. Przegldaa zapasy koszyka, to miejc si, to paczc; nagle zatrzymaa si i zamylia. Mam mu powiedzie, e matka i siostra trdowate? Zrobi to. znaczy to samo, co go zabi, bo nic nie wstrzyma syna w jego powinnoci. Ju widzi biedna, przywizana kobieta, jak opuciwszy miasto, dy przez wzgrze Dobrej rady i szuka matki i siostry po wszystkich jamach, pieczarach i grobach dalej...ach, dalej widzi go ju zaraonym i los Judy bdzie rwny ich losowi. Na myl t zaamaa rce i pytaa sama siebie, co pocz. Czerpaa natchnienie nie w mdroci, ale wprzywizaniu swego serca i dosza do waciwego rozstrzygnicia wtpliwych myli. Wiedziaa, e trdowaci co rano wychodz ze swych kryjwek do rda En-rogel po wod na cay dzie. Przynosz dzbany, stawiaj je na ziemi i czekaj w oddaleniu, a je kto napeni. Jej pani i Tirza przyjd tam niewtpliwie, bo prawo jest nieubagane, a trdowaty bogaty nie rni si niczym od trdowatego ubogiego. W tej pewnoci, e gd i pragnienie przywiod je do rda, spodziewaa si jeujrze i pozna, a moe one j poznaj. W tym postanowieniu znalaza uspokojenie, Ben-Hurowi za nic nie rzeka o odkryciu jakie uczyniaa. Wkrtce nadszed Ben-Hur i spdzili wieczr na poufnej rozmowie: mwi jej, e nazajutrz spodziewa si przybycia Mallucha, po czym zaraz rozpoczn poszukiwania; tymczasem za pragnie zwiedzi wite miejsca w okolicy. atwo poj, jak bardzo ciya starej kobiecie tajemnica, zachowaa j jednak w swym sercu. Zaraz po odejciu Ben-Hura, tego wieczora, wzia si do roboty i przygotowania rnych przysmakw do jedzenia; zbytecznym mwi, e dooya wszelkich stara, by zadowoli te, ktrym suya. Skoro noc miaa si ku kocowi, wypakowaa swj kosz zapasami, wzia dzban i udaa si. minwszy Bram Rybn, ktr wanie otworzono, drog do En-rogel. Wkrtce po wschodzie soca cisny si tumy ludu po wod do studni; wielu pieszyo si, aby jeszcze przed poudniem mc wrci do miasta. Zanurzanote po p tuzina dzbanw rwnoczenie, z tym wikszym popiechem, e mieszkacy naprzeciwlegych wzgrz zaczli si ruszaokoo swych jam i pieczar jakby widma koo grobw. Coraz to wicej ich przybywao i Amra widziaa ju cae gromady, wrd ktrych byo duo dzieci i modziey. Mnstwo ich wychodzio z grobw; kobiety niosy dzbany na ramionach, starcy opierali si na laskach i kulach, czsto jedni prowadzili drugich, a nie rzadko mona byo widzie takich, co nieli na noszach najbardziej chorob zmarnowanych, ktrzy ju do ludzkich istotnie byli podobni. Tak i w tym spoeczestwie najstraszliwszej ndzy rodzia si mio, otaczajca cierpienie ciepymi promieniami. Ndz tych nieszczliwych agodzio wzajemne przywizanie. Siedzc u studni ledzia Amra bacznym okiem ten korowd strasznych widm. Z obawy niedopatrzenia swoich, prawie si nie ruszaa, a czsto zdawao si jej, e je spostrzega. Nie wtpia, e one s midzy mieszkacami tych wzgrz i e przyjd, skoro wszyscy ju obsueni bd.Cakiem nisko, prawie poniej wzgrza, bya pieczara, ktra ju nieraz zwrcia uwag Amry swoim otworem, bo blisko niego lea ogromny kamie. Soce owiecao j w czasie najgortszych godzindnia, musiaa wic by niezamieszkana. A jednak ku swemu zdziwieniu ujrzaa wychodzce stamtd dwie kobiety wzajemnie si podtrzymujce. Gdy tak patrzya, zdao si jej, e zadray na widok wstrtnego zgromadzenie, do ktregoniestety same naleay. Widok ten by wic dla nich widocznie nowy, nie byo w tym nicnadzwyczajnego, a jednak serce poczciwej Amry poczo bi ttnem przyspieszonym. Dwie kobiety przystany chwil u kamienia,potem z wolna, spokojnie, ale nie bez obawy skieroway si ku rdu, skd ozwao si kilka ostrzegajcych gosw, naco one nie zdaway si zwaa. Czowiek, strzegcy rda, podnis kamie, aby je postraszy. Zgromadzeni u studni, a nawet itrdowaci sami, woali: precz nieczyste! Nie wacie si zblia, nieczyste! Oczywicie mylaa Amra to jakie, co nie znaj zwyczajw trdowatych. Wstaa i posza ku nim, niosc kosz i dzban. Haas u rda usta, a w zamian kto, miejc si, rzek: Jaka gupia, kt takie dobre poywienie daje umarym? I chciao si jej i tak daleko! rzek inny kazabym im raczej przyj do bram miasta po jamun. Amra gucha bya na te uwagi i sza za popdem swego serca. A jeli si mylia! W miar jak sza, wtpliwoci rosy. Gdy nie wicej jak pi metrw dzielio j od miejsca, na ktrym stay nieszczliwe, zatrzymaa si. To to ma by jej ukochana pani, ktrej rk tak czsto wdzicznymi okrywaa pocaunkami? Jej pani, ktrej szlachetn posta przechowywaa w ywej pamici! A to, to ma by Tirza, ktr piastowaa, gdybya dzieciciem? Ona to by miaa, owa miejca si agodna i piewajca Tirza! Ona, wiato wielkiego domu, bogosawiestwo jej staroci! To ona? Czy to by mog jej pani i jej ukochane dzieci! Czy to one? Ale to stare niewiasty!! rzeka do siebie. Nie widziaam ich nigdy. I odwrcia si. Amro!! . rzeka jedna z trdowatych. Egipcjanka na te sowa upucia dzban i drc caa, spojrzaa na nie. Kto mnie woa?? spytaa. Amro!! ... Zdziwione oczy sugi spoczy na twarzy mwicej. Kto wy jestecie?? krzykna, nie wierzc, aby to mogy by jej panie. Jestemy te, ktrych szukasz. Amra pada na kolana. O moja pani, moja pani! Niech bdzie pochwalonym Bg twj. Bg, ktrego moim uznaam, niech bdzie pochwalonym za to, i mnie tu przywid. Mwic te sowa, zbliaa si. czogajc na kolanach. Stj, Amro! Nie zbliaj si do nas nieczyste, nieczyste! Ostrzeenie wystarczyo, Amra pada na twarz, kajc tak gono, e ludzie u rda syszeli j. Nagle podniosa si, pytajc: O moja pani, a gdzie Tirza? Tu jestem, Amro. Wyrazy te przypomniay Amrze jej obowizki suby. Osuwajc wosy, co jej na twarz spaday, posza i odkrya kosz, mwic: Oto chleb, i miso. Chciaa rozoy obrus na ziemi, ale pani rzeka: Nie czy tego, obrzuciliby ci kamieniami,ktrzy stoj u rda, a nam odmwiliby wody. Zostaw kosz, a dzban napenij wod iprzynie go nam. Zapasy zabierzemy do jaskini. Na dzi oddaa nam wielk przysug. piesz si. Ludzie, ktrzy patrzyli na to, co si stao, pomogli sudze napeni dzban, bo lito nad jej boleci wzruszya ich serca. Co to za jedne?? pytaa jaka kobieta. Wywiadczyy mi niegdy wiele dobrego odpara Amra. Wziwszy dzban na rami, sza ku nim spiesznie i byaby w zapomnieniu cakiem si zbliya, gdyby j nie wstrzyma okrzyk: Nieczyste, strze si! Pozostawia wic kosz i dzban, zatrzymujc si opodal. Dziki ci, Amro! rzeka pani. Jake dobr jeste!! Powiedz, o pani, czy mog co wicej dla was uczyni? pytaa Egipcjanka. Rka matki spocza na dzbanie, a cho pragnienie dokuczao jej, przecie wstrzymaa si, mwic: Tak, wiem, e Juda wrci w domowe progi. Przeszej nocy widziaam go picego na stopniach u bramy. Widziaam, gdy go zbudzia. Amra zaamaa rce. Ty, pani moja, bya tam i zdoaa nie da si pozna? Uczyni to. byo to samo, co go zabi! Nigdy, o nigdy nie ucisn go wicej! Nigdy nie dotkn ust jego! O Amro, Amro, wiem jak go miujesz! Tak odpara kobieta i padszy na kolana, wybuchna paczem. Dla niego oddaabym ycie z rozkosz. Daj dowd tego, co mwisz. Jestem na wszystko gotowa. Nie wa si powiedzie, gdzie jestemy i e nas widziaa; tego dam nic wicej. Ale on was szuka, przyby po to z daleka. Niechaj nas nie znajdzie, o wielki Boe! Nie moe si sta takim, jakimi my jestemy. Suchaj, Amro. usuysz nam co dzie, przynoszc t odrobin niezbdnego poywienia. Zaprawd niedugo ju, niedugo. Co rano i co wieczr przyjdziesz tu i...i...gos dra siln powstrzymywany wol i bdziesz nam opowiadaa o nim, o nas nie wa mu si wspomina. Syszysz? Jake to bdzie ciko sucha, gdy o wasmwi bdzie. Widzie ca jego mio i nie mc powiedzie, e yjecie! Albo bdziesz moga mu powiedzie, e nam dobrze? Suga spucia gow w milczeniu. Widzisz sama, e nie, dlatego milcz. Terazid, a wr wieczorem. Bdziemy czekay na ciebie. Bd zdrowa! Ciki wkadasz na mnie. pani, ciar i nie wiem, czy go udwign rzeka Amra ipada na twarz. Czy nie ciej ci byoby ujrze go nieszczliwym jak my? odpara matka, oddajc Tirzy kosz. Przyjd wieczorem! I posza ku pieczarze. Amra klczaa, pokd nie zniky; po czym zamylona posza ku domowi. Wieczorem wrcia znowu, a odtd co rano i wieczr przynosia, co byo najniezbdniejszego. Jaskinia, a raczej grobowiec, ktry obie kobiety zajmoway, by kamienny i opuszczony, jednak mniej smutny, ni cela wizienna, bo widziay przynajmniej soce, niebo i gwiazdy. ROZDZIA XXXII Rano w pierwszy dzie sidmego miesica, zwanego po hebrajsku Tisri, odpowiedniego naszemu padziernikowi, wsta Ben-Hur ze swego posania w gospodzie, niezadowolonyi zniechcony do caego wiata. Po przybyciu Mallucha nie tracono czasu na naradach, ale zabrano si zaraz do czynu. Poszukiwania zacz Malluch od twierdzy Antonia, gdzie si uda do komenderujcegotrybuna. Opowiedzia znane szczegy z historii rodziny Hurw, przygod Gratusa, przypisujc wszystko, jak rzeczywicie byo, przypadkowi. W kocu doda, e szuka tej nieszczliwej rodziny i zamierzapoda petycj do Cezara o zwrot majtnoci i praw obywatelskich nalenych Hurom. Taka petycja pocigaaby niezawodnie ledztwo za sob, a o wynik teje przyjaciele pokrzywdzonej rodziny bynajmniej si nie obawiali. Trybun poinformowa go o wszystkim, co sam wiedzia, mianowicie o znalezieniu kobiet trdowatych w wizieniu, da przeczyta zapiski, jakie poczyni z ich zezna, co wicej, na danie Mallucha, pozwoli je odpisa. Malluch pospieszy z tymi smutnymi nowinami do Ben-Hura. Prno byoby sili si na opisanie wrae,jakie ta wie wywara na modziecu. Nieuly on swej boleci ani zami, ani gon skarg, ogrom nieszczcia by za wielki, by go wyrazami okreli mona. Caymi godzinami siedzia w milczeniu, z twarz blad i bijcym sercem. Czasem, usta jego otwieray si, jakby przemoc i wtedy wydzieraa si z nich skarga. Trdowate, trdowate! One, moja matka isiostra, trdowate! Chwilami rzuca nim gniew wcieky, potemprzejmowaa go lito nad nieszczliwymi,to znw owadao nim nienasycone pragnienie zemsty. Na koniec zerwa si, woajc: Musz i do nich!! Kt wie, czy nie s bliskie mierci! Gdzie ich szuka bdziesz?? pyta Malluch. Wszak tylko w jednym miejscu by mog. Wierny towarzysz sprzeciwi si temu zamiarowi i wpyn na swego pana przynajmniej o tyle, e bez jego porady nieprzedsiwzi adnego kroku. Poszli wic razem do bramy naprzeciw wzgrza Dobrej rady gdzie si od niepamitnych czasw zbierali ebrzcy trdowaci. Tam stali dzie cay, rozdajc jamun, pytajc o dwie kobiety, ofiarujcznaczne nagrody za ich odszukanie. Czynnoci te powtarzali przez cay pity i szsty miesic codziennie. Raz po raz przeszukiwano za ich staraniem wzgrza i miasto trdowatych, a czynili to ludzie, ze wzgldu na wysokie nagrody, niebaczcy naniebezpieczestwo trdu. Nie pominito jaskini przy rdle, ale mio matki i siostry najlepiej strzega tajemnicy. Tak wic poszukiwania nie doprowadziy do niczego, a wczoraj wanie, pierwszego dnia sidmego miesica, rozesza si wiadomo, e przed niedawnym czasem dwie trdowate kobiety zostay z rozkazu urzdu kamieniami wypdzone za Bram Rybi. Dalsze badanie i zestawienie okolicznoci doprowadziy do smutnego przekonania, e tymi nieszczliwymi byy kobiety, ktrych szukano. Gdzie si podziay? C si z nimistao? Odpowied na to pytanie nie bya atwa. Nie do, e je trdem zaraono powtarza Juda z gorycz ale wygnano je z rodzinnego miasta. Droga matka moja pewnie ju nie yje! Tirza nie yje rwnie,zabkay si na pustyni-zostaem sam. I po co? Pki, o Boe, Panie mych ojcw, pki Rzym trwa bdzie? Wszelkiej pozbawiony nadziei, dyszcy zemst, wyszed na podwrze gospody, gdzie sta tum ludzi, przybyych w nocy. Przysuchiwa si gwarnym rozmowom. Szczeglnie zajmowaa go jedna gromadka, zoona z ludzi modych, ruchliwych, silnych. W ich caym zachowaniu si poznabyo ludzi z prowincji. Dowiedzia si wnet Ben-Hur, e byli to Galilejczycy, ktrzy przybyli do witego grodu w rozmaitych celach. Przyszy wdz przypatrywa si tym ludziom z wielkim zajciem, gdy naleeli do sfery, od ktrej gwnie mg kryty biaym jak nieg estem. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP c jc  c -* ] 5726!si spodziewa poparcia i pomocy w przyszym wielkim dziele. Patrzc na nich, rozmyla, czego by mg dokona na czele wojska, zoonego z takich, lecz wywiczonych na sposb rzymski ludzi; myl ta uniosa go i rozgrzaa w nim dusz za- paem i pragnieniem czynu. Po cocie tu przybyli?? zapyta Galilejczykw. W tej wanie chwili, zanim zdyli odpowiedzie, wszed szybko jaki mczyzna i zbliywszy si do znajomej gromadki, rzek ywo: Rabini i starsi ze wityni id do Piata. Chodmy, poczmy si z nimi. Otoczono go natychmiast. Do Piata, a to po co? Odkryto spisek. Piat chce zbudowa nowy wodocig za pienidze ze skarbu wityni. Co?? Za pienidze ze witego skarbu? Powtarzali po tysic razy pytanie, a oczy ich byskay gniewnie. To jest Korban, skarb Jehowy! Niech sprbuje dotkn si cho sykla! Niech si omieli! woano gronie. Chodcie! woa posaniec. Pochd jest ju za miastem, cae miasto tam spieszy. Moe si na co przydamy...spieszcie si! Galilejczycy jednym porwani pragnieniem bronienia witych skarbw, zrzucili dugie, zawadzajce im szaty, i w mgnieniuoka cae zgromadzenie stao z goymi gowami, w krtkich spodnich tunikach bez rkaww. Takich sukien uywali niwiarze, wiolarze, pascy na wzgrzach trzody, lubzbierajcy wino. Stali w gotowoci, a zaciskajc pasy, woali: Otomy gotowi!! W tej chwili przystpi do nich Ben-Hur, mwic z zapaem: Mowie galilejscy!! Otom syn Judy, czy wemiecie mnie ze sob? Moe przyj do bjki.... odparli. W takim razie nie zemkn pierwszy!! Odpowied im si podobaa, a posaniec mwi dalej: Zdajesz si by do silnym, wic chod! Ben-Hur zrzuci rwnie wierzchnie suknie. Mylicie, e przyjdzie do bjki? rzek spokojnie, przycigajc pasa? Tak. Z kim?? Ze stra. Czy na stray stoj legionici?? Komu, jeli nie im mogliby Rzymianie stra powierzy? Czyme walczy bdziecie?? Spojrzeli na niego, nic nie odpowiadajc. Dobrze mwi i tak damy sobie rad, bdziemy robi, co bdzie w naszej mocy; powinnimy jednake mie dowdc, legionici maj zawsze wodza i dlatego dziaaj zgodnie. Galilejczycy patrzyli ciekawie i wydawao si, e ta myl bya dla nich now. Przynajmniej trzymajmy si razem rzek jestem gotw, a wy? Take, chodmy! Trzeba nam pamita, e gospoda bya w Bezeta, czyli w nowym mi ecie, i e, aby doj do pretorium, jak Rzymianie nazywali paac Heroda na grze Syjon, trzeba byo przej ciasne i brudne zauki, otaczajce od pnocy i zachodu wityni. Uliczkami jeli je tak nazwa mona wiodcymi z pnocy na poudnie przeszli drog, okryli wzgrek Azra i doszli do wiey Mariamne, skd ju prosta droga wioda dobramy paacu. Po drodze rosa gromadka, bo przyczyli si do niej i inni, oburzeni wieci o zamierzonym witokradztwie. U bramy w pretorium dowiedzieli si, e pochd rabinw i starszych wityni tylko co przeszed; wielki i gono lamentujcy tum ludu pozosta na zewntrz. Wejcia pilnowa setnik z dobytym mieczem, w penej zbroi, stojc u stp piknej marmurowej stranicy, zaopatrzonej, blankami i pitrowymi krugankami. Na takim wanie kruganku stay dwa szeregi wojska, spogldajcego obojtnie na wrzaskliwy, gromadzcy si dokoa tum. Ich hemy i tarcze pobyskiway w promieniach sonecznych racym wiatem. Otwartymi podwojami brzowej bramy wchodziy cae gromady obywateli, podczas gdy duo mniej wracaostamtd. Co si tam dzieje?? zapyta jeden z Galilejczykw kogo z wychodzcych. Nic odpar ten. Rabini stoj u bramy paacu, pragnc si dosta do Piata. On siwzbrania wyj, chocia owiadczyli przez jednego spord siebie, i nie ustpi, pki wysuchanymi nie bd. Czekaj wic. Wejdmy rzek Ben-Hur spokojnie, chocia wiedzia, czego zapewne nie spostrzegli jego towarzysze, e tu nie tylkochodzi o nieporozumienie midzy przeoonymi wityni a rzdem, ale o zwycistwo tych lub owych. Poza bram cay szereg drzew liciastych ocienia liczne siedzenia, mimo to ludzie wchodzcy i wychodzcy wymijali umylnie cie od drzew padajcy na czyste biae kamienie bruku, gdy dziwaczne prawo rabinw nie dozwalao na jakkolwiek zielono wewntrz murw Jerozolimy. Twierdzono, e nawet najmdrszy z krlw, pragnc mie ogrd dla swej egipskiej narzeczonej, musia go szuka poniej czcych si dolin nad En-rogel. Wrd drzew wida byo front paacu. Towarzysze Ben-Hura skierowali si na prawo ku duemu czworobokowi, na ktrego zachodniej stronie wznosia si rezydencja namiestnika. Wzburzony tum zaj ca przestrze, a oczy wszystkich zwrciy si na zamknite podwoje umieszczone w obszernym przedsionku. Przedsionek ten zajmowali legionici. Tum stanowi tak zbit mas, enowo przybyli nie mogli si mimo usiowa,naprzd przecisn i musieli pozosta na uboczu, ledzc tylko z daleka, co dalej nastpi. Najbliej przedsionka, na czele tumu, wida byo wysokie turbany rabinw, ktrych niecierpliwo udzielaa si od czasu do czasu tumowi. Piacie, woali jeli chcesz by naszymnamiestnikiem, uka si, wyjd! Jaki czowiek z paajc od gniewu twarz zdoa si naprzd wydosta i zawoa gono: Izrael nic tu nie znaczy, na tych witychmiejscach uwaaj nas za psw! Czy si wzbrania wyj?? Tak, ju trzy razy odmwi. C poczn rabini?? Zapewne uczyni, jak w Cezarei bd pty sta, pki ich nie wysucha. Czy omieli si naruszy skarb?? spyta jeden z Galilejczykw. Czemuby nie? Albo to Rzymianin nie zbezczeci najwitszego miejsca? Albo jest co witego dla Rzymianina? Mina godzina, Piat ani si ukaza, ani da odpowied; rabini i tum czekali dalej. Nadeszo poudnie, a z nim deszcz; nie zmienio to stanu rzeczy; tum wzrasta z kad chwil i stawa si coraz groniejszy. Krzyki brzmiay cigle, a zewszd woano: Wyjd, wyjd! Sowa te brzmiay coraz gwatowniej; dodawano do nich wyzwiska coraz to obelywsze. Ben-Hur trzyma swych przyjaci razem i przypuszcza, e duma Rzymianina ustpi i e koniec sprawy ju bliski. Myli si, bo Piat pragn, aby mu lud da sposobno zbrojnego wystpienia. Nareszcie nadeszo rozwizanie. Naraz wrd tumu sycha byo wrzaw, bjki, krzyki blu i wciekoci, sowem gwatowne zamieszanie. Rabini zbledli i z przeraeniem spogldali wkoo siebie. Lud w gbi zgromadzony zacz si cisn naprzd; ci, co byli w porodku, usiowali si ze wydosta, na krtk chwil nacisk si przeciwnych by straszliwy. Tysic gosw pytao naraz, co si dzieje? Lecz nikt nie dosysza odpowiedzi. Ben-Hur nie traci przytomnoci. Czy nie moesz dojrze, co si waciwiestao? pyta jednego z Galilejczykw. Nie. Poczekaj, podnios ci. Mwic to, schwyci wp czowieka i dwign go w gr. C tam?? Widz mwi podniesiony kilku ludzi po izraelsku ubranych bije lud batami. Co to za jedni?? Przebrani Rzymianie! Rzymianie z pewnoci. A to machaj batami jak cepami!Ach! Przewrcili jednego rabina. Biedny starzec! Nie oszczdzaj te psy nikogo! Ben-Hur posadzi czowieka na ziemi. Mowie galilejscy! To podstp Piata. Jeli mnie zechcecie sucha, pozbdziemy si tych batonikw. Waciwa Galilejczykom odwaga nie zawioda; krzyknli wic razem: Dobrze! dobrze! Suchamy! Zawrmy do bramy i stamy pod drzewami a okae si, e cho one wbrew prawu posadzone, przydadz si na co! Chodmy! Zachca Ben-Hur. Biegali co si ku drzewom i wnet ogoocili je z gazi; silniejsi powyrywali je nawet zkorzeniami. Tak uzbrojeni ruszyli do boju. Tum uciekajcych przed batonikami leciana olep ku bramie, a z podwrza sycha byo wrzask, zamieszanie, krzyk, jki, przeklestwa. Na mur!! woa Ben-Hur. Skaczcie namur!! Pozwlcie ludziom wyj. Wspinajc si na mur, uszli towarzysze Ben-Hura toku i powoli zbliali si do przedsionka. Trzymajcie si razem!! Za mn! Chtnie uznali dowdztwo Ben-Hura i byli muposuszni. Rzymianie pdzcy lud, wielce sizdziwili, spotkawszy Galilejczykw uzbrojonych w drgi, ktre w rku ludzi zwinnych staway si istotnie niebezpieczne. Gdy si spotkali, zawrzaa zacita walka. Ben-Hur dokazywa cudw walecznoci. Przewaga jego pobudzaa do tym zacieklejszej walki towarzyszy; wnet te Rzymianie uciekli do przedsionka. Zapaleni Galilejczycy chcieli ich tam ciga, ale roztropny wdz powstrzyma ich. Stjcie! zawoa. Setnik stoi tam ze stra; uzbrojeni s w miecze i tarcze, prna byaby walka. Spenilimy nasz powinno, a teraz uchodmy, pki droga do odwrotu otwarta. Posusznie poczli si cofa, ale z wolna, bo zawadzay im stosy lecych wspbraci: jedni jczeli, drudzy bagali o pomoc, innych zmusia mier do wiecznegomilczenia. Midzy tymi nie wszyscy byli jednak ydami i to byo pociech obrocw nieszczliwego ludu. Setnik ly ich pogardliwymi sowy, ale Ben-Hur mia si i odpowiedzia w swoim jzyku; Jelimy ydowskimi psami to wy rzymskimi szakalami. Poczekajcie tu na nas,zaraz wrcimy! Galilejczycy uradowani, szli miejc si za nim. Poza bram ujrzeli tum, jakiego Ben-Hur nie widzia nawet w antiocheskim cyrku. Szczyty domw, ulice, wzgrza roiy si ludmi modlcymi si i oczekujcymi tych, ktrzy dotd nie wrcili a moe.... nie wrc. Powietrze drgao krzykami i przeklestwami. Gromadka Galilejczykw przesza przez bram zewntrzn furtk bez przeszkody, ale zaledwie j mina, ukaza si zelony wpierw setnik z przedsionka, woajc na Ben-Hura: Ty zuchwalcze!! Powiedz, czy jeste ydem, czy Rzymianinem?! Ben-Hur odpar: Synem Judy jestem i urodziem si w tym miecie. Czego chcesz ode mnie? Zosta i walcz!! Pojedynkiem?? Jak chcesz!! Ben-Hur rozmia si wzgardliwie. O dzielny Rzymianinie!! Godny synu rzymskiego Jowisza! Nie mam broni! Dam ci swoj odpowiedzia setnik a sam wezm od ktrego z onierzy. Bliej stojcy syszeli to i umilkli, wnet milczenie ogarno cay tum, a Ben-Hurowirne myli suny si po gowie. Niedawnow antiocheskim cyrku pobi Rzymianina w obliczu pysznego miasta i caego Wschodu; miaoby mu by dane odnie nowe zwycistwo w oczach zgromadzonej Jerozolimy? C by to by za tryumf! Co zazaszczyt dla niego! Jaka korzy dla nadej majcego krla! Myl ta bya mu bodcem, przystpi wic do setnika i rzek: Uczyni zado twemu daniu, daj mieczitarcz. A hem i pancerz?? zapyta Rzymianin. Zostaw je sobie. Nie potrzebuj ich. Bro wydano prdko, wnet i setnik by gotw. W cigu tych przygotowa onierze stojcy w bramie prawie si nie ruszali, lecz zaciekawieni czekali walki. Wrd tumu za, otaczajcego walczcych, rozlegy si pytania: Co to za jeden?? I nikt nie da odpowiedzi, bo nikt nie wiedzia. Wyszo Rzymian w sztuce wojennej polegaa na trzech rzeczach, bdcych jej podstaw: w karnoci, w formowaniu legionw i w umiejtnym uywaniu krtkiegomiecza. W walce nigdy nie uderzali nagle; odpocztku do koca szli naprzd postpowali, posuwajc si z wolna i cofali si rwnie z wolna. Ben-Hur wiedzia to wszystko. Gdy mieli zaczyna, rzek: Powiedziaem, em synem Judy: ale nie rzekem, em si uczy u fechmistrza gladiatora. Bro si! Wymwiwszy te sowa, stan w postawie zaczepnej; obaj zapanicy przypatrywali sisobie przez chwil poprzez tarcze, nastpnie Rzymianin pomkn naprzd i sprbowa cicia od tyu; yd rozemia si z niego. Dalej zamierzy si na gow. yd usun si na lewo, a jakkolwiek uderzenie byo prdkie, on jeszcze szybciejuskoczy. Teraz pod podniesion rk przeciwnika wsun Ben-Hur tarcz, podnoszc j, dopki rka miecz dzierca nie zostaa na jej wyszej czci, jeszcze jeden krok naprzd, w lewo, a caa prawa strona Rzymianina odsonia si. Bysk miecza...i setnik pad ciko na piersi. Ben-Hur zwyciy. Z nog na plecach pokonanego, podnis tarcz nad gow, jak zwykli czyni gladiatorowie i skoni siobojtnie onierzom u bramy. Ludno zgromadzon i patrzc ogarn sza podziwu. Na najdalszych domach, nawet poza Ksystem, gdzie tylko sowo dolecie mogo, powiewano chustkami, szalami i zawojami; uwielbienie dla zwycizcy zamienio si w zapa. Galilejczycy byliby ponieli Ben-Hura na ramionach, gdyby na to pozwoli. Zanim si oddali, zbliy si do dowdcy stray, mwic: Towarzysz twj poleg mierci onierza! Zostawiam jego zwoki, bior miecz i tarcz, bo s moj wasnoci. To rzekszy, odszed; a gdy si znacznie od Rzymian oddali, rzek do swoich towarzyszy: Bracia, spenilicie dobrze wasz powinno. Musimy si rozczy, bo wnet zaczn was ciga Rzymianie. Wieczorem spotkamy si przy gospodzie w Betanii. Wiele rzeczy wanych, tyczcych izraelskiego ludu, pragn wam opowiedzie. Kim jeste?? pytali. Synem Judy odpar krtko. Tum ciekawy zobaczy dowdc i jego towarzyszy, otoczy ich wokoo, a Ben-Hurzapyta: Mam was oczekiwa w Betanii?? Przyjdziemy. Przyniecie mi na znak ten oto miecz i tarcz, abym was pozna. Mwic te sowa, zmiesza si z tumem i znik z ich oczu. Na rozkaz Piata sprztnito rannych i zwoki. Wielka aoba zapanowaa midzy ydami; jedyn ulg i pociech stay si czyny nieznanego ma. Szukano go i wielbiono wszdzie, a sabncy duch narodudwign si z upadku tym szybciej, e wnet po ulicach Dawidowej stolicy i w podwrzach wityni poczy kry na nowo cudowne legendy o Machabeuszach i bohaterach Judei. Tysice przybyych na uroczystoci krzepio ducha, tysice szeptao: Maluczko, maluczko, bracia, a Izrael wrci do praw swoich. Miejmy cierpliwo iufno w Panu. W ten sposb otrzyma Ben-Hur przewag w Galilei, torujc sobie drog do wikszych czynw w subie przyszego krla. O ile i z jakim skutkiem to osign, zobaczymy. ROZDZIA XXXIII Stosownie do umowy, zgromadzili si mowie galilejscy w gospodzie w Betanii, skd uda si Ben-Hur ze swoimi towarzyszami do Galilei, gdzie poprzedzia go sawa czynw na starym rynku jerozolimskim. Jeszcze w zimie zgromadzi i wywiczy na sposb rzymski trzy legionyonierzy. Byby mg uczyni i zebra znacznie wicej ludzi, bo duch narodu wielce by oywiony, ale obawia si gromadzeniem wikszych mas ludzi zbudzi czujno Rzymu i Heroda. Poprzesta na razie na tych trzech legiach, dokadajc wszelkich stara, aby je jak najlepiej wywiczy i do systematycznej dziaalnociprzysposobi. W tym celu zgromadzi naczelnikw w okrgu Trachonitis, z powodu pokadw lawy mniej zaludnionym, itam sam ich uczy robi broni, dzirytem, mieczem, jak te ruchw i zwrotw uywanych w kierowaniu legionem. Tak wywiczonych i przygotowanych onierzy rozesa wdz po caym kraju, aby z kolei oni byli nauczycielami. Wkrtce Galilea upodobaa sobie wojenne rzemioso. Kt zdoa wypowiedzie, ile cierpliwoci i zrcznoci rozwin Ben-Hur. Kto oceni jego zdolnoci i powicenie! A jednak bez tych przymiotw nikt wielkiego dziea nie zdolny dokona. Nikt te nie sprosta modemu wodzowi ani w pracy, ani w zaparciu si samego siebie. Nie zmniejszy te jego zasugi, gdy przyznamy rwnie wielkie znaczenie pomocySimonidesa, dostarczajcego, czy to pienidzy, czy broni, nie mwic ju o Ilderimie, ktry wiernie strowa na granicy, i dostarcza ywnoci...Gdy tak dzielnymi byli dowdcy, nie mniejszy musiaby zapa podwadnych. Galile nazywano ziemi rozdzielon midzy cztery pokolenia: Azer, Zabulon, Izacher i Neftali. yd w pobliu wityni urodzony gardzi swymi wspbrami z dalszych okolic, a nawet Talmud tak si wyraa: Galilejczyk kocha saw. yd pienidze . Mieszkacy Galilei o tyle nienawidzili Rzymian, o ile miowali sw ojczyzn; nic wic dziwnego, e pierwsi zwykle podnosili sztandar powstania i ostatni opuszczali. Stopidziesit tysicy galilejskiej modziey pado w ostatniej wojnie z Rzymem. W jak nieg estem. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPfc!gc!c!+c!`:"!praktykach religijnych byli swobodni i wolnomylni; nie unikajc stosunkw z poganami, nie zaniedbywali jednak przepisw Mojesza i tumnie przybywali do Jerozolimy na uroczystoci. Wtedy rozpinali namioty i palili ogniska na wzgrzach, na podobiestwo wojennego obozu. Szczycili si piknymi miastami jak Seforis i Tiberias, ktre Herod na sposb rzymski urzdzi, w czym mu mieszkacy Galilei chtnie pomagali. Z reszt wiata yliw zgodzie, uwaajc wszystkich za wspobywateli. Nie brako te tej prowincji wielkich ludzi i prorokw, co si do chway hebrajskiego imienia przyczynili,jak piewak Pieni nad pieniami i prorokHozeasz. e wielkie wraenie na taki nard ywy, dumny, odwany i peen powicenia,wywrze musiaa wie o nowym krlu, atwo sobie wyobrazi mona. Do im byowiedzie, e przyjdzie zburzy i pokona Rzym, aby szli pod chorgiew Ben-Hura; a c dopiero, gdy si dowiedzieli, e przyjdzie rzdzi wiatem i bdzie potniejszy od Cezara, wspaniaomylniejszy od Salomona, panowanie za jego trwa bdzie wiecznie. Na takie wezwanie spieszyli wszyscy, oddajc si dusz i ciaem sprawie. Gdy pytali Ben-Hura, skd wie to wszystko, odwoywa si do prorokw i opowiada o Baltazarze, ktry w Antiochii oczekuje Mesjasza. To byo do dla serc gorcych, ktrym stara tradycja o Mesjaszu rwnie bya znana i droga jak Imi Pana. Dusze ichdrgay wit radoci na myl, e nadzieje ich speni si wkrtce, bo oto Krl nie tylko ma przyj, ale jest ju blisko. Tak mina zima, i nadesza wiosna wraz zagodnymi powiewami od morza. Czas ten zeszed wodzowi na cikiej pracy i miaomg powiedzie: Niech przybywa krl, do bdzie zaprawd, gdy powie, kdy chce tron postawi, starczy nam mieczy, aby mu go zdoby. Cay ten czas, znano go tylko pod imieniem syna Judy. Pewnego wieczoru w Trachonitis siedzia Ben-Hur wraz z kilku Galilejczykami u wejcia pieczary, ktr zamieszkiwa. Od pustyni nadjecha goniec arabski i oddamu list. Otworzywszy zwj, czyta: Jerozolima IV Nisan Powsta prorok, ktrego mieni Eliaszem. Dugie lata przeby na pustyni, a oto w naszych oczach urs na proroka, bo wiadczy o nim mowa jego. Zapowiada przyjcie wikszego od siebie, co ukae siw niewiele dni, a on Go czeka u wschodnich brzegw Jordanu. Widziaem i syszaem Go mwicego. Ten, ktrego si spodziewa, nie jest-li krlem, ktrego oczekujesz? Przybd i osd. Cala Jerozolima spieszy do proroka, a gdy spojrzysz na tumy, to miejsce jego przebywania zda ci si jakby Gra Oliwna czasu Wielkiejnocy. Malluch Twarz Ben-Hura zajaniaa radoci. Przyjaciele! Oto wiadomo, na ktr tak dugo czekalimy: Oto zjawi si posaniec Krla i oznajmia Go. Przeczyta im list, a serca wszystkich napeniy si radoci. Bdcie w pogotowiu! doda. Jutro rano udajcie si w drog do domu; skoro tam staniecie, polijcie po waszych podwadnych i kacie im by w pogotowiu. Ja za pjd zobaczy, czy krl bliskim jest, i zdam wam spraw. Wszedszy do pieczary, napisa listy do Ilderima i Simonidesa, opisujc, co widzia i donoszc o swej podry do Jerozolimy. List wyprawi przez gocw, a gdy noc zapada i zeszy gwiazdy, co mu drog wskazywa miay, dosiad konia i z przewodnikiem Arabem ruszy ku Jordanowitraktem midzy Damaszkiem i Rabbat Amon. Przewodnik by pewny, Aldebaran szybki, tote okoo pnocy byli daleko poza krainlawy i spieszyli ku poudniowi. yczeniem Ben-Hura byo zboczy przed witem z drogi, aby odpocz gdzie w zacisznym miejscu; tymczasem brzask poranny zasta go jeszcze w pustyni i zmusi do dalszej podry. Przewodnik pociesza go obietnic doliny, otoczonej skaami, ze rdem, drzewami morwowymi i pasz dla koni. Jecha, rozmylajc nad cudownymi zdarzeniami, ktre wkrtce sta si miay rzeczywistoci, o zmianach, jakie musiaynastpi w sprawach ludzi i narodw. Wtemprzewodnik, zawsze niezmiernie baczny, zwrci jego uwag, e za nimi w niedalekiej odlegoci kto jedzie. Wkoo nich cielia si pustynia falami piasku, co si od wiata lekkim zociy odblaskiem, zreszt nigdzie krzewu, ni zielonoci. Po lewej stronie, w oddali, wida byo dugi acuch gr. Na takiej przestrzeni nic nie mogo uj wzroku podrnych. To wielbd i jedcy rzek przewodnik. Czy jest ich wicej?? zapyta Ben-Hur. Nie, tylko jeden wielbd i jeden czowiek konny to zapewne przewodnik. Wkrtce ju i Ben-Hur zobaczy biaego wielbda, a ten przypomnia mu cudowne zwierz, ktre Baltazara i Iras przynioso do rda w gaju Dafny. Wszak trudno by znale drugie takie zwierz. Myl jego zwrcia si do piknej Egipcjanki, a bieg konia mimowolnie sta sio tyle powolniejszy, e niebawem mg rozpozna zasonity baldachim i dwie w nim siedzce osoby. Jeli to Baltazar i Iras, c mu uczyni wypada? Czy ma si da pozna? Nie, to niepodobna, wszake to pustynia, a oni sami. Gdy tak gubi si w domysach, zwolni biegu i wnet koyszcy si wielbdzbliy si dzwonic dzwoneczkami. Ben-Hurrozpozna ten sam bogaty namiot, co niedawno u kastalskiej krynicy tak zachwyca tumy. Nic nie brakowao do caoci wspomnienia, bo oto i Etiopczyk, suga Egipcjanki; a gdy podnis oczy, ujrza Iras patrzc z namiotu wzrokiem zdziwionym i pytajcym. Bogosawiestwo prawdziwego Boga niech bdzie z tob!! rzek Baltazar drcym gosem. Pokj Pana niechaj towarzyszy tobie i twoim!! odpar Ben-Hur. Oczy moje osabiy lata rzek Baltazar ale przecie poznaj w tobie syna Hurw, znajomego gocia z namiotu Ilderima Dobrotliwego! A ty Baltazar, mdry Egipcjanin, ktrego opowiadanie, tyczce w przyszoci rzeczywitych, ma zwizek z moj na tych miejscach obecnoci. Powiedz, co ciebie tusprowadza? Kto z Bogiem, ten nigdy nie jest samotnymani opuszczonym, bo Bg jest wszdzie odpar Baltazar. W odpowiedzi na twe pytanie dodam, e za nami idzie karawana, udajca si przez Jerozolim do Aleksandrii, dokd take podam. Przyczyem si do owej karawany, lecz dzi, znudzony jej wolnym pochodem, gdy ma eskort rzymskiej kohorty, wstalimy wczeniej i pucili si naprzd. Rabusiw nie potrzebujemy si lka, majc sygnet Ilderima, a opieka Boga chroni od dzikich zwierzt. Ben-Hur skoni si i rzek: Sygnet Ilderimazapewnia ci bezpieczestwo na caej pustyni, a jake chyym musiaby by lew, ktry docignby tego krla wielbdw. Mwic to, gaska szyj wiernego zwierzcia. Przecie ozwaa si Iras z wdzicznymumiechem przecie i jemu byoby przyjemniej zakoczy post; wszak i krlowie bywaj godni. Jeli, modziecze, jest Ben-Hurem, o ktrym ojciec mj wspomina, a je we wdzicznej przechowuj pamici, to wska nam drog do rda, gdzie bdziemy mogli spoy niadanie. Ben-Hur nie opni si z odpowiedzi. Cierpi wraz z tob, pikna Egipcjanko. Jeszcze chwil cierpliwoci, a bdziemy u rda, u ktrego pragniesz spoczynku; znajdziesz tam napj rwnie miy i chodzcy, jako u rde Kastalii, a teraz spieszmy po twej woli. Ben-Hur sun naprzd wraz z przewodnikiem, bo jedn z nieprzyjemnoci jazdy wielbdem jest konieczno przerwania rozmowy. Po jakim czasie spucio si cae grono podrnych do wilgotnego parowu, ktrym przewodnik sprowadzi ich a na d. Dno parowu byo wilgotne od niedawnego deszczu, a ciany zrazu bardzo spadziste; z wolna parw si rozszerza, a ze skalistych jego cian spaday bystre potoki. Wreszcie, przeszedszy wski przesmyk, weszli podrni w pikn dolin, a tym pikniejsz dla tych, co dopiero opucili krain tego piasku. Dla nich ta zielona przysta miaa urok odnalezionego raju! Biae wstgi wijcych si tu i wdzie potokw, niby siatka przejrzysta, tworzyy wyspy pene wieej zielonoci. Kilka oleandrw zabkao si tu z doliny Jordanu, zdobic to ustronne miejsce przepychem swych kwiatw. Jedna, samotna palma krlowaa nad caym otoczeniem; podna jednak skaobrosy dzikim winem, w szczelinie za wyroso drzewo morwowe osaniajc tak upragnione rdo. Do tej krynicy wid przewodnik podrnych, na zwaajc na pisk kuropatw i mniejszych wietniej upierzonych ptaszkw, co przed nim pierzchay. Woda tryskaa ze szczeliny w skale; wyranie jednak otwr ten pogbia czyja rka, zapewne ta sama, co powyej rda wyobia hebrajskimi literami sowo Bg . Woda pyna z szumem po gazach mchem obrosych, tworzc poniejniewielk sadzawk, czyst jak kryszta. Z tego maego zbiornika wyrwa si potok, co dug wstg przepywa dolin, orzewiajc trawy i drzewa, pki nie wsikn w suchy i spragniony piasek ssiedniej pustyni. Koo sadzawki zna byokilka wydeptanych cieek, zreszt ca przestrze pokrywaa bujna trawa, ktr przewodnik tak dawno obiecywa i ktrej wieo upewniaa o zupenym bezpieczestwie tego ustronia. Konie puszczono na pasz, Etiopczyk pomg zsi Baltazarowi z klczcego wielbda, a starzec zwrciwszy si ku wschodowi, zoy rce na piersi i gorco si modli. Przynie kubek rzeka niecierpliwie Iras, zwracajc si do Etiopczyka. Niewolnik przynis wnet z namiotu krysztaowy kubek, po czym kobieta ozwaa si do Ben-Hura: Usu ci. Poszli razem do rda, a gdy modzieniec chcia dla niej zaczerpn wody, nie pozwolia na to...lecz sama napenia kubekwod, po czym go podaa Ben-Hurowi. Nie wypij rzek zarumieniony. Zanim zdoa co wicej powiedzie, zbliy si Baltazar. Wiele wdzicznoci winnimy ci, synu Hurw rzek powanie. Dolina ta jest pikna; trawa, drzewa, cie zapraszaj do spoczynku a rdo lni jak poruszony diament, sawic mio Boga. Nie poprzestan na samej podzice; chod, usid z nami i sprbuj naszego chleba. Pozwl, niechaj ci posu rzek Ben-Hur, napeniajc kubek i podajc go Baltazarowi, ktry wznis oczy z dzikczynieniem. Niewolnik przynis obrusy. Obmywszy rce, usiedli wschodnim sposobem pod tym samym namiotem, co przed laty suy mdrcom na pustyni. Spoywali w dobrej myli przysmaki wyjte z pakunkw zawieszonych po bokach wielbda. Namiot rozoono u stp drzewa w pobliu szumicego strumienia, cisza bya w przyrodzie, licie nie drgay, czerwone pnie stay bez ruchu, a wszystko mia perowa mga, niby zasona rozcielona i wzywajca do spoczynku. Czasem tylko zabrzczaa pszczoa, lub zapiszczaa kuropatwa, szukajc swych pisklt. Uroczy spokj doliny, wieo powietrza, piknootoczenia i jaka jakby witeczna i uroczysta cisza wpyny widocznie na umys starca; gos, jego ruchy i cay sposb obejcia tchny agodnoci; ile za razy zwrci oczy na modzieca rozmawiajcego z Iras, zna w nich byo odbysk litoci. Gdymy ci spotkali, synu Hura rzek przy kocu uczty twarz twoja zdaa mi si by zwrcon ku Jerozolimie. Mog si spyta, czyli tam wiedzie ci droga? Tak jest, celem mej podry jest wite miasto. Musz szczdzi si moich i dlatego zapytuj ci, czy nie znasz jakiej krtszej drogi jak na Rabbath-Ammom? Jest krtsza, przez Geras na Rabbath Gilead, ale gorsza; jednak, co do mnie, to j obieram. Peen jestem niecierpliwoci rzek Baltazar bo od jakiego czasu nawiedzaj mnie sny, a raczej jeden sen, ktry si czsto powtarza. Gos jaki woa na mnie: Spiesz, wstawaj! Ten, ktrego od tak dawnaoczekujesz, jest blisko. Mylisz, ojcze, o tym, ktry si urodzi Krlem ydowskim? pyta modzieniec, patrzc ze zdziwieniem na Egipcjanina. Tak. Nie syszae nic o nim?? Nic prcz gosu we nie. Tymczasem s wiadomoci, ktre ci uciesz, jako mnie ucieszyy. Mwic to, wyj Ben-Hur zza sukni list Mallucha, a Egipcjanin wycign po niego drc rk. W miar czytania wzruszenie jego roso, yy na szyi krwi nabiegay. Gdy skoczy, wznis dzikczynne oczy kuniebu i modli si ani pytajc, ani wtpic. Jake askawym jeste dla mnie, o Panie! mwi. Pozwl, abym jeszcze mg ujrze Zbawiciela, odda Mu cze, a potemsuga Twj odejdzie w pokoju! Sowa, zachowanie, dziwna i uroczysta posta modlcego si wywary na Ben-Hurze podniose wraenie. Nigdy nie czu Boga tak rzeczywistym i bliskim; bya chwila, w ktrej go czu jakby obecnym. Wyda mu si to przyjacielem, ktrego doprosi, aby wysucha; to ojcem kochajcym swe dzieci zarwno, ojcem tak ydw, jak pogan, ojcem, ktry czyni zado probom wszystkich ludzi. Myl, e ten Bg zsya dla wi ata Zbawiciela zamiast krla, ukazaa si teraz modziecowi w innym i zupenie nowym wietle, tak jasno i wyranie, e zdawa si pojmowa znaczenie nie tylko poselstwa, ale nawet natur Bstwa. Nie mg wic powstrzymywa si od zapytania: Czy i teraz, kiedy Krl ju jest, sdzisz, i jest raczej Zbawicielem ni Krlem? Baltazar spojrza na powanie, ze wzruszeniem, potem rzek: O co waciwie mnie pytasz Ducha, co byGwiazd i wid mnie niegdy, nie widziaem od dnia, w ktrym ci spotkaempod namiotem Ilderima; to jest, anim go widzia, ani sysza zmysami mymi. Wierz mimo to, e gos syszany we nie pochodzi od Niego, innego objawienia nie mam. Pozwl, abym ci przypomnia w spr, ktry midzy nami powsta odezwa si Ben-Hur z gbokim uszanowaniem. Twierdzie wwczas, i bdzie Krlem, alenie takim jak Cezar; wierzye rwnie, eJego wadza bdzie raczej duchow ni wiatow. Jest, jak rzeke odpar Egipcjanin i dzi wierz tak samo. Jest rnica w naszym zapatrywaniu, ty oczekujesz krla wedug pojcia ludzi, ja krla dusz. Zatrzyma si jak czowiek, ktry nie dojasno, nie do wyranie myl pewn moe wyrazi. Pozwl, synu Hura, abym ci moj wiar objani, a moe pojmiesz atwiej, czemu ta Istota, ten Zaoyciel krlestwa, ktrego pragn i oczekuj, taki we mnie zapa roznieca. Wyobraam sobie, e to Krlestwo bdzie najdoskonalszym dzieem,wyszym nad wszelkie ziemskie i cesarskie krlestwa i wadze. Kiedy powstao pojcie duszy, nie mog ci powiedzie, prawdopodobnie wynieli je pierwsi nasi rodzice z owego ogrodu, co by ich pierwszym mieszkaniem. Wiemy te wszyscy, e to pojcie nigdy si cakowicienie zataro. Byy narody, ktre je zatraciy; byy chwile dziejowe, w ktrychblado, sabo; byy inne, w ktrych otoczyy je ciemnoci i mgy. Wtedy Pan w Swej niezmierzonej dobroci zsya nam nadzwyczajnych ludzi, by oywili nasz wiar i nadziej. Dlaczego kady czowiek otrzyma dusz? Przypatrz si, synu Hura, i zastanw chwilnad koniecznoci istnienia duszy. Nie byo nigdy czasu, w ktrym by ludzie myleli, edo si pooy, umrze i nie istnie wicej; co waniejsza, nigdy ludzie nie pragnli takiego zakoczenia bytu. Dalej, niebyo nigdy czowieka, ktry by nie marzy,nie obiecywa sobie jakiej lepszwj doli. Pomniki wszystkich narodw protestuj przeciw takiemu pojmowaniu mierci; posgi, napisy, dzieje, sowem wszystko. Najpotniejszy z naszych egipskich krli kaza wyku w skale podobizn postaci; dzie w dzie jedzi wraz z orszakiem oglda, o ile postpuje dzieo. Nareszcie skoczono je, a aden pomnik, ludzk rk wykonany, nie by tak trway, wielki i nie podlegajcy zniszczeniu. Co wicej, olbrzymi kolos mia rysy i wyraz krla. Czy nie moemy przypuszcza, i ten potny wadca mg wwczas powiedzie: Niech przyjdzie mier! Bo zaiste i za grobem y bd. yczenie to spenio si, a pomnik stoi dodzi, jak sta wwczas. I jakim jest to ycie pozagrobowe, ktre sobie tak zapewni? To tylko pami ludzka!Sawa tak przemijajca, jak wiato ksiyca, co ten pomnik owieca; historia wykuta w kamieniu i nic wicej. A z krlem...c si stao z krlem? W grobach krlewskich jest zabalsamowane ciao, co niegdy byo jego ciaem. Nie jest to zaprawd obraz tak pikny, jak ten, co stoiw pustyni. Gdzie jednak synu Hura, jest krl? Dwa tysice lat temu, jak y, tak jaki ja. Czyli ostatnie jego tchnienie byo jego kocem? Gdybym na to pytanie mia odpowiedzie m. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPtc!b!.c",c";"twierdzco, obrazibym Boga. Wierz wic w ycie po mierci, bdce dalszym cigiemnaszego ycia na ziemi, w ycie rzeczywiste nie tylko w pamici miertelnych; sowem, otrzymujemy, gdy y zaczynamy, dusz niemierteln. W tymjest konieczno rzeczy. Ale na teraz zostawmy na uboczu to pojcieo koniecznoci, a zastanwmy si raczej, jak myl niemiertelnoci sodk jest pociech temu. co egna t ziemi. Wobec niej. gdzie jest strach przed zgonem? Wszak zmienimy gorsze na lepsze; pogrzebanie za, to nasienie, z ktrego nowe wyronie ycie. Patrz na mnie. wiek osabi moje siy, jestem zmczony, stary,znkany. Przypatrz si zniszczonej twarzy,posuchaj ostrego i chrypliwego gosu, ileszczcia dla mnie w obietnicy, e gdy grbsi otworzy, aby pokry zniszczon duszy mojej powok, otworz si niewidzialne podwoje, ktry jest paacem Boga. otworzsi szeroko, aby przyj mnie, moj uwolnion, niemierteln dusz! Czemu nie jestem zdolny wypowiedzie zachwytu, ktra z doczesnoci przejdzie w wieczno! Nie wa si mwi mi. e tej wiecznoci nie znam, bo tyle wiem, i to mi wystarcza, e mie dusz, to mie udzia w boskich przymiotach, to st a si doskona istot, ktra ju nie popeni nic niegodnego, py ziemskiej zmazy nie dotkniejej, lejsz jest od powietrza, przezroczystsz ni wiato, a ycie jej czystoci. Po c, wiedzc tyle, synu Hura, mam dalejz sob czy z tob wie spr o reszt, o ksztat duszy, jej mieszkanie, czyje i pije, czy ma skrzyda, a ubiera si w to lub owo? Zaiste? Po co to czyni? Czemu raczejnie wierzy Bogu? Wszelkie pikno tego wiata z Jego pochodzi rki, wiadczc o doskonaoci Jego samego. On jest twrc wszelkiego ksztatu. On stroi lili, ubarwion r. skrapla kwiaty ros. jego dzieem jest harmonia w przyrodzie, bo on j z tysica dwikw zoy. Jednym sowem, On stworzy nasze ycie doczesnei da mu pewne warunki, ktre dla mnie s doczesnym zadatkiem przyszoci, ktrej oczekuj z zaufaniem dziecicia; Jemu polecam m dusz i jej ycie po mierci, gdy On kocha mnie. Tu zatrzyma si czcigodny starzec, pijc podan wpierw przez Ben-Hura wod, a rka, ktr podnosi kubek do ust, draa; Iras i modzieniec dzielili jego uczucia w milczeniu. wiato zaczo dziaa na umys Izraelity, zaczyna lepiej pojmowa,e krlestwo czysto duchowe mogo by waniejsze dla ludzkoci ni ziemskie, a zesanie Zbawiciela byo stokro godniejszym darem Boej rki, ni gdyby da ziemi najpotniejszego krla. Mgbym ci jeszcze zapyta mwi Baltazar dalej czy to ycie tak krtkie i pene utrapie, lepsze jest od ycia doskonaego i wiecznego duszy? Zadaj sobieto pytanie i pomyl nad nim, a mianowicie zapytaj, ktre z nich lepsze, choby oba rwnie byy smtnymi, czy ycie, co trwa godzin. czy to, co trwa rok. Idc dalej, zwr si do ostatecznego pytania: czyme jest siedem lub osiem dziesitek lat w porwnaniu z wiecznoci? Rozmylajc w ten sposb, dojdziesz do zrozumienia tego rzeczywistego faktu, o ktrym chc mwi i ktry mi si najsmutniejszym w swych skutkach wydaje.Faktem tym jest zupene zapomnienie ludzkoci o yciu duszy. Gdzieniegdzie spotkasz filozofa, ktry mwi bdzie o duszy i postawi prawido, ktre nic z wiarnie majc wsplnego, nie uzna duszy za odrbn od ciaa istot, a tak on sam jak i jego zwolennicy pozostan w ciemnociach. Wszelkie yjce stworzenie ma umys stosownie do swych potrzeb rozwinity; zastanowie si kiedy nad tym szczegem, e jeden tylko czowiek moe obmyli sw przyszo? Wierz, e Bg dajc nam t zdolno, chcia wskaza, emy do lepszego stworzeni ycia, i wanie nadzieja jest najwiksz potrzeb naszego bytu. naszej natury. A jednak, jake, niestety, upada ludzko! yj z dnia na dzie, jak gdyby teraniejszo wszystkim bya i mwi: nie ma ycia po mierci; zreszt, gdyby nawet byo. to nic o nim nie wiemy, czeg si troszczy? Tote, gdy mier ich zaskoczy, woajc: chod! nie posid zaprawd zagrobowej rozkoszy dla swej niegodziwoci. Biada im, bo ostatni szczliwoci czowieka, to wieczne ycie z Bogiem. Ach! Czemu, synu Hurw. mwi to musz! Czemu ludzie oddani ziemskiemu yciu, zapominaj o niebieskim i przyszym i chc by jak zwierzta? Na koniec, powiem ci jeszcze, amoe zrozumiesz, co znaczy by zbawionym; powiem z caym przewiadczeniem, e nie dabym jednej godziny ycia wiecznego za tysic lat ycia na ziemi. Egipcjanin, mwic to, zdawa sizapomina o swym otoczeniu i oderwa si od wszystkiego, co ziemskie. ycie na ziemi ma swoje zagadnienia mwi po chwili odpoczynku i s ludzie, cotrawi dni ywota swego nad ich rozwizaniem czyme s one wobec zagadnie pniejszych? C si rwna moe ze znajomoci Boga? Wnet dla mnie nie bdzie tajemnic! Najsubtelniejsze i najstraszniejsze zostan odsonite! Potga, przed ktr drymy, puste miejsca napenione ciemnoci i nicoci, co trwowiat, przestan by straszliwe. Wszystkie przepaci bd otwarte, napeni je Boa wiedza, ujrz chwa Boga, dotkn si wszelkich rozkoszy i odrodz si w mej istocie. Skoro godzina nadejdzie, powie Pan:Pjd w moja sub na zawsze! Speni si me pragnienia, wszelkie marzenia i rozkosze tego ycia nie zawa tyle, co brzk maych dzwoneczkw. Tu wstrzyma si Baltazar, jakby dla odpoczynku i jakby zapomnia o wszystkim. Daruj, synu Hurw cign dalej, pochylajc gow z powag daruj, em zbyt dugo mwi. Chciaem ci pobudzi dorozmylania nad yciem duszy, nad warunkami tego ycia, jego piknoci i dostojnoci. Rado, co takiej myli towarzyszy, uniosa mnie i zapragnem cho nieudolnie odkry powd mej wiary. Czemu nie dano mi lepiej tego uczyni? ! Tak, synu Hurw, szukaj sam prawdy, zwanajpierw doskonao istnienia, ktre nam po mierci zgotowano; rozwa uczucia i postanowienia, ktre myl ta wzbudzi w twym serce. Rozwa je, mwi, gdy bd one dreniem twej wasnej duszy, usiujcej ci naprowadzi na prawdziw drog. Rozwa, e ycie po mierci jest dlatego tak ciemne, aby usprawiedliwi nazw, ktr mu dajemy, zwc je utraconym wiatem. Tak, szukaj tego wiata; a gdy je znajdziesz, ciesz si, synu Hurw, ciesz, si, jak ja si raduj, cho jestem nieudolny. Wtedy bowiem, wtedy dopiero zrozumiesz, e wikszym bdzie darem przyjcie tego Zbawiciela dusz, ni zesanie Krla. Wtedy Ten, na ktrego spotkanie dymy, bdzie w twych mylach obecny niejako wojownik z mieczem, ani monarcha z koron. A teraz pozwl, e zadam jeszcze jedno proste pytanie: Jake Go poznamy? Jeli dotd mylisz, e bdzie krlem jak Herod, to bdziesz oczekiwa czowieka odzianego w purpur i z berem w rku. Innym jest Ten, ktrego z utsknieniem oczekuj. Posta Jego skromna, podobna do innych ludzi we wszystkim, a znak, po ktrym Go poznam, nie bdzie rwnie nadzwyczajny, ale wskae mnie i caemu rodowi ludzkiemudrog do ywota wiecznego, do ywota czystego, piknego, ywota duszy! Cisza panowaa wokoo; przerwa j po chwili Baltazar, mwic: Wstamy i idmy dalej. Sowa, ktre rzekem, zbudziy niecierpliwo ujrzenia Tego, o ktrym zawsze myl; a jeeli zanadto was nagl, ciebie, synu Hurw, i ciebie, crko moja, darujcie mi i zrozumciem tsknot. Na znak starca, niewolnik przynis wino wbukaku. Napiwszy si strzepnli serwety i wstali. W czasie, kiedy niewolnik rozbiera namiot i pakowa rzeczy, umyli rce i wkrtce ruszyli w drog ku gwnemu traktowi. Wnet te dogonili karawan i przyczyli si do niej. Jednake Baltazar pocz si wolnym jej pochodem niecierpliwi i postanowi ze swoim towarzystwem ruszy naprzd. ROZDZIA XXXIV Trzeciego dnia drogi, znajomi nam podrni zatrzymali si w samo poudnie u rzeki Dabok, gdzie ju zastali ze stu lub wicej ludzi odpoczywajcych wraz ze zwierztami. Zaledwie usiedli, zbliy si donich jeden z podrnych z dzbanem wody i czstowa ich. Przyjli i podzikowali za uprzejmo, ale nieznajomy przypatrujc si wielbdowi, zagadn: Wracam od Jordanu, gdzie zebrao si wielu ludzi z dalekich stron przybyych, ale na prno bytam szuka rwnie piknego zwierzcia. Szlachetne to zwierz: czy mog zapyta, jakiej rasy? Baltazar zaspokoi ciekawo podrnego, po czym szuka kdy by spocz: Ben-Hur, ciekawszy i ywszy pyta dalej: gdzie gromadzi si lud nad Jordanem? Pod Betabara. To odludne pustkowie rzek Ben-Hur nie wiem co tam moe przyciga ludzi. Widz odpar nieznajomy e z dalekajestecie, kiedy wam obca dobra nowina. Jaka nowina?? Przyby czowiek z pustyni wity to m na ustach jego dziwne brzmi sowa, a gosi nauk, ktr zachwyca wszystkich. Mieni si synem Zachariaszowym i mwi, e jest wysacem Mesjasza. Nawet Iras suchaa z zajciem tej mowy.Mwi o tym Janie, e cae dziecistwo przeby na pustyni, w jaskini koo Engadi, modlc si i yjc wstrzemiliwiej od Eseczykw. Poniewa tumy id go sucha, gdy mwi, i ja tam poszedem z innymi. Czy ci, ktrych tu widzimy, byli z tob? Wielu wraca stamtd, wielu tam dy. Czego w m naucza?? Gosi now nauk, nauk, ktrej nigdy nie syszano w Izraelu tak mwi wszyscy. On zwie j wezwaniem do pokuty i chrztu. Rabini nie wiedz, co z nim pocz, a c my wiedzie moemy? Jedni pytali go, czy jest Chrystusem? Inni, czy Eliaszem? On za wszystkim odpowiada: Jam gos woajcego na puszczy. Czycie prostymi cieki Pana. Gdy nieznajomy chcia odej, towarzysze podry wstrzymali go, a Baltazar rzek: Cny mu, powiedz nam, kdy znajdziemy kaznodziej, a raczej, kdy go zostawi? Tam, w pobliu Betabara. Kime moe by ten kaznodzieja mwi Ben-Hur do Iras jeli nie wysannikiem naszego krla? Baltazar wsta z byszczcymi oczami, jakby nowe wstpio w niego ycie. Spieszmy, nie czuj zmczenia. Wstali i spieszyli, a zatrzymali si na nocleg na zachd od Ramath-Gilead. Jutro wstaniemy rycho, synu Hura rzek starzec, idc na spoczynek. Zbawiciel przyj moe, a nas tam nie bdzie. Nazajutrz okoo trzeciej godziny, wyszli z wwozu, ktry si cignie wzdu gry Gilead i znaleli si na pustym stepie, na wschd od witej rzeki. Po drugiej stronieujrzeli grn cz wzgrz jerozolimskich, porosych drzewami palmowymi, cigncychsi a do wzgrz Judei. Serce Ben-Hura zabio ywiej, bo spostrzeg, e ju s w pobliu brodu. Ciesz si Baltazarze rzek bo prawieju jestemy u celu. Przewodnik przynagla wielbda i wnet ujrzeli namioty, chaty i powizane juczne zwierzta; u rzeki po obu brzegach stao mnstwo ludzi. To zgromadzenie znaczyo, e kaznodzieja mwi wanie. Nasi podrnipragnli nie opuci sposobnoci i pospieszali, o ile si dao. Niestety, zaledwie si zbliyli, tum suchajcy zacz si w rne rozpierzcha strony. Czyby przybyli za pno? Stamy tu rzek Ben-Hur do Baltazara, zaamujcego z rozpaczy rce moe prorok tdy pjdzie. Ludzie, ktrym dane byo sysze kazanie, tak byli tym, co syszeli, zajci, e albo o tych wzniosych rzeczach myleli, lub o nich rozmawiali, nie zwracajc bynajmniej uwagi na nowo przybyych. Setki ludzi miny naszych znajomych obojtnie, ktrzy poczli ju wtpi, czy tym razem usysz lub ujrz kaznodziej, gdy nagle zobaczyli przed sob idcego ku nim czowieka tak dziwnie wygldajcego, e najego widok zapomnieli o wszystkim. Posta ta zdawaa si zrazu pospolita, niezgrabna, nawet dzika. Bujne, w zgmatwanych kdziorach spadajce wosy przysaniay twarz wychud i t jak pergamin. Oczy jego dziwnym paay blaskiem. Suknia, z wielbdziej sierci utkana, zwieszaa si z lewego ramienia apo kolana, odsaniajc rami prawe. Pas z niewyprawionej skry ugniata mu biodra, abosymi nogami stpa po skalistym gruncie. Od pasa wisia skrzany woreczek, w rku trzyma skaty kij, co mu suy do podpierania si. Ruchy jego byy szybkie, pewne i dziwnie ostrone, a raczej przezorne. Co chwil odgarnia z czoa grube i twarde wosy, jakby mu przeszkadzay w widzeniu kogo, kogo oczekiwa. Pikna Egipcjanka przypatrywaa si synowipuszczy ze zdziwieniem, jeli nie ze wstrtem. Podnoszc zason hondahu, rzeka do Ben-Hura, jadcego tu na koniu: Czyby to by wysannik twojego krla?? To nazarejczyk odpar, nie podnoszc wzroku. Prawd rzekszy, sam by od niej nie mniejrozczarowanym. Zna on wprawdzie ascetycznych mieszkacw En-gadi, zna ich obojtno na wiatowe wzgldy i stosunki. Wiedzia, e zwykli robi luby, odprawia pokuty drczce ciao i oddzielasi zupenie od reszty ludzi, jakby zgoa innej byli natury. Wiedzia zreszt i by przygotowany, i ujrzy kaznodziej, ktry sam siebie zwa Gosem na puszczy , spodziewa si jednak, e wysaniec krla bdzie nosi jaki znak jego potgi. Teraz patrzc na t dziwaczn posta, przypomnia sobie mimowolnie owe szeregi wytwornych dworakw w paacach Cezara. Nic wic dziwnego, e zakopotany, zmieszany, zawstydzony, zaledwie zdoa odpowiedzie: To nazarejczyk!! Cakiem inne byy uczucia Baltazara. On wiedzia dobrze, e drogi boskie nie s drogami ludzkimi, ani takimi, jakby je ludziemie chcieli. On widzia Zbawiciela jako dzieci w obku pooone, a silna wiara przygotowaa jego umys na pojcie prostoty i ubstwa obok boskoci...Siedzia wic starzec w milczeniu i jakby w zachwycie, ze zoonymi na piersiach rkami, a czasem tylko cich modlitw poruszay si jego wargi. Nie, on nie oczekiwa krla! W chwili tak dla nowo przybyych wanej i tak w rozmaity sposb wzruszajcej ich serca, opodal od nich nad rzek siedzia nakamieniu jaki zamylony czowiek moe rozmyla o zasyszanej nauce. Teraz wsta i zdawa si dy ku nazarejczykowi, ktry zblia si ku wielbdowi Baltazara. Obaj, kaznodzieja i nieznajomy, szli ku sobie, a gdy jakie dwadziecia krokw ich rozdzielao, wtedy pierwszy zatrzyma si,odsun rk wosy z oczu, a spojrzawszyna nieznajomego, wycign ku niemu rk,jakby dla zwrcenia na uwagi obecnych. Idc za tym ruchem, tum pocz gromadzi si na nowo, zapanowaa cisza, co widzc nazarejczyk, z wolna podnis lask, ktr trzyma w rku i wskaza ni zbliajc si posta. Wszyscy, ktrzy dotd tylko suchali, zwrcili oczy we wskazanym kierunku. Baltazar i Ben-Hur ulegli bezwiednie temu samemu natchnieniu i utkwili wzrok w nieznanym mu. Obaj odnieli silne wraenie, ale kady w innym stopniu i odmiennym znaczeniu. Zblia si ku nim z wolna; wzrost jego redni, postawa szczupa i delikatna; ruchyspokojne, jak zwykle u tych, co si wanymi zajmuj mylami. W szczeglnej harmonii z jego ca postaci byo ubranie,skadajce si z szaty spodniej, do kostek sigajcej, o dugich, obszernych rkawach, i z drugiej wierzchniej sukni, zwanej talitem. Na lewym ramieniu nis zawj, a czerwona opaska, suca do przytrzymywania zawoju na gowie, zwieszaa si po boku. Prcz opaski, czyli zawizki, i niebieskiej wskiej obwdki u dou talitu, cae ubranie byo z ptna, pokego od pyu z drogi. Zdobi je jeszcze sznur z kutasami, stosownie do zwyczaju rabinw, prawem przepisanego, rwnie niebieskiego koloru, oznaczajcego godno rabina, czyli nauczyciela. Zwyke sanday chroniy nogi, i nie mia ani pasa, ani worka, ani nawet laski. Na te zewntrzne odznaki patrzyli trzej widzowie przelotnie, o ile nie dotyczyy gowy i oblicza, szczeglnie oblicza, co byo niejako rdem uroku, ktremu mimowoli ulegli wszyscy. Gowa zdawaa si by otoczona wiatem pogodnego nieba; okryway j dugie, w agodnych kdziorach spadajce wosy, przedzielone ponad czoem, a mienice si barw orzechow ze zotawym odblaskiem. Pod szerokim czoem, otoczone ciemnymi brwiami wieciy oczy, due, ciemno niebieskie, a dugie rzsy, jakie tylko u dzieci widzimy, nigdy u mczyzn, dodaway spojrzeniu niewypowiedzianie agodnego i tkliwego wyrazu. Czy rysy tegoe m. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPc""$;"Fc#& c#3 V#oblicza byy greckie, czy izraelskie, trudnorozstrzygn. To tylko pewna, e agodnooczu, blado cery, odbysk wosw i mikka, falisto na piersi spadajca broda, dziwnie ludzkie przycigay serca. Caa jego posta bya przyjemna, wzbudzajca zaufanie i robia wraenie skoczonej piknoci. Z wolna zblia si nieznajomy ku trzem znanym nam osobom. Ben-Hur konno, z wczni w rku. mg by najpierw zwrci uwag Krla; tymczasem zbliajcysi patrzy w niebo, nie zdawa si spostrzega ani jego, ani Egipcjanki, lecz gdy si zblia, wzrok Jego spocz na Baltazarze. Cicho panowaa wokoo, przerwa j jedynie nazarejczyk, ktry z rk wycignit ku nadchodzcemu, zawoa uroczystym i dononym gosem: Oto Baranek Boy, oto ktry gadzi grzechywiata! (J I 29) Gos ten wstrzyma odchodzcych; stanli jak wryci i czekali, co nastpi. Dziwne i niezrozumiae wyrazy przejy obecnych mimowolnym szacunkiem. Baltazara za wzruszyy do gbi. Starzec czu to wyranie, e dane mu byo ujrze raz jeszcze Zbawiciela wiata. Niezomna wiara, ktra go ju tylu askami obdarzya, zamieszkujc w jego sercu, daa mu w tej chwili ask widzenia Tego, ktrego niedone oczy jego towarzyszy nie byy godne podziwia; sowem, widzia i pozna tego, ktrego szuka. Bye to cud? Wolno go nazwa zdolnoci duszy, co wyrosa wrd innych okolicznoci, a tym samym wnikna w zawiatowe krainy; wolno przypuszcza, e zasuy na tak nagrod yciem przykadnie witym, yciem zaprawd cudownym. Do, e dane mu byo oglda idea swej wiary w doskonaym ksztacie, z obliczem, w wiekuiubraniu, jakie temu ideaowi odpowiaday. Co za szczcie, co za rado! Do spenienia wszelkich marze starca potrzeba tylko jeszcze wzajemnego spojrzenia i zrozumienia. Jedno ju si stao, bo wzrok nieznanego spocz na sdziwym obliczu Mdrca, gdyby jeszcze znalazo si drugie, co by zarazem byo potwierdzeniem jego wiary. yczeniu stao si zado, bo wanie, jakby dla upewnienia drcego Egipcjanina, nazarejczyk powtrzy okrzyk: Oto Baranek Boy, oto ktry gadzi grzechy wiata! Na te sowa pad Baltazar na kolana, nie potrzebujc innego tumaczenia. Nazarejczyk zdawa si to wiedzie, bo odwrci si do otaczajcych i mwi dalej:Ten to jest, o ktrym powiadaem. Idzie zamn M, ktry sta przede mn, i pierwejby ni ja. A jam Go nie zna; ale aby by objawiony dla Izraela, dlategom ja przyszed, chrzczc wod. I widziaem Ducha zstpujcego jako gobia z Nieba i zosta na Nim. A jam Go nie zna; ale ktrymi posa chrzci wod. Ten mi powiedzia: Na ktrego ujrzysz Ducha zstpujcego i na nim zostajcego, Ten jest, ktry chrzci Duchem witym. A jam widzia i daem wiadectwo, e Ten jest Syn Boy. (J I 30 34)) To On!! To On! woa Baltazar z zazawionymi oczyma i pad w omdleniu. Cay ten czas przypatrywa si Ben-Hur nieznajomemu z cakiem innym uczuciem. Podziwia delikatno i czysto rysw jegotwarzy, zamylony wyraz, czuy, pokorny iwity. Nie by w tej chwili zdolny pochwyci innej myli, innego pytania, jak tylko: kto jest ten czowiek? Mesjasz, czy krl? Nigdy dotd nie widzia czowieka, ktry by mniej po krlewsku wyglda, jak ten. Czy mona, patrzc na t spokojn, agodn posta, myle o wojnie, o zdobyczach? Sama myl o tym zdawaaby si Mu ublia! Pod wpywem tych myli rzek w swym sercu: tak, widz dzi wyranie, e Baltazar mia suszno, a Simonides by w bdzie. Czowiek ten nie przyszed wznie tronu Salomona, brak mu zdolnoci Heroda, a gdyby mia nawet by krlem, to nie wikszego od pastwa rzymskiego. W tych mylach Ben-Hura nie byo jeszcze postanowienia, byy one raczej wraeniami i nie przeszkadzay dalszemu przypatrywaniu si tak piknej i cudownej bd co bd postaci. Po chwili pami jego zbudzia si i prawie mimo woli pomyla: Gdzie, kiedy widziaem to oblicze, ale gdzie? Spojrzenie to, tak pene litoci i mioci, spoczywajce teraz na Baltazarze,kiedy spoczo ju i na nim. Zrazu mglisto,drco, wreszcie jasno, jakby odblask soca, stana mu przed oczami owa chwila, gdy go stra rzymska wioda przezNazaret na galery; drgn cay, a tajemniczy gos woa mu w duszy: Oto rce, co mnie dwigny, gdym gin! Tak, twarz ta, to jedna z tych co mu towarzyszya zawsze, co zawsze tkwia mu w pamici. Wzruszenie owadno nim i nic nie sysza ze sw kaznodziei, prcz tych ostatnich, cudownych wyrazw, ktre po wszechwiecie brzmi dotd: Ten jest Syn Boy!! Ben-Hur zsiad z konia, chcc odda cze swemu dobroczycy, wtem zatrzyma go gos Egipcjanki, woajcej: pom, synu Hura bo ojciec mj umiera! Stan, spojrza wokoo i pospieszy na ratunek. Podaa mu kubek, z ktrym pobieg po wod do rzeki, zostawiajc niewolnikowi trud dwignicia Baltazara i skonienia wielbda, aby uklk. Po jakim czasie odzyska Baltazar przytomno, a wycignwszy rce przed siebie, pyta sabym gosem: Gdzie On? Kto?? zapytaa Iras. Twarz Baltazara wiecia bogoci zaspokojonego yczenia, gdy mwi: On, Zbawiciel, Syn Boga, ktrego znw ogldaem. Czy i ty temu wierzysz?? pytaa Ben-Hura. Czas to peen cudw, czekajmy! odpar. Dnia nastpnego suchali znw kazania Chrzciciela, gdy nagle przerwa m puszczy tok swej mowy i zawoa, schylajc gow: Oto Baranek Boy!! Wszyscy spojrzeli w stron wskazan, a tam staa ta sama co wczoraj posta. Gdy Ben-Hur patrzy na t wiotk istot, cudne oblicze, tchnce miosierdziem i sodycz, pen smutku, pomyla: Ma suszno Baltazar, ale moe nie mylisi Simonides. Czy Zbawiciel nie mgby byikrlem? Wrd tych myli zapyta swego ssiada: Kim jest ten czowiek?? Zapytany rozemia si szyderczo i rzek: To syn cieli z Nazaretu. ROZDZIA XXXV Estero, Estero! ka mi przynie wody! Nie wolaby wina, ojcze? Niech dadz jedno i drugie. Dziao si to w letnim domu na dachu paacu Hurw w Jerozolimie. Stojc przy balustradzie, patrzya Estera na podwrze;wnet spenia polecenie ojca, powierzajc je stojcemu tam sudze. Tymczasem drugi suga wszed na dach i kaniajc si z szacunkiem, rzek: Oto pismo dla pana i odda zwj ptnem obcignity i zapiecztowany. Dziao si to 21 marca, prawie trzy lata odowej chwili, kiedy Chrzciciel da wiadectwo Synowi Boemu w Betabera. W przecigu tego czasu Malluch odkupi od Pontskiego Piata dom rodziny Hurw, na wyrane danie Judy. ktry nie mg duej znie, aby gniazdo rodzinne stao pustk. Naturalnie, e cay gmach musia ulec przebudowaniu, zmieniono drzwi, podwrza, schody, pokoje i dachy. Tak wicpaac przybra nowe ksztaty, a nie tylko, e nie zostao adnych ladw owych tak zgubnych dla rodziny okolicznoci, ale jeszcze urzdzono go pikniej i zbytkowniejni dawniej. Wszdzie zna byo gust waciciela wyksztacony pobytem w willi pod Misenum i w rzymskiej stolicy. Nie trzeba z tego wnioskowa, e Ben-Hur publicznie ogosi si wacicielem, czas bowiem nie by jeszcze po temu. Dotd zajmowa si pracami przygotowawczymi w Galilei, czekajc zawsze na Nazarejczyka, ktry mu si co dzie wicej zagadkow wydawa istot. Cuda, niemal w obecnoci modzieca speniane, budziy w jego sercu cige wtpliwoci, tak co do charakteru, jak posannictwa tego, co mia by krlem. Czasem dla wytchnienia przybywa tajemniedo witego miasta i ojcowskiego domu, alezawsze jako obcy i go. Odwiedziny te nie byy tylko odpoczynkiem po pracy, Baltazar i Iras zajmowali bowiemjedno ze skrzyde paacu. Cra mdrca jeszcze trzymaa go w wizach uczucia, cowygldao jak czary, podczas gdy Ballazar,coraz sabszy fizycznie, porywa go jak dawniej zapaem wymowy, ile razy mwiono o bstwie Cudotwrcy, od tak dawna oczekiwanego. Simonides i Estera przybyli przed kilku dniami z Antiochii; cika to bya podr dlakupca, bo przeby j w lektyce, do dwch umocowanych wielbdw, te za nie zawsze szy rwno. Mimo przebytych trudw, zdawa si teraz nie posiada z radoci, e dane mu byo ujrze raz jeszcze rodzinne strony. Zachwyca si widokiem z dachu i wiksz cz dnia tam przepdza w krzele podobnym do tego, cozostao w domu na wybrzeu Orontesu. Lekki wietrzyk przynosi mu tu wonie wzgrz, ktre zna tak dobrze, oddycha nimi z caych piersi, przypatrujc si biegowi soca od wschodu do zachodu. Ester mia przy boku, czu si wic szczliwym i jakby w pobliu nieba i tych miejsc, gdzie przebywaa kiedy nigdy niezapomniana pierwsza Estera, kochanie jego modoci, a z biegiem lat coraz drosza ona. Mimo tylu wspomnie nie zapomnia spraw handlowych, co dzie goniec przynosi raporty od Sanbalata, ktry prowadzi dom w Antiochii. Co dzie wyjeda drugi goniec z Jerozolimy i wiz najdrobniejsze wskazwki, usuwajce zachodzce wtpliwoci, bo Simonides umia przewidzie wszelkie wypadki, prcz tych, ktre Wszechmocny zakry przed oczami ludzi. Gdy Estera, speniwszy polecenie, wracaa ku ojcu, promie soca, padajcy ukonie na byszczc posadzk dachu, owieci j agodnie i niepodobna byo nie przyzna, ebya pikn w rozkwicie kobiet. Wzrost jejby wprawdzie niewielki, ale kibi nader ksztatna, gwka zgrabna, twarz o regularnych rysach i cerze rowej z wyrazem penym rozumu i odblaskiem powicajcego si serca jednym sowem,bya to kobieta godna kochania, bo mio bya tem jej ycia. Spojrzaa na zwj, przystana i przypatrzya si drugi raz dokadniej; krew uderzya jej do twarzy, gdy spostrzega piecz Ben-Hura i spiesznie odesza w przeciwn stron. Simonides trzyma zawinitko chwil; obejrzawszy piecz, zama j i odda pismo crce. Czytaj!! rzek. Patrzy na ni w tej chwili, a wyraz niepokoju przebija na jego twarzy. Widz, Estero, e wiesz od kogo to pismo. Tak, od naszego pana. Mimo niemiaoci patrzya mu w oczy szczerze. Kochasz go, Estero? rzek spokojnie. Tak. Pomylaa nad tym, co robisz? Chciaam o nim nie myle inaczej, mj ojcze, jak o panu, z ktrym wi mnie powinnoci, ale byo to nad moje siy. Dobra jeste, dobra jeste, jak bya matka twoja rzek, zapadajc w mylach; po chwili dopiero wyrwa go z zamylenia szelest rozwijanego pergaminu. Niech mi przebaczy Pan, i zorzecz Jego natchnieniu ale mio twa nie byaby wzgardzona, gdybym utrzyma w mym posiadaniu wszystko, jak miaem do tego prawo bo wielka jest sia pienidzy. Gorzej byoby dla mnie, gdy nie bdc godn jego spojrzenia, nie miaabym na pocieszenie tej susznej dumy, ktr mnie twe postpowanie natchno. Mame czyta? Wstrzymaj si rzek pozwl, abym dla twego dobra powiedzia nawet i to, co ci moe by najboleniejsze. Gdy razem dwigniemy, lejszym stanie si ciar. Serce swoje odda pewnej kobiecie! Wiem odpara spokojnie. Usidlia go Egipcjanka mwi dalej posiada przebiego swego narodu, jest pikn, chytr i zalotn; serca nie ma wcale, jak nie maj go jej rodaczki. Crka, ktra urga ojcu, napeni zgryzot dni ma. Albo tak czyni?? Baltazar jest mdrym i chocia poganin, dziwnych ask dostpuje od Pana; zapa jego wiary zaszczyt mu przynosi, crka za szydzi z niego. Syszaem jak o nim mwia wczoraj: Bdy modoci si przebacza, starcom przystoi mdro, ale gdy jej si pozbd, niech zstpuj do grobu . Okrutna to mowa, godna Rzymianki; syszc j, mimo woli pomylaem, i osabienie podobne jak u Baltazara przyjdzie kiedy i na mnie ktowie, czas ten moe ju bliski. Ale ty, Estero, nigdy sw podobnych nie powiesz omnie nie. nigdy nie rzeczesz: niech zstpuje do grobu. Nie darmo matka twa bya crk Judy. Estera suchaa tych sw ze zami, a upewniajc go, rzeka: Jam mej matki dzieci. Tak, jeste jej godna bo dla mnie tym, czym witynia Salomonowi. Po chwili milczenia pooy rk na jej ramieniu i rzek: Gdy Egipcjank pojmie za on, wnet pomyli o tobie z alem i tsknot, bo wtedy zrozumie, czego dzi nie widzi, e jest tylko narzdziem w jej rku. Ona marzy o wielkoci, Rzym za jest celem tych marze; on jest dla niej synem duumwira Ariusza, nie Hura, ksicia Jerozolimy. Estera nie prbowaa nie wierzy tym sowom, tym mniej zaprzeczy; przeciwnie, czujc i s sprawiedliwe, zawoaa: Ratuj go, ojcze! jeszcze nie za pno! Kupiec umiechn si z powtpiewaniem i rzek: Toncego mona ocali, ale zakochanego nie uratuje nikt i nigdy. Mj ojcze, masz wpyw na niego. Zwa, e on sam na wiecie. Ostrze go przed niebezpieczestwem; powiedz mu, jak jest. By moe, e zdoabym go od niej odwrci, czy przez to zwrci si ku tobie? Nie! tu przymkn powieki. Jam suga, jak byli pokoleniami caymi ojcowie moi, a przecie nie miabym do pokory, aby rzec: Patrz, panie, oto moja crka! Pikniejsz jest ni Egipcjanka i tkliwiej cikocha. Na to za wiele yem i za duo miaem znaczenia. Sowa te spaliyby mi jzyk, odwieczne kamienie na wzgrzach odwrciyby si ode mnie. Nie, jeszcze raznie! Na Patriarchw, wolabym raczej spocz wraz z tob tam, gdzie matka twoja pi snem nieprzerwanym! Rumieniec obla twarz Estery. Nie mylaem, aby mu to mia powiedzie, mj ojcze. Jam si troszczya o niego i jego szczcie, a nie o siebie. Gdym miaa miao pokocha go, chc by godn jego szacunku, to jedno moe moje zuchwalstwo usprawiedliwi. Teraz pozwl, niech przeczytam pismo. Prawda, e naley przeczyta. Zabraa si tym spieszniej do czytania, e chciaa jak najprdzej urwa rozmow tak draliw. 8. Nizan. Na gocicu co wiedzie z Galilei do Jerozolimy. Nazarejczyk przybywa. Z nim, cho bez jego wiedzy, prowadz mj legion drugi poda w niewielkiej odlegoci. Uroczystoci wielkanocne daj powd do zebra, ujdziemy uwagi. Gdymy wyruszali,mwi; Idziemy do Jerozolimy, aby si wypenio, co jest napisane przez proroki Oczekiwanie nasze bliskie jest koca. ycz ci spokoju, Simonidesie. Ben-Hur Przeczytawszy, oddaa pismo ojcu, a kanie ciskao jej gardo, bo i jakesz mogo by inaczej, gdy w licie nie byo sowa dla niej? Wszak tak atwo byo powiedzie: pokj twoim! Pierwszy raz w yciu uczua zazdro. Pisa to nasz pan smego dnia mwi Simonides smego, a dzi Estero, dzi? Dziewity odpara. W tej chwili mog ju by w Betanii. Prawdopodobnie ujrzymy go dzi wieczr dodaa, zapominajc urazy. Moe. moe jutro; wszak jutro wito przasnego chleba, moe zechce je wici znami. a z nim moe i Nazarejczyk. Zapewneujrzymy ich obu. Wanie przyniesiono wod i wino, Estera podawaa je ojcu, gdy wesza na dach Egipcjanka. Dziwna rzecz, nigdy si Izraelitce nie wydaa tak pikn jak w tej chwili. Przejrzyste szaty osaniay jej posta nibymg; czoo, szyja i rce wieciy kl ejnotami tak cenionymi w jej ojczynie. Twarz janiaa wyrazem zadowolenia, a sza pewnym, elastycznym krokiem, wolnym od wszelkiej niesmacznej przesady.Widok jej buddzi w Esterze lk nieokrelony i pod tym wraeniem zbliya si ku ojcu, jakby u niego szukajc opieki. Pokj tobie, zacny Simonidesie, i tobie, pikna Estero rzeka Iras z lekkim ku ostatniej pochyleniem gowy. Gdy na ci patrz, zacny przyjacielu, jeli mi wolno tak ci nazywa, przypominasz mi owych wspaniaych perskich kapanw, co z kocem dnia; spiesz na dachy wity, aby swe mody ku zachodzcemu wysa socu. Jeli ciekaw pozna te obrzdy, zawoam ojca, on ci zdoa objani, bo rd swj wiedzie od Magw. Pikna Egipcjanko odrzek kupiec, kaniajc si z powag ojciec twj szanownym jest i z pewnoci wziby mi za ze, gdybym mu powiedzia, e jego perska mdro jest najmniejsz czstk jego wiedzy. Usta Egipcjanki przebieg wyraz niezadowolenia. Jeli mam mwi rwnie uczenie, jak ty rzeka to musz zauway, e przymiot mniej cenny kae si domyla wicej cennego...Racz mi odpowiedzie, ktry to sy tegoe m. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP%c#u$#c$!Kc$/c$>$cenniejszy przymiot uznajesz w moim ojcu. Simonides zwrci si do niej, mwic z powag. Prawdziwa mdro dy do Boga; prawdziw mdroci jest znajomo Boga;zaprawd, nikt spomidzy znanych mi ludzi nie posiada tej mdroci w wyszym stopniu od Baltazara i nikt od niego lepiej nie umie jej wypowiedzie ani sowami, ani czynami. Chcc skoczy rozmow, podnis kubek do ust i pi. Iras zwrcia si znw ku Esterze. C dziwnego, e m, co posiada miliony i cae floty na morzach, nie rozumie co lubii w czym si kochaj kobiety. Usumy si na chwil i tam przy murze porozmawiamy troch. Poszy ku balustradzie i stany na tym samym miejscu, skd Ben-Hur zrzuci niegdy dachwk na Gratusa. Bya kiedy w Rzymie?? pytaa Iras, bawic si swym naramiennikiem. Nie odpara krtko Estera. I nie pragnaby tam by kiedy? Nie. Ach!! Jake ycie twe jest puste. Po tym wykrzykniku nastpio westchnienie tak litociwe, e nie mogo by czulsze, gdyby los rwnie ciki przypad jej samej.Za chwil wybucha znw tak gonym miechem, e mg by syszanym na ulicy i mwia: O ty wita prostoto! Drobne ptaszta, co si gnied w uchu Sfinksa na piaskach pustyni, w pobliu witego grodu Memfis, rwne ci wiadomoci. Widzc, e Estera si zmieszaa, zmienia ton mowy i rzeka poufale: Daruj mi, to arty; wnet zagoj ran niby pocaowaniem, bo ci powiem co...co, czego bym nie powiedziaa komu innemu. I znw zamiaa si, a miechem tym pokrya spojrzenie badawcze, ktre rzucia na Ester: Krl przybywa! Estera patrzya ze zdziwieniem. Nazarejczyk, ten sam, o ktrym ojcowie nasi tyle sobie umiej opowiada, ten sam, ktremu Ben-Hur suy tak wiernie i tak dugo tu gos jej zniy si o kilka tonw Nazarejczyk przybdzie jutro, on dzi... Estera na prno walczya, aby zachowa spokj; spucia oczy, zdradziecki rumieniec pokry jej twarz i czoo. Nie spostrzega zwyciskiego umiechu, co nibypromie owieci twarz Egipcjanki. Oto jego obietnica. Tu zza pasa wyja zwj pisma, mwic: Raduj si ze mn, przyjaciko, on przybdzie tu dzi jeszcze! Nad brzegiem Tybru stoi dom prawdziwie krlewski, ktryczeka na mnie, a ktry pani moja swoim nazywa moe. Odgos szybkich krokw da si sysze z ulicy, spojrzaa poza balustrad, lecz si wnet cofna, wznoszc rce nad gow i mwic: Bogosawion bd Izydo! To Ben-Hur, a e si zjawi, gdym o nim mylaa, to ju wrby nad wrby! Nie byoby chyba bogw, gdyby mnie zawie miaa! Spjrz na mnie, Estero, i pocauj szczliw. Izraelitka spojrzaa, a Iras spostrzega policzki gorejce jak pomienie, oczy zawieciy odbyskiem zoci, o ktr by jej nikt nie posdzi, bo te dobro jej na zbyt wielk wystawiona bya prb. Nie do, e zabronione jej byo myle o czowieku tak gorco kochanym, o ktrym zaledwie myle jej wolno jak w psennymmarzeniu, jeszcze trzeba, eby rywalka szczycia si przed ni swym powodzeniem i daa jej zaufania, mwic o swym szczciu, ktre on dla niej obmyli. O niej, crce niewolnika, nie wspomnia, podczas gdy szczliwa wspzawodniczka moe si chlubi listem, ktrego tre pozwala na rozmaite domysy. Tak, to byo za wiele na jej biedne serce i dlatego nie dajc adnego pocaunku, spytaa: Nie wiem, czy kochasz wicej jego, czy Rzym? Egipcjanka cofna si, a zbliajc z dum gow ku twarzy Estery, zapytaa nawzajem: Czyme jest on dla ciebie, Simonidesowa crko? Izraelitka drc caa, zacza mwi: Jestmoim... Myl, co jej teraz przeleciaa przez gow, wstrzymaa dalsze sowa, a blednc rzeka: Jest przyjacielem mego ojca. Jzyk odmwi jej posuszestwa, nie przyznaa si do niewolnictwa. Iras zamiaa si szyderczym miechem. To nie za wiele mwia na bogi egipskie, co sprzyjaj kochajcym si, zatrzymaj swe pocaunki, zatrzymaj, od ciebie dowiedziaam si, e mog tu w Judei innych, stokro cenniejszych oczekiwa pocaunkw. Odwrciwszy si, dodaa: id po nie.... zosta w pokoju. Estera powioda za ni wzrokiem a do schodw; gdy znika, zakrya twarz domi i wybucha paczem; zy wstydu, tak dugo powstrzymywane, spyway po jej piknej twarzy. Mimo woli, jakby dla dodania siy wybuchowi namitnoci, tak wstrtnej jej naturze, przyszy jej na myl sowa ojca: mio twoja nie byaby bez nadziei, gdybym zatrzyma wszystko, jako byem w prawie. Dugo sercem jej miotaa bole, ju wszystkie gwiazdy zeszy i wieciy ponad miastem i czarnymi liniami gr, a ona jeszcze si na tyle nie opanowaa, by wrci do letniego domu i zaj w milczeniuzwyke miejsce przy ojcu. Nareszcie przemoga si, posza po rozkazy i wrcia do obowizku, ktremu powicia modo, a moe i cae ycie. Co wicej, gdy namitno przycicha, obowizki zdayjej si janie jak wietn i uroczyst aureol. ROZDZIA XXXVI W godzin po opisanej scenie na dachu, zeszli si Baltazar, Simonides i Estera w wielkiej sali paacu; wnet powikszyli ich grono Ben-Hur i Iras. Poprzedzajc sw towarzyszk, wszed Ben-Hur do pokoju i powita najpierw Baltazara, skoni si przed starcem, a zwrciwszy si do Simonidesa, spostrzeg Ester...i zawaha si. W chwili, gdy ujrza Ester, stan zdziwiony widokiem tak piknej kobiety; rwnoczenie gos wewntrzny przypomnia mu zamane lubyi niespenione obowizki; tak, do byo chwili, by dawne myli wrciy. Sta zrazu zdziwiony, wreszcie zapanowa nad sob, zbliy si do Estery i rzek: Pokj tobie, sodka Estero; pokj i tobie, Simonidesie, bogosawiestwo Pana niech bdzie z tob, bo oto bye dobrym ojcem temu, ktry ojca ju nie mia. Estera spucia gow w milczeniu, Simonides za rzek: Witaj, synu Hurw, w domu ojcw twoich;bd pozdrowiony w domu twych ojcw, siadaj i powiedz o twoich podrach, pracach, a nade wszystko o cudownym Nazarejczyku. Powiedz nam, jakie s jego przymioty i kim jest...Mw swobodnie, bo kto w tym domu ma wiksze od ciebie prawa do swobody? Usid midzy nami, abymy wszyscy sysze mogli ci mwicego. Estera szybko przyniosa rzebione ozdobnie krzeso i podaa mu je. Dziki ci rzek z wdzicznoci. Usiadszy, zwrci si do mczyzn. Przybyem umylnie wczeniej, aby wam o Nazarejczyku opowiedzie. Obaj suchali w skupieniu ducha. Wiele dni towarzyszyem Mu, strzegc Jego czynw i krokw z jak najwiksz troskliwoci i bacznoci; widziaem Go wrd okolicznoci, ktre susznie uwaanebywaj za prby i dowiadczenia, a wiadczy mog o czowieku. Rozwaajc to wszystko, doszedem do wniosku, e chocia jest rwnym mnie czowiekiem, to jednak nie mniej przewiadczonym jestem, i jest czym wicej. Czym wicej?? pyta zdziwiony Simonides. Wytumacz wam to. Wnet drzwi si otworzyy i wszed kto dokomnaty: Ben-Hur obrci si ku wyjciu i wsta z otwartymi rkoma: Amro!! Droga, stara Amro! woa. Zbliya si, wszyscy za obecni zapomnieli, jak bya star, czarn, pomarszczon wobec radoci, co jej bia z oblicza. Uklka u ng swego wychowanka, obja kolana i caowaa rce, on odsun siwe jej wosy z policzkw i caowa je, mwic: Dobra Amro, czy nie wiesz co o nich ani sowa, ani znaku? Poczciwa suga wybuchna gonym paczem, bdcym wymown odpowiedzi. Niech si dzieje wola Boa rzek uroczycie; z dwiku gosu zrozumieli suchacze, e straci wszelk nadziej odnalezienia swoich. W oczach byszczay zy, ktre wstrzymywa, jak na ma przystao. Po chwili milczenia, zdoawszy pokona wzruszenie, usiad znowu i mwi: pjd Amro, usid podle nas, u ng moich, gdy mam wiele do opowiadania o nadzwyczajnymczowieku, ktry przyszed na ten wiat. Pomna swego stanowiska Amra, odesza dalej i przy cianie ze zoonymi na kolanach rkoma usiada, cieszc si widokiem swego pana. Ben-Hur za, pochyliwszy przed starcami gow, mwi dalej: Lkam si odpowiedzie wprost na twe pytania o Nazarejczyka, wol raczej mwio tym, co widziaem i co czyni, aby was przygotowa na jego przyjcie, jutro bowiem przybywa do miasta, uda si do wityni, ktr zwie domem ojca swojego. Tam, jak mwi, oznajmi sam siebie wiatu idowiemy si przy kim suszno, przy tobie, Baltazarze, czy przy tobie, Simonidesie? Egipcjanin, syszc t mow, zoy na piersiach drce rce i pyta skwapliwie: Gdzie mam pj, aby Go ujrze? Bdzie mnstwo ludu i cisk; najlepiej byoby, gdybycie poszli na dach klasztorny, czyli ponad portyk Salomona. Czy bdziesz mg nam towarzyszy?? Nie odpar Ben-Hur musz by z przyjacimi, mog im by przydatny w czasie procesji. Procesji zawoa Simonides z radoci podruje wic z okazaoci?? Ben-Hur, zrozumiawszy myli kupca, odpar: Przybywa z dwunastu ludmi; s to po wikszej czci rybacy, rolnicy, jeden nawet celnik, a wszyscy z posplstwa. Podruj pieszo, nie straszy ich zimno, wiatr, deszcze lub soce. Gdyby ich ujrza, jak si zatrzymuj przy gocicu, aby ama chleb lub odpocz, rzekby, gromada pasterzy, wracajcych z targu, ale ani chwili nie miaby na myli krla i jego orszaku. Za to, gdy zsunie zawj z gowy, by spojrze na kogo, lub strzsn py podrny z gowy, zaprawd pozna kady, e on ich panem, wadc, nauczycielem i towarzyszem. Mdro wasza jest wielk mwi dalej Ben-Hur wiecie wic, e gwn dz, nieledwie drug nasz natur, jest pragnienie wszystkiego, zyskw. C powiecie o czowieku, ktry mgby mie bogactwa, ktry mgby kamienie w zoto zamienia, woli jednak y w ubstwie? Grecy nazwaliby takiego ma filozofem zauwaya Iras. Nie, crko przerwa Baltazar filozofowie nie mieli mocy robienia podobnych rzeczy. Skde wiesz, e on tak si posiada? Widziaem odpar Ben-Hur szybko jakwod zamienia w wino. To dziwne, dziwne rzek Simonides przecie dziwniejsze mi si zdaje, e woliy biednym, mogc by bogatym. Jest tak ubogim? Nie posiada nic i nie zazdroci nikomu jego wasnoci, co wicej, lituje si nad bogaczami. Lecz pomijajc to na razie, powiedzcie mi raczej, co bycie rzekli o czowieku, ktry zdoa rozmnoy dwanacie bochenkw chleba i dwie ryby, tak e tym maym zapasem nakarmi pi tysicy ludzi i zostay jeszcze pene kosze uomkw. Widziaem to na wasne oczy. Widziae?? zawoa Simonides. Co wicej wam powiem, jadem chleb i ryby. Na tym nie koniec cign rzecz swoj Ben-Hur c bycie rzekli o czowieku, majcym taki dar leczenia, e do choremu dotkn si kraju Jego szaty lub zdala, gdy przechodzi, zawoa o pomoc, aby by uzdrowionym? I tego czynu byem naocznym wiadkiem i to nie raz. Gdymy wracali drog od Jerycha, dwaj lepi bagali Go o pomoc: On dotkn ich oczu, a przejrzeli. Niebawem przyprowadzono paralityka; spojrza i rzek: Id do domu twego chory wsta i poszed. C wy na to? Kupiec nie mia odpowiedzi. Sdzicie moe, e to s omamienia i sztukikuglarskie? Syszaem i takich, dlatego pozwlcie, abym wam w odpowiedzi jeszczewiksze przytoczy cuda. Znacie wszyscy t straszn plag ludzkoci, ow chorob nieuleczaln, bo jedna mier j leczy trd. Na te sowa Amra opucia rce; podniosasi na wp, aby i sowa nie uroni. C bycie rzekli mwi ze wzrastajcym przejciem c bycie rzekli, widzc zdarzenie, ktre zaraz opowiem. Gdy byem z Nazarejczykiem w Galilei, wyszed do Niego trdowaty i rzek: Panie, gdy zechcesz, bd oczyszczonym.Usyszawszy te sowa m w, dotkn rk trdowatego i rzek: Chc, bd oczyszczonym a czowiek by zdrw, jakkady z nas, a bya nas wielka rzesza. Tu Amra powstaa, wosy odgarna z twarzy wyschymi rkami, caa krew biedaczki zbiega do serce i zaledwie mogadosucha dalszego opowiadania. Potem mwi dalej Ben-Hur dziesiciu trdowatych przybyo naraz; ci, padszy do ng jego, woali: Mistrzu, mistrzu, ulitujsi nad nami! A On im odpowiedzia: Idcie, pokacie si kapanom, jak kae prawo, a nim tam zdycie, bdziecie uzdrowieni. Sam to widziaem i syszaem. I stao si, jak rzek? Tak, wrd drogi opucia ich niemoc i tylko achmany przypominay nam ich chorob. Nigdy rzeczy takich nie syszano w Izraelu mwi Simonides niskim, wzruszonym gosem. Tymczasem Amra niepostrzeona opucia komnat. Jakich uczu, jakiego doznawaem wzruszenia, atwo pojmiecie opowiada dalej Ben-Hur ale wierzcie mi, nie tu koniec moich wtpliwoci i niepokoju. Jak wiecie, lud galilejski jest namitny i prdki do czynu, po latach oczekiwania miecze paliy ich donie, serca i dusze rway si do walki i dziaania, mwili wic; za wolno czyni, nie daje si pozna, dozwl, abymy go zmusili do wystpienia. Ja sam niecierpliwiem si, mylc, e jeeli ma by krlem, czemu nie teraz? Wszak legiony i wszystko w pogotowiu? Ulegem ich namowom i raz, gdy naucza u morskiego wybrzea, chcielimy go ukoronowa. Wtedy znik nam z oczu i ujrzelimy Go, jak w cznie odpywa na morze. C rzekniesz na to, czcigodny Simonidesie? Wszystko, czego szalenie pragn inni ludzie: bogactwo, znaczenie, korona krlewska, nawet mio poddanych; niczym s dla Niego niczym, rzeczami bez ceny i wartoci. C mwisz? Zamyli si Simonides, gowa opada mu na piersi po chwili milczenia ozwa si: yje Pan, yj sowa prorokw. Ju czas wzielonoci, jutro nam odpowie. Niech si stanie, jak rzeke rzek Baltazar z lekkim umiechem. Ben-Hur powtrzy sowa starca: niechaj si stanie, potem doda: Nie sdcie, abym ju wszystko wypowiedzia, gdym wspomnia rzeczy , ktre acz wielkie, przecie kady, choby ich nie widzia, uwierzy moe. Ale nie tu kres dziww i powiem wam rzeczy nierwnie trudniejsze do spenienia, a dla czowieka icie niemoliwe. Powiedzcie tylko, czy zdoa kto kiedy wydrze mierci to, co ju byo jej upem? Kto kiedy zdoa w umarego nowe tchn ycie? Kto? Jeden tylko Bg rzek pobonie Baltazar. Ben-Hur skoni si. O mdry Egipcjaninie! Nie miem zaprzeczy sowom twoim, bo zaiste, c moglibycie rzec, gdybycie widzieli czowieka, co pokona dzieo mierci, a tak spokojnie, jak to czyni matka, gdy budzize snu swe dzieci. Byo to w Naim. Wanie wchodzilimy w bram miasta; nagle wstrzyma nas wychodzcy z niej orszak pogrzebowy. Nazarejczyk stan, czekajc by przeszli, gdy postrzeg wrd tumu kobiet aonie zawodzc, wdow,ktrej jedynaka chowano. Staem w pobliu i widziaem twarz cudownego ma, litoci zdjt; uali si nad ni, potem podszed, dotkn mar i rzek do lecego na nich w miertelnych szatach nieboszczyka: Modziecze, tobie mwi wsta! Jeszcze nie przebrzmiay sowa, a umary ju usiad i pocz mwi. Takie rzeczy Bg tylko dziaa moe rzek Baltazar do Simonidesa. Zwacie doda Ben-Hur e mwi tylko to, czego sam byem wiadkiem wraz z mnstwem ludu. W ostatniej naszej podrytu do Jerozolimy, widziaem czyn podobny, ale jeszcze wspanialszy i potniejszy. W Betanii y czowiek nazwiskiem azarz, umar i pochowano go; cztery dni lea juw zamknitym grobie, gdy przyprowadzono Nazarejczyka na miejsce. Kaza odwali kamie, zamykajcy wejcie do grobu, i ujrzelimy wszyscy lecego i zwizanego chustami czowieka, co wicej, zwoki ju si psu zaczy. Wielu ludzi stao wokoo iwszyscy syszelimy jak Nazarejczyk wielkim gosem zawoa: azarzu, wyjd! Prno bym si sili opisa uczucia, jakich doznawaem, gdy czowiek wezwanywsta i wyszed w miertelnych szatach. Rozwiza go i puci, aby szed. A gdy rozwizano caun i chusty, to krew pyna w ciele wskrzeszonego i wierzcie mi, przyjaciele moi, by takim, jak za yciaprzed chorob, co go zabraa z tej ziemi. Odtd yje, mona z nim rozmawia, a jutro bdziecie mogli go oglda. Teraz, kiedy wam wszystko powiedziaem, zadaj wam raz jeszcze to samo pytanie i dam odpowiedzi, po ktr przyszedem. Pytanie sy tegoe m. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP4$c%F c%0c%F-T E%6?&to jest raczej po-wtrzeniem twojego wasnego pytania, Simonidesie, bo pytam: Czyme wicej ni czowiekiem jest Ten, ktrego zowi Nazarejczykiem? Sowa te wymwi z pewn uroczystoci. Dugo w noc roztrzsali trzej mowie to pytanie. Simonides trwa przy swoim rozumieniu prorokw; Ben-Hur przyznawa,e obaj starcy maj suszno, bo Nazarejczyk jest Odkupicielem, jak go pojmowa Baltazar, ale zarazem i Krlem, ktrego oczekiwa Simonides. Jutro dowiemy si, pokj wam wszystkim. Wyrzekszy te sowa, odszed Ben-Hur zpowrotem do Betanii. ROZDZIA XXXVII Pierwsz osob, ktra nazajutrz wysza z miasta, skoro otworzono bramy, bya Amraz koszem w rku. Stranicy nie zadawali jejpyta, bo wychodzia zwykle, zanim socena niebie zeszo. Nie zwracaa zreszt niczyjej uwagi, bo atwo si byo domyli,e jest czyj wiern sug. Sza drog ku wschodniej dolinie, ale wzrokchtnie zwracaa na szczyt Gry Oliwnej, gdzie widniay biae namioty przybyych nawita. Byo jeszcze tak wczenie, e nikogo obcego, kto by j mg zaczepi, niespotkaa. Dosza do Getsemane, koo grobw, gdzie si krzyuj drogi do Betanii i Siloa. Biedna, wiekiem pochylona staruszka, potykaa si czsto, czasami usiadszy, odpoczywaa, aby zaczerpn si, i po chwili znowu wstawaa. Gdyby skay pitrzce si po drugiej stronie miay oczy, pewnie by zauwayy, e czsto spogldaa ku grze z obaw na jutrzenk, co zbyt wczenie mrok rozpraszaa; gdyby sysze i mwi mogy, pewnie by rzeky: przyjacika nasza spieszy si dzisiaj, a te, ktre pragnie nakarmi, godne by musz . Gdy nareszcie dosza do Krlewskich grobw i zobaczya przed sob miasto trdowatych, cignce si wzdu Hinonu, zwolnia kroku. Sza do swej pani, ktrej jaskinia tak bliska bya rdom En-rogel i ucieszya si widzc, e mimo wczesnej pory, nieszczliwa kobieta siedziaa ju u wejcia, uywajc wieego powietrza, podczas gdy Tirza jeszcze spaa. Choroba w cigu ostatnich trzech lat olbrzymie zrobia postpy, wiedziaa o nich wdowa Hura i dlatego okrywaa si zawsze starannie: nawet Tirza rzadko kiedy widziaa odsonite oblicze matki. Tego poranka, wiedzc, e nie byo w pobliu nikogo, kto by si strasznej mg przerazipowierzchownoci, zdja oson z gowy, by wieym odetchn powietrzem. Mimo mroku, mona ju byo ujrze, jak strasznemu zniszczeniu ulega jej posta. Wosy, biae jak nieg, straciy wszelk mikko i spaday na plecy jak zwoje srebrnych drutw. Powieki, usta, nozdrza, policzki zniszczone, bya to masa zepsutego ciaa. Szyj pokryway sine blizny. Jedna rka, na sukni spoczywajca, bya sucha jak u szkieletu, palce bez paznokci, a czonki albo nagie a do koci, albo spuchnite i czerwone. Sdzc z tak zeszpeconej gowy, rki i szyi, atwo si domyli mona, w jakim stanie znajdowaosi cae ciao i zrozumiemy take, dlaczegopikna niegdy wdowa Hura tak dugo moga si ukrywa przed poszukiwaniami syna. Zapytasz si moe, czemu, tak straszne przechodzc katusze, nie skrci ycia swego? Bo zabrania tego wite przykazanie. Moe umiechnie si na to poganin, ale nie uczyni tego aden syn, w ktrego duszy ponie ywym ogniem wiara. Siedzc pogrona w samotnych mylach, ujrzaa nagle zbliajc si ku sobie niewiast, wstaje wic szybko, okrywa gow i woa oschym, chrypliwym gosem: Nieczyste!! Nieczyste! Za chwil Amra nie zwaajc na ostrzeenie, ju u ng jej ley, caa mio tej prostej kobiety, tak dugo powstrzymywana, wybucha w tej chwili; ze zami cauje suknie swej pani. Ta chciaa si wydrze jej pieszczotom; nareszcie ulega mimo woli ich natarczywoci. C uczynia, Amro? rzeka. Czy takie nieposuszestwo chcesz nazwa mioci? Szalona, zgubia siebie i jego twego pana ju go nigdy nie zobaczysz! Jeste ju pod wyrokiem prawa, nie wolno ci wrci do Jerozolimy. A c si z nami stanie? Kt nam przyniesie chleba? O szalona Amro! Jestemy wszystkie zgubione!Litoci! woaa Amra, wznoszc rce kuniej. Czemu, o czemu nie miaa litoci nad sob, wtedy zaiste by aby i dla nas litociwsz. Teraz, dokd si udamy? Nie ma dla nas adnej pomocy. O wiaroomna sugo, czy gniew Pana nie do na nas zaciy? Zbudzona wrzaw Tirza, ukazaa si teraz,a widok jej by przeraajcy. Piro wzdryga si przed opisem jej postaci. Na wp odziana, bliznami okryta, prawie lepa, z opuchymi czonkami, niczym nie przypominaa owej istoty penej dziecinnego wdziku, ktrmy poznali na dachu paacu Hurw. Czy to Amra, matko? Amra prbowaa przyczoga si do niej. Stj Amro! woaa matka rozkazujco. Zakazuj ci dotyka si jej. Wsta i id, pki ci nikt u rda nie widzia. Ale zapomniaam to ju za pno! Musisz zosta i los nasz dzieli bdziesz. Wsta, mwi! Amra uklka, mwic ze zoonymi rkoma: O dobra pani!! Jam ani szalona, ani wiaroomna. Przynosz dobre wieci. Od Judy?? pytaa wdowa odsunwszy ptno z twarzy, ale Amra nie syszaa pytania. Ukaza si cudowny m mwia Amra ktry moe was uleczy. Do mu rzec sowo, aby chory by zdrowym; nawet umary wraca do ycia. Przychodz, aby was do niego zaprowadzi. Biedna Amro!! rzeka litociwie Tirza. Nie woaa Amra, rozumiejc powtpiewanie zawarte w tych wyrazach. Nie, nie, jam nie szalona, ale to co mwi, prawd jest, jako ywi Pan, Pan Izraela, Bg mj i wasz. Chodcie ze mn, nie tracc czasu. Dzi, moe wkrtce przechodzi bdzie w m do miasta. Patrzcie, oto blisko dzie. Poywcie si i chodmy. Matka suchaa z najwyszym zajciem. Zdaje si, e ju wczeniej syszaa o cudownym mu, bo sawa Jego brzmiaa ju wwczas po wszystkich zaktkach Judei. Kim On jest?? pytaa. Nazarejczyk. Kto ci mwi o Nim?? Juda. Juda?? Czy jest w domu? Przyby wczoraj. Wdowa chcc swoje serce do rwnowagi przywrci, milczaa chwil. Czy Juda ci przysa, aby nam to powiedziaa? spytaa. Nie on sdzi, e ju nie yjecie. y niegdy prorok, ktry uzdrowi trdowatego rzeka matka powanie do Tirzy wadz uczynienia tego otrzyma od Boga. Skde syn mj wie, e m ten posiada tak wadz? spytaa, zwracajcsi do Amry. Szed za Nim, sysza trdowatych, wzywajcych Go, i widzia jak odeszli zdrowi. Najpierw przyby jeden chory, potem dziesiciu, a wszyscy odeszli uzdrowieni. Wdowa suchaa w milczeniu; wyscha jej rka draa od wzruszenia, widocznie walczya z sob. Nie pytaa, jak to byo, bo jej starczyo wiadectwo syna; ale usiowaa zrozumie potg, z ktrej pomoc czowiek mg takich dokona rzeczy. Rzeka nareszcie do Tirzy: To chyba Mesjasz!! Nie rzeka tych sw obojtnie, ale jak kto, co nie wtpi, chocia zwyk rzeczy sdzi rozsdnie. Jako niewiasta izraelska, oswojona obietnicami, ktre Bg da jej narodowi, i jako kobieta rozumna, gotowa bya cieszy si choby najmniejszym znakiem spenienia tych obietnic. By czas, kiedy Jerozolima i caa Judea brzmiay powieciami o Jego narodzeniu pamitam to dobrze i zaprawd, w obecnej chwili mg dobiec wieku mskiego. Tak, to musi by On. Tak rzeka do Amry pjdziemy z tob. Przynie wod, ktra jestw dzbanie i przygotuj jedzenie. Pokrzepiwszy siy, pjdziemy. Niewiele, wrd tak wielkiego wzruszenia, potrzeboway czasu na pokrzepienie si i wnet wszystkie trzy kobiety puciy si w drog. Tirza podzielaa wi ar matki, jedna przecie myl trwoya je. Z Betanii, jak mwia Amra, mia przyby, a z wioski tej do Jerozolimy wiody trzy drogi jedna przez szczyty Gry Oliwnej, druga krajem tyche wzgrz, trzecia midzy szczytem a gr Gniewu . Wszystkie trzy cieki nie byy od siebie oddalone, jednak mogy go nie spotka, gdyby inn nie t, ktr szy, obra drog. Po kilku pytaniach spostrzega matka, e Amra nie zna okolicy po drugiej stronie Cedronu, ani zamiarw Tego, ktrego pragny spotka. Zrozumiaa te, e Amraz Tirz spuszcz si na jej kierownictwo, pierwsza ju ze wzgldu na swe podrzdne stanowisko, druga z naturalnego uczucia ulegoci. Pjdziemy najpierw do Betfagi rzeka donich tam, za ask Bo, dowiemy si, conam czyni naley. Szy wic wzgrzami ku Tofetowi i Krlewskim ogrodom , a gdy weszy na gociniec, stany. Lkam si i gocicem rzeka wdowa. Trzymajmy si na uboczu. Dzi wito, wielkie tumy ludu pod do miasta, jeli pjdziemy wprost przez gr Obrazy , unikniemy ich. Tirza sza z trudnoci; syszc zamiar matki, przestraszya si. Gra to bardzo stroma, moja matko, nie zdoam wej. Pomnij, e idziemy po zdrowie i ycie. Patrz, dzieci moje, jak cudny dzie si zapowiada. Tam spiesz kobiety do rda; gdybymy tu pozostay, gotowe nas ukamienowa. Chod, bd odwana! Tymi sowy biedna matka, sama cierpica, usiowaa wzmocni crk. Amra, ktra dotd nie waya si ich dotkn, teraz, niezwaajc ju na nic, podesza do Tirzy, a obejmujc j w p, szepna jej w ucho; oprzyj si na mnie, dzieci moje, jam silna,cho stara, a droga niedaleka. Chod, tak pjdziemy razem. Gra, na ktr si wspinay, bya istotnie stroma, nierwna, zasypana rumowiskami i gruzami starych budowli, pena wyboi; gdy jednak nieszczliwe stany, aby odpoczi spojrzay na widok z pnocno-zachodniejstrony na wityni, jej tarasy, na Syjon ijego wspaniae wiee, rysujce si na tle niebios, uczua matka budzce si na nowo pragnienie ycia. Patrz, Tirzo mwia patrz, jak zotepyty lni na Bramie piknej . Czy widzisz, jak si w nich odbijaj promienie soca? Pamitasz, jak tam chodzi ymy? Pomyl, jak bogo bdzie chodzi tam znowu. Patrz, jak blisko dom nasz! Widz gopoza dachem wityni. Ach! jake w tym starym domu wita nas bdzie Juda nasz ukochany! Nareszcie poczy po drugiej stronie gry schodzi. Mimo powicenia wiernej sugi, biedna Tirza jczaa z boleci, co krok uczynia, to krzyk z nadmiaru blu przeszywa sercematki i wiernej Amry. Gdy zeszy na d pada biedna z si wyczerpana i sabym rzeka gosem: Id, matko, z Amr; mnie tu zostawcie. Nie, nie mw tak, Tirzo. Czyme by mi byo zdrowie bez ciebie? C bym powiedziaa Judzie, gdyby pyta, gdzie ci zostawiam? Powiedz mu wtedy matko, em go kochaa. Nieszczliwa matka pochylia si nad crk i spojrzaa bezwiednie wokoo, bo myl swego uzdrowienia bya nierozczna z uzdrowieniem crki. Postanowia zaniecha dalszej drogi, zaczeka i zleci wszystko opatrznoci Boskiej. W tej stanowczej chwili ujrzaa zbliajcego si szybko czowieka. Odwagi, Tirzo! Oto zblia si kto, co nammoe powie co wicej o Nazarejczyku. Matko, zapominasz w twej dobroci, w jakim znajdujemy si stanie. Nieznajomy, ktry nadchodzi, wyminie nas, bdzie nas przeklina i rzuci na nas kamieniem. Zobaczymy. C innego moga odpowiedzie biedna matka, wszake wiedziaa, jak si obchodz ludzie zdrowi z trdowatymi. Droga u zakrtu, gdzie wanie spoczywayznajome nam niewiasty, bya raczej ciek ni gocicem; idcy ni przechodzie nie mg ich wymin. Jako stao si, i przyszed tak blisko, e mg usysze zwyke ostrzeenie, do ktrego obowizywao prawo kadego trdowatego. W tak strasznej chwili nie zapomniaa wdowa Hura swego obowizku i okrywajc rwnie podug prawa gow, zawoaa: Nieczyste, nieczyste! Jakie byo jej zdziwienie, gdy czowiek nie zawaha si ani chwili i szed prosto kunim. Czego chcecie?? spyta, zatrzymujc si w oddaleniu kilka stp. Widzisz, kim jestemy, miej si na bacznoci! rzeka matka z godnoci. Kobieto, jam wysaniec Tego, ktry jednym sowem uzdrawia takich jak ty. Nielkam si. Nazarejczyka?? Mesjasza poprawi. Czy prawd jest, e dzi przybywa do miasta? Jest teraz w Betfage. Ktr drog pjdzie?? Tdy. Zoya rce do modlitwy i dzikczynne ku niebu wysaa spojrzenie. Kim mniemasz, e On jest? Synem Boym. Zosta wic tu niewiasto, albo, poniewa towarzyszy mu wielka rzesza, sta tam u skay, co bieli si z daleka w cieniu drzew. Gdy bdzie przechodzi, wezwij Go, woaj miao i nie lkaj si. On ci usyszy. Id gosi Izraelowi, co si w miecie i poza miastem zgromadzi, e si zblia Mesjasz,aby mu zgotowali przyjcie. A teraz pokj tobie i twoim! To rzekszy, oddali si. Syszysz, Tirzo? Nazarejczyk idzie i wysucha nas. Zbierz siy, jeszcze jeden krok, jeden tylko, moje dzieci, a bdziemyu skay. Sowa te doday Tirzy odwagi, uja rami Amry i podniosa si z ziemi; gdy uszy par krokw, wstrzymaa j Amra, mwic: Zaczekaj, bo oto czowiek w wraca. Czekay chwil; gdy si zbliy, rzek: Prosz ci, niewiasto, przyjmij ode mnie t wod; skorom odszed, zrozumiaem, ewnet soce doskwiera pocznie, Chrystus za nie prdko tu przybdzie. Wecie wic, woda wam si przyda moe i miejcie nadziej. Gdy przyjdzie, woajcie! Mwic te sowa, ofiarowa im tykw wody, jak zwykli bra w drog podrni, anie postawi jej na ziemi, ale odda im w rce. Jeste ydem?? spytaa zdziwiona tym postpowaniem matka. Jestem, ale co wicej, jestem uczniem Chrystusa, a On naucza sowem i przykadem czyni, jak ja wam uczyniem. wiat zna od wiekw wyraz mio, ale nie rozumia jego znaczenia. Powtarzam raz jeszcze: nie trwcie si! Pokj tobie i twoim. Odszed. One za z wolna posuway si ku skale, ktr im wskaza opodal drogi. Gdy doszy do upragnionego celu, spostrzega matka z zadowoleniem, e przechodzcy drog mog je ujrze i usysze. W cieniu drzewa usiady wic, a orzewiwszy si wod z tykwy, czekay z wiar i ufnoci; Tirza zasna niebawem, obie starsze kobiety, aby jej nie obudzi, milczay. ROZDZIA XXXVIII Okoo trzeciej godziny pobliska droga pocza si roi pielgrzymami idcymi do Betfagi; koo czwartej wielki tum ukaza si na szczycie Gry Oliwnej. Cae tysice si zbliay, a dwie przypatrujce si kobiety spostrzegy ze zdziwieniem, i kady z idcych nis w rku gazk palmow, wieo zerwan. Gdy tak siedz i patrz, gwar zbliajcego si tumu od wschodu zwrci ich uwag w przeciwn stron, a matka zbudzia Tirze. Co to znaczy?? zapytaa zbudzona na wp jeszcze we nie. On nadchodzi odpowiedziaa matka. Ci oto id z miasta naprzeciw Niemu; tamci, ktrych syszymy, to jego zwolennicy, przyjaciele, co Mu towarzysz; prawdopodobnie, e si tu, blisko nas, spotkaj. Boj si, aby tak nie byo, bo wtedy nie usyszy naszego woania. Ta sama myl nkaa rwnie starsz niewiast. Amro pytaa gdy Juda mwi o uzdrowieniu dziesiciu trdowatych, jakimi sowy wzywali Nazarejczyka. Mwi, e woali: Panie, miej lito nad nami albo Mistrzu, ulituj si! Tylko tyle?? Nic nadto nie wspomnia. Zaprawd, to wystarcza pomylaa matka. Tak mwia Amra Juda mwi, e widzia, jak odeszli uzdrowieni. Tymczasem ludzie, ktrzy szli ze wschodu, zbliali si z wolna; a gdy idcych na czele ju mona byo rozpozna, wzrok trdowatych pad na posta jadc porodku i otoczon piewajcymi i taczcymi wkoo Niego z nadmiaru radoci. Jadcy mia odkryt gow i by wbieli. Skoro nadjecha, ujrzay twarz blad,osonion ciemnoorzechowymi ze zotym odblaskiem wosami, spadajcymi na ramiona i rozdzielajcymi si nad czoem. Zdawa si nie podziela haaliwej radociorszaku: ich podziw i uniesienie ani Go zachwycay, ani wyrway z gbokiej zadumy, w ktrej by pogrony. Promieniesoca paday na Jego gow, a owiecajc rozwiane wosy, tworzyy jakby aureol dookoa oblicza. Za Nim szo mnstwo ludu, e koca przejrze nie byopodobnym, a wszyscy piewali radonie. Nikt nie oznajmi trdowatym, e to On idzie cudowny Nazarejczyk! A przecie Go natychmiast odgady. Oto On, Tirzo! mwia matka. Jest tu w pobliu, chod, dziecko. Mwic to, pada na kolana u stp biaej skay. Crka i suga znalazy si wnet przy niej. tegoe m. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP(c&xRc&k c&5*c&9T)&W teje chwili ci, co dyli ku Niemu z miasta, zatrzymali si, a powiewajc gazkami palm, piewali. Hosanna Synowi Dawidowemu!! Bogosawiony, ktry idzie w Imi Pana! Caa rzesza, ktra Go otaczaa, i ta, ktrasza ku niemu, podniosa okrzyki, a powietrze drgao, odbijajc echem do grzmotu podobnym o skay i wzgrza. Nic dziwnego, e gos trdowatych gin w oglnym zgieku jak wiergot wrbli. Chwila spotkania ju si zblia, minie chyo a z ni sposobno tak bardzo przez nieszczliwe oczekiwana. Chodmy bliej, dziecko, std nie usyszynas! mwia matka. Wstaa i usza kilka krokw naprzd; z wzniesionymi w gr rkoma woaa gosem chrypliwym i ostrym. Lud ujrza j,ujrza jej straszn twarz i zatrzyma si. Ostateczna ndza ludzka wywiera prawie zawsze rwnie potne wraenie jak majestat w purpurze i zocie. Tirza zostaa za ni i pada opada, nie mogc i dalej. Trdowate, trdowate! Kamieniem je. Przekl je Pan!! Zabijcie je! Podobne okrzyki zmieszay si z okrzykami hosanny, co nieustannie brzmiay. Ci, co byli w pobliu jadcego i obcujc z Nim czas duszy, znali jego sposb mylenia i serce pene litoci, tych oczy do Niego tylko byy zwrcone i milczeli. Gdy si zbliy i ona ujrzaa to oblicze spokojne, pene litoci, nadzwyczaj pikne, z wyrazem nieokrelonej agodnoci i uczucia. Stana jakby w podziwie i dopiero po upywie pewnej chwili zdoaa zawoa: Mistrzu i Panie!! Widzisz, jak ndzne jestemy; moesz nas oczyci. Miej lito nad nami, zmiuj si! Czy wierzysz, e mog to uczyni? zapyta. Jeste przepowiedzianym przez proroki, jeste Mesjaszem! Niewiasto rzek wielk jest twoja wiara, niechaj ci si stanie, jak chcesz! Zdawa by si mogo, e zapomnia o tumie, ktry mu towarzyszy, przystan chwil, chwil tylko, i odjecha. Jake sodko odbio si w sercu Jego bogosawiestwo i wdziczno tej, co woaa z nim: Chwaa Bogu na wysokoci, chwaa! Po trzykro bogosawionym Syn, ktrego namda . Zaledwo postpi kilka krokw, oba orszaki:ten, ktry szed z miasta i ten, ktry szed z Betfagi, otoczyy go, powiewajc palmami i wznoszc radosne okrzyki: hosanna! I tak znik z oczu trdowatych. Spiesznie nakrywszy gow, pobiega matkado crki, a obejmujc j, woaa: Crko, mam obietnic, dotrzyma jej, bo jest Mesjaszem! Otomy ocalone! Obie klczay pogrone w modlitwie, pki procesja nie przesza i nie znika za gr. W miar, jak gwar cichn i cisza zalegaa te ustronne miejsca cud spenia si zaczyna. Najpierw dotknite chorob uczuy jakie odwieenie krwi w sercu, potem prdsze i silniejsze jej krenie, ktre napenio ich ucinione ciao sodkimuczuciem uzdrowienia bez boleci. Kada czua, e choroba j opuszcza, siy si wzmacniaj i wracaj do pierwotnego stanu. Wnet, jakby dla dokonania oczyszczenia, tchnienie oywcze przeszo zciaa do duszy, ktra zadrgaa nadzwyczajnym zapaem. I zdaa im si ta sia, uzupeniajca cudowne przeobraenie,niby czarodziejskim nektarem, dziaajcym szybko i szczliwie. A jednak silniejsza ni napj bya wadza uzdrawiajca i oczyszczajca, bo wzniosa ich dusze ku niebu, napeniajc je dzikczynieniem. wiadkiem tego przeobraenia gdy tak raczej nazwa naley uzdrowienie trdowatych by jeszcze kto prcz Amry.Jak wiemy, szed Ben-Hur ze zwyk sobie wytrwaoci za Nazarejczykiem, towarzyszc mu we wszystkich wdrwkach i podrach; a jeli przypomnimy sobie jego ostatnie postanowienie, to nie zdziwimy si wcale, gdy ujrzymy go wrd rzeszy towarzyszcej wjazdowi. By on tu przy drodze, gdy trdowata kobieta ukazaa si wrd tumu, sysza jej proby i widzia straszne oblicze. Rwnie nie usza jego uwagi odpowied Nazarejczyka, a cho przypadki tego rodzaju byy wwczas do liczne, przecie jeszcze nie oswoi si z nimi na tyle, by nie wzbudzay w nim podziwu. e kady taki nowy dowd siy i potgi Nazarejczyka budzi na nowo w sercu wodza wszelkie sprzeczne myli, tyczce si misji tajemniczego czowieka, jest rzecz cakiem naturaln. To na nowo budzce si myli wstrzymay Ben-Hura na miejscu, wysun si z orszaku i usiad na kamieniu, czekajc, a cay pochd przejdzie. Tak siedzc, pozdrawia przechodzcych znajomych Galilejczykw, co pod dugimi sukniami ukrywali krtkie miecze. Po chwili zbliy si Arab, prowadzcy dwa konie, lecz Ben-Hur da mu znak, aby si zatrzyma, mwic: Zatrzymaj si tutaj, wnet rusz do miasta, a Aldebaran musi mi odda przysug. Mwic to, gaska konia, ktry by wanie w chwili rozwoju swej siy i piknoci, lecz widzc, e uzdrowione kobiety zatrzymay si opodal, zwrci ku nim oczy. Byy mu te kobiety cakiem nieznane, zajmoway go wic jedynie jako okazy, ktre mu miay pomc do rozwizania tajemnicy, tak dawno gnbicej jego niepewny umys. Nagle spojrza na osob, stojc u biaej skay i zakrywajc twarzrkoma. Na Boga, czyby to bya Amra? rzek sam do siebie. Z t myl min matk i siostr, nie poznawszy ich, i stan przed sug. Amro!! rzek Amro!! Co tu robisz? Pobiega ku niemu, pada na kolana, a kajc, nie zdoaa wymwi sowa z bojani i radoci. O panie, panie! Jake dobrym jest Bg twj i mj. Trudn do okrelenia jest sia wspczucia,ktra sprawia, e bierzemy udzia w prbach i dowiadczeniach, co szamoc doldrugich: Ona to zespala nas z nimi, e ich cierpienia i rado staj si naszymi. Tak i Amra, cho twarz zakrya rkoma, cho trdowate nie rzeky i sowa, dzielia ich uczucia. Jej zachowanie, sowa, wszystko to pozwolio odgadn Ben-Hurowi jakby przeczuciem, e jej obecno czy si z obecnoci kobiet, ktre wanie co min. Czu, e jest midzy nimi jaki zwizek, obrci si ku nim w chwili, gdy powstay zziemi. Tu serce jego stano, jakby wrs w ziemi oniemia z przeraenia. Kobieta, ktr ujrza przed Nazarejczykiem, staa z rkoma zoonymii oczyma wzniesionymi ku Niebu. Samo przeobraenie ju byo dostateczn niespodziank, przecie powd jego wzruszenia, jake by inny! Czy mg si myli? Nigdy nie zdarzyo mu si widzie kogo podobniejszego do matki, takiej, jakbya w chwili, gdy mu j Rzymianie wydarli.Jedna tylko zachodzia rnica wosy jej przyprszya siwizna, przypominajc minione lata, ktrych cud zatrze nie potrzebowa. Kog widzi obok niej? Wszak to Tirza, pikna, rozwinita, ale prawie ta sama, co z nim staa przy balustradzie w owym pamitnym dniu. Sdzi, e nie yj, z czasem przyzwyczaisi do tej myli, opakiwa je, ale w snach i marzeniach nie miay ju wyranego ksztatu. Zaledwie swym oczom wierzc, pooy rk na gowie sugi i spyta drcym gosem: Amro, Amro, moja to matka? Tirza to? ...Powiedz, czy mnie wzrok nie myli? Mw do nich, panie mj, mw do nich! rzeka. Nie czeka ju duej, pobieg z wycignitymi rkoma, woajc: Matko, matko! Tirzo! Oto jestem. Syszay jego woanie, biegn ku niemu z okrzykiem! Nagle stana matka, w chwili gdy z ust jej dobyo si sodkie imi: Juda, synu! i dodaa dawn przestrog: cofnij si, bo nieczyste! nieczyste! Nie by to wyraz przyzwyczajeniem wywoany, raczej pyncy z obawy macierzyskiej mioci. W swoje uzdrowienie wierzya najzupeniej, ale baa si, czy w szatach nie ukrywa si zaraza. Myl ta dalek bya od serca syna, nikt nie byby go powstrzyma, i za chwil wszyscy troje, tak dugo rozczeni, padli sobie w objcia. Pierwsza ockna si matka, mwic: Niech nas nie kala niewdziczno: wrd szczcia pomnijmy o Tym, ktry nam je darowa i zmy podzik Jemu, ktremu tyle zawdziczamy! Upadli wszyscy wraz z Amr na kolana, a modlitwa matki bya jako psalm dzikczynny. Tirza z gbokim przejciem powtarzaa kady wyraz, czyni to i Ben-Hur, ale nie z tak czystym umysem i nie z tak wiar. Wstawszy, zapyta: W Nazarecie, kdy si urodzi mieni Go ludzie synem cieli. Kime jest? Oczy matki spoczy na synu z dawn tkliwoci, i odpara mu, jak to uczynia przed chwil na pytanie Nazarejczyka: Mesjaszem. Skde Jego moc?? Skd?? Czy nie widzisz, jaki z niej robiuytek? Czy widziae, aby kiedykolwiek robi co zego? Nie. Oto dowd, e sia i moc Jego od Boga jest! Nieatwo to pozby si wszystkich nadziei, dla ktrych si od lat pracowao i ktre siw duszy piecio; a chocia przyznawa, eprno tego wiata niczym jest dla Chrystusa, pragnienie chway nie pozwalaomu podda si. Chcia wierzy w Chrystusa podug siebie, jak to tylu ludzi robi po wszeczasy, mimo e stokro byoby lepiej, gdybymy podug Chrystusa, a nie podug siebie wierzyli. Matka pierwsza pomylaa o obowizkach ycia codziennego, pytajc: C dalej czyni mamy?? Dokd pjdziemy, synu mj? Ben-Hur, napomniany tymi sowy, j si przypatrywa ich postaciom i zauway, ezniky wszelkie lady trdu, a ciao ich byo podobne ciau zdrowego dziecicia, jak niegdy ciao Naamanowe sowem, wrciy do dawnego stanu. Widzc Juda, eszata Tirzy nie dobrze okrywa jej wdziki, zdj swj paszcz, a osoniwszy nim Tirze, rzek z umiechem: We go! Jeli wpierw oko patrzcego obraaa twoja choroba, to niechaj teraz wzrok ciekawych nie obraa ciebie. Ruchem tym odkry miecz u boku. Czy yjemy czasu wojny?? spytaa trwonie matka. Nie. Czemu wic nosisz bro?? Bro ta moe by potrzebn w obronie Nazarejczyka. Ben-Hur nie rzek caej prawdy, ale i nie ukrywa nic. C, ma nieprzyjaci...kto oni? Niestety, matko, nie s to sami Rzymianie! Nie jeste synem Izraela i czyni co przeciw pokojowi?? Nikt inny, jak On, moe by zwany mempokoju; ale w przekonaniu rabinw i nauczycieli winien jest wielkiej zbrodni. Jakiej?? Now gosi nauk, a stosownie do jej zasad i poganin rwny jest ydowi i godzienwszelkich ask nieba. Matka milczaa i poszli w cie drzew u skay. Powstrzymujc niecierpliwo zabrania ich do domu i ciekawoci suchaniadziejw strasznej przeszoci, przypomnia im Ben-Hur sam, potrzeb zastosowania si do prawa obowizujcego w podobnym wypadku. Koczc swe rozporzdzenia, kaza Arabowi zaprowadzikonie do bramy przy Betesda i tam na niegoczeka. Jake innym by powrt niewiast domiasta! Szy razem u ukochanym Juda, szyprdko, swobodnie, wolne od wszelkich obaw. Stanwszy u wejcia nowego grobowca w pobliu grobu Absalona i tu przy Cedronie, ujrzay e pusty i zajy go, podczas gdy Ben-Hur uda si do miasta, aby wszystko przygotowa do nowego ycia. Wkrtce wrci i zbudowa dwa namioty w pobliu Ogrodw krlewskich i urzdzi je jak najwygodniej, gdy obydwie kobiety musiay tam pozosta, dopki kapan nie sprawdzi ich oczyszczenia. Przebywajc z trdowatymi, speniajc swe wzgldem nich obowizki, sta si Ben-Hur, stosownie do brzmienia prawa, rwnie nieczystym, wskutek czego nie mgbra udziau w zbliajcych si uroczystociach. Nie mg wej nawet w najodleglejsze podwrze wityni. Zmuszonym wic by niejako pozosta ze swymi ukochanymi w namiocie. By to jednak miy przymus, gdy wiele mia do suchania i wiele do opowiadania. Dzieje takie, jak ich, tylu lat przebytych wrd cierpie, tylu bolesnych dowiadcze, nie da si opowiedzie krtko.Tote opowiaday powoli, a on sucha cierpliwie, walczc o spokj, rwnowag, ile razy uczucia poczy go unosi. Nic dziwnego, e pod wpywem tych opowiadanienawi do Rzymu i Rzymian dosiga najwyszego punktu. Pragnienie zemsty porywao go, gorycz napeniaa dusz jego, chciaby biec, bi, mordowa, mci si za wszystkie krzywdy. Raz zdao mu si, e najlepiej by byo zebra Galilejczykw, wywoa powstanie i rozbija po drogach. Innym razem myla ju o morzu cho dra na myl o nim. Widzia w duchu rzymskie statki naadowane bogactwami, ktre mona by upi. Byy to wszystko mrzonki, ale gdy jerozway, pokj bra nad nimi gr. Kade usiowanie uycia nowych rodkw przypomniao mu dawne postanowienia i widzia wyranie, e tylko poczenie caego Izraela w jedn cao i walka z Rzymem wywoa mog zmiany i posuy jego zemcie. Tak wszelkie rozmylania, wszelkie badania, wszelkie nadzieje koczyy si tam, gdzie si zaczy...na Nazarejczyku i Jego celach. W dziwnych chwilach nadzwyczajnego uniesienia zdawao si twrcy tych wspaniaych planw, e syszy Nazarejczyka mwicego: Suchaj, Izraelu!Jam jest obiecany przez Pana, Ten, ktry si urodzi Krl ydowski. Przyszedem jak jest przez proroki przepowiedziane. Powsta Izraelu jako jeden m, a zwyciysz i podbijesz wiat! Byy to sowa ukadu Ben-Hura i gdyby je wypowiedzia Nazarejczyk, tum poszedbyza nim niewtpliwie. W zapale, co go popycha do dziea, po wiatowemu pojtego, zapomnia Ben-Hur o podwjnej naturze ma, ktry mia te szyki sprawowa. Nie powstao mu w myli, e natura boska moe przeway ludzk. W tym cudzie, o ktrym jego matka i siostra najdoskonalsze miay wyobraenie, widzia i odrnia tylko potg, co zdolna zbudowa tron Izraela narumowiskach pastwa Cezarw, zmieni wiat i ca ludzko, stwarzajc jedn kochajc rodzin. Czyby dzieo tak przeprowadzone i tak pojte nie byo powoaniem godnym Syna Boego? Czyby tonie byo dzieem odkupienia? Gdyby nawet nie zwaa na polityczne nastpstwa, ilebystd spado chway na Niego, jako na czowieka! Nie, zaiste, nie znalazby miertelnika, ktry by takim powoaniem mia wzgardzi. Tymczasem wzdu Cedronu i w stron Bezety, zwaszcza wzdu drogi ku Bramie Damasceskiej, rosy w oczach namioty i szaasy, co miay by tymczasowym schronieniem pielgrzymw cigle jeszcze przybywajcych na Wielkanoc. Ile razy Ben-Hur wyszed przypatrze si i porozmawia z cudzoziemcami, tyle razy wraca do swoich namiotw zdziwiony liczb i rozmaitoci napywajcego ludu. Pniej przekona si, e kada cz wiata ma wrd tych tumw swoich przedstawicieli. I tak wszystkie miasta obu wybrzey Morza rdziemnego, a po supyZachodu, dalej grody rozsiade nad rzekamidalekich Indii, a nawet ziemie pnocnej Europy. Gdy chodzc wrd namiotw, sysza jakomwili rnymi jzykami, niepodobnymi do starego Hebrajczykw jzyka i wiedzia, ewszyscy przybyli w jednym celu obchodzenia uroczystego wita, powstaa w jego umyle dziwnie fantastyczna myl. Czyby le zrozumia zamiary Nazarejczyka? Kt wie, czy nie czeka cierpliwie, a t cierpliwoci pokrywa przygotowania i tym sposobem wanie da pozna wielkie zdolnoci godne tak wielkiegozadania? Bo czy nie bya obecna chwila daleko odpowiedniejsza ni nad jeziorem Genezaret, gdzie Mu Galilejczycy chcieli woy koron na gow? Wtedy jego stronnictwo liczyo jakie kilka tysicy, dzi na Jego wezwanie odpowiedziayby miliony. Ktby ich policzy zdoa? Snujc swoje przypuszczenia Ben-Hur obraca si wrd wietnych nadziei i przyszed do przekonania, e ten spokojny czowiek pod agodn powierzchownoci i dziwnego zaparcia samego siebie, ukrywa subtelny umys polityczny i zdolnoci wodza. Wrd tych zaj i myli nawiedzali go czsto krpi ludzie, o ciemnych wosach i brodach, a bez zawoi na gowach: rozmawia z nimi dugo i tajemniczo, gdy matka pytaa go, kim byli, odpowiada: Moi dobrzy przyjaciele z Galilei. Oni donosili mu o postpowaniach Nazarejczyka i planach Jego nieprzyjaci tak rabinw, jak i Rzymian. e ycie tego ma byo w niebezpieczestwie, wiedzia, ale nie przypuszcza, aby mieli odwag targn sina nie w czasie wit. Zdawao mu si, e to ycie zanadto ju byo otoczone saw i popularnoci, a w czci sdzi, e sam najbliej mu towarzyszcy orszak nie dopuci niebezpieczestwa, nade wszystko za pewno jego polegaa na cudownej wadzy Chrystusa. Po ludzku rozumujc, niemg poj, aby kto, posiadajcy tak wadz nad yciem i mierci, wadz ktrej tak czsto uywa dla dobra innych, nie uywa jej dla siebie. tegoe m. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPJ &c'nc'(c',Ic':]'Wszystkie te wypadki zdarzyy si midzy 21 a 25 marca podug naszej rachuby. Wieczorem ostatniego dnia (25)nie zdoa ju Ben-Hur wytrzyma w namiocie i postanowi uda si do miasta, obiecujc wnet wrci. Ko by wypoczty, mkn wic rano, niktgo nie widzia, ulice by puste. Wjecha do Jerozolimy pnocn bram. ROZDZIA XXXIX Ben-Hur zostawi konia przed gospod, z ktrej przed trzydziestu laty wyjechali trzej Mdrcy do Betlejem. TowarzyszcemuArabowi poruczy piecz nad Aldebaranem, sam za pospieszy do rodzinnego domu i jego wielkiej komnaty. Najpierw pyta o Mallucha, a nie znalazszy Go w domu, pragn pozdrowi swoich przyjaci: kupca i Egipcjanina. I to mu si nie udao, bo obaj kazali si zanie do miasta na uroczysto. O Baltazarze mwiono, e jestsaby i wzruszony. Gdy Ben-Hur dowiadywa si o Baltazarze, w drzwiach poruszya si zasona i weszaIras. Stana na samym rodku komnaty, gdzie wiato lamp siedmioramiennego wiecznika najsilniej padao. Suga oddali si, zostawiajc ich samych. Wrd wzrusze i zdarze ostatnich dni, Ben-Hur powica Egipcjance ledwie myl przelotn, jak si przeznacza przyjemnoci, co moe poczeka, by odoon na czas sposobniejszy. Teraz, gdyujrza t kobiet, wpyw jej ody z ca si. Do obecnej chwili uywaa ona wszelkich sposobw, aby go usidli; obecnie nie mogaby nikogo obojtniej przyj. Staa spokojna i zimna jak posg, tylko gow przechylia wstecz. Tak niejako odporne zajwszy stanowisko, przemwia pierwsza: W sam czas przybywasz, synu Hurw rzeka gosem zimnym bo wanie chcci podzikowa za gocinno, pojutrze mogoby by za pno. Ben-Hur skoni si lekko, nie spuszczajc z niej oczu. Syszaam, e grajcy w koci zwykli po skoczonej grze przelicza wzajemnie swe tabliczki i podsumowywa liczby wychodzi im to na dobre, bo potemczyni libacje i wiecz zwycizc. Mymy rwnie grali trwao to wiele dni i nocy teraz gdy gra skoczona, czas zobaczy,komu si wieniec naley? Ben-Hur przezorny jak zwykle, odpar lekko: Mczyzna powinien kobiecie zawsze zostawi woln wol. Powiedz mi mwia, zwracajc ku niemu gow z wyrazem ironii powiedz mi, ksi Jerozolimy, gdzie jest w syn cieliz Nazaretu, a zarazem Syn Boy, po ktrym tak wielu spodziewae si rzeczy .Ben-Hur poruszy niecierpliwie rk i odpowiedzia: Nie jestem przecie jego strem. Pikna twarz pochylia si jeszczebliej. Czy zburzy Rzym?? Ben-Hur podnis rk, w ruchu tym by ju cie gniewu. Gdzie Jego stolica?? pytaa. Czy nie ujrz Jego tronu i lww ze spiu, co gostrzeg? A jego paac? wskrzesza umarych, to zaiste trudniej, ni zbudowa dom ze zota? Jednym skinieniem, wymwieniem jednego swka, wszak moezbudowa rwnie wspaniay gmach, jak sawny, prastary Karnak! Teraz zrozumia ju jej gr; a e pytania byy obraajce, cae zachowanie znamionowao niech, brak ufnoci, sta si przezorniejszym i rzek z odcieniem dobrego humoru: Kt wie, kt zgadnie co bdzie, poczekaj jeszcze, jeszcze dzie lubtydzie, moe ujrzysz paac i lwy. Nie zwaajc na przerw, mwia dalej: Dziwi mnie twe przebranie, wszak nie jestono szat odpowiedni dla namiestnika Indii lub jakiegokolwiek wicekrla. Widziaam razsatrap Teheranu, nosi turban z jedwabiu,a szat ze zotej tkaniny; rkoje jego miecza wiecia klejnotami i mylaam, e Ozyrys uyczy mu wspaniaoci soca. Widzc ci w tak skromnym przybraniu, lkam si , e nie otrzymae krlestwa, ktre z tob dzieli miaam! ... Cra mego czcigodnego i mdrego gocia uprzejmiejsza jest ni sama przypuszcza, bo przekonuje mnie, e w piknym ciele moe mieszka serce pene goryczy. Ben-Hur mwi grzecznie, Iras za, pobawiwszy si chwil naszyjnikiem z monet, mwia dalej: Jak na yda, mdrym jeste, synu Hura. Wiesz, widziaam tu wjazd twego wymarzonego cezara do Jerozolimy. Mwie nam, e dnia tego ogosi si krlem ydw, u stp wityni, poszam wic naprzeciw, widziaam uroczysty pochd prowadzcy Go, gdy schodzi z gry. Syszaam piewy i woanie: Hosanna! . Widziaam, jak powiewano mu palmami; wygldao to wspaniale. Ale gdy szukaam tam midzy tumem postaci po krlewsku wygldajcej,cem ujrzaa? Czy jedca w purpurze, czy wz lnicy od zota, czy rycerza z tarcz, czy choby uzbrojon wczniami kohort? Na prno! Pragnam ujrze bodaj ksicia Jerozolimy na czele swych Galilejczykw. Tu rzucia na suchajcego spojrzenie pene pogardy, potem zamiaa si szyderczo, jak gdyby na wspomnienie takiego obrazu, nie moga powstrzyma siod miechu. Zamiast Sesostrysa wracajcego z tryumfem, lub cezara w zbroi, cem ujrzaa ha, ha, ha! Ujrzaam mczyzn ztwarz i wosami kobiety, jadcego na rebiciu olicy i paczcego. To to krl! To to syn Boy! Odkupiciel wiata! Ha, ha, ha! Mimo, e Ben-Hur umia panowa nad sob, bya chwila, w ktrej o mao nie da si unie gniewowi. Nie myl jednak, ksi Jerozolimy, abym tak atwo daa za wygran, pozostaam namiejscu mwia dalej, zanim zdoa si opamita. Nie miaam si bynajmniej, lecz pomylaam sobie: Czekaj, w wityni ukae si jak przystao na bohatera, co cay wiat ma zdoby! Widziaam dalej jak wchodzi w bram Shushan i w podwrze niewiast. Prcz mnie ile ludzi czekao tak samo jak ja z zapartym oddechem na goszenie, ile tysicy w portykach, podwrzach, w klasztorach i na stopniach z trzech stron wityni tysice tysicy, co mwi, miliony! Wszystko czekao. I o dziwo! Ha, ha, ha, ju zdao mi si, e sysz trzask upadajcego Rzymu. Ha, ha, ha, kln si na dusz Salomona, twj Krl wszechwadny nie ogosi swej krlewskiej wadzy, cho witynia zdawaa si dre odgosem Alleluja! co wydziera si z piersi Jego dzieci! A i Rzym stoi jak sta! Ani wywody Baltazara, ani cuda Chrystusa, ktre widzia wasnymi oczami, nie podziaay na niego tak, jak sowa stojcejprzed nim kobiety. uski spaday mu z oczu posannictwo Nazarejczyka nie byo polityczne; zwyky czowiek nie oparby si takiemu hodowi jaki Jemu zoono. Crko Baltazara rzek z godnoci jeli gramy jeszcze, to we wieniec, godo zwycistwa przyznaj ci go chtnie. Teraz porozumiemy, si; e masz wytknity cel, nie wtpi, wymie go, prosz, a odpowiem ci. Potem idmy kade w swoj drog i zapomnijmy, emy si kiedy spotkali. Mw, sucham dalej, ale uwaaj, aby za daleko nie zasza! Patrzya na niego przez chwil, jakby si namylaa, co czyni moe waya si swej potgi, potem rzeka zimno: Moesz odej id!! Pokj tobie odpowiedzia i zwrci si do odejcia. Gdy by u drzwi, zawoaa: Jeszcze sowo!! Stan i obejrza si: Zwa wszystko, co wiem o tobie. O najpikniejsza z Egipcjanek mwi, zwracajc si, c wiesz o mnie? Patrzya jakby nieprzytomnie. Ty, synu Hura, jeste wicej Rzymianinemni ktrykolwiek z twych rodakw. Jestem tak mao do swych wspbraci podobny?? zapyta obojtnie. Wszak wszyscy bohaterzy s Rzymianinami dodaa grzeczniej. Spodziewam si, e dlatego powiesz mi, co wicej jest ci o mnie wiadomym. Podobiestwo to duo dla mnie znaczy i za nie gotowam ci uratowa. Mnie uratowa?? To dziwne! ...Od czego, przed czym? Gos jej sta si cichy i sodki; tylko gwatowny ruch maej, w jedwabny trzewik obutej nki przypomina, e trzeba si mie na bacznoci. Znaam yda, zbiegego galernika, ktry zabi czowieka w paacu Iderne...zacza wolno. Ben-Hur sucha zdziwiony. Ten sam yd zabi rzymskiego onierza tu w Jerozolimie; ten sam yd ma trzy legiony zoone z Galilejczykw, gotowych do pochwycenia mieczy przeciw namiestnikowi rzymskiemu. Szejk Ilderim jest jednym z jego stronnikw. Tu przysuna si bliej i mwia dalej, prawie szeptem. ye w Rzymie.... przypumy, e powtrz to komu, kogo znasz...Ha! bledniejesz?? Cofn si z wyrazem, ktry atwo wyobrazi sobie moemy na twarzy czowieka, co mniema, e bawi si, ze swawolnym kotkiem, tymczasem trafi na tygrysa. Ona za mwia dalej. Znaj ci w przysionkach paacu cesarskiego i znasz Sejana. Przypu, prosz, e mu si to powie i poprze dowodami w rku choby i bez dowodw do bdzie, gdy usyszy, e ten yd jest najbogatszym czowiekiem Wschodu, ba, raczej caego pastwa. Jak mniemasz, czy ryby Tybru miay kiedy lepsz uczt? A jakie igrzyska byyby w cyrku! Wielk sztuk rzymskiej polityki jest bawi Rzymian, drug sztuk mie czym bawi, a by kiedy artysta, co by w sztukach dorwna Sejanowi? Ben-Hur stara si zachowa spokj. Pragnc ci zrobi przyjemno, pikna cro Egiptu, uznaj tw przebiego, co wicej, czuj si w twej mocy. Wiem, e wzgldu dla mnie mie nie bdziesz mgbym ci zabi, ale jeste kobiet i pod moim dachem. Przede mn, na moje przyjcie, otwarta pustynia, a zaprawd, cho Rzym umie ciga ludzi, tam nie dosignie lub dugo szuka moe. Piaszczyste morze w swych gbinach chowa tysice wczni i dzielnych serc, a i niepokonani dotd Partowie nie zaniedbuj sposobnoci dokuczenia swym przeladowcom. Wrd sieci, w ktre, z pokor wyznaj, sam si uwika daem, mam prawo da od ciebie odpowiedzi na jedno pytanie t odpowied winn mi jeste i pytam ci, od kogo wiesz te rzeczyo mnie? Niech wiem w ucieczce, czy niewoli, niech wiem nawet przy skonaniu, kogo mam przekl? Niech mi przeklestwo, ktre zostawi zdrajcy, bdzie pociech, jako przeklestwo czowieka, ktry w yciu niczego prcz niedoli nie zazna! Teraz raz jeszcze powtarzam: Kto ci powiedzia to, co wiesz o mnie? Nie wiedzie czy szczerze, czy nie do,e twarz Egipcjanki zajaniaa wspczuciem. S w mej ojczynie, o synu Hura rzeka ludzie, ktrzy tworz obrazy z rnokolorowych muszli, zbieranych na morskich wybrzeach po burzy. Te muszle pocite w kawaki, ukadaj na taflach z marmuru. Czy ci to porwnanie nie daje wskazwki? Do bdzie, gdy powiem, e odjednego zebraam pen doni gwne okolicznoci, od drugiego gar drobnych szczegw, to wszystko zoyam w cao i byam szczliwa, jak ni moe by kobieta, ktra ma w swym rku mienie i ycie czowieka, z ktrym tu zatrzymaa si, tupic nog i odwracajc si, jakby dla ukrycia nagego wzruszenia; po czym z wyrazem penym cikiego postanowienia dokoczya zdanie z ktrym nie wie, co zrobi. Nie mog na tym poprzesta rzek Ben-Hur niewzruszony jej zuchwalstwem to nie dosy. Jutro moesz postanowi, coze mn zrobi, a ja dzi umrze mog. To prawda dodaa szybko z pewn przesad zreszt mog ci powiedzie: cowiem od szejka Ilderima, gdy wraz z moim ojcem mieszka w jaskini na pustyni. Noce tam spokojne, ciany namiotu cienkie i atwo przez nie sysze mog ptaki i chrzszcze, co lataj w przestworzu. miaa si z swego zakoczenia i mwia znowu: Inne materiay, niby odamki muszli, przydatne do caoci, mam od... Od kogo?? Od syna Hura. I nikt wicej nie dostarczy ci treci? Nikt odpara. Hur odetchn i rzek swobodnie: Przyjm me podzikowanie. Nie dobrze kaza czeka Sejanowi. Pustynia umie strzec tego, co raz pochwyci. Pokj tobie Egipcjanko! Dotd sta z odkryt gow, teraz wzi zawj, co mu si zwiesza z ramienia i wkadajc go, mia si ku odejciu. Ale onawstrzymaa go, a w zapale wycigna nawet rk ku niemu. Zosta rzeka. Spojrza na ni, ale nie uj doni, cho blaskiem klejnotw wabia, bo pozna z jej obejcia, e gwny powd tej dziwnej sceny dopiero teraz na jaw wyjdzie. Zosta i nie przerywaj; gdy si dowiesz, synu Hura, e wiem, dlaczego szlachetny Ariusz zrobi ci swym dziedzicem. Na Izis!Na wszystkie bogi Egiptu, przysigam ci, edr, gdy myl o tobie, tak walecznym i szlachetnym, i widz w rku dostojnika, ktry nie zna, co to wyrzut sumienia. Cztwej modoci upyna w wielkiej stolicy, czyme bdzie dla ciebie pustynia jako przeciwiestwo dawnego ycia? Zwa, jak to czyni, bo wierzaj mi, al mi ci, al! Wic zrb, co chc, a uratuj ci, kln si na nasz wit Izyd! Sowa proby wymwia tak mikko i powanie, zreszt tak bya pikna, e niepodobna byo si cakiem oprze urokowi. Ja wierz ci prawie odpar Ben-Hur gosem penym wahania, niskim i niewyranym. Nie umia si jej sprzeciwi, a jednak podejrzewa j. Doskonae szczcie moe kobieta znaletylko w mioci, ale najwysze zwycistwo ma polega na pokonaniu samego siebie, o to pokonanie, o to zwycistwo, o to szczcie ja dzi chc baga ciebie, ksi! Mwia te sowa szybko i z wielkim oywieniem; naprawd nigdy nie wydaa musi tak pikna, ani tak czarujca. W dziecistwie twoim miae przyjaciela. Ktnia rozdzielia was na zawsze jestecie sobie wrogami. Zrobi ci krzywd. Po wielu latach spotkae go w cyrku w Antiochii. Messala.... Tak, Messala. Ty jego wierzycielem. Zapomnij przeszoci, przyjmij go jak przyjaciela, wr majtek, ktry straci wzakadzie, ratuj go. C sze talentw dla ciebie? To drobnostka, nawet nie tyle, co pczek spadajcy z krzewu penego lici. A dla niego...ach, on kaleka! Jeli go spotkasz kiedy, ju tylko z ziemi ku tobie wznosi bdzie oczy. O synu Hurw, szlachetny ksi! Dla Rzymianina jego pochodzenia, ndza gorsza od mierci! Ratuj go, panie, od ndzy. Niechaj nie ebrze, o panie! Jeli szybko z jak mwia, bya przebiegoci obliczon na to, aby mu nie da czasu do namysu, to mylia si, nie pamitajc, e s przekonania, co si nie licz z mylami. Jemu zdao si, gdy nareszcie wstrzymaa potok sw i czekaa na odpowied, e spoza jej ramienia widzi Messal, a wyraz twarzy Rzymianina nie nosi ladw ndzy, tym mniej nie mia nic przyjacielskiego; widniaa w nim ta sama patrycjuszowska ironia i duma, rwnie oburzajca jak dawniej. Messali nie dam nic. Postanowienie moje jest niezmienne postpuj jako Rzymianin przeciw Rzymianinowi! Ale powiedz, czy to on czy to Messala przysa ci do mnie z t prob? On jest szlachetny i ma ci za wielkodusznego. Tu Ben-Hur pooy rk na ramieniu kobiety. Kiedy go znasz tak dobrze, pikna Egipcjanko, powiedz mi, prosz, czy zrobiby dla mnie to, czego ode mnie dasz? Odpowiedz, zaklinam ci na Izis! Odpowiedz, jeli kochasz prawd! W dotkniciu rki, w spojrzeniu oczu tkwionaleganie, prawie rozkaz. Och!! zacza on jest.... Rzymianinem, chciaa powiedzie, mwic, e jelim ydem, to inna jest miara naszych wzajemnych powinnoci; ja dlatego, em yd, mam mu darowa wygran, bo on Rzymianin. Jeli masz jeszcze co do powiedzenia, crko Baltazara.to mw prdko, prdko; bo na Boga Izraela, gdy si krew we mnie rozgrzeje, zapomn, e kobiet i pikn! Zaprawd, mog ujrze tylko szpiega, co tym dla mnie wstrtniejszy, e jego panem Rzymianin! Mw wic, co masz mwi! Odtrcia jego rk, stana w wietle i z niepohamowan zoci w oczach i gosie woaa: Ty, co pijesz drode, a jesz strczki! Ty moge przypuci kiedy, e ci kocha bd, gdym pierwej ujrzaa Messal? Ty ztych co zrodzeni, by jemu suy! On datylko sze talentw, ale nie ja, ja ci mwi, musisz do szeciu dooy dwadziecia czy syszysz? Dasz dwadziecia! Tak, tak, musisz zapaci za to, e bez jego pozwolenia mj may pocaowa palec. I to wchodzi w rachunek,em sza z tob, udajc uczucie, chocia czyniam to w jego subie. Suchaj dalej, jeli jutro o dziewitej ten kupiec, co jest zarzdc twych pienidzy, nie bdzie mia rozkazu wypaty dwudziestu szeciu talentw Messali pamitaj, e tyle! jeli nie, to bdziesz mia do czynienia z Sejanem. Radz ci. bd roztropnym i bywajzdrw! Sza ku drzwiom, lecz zastpi jej drog. Icie, stary Egipt yje w tobie rzek. Jeli ujrzysz Messal jutro, czy pojutrze, tu, czy w Rzymie, powiedz mu...tak, powiedz mu, e mam z powrotem wszystko,jej dla siebie. tegoe m. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAPc' V N' c( *c( 8.(co miaem, wszystko, czego mnie pozbawi, nawet te sze talentw. Powiedzmu, e przeyem galery, na ktre mnie wysa i raduj si jego ndz i niesaw; powiedz mu, e niemoc ciaa, ktrej ja byem sprawc, jest przeklestwem Boga Izraela, zesanym na niego za to, e uciska sabe i niemocne; powiedz mu, e moja matka i siostra, ktre zamkn w wizieniu w Antonii, by tam byy upem trdu i mierci, yj i s zdrowe, dziki mocy tego Nazarejczyka, z ktrego si naigrawasz i ktrym gardzisz; powiedz mu,e na dopenienie mego szczcia s mi zwrcone, i e y bd otoczony ich mioci, ta za stokro zastpi mi te pode namitnoci, ktre ty we mnie wzbudzia; powiedz mu, przewrotna istoto,dla swego i jego spokoju, e gdy Sejan zechce mnie ograbi, nie znajdzie nic, bo dziedzictwo po duumwirze sprzedane wraz z will pod Misenum, a pienidze za nie, niedo pochwycenia, bo zmienione na inn monet. Wiedz dalej, e domy, towary, okrty i karawany, ktrymi zarzdza Simonides i ksice gromadzi zyski, s uprawnione listem bezpieczestwa z podpisem Cezara. Niech wie Messala, e go mdra gowa kupca z Antiochii uprzedzia, a Sejan by tak rozsdny, e wola co otrzyma drog daru, ni wielki zysk zebrany krwi i krzywd. W kocu powiedz mu, e gdyby rzeczy stay inaczej i cay majtek by w mym rku, jeszcze potrafibym si obroni i znalaz drog, aby on nic nie dosta bo darowabym mienie moje Cezarowi! Tego, Egipcjanko, nauczyem si w Rzymie! Powiedz mu jeszcze, e nie posyam mu przeklestwa w sowach, ale jako uosobienie mej niewygasej nienawici daj mu kogo, co jest zbiorem wszelkich przeklestw i zorzecze. Gdy spojrzy na ciebie, cro Baltazara, a ty mu to poselstwo powtrzysz, jego rzymska przebiego odgadnie, co myl. Id teraz i ja odchodz. Przeprowadzi j do drzwi i z ceremonialngrzecznoci przytrzyma kotar, pki nie przesza progu. Pokj jej rzek, gdy znika. Gdy Ben-Hur wychodzi z gocinnej komnaty, szed z gow spuszczon na piersi, dziwujc si, e czowiek z poamanymi krzyami moe jeszcze mie tak zdradne zamiary i tak zgrabne narzdzia. Pycha modzieca wiele ucierpiaa, gdy spojrzawszy wstecz, przypomnia sobie, enigdy nie posdza Egipcjanki o zwizki z Messal i e przez par lat szed lepo za ni, oddajc na jej ask i nieask siebie, swoich przyjaci, a co najgorsza wielki cel, ktremu si mia powici. Cikie niedo zniesienia byo upokorzenie Ben-Hura i mwi do siebie: nie oburzya si na Rzymianina, gdy jej o mao nie przejecha u kastalskiej krynicy! Rozwaajc to wszystko, tar rce z zakopotaniem, a w kocu doda: i tajemnicze wezwanie do paacu Iderne przestaje by tajemnic. Chwaa Bogu, e mnie ta kobieta bardziej nie usidlia! Widz wyranie, e jej nie kochaem wcale. Zdao mu si na razie, jakby si zby ciaru i z lejszym sercem wyszed na taras; znalazszy si w miejscu, z ktrego jedne schody wiody w d, a drugie na dach, obra drugie, i stan na najwyszymstopniu. Byeby Baltazar uczestnikiem zdrady? Nie, w jego wieku rzadko si spotyka obud; nie, on jest mem czcigodnym. Z tym wewntrznym przekonaniem spojrzawokoo. Ksiyc wieci w peni, a jednak niebiosy, gorzay un palcych si ognisk na ulicach i otwartych podwrzach miasta. Powietrze brzmiao chralnymi piewami prastarych psalmw Izraela, penych aosnej i paczliwej melodii. Z rozkosz sucha ich Ben-Hur, niezliczone gosy zdaway si mwi; Suchaj, synu Judy, jak czcimy Pana i Boga, dowodzc zarazem mioci dla tej ojczyzny, ktr nam da. Czemu o Panie, nie zelesz Gedeona, Dawida lub Machabeusza, bo otomy gotowi.By on w wyjtkowym usposobieniu, a w takich chwilach umys zdolny jest sobie wytworzy najnieprawdopodobniejsze fantazje, tote powysze sowa byy niejako wstpem, po ktrym ujrza oblicze Nazarejczyka. I dziwna rzecz! Oblicze to w zach skpane, pene niewieciej sodyczy, widzia tu przed sob, gdy przechodzi dach, idc ku balustradzie z pnocnej strony. W wyrazie tej twarzy nie byo nic wojennego, przeciwnie opromienia j majestat niebios, co w ciszy wieczoru patrzy na wszystko z niczym niezmconym spokojem. Zjawisko to przywiodo wszystkona pami i znw zapyta: Kime On jest? Machinalnie spojrza Ben-Hur poprzez balustrad na d w ulic, a potem zwrcisi ku letniemu domowi. Niech czyni, co chc. Niech si odwa na najgorsze i najniebezpieczniejsze rzeczy rzek idc z wolna nie przebacz nigdy Rzymianinowi, nie podziel si z nim; ani nieporzuc miasta ojcw moich. Raczej zwoam Galilejczykw i stocz bitw. Naszebohaterskie czyny zgromadz wszystkich, aTen, co da niegdy Mojesza, da i teraz wodza, jeliby mnie zabrako. Gdyby nie chcia ich wie Nazarejczyk, to pewnie nie brak jeszcze takich, co pragn mierci za wolno. Letni dom mao by owietlony, gdy Ben-Hurzbliy si, zajrza do wntrza. Cie padana podog od kolumn podpierajcych namiot; spojrzawszy do rodka, ujrza krzeso Simonidesowe ustawione w miejscu, z ktrego najlepiej byo wida plac targowy. Zacny m wrci pomyla pomwi z nim, jeli nie pi i zbliy si ostronie do krzesa. Gdy si pochyli przez porcz, ujrza Ester wcinit w krzeso i pogron we nie. Wosy rozwiane spaday jej na twarz, oddychaa wolno, lecz nierwno raz nawet, zdao mu si, e westchna i zakaa. Moe westchnienie moe samotno, w jakiej j znalaz, nasuna mu myl, e sen jej. to wypoczynek po cierpieniu, a nie po pracy. Natura zsya dzieciom tak ulg, Estera za bya dla niego zawsze dzieckiem. Pooy rk na porczy krzesa i myla: Nie zbudz jej. C bym jej powiedzia...nic, prcz tego chyba, e j kocham...Tak, jest crk Judy i w niczym nie podobn, Egipcjanki, tam prno tu prawda, tam pycha tu obowizek, tam samolubstwo tu powicenie. Po c mam pyta, czyj kocham, raczej dr, czy ona mnie kocha? Jednak, od pocztku okazywaa mi przyja. Pomn owego wieczora w Antiochii, gdy stojc na tarasie,tak mnie rzewnie prosia, bym nie zaczepiRzymu i dopytywaa o will pod Missenum i ycie, ktre tam pdzi mona. Aby jej da pozna, i rozumiem jej myli i uczucia, pocaowaem j. Czy te pamita to pocaowanie? Moe zapomniaa ja nie...i kocham j...Nikt jeszcze nie wie, e odzyskaem moich. Egipcjance wzdrygaem si to powiedzie, ale ona, ta maleka, ucieszy si wraz ze mn, przyjmie je z mioci i usuy sercem i rk. Dla matki mojej bdzie crk; w Tirze znajdzie siostr. Zbudz j i powiem...nie, jeszcze nie...niech wpierw przepadnie czarodziejka Egiptu! Poczekam na lepsz chwil, a ty nijsodko, pikna Estero, dzieci obowizku, cro Judy! I wyszed rwnie cicho, jak wszed. ROZDZIA XL Na ulicach witego grodu roio si od ludzi. Jedni szli w t stron, drudzy wracali, inni znw, i tych byo najwicej, gromadzili si u ognisk, gdzie pieczono miso, piewano i rozmawiano. Zapach pieczystego, palmowego i cedrowego drzewa, napenia powietrze, a e to chwila, w ktrej wszyscy Izraelici s sobiebrami, to i gocinno nie ma granic. Ben-Hura pozdrawiano co kroku i zapraszano do ognisk. On jednak dzikowa uprzejmie, bo spieszy, by dosi konia i wrci do namiotw nad Cedronem. By tam stan, trzeba mu byo przejecha drog, co si wkrtce sta miaa widowni najsmutniejszego w chrzecijastwie zdarzenia. I na tej drodze uroczystoci wanie dochodziy najwyszego punktu, booto patrzc na gr ulicy, dojrza Ben-Hur poza ogniskami, rzd zapalonych pochodni; gdziekolwiek pochd zblia si do gromady witujcych, milky piewy i uciszyy si wrzawy. Zdziwienie patrzcego wzroso, gdy dostrzeg wrd dymu i pomieni wiecce tarcze i koce wczni, zdradzajce obecno rzymskich onierzy.Co oni tu maj do czynienia, rzymscy legionici, wrd witecznej procesji ydowskiej? Byo to co tak niesychanego,e zgoa nikt nie mg poj znaczenia tegowypadku. Chocia ksiyc wieci jasno i rozniecono na ulicach ognie, kilku z orszaku nioso zawiecone latarnie. Wyobraajc sobie, e pochd ten mia jaki osobny cel, postanowi Ben-Hur stan tak blisko, aby rozpozna wszystkich w orszaku. Pochodniei latarnie niosa suba uzbrojona w maczugi i ostro okute kije. Przywiecali oni starannie, bo w pochodzie szli starsi kapani, rabini z dugimi brodami, gstymi brwiami i spimi nosami, potykajc si nieraz po nierwnym bruku. Idcy tak uroczycie i wspaniale, to wszechwadni skrybowie w radzie Kajfasza i Annasza. Dokd podali? Nie do wityni, bo do niej droga z Syjonu, skd prawdopodobnie wychodzili, wioda na Ksystus. Jeli to procesja na cze Pana, po c onierze? W jaskrawym tym wietle zwrciy uwag Ben-Hura trzy postacie idce razem! Szy one na czele, suba za, niosca latarnie, szczeglniej nimi si zajmowaa. Pierwszego, co szed po lewej stronie, pozna z atwoci, by to dowdca stray, ktrej powierzon bya witynia. Drugi, po prawej, to kapan rwnie wszystkim znany: za to czowieka, idcego porodku, nikt nie zna. Szed on, opierajcsi na swych towarzyszach, gow spuci na piersi i zdawao si, jakby chcia ukry oblicze. Wyglda jak wizie jeszcze nieoprzytomniay ze strachu, ktrego nabawia go chwila schwytania lub zbrodniarz prowadzony na tortury, lub mier. Wiedli go dygnitarze, otaczano go starann uwag, wszystko to dawao pozna, e musi on by albo gwnym powodem poruszajcym pochd, albo jest z nim w jaki sposb zczony moe to wiadek lub przewodnik? Gdyby Ben-Hur wiedzia, kim by w czowiek, to reszty mgby si szybko domyli. Chcc wic koniecznie zobaczy, przybliy si odwanie do kapana po prawej stronie i szed z nim po rwni. Wtem nieznajomy podnis troch gow, wiato latarni pado na twarz blad, zmienion, przeraon; broda potargana, oczy zapadnite, patrzyy niepewnie i z rozpacz. Przebywajc cigle w pobliu Nazarejczyka, znal Ben-Hur wszystkich jego uczniw rwnie dobrze jak samego Mistrza; na widok zmienionej twarzy prowadzonego zawoa: Iskariota! Zawoany zwrci si, oczy jego pady na Jud, a usta zday si porusza, jakby chcia mwi; kapan widzc to, uprzedzi go i rzek do Ben-Hura gronym gosem; Co za jeden? Id std! Juda ustpi na chwil, ale przy pierwszej sposobnoci wmiesza si znw w pochd. Tak idc, przeszed zaludnion cz miasta midzy wzgrzem Bezeta a fortec Antonii, potem min sadzawk Betesda i Bram Owiec. Wszdzie mnstwo byo ludzi witujcych,a ci chtnie przyczali si do pochodu, nie wiedzc wcale, dokd dy. U bramy czyy si dwie drogi, jedna z nich sza na pnoc, druga do Betanii. Zanim Ben-Hur zdoa si zastanowi, czy i dalej lub ktr obra drog, ju go wepchnito w ciasny wwz, a on jeszcze nie domyla si po co i dokd zdaj. Wzdu wwozu i na mocie, panowa wielki zgiek, gdy gromada, z ktrej si skada pochd, urosa w tuszcz, ktra idc, tuka o kamienie kijami i maczugami. Jeszcze par staja, a pochd zwrci si na lewo ku gajowi oliwnemu, ktrego kamienne ogrodzenie wida byo z daleka. Ben-Hur wiedzia, e to byo miejsce ustronne i puste, prcz kilku starych, sprchniaych drzew oliwnych i kamiennegoocembrowania, co suyo do wyciskania oliwy, jak to zwyczajem w tym kraju, nie byo nic wicej. Dziwio to Ben-Hura i way w myli, co tych ludzi o tak pnej porze w tak ustronne sprowadza miejsce, gdy nagle stanli wszyscy. Na przedzie sycha byo wrzaw zmieszanych gosw,mimo woli jakie drenie opanowywao wszystkich, szybko cofano si, a jedni na drugich padali. onierze z trudnoci utrzymywali porzdek. Nareszcie zdoa si Ben-Hur przebi przeztum i wydosta naprzd do wrt, bez koowrotu, ktre wiody do gaju i stamtd przypatrzy si temu, co si dziao. U wejcia sta czowiek biao ubrany, z odkryt gow i skrzyowanymi na piersiach rkoma bya to posta szczupaz dugimi wosami i wsk twarz, icie obraz najzupeniejszego poddania i oczekiwania. By to Nazarejczyk! Za Nim, u wrt, stali wzruszeni uczniowie; On, przeciwnie, by jakby uosobieniem spokoju. wiato pochodni padao na Jego wynios posta czerwonawym blaskiem, nadajc wosom odcie rudawy; oczy patrzay smutno, wyraz ich by peen agodnoci i litoci. Przed t postaci, pen spokojnego majestatu, sta motoch milczcy przeraony, gotw za jednym znakiem rozsypa si i uciec. Ben-Hur obj okiem Jego, tuszcz. Judasza, i odgad wszystkobo...tu by zdrajca, a tam zdradzony ci za, co tu stoj z maczugami i kijami, to motoch i rzymscy onierze przyszli, aby go pojma. Nigdy nie moe czowiek rzec, co uczyni, zanim przyjdzie na czas prby. Oto nadarzya si sposobno, na ktr Ben-Hurczeka lata cae; czowiek, dla ktrego bezpieczestwa powici si, ycie tak dlaniego drogie byo w niebezpieczestwie, a on c czyni? Sta nieruchomy. Takie to bywaj sprzecznoci w ludzkiej naturze! Zreszt...nie zapomnia on jeszcze obrazu Chrystusa, jaki mu przedstawia Egipcjanka, i mia al do Niego za opuszczenie sposobnoci pochwycenia w Swe rce wadzy. Dalej oddziaywa na niego spokj, z jakim ten tajemniczy M sta przed tumem i wstrzymywa go; spokj ten uspokaja Ben-Hura, widzia w Nim t moc, jak mg rozporzdza. Wprawdzie zaleca On nigdy w swych naukach pokj, dobr wol, mio i ulego, miaby t nauk w ycie wprowadzi? Czu Ben-Hur, e On Panem ycia i mierci, rozporzdza nim podug swej woli, czy w tej chwili uyje tej siy? Bdzie si broni? Wszak sowo, myl byaby wystarczajca. Ben-Hur wiedzia i wierzy, e uyje tej zadziwiajcej siy w jakikolwiek sposb i z t wiar czeka cudu, a mierzy Nazarejczyka podug siebie miar ludzk.Nagle ponad zgiek i wrzaw wznis si czysty gos Chrystusa: Kogo szukacie?? Jezusa Nazareskiego. Jam ci jest. Na te proste sowa, wymwione bez gniewu ni strachu, napastnicy cofnli si kilka krokw, mniej zuchwali padli na ziemi. I na tym moe wszystko by si skoczyo i tuszcza odeszaby spokojnie, lecz Judasz przystpi do Niego i rzek: Bd pozdrowie. Mistrzu. Mwic to, pocaowa Go. Judaszu rzek spokojnie Nazarejczyk pocaowaniem wydawasz syna czowieczego. Po co tu przyszede! Nie otrzymujc adnej odpowiedzi, rzek Mistrz do zgrai: Kogo szukacie?? Jezusa Nazareskiego. Powiedziaem wam, to Ja jestem. Jeeli tedy mnie szukacie, pozwlcie tym odej. Na to wezwanie zbliyli si rabini, rwnoczenie z nimi postpio ku Niemu kilku uczniw, za ktrymi si wanie ujmowa. Jeden z nich, chcc przeszkodzi zamiarowi pochwycenia Go, uci ucho sudze ksicia kapanw, ale nie obroni tym Mistrza. C na to Ben-Hur? On, w wywiczony onierz i wdz, stal spokojnie!Podczas, gdy przygotowywano sznury, ktrymi Go zwiza miano, Nazarejczyk czyni miosierdzie. Czyn ten nie by najcudowniejszym z cudw, ale najwikszym jako dowd przebaczenia, przechodzcego ludzkie pojcie. Zaniechaj tego rzek bowiem do ucznia, ktry uy miecza, a dotknwszy ucha zranionego uzdrowi je. Widzc to, dziwili si zarwno przyjaciele i nieprzyjaciele. Jedni temu, e mg uzdrowi, drudzy e chcia. Chyba nie pozwoli im si zwiza myla Ben-Hur. Tymczasem Chrystus mwi dalej do ucznia:W twj miecz do pochwy. Czy kielicha,ktry mi da Ojciec, pi nie bd? A odwrciwszy si do napastnikw, rzek: Jakoby na zbjc wyszlicie z mieczami i kijami. Gdym w kady dzie bywa z wami w kociele, nie cigalicie mnie, ale ta godzina jest wasza i moc ciemnoci. Syszc to onierze, nabrali odwagi i otoczyli Go, a gdy Ben-Hur obejrza si za uczniami, nie byo ich. Tok okoo opuszczonego czowieka wzmaga si; jedni krzyczeli, ajali, inni wizali rce i nogi, biegajc i toczc si. Ponad ich gowami, pomidzy pochodniami, wrd dymu, czasem przez szpary . tegoe m. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AA P P( < c)+c)'Tc)6a @)tworzce si midzy ruchliwymi ludmi, zdoa Ben-Hur zobaczy winia. Nigdy nikt nie wzbudzi w jego sercu takiejlitoci, jak Ten opuszczony i zapomniany! A przecie czowiek ten mg zwyciy swych nieprzyjaci jednym tchnieniem, alenie chcia. C to by za kielich, ktry mu ojciec da do wypicia? Kime ten Ojciec, ktremu syn tak posuszny? Tajemnice nad tajemnice wci si mnoce. Tum, wiodcy winia, zawraca teraz do miasta, onierze szli na czele. Ben-Hur sta si niespokojny, nie by z siebie zadowolony. Tam, gdzie pochodnie, w samym rodku tumu szed Nazarejczyk; nagle w umyle Judy bysna nowa myl. Postanowi zobaczy Go i zada mu jedno pytanie. Zrzucajc wierzchnie ubranie i zawj z gowy, cisn je poza ogrodzenie Oliwnego Gaju i puci si za orszakiem, ktry wnet dopdzi. Przepychajc si przez tok, dotar nareszcie do czowieka, trzymajcego koce sznurw, co krpoway winia. Nazarejczyk szed wolno ze spuszczon gow, zwizanymi w ty rkoma: wosy spaday mu na twarz, przystawa czsto: zdawa si zapomina o caym otoczeniu. Kilka krokw przed Nim szli starsi kapani,rozmawiajc i spogldajc poza siebie. Gdy ju prawie wszyscy byli blisko mostu przed wwozem, Ben-Hur miao pochwyciza sznur, ktry trzyma suga i stan przy Nim. Mistrzu, Mistrzu! mwi prdko wprostw ucho Nazarejczykowi. Czy syszysz, Mistrzu? ...rzekni sowo...tylko sowo...Powiedz mi... Tu pachoek, ktremu sznur odebra, uj Ben-Hura za rk. Powiedz mi mwi mimo to idziesz dobrowolnie?? Tymczasem otaczajcy ju go spostrzegli i kto gniewnie zapyta: Co za jeden?? O Mistrzu! mwi szybko ostrym z obawy gosem: Jam Twj przyjaciel i zwolennik: powiedz, przyjmiesz pomoc, gdy z ni pospiesz? Ani na spojrza, ani zdawa si go poznawa, przecie to wspczucie, co si budzi w ludzkim sercu na widok cierpienia, zdawao si opuszcza Ben-Hura, bo przychodziy mu myli: Zostaw Go, opucili Go przyjaciele, wiat si Go zapar, egna ludzi z gorycz, idzie sam nie wie gdzie i nie dba o to. Zostaw Go! Kilkadziesit rk usiowao pochwyci natrta, ze wszystkich stron krzyczano: Ondo nich naley. apcie go bijcie zabijcie! Silnym ruchem, sobie waciwym, wyprostowa si Ben-Hur, obrci rk tego, co mu sznur wydziera, strci silnym ramieniem rce, co go chwytay, pozostawiajc w nich strzpy odzienia i taknagi zdoa uj w ciemnociach wwozu. Zawrci w stron muru po odzienie i zawj i wrci do miasta, potem do gospody, skd wziwszy konia, wrci do namiotw Krlewskich grobw . W drodze poprzysig sobie, e nazajutrz odszuka Nazarejczyka, nie wiedzc, e Mesjasza, ktrego opuci, zawiedziono wprost na przesuchanie do domu Annasza. Prno szuka Ben-Hur spoczynku, bijce serce nie dopuszczao snu na oczy i widzia jasno, e jego odbudowanie krlestwa Judy byo snem na jawie. Stan na przeomie ycia. ROZDZIA XLI Dnia nastpnego, okoo godziny drugiej, przybyo dwch ludzi do namiotu Ben-Hura, zsiedli z koni i pytali o niego. Ben-Hur nie wsta jeszcze, ale kaza ich wpuci. Pokj wam, bracia rzek, bo byli to jego zaufani Galilejczycy. Spocznijcie!! Nie rzek starszy niepodobna nam siedzie i odpoczywa, jeli chcemy ocali Nazarejczyka. Wsta, synu Hura, i chod z nami, gdy wyrok ogoszony i drzewo krzya ju na Golgocie. Ben-Hur zdumia. Krzy!! To jedno sowo zdoa wymwi. Wczoraj go wzili i pytali, dzi o wschodzie zaprowadzono go do Piata. Rzymianin po dwakro owiadczy, e w Nim adnej nie znajduje winy. W kocu umy rce, mwic: Nie jestem winien krwiTego sprawiedliwego, rbcie co chcecie aoni odpowiedzieli.... Kto odpowiedzia?? Oni kapani i lud. Krew Jego na nas i na syny nasze!! wity ojcze Abrahamie! zakrzykn Ben-Hur Rzymianin miociwszy jest dla Izraelity, ni Jego wani rodacy! A gdyby On by rzeczywicie Synem Boym, kt zdoa zmy krew za nas i nasze dzieci? Nie, nie moemy na to pozwoli, czas do walki. Twarz mu zajaniaa postanowieniem i zoy rce. Konie, a prdko! woa na Araba. Powiedz Amrze, niech mi da wiee suknie iprzynie miecz. Czas ponie mier dla Izraela! Poczekajcie na mnie przed namiotami, wnet przyjd. Zjad suchar, wypi kubek wina, a za chwil by ju w drodze. Gdzie pjdziesz najpierw?? spyta Galilejczyk. Zebra legiony. Niestety!! rzek czowiek podnoszc rce. Dlaczego niestety?? Panie mwi zawstydzony panie, ja i ci przyjaciele moi, oto wszystko, co ci wiernym pozostao. Inni poszli za kapanami. Dlaczego?? Aby go zabi!! Kogo?? Nazarejczyka!! Ben-Hur spojrza po nich jakby obkanym wzrokiem, w duszy sysza znowu pytanie,ubiegej zasyszane nocy: Czy kielicha, ktry mi da Ojciec, pi nie bd? Potem brzmiay mu w uszach jego wasne pytania:powiedz, przyjmiesz pomoc, gdy z ni pospiesz? Po tych wspomnieniach, pomyla w gbi swej duszy: nie, tej mierci nic nie odwrci. Czowiek ten szedku niej z ca wiadomoci od samego pocztku wystpienia; si, ktr posiada, daje Mu mocniejszy od Niego, kt jeli niePan? Gdy On dobrowolnie idzie za wol mocniejszego, c ja dla Niego uczyni mog? Obok tych rozmyla drczy go upadek planu, opartego na wiernoci Galilejczykw, ich rozsypka udaremniaa wszelk akcj, gdyby takow chcia przedsibra. Jakie to dziwne, e si to wszystko wanie tego zdarzyo poranka. Ten zbieg okolicznoci napeni serce Ben-Hura lkiem i trwog nieokrelon. Pocz pyta sam siebie, czy jego zamysy,praca, rozdawanie pienidzy nie byo grzesznym wspzawodnictwem z wol Najwyszego? Wrd tych zwtpie i walk dosiad konia i ujwszy lejce, rzek: Chodmy bracia! ale w duszy jego byo wszystko niejasne i mgliste. Zdao si, e zdolno szybkiego postanowienia, tak potrzebna kademu bohaterowi wrd rozstrzygajcych okolicznoci, zamara w duszy Ben-Hura. Spieszmy, bracia, na Golgot! Cae tumy szy na poudnie, wszystkie ulice z pnocy roiy si ludmi, cae miasto byo w ruchu. Syszc, e mog spotka procesj, wiodc Skazanego w pobliu biaych wie Heroda, trzej przyjaciele postanowili tam si z pochodem poczy. Tymczasem w dolinie, poniej stawu Hezekia, niepodobna byo przecisn si przez tumy, musieli wic zsi z koni i zatrzyma si na rogu jednego z domw przydronych. Stali ju p godziny, godzin, a tumom niebyo koca. Widzie tam byo mona ydwz Libii, z Egiptu, ze wszystkich krain Wschodu i Zachodu, z wysp mrz, wszystkie sekty Judei, wszystkie pokolenia Izraela i najrozmaitsze inne narodowoci. Ludzie ci postpowali pieszo, konno, na wielbdach, w lektykach i na noszach, w szatach wielce rozmaitych, ale rysy ich miay zawsze t sam wsplno, odznaczajc wwczas, jak dzi synw Izraela, mimo zmiennoci klimatu i sposobu ycia, mimo e mwili nawet rozmaitymi jzykami. Wszyscy spieszyli si, pchali, a wszystko dlaczego? Aby zobaczy biednegoNazarejczyka, uznanego za zoczyc, majcego umrze wrd zoczycw. Wrd tego wezbranego tumu, byli i inni, ktrzy ydw nawiedzili Grecy, Rzymianie,Arabowie, Syryjczycy, Egipcjanie, Hindusi. Przypatrujc si temu rnorodnemu tumowi, pomyle byo mona, e wiat cay zgromadzi si, aby by obecnym przyukrzyowaniu. Mimo takiej liczby narodu pochd postpowa w dziwnie zowrogim milczeniu, czasem tylko day si sysze: ttent koni, uderzenie podkw o kamienie bruku, czasem jakie woanie w oddali, i towszystko! Na kadej twarzy za to wyczyta byo mona gorczkowo, z jakoczekuje si jakiego straszliwego wypadkulub nieszczcia. Te spostrzeenia naprowadziy Ben-Hura na myl, e ten napyw cudzoziemcw na uroczystoci wielkanocne nie by moe przypadkowy, moe to nie sami nieprzyjaciele? Niepodobna przypuszcza, aby ich zgromadzia mier biednego Nazarejczyka, moe to wic jego przyjaciele i zwolennicy. Nareszcie od strony wie posysza Ben-Hur najpierw niewyrane z powodu oddalenia krzyki. Suchajcie, id rzek jeden z jego przyjaci. Ci, co szli, wstrzymali si, stanli nasuchujc, w miar jednak, jak uszu ich dochodzi zgiek, szli dalej spiesznie, jakbyuciekajc przed krzykiem. Wrzawa zbliaa si z kad chwil, powietrze drgao od krzykw i nawoywa,wtem Ben-Hur ujrza sub Simonidesa, zbliajc si i niosc swego pana: obok sza Estera, za nimi dwigano zasonit lektyk. Pokj tobie, Simonidesie, i tobie, Estero rzek Ben-Hur, spotykajc ich. Jeli spieszycie na Golgot, to zaczekajcie, a przejdzie procesja, pjdziemy razem; tu narogu moemy przystan. Mw z Baltazarem, jego wola moj wol odpar kupiec, jakby w gbokim zamyleniu. Nios go w lektyce. Ben-Hur szybko odsun zason i ujrza Egipcjanina, lecego z twarz tak t, e raczej na umarego, ni na ywego wyglda. Gdy mu Ben-Hur plan swj wyoy, pyta z cicha: Mw czy ujrzymy Go?? Mylisz o Nazarejczyku?? Tak, musi przej o kilka krokw od nas. O Panie!! woa starzec z zapaem. Pozwl, o Panie, jeszcze raz! Jakiego doczekaem dnia! Strasznym on bdzie dla caego wiata! Tak wic znajomi nasi stanli na rogu ulicy iczekali w milczeniu, strzegc si mwi wrd oglnej niepewnoci przekona i uczu. Baltazar opuci lektyk i sta oparty na sudze, Estera i Ben-Hur dotrzymywali towarzystwa Simonidesowi. Tymczasem tumy szy nieprzerwanie, moe liczniejsze ni przedtem, krzyki, nawoywania chrypliwe coraz si zbliay, powietrze drgao, a ziemia jcze si zdawaa. Nareszcie nadszed pochd. Patrzcie rzek Ben-Hur z gorycz teraz, to idzie caa Jerozolima. Stra przedni pochodu stanowia armia ulicznikw, krzyczcych i naigrawajcych si woaniem: Krl ydowski!! Ustpujcie, rbcie miejsce, bo oto Krl ydowski! Simonides przypatrywa si ich podskokom iharcom, podobnym do chmury letnich owadw i rzek powanie: gdy ci obejm swe dziedzictwo, biada Salomonowemu miastu! Dalej sza rota onierzy w penym uzbrojeniu, wiecca zbrojami, obojtnie, miarowym krokiem. Za nimi szed Nazarejczyk! Zdawa si by bliski mierci co kilka krokw chwia si i mao nie upad. Szata wierzchnia podarta i poplamiona opadaa z ramion na spodni tunik. Bose nogi krwi znaczyy kamienie. Na szyi nis tablic drewnian z napisem. Korona z cierni raniagow ostrymi kolcami, a krew z ran pyna po twarzy i szyi. Dugie spltane wosy przesiky krwi, skra za, co gdzieniegdzie wrd plam krwi przegldaa,miaa biao nadprzyrodzonego zjawiska. Rce powrozem zwizane, trzyma przed Sob. Gdzie, jeszcze w miecie pad pod ciarem krzya, ktry Mu nie, wedug zwyczaju, a na miejsce ukrzyowania kazano: teraz wieniak jaki pomaga Mu dwiga ten ciar nad siy. Tu przy Nim szo czterech onierzy, co Go chronili od tumu; mimo to od czasu do czasu przedzierali si poprzez nich najgorsi z napastnikw, bijc ofiar swego zalepieniakijami, plwajc w twarz i naigrawajc si zJego boleci. Mimo to wszystko wizie nie wydal adnego gosu, ni skargi, ni jku, ni proby; zdawa si nic nie widzie i na nic nie patrze. Gdy szed okoo domu, co zasania Ben-Hura i jego przyjaci gbok litoci zdjtych, Estera z paczemrzucia si na piersi ojca, ktry mimo swego hartu zadra do gbi duszy. Baltazar pad na twarz nie wymwiwszy sowa, Ben-Hur za powtarza nieustannie: mj Boe! mj Boe! Wtedy, czy Nazarejczyk odgad ich uczucia, czy odczu bl ich serc, do, e zwrci twarz ku nim, spojrza na kade z osobna, spojrzenie za to stao si najdrosz pamitk ich ycia, skarbem przechowywanym i pielgnowanym. W spojrzeniu tych gasncych oczu byo bogosawiestwo wymowne, cho milczce, pene mioci drugich, a zapomnienia o Sobie. Na ten widok zapyta Simonides: Gdzie s legiony, synu Hura? Annasz wie o nich najlepiej. Czyby si sprzeniewierzyli?? Wszyscy, prcz tych dwch. A wic wszystko stracone i Ten Sprawiedliwy umrze musi! Tu twarz kupca skurczya si bolenie, a gowa opada jakby bezwadnie na piersi. Podzielajc zabiegi Ben-Hura, dzieli te i rozczarowanie na widok zniweczonych nadziei. Za Nazarejczykiem postpowao dwch ludzi nioscych krzye. Co to za jedni?? zapyta Ben-Hur Galilejczykw. Zoczycy, co wraz z Nim mier ponios? Gdy ci minli, zbliya si posta wysoka uwieczona mitr, caa w zotogowiu i z godami arcykapana. Stra wityni zasaniaa go, za nim z wolna postpowa Sanhedryn i szeregi Lewitw w dugich, biaych, powczystych sukniach, nakrytych rnobarwnymi paszczami, w bogate uoonych zwoje. To zi Annasza rzek cicho Ben-Hur. Tak. widz, to Kajfasz odpar Simonides przypatrujc si tej wspaniaej procesji. Po chwili rzek z gbokim smutkiem: widz, co wicej, przekonany jestem w gbi duszy, e Ten, co tam idzie z deszczuk na szyi, jest Tym, czym Go napis gosi: tak, to Krl ydowski. Zwa tylko, czyby zoczyca mg mie tak wspaniay orszak! Patrz i podziwiaj! Czy nietowarzysz mu narody cae czy to nie Jeruzalem i Izrael? A tu! Wszak to efod, niebieskie szaty z oszyciami, a tam arcykapan z purpurowymi jabkami granatu i srebrnymi dzwonkami! Nie zbywa adnego zaszczytu, i zaprawd nie widzielimy tych wszystkich gode od chwili, w ktrej Judea spieszya na powitanie Wielkiego Macedoczyka. Czy te zaszczyty i goda nic nie znacz? Nie s dowodem, e Ten, ktrego wiod, to Krl ydowski! O gdybym mg wsta i i za nim! Ben-Hur sucha sw tych ze zdziwieniem wielkim: Simonides za, jakby czujc, e sida unie uczuciom, rzek niecierpliwie: Pomw z Baltazarem i spieszmy za Nim. Upadek Jerozolimy zblia si. Tu zauwaya Estera: Patrzcie, widz paczce niewiasty. Kt one? I rzeczywicie we wskazanym kierunku ujrzeli cztery paczce niewiasty; jedna z nich opieraa si na ramieniu mczyzny, podobnego do Nazarejczyka. Objaniajc Ester, rzek Ben-Hur: Ten czowiek, to ukochany ucze Mistrza;ta, ktr wiedzie, to Jego matka, a towarzysz Jej przywizane kobiety galilejskie. Estera zazawionymi oczyma patrzya za paczcymi, pki nie zni ky w tumie. Chodmy, chodmy woa Simonides, skoro Baltazar usiad w lektyce. Ben-Hur sta pogrony w gbokiej zadumie, zdawa si nie sysze wrzawy. Pochd ten dziki i zwierzcy przywid mu przed oczy Nazarejczyka: Jake by agodnym i miosiernym dla tych, co cierpieli! A dla niego, nie by najaskawszym! Ile dugw wdzicznoci wie Go z T ofiar podego motochu! Nagle wspomnia ow straszn chwil, gdy chopcem szed pod stra rzymskich siepaczy na mier prawie rwnie okropn jak ukrzyowanie, kt mu wtedy poda napj chodzcy, kto spojrza tym spojrzeniem, co mu dodawao otuchy i wiary w przyszo? Kto czy nie On? I wydao mu si, e te oczy pytaj go teraz: napoiem ci spragnionego, a ty co uczyni? Nie do na tym, bo oto nowym obdarzy go cudem w niedziel palmow...Zatyle dobrodziejstw jake on, Ben-Hur, zdoa si odwdziczy? Niestety, musia sam siebie oskary. Tak zaprawd, nie uczyni zado swym obowizkom, nie dopilnowa Galilejczykw nie trzyma ich w pogotowiu, bo to chwila sposobna do walki, a ich nie ma Gdyby ich mie teraz, mona by wpa midzy tumy, uwolni Nazarejczyka czyn ten staby si zaprawdhasem zwoujcym Izraela do boju za wolno. Oto sposobno, jak nigdy, lecz minuty uciekaj, a gdy je traci! ...Boe, Boe Abrahama! Czy jeszcze nie da si co uczyni? Gdy tak walczy z mylami, zwrcia jego uwag gromadka Galilejczykw w jednym mgnieniu oka zrwna si z nimi i rzek: Za mn, musz si z wami rozmwi! Ludzie zawsze jeszcze jemu posuszni, poszli za nim, a gdy stanli pod oson domu, mwi: Wraz ze mn chwycilicie za miecze i zgodzilicie si razem walczy za wolno ikrla, ktry nadchodzi. I dzi macie miecze, a oto i czas do walki Spieszcie ry . tegoe m. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP3)c*0c*$c*n3 O*poczy si z brami i powiedzcie im, aby co do jednego stanli u krzya, na ktrym ma by umczonym Nazarejczyk. Spieszcie,albo raczej wstrzymajcie si chwil, abym wam oznajmi, e Nazarejczyk to wasz krl, a wraz z Nim umiera wolno! Patrzyli na mwicego z uszanowaniem, ale nie ruszyli si z miejsca. Wtedy zniecierpliwiony wdz zapyta ostro: Czy syszycie mj rozkaz?? Synu Judy odpar jeden z nich, gdy podtym tylko nazwiskiem zna go. Synu Judy, mylisz si, ty jeste w bdzie, a nie my lub nasi bracia. Nazarejczyk nie jest krlem, ani umys Jego jest krlewskim. Wszak przywiedlimy Go do Jerozolimy, wstpi w mury wityni i c uczyni? Otozawid nas, wzgardzi tronem Dawida. Nie, nie jest on krlem, ani chce go Galilea.Nic nie zmieni Jego losu niechaj umiera. Ale ty, synu Judy, masz miecz, a i my nosim miecze, gotowimy je doby, byle nas wid do wolnoci. Wolnoci pragnie Galilea, choby za to zgin, jeli nam to przyrzeczesz, zastaniesz nas u krzya. I nadesza chwila stanowcza dla Ben-Hura. Gdyby uczyni zado daniu i jedno wyrzek sowo, inn byaby historia ludzkoci...ludzk, a nie Bosk kierowana rk, co, co si nigdy nie zdarzyo, ani nigdy zdarzy nie moe. Zmiesza si w wdz nieustraszony, sam nie wiedzc dlaczego; pniej przypisywa to obezwadnienie Nazarejczykowi, bo po Jego powrocie do ycia zrozumia, e do wiary w zmartwychwstanie, ktra jest podstaw chrzecijastwa, potrzeba byo, aby umar. Po chwili odzyska przytomno, ale nie si i sprysto woli, sta bezradny i niemy, zakry twarz rkoma, drc od walki wewntrznej, ktrago popychaa do czynu wbrew potnej wadzy, ubezwadniajcej jego wol. Chod, czekamy na ciebie powiedzia Simonides po raz czwarty. Ruszy si machinalnie za wezwaniem i szed ju za krzesem i lektyk. Estera towarzyszya mu. Szed, ulegajc tajemniczej wadzy, jako szli niegdy Baltazar i jego towarzysze. ROZDZIA XLII Ben-Hur wid na miejsce ukrzyowania Baltazara, Simonidesa, Ester i dwch Galilejczykw. Kiedy stan na przedzie, niewiedzia jakim sposobem zdoa si przez wzburzone tumy przedosta; nie wiedzia rwnie, jak teraz szli drog, ani ile im toczasu zabrao. Szed jakby nieprzytomny, nie sysza, nie widzia, ani myla, dokd idzie, jednak przyszed. W stanie, w jakim si znajdowa, nie mg si zdoby na aden czyn, wola jego zmalaa i sta si jak dzieci niedone? Postanowienia Boe s dla nas ludzi zawsze niepojte, niemniej i rodki, ktrymi Bg te postanowienia przeprowadza i nam do wierzenia podaje. Ben-Hur z towarzystwem swoim stan. W teje chwili, jak gdyby si ocuci, widzia irozpoznawa wszystko, co si dzieje z zupen dokadnoci. Szczyt Golgoty by nieco przypaszczony, piaszczysty bez adnej rolinnoci; gdzieniegdzie sterczay ndzne odygi hyzopu. Miejsce, ktre wybrano, na ukrzyowanie, znajdowao si na najwyszym punkcie gry, podobne do czaszki. Dokoa utworzy si ywy mur z widzw, wstrzymywany od miejsca egzekucji przez szpaler rzymskich onierzy, ktrymi dowodzi setnik. Ben-Hurdotar a do szpaleru onierzy i tu stan.Wzgrze to zwao si w starym aramickim jzyku Golgot w aciskim je nazywano Kalwari, co znaczyo czaszka. Patrzc wokoo, nie ujrze ani pidzi wolnej ziemi, ni skay, ni zieleni, tylko tumy, nieprzeliczone tumy, tysice setki tysicy narodu. Trzy miliony serc bio obojtnie dla majcych by ukrzyowanych otrw ale znaton uwag oczekiwao, co si stanie zNazarejczykiem jedni byli peni obawy, inni ciekawoci, inni za nienawici, gdy tymczasem Jego serce obejmowao wszystkich bez wyjtku mioci Bosk i dla nich mier poniesie. Na wzgrzu sta dumnie we wspaniaym stroju arcykapan. Posta jego growaa ponad wszystkich. Na szczycie, jeszcze wyej, sta widziany przez wszystkich Nazarejczyk, milczcy, cierpliwy, pokorny. Jaki odak da mu na urgowisko w rk trzcin, aby wyobraaa bero i dokoczya krlewskiego stroju. Widok ten wywoa dookoa miechy, arty i naigrawania. Gdyby to by tylko czowiek, juby w sercujego wygasa wszelka mio dla swych wspbiinich. Oczy wszystkich zwrcone byy na Nazarejczyka: w umyle Ben-Hura zachodzia wielka zmiana, czy pyna z litoci, czy miaa rdo w innym uczuciu? Do, e zaczyna pojmowa, i jest co wzniosego nad wszelkie dobra wiata, co.co moe da sabemu czowiekowi si zniesienia udrcze tak duszy, jak ciaa; co wicej, to co mogo wzbudzi nawet pragnienie mierci. Cby to byo? pyta sam siebie i przyszo mu na myl, e to moe owe ycie duszy, ktre gosi Baltazar i zacz je janiej pojmowa, a w tym wietle zrozumia, e powoaniem Nazarejczyka byo zaprowadzenie tych, co Go kochali, poza wiat, do Krlestwa, ktreJego i ich czekao. Rwnoczenie z t mylzdao mu si, e gdzie w powietrzu, czy w chmurach, brzmiay wyrazy tyle razy z ust Jego syszane: Jam Zmartwychwstanie i ywot. Sowa te dwiczay cigle, przybray ksztat, nabray jasnoci i nowego znaczenia. Ludzie zwykli powtarza pytanie,gdy pragn lepiej uj i utrwali odpowied,tak czyni Ben-Hur, patrzc na posta, stojc na wzgrzu. Kto jest Zmartwychwstaniem i ywotem? Jam jest, zdawaa si mwi posta mwi dla niego samego i natychmiast poczu w swym sercu pokj, jakiego nigdy nie zazna pokj, ktry jest kocem wtpliwoci i tajemnic, pocztkiem mioci ijasnego zrozumienia. Z tego usposobienia, penego cudnych marze, wyrway Ben-Hura nowe odgosy iuderzenia motw. Wtedy ujrza na szczycie wzgrza to, czego dotd w swym zamyleniu nie zauway, ludzi i onierzy, przygotowujcych krzye. Doy na wbicie tych krzyy byy ju gotowe, a teraz przytwierdzano poprzeczne belki. Ka si ludziom spieszy rzek arcykapan do setnika, a wskazujc na Nazarejczyka, doda, musi umrze przed zachodem soca i by pogrzebanym, aby ziemia nie zostaa skalana. Tak nakazuje prawo. Jeden z onierzy, litociwszy od innych, zbliy si do Nazarejczyka i poda Mu napj, ktrego ten nie przyj; drugi z onierzy zdj Mu z szyi kartk z napisemi przybi j do krzya na tym skoczyy si przygotowania. Krzye s gotowe! rzek setnik do arcykapana. Niech blunierca pierwszy umiera powiedzia. Kiedy jest Synem Boym, niech sam siebie zbawi...zobaczymy. Tum, ktry dotd patrzy z niecierpliwoci na przygotowania, i cay ten czas domaga si ukrzyowania, w tej chwili umilk nagle. Zbliaa si chwila, najstraszniejsza przybijania skazanych dokrzya. Skoro onierze ujli Nazarejczyka. dreszcz przeszed widzw, najokrutniejsi zadreli. Wielu mniemao, e powietrze si ozibio. Tak tumaczono sobie mrz. co przechodzi po ciele. Jaka okropna cisza! mwia Estera, obejmujc ojca za szyj; ten za przypominajc sobie wasne tortury, przysun jej twarz do piersi i mwi z dreniem: Nie patrz, Estero, nie patrz; zdaje mi si,e gdy to widz winni czy niewinni pospou przekltymi bd. Baltazar pad na kolana. Synu Hura mwi Simonides coraz wicej wzruszony. Synu Hura, jeeli Jehowa mionie nie wycignie Swej rki, Izrael stracony, a i my z nim. Ben-Hur odpar uspokajajco: niem, czy widziaem, do, e wiem, dlaczego tak sista musi: tak jest Boga i Nazarejczyka wola. Czymy wic, jak to czyni Egipcjanin,bdmy spokojni i mdlmy si. Gdy podnis oczy ku wzgrzu, znw usysza te same sowa: Jam jest Zmartwychwstanie i ywot. We czci i pokorze skoni gow, jakby nadsuchujc. Tymczasem na szczycie postpowao dzieo. Stra zdja suknie z Nazarejczykaista obnaony pod milionem spojrze, na caym ciele byo zna krwawe prgi od odebranych dzi rano plag. Pooono Go bezlitoci na krzyu, najpierw rozcignito rce na poprzecznej belce, gwodzie byy ostre, kilka chwil starczyo, aby przebi donie. Ale jeszcze nie koniec, trzeba byo spaszczy kolana, pasko rozcign stopyna drewnie, po czym zaoono jedn nog na drug i jednym gwodziem przytwierdzono obie. Guchy odgos przybijania rozleg si daleko; wszyscy dreli na sam widok spadajcego mota. Ofiara zoci ludzkiej nie wydaa ni jku boleci, ni skargi; guche panowao milczenie, nie dozwalajce wrogom tryumfowa, ani zwolennikom rozpacza lubbroni. W ktr stron chcesz, aby patrza? zapyta surowy odak. Zwrcie mu twarz ku wityni odpar arcykapan niech umierajc, patrzy na wity przybytek, ktry znieway. onierze pochwycili krzy i zanieli na miejsce przeznaczenia. Tam go spucili w d. Ciao Nazarejczyka zawiso midzy niebem a ziemi; caym ciarem opado i wisiao tylko na skrwawionych rkach. Mimo strasznej mczarni nie wyda jku, ani skargi a usta Jego wymwiy prob, wiadczc o Jego boleci: Ojcze, przebacz im, bo nie wiedz co czyni. W tej chwili krzy, widniejc na tle nieba, panowa ponad otoczeniem, mnstwo zgromadzonego ludu powitao go okrzykiem radoci, a wszyscy bliej stojcy i umiejcy czyta, gono odczytywali napis nad gow Nazarejczyka, podajc tre jego drugim, tak e wzgrza cae brzmiayszyderczym okrzykiem: Bd pozdrowie. Krlu ydowski! Cze Tobie, Krlu ydowski! Arcykapan, zrozumiawszy tre napisu, sprzeciwia si jego umieszczeniu, ale na prno, wic utytuowany i uznany krl patrzy gasncymi oczyma na spokojny u stp rozoony grd, co go tak zdradzi haniebnie. Soce szybko dochodzio poudnia, wzgrza wieciy blaskiem, gry kpay siw wietle. Miasto, jego witynia, paace, wiee, szczyty, odbijay jego jasne promienie. Nagle zaczo si ciemnia, jakgdyby wieczr zapada; gdy jednak ciemnoci si wzmagay, nie uszo to uwagizgromadzonych. Umilky miechy i krzyki, ludzie nie wierzc swym wasnym oczom, patrzyli jedni na drugich ciekawie; widzc na swych twarzach zdziwienie, patrzyli znw w niebo ku socu, potem na znikajce w ciemnociach wzgrza i okolic.Na koniec kady zwraca znw wzrok na pagrek, na ktrym si odgrywaa strasznascena, a potem po sobie, blednc pod grozstrasznego zjawiska. Ale to chmura zakrya soce i wnet przejdzie mwi uspokajajco Simonides do przestraszonej Estery. Zreszt moe to mga, ale i ta rycho si rozproszy. Ben-Hur inaczej myla. Ani to mga, ani chmura mwi ale ywe duchy prorokw i witych, co z miosierdzia dla siebie i przyrody zasaniaj soce, by nie patrzao na tak zgroz. Zaprawd, mwi tobie, Simonidesie, i Ten ukrzyowany jest SynemBoga. Zdziwienie pado na kupca, gdy sysza te sowa; Ben-Hur za zbliy si do klczcego Baltazara i kadc rk na ramieniu czcigodnego starca, rzek: O mdry Egipcjaninie, suchaj, gdy przyznaj, e tylko Ty miae suszno, bo Nazarejczyk jest zaprawd Synem Boga!Baltazar przycign go do siebie, mwic: Nie dziw, em Go pozna pierwej od Ciebie,gdy Go widziaem dzieciciem w bku, co Mu by pierwszym posaniem. Czemu jednak dane mi byo doy tego strasznego dnia, czemu nie umarem wraz z brami? Jake szczliwi Melchior i Kasper! Uspokj si mwi Ben-Hur niezawodnie s oni tu w pobliu. I oto mrok stawa si ciemnoci, ktra si coraz wzmagaa; mimo to nie zaprzestano dalszej roboty na wzgrzu. Juobu zoczycw jednego po drugim na krzy przybito i krzye wpuszczono w wykopane ku temu doy, po czym stra si usuna, a przystp do wzgrza i krzyy by wolny. Tum rzuci si niby fala przybywajca, cojeden odszed, drugi ju zaj jego miejscei znw go wyparto wrd tego peno miechu i naigrawania z Nazarejczyka: Ha!! ha! woali onierze jeli krlem ydowskim, ratuj sam siebie. Ej!! mwi arcykapan jeli teraz zejdzie, uwierzymy w Niego. Inni wstrzsajc gowami, mwili: Moe zburzy wityni i odbudowa j w trzech dniach, a siebie nie moe wyratowa. Nikt nie zastanowi si nad Nazarejczykiem, nikomu nie wyrzdzi krzywdy, wiksza cz po raz pierwszy wtej go widziaa godzinie, przecie obrzucano Go zorzeczeniami, a litowano si nad zoczycami bo tak bywa sia uprzedzenia. Ta noc z nieba zesana przeraaa Ester iwielu innych. Chodmy do domu! bagaa po wiele razy, dodajc: Czy nie widzicie gniewu Boego?? Jakie okropnoci zdarzy si jeszcze mog! Lkam si. Simonides nie zwraca uwagi na proby crki, mwi mao, ale by bardzo wzruszony. Widzc, e po pierwszej godzinie tum znacznie si zmniejszy na samym wzgrzu, Simonides wraz ze swoimipostanowi si zbliy do krzya. Ben-Hur wspiera Baltazara, ktry z wolna pocz wstpowa...Z tego nowego miejsca mniej wyranie widzieli Nazarejczyka, wyda im si ciemn postaci, zawieszon w przestrzeni, ale za to mogli Go lepiej sysze. Zrazu syszeli tylko stumione westchnienia dowodzce wikszej wytrzymaoci od towarzyszy, ktrych jkii wrzaski wypeniay kad przerw w oglnym zgieku. I druga z kolei godzina od ukrzyowania mina, a byy to godziny obelg, naigrawa, szyderstw i strasznego konania.W cigu tego czasu raz jeden przemwi, gdy kilka kobiet uklko pod krzyem i wrd nich pozna matk i ukochanego ucznia. Niewiasto rzek podniesionym gosem oto syn twj!! A do ucznia: oto matka twoja. Nadesza wreszcie trzecia godzina, tum oblega jeszcze cigle wzgrze, trzymaa go tam mimo ciemnoci jaka niepojta sia; w ogle jednak zdawa si spokojniejszym, cho sycha byo gosy nawoujcych si wrd ciemnoci. Do krzya jednak zbliali si w milczeniu, nawet stra, ktra tak niedawno rzucaa losy o sukni Ukrzyowanego, staa teraz w cichoci i rozmylaniu wraz z dowdc i wicej na krzy, ni na tum, zwracaa uwag. Kade westchnienie lub pochylenie gowy nie uszo ich bacznoci, najdziwniejsza jednak zmiana w arcykapanie i jego orszaku, wrd ktregobyo kilku, ktrzy brali udzia w ledztwie iprzesuchaniu dzisiejszej nocy. Przez cay czas pochodu i ukrzyowania zachowywali wspaniay spokj, ale gdy ciemnoci zalegy ziemi, stracili sw pewno. Byli wrd nich uczeni w astronomii i obeznani ze zjawiskami przyrody tak wwczas strasznymi dla tumu; im porzdek wiata od pradziadw dobrze by znanym, poczynilinawet wielce znaczce odkrycia, a suba za w wityni wspieraa ich umiejtnoci. Gdy soce mi si zaczo, obstpili astronomowie arcykapana, radzc nad tymzjawiskiem. Nie moe to by zamienie, bo jest wanie penia! Gdy nikt na to nie znalaz odpowiedzi, ciemnoci trway dalej i nikt ich wyjani nie mg, zaczli przypuszcza, i s w zwizku z Nazarejczykiem. Myl ta przerazia ich niewymownie, a stojc poza szeregiem onierzy, syszeli kade sowo Nazarejczyka i z najwysz obaw liczyli jego westchnienia, szepcc z przeraeniem:Czowiek ten jest Mesjaszem biada nam!! Ben-Hurem nie szarpay ju wtpliwoci, spokj panowa w jego umyle i sercu, modli si tylko gorco o przyspieszenie koca. Drugim przedmiotem jego myli by Simonides, zna dobrze jego usposobienie i czu, e si waha na progu wiary. Widzia t niepospolit gow w uroczystym zamyleniu, schylon lub wznoszc si ku socu, jakby je pytajc o przyczyn ciemnoci. al mu nareszcie byo Estery, ktra tulia si do ojca, tumic boja, aby nie przerywa mu wtku myli, w ktrych by pogrony. Uspokaja j od czasu do czasu, mwic: Nie lkaj si, ale patrz wraz ze mn, bo zaprawd moesz y dwa razy tak dugo jak ja, a nie ujrzysz nic tak wanego dla ludzkoci, jak ta sprawa; zreszt czekajmyna objawienia, wszak mog by jeszcze. Zostamy do koca. Trzecia godzina dochodzia poowy, alici kilku ndzarzy, wyrzutkw spoeczestwa,zamieszkujcych jaskinie i stare groby w pobliu miasta, stano u stp krzya, mwic: Oto nasz nowy Krl ydowski!! Inni woaliwrd miechu i naigrawa: Uzdrw nas!! uzdrw. Krlu ydowski! Gdy nie byo odpowiedzi, zbliyli si jeszczewicej: Jeli jest Krlem ydowskim, lub synem Boga, zejd! mwili gono. Wtedy jeden m. oX48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAP c*Bc*Q S*( c+6C+Q?*+ze zoczycw zaprzesta jcze i woa urgajc: Jeli jest Chrystusem, pom nam i Sobie. Lud miejc si, przyklaskiwa blunierstwom; tymczasem drugi odrzek pierwszemu: Czy nie boisz si Boga?? My cierpimy zasuenie, ale Ten sprawiedliwy czyme zawini, e Go potpiono? A my sprawiedliwie, bo godn zapat za uczynki nasze ponosimy, lecz ten nic zego nie uczyni. Sowa te zdziwiy otaczajcych; jakie zabyo ich przeraenie, gdy tene sam otr wrd ciszy, co zalega wokoo, zwrci si do Nazarejczyka, mwic bagalnie: Panie, pomnij na mnie, gdy przyjdziesz dokrlestwa Twego. Zdumia si na te sowa Simonides. Gdy przyjdziesz do krlestwa Twego wyrazy te odpowiaday na jego wtpliwociirozmowy z Baltazarem. Syszae?? pyta Ben-Hur. Oto ten zoczyca powiadcza, e krlestwo Jego nie jest z tego wiata, gdy do innego idzie; to si zgadza z tym, co ja we nie widziaem. Cicho odrzek Simonides, gosem wicejni kiedykolwiek stanowczym cicho, prosz ci, bo mgbym niedosysze odpowiedzi Nazarejczyka. Jako rwnoczenie od krzya da si sysze gos dziwnie sodki i dwiczny: Zaprawd mwi tobie: dzi ze Mn bdziesz w raju. Simonides czeka sw dalszych w milczeniu, a gdy nic nie zakcao ciszy, zoy rce mwic: Dosy, dosy, o Panie! Ciemnoci ducha mego rozproszyy si, patrz jak Baltazar,oczyma wiary. Nareszcie znalaza zapat wierno zacnego sugi, bo cho poamane jego ciaonigdy ju zdrowym nie bdzie, cho pami tych strasznych boleci nie zatrze si nigdywraz ze wspomnieniem cikich lat. to noweycie otworzyo si przed nim ycie, ktre si zowie rajem. Tam znajdzie krlestwo, o ktrym marzy i krla, ktrego tak gorco oczekiwa. Wobec tej pewnoci spokj zapanowa w jego duszy. A tam w pobliu krzya rozpacz i przeraenie. Przewrotni i chytrzy kazuici w trudnym byli pooeniu, bo oto Nazarejczyk, ktrego na mier skazali za to, e gosi si Mesjaszem, powtrzy to bardziej stanowczo ni kiedykolwiek wobec majestatu mierci i tumu, obiecujc raj zoczycy! To okropne! Dreli z przeraenia, a arcykapan mimo swej pychy, czu obaw i lk. I nic dziwnego! Skde czowiek czerpie zaufanie, jeli nie z prawdy? A c prawda, jeli nie Bg? W lej chwili omal, e nie uciekli. Oddech Ukrzyowanego stawa si trudniejszym, westchnienia coraz to gbsze i rzadsze. Tylko trzy godziny na krzyu i ju kona! Wiadomo ta obiega tumy i wnet wiedzieli j wszyscy. Ucichy gwary: zowroga cisza zalega w powietrzu, czynic je dusznym i parnym wrd strasznej ciemnoci. Mona byo zapomnie, e na wzgrzach stay tysice ludu, oczekujc czego strasznego taka panowaa cisza! Wtem od krzya ponad tumy da si sysze krzyk boleci, jeli nie skargi i wyrzutu: Boe mj. Boe, czemu mnie opuci? Gos ten przerazi wszystkich, a w szczeglnoci wzruszy niejednego. onierze przynieli dla siebie wino i wod w kadzi, stawiajc j niedaleko Ben-Hura. Umoczywszy w pynie, co ju by raczej octem, gbk do dugiego kija przymocowan, mona byo zwily jzyk cierpicego. Ben-Hur przypomnia sobie studni w Nazarecie, w napj, co go pokrzepi na cae ycie, i ulegszy popdowi serca, zmoczy gbk i zbliy si do krzya. Co czynisz? Nie czy tego! woano zewszd, a cho gosy byy pene zoci, nie da si Ben-Hur odstraszy i przyoy gbk do ust Nazarejczyka. Za pno, za pno! Oblicze, na ktre w tej chwili patrzy Ben-Hur, janiao dziwnym wiatem, cho cae krwi i pyem ziemi pokryte, oczy rozwary si szeroko, jakby utkwione w jaki przedmiot niewidzialny i oddalony, usta wpotwarte, wymwiy z wyrazem zadowolenia, ulgi, zwycistwa, wielk odniesionego ofiar: Wypenio si!! Oto jak bohater powicenia obchodzi zwycistwo i tryumf! Wnet oczy zgasy, gowa opada na piersi. Ben-Hur sdzi, e ju walka skoczona, ale dusza, co ju rozpocza swj zwyciski pochd ku niebu, zdobya si jeszcze na ostatnie wysilenie, a wszyscy otaczajcy usyszeli sowa, wymwione serdecznym gosem. Jakby do kogo bdcego w pobliu: Ojcze, w rce Twoje oddaj ducha mego! Ostatnie drgnienie wstrzsno ciaem, krzyk trwogi rozdar powietrze i posannictwo skoczyo si wraz z yciem.Pomnij, czytelniku, e z mioci pko serce Twego Zbawiciela! Gdy Ben-Hur wrci do swych przyjaci, rzek z prostot: Skoczyo si. nie yje! Z niepojt szybkoci wie ta obiega tumy, nikt nie mia wyrzec jej gono, szeptem biega od wzgrza do wzgrza, a zawieraa jeden wyraz: umar! umar! I nic wicej. Stao si zado yczeniom tumw; czemu zamiast si cieszy, stoj w niemym przeraeniu? Czyby krew Jego do nich przylega? Stoj tak chwil, spogldajc po sobie, jakby szukajc ladw tej krwi, wtem ziemia wrd strasznego oskotu dre pocza, ludzie w trwodze opierali si jedni na drugich, bezwiednie chwytajc si wzajemnie. Chwila, a strac wiadomo wszystkiego; nagle ustpia ciemno i cudne soce Wschodu owiecio smug trzy drce od wstrznie ziemi krzye! Kady z obecnych obj spojrzeniem trzy krzye, przecie najwidoczniejszym, najwyraniejszym by krzy rodkowy, jakby caym ciarem przygniata ziemi, ars coraz wyej w niebiosa. Wobec grozy tego krzya, kady, co si naigrawa z Nazarejczyka, kady, co mia Go uderzy,kady, co woa: ukrzyuj Go: kady, co Go prowadzi na mier okrutn i pragn w gbi serca tej mierci, czu si jakby sam jeden winowajc w tumie. A takich ilu byo? Jeden przeciw dziesiciu. C wic czyni? Biada im! strach pdzi i zda im si, e ucieka musz, gdy niebo grone, a ziemia spod stp si usuwa. Uciekaj, biegn, wytajc wszystkie siy, popoch ronie z kad chwil, spiesz konno, na wielbdach, wozami i pieszo. A z nimi pdzitrwoga, a ziemia zda si ciga okrutnikw,co krew niewinn przelali, bo dry zowrogo, wywracajc ich i wstrzymujc straszliwym grzmotem, co ono gr przedziera i pod ich stopami ciele przepacie. Tuszcza mordercw trwoy si i w nagej skrusze bijc si w piersi, krzyczy z bojani, e krew Sprawiedliwego pada na nich. Mieszkacy witego grodu icudzoziemcy, kapani i wieccy, ebracy. Saduceusze, faryzeusze, pdz, padaj na ziemi, wikaj si jedni z drugimi, a wrd oglnego przeraenia, wzywaj Boskiej pomocy. Na prno! Biada im! Ziemiastraszliwym hukiem odpowiada im gniewnie,nie odrniajc nikogo. Jaki wrd tego losarcykapana? Okropno spustoszenia, co sieje groz i przeraenie, nie zwaa na godnoci, ani odrnia wadcy od braci; otopad pyszny Annasz w py ziemi jako inni, odpadaj hafty i ozdoby jego szat, srebrne dzwonki nabite ziemi nie wydaj gosu, usta nawet pene pyu, nie zdolne wymwisowa. On i nard jego pospou jednemu ulegli losowi. Krew Nazarejczyka spada nanich! Gdy nowy promie soca owieci miejsceUkrzyowania, u stp krzya staa Matka Nazarejczyka. ukochany Jego ucze, wierne niewiasty z Galilei, setnik wraz z onierzami i Ben-Hur ze swoimi. Ci nie braliudziau w ucieczce, bo myli ich nie byy na ziemi. Usid tu rzek Ben-Hur do Estery, wskazujc jej miejsce u ng ojca. Zaso oczy i nie patrz w gr, a zaufaj Panu i duchowi Tego Sprawiedliwego, ktry niewinnie mier ponis. Winnimy Go odtd zwa Chrystusem rzek uroczycie Simonides. Niech si stanie, jak rzeke odpar Ben-Hur. Nowe wstrznienie ziemi zatrzso pagrkiem, zoczycy na krzyach podnielistraszliwy wrzask, a Ben-Hur cho hukiem ziemi oguszony, spojrza w stron Baltazara i ujrza, e starzec ley na ziemi. Pospieszy ku niemu, woajc go, alewoa na prno, bo czcigodny m nie nalea ju do yjcych. Teraz przypomniasobie Juda, e w odpowiedzi na ostatnie sowa Zbawiciela, sysza jaki okrzyk. Wtedy nie zastanowi si nad tym, z czyjej on wydar si piersi, teraz susznie wierzy, e duch Egipcjanina towarzyszy Panu w chwili, gdy swe rajskie Krlestwo odbiera w posiadanie. W myli tej byo suszne poczucie nagrody,nalecej si wiernemu sudze. Jeli Kasperodebra zapat swej wiary, Melchior mio, to zaprawd zasuy na ni i ten, ktrego dugie ycie zdobiy niemiertelnymodblaskiem silna wiara, mio i dobre uczynki. Sudzy Baltazara uciekli w popochu i dopiero, gdy si wszystko uspokoio, zanieli obaj Galilejczycy zwoki jego w lektyce do miasta. Smutny to by orszak, co w owym dniu, na zawsze pamitnym, wstpowa w poudniow bram paacu Hurw przy blasku zachodzcego soca. Prawie rwnoczenie zdjto ciao Mesjasza z krzya. Zwoki Baltazara zaniesiono do gocinnej komnaty, suba paczc otaczaa jego oe, bo by kochany przez wszystkich, gdy jednak ujrzeli twarz zmarego, jakby umiechnit i rozpromienion, otarli zy, mwic: Zaprawd, bogo mu jest szczliwszym dla niego wieczr, ni poranek dnia dzisiejszego. Nie chcia Ben-Hur powierzy sudze obowizku zawiadomienia Iras o losie jej ojca; poszed wic po ni sam, aby j przyprowadzi do zwok starca. Idc, wyobraa sobie jej rozpacz, gdy sidowie, e zostaa sama na wiecie; wobec tej myli gotw by jej przebaczy i litowa si nad ni. Przypomnia sobie, e dotd nie pyta, czemu jej z nimi nie byo igdzie si moga znajdowa; wyrzuca sobieto zapomnienie, szczeglniej wobec tej strasznej wieci, ktrej by wysacem. Doszedszy do jej komnat, uchyli zasony,co stanowia wejcie, nie odebra odpowiedzi na swe woanie, chocia sysza odgos otwieranych dalszych drzwi. Powtrzywszy woanie, podnis zason i wszed do pustej komnaty, stamtd poszed jej szuka na dachu, a nieznalazszy, pyta sub. Nikt w cigu dnianie widzia piknej Egipcjanki, a po dalszym, prnym poszukiwaniu, wrci Ben-Hur do gocinnej komnaty, gdzie u zwok starca zaj miejsce nieobecnej crki. Wtedy to patrzc na upione snem wiecznym oblicze starca, myla, jak miosiernym dla swego starego sugi by Chrystus. U bram Krlestwa ustaj boleci tego ywota, choby si nawet z braku mioci rodziy. Po odbytym pogrzebie i po upywie dziesiciu dni prawem przepisanych, sprowadzi Ben-Hur matk i Tirze do domu; od owego dnia pod tym dachem wymawiano z czci nalen najdrosze sercu ludzkiemuimiona: BG OJCIEC I CHRYSTUS SYN DOKOCZENIE Pi lat mino od Ukrzyowania. Estera, ona Ben-Hura, siedziaa w jednej z komnatpiknej willi pod Misenum. Byo to poudnie;gorce soce Italii rzucao promienie na re i winnice ogrodu. Wszystko, co otaczao Ester, byo rzymskie, prcz jej ubrania zachowaa bowiem strj izraelski. Tirza igraa z dwojgiem piknych dzieci na rozcignitej u stp Estery lwiej skrze; do byo im si przypatrze, aby odgadn, czyje to dzieci. Czas obchodzi si z urod cry Simonidesawspaniaomylnie, dzi bya pikniejsza nikiedy odkd staa si pani willi i osigna szczyt marze. Gdy patrzymy na ten obraz witoci ogniska domowego, wchodzi suebny i rzecze : W atrium jest kobieta, ktra pragnie mwi z pani. Niech wejdzie. Nieznajoma ukazaa si; Estera wstaa na jej spotkanie, chciaa przemwi, zawahaa si chwil, a potem cofajc si, rzeka: Niegdy znaam ci.... Jeste... Iras, Baltazarowa cra. Zdziwia si Estera jej miaoci, niemniej kazaa poda jej aweczk. Nie mam zamiaru odpoczywa rzeka Iras chodno odchodz zaraz. Przypatryway si sobie wzajemnie. Wiemy ju, e Estera bya pikn kobiet, szczliw on i matk. Wspaniaa posta Egipcjanki zachowaa co ze swego wdziku, ale twarz jej zmienia si, oczy straciy blask i ycie, rumiece zniky. Usta z wyrazem cynizmu i pewnego okruciestwa wraz z oglnym zaniedbaniem, zrobiy j przedwczenie star. Ubranie ani staranne, ani czyste, sanday pyem okryte, wszystko mwio, e cikie przechodzia koleje. Twoje to s dzieci?? Estera spojrzaa na nie z umiechem macierzyskim. Nie chcesz si pobawi z nimi?? Przestraszyabym je odpara Iras, przysuwajc si do drcej Estery. Nie lkaj si dodaa. Powiedz mowi ode mnie, e nieprzyjaciel jego nie yje, e go wasn zabiam rk, mszczc si za niedol, w jak mnie pogry. Jego nieprzyjaciela.... zabia? Tak, Messal powiedz mu, e za zo, ktre jemu wyrzdzi chciaam, spada na mnie kara tak cika, e on sam ulitowabysi mej ndzy. Oczy Estery zalay si zami i chciaa j pociesza. Nie chc ni ez, ni litoci; powiedz mu jeszcze, e zrozumiaam, niestety, za pno, i Rzymianin moe si sta potworem. Bd zdrowa. Mwic to, opucia komnat. Estera wybiega za ni woajc: Zosta, prosz, zaczekaj na mego ma; on nie chowa urazy do ciebie i szuka ci wszdzie. Zosta, bdziemy ci przyjacimi mymy chrzecijanie. Ale Iras odmwia. Zostaw mnie rzeka jestem, czym bychciaam, wnet si wszystko skoczy... Nie masz pytaa dalej Estera jakiegoyczenia, ktre bym speni moga? Egipcjanka agodniaa za kadym jej sowem, co niby umiech zabkao si najej ustach i jako dziwnie spojrzaa na dzieci. Pragnabym czego rzeka. Estera cigaa jej wzrok i szybko odpara: Uczy, jak pragniesz. Iras zbliya si do dzieci, uklka na lwiejskrze i okrywaa je pocaunkami. Wstajcz wolna, patrzya na nie z uczuciem, potemopucia komnat bez sowa poegnania. Sza szybko i cicho, a znika, zanim si Estera spostrzega. Gdy to opowiedziano Ben-Hurowi, przekona si, e jego domysy byy prawdziwe i e Iras opucia ojca dla Messali. Wiedzc, ejest nieszczliwa, szuka jej wszdzie, ale na prno, odtd ani j widziano, ani o niej syszano. Niebieskie fale morza, co tak rozkosznie wdzicz si do soca, miewaj swe tajemnice. Gdyby mowa dana im bya, moe by umiay powiedzie o losieEgipcjanki. Simonides doczeka si pnej staroci; dopiero w dziesitym roku panowania Nerona skoczy handel tak dugo prowadzony w Antiochii; do ostatka zachowa dobre serce i dobrze mu si wiodo. Pewnego wieczora wyej wymienionego roku, siedzia Ben-Hur wraz ze swoj rodzin na dachu owego znanego nam tak dobrze skadu towarw w Antiochii i cigawzrokiem ostatnie, jeszcze nie sprzedane okrty, co si koysay na falach Orontesu.W cigu tylu lat, od dnia Ukrzyowania po dzi, ile ask otrzyma! A i jedn cik bole, ktra dotkna t szczliw rodzin, jeszcze ozocia wiar w Zmartwychwstanie, bo gdy matka Hura musiaa odej do ojcw, nie aowali jej, jak to czyni poganie, co nie maj nadziei. Okrt, stojcy u wybrzea, przywid wieo wie o rozpocztym przeladowaniu Nerona w Rzymie; wanie rozmawiali o tym, gdy wszed Malluch, jeszcze w ich subie bdcy i wrczy Ben-Hurowi paczk. Kto to przynis?? pyta tene po odczytaniu. Arab. Gdzie jest?? Suchajcie rzek Ben-Hur do Simonidesa, czytajc: Ja Ilderim, syn Ilderima Dobrotliwego, szejk mego pokolenia, do Judy, syna Hura. Dowiedz si, przyjacielu ojca mego, jako ci miowa ojciec mj, skoro przeczytasz zaczone pismo. Jego wola moja jest, co on da, twoim jest. Cokolwiek zabrali mu Panowie w straszliwej bitwie, w ktrej mu mier zadali, odebraem wraz z tym pergaminowym zwojem i caym pokoleniem owej Miry, co tylu gwiazd bya matk. Pokj tobie i twoim. Ten gos z pustyni jestgosem Szejka Ilderima. Nastpnie rozwin Ben-Hur zwj zkego jak li morowy papirusu, a czyni to z wielk ostronoci, by nie uszkodzi pisma, i przeczyta, co nastpuje: Ilderim, Dobrotliwym zwany, do syna, ktrypo nim nastpi. Powiedziesz wszystko, co posiadam w dniu, w ktrym obejmujesz dziedzictwo, prcz posiadoci zwanej Gajem Palmowym, podle Antiochii: t otrzyma Ben-Hur, ktry nam tyle przysporzy sawy zwycistwem w cyrku. Gaj ten bdzie jego i jego rodziny po wsze czasy. Nie czy wstydu ojcu swemu. Szejk Ilderim Dobrotliwy. Co rzeczesz na to? pyta Ben-Hur Simonidesa. Estera odczytaa raz jeszcze papiery, Simonides dugo myla, nareszcie rzek: X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AA C7+Dobrym i askawym by Pan dla ciebie tych ostatnich lat, czy nie byaby pora rozporzdzi majtkiem, co dzie wzrastajcym? Dawno ju postanowiem, e cz majtku oddam na sub Dawcy wszelkiegodobra. Pytam ci tylko, jak to mam uczyni,by std urosa chwaa Najwyszego! Wiem, i wiele uczynie dla Kocioa w Antiochii. Teraz rwnoczenie ze wspaniaym darem szejka przychodzi wieo przeladowaniu w Rzymie. Czy to nie jestzrzdzenie Opatrznoci i czy nie nowe otwiera si pole dziaania? Trzeba, aby wiato wiary nie zgaso w stolicy. C mam czyni, aby je podnieci? Suchaj, s dwie rzeczy, ktre sami Rzymianie szanuj wiem tylko o dwch mianowicie czcz popioy swych zmarychi miejsca ich pogrzebania. Nie wolno ci wznie wityni ku czci Pana na ziemi, zbuduj j pod ziemi i chowaj tam, chronicod zbezczeszczenia zwoki tych, co umieraj w wierze Zmartwychpowstania. Mowa ta wzruszya Ben-Hura. Wielk jest myl twoja i nie zwlekam jej wykona okrt, co przywiz te wieci, zabierze mnie jutro do Rzymu. Zwracajc si do Mallucha, doda: Bd w pogotowiu, bo i ty pojedziesz niech zaaduj okrt. Uczynisz dobrze rzek uroczycie Simonides. A ty, Estero, jak jest myl twoja? Zacna niewiasta pooya rk na ramieniu Hura, mwic: Tak najlepiej zdoasz podoba si Chrystusowi, pozwl, drogi mu, abym ci moga towarzyszy i pomaga. * I stao si tak, jak postanowili. Caym sercem i majtkiem wspomagali swych rzymskich wspwyznawcw. Z wielk ufnoci i wiar w to, i to, co czyni jest mie Bogu, podjli trud budowy katakumb, ktre w czasach najwikszego przeladowania stay si miejscem schronienia, modlitwy i ostatniego spoczynku. Z tych miejsc pogrzebania wznioso si chrzecijastwo i zburzyo pogaski Rzym cezarw. ------Konwersja: rpg6@go2. pl enie. Przewrotni i chytrzy kazuici w trudnym byli pooeniu, bo oto Nazarejczyk, ktrego na mier skazali za to, e gosi si Mesjaszem, powtrzy to bardziej stanowczo ni kiedykolwiek wobec majestatu mierci i tumu, obiecujc raj zoczycy! To okropne! Dreli z przeraenia, a arcykapan mimo swej pychy, czu obaw i lk. I nic dziwnego! Skde czowiek czerpie zaufanie, jeli nie z prawdy? A c prawda, jeli nie Bg? W lej chwili omal, e nie uciekli. Oddech Ukrzyowanego stawa si trudniejszym, westchnienia coraz to gbsze i rzadsze. Tylko trzy godziny na krzyu i ju kona! Wiadomo ta obiega tumy i wnet wiedzieli j wszyscy. Ucichy gwary: zowroga cisza zalega w powietrzu, czynic je dusznym i parnym wrd strasznej ciemnoci. Mona byo zapomnie, e na wzgrzach stay tysice ludu, oczekujc czego strasznego taka panowaa cisza! Wtem od krzya ponad tumy da si sysze krzyk boleci, jeli nie skargi i wyrzutu: Boe mj. Boe, czemu mnie opuci? Gos ten przerazi wszystkich, a w szczeglnoci wzruszy niejednego. onierze przynieli dla siebie wino i wod w kadzi, stawiajc j niedaleko Ben-Hura. Umoczywszy w pynie, co ju by raczej octem, gbk do dugiego kija przymocowan, mona byo zwily jzyk cierpicego. Ben-Hur przypomnia sobie studni w Nazarecie, w napj, co go pokrzepi na cae ycie, i ulegszy popdowi serca, zmoczy gbk i zbliy si do krzya. Co czynisz? Nie czy tego! woano zewszd, a cho gosy byy pene zoci, nie da si Ben-Hur odstraszy i przyoy gbk do ust Nazarejczyka. Za pno, za pno! Oblicze, na ktre w tej chwili patrzy Ben-Hur, janiao dziwnym wiatem, cho cae krwi i pyem ziemi pokryte, oczy rozwary si szeroko, jakby utkwione w jaki przedmiot niewidzialny i oddalony, usta wpotwarte, wymwiy z wyrazem zadowolenia, ulgi, zwycistwa, wielk odniesionego ofiar: Wypenio si!! Oto jak bohater powicenia obchodzi zwycistwo i tryumf! Wnet oczy zgasy, gowa opada na piersi. Ben-Hur sdzi, e ju walka skoczona, ale dusza, co ju rozpocza swj zwyciski pochd ku niebu, zdobya si jeszcze na ostatnie wysilenie, a wszyscy otaczajcy usyszeli sowa, wymwione serdecznym gosem. Jakby do kogo bdcego w pobliu: Ojcze, w rce Twoje oddaj ducha mego! Ostatnie drgnienie wstrzsno ciaem, krzyk trwogi rozdar powietrze i posannictwo skoczyo si wraz z yciem.Pomnij, czytelniku, e z mioci pko serce Twego Zbawiciela! Gdy Ben-Hur wrci do swych przyjaci, rzek z prostot: Skoczyo si. nie yje! Z niepojt szybkoci wie ta obiega tumy, nikt nie mia wyrzec jej gono, szeptem biega od wzgrza do wzgrza, a zawieraa jeden wyraz: umar! umar! I nic wicej. Stao si zado yczeniom tumw; czemu zamiast si cieszy, stoj w niemym przeraeniu? Czyby krew Jego do nich przylega? Stoj tak chwil, spogldajc po sobie, jakby szukajc ladw tej krwi, wtem ziemia wrd strasznego oskotu dre pocza, ludzie w trwodze opierali si jedni na drugich, bezwiednie chwytajc si wzajemnie. Chwila, a strac wiadomo wszystkiego; nagle ustpia ciemno i cudne soce Wschodu owiecio smug trzy drce od wstrznie ziemi krzye! Kady z obecnych obj spojrzeniem trzy krzye, przecie najwidoczniejszym, najwyraniejszym by krzy rodkowy, jakby caym ciarem przygniata ziemi, ars coraz wyej w niebiosa. Wobec grozy tego krzya, kady, co si naigrawa z Nazarejczyka, kady, co mia Go uderzy,kady, co woa: ukrzyuj Go: kady, co Go prowadzi na mier okrutn i pragn w gbi serca tej mierci, czu si jakby sam jeden winowajc w tumie. A takich ilu byo? Jeden przeciw dziesiciu. C wic czyni? Biada im! strach pdzi i zda im si, e ucieka musz, gdy niebo grone, a ziemia spod stp si usuwa. Uciekaj, biegn, wytajc wszystkie siy, popoch ronie z kad chwil, spiesz konno, na wielbdach, wozami i pieszo. A z nimi pdzitrwoga, a ziemia zda si ciga okrutnikw,co krew niewinn przelali, bo dry zowrogo, wywracajc ich i wstrzymujc straszliwym grzmotem, co ono gr przedziera i pod ich stopami ciele przepacie. Tuszcza mordercw trwoy si i w nagej skrusze bijc si w piersi, krzyczy z bojani, e krew Sprawiedliwego pada na nich. Mieszkacy witego grodu icudzoziemcy, kapani i wieccy, ebracy. Saduceusze, faryzeusze, pdz, padaj na ziemi, wikaj si jedni z drugimi, a wrd oglnego przeraenia, wzywaj Boskiej pomocy. Na prno! Biada im! Ziemiastraszliwym hukiem odpowiada im gniewnie,nie odrniajc nikogo. Jaki wrd tego losarcykapana? Okropno spustoszenia, co sieje groz i przeraenie, nie zwaa na godnoci, ani odrnia wadcy od braci; otopad pyszny Annasz w py ziemi jako inni, odpadaj hafty i ozdoby jego szat, srebrne dzwonki nabite ziemi nie wydaj gosu, usta nawet pene pyu, nie zdolne wymwisowa. On i nard jego pospou jednemu ulegli losowi. Krew Nazarejczyka spada nanich! Gdy nowy promie soca owieci miejsceUkrzyowania, u stp krzya staa Matka Nazarejczyka. ukochany Jego ucze, wierne niewiasty z Galilei, setnik wraz z onierzami i Ben-Hur ze swoimi. Ci nie braliudziau w ucieczce, bo myli ich nie byy na ziemi. Usid tu rzek Ben-Hur do Estery, wskazujc jej miejsce u ng ojca. Zaso oczy i nie patrz w gr, a zaufaj Panu i duchowi Tego Sprawiedliwego, ktry niewinnie mier ponis. Winnimy Go odtd zwa Chrystusem rzek uroczycie Simonides. Niech si stanie, jak rzeke odpar Ben-Hur. Nowe wstrznienie ziemi zatrzso pagrkiem, zoczycy na krzyach podnielistraszliwy wrzask, a Ben-Hur cho hukiem ziemi oguszony, spojrza w stron Baltazara i ujrza, e starzec ley na ziemi. Pospieszy ku niemu, woajc go, alewoa na prno, bo czcigodny m nie nalea ju do yjcych. Teraz przypomniasobie Juda, e w odpowiedzi na ostatnie sowa Zbawiciela, sysza jaki okrzyk. Wtedy nie zastanowi si nad tym, z czyjej on wydar si piersi, teraz susznie wierzy, e duch Egipcjanina towarzyszy Panu w chwili, gdy swe rajskie Krlestwo odbiera w posiadanie. W myli tej byo suszne poczucie nagrody,nalecej si wiernemu sudze. Jeli Kasperodebra zapat swej wiary, Melchior mio, to zaprawd zasuy na ni i ten, ktrego dugie ycie zdobiy niemiertelnymodblaskiem silna wiara, mio i dobre uczynki. Sudzy Baltazara uciekli w popochu i dopiero, gdy si wszystko uspokoio, zanieli obaj Galilejczycy zwoki jego w lektyce do miasta. Smutny to by orszak, co w owym dniu, na zawsze pamitnym, wstpowa w poudniow bram paacu Hurw przy blasku zachodzcego soca. Prawie rwnoczenie zdjto ciao Mesjasza z krzya. Zwoki Baltazara zaniesiono do gocinnej komnaty, suba paczc otaczaa jego oe, bo by kochany przez wszystkich, gdy jednak ujrzeli twarz zmarego, jakby umiechnit i rozpromienion, otarli zy, mwic: Zaprawd, bogo mu jest szczliwszym dla niego wieczr, ni poranek dnia dzisiejszego. Nie chcia Ben-Hur powierzy sudze obowizku zawiadomienia Iras o losie jej ojca; poszed wic po ni sam, aby j przyprowadzi do zwok starca. Idc, wyobraa sobie jej rozpacz, gdy sidowie, e zostaa sama na wiecie; wobec tej myli gotw by jej przebaczy i litowa si nad ni. Przypomnia sobie, e dotd nie pyta, czemu jej z nimi nie byo igdzie si moga znajdowa; wyrzuca sobieto zapomnienie, szczeglniej wobec tej strasznej wieci, ktrej by wysacem. Doszedszy do jej komnat, uchyli zasony,co stanowia wejcie, nie odebra odpowiedzi na swe woanie, chocia sysza odgos otwieranych dalszych drzwi. Powtrzywszy woanie, podnis zason i wszed do pustej komnaty, stamtd poszed jej szuka na dachu, a nieznalazszy, pyta sub. Nikt w cigu dnianie widzia piknej Egipcjanki, a po dalszym, prnym poszukiwaniu, wrci Ben-Hur do gocinnej komnaty, gdzie u zwok starca zaj miejsce nieobecnej crki. Wtedy to patrzc na upione snem wiecznym oblicze starca, myla, jak miosiernym dla swego starego sugi by Chrystus. U bram Krlestwa ustaj boleci tego ywota, choby si nawet z braku mioci rodziy. Po odbytym pogrzebie i po upywie dziesiciu dni prawem przepisanych, sprowadzi Ben-Hur matk i Tirze do domu; od owego dnia pod tym dachem wymawiano z czci nalen najdrosze sercu ludzkiemuimiona: BG OJCIEC I CHRYSTUS SYN DOKOCZENIE Pi lat mino od Ukrzyowania. Estera, ona Ben-Hura, siedziaa w jednej z komnatpiknej willi pod Misenum. Byo to poudnie;gorce soce Italii rzucao promienie na re i winnice ogrodu. Wszystko, co otaczao Ester, byo rzymskie, prcz jej ubrania zachowaa bowiem strj izraelski. Tirza igraa z dwojgiem piknych dzieci na rozcignitej u stp Estery lwiej skrze; do byo im si przypatrze, aby odgadn, czyje to dzieci. Czas obchodzi si z urod cry Simonidesawspaniaomylnie, dzi bya pikniejsza nikiedy odkd staa si pani willi i osigna szczyt marze. Gdy patrzymy na ten obraz witoci ogniska domowego, wchodzi suebny i rzecze : W atrium jest kobieta, ktra pragnie mwi z pani. Niech wejdzie. Nieznajoma ukazaa si; Estera wstaa na jej spotkanie, chciaa przemwi, zawahaa si chwil, a potem cofajc si, rzeka: Niegdy znaam ci.... Jeste... Iras, Baltazarowa cra. Zdziwia si Estera jej miaoci, niemniej kazaa poda jej aweczk. Nie mam zamiaru odpoczywa rzeka Iras chodno odchodz zaraz. Przypatryway si sobie wzajemnie. Wiemy ju, e Estera bya pikn kobiet, szczliw on i matk. Wspaniaa posta Egipcjanki zachowaa co ze swego wdziku, ale twarz jej zmienia si, oczy straciy blask i ycie, rumiece zniky. Usta z wyrazem cynizmu i pewnego okruciestwa wraz z oglnym zaniedbaniem, zrobiy j przedwczenie star. Ubranie ani staranne, ani czyste, sanday pyem okryte, wszystko mwio, e cikie przechodzia koleje. Twoje to s dzieci?? Estera spojrzaa na nie z umiechem macierzyskim. Nie chcesz si pobawi z nimi?? Przestraszyabym je odpara Iras, przysuwajc si do drcej Estery. Nie lkaj si dodaa. Powiedz mowi ode mnie, e nieprzyjaciel jego nie yje, e go wasn zabiam rk, mszczc si za niedol, w jak mnie pogry. Jego nieprzyjaciela.... zabia? Tak, Messal powiedz mu, e za zo, ktre jemu wyrzdzi chciaam, spada na mnie kara tak cika, e on sam ulitowabysi mej ndzy. Oczy Estery zalay si zami i chciaa j pociesza. Nie chc ni ez, ni litoci; powiedz mu jeszcze, e zrozumiaam, niestety, za pno, i Rzymianin moe si sta potworem. Bd zdrowa. Mwic to, opucia komnat. Estera wybiega za ni woajc: Zosta, prosz, zaczekaj na mego ma; on nie chowa urazy do ciebie i szuka ci wszdzie. Zosta, bdziemy ci przyjacimi mymy chrzecijanie. Ale Iras odmwia. Zostaw mnie rzeka jestem, czym bychciaam, wnet si wszystko skoczy... Nie masz pytaa dalej Estera jakiegoyczenia, ktre bym speni moga? Egipcjanka agodniaa za kadym jej sowem, co niby umiech zabkao si najej ustach i jako dziwnie spojrzaa na dzieci. Pragnabym czego rzeka. Estera cigaa jej wzrok i szybko odpara: Uczy, jak pragniesz. Iras zbliya si do dzieci, uklka na lwiejskrze i okrywaa je pocaunkami. Wstajcz wolna, patrzya na nie z uczuciem, potemopucia komnat bez sowa poegnania. Sza szybko i cicho, a znika, zanim si Estera spostrzega. Gdy to opowiedziano Ben-Hurowi, przekona si, e jego domysy byy prawdziwe i e Iras opucia ojca dla Messali. Wiedzc, ejest nieszczliwa, szuka jej wszdzie, ale na prno, odtd ani j widziano, ani o niej syszano. Niebieskie fale morza, co tak rozkosznie wdzicz si do soca, miewaj swe tajemnice. Gdyby mowa dana im bya, moe by umiay powiedzie o losieEgipcjanki. Simonides doczeka si pnej staroci; dopiero w dziesitym roku panowania Nerona skoczy handel tak dugo prowadzony w Antiochii; do ostatka zachowa dobre serce i dobrze mu si wiodo. Pewnego wieczora wyej wymienionego roku, siedzia Ben-Hur wraz ze swoj rodzin na dachu owego znanego nam tak dobrze skadu towarw w Antiochii i cigawzrokiem ostatnie, jeszcze nie sprzedane okrty, co si koysay na falach Orontesu.W cigu tylu lat, od dnia Ukrzyowania po dzi, ile ask otrzyma! A i jedn cik bole, ktra dotkna t szczliw rodzin, jeszcze ozocia wiar w Zmartwychwstanie, bo gdy matka Hura musiaa odej do ojcw, nie aowali jej, jak to czyni poganie, co nie maj nadziei. Okrt, stojcy u wybrzea, przywid wieo wie o rozpocztym przeladowaniu Nerona w Rzymie; wanie rozmawiali o tym, gdy wszed Malluch, jeszcze w ich subie bdcy i wrczy Ben-Hurowi paczk. Kto to przynis?? pyta tene po odczytaniu. Arab. Gdzie jest?? Suchajcie rzek Ben-Hur do Simonidesa, czytajc: Ja Ilderim, syn Ilderima Dobrotliwego, szejk mego pokolenia, do Judy, syna Hura. Dowiedz si, przyjacielu ojca mego, jako ci miowa ojciec mj, skoro przeczytasz zaczone pismo. Jego wola moja jest, co on da, twoim jest. Cokolwiek zabrali mu Panowie w straszliwej bitwie, w ktrej mu mier zadali, odebraem wraz z tym pergaminowym zwojem i caym pokoleniem owej Miry, co tylu gwiazd bya matk. Pokj tobie i twoim. Ten gos z pustyni jestgosem Szejka Ilderima. Nastpnie rozwin Ben-Hur zwj zkego jak li morowy papirusu, a czyni to z wielk ostronoci, by nie uszkodzi pisma, i przeczyta, co nastpuje: Ilderim, Dobrotliwym zwany, do syna, ktrypo nim nastpi. Powiedziesz wszystko, co posiadam w dniu, w ktrym obejmujesz dziedzictwo, prcz posiadoci zwanej Gajem Palmowym, podle Antiochii: t otrzyma Ben-Hur, ktry nam tyle przysporzy sawy zwycistwem w cyrku. Gaj ten bdzie jego i jego rodziny po wsze czasy. Nie czy wstydu ojcu swemu. Szejk Ilderim Dobrotliwy. Co rzeczesz na to? pyta Ben-Hur Simonidesa. Estera odczytaa raz jeszcze papiery, Simonides dugo myla, nareszcie rzek: X48jx}jӺA48j4jA4 }x} j\`@jj{AAN@,jI_@jj(r